Makroekonomia 1 Dr.A.Hoti PDF

ee
CñäþÉĩĴ
ĩǌŌÂļāāîǨ0ĔĴñ
UNIVERSITETI I PRISHTINËS
FAKULTETI EKONOMIK
MAKROEKONOMIA I
Prof.Dr. Avdullah Hoti

MAKROEKONOMIA I Prof.Dr.Avdullah Hoti
Ligjerata 1
Hyrje ne makroekonomi
EKONOMIKSI: MIKROEKONOMIA & MAKROEKONOMIA
Ekonomiksi
Mikroekonomia Makroekonomia
Studimi i ekonomisë në tërësi:

-‐ produkti i përgjithshëm
Sjellja e axhendëve ekonomik -‐ punësimi dhe papunësia
-‐ inflacioni
-‐ ciklet e biznesit, etj.
MENDIMI MAKROEKONOMIK:
Historiku i mendimit ekonomik: Adam Smithi
- KLASIKE: liberalizmi ekonomik, punësimi (punëzënia) e plotë, përdorim i plotë i

resurseve, ekuilibri i tregut.
- KEJNSIANE - mospërdorimi i plotë i resurseve ekonomike dhe ekuilibri ekonomik,
papunësia, raporti papunësi - inflacion (trade-off).
«VKNROOat (mendimet) tjera ekonomike:
NEOKLASIKE
SHKOLLA E PRITJEVE RACIONALE
NEOKEJNSIANISTET
www.e-‐LIBRARIA.com Faqe|2
KONCEPTET KRYESORE MAKROEKONOMIKE

- GDP (Gross Domestic Product): real dhe nominal
- Rritja ekonomike (ritmi i rritjes së GDP-së)
- Inflacioni (ritmi i rritjes së çmimeve)
- Punësimi dhe papunësia
- Ciklet e biznesit (inflacioni, rritja ekonomike dhe papunësia) (figura)
OBJEKTIVAT KRYESORE MAKROEKONOMIKE DHE MJETET

POLITIKE TË REALIZIMIT TË TYRE
Objektivat e qeverisë
- Punësimi i plotë
- Qëndrueshmëria e çmimeve
- Ritme të përshtatshme të rritjes afatgjate
- Zhvillimi i balancuar rajonal
- Bilanci i ekuilibruar i pagesave
Instrumentet politike
- Politika Fiskale
o Tatimet
o Shpenzimet qeveritare
- Politika Monetare
o Oferta monetare dhe roli i Bankës Qëndrore
- Politika e të Ardhurave
o Politika mbi pagat, dhe
o Politikat mbi çmimet
- Politikat e Marrëdhënieve Ekonomike me Jashtë
o Politikat tregtare
o Politikat valutore
o Koordinimi i politikave të brendshme makroekonomike.
PRODUKTI I PËRGJITHSHËM
- Produkti i përgjithshëm si tregues sintetik i aktivitetit ekonomik
- Mjet testues për të parë nëse janë arritur objektivat e caktuara (shembull)
- Përdoret për të bërë krahasime me vendet tjera
PROBLEMET NË LLOGARITJEN E GDP-së

- Problemi i agregimit të produkteve dhe shërbimeve të ndryshme
- Problemi i rritjes së çmimeve që mund të shpie në konkludimin se është rritur GDP
- Pamundësia për të përfshirë përmirësimin e cilësisë dhe rënjen e çmimit (p.sh. rasti i
kompjuterëve)
MATJA E PRODUKTIT TË PËRGJITHSHËM

Ekzistojnë mënyra të ndryshme të matjes së Produktit të Përgjithshëm:
- Mënyra e Prodhimit
- Mënyra e Shpenzimeve
- Mënyra e të Ardhurave
1) MËNYRA E PRODHIMIT:
- Duke mbledhur vlerën e të gjitha produkteve dhe shërbimeve përfundimtare

- Ose duke mbledhur vleren e shtuar ne cdo stad te prodhimit
2) MËNYRA E SHPENZIMEVE:
Duke mbledhur të gjitha shpenzimet e subjekteve të ndryshme për blerjen e mallrave

dhe shërbimeve përfundimtare:
E = C + I + G + NX
E ї Shpenzimet Kombëtare
C ї Konsumi
I ї Investimet
G ї Shpenzimet Qeveritare
N ї Eksporti Neto
3) MËNYRA E TË ARDHURAVE
Realizohet duke mbledhur të ardhurat e të gjithë zotëruesve të faktorëve të prodhimit
- Kompenzimet e punënjësve (pagat, etj.)
- Të ardhurat e firmave jo aksionare
- Të ardhurat e individëve nga renta
- Të ardhurat korporative (para taksave)
- Interesi neto
Disa koncepte:
GDP
GNP = GDP ± te ardhurat neto
NDP = GDP ± amortizimi i kapitalit
DISA IDENTITETE KRYESORE MAKROEKONOMIKE

Duke supozuar se ekonomia është e mbyllur (pra nuk kemi sektor të jashtëm: import
dhe export) dhe duke abstrahuar shpenzimet qeveritare atëherë:
Y = C + I (1)
Duke supozuar se Y=YD, atëherë:
Y = C + S (2)
Duke kombinuar këto dy ekuacione kemi:
C + I = Y = C + S (3)
I = S (4)
Kur shtohet sektori qeveritar dhe sektori i jashtëm:
Y = C + I + G + NX (5) dhe
YD = Y + TR ± TA (6)
Poashtu dimë se:
YD = C + S (7)
Kombinimi i barazimeve (6) dhe (7):
C + S = YD = Y + TR ± TA (8)
dhe
C = YD ± S = Y + TR ± TA ± S (9)
Nëse zëvendësojmë C në ekuacionin (5)
Y = C + I + G + NX = (Y + TR ± TA ± S) + I + G + NX
Marrim diferencën në dy anët e barazimit të mësipërm:
(Y + TR ± TA ± S) + I + G + NX ± Y = 0
dhe do të kemi
TR ± TA ± S + I + G + NX = 0
dhe
I ± S + (G + TR ± TA) + NX = 0 (10)
Shprehja (G + TR ± TA) përfaqëson deficitit buxhetor. Nëse S=I atëherë:
(G + TR ± TA) = - NX (11)
Pra deficiti buxhetor është i barabartë me deficitin e tregtisë së jashtme (importin neto).
PRODUKTI KOMBËTAR & MIRËQENIA EKONOMIKE

- Mirëqenia ekonomike si objektiv përfundimtar
- Si të matet mirëqenia?
- Si të merret në konsiderim ndotja e ambientit që rezulton nga prodhimi më i madh i
produkteve?
- Sipas produktit të përgjithshëm?
- Shpërndarja e produktit (kurba e Gini coefficient)
- Koha e lirë dhe mirëqenia ekonomike
- Problemi i matjes së mirëqenies pasi njerëzit kanë preferenca të ndryshme
PYETJE PER DISKUTIM

í Pyetjet per diskutim ne kapitullin XIII, faqe 265.
í Te dhenat per GDP dhe agregatet e tjere ekonomik per Kosove per periudhen 2001-
2009:
o BPK (www.acbk-kos.org)
o SOK (www.ks-gov.net/esk)
Ligjerata 2
KËRKESA AGREGATE, OFERTA AGREGATE DHE
EKUILIBRI MAKROEKONOMIK
RËNDËSIA
í Realiteti ekonomik është shumë kompleks:
í Ky model jep kornizën makroekonomike dhe faktorët që ndikojnë në të
í Nevoja për modelim të lidhjeve në mes të faktorëve dhe variablave makroekonomike
í Identifikimi i lidhjeve kryesore makroekonomike
í Modeli kryesor është modeli i kërkesës dhe ofertës agregate
KËRKESA AGREGATE (AD) DHE FAKTORËT E SAJ

í Kuptimi i Kërkeses Agregate (AD)
o SHUMA E PËRGJITHSHME E MALLRAVE DHE SHËRBIMEVE
PËRFUNDIMTARE QË KONSUMATORËT, FIRMAT, QEVERIA DHE TË
HUAJT KËRKOJNë NË NJË KOHË TË DHËNË
í Nisur nga kjo, komponentat e AD janë:
AD = C + I + G + NX
í Kurba e AD paraqet lidhjen në mes të GDP-së real dhe nivelit të çmimeve

o Por duke i mbajtur faktorët e tjerë influencues të pandryshuar
o Mbani mend:
GDP real ± pasi vlerësohet me çmime të pandryshuara.
í Konsumi:
o Komponent kryesor i AD.
o Relativisht stabil në kohë
o Kur rritet çmimi, konsumatorët blejnë më pak mallra dhe shërbime
í Investimet:
o Ndikohen shumë nga faktorët e jashtëm
o Percaktues i produktit potencial
í Shpenzimet qeveritare:
o blerjet e mallrave dhe shërbimeve nga qeveria
í Eksporti neto: NX = (Ex ± Im)
o Ndikohen nga faktorët e huaj
o Shprehin ndikimin e faktorëve të huaj në AD të vendit.
Si fitohet AD? Figura 14.1
í Ndryshimi i faktorëve ekzogjen shkakton zhvendosjen e kurbës AD (figura 14.2)

o P.sh. Rritja e të ardhurave e zhvendos kurbën nga AD1 në AD2
í Ndryshimi i faktërove endogjen ± lëvizet nëpër kurbë
- Pse AD priret negativisht?

o Në parim, AD priret negativisht pasi njerëzit mblejnë më shumë kur bien
çmimet?
- Kur rritet çmimi i një malli, njerëzit e zhvendosin kërkesën për mallra të tjerë:
o Efekti i zëvendësimit
- Por, në nivel makro si paraqitet ky efekt?
o Kur rriten çmimet e mallrave, njerëzit zëvendësojnë ato:
Me para ose aktive financiare efekti i bilanceve reale
Me mallra/shërime në të ardhmen efekti i normave të interesit
Me mallra/shërbime të huaja efekti i tregtisë së jashtme
1. Efekti i bilanceve reale:
PĹĺBrĻĺADĻ
2. Efekti i normave të interesit:
3ĹĺBrĻĺKërkesa për paraĹĺrĹĺIĻĺADĻ
3. Efekti i tregtisë së jashtme:
PĹĺExĻĺImĹĺADĻ
- Ekonomistët pajtohen për sjelljen e AD-së

- Mospajtimet kanë të bëjnë në lidhje me faktorët që ndikojnë në të
- Monetaristët supozojnë që AD ndikohet nga oferta monetare
- Disa ekonomistë tjerë janë të mendimit se AD ndikohet nga C, I, G dhe NX
(shpenzimet e pavarura)
o AD manipulohet (ndryshohet) duke ndryshuar shpenzimet autonome (C dhe I
autonom)
- AD ndikohet edhe nga faktorë të ndryshëm varësisht prej konjukturës ekonomike
- Definimi i ofertës Agregate (AS)

o Mallrat dhe shërbimet që firmat ofrojnë në një periudhë kohore me çmime të
dhëna
- AS në periudha afatshkurtra dhe afatgjate
o Këto periudha dallohen bazuar në ndryshimin e pagave dhe çmimeve.
OFERTA AGREGATE (AS) NË PERIUDHA AFATSHKURTERA

- AS në periudha afatshkurtra shpreh lidhjne e GDP real dhe çmimeve duke i mbajtur
faktorër e tjerë konstantë
- AS në periudha
afatëshkutëra priret
pozitivisht (grafiku 14.3)
- Arsyet:
o Çmimet më të larta
nxisin firmat të
ofrojnë më shumë
o Rritja e nivelit të
prodhimit, rrit
koston dhe kështu
çmimet rriten
- Dy elemente me rëndësi në sjelljen e AS

o Produkti potencial (Pp):
o Sjellja pagë - çmim
Grafiku 14.4
- Tri pjesë të AS:
o Horizontale
Ekonomia në
rezesion
o Pozitive
GDP rritet me
rritje edhe të
çmimeve
o Vertikale
Kur AS > Pp ĺ
rriten çmimet
- Klasikët dhe kejnsianët dhe AS
OFERTA AGREGATE (AS) NË PERIUDHA AFATGJATA

AS në periudha afatëgjata priret vertikalisht (grafiku 14.5)
- Kjo pasi Pp=Pa

o Kështu firmat nuk mund të rrisin ofertën por vetëm çmimet
- Në periudha afatëgjate, si pagat ashtu edhe çmimet janë fleksibile
OFERTA AGREGATE (AS): NDRYSHIMET AFATSHKURTRA

Zhvendosja e AS (grafiku 14.6)
- Rritja e pagave
- Çmimet e inputeve ndikojnë njëjtë sikur pagat
- Rritja e produktivitetit
- Goditja e AS (pozitive dhe negative)
- Pritjet për inflacionin
ĺInflacioni i lartë ĺrritë papunësinë ĺ zhvendos AS majtas
EKUILIBRI MAKROEKONOMIK
- Ekuilibri makroekonomik arrihet kur AD=AS (fig. 14.7)
Definimi i ekuilibrit
- Kur P=P1: Sasia e ofruar (S1) është më e madhe se sasia e kërkuar (D1), pra ka
tepricë të ofertës (S1 ± D1)
- Jo medoemos sasia e ofruar është e barabartë me produktin potencial, prandaj
ekuilibri mund të jetë i qëndrueshëm por jo i dëshirueshëm
P.sh. papunësi ose inflacion etj.
MODELI KLASIK
- Në pikën A: AD=AS
3sULOXVWULPOHWsVXSR]RMPsVH$'Ļ
o AD do të zhvendoset majtas
$'¶
o Shpenzimet totale bien nga A
në B
o Oferta e tepërt ul çmimin
o Pagat bien dhe nxisin firmat
të rrisin prodhimit
o Kthimi në ekuilibër në pikën
C me nivel më të ulët të
çmimeve
- Pp=Pa prandaj politikat ekonomike
ngrisin vetëm çmimin
- Kritikat: përshtatja e shpejtë pagë-
çmim e pamundur dhe punëzënia nuk është e plotë
MODELI KEJNSIAN
- Në periudha afatëshkurtra pagat janë të ngurtësuara
- Prandaj AS priret lartë ose është horizontale për sa kohë që GDPreal<GDPpotencial
- Kështu nga pika A lëvizet në pikën B me nivel më të lartë të prodhimit (por edhe me
çmime më të larta)
- Konkluzionet:
o Ekonomia është në ekuilibër edhe kur u>0
o Politikat ekonomike janë efektive
Konceptet kyçe në këtë ligjëratë

- Kërkesa agregate:
o Komponentat
- Oferta agregate:
o periudha afatshkurtër dhe afatgjatë
- Ekuilibri sipas modelit klasik dhe kejnzian
Pyetjet për diskutim në ushtrime

- Diskutoni pyetjet 1-4 në f.281
- Për pyetjen 5 në f.281 përgaditni një punim me shkrim (3-4 faqe)
- Siguroni te dhena per te llogaritur AD dhe AS ne Kosove:
AD=C+I+G+NX
AS=???
Ligjerata 3
KONSUMI DHE INVESTIMET
Çështjet kyçe:
x Koncepti i konsumit dhe kursimit

x Të ardhurat e disponueshme dhe funksioni i konsumit
x Faktorët përcaktues të konsumit
x Funksioni i investimeve dhe faktorët përcaktues
x Konsumi (C) përbën rreth 2/3 e AD

x Investimet (I) komponenti me variabil i AD
x C dhe I ndikojnë në nivelin dhe sjelljen e AD
x Edhe njëra edhe tjetra, në përgjithësi, janë funksion i ardhurave të disponueshme
(YD)
o Definimi i YD
RËNDËSIA E KONSUMIT NË EKONOMI
x Konsumi konsiston në mallra që përdoren për të nxjerrë dobi korente

x Pesha e konsumit në vendet e industrializuara arrin mbi 65% të GDP
o konsumi është element kryesor i GDP-së
x Mos harroni: AD = C + I + G + NX
x C=f(YD), YD=C+S
x Konsumi i mallrave afatëgjate - definimi
x Konsumi për mallra të ndryshme kur rriten YD
o Të mirat elementare rriten proporcionalisht me rritjen e YD
o Të mirat luksi në përqindje rriten më shumë se rritja e YD
x Me rritjen e të ardhurave rritjen më madhe e pëson kursimi
o Kursimi: e mirë luksi
o Të pasurit kursejnë më shumë si në terma absolut ashtu edhe si përqindje e të
ardhurave
x Pra, faktori përcaktues i konsumti dhe kursimit janë YD
o Kejnzi: hipoteza e të ardhurave absolute
KONSUMI DHE KURSIMI

Tabela 15.1: Shperndarja e YD per konsumit (C) dhe kursim (S)
Tri koncepte bazike
x Prirja Marxhinale për Konsum (MPC) ± Pjerrësia e kurbës së konsumit që shpreh

shtesën e konsumit për çdo njësi monetare shtesë të YD
x Prirja Marxhinale për Kursim (MPS) ± Pjerrësia e kurbës së kursimit që shpreh
shtesën e kursimit për çdo njësi monetare shtesë të YD
x Prirja Mesatare për Konsum (APC) ± Prirja mesatare për konsum paraqet raportin
midis konsumit total dhe të YD.
APC=C/YD
Shënim: APC ndryshon varësisht prej nivelit të konsumit ndërsa MPC është konstante
C + S = YD
MC + MS = MYD
MPC + MPS = 1
APC=C/YD
Shembull: MC -‐ Konsumi Marxhinal
APC=50/50=1 MS ʹ Kursimi Marxhinal
APC ʹ Prirja Marxhinale për Konsum

APC=90/100=0.9
MYD ʹ Të Ardhurat e Disponueshme Marxhinale
MPC=4/5 pjerrtësia e kurbës së kursimit
x Funksionet jolinerare
x Figura 15.2
x Shprehur në mënyrë algjebrike funksioni i konsumit paraqitet:
C = a + bYD
a=intercept
b=pjerrtësia e kurbës
x Nga tabela e
mësipërme kemi:
C = 10 + 0.8YD
Pasi C + S = YD
S = YD ± C
= YD ± (a + bYD)
= - a + (1 ± b)YD
Nga shembulli: S= -10 +

0.2YD
FAKTORËT PËRCAKTUES TË KONSUMIT

x Të ardhurat e disponueshme (YD) përcaktues kryesor, por jo i vetmi i konsumit
o Pasuria dhe ndikimi në konsum
o Analiza mikroekonomike: si vendos konsumatori ne mes te konsumit prezent
dhe të ardhshëm?
Shënim: Nga analizat teorike por edhe nga vrojtimet empirike është konstatuar se konsumi
varet edhe nga pritjet për të ardhurat, çmimet, taksat, etj.
x Zgjedhja ne mes C present

dhe C te ardhshem varet
nga preferencat
x Kurbat e indiferencës
o Si definohen?
o Tangjenta
x Konsumi dhe ndryshimi i
pasurisë
x Zhvendosja e vijës së
buxhetit
o Rriten të ardhurat
o Kalimi në kurbë më
të lartë të
indiferencës
x Konsumi varet edhe nga prirjet afatgjata të të ardhurave

x Milton Friedman: Teoria e të ardhurave permanente
Cp=kYp, ku k=MPC=APC
Sipas Fridmanit të ardhurat aktuale mund të jenë më të mëdha ose më të vogla se të

ardhurat permanente prandaj diferencën ai e quan të ardhura tranzitore Yt:
Y=Yp+Yt
Shënim: Të ardhurat tranzitore përfaqësojnë ngritjen apo rënien e papritur të të ardhurave (të
pavarur nga të ardhurat permanente)
Për periudha afatgjata: Y=Yp, dhe Yt=0
Nga ana e konsumit: C=Cp+Ct
Për periudha afatgjata: C=Cp, dhe Ct=0
Duke marrë parasysh elementet e mësipërme atëherë sipas teorisë së të ardhurave

permanente: Cp=kYp ose C = kYp
INVESTIMET DHE DEFINIMI I TYRE

x DEFINIMI - në kuptimin rigoroz ekonomik: atëherë kur krijohet kapital i ri real, pra
kur shtohet stoku i mallrave të prekshme kapitale: makineri dhe pajisje, ndërtesa dhe
shtesë inventari (lëndë e parë, prodhimi në proces, produkt i gatshëm)
x ROLI MAKROEKONOMIK I INVESTIMEVE
Zë me peshë në shpenzimet totale
Investimet influencojnë produktin total (kurba e mundësive të prodhimit)
x Dy teori që spjegojnë investimet (sipas shkollave ekonomike):
1. Teoria kejnziane:
o Investimet varen nga norma e interesit
o lidhje negative ne mes te i dhe I
2. Teoria e akseleratorit:
Investimet varen nga ndryshimi në mes të të ardhurave të tanishme (Yt) dhe të
ardhurave të periudhës së kaluar (Yt-1)
FAKTORËT PËRCAKTUES TË INVESTIMEVE

TEORIA KEJNZIANE
- Norma e interesit si përcaktues i investimeve

- Analiza mikroekonomike: Investimi është profitabil kur norma e fitimit është më e
madhe se norma e interesit
- Kosotja e investimeve dhe vlera e tanishme neto e përfitimeve
- Tabela 15.2.
Kur i=10%,
I = 2 + 5 + 8 + 8 + 5 = 28
Kur i=5%,
I = 2 + 5 + 8 + 8 + 5 + 10 + 15=53
Sensitiviteti i investimeve ndaj normës së interesit
I = f(i), ir = in ± norma e inflacionit
I ± Investimet
ir ± norma reale e interesit
in ± norma nominale e interesit
TEORIA E AKSELERATORIT
- Niveli i investimeve varet varet nga ndryshimi në nivelin e të ardhurave

It = v(Yt ± Yt-1)
GI = v(Yt ± Yt-1) + Rt
- Shembull: Tabela 15.3: NI=(1/100)(Dt ± Dt-1)
NI janë pozitive konstante kur D rritet me të njëjtin ritëm
Që NI të rriten, D duhet të rritet me një ritëm në rritje
Nëse D mbetet konstant, NI=0.
- Pra, I varen nga AD e cila në ekuilibër është e barabartë me të ardhurat kombëtare,
prandaj themi It = v(Yt ± Yt-1)
- .XIL]LPHWH³7HRULVsVs$NVHOHUDWRULWVXSR]LPLVHQXNHN]LVWRMQsNDSDFLWHWHWsOLUD
dhe se çdo rritje në kërkesë shpien në rritje të investimeve
- Kufizimi i të dy teorive: nuk merren parasysh pritjet e firmave për të ardhmen
o Roli i pritjeve dhe ndikimi në investime
Pra: I = f(i, Yt ± Yt-1, E)
o Por, vonesa në reagim ndaj rritjes së kërkesës:
I = f(i, Yt-1 ± Yt-2, E)
Faktorët e tjerë përcaktues të investimeve
- Ndikimi i taksave në investime

o zhvendosja e kurbës së investimeve (grafiku)
- Politika monetare:
o Ndikimi ne normen e interesit
- Klima e përgjithshme për investime
o Indeksi i Kushteve të Biznesit
Konceptet kyçe
- Definimi i C dhe I
- MPC, MPS, APC
- YD
- Funksioni i konsumit
- Konsumi dhe ndikimi i pasurisë: alokimi ndërkohor i konumsit
- Lidhja në mes të I dhe i
- Akseleratori dhe I
- Roli i pritjeve në I
Detyrë
- Vizitoni www.bqk-kos.org dhe www.ks-gov.net/esk dhe merrni të dhëna për:

Konsumit në Kosovë gjatë viteve 2001-2009
Investimet në Kosovë gjatë viteve 2001-2009
Normën mesatare të interesit që aplikojnë bankat 2001-2009
- Analizoni trendin e C dhe I gjatë kësaj periudhe:
Për sa % janë rritur C dhe I gjatë kësaj periudhe?
Cila është pjesëmarrja e C dhe I në GDP
- Jepni mendimin tuaj se cili ka qenë efekti i normës së interesit në I në Kosovë gjatë
kësaj periudhe
Çfarë ka ndodhur me i gjatë periudhës 2001-2009
Çfarë ka ndodhur me I gjatë periudhës 2001-2009
Ligjerata 4
SHPENZIMET DHE TË ARDHURAT
SHPENZIMET AGREAGATE DHE GDP REAL: INVESTIMET DHE
KURSIMI
x Në thelb, modelet makroekonomike, klasike dhe kejnsiane (neoklasike &
neokejnsiane) synojn të shpjegojnë kushtet e ekuilibrit makroekonomik si dhe faktorët
që përcaktojnë atë.
x Modeli Klasik:
GDP aktual përcaktohet, si në periudha afatshkurtra ashtu edhe në periudha afatgjata
nga produkti potencial. Manipulimi nga qeveria me elementet e shpenzimeve agregate
do të ndryshonte (sipas kësaj pikëpamje) jo në nivelin e produktit aktual por vetëm
nivelin e përgjithshëm të çmimeve.
x Modeli Kejnsian:
Mundësia e ndikimit në përmasat e produktit aktual të ekuilibrit me anë të ndikimit në
elementet e ndryshëm të shpenzimeve agregate:
o Modelet:
Të ardhura - Shpenzime (konsum + investime)
Kursim ± Investime
x Supozimet:
1. Pagat dhe çmimet supozohen fikse: prodhuesit do të përgjigjen me sasinë e
prodhuar por jo edhe me ndryshimin e çmimeve
2. Abstrahohet nga tregu i parave
3. Konsumi (C) dhe kursimet (S) janë të lidhura pozitivisht me të ardhurat dhe për
thjeshtësi këto lidhje supozohen si lineare
4. Investimet (I) dhe shpenzimet qeveritare (G) supozohen të pavarura (nga të
ardhurat)
5. Taksat të pavarura nga variablat ekonomikë
6. Eksportet janë autonome, ndërsa importet të varura nga të ardhurat
7. Abstrahohet rritja ekonomike ±modeli operon vetëm në periudha afatshkurtra.
Sipas modelit të ardhurat ± shpenzimet, ekuilibri makroekonomik arrihet kur:
PE = YE = AE
Pra: PE = AE = GDP real
Shënim: Megjithatë, shpenzimet faktike nuk janë gjithmonë të barabarta me shpenzimet e

planifikuara. Një ndër arsyet e këtij mosbarazimi është ndryshimi i inventarit të firmave.
Firmat mund të përfundojnë me shtesa apo pakësimi të padëshiruar inventari.
Analiza sipas modelit kursim-investime
x AD jepet si: AD = C + I + G + X - Im
x AS ose të ardhurat totale: Y = C + S + TA
x Në ekuilibër:
AD = Y
C + I + G + X-Im = C + S + TA
dhe
I + G + X = S + TA + Im (1)
(HYRJET) = (DALJET)
x Nëse lëmë mënjanë G, X, Im, dhe TA

x Nën kushtet e tilla
barazimi (1) do të
merr formën:
I = S ĺ Ekuilibri
(2)
x Shenim:
S = f (YD)
, Ʈ
MULTIPLIKATORI I SHPENZIMEVE
x Përkufizimi:
Një ndryshim fillestar në shpenzimet autonome të planifikuara shkakton një varg
ndryshimeve, të shumëzuar tek produkti i përgjithshëm i ekuilibrit.
Numri që luan rolin e shumëzuesit të efektit fillestar quhet MULTIPLIKATOR (s).
x Multiplikatori mund të llogaritet si raport i ndryshimit në GDP real me ndryshimin e
shpenzimeve të pavarura:
ܰ݀‫݈ܽ݁ݎܲܦܩ´݄݊݅݉݅ݏݕݎ‬ሺοܻሻ
‫ܫܴܱܶܣܭܫܮܲܫܶܮܷܯ‬ሺ‫ݏ‬ሻ ൌ
ܰ݀‫݌݄ݏ´݄݊݅݉݅ݏݕݎ‬Ǥ ݁‫ܽݎݑݎܽݒܽ݌‬ሺο‫ܣ‬ሻ
SHEMBULL PËR DISKUTIM
x 7sVXSR]RMPsVHILUPDWUULVLQVKSHQ]LPHWHW\UHSsULQYHVWLPHSsUPLO¼
x Gjithashtu supozojmë se MPC=2/3 (definimi i MPC)
Çfarë do të ndodh?
x ,QYHVWLPHWUULVLQ*'3SsUPLO¼GKHNsWR janë të hyra për prodhuesit e makinave, të

cilët i konsumojnë sipas MPC.........
Multiplikatori (s) = 1/(1-MPC)

Pasi 1-MPC=MPS, atëherë mund të shkruajmë s=1/MPS
¨GDP=1/(1-MPC) x Ï=1/MPS x Ï
x Paraqitni grafikisht multiplikatorin e shpenzimeve duke përdorur modelin I-S

(Fig.16.3)
x GDP në ekuilibër është 45 mil E
x Investimet rriten nga 10 në 11 mil E, pra rriten me 1 mil E
x MPC=4/5=0.8
x Sipas formulës:
GDP=1/(1-MPC) x Ï=
1/(1-0.8)x 1 mil=5 x 1
mil=5 mil
MULTIPLIKATORI I POLITIKËS FISKALE

x Politika fiskale konsiston në shpenzimet qeveritare për mallra dhe shërbime: G, TA,
TR
x 9LQLUHĹ* !Ĺ*'3SRUĹ7$ !Ļ*'3
x Shembull: PE = C + I + G
x Multiplikatori i shpenzimeve qeveritare tregon për sa rritet GDP kur G rriten me një
njësi
x Sg=1/(1-MPC)
x Shembull: G rritet me 100 njësi, MPC=4/5=0.8
Sg=1/(1-0.8)=1/0.2=5
GDP rritet për 5x100 njësi=500 njësi
MULTIPLIKATORI I TAKSAVE
Taksat ndryshojnë të ardhurat e disponueshme
Multiplikatori i taksave ndryshon në dy pikëpamje nga multiplikatori i shpenzimeve:
1. shpreh lidhje negative në mes të ndryshimit të taksave dhe ndryshimit në GNP

2. është më i vogël se multiplikatori i shpenzimeve.
Shkaku qëndron tek efekti fillestar i ndryshimit të taksave në shpenzimet për konsum
pra edhe në GDP
Efektet sekondare: nuk ka ndryshime të theksuara dhe në përgjithësi mund të flasim për
efekte të njëjta sekondare si në rastin e multiplikatorit të taksave dhe atë të shpenzimeve.
Si shprehet St?
St = MPC x Se = MPC x 1 / (1-MPC)=MPC/(1-MPC)

St < Se
Shemull:
TA=-PLO03& * Ƣ
*MHQL¨*'3"
YD= -¨TA=-(-30)=30 mil
GDP=St x YD
St=MPC/(1-MPC)=(2/3)/(1-2/3)=2
GDP= 2 x 30 mil=60 mil
C ili eshte efekti neto i politikes fiskale?
x Krahasohet efekti i rritjes se G me efektin e ndryshimit te TA:

sb= sg-st = 1/(1-MPC) ± MPC/(1-MPC) = (1-MPC)/(1-MPC) = 1
Multiplikatori varet nga MPC
Ĺ03& !ĹHIHNWLLQGU\VKLPLWQH*DSR,QH*'3
Por, rritja e MPC e zvogelon MPS, qe shpie ne zvogelimin e I (pasi I varen nga S, pra I=S)
3UDĹ03&HUULW*'P drejtperdrejt, por e zvogelon gjithashtu ate permes zvogelimit te MPS
x Rritja e MPS => rritjen e S => rritjen e I = rritjen e GDP

x Por, nderhyn efekti i kundert permes pakesimit te konsumit, prandaj GDP do te ulet
x Ne kete model I jane te pavaruara nga te ardhurat (Y)
o cili do te ishte efekti i rritjes se MPS ne GDP?
o pasi I jane konstante, kemi efekt negativ
paradoksi i kursimit
MULTIPLIKATORI I EKONOMISË SË HAPUR

- Vendet janë të lidhura në mes vete përmes Ex dhe Im
- Shpenzimet e brendshme:
PE = C + I + G
- Pasi ju shtohet Ex dhe Im fitojmë

Shpenzimet e përgjithshme të planifikuara:
TPE = C + I + G + NX
- Përfshirja e NX paraqitet në Figurën 16.7
- Ekuilibri arrihet në pikën E ku TPE pret vijën 45 shkallë

- Në pikëprerjen e PE (C+I+G) dhe TPE (C+I+G+NX), eksporti=importin
- Në të majtë të kësaj pike X>Im (zgjërim ek.)
- Në të djathtë të kësaj pike X<Im (rënie ek.)
- Kurba e TPE ka pjerrtësi më të vogël se kurba TE
- Pasi një pjesë e shpenzime shkon për importe
- Prirja margjinale për importe (MPM) tregon rritje e importeve për çdo njësi shtesë të
GDP-së.
- MPM e zvogëlon pjerrtësinë e TPE
- MPM zvogëlon multiplikatorin
- Pasi një pjesë e të ardhurave shkon për mallra importi
- MPM paraqitet si: So = 1 / {(1-MPC)+MPM} = 1 / (MPS+MPM)
- Multiplikatori i ek. së hapur është më i vogël se multiplikatori i ek. së mbyllur
KUFIZIMET E MULTIPLIKATORIT
- I zbatueshëm në periudha afatshkurtra,
- I zbatueshëm në periudha recesioniste
- Lë mënjanë inflacionin
- Nuk merr parasysh efektin e parasë dhe të variablave tjerë ekonomik
Detyrë
- Siguroni te dhëna per GDP dhe komponentat e e tij për periudhën 2001-2009:
o Konsumi (C)
o Investimet (I)
o Shpenzimet Qeveritare (G)
o Eksporti (Ex)
o Importi (Im)
- Analizoni trendin e GDP dhe shpenzimeve qeveritare gjatë kësaj periudhe:
o Për sa % është rritur GDP dhe G gjatë kësaj periudhe?
o Llogaritni koeficientin e korelacionit në mes të GDP dhe G gjatë kësaj
periudhe
- Jepni mendimin tuaj se cili ka qenë efekti i rritjes së G në GDP gjatë kësaj periudhe.
Ligjerata 5
CIKLET E BIZNESIT DHE RRITJA EKONOMIKE
HYRJE
- Historia: ekonomia nuk rritet dhe zhvillohet pa probleme/kriza
- Vitet e ekspansionit dhe mirëqeniës ekonomike ia lënë vendin viteve të recesionit ose
të panikut ekonomik
- Ekonomia karakterizohet me një prirje pozitive të rritjes
- Rritja ekonomike nuk arrihet asnjëherë me koeficient rritës konstant por ajo
karakterizohet nga shmangie lartë-poshtë prirjes së përgjithshme të rritjes.
- Luhatjet të ekonomisë ndryshojnë treguesit ekonomik:
o produktit total,
o inflacionin,
o punësimin etj.
- Gjatë rënies ekonomike, firmat dhe konsumatorët i ulin shpenzimet e tyre (shembuj
për ilustrim mund të shërbejnë vitet: 1929 - 1933, 1948 - 1949, 1973 ± 1974, 1981 -
1982
- Lëvizjet herë drejtë rënies dhe herë drejtë ngritjes të treguesve ekonomik kundrejt një
prirjeje të përgjithshme në rritjen ekonomike formojnë CIKLET E BIZNESIT
- Shënim: çdo rënie/ngritje ekonomike nuk paraqet cikël biznesi, p.sh: rëniet shumë
afatshkurtra nuk mund të karakterizohen si recesion.
FAZAT E CIKLIT TË BIZNESIT

- Ekonomistët dallojnë katër faza të cikleve të biznesit:
- Pika më e lartë e ciklit
- Faza e reçesionit (rënies ekonomike)
- Pika më e ulët e ciklit
- Faza e ekspansionit (ngritjes ekonomike)
- Si të identifikohet një cikël biznesi?

o Përcaktimi i fazës së recesionit - përcaktimi i periudhës kur aktiviteti
ekonomik është në rënie
Kur GDP bie gjatë dy tremujorve të një pasnjëshëm.
- Nuk ka recesione (rënie) apo ekspansione (ngritje) të ngjashme, por e përbashkët (në
përgjithësi) janë disa faza të njëllojta.
- Dallimet në gjatësinë e cikleve të biznesit në mes:
o të vendeve
o Peridudhave kohore
FAZA E RECESIONIT
- Moment kyç për të dalluar një cikël
- Gjatë rënies ekonomike:
o Firmat reduktojnë prodhimin - punojnë me kapacitete jo të plota
o Konsumatorët i ulin shpenzimet e tyre
o Firmat largojnë punëtorë nga puna
o Shumë firma dalin nga tregu ± falimentojnë
o Të ardhurat reale bien dhe reduktohen fitimet
o Vështirë gjendet punë
- Recesioni mbaron me arritjen e pikës më të ulët
o Në këtë pikë papunësia arrin nivelin më të lartë
FAZA E EKSPANSIONIT
Kur përfundon faza e rënies ekonomike, fillon faza e rritjes ekonomike ose ekspansioni
ekonomik:
- Ekonomia fillon të marrë veten: GDP, punësimi, etj.
- Firmat zgjërojnë prodhimin
- Konsumatorët rrisin shpenzimet dhe konsumin
- Investimet e firmave rriten dhe fitimet gjithashtu
- 3LNDPsHODUWsDUULKHWDWsKHUsNXUHNRQRPLDsVKWsQs³ERRP´
± MODELI KEJNSIAN
- Ciklet e biznesit dhe AD

- Ekuilibri afatshkurtër (pika B)
- Reçesion ekonomik:
AD zhvendoset majtas (Pika C)
8OHW4Qs4¶GKH3Qs3¶
- Ekspansion ekonomik
AD zhvendoset djathas
- Kjo lidhje shprehet përmes:
LIGJIT TË OKUNIT i cili thotë:
Për çdo 2% rënje të GDP nën nivelin potencial, papunësia rritet me 1%.
P.sh. nëse GDP aktual bie nga 100% në 98% të nivelit të GDP potencial, papunësia
rritet me 1% (formula)
± MODELI KLASIK
- Ekuilibri (pika A)
- Reçesion ekonomik:
o AS zhvendoset majtas (pika B) për shkak të goditjeve në ofertë (shembuj të
tillë)
- Çmimet rriten dhe bie Q
- Pra ciklet e biznesit spjegohen me lëvizjen në AS
- Teoria e cikleve reale të biznesit: lëvizjet në AD nuk ndikojnë në GDP, por vetëm
lëvizjet në AS
o SVKNRVWRWHSXQsVRVHSURSGXNWLYLWHWLVKHPEXM«
TEORITË E CIKLEVE TË BIZNESIT

- Ekzistojnë teori të shumta që i spjegojnë ciklet e biznesit. Dallimet janë mbi atë se
kush i shkakton ciklet e biznesit
- Teoria monetariste: ciklet e biznesit vijnë nga lëvizjet në ofertën monetare dhe
kreditit:
o efekti në normë të interesit, efekti në AS
- Teoria teknologjike: ciklet e biznesit vijnë nga inovacionet e rëndësishme
teknologjike:
o p.sh. zbulimet, efekti në AS
- Teoria psikologjike: ciklet e biznesit spjegohen me optimizmin dhe pesimizmin e
agjentëve ekonomik (efekti në AD)
- Teoria e konsumit të pamjaftueshëm: gjithçka shpjegon me prirjen për kursim, e cila
sjell, si pasojë që kursimet të jenë më të mëdha se investimet
Në përgjithësi të gjitha teoritë ndahen në dy grupe:

- TEORI EKSTERNALE
- TEORI INTERNALE
- Teoritë eksternale: ciklet e biznesit spjegohen nga faktorë nga jashtë sistemit
ekonomik:
ndryshimi i klimës, luftrat, zgjedhjet elektorale, zbulimet e ndryshme, zbatimet e
teknologjisë, etj.
- Teoritë internale: ciklet e biznesit spjegohen nga faktorë nga brenda sistemit
ekonomik:
ekonomia vetëvetiu luhatet dhe rrjedhat përcaktohen nga brenda sistemit.
- Teoria (eksternale) e cikleve politike të biznesit:

o politika makroekonomike pëcaktohet nga zyrtarët e zgjedhur të cilët i përdorin
instrumentet politike
o Zyrtarët tentojnë të rizgjedhen
o Ata e përdorin ndikimin e tyre në politikat makroekonomike
o Votuesit dëshirjonë papunësi të vogël dhe rritje ekonomike
o Cikli i zgjedhjeve përputhet me ciklin e biznesit
o Pas zgjdhjeve: politikë e shtrënguar ekonomike
Recesion dhe rënie e AS
o Pak para zgjedhjeve: politikë ekonomike ekspansioniste
Reduktohen taksat
Rriten shpenzimet qeveritare
Bindin bankat që të ulin normën e interesit
Reduktohet papunësia, rritet prodhimi
Votuesit shkojnë para kutive të votimit me këto zhvillime në mendje
- Investimet dhe ciklet e biznesit
o Investimet kanë rol kyç në përcaktimin e cikleve të biznesit
o Roli i investimeve spjegohet përmes:
Akseleratorit dhe multiplikatorit (spjegimi)
MULTIPLIKATORI
Rritja e investimeve çon në rritjen e prodhimit
Rriten të ardhurat dhe për shkak të akseleratorit rriten mëtej investimeve (formula: Yt ± Yt-1)
o Kjo përmes multiplikatorit çon në rritjen e mëtejmë të të ardhurave
- Shembulli: Rriten investimet=>Rritet prodhimi=>rriten të ardhurat=>rriten

LQYHVWLPHW !UULWHWNRQVXPLHNsVKWXPHUDGKs««
- E gjithë kjo rrit optimizmin ekonomik që çon në rritjen e mëtejmë të prodhimit, të të
ardhurave dhe investimeve
- Kështu, rritja e investimeve (akseleratori) dhe rritja e konsumit (multiplikatori)
forcojnë njëra tjetrën.
Por:
- Faktorët e prodhimit janë të kufizuar dhe prodhimi nuk rritet pafundësisht

o Prodhimi do të rritet më ngadalë dhe më pas do të zvogëlohet
- Duke ndjekur parimin e akseleratorit, investimet do të bien
o ngase bie prodhimi dhe kështu të ardhurat
- Konsumi do të bie dhe kjo shpie tek një pesimizëm ekonomik
- Kështu: Vie faza e reçesionit për shkak se:
o ulen investimet - akseleratori dhe
o ulet kërkesa për konsum ± multiplikatori
- Por, kjo rënie ka një kufi pasi investimet negative duhet të zëvendësohen:
o Makinat duhet të zëvendësohen
o Kjo çon në rritjen e të ardhurave
o Dhe kështu fillon cikli nga e para
Kështu:
- Bashkëveprimi në mes të akseleratorit dhe multiplikatorit ndihmon për të spjeguar:

o fazat e ekspanzionit dhe recesionit si dhe
o kalimi nga recesioni në ekspanzion dhe anasjelltas
PËRMBLEDHJE: CIKLET E BIZNESIT

Ekspansioni Recesioni
GDP
Papunesia
Inflacioni
Norma e interesit
Produktiviteti
Deficiti buxhetor
RRITJA EKONOMIKE FUNKSIONI I PRODHIMIT

- Pavarësisht cilkleve të biznesit ekziston një tendencë e përgjithshme e rritjës
ekonomike/ekspansionit të GDP
- Në periudha afatshkurta ekonomia karakterizohet me njërën nga 4 fazat e ciklit të
biznesit
- Por në periudha afatgjata ekonomia karakterizohet me tendencën drejt rritjes
ekonomike (figura e CB në afat të gjatë)
- Rritja ekonomike: objektivë qendrore stabilizuese makroekonomike për të gjitha
nivelet e vendimmarrjes
- Analizat e rritjes ekonomike tentojnë të identifikojnë faktorët që çojnë në rritje
ekonomike në afat të gjatë
- Pasi AS përcakton produktin potencial, atëherë identifikohen faktorët që rrisin AS
- Rritja ekonomike konsiston në rritjen e GDP potencial

o Kurba e mundësive të prodhimit zhvendoset
- Rritja ekonomike rrit standardin e jetesës
- Rritja ekonomike reale:
o rritja e prodhimit për kokë/frymë banori e jo totali i prodhimit:
arsyeja: raporti rritje e popullsisë me rritjen e prodhimit mund të jetë e
ndryshueshme.
Spjegimet e hershme të ekonomistëve për rritjen ekonomike:
- Adam Smith:
o puna merret parasysh, kurse toka është e mjaftueshme dhe e lirë.
o Çmimi përcaktohet nga niveli i punës së angazhuar.
o Dobësia: nuk mirret parasysh se popullsia rritet në vazhdimësi kurse toka
mbetet e njëjtë
- Tomas Maltus:
o rritja e pabalacuar - rritja e popullsisë me progresion gjeometrik
o kurse rritja e prodhimit dhe të ardhurave me progresion aritmetik.
o Dobësia: nuk mirret parasysh progresi teknologjik ku si rezultat prodhimi
tejkalon rritjen e popullsisë
- Funksioni i prodhimit shpreh lidhjen në mes të burimeve të përdorura dhe prodhimit
të prodhuar gjatë një periudhe kohore
- Lidhja e tillë mund të jetë për një mall apo për gjithë ekonominë
- Në nivel të ekonomisë, na intereson lidhja në mes të GDP dhe faktorëve të nevojshëm
për të prodhuar atë:
Y = f ( N, R, K, T)
Si ndryshon Y (GDP) si rezultat i ndryshimit të punësimit (N), duke mbajtur të
pandryshuar nivelin e resurseve natyrore (R), pajisjet kapitale (K) dhe gjendjen e
teknologjisë (T)
- Grafikisht kjo paraqitet në Fig. 17.4
- Sa më shumë individë të punësohen, rritet GDP
- Por jo në mënyrë proporcionale,
o sepse në periudha afatshkurtra vepron ligji i të ardhurave zbritëse
- Si rritet GDP nga GDP1 në GDP2 ?
o Duke rritur punësimin nga N1 në N2
- Duke ndryshuar K, T ose kombinimin e tyre
o Zhvendoset kurba e funksionit të prodhimit
o Kjo tregon se ka një përmirësim të efiçiencës/produktivitetit në ekonomi
- Mënyrë tjetër për paraqitjen e funksionit të prodhimit është paraqitja e lidhjeve:

o Sasia e kapitalit për punëtorë K/N
o Sasia e prodhimit për punëtorë GDP/N
- Përmes kësaj matet produktiviteti i punës:
o Përdorimi efikas i punës në procesin e prodhimit
o Produktiviteti matet përmes:
Prodhimit për orë pune = GDP/orët e punës për prodhimin e tij
Punëtorët x orët e punës = orët totaletë punës në ekonomi
Prodhimi për punëtor = GDP/numri i të punësuarve
- Produktiviteti i punës varet nga kapitali i përdorur për punëtorë në procesin e punës
(K/N)
- Sa më shumë K për N, produktiviteti është më i lartë
- Kjo lejon të shprehet lidhja në mes të:
o kapitalit për punëtorë K/N
o produktivitetit për punëtorë GDP/N
o Figura 17.5
o Forma e kurbës është e njëjtë si më parë
vepron ligji i të ardhurave zbritëse
- Produktiviteti rritet nëse:
o Raporti K/N rritet por jo pa kufizim
kur T dhe R mbeten të kufizuara atëherë produktiviteti fillon të rritet
më pak ose të bie për rritje shtesë në K/N
o Prodhimi rritet në dy mënyra (si më parë):
Rritet raporti K/N
Rritet efiçienca (rritet T).
Burimet kryesore të rritjes ekonomike

1. Rritja e ofertës së punës e cila çon në rritjen e prodhimit
2. Rritja e kapitalit fizik (makineritë, pajisjet, instrumentat, ndërtesat etj)
o Produktiviteti rritet kur K rritet më shumë se N
o Por kjo vie duke u zvogëluar kur faktorët e tjerë mbeten të pandryshuar
3. Përmirësimi i teknologjisë
o Zhvendosja e kurbës së funksionit të prodhimit
o Përmirësimi i T e rrit prodhimin për të njëtën sasi N, K dhe R
o Ndryshimet teknologjike vien si rezultat i
Risive në fushën e kërkimeve shkencore
Konceptet kyçe
- Ciklet e biznesit
- Fazat e cikleve të biznesit
- Recesioni dhe ekspanzioni ekonomik
- Teoritë e cikleve të biznesit
o Teoritë eksternale dhe internale
- Rritja ekonomike
- Funksioni i prodhimit (faktorët e këtij funksioni)
- Produktiviteti i punës
Detyrë
1. Analizoni sjelljen e GDP ne Kosove gjate viteve 2001-2009 dhe diskutoni se ne cilen
faze te ciklit te biznesit gjendet ekonomia e Kosoves?
2. Gjeni raportin GDP/Punetore ne Kosove per periudhen 2001-2009 (si mates i
produktivitetit te punes) dhe diskutoni se cfare ka ndodhur me produktivitetin ne
Kosove gjate ketyre viteve?
- A eshte ky trend ne perputhje me teorine ekonomike se renja e produktivitetit
nenkupton renje ekonomike dhe e kunderta?
Ligjerata 6
INFLACIONI
KUPTIMI I INFLACIONIT
í Inflacioni: sëmundje ekonomike
í Problemi i inflacionit - programet stabilizuese makroekonomike
í Bashkë me normën e papunësisë, norma e inflacionit shërben për të identifikuar
trendin e ekonomisë vendore
í Sjellja e inflacionit përgjatë cikleve të biznesit
í Problem shqetësues për ndërmarrjet dhe konsumatorët
o Bie fuqia blerëse e parasë
MATJA E INFLACIONIT
í INFLACIONI: ngritje e vazhdueshme e çmimeve
o Deflacioni: rënja e çmimeve (inflacion negativ)
o Desinflacioni: niveli i çmimeve bie por mbetet mbi nivelin e çmimeve në
periudhën bazë
í Si llogaritet inflacioni?
ܰ݅‫݁ݒ݈݁݉݅݉݅݅݁ݒ‬ሺ‫ݐ‬ሻ െ ܰ݅‫݁ݒ݈݁݉݅݉݅݅݁ݒ‬ሺ‫ ݐ‬െ ͳሻ

ܰ‫ݐ݅݊݋݈݂݅ܿܽ݊݅݁ܽ݉ݎ݋‬ሺ‫ݐ‬ሻ ൌ ή ͳͲͲ
ܰ݅‫݁ݒ݈݁݉݅݉݅݅݁ݒ‬ሺ‫ ݐ‬െ ͳሻ
INDEKSI I ÇMIMEVE TË KONSUMATORIT (CPI)

í Indeksi më i përdorur për matjen e inflacionit
í Mat koston e një shporte mallrash dhe shërbimesh që konsumon një familje tipike për
një periudhtë caktuar kohe:
o Familje tipike = familja që më së miri i prezenton karakteristikat e
popullacionit (mostra)
í Maten peshat specifike të secilit mall (pjesëmarrja e shpenzimeve të secilit mall në
shpenzimet e përgjithshme të familjes)
MATJA E INFLACIONIT PËRMES CPI: SHEMBULL

Në vitin 2004 konsumi i një familje ishte:
í Ushqim 20%
í Strehim 50%
í Kujdes mjekësor 30%
Nëse viti 2004 merret si vit bazë atëherë:
í ‫ܫܲܥ‬ଶ଴଴ସ ൌ ሺͲǡʹ ή ͳͲͲሻ ൅ ሺͲǤͷ ή ͳͲͲሻ ൅ ሺͲǡ͵ ή ͳͲͲሻ ൌ ͳͲͲ
Në vitin 2005, çmimet rriten me sa vijon:
í Ushqim 2%
í Strehim 6%
í Kujdes mjekësor 10%
Atëherë: ‫ܫܲܥ‬ଶ଴଴ହ ൌ ሺͲǡʹ ή ͳͲʹሻ ൅ ሺͲǡͷ ή ͳͲ͸ሻ ൅ ሺͲǡ͵ ή ͳͳͲሻ ൌ ͳͲ͸ǡͶ
í Norma e inflacionit:
‫ܫ‬ଶ଴଴ହ ൌ ሺ‫ܫܲܥ‬ଶ଴଴ହ െ ‫ܫܲܥ‬ଶ଴଴ସ ሻΤ‫ܫܲܥ‬ଶ଴଴ସ
Atëherë
‫ܫ‬ଶ଴଴ହ ൌ ሺͳͲ͸ǡͶ െ ͳͲͲሻΤͳͲͲ ൌ ͸ǡͶΨ
INDEKSI I ÇMIMEVE TË PRODHUESIT (PPI)
í Mat nivelin e çmimeve të shitjes me shumicë

í Në parim matet njësoj sikur CPI
í Tregues më i mirë se CPI
í Merren në konsiderim shumë më tepër mallra
DEFLATORI I GNP
í I aplikueshëm vetëm për rritje të vogël të çmimeve

í Më i përshtatshëm se CPI dhe PPI pasi merr në konsiderim të gjitha mallrat dhe
shërbimet
‫݈ܽ݊݅݉݋݊ܲܰܩ‬
‫ ܲܰܩ݅݅ݎ݋ݐ݈݂ܽ݁ܦ‬ൌ ൈ ͳͲͲ
‫݈ܽ݁ݎܲܰܩ‬
LLOJET E INFLACIONIT
Në përgjithësi në teorinë ekonomike inflacioni mund të klasifikohet në tri kategori kryesore:
í INFLACIONI I MODERUAR
í INFLACIONI GALOPAN
í HIPERINFLACIONI
Njohja e llojeve të inflacionit ndihmon në identifikimin e masava/politikave për luftimin e

inflacionit
INFLACIONI I MODERUAR
í Çmimet rriten ngadalë

í Norma e inflacionit njëshifrore
í Njerëzit ende kanë besim në para:
o Ata nuk e blejnë pasuri reale
o Pra nuk ndryshon portfolio e pasurisë
í Njerëzit janë në gjendje të hyjnë në marrëdhënie kontraktuale
í Sistemi monetar fuknsionon mirë
í Lidhja me objektivën makroekonomike: qëndrueshmëri e çmimeve.
INFLACIONI GALOPAN
í Bie besimi tek paraja

í Rritje dyshifrore (e më shumë) e çmimeve
í Përdoren valutat e huaja për indeksim të kontratave
í Norma reale e interesit është negative
í Njerëzit i ikin mbajtjes së parave mbi një limit të domosdoshëm
í Njerëzit priren të grumbullojnë mallra ose blejnë patundshmëri
í Huadhënësit nuk japin kredi me normë të ulët të interesit
í Tregu financiar nuk funksionon
HIPERINFLACIONI
í Shkatërrues për ekonominë

í Çmimet rriten shumë herë brenda një muaji
í Paraqitet në raste të rralla (psh. periudha të luftrave)
í Shpejtësia e qarkullimit të parasë rritet (rriten transaksionet)
í Çmimet relative (përfshirë edhe pagën) bëhen të paqëndrueshme
Disa shembuj të hiperinflacionit:
- Gjermani: 1922-1923 (indeksi i çmimeve u rritë nga 1 në 10.000.000.000%)

- Bolivi: 1985 (indeksi i çmimeve u rritë nga 1 në 12.000%)
- Ish Jugosllavia: 1993, etj.
KOSTOT (PASOJAT) E INFLACIONIT

- Gjatë periudhës inflacionite paraqiten humbësit dhe fituesit
o Ata nuk mund të identifikohen lehtë
o Pasi jo të gjitha çmimet rriten njësoj:
Ndodhin ndryshime relative të çmimeve
- Prandaj, efektet/kostot e inflacionit konsistojnë në:
o Rishpërndarja e pasurisë (në mes klasave/shtresave të popullsisë)
o Alokimi joefiçient i resurseve dhe burimeve të prodhimit.
- Megjithatë kostot varen nga karekteri i inflacionit:
o Inflacioni i parashikuar (nuk ka humbës ± norma e inflacionit mund të
parashikohet dhe pershtaten cmimet dhe kontratat)
o Inflacioni i pa-parashikuar (ka humbës ± norma e inflacionit nuk mund të
parashikohet)
- Inflacioni ka edhe kosto tjera edhe kur eshte i parashikueshem:
Në një vend që ka inflacioni për një kohë të gjatë ndryshon kursi i këmbimit:
o Bie vlera e valutës së vendit e shprehur në valuta të huaja
o Të huajt nuk mbajnë valutën e këtij vendi
o Kjo ka efekte në tregtinë ndërkombëtare
RISHPËRNDARJA E TË ARDHURAVE PËR SHKAK TË INFLACIONIT
Shembull për diskutim: Nuk ka inflacion:
- .RQVXPDWRULPHUUNUHGL¼PHNDPDWsYMHWRUH
- 3DVQMsYLWLDLSDJXDQLQWHUHV[ ¼
- Si dhe paguan borxhin prej 5000
- Gjithsej: 5000 (borgji) + 500 (interesi) = 5500
- Banka fiton 500
- Konsumatori heq dore nga konsumi i tij i ardhshem per te paguar interesin.
Shembull për diskutim: Ndodh inflacion por i parashikuar
- Supozojmë se inflacioni vjetor është 10%

- Në fund të vitit konsumatori paguan 5,500 ¼(borxhi +interesi)
- Por vlera e mallrave qe mund te blehen me 5,500 ¼ne fund te vitit baraz me vleren e
mallrave qe jane blere ne fillim te vitit
- Keshtu, banka dhe konsumatori pajtohen qe normes se LQWHUHVLWW¶LVKWRKHWHGKHQRUPD
e inflacionit
10% interes + 10% inflacion = 20%
20% x 5,000 ¼borxhi = 6,000 ¼
- Nëse inflacioni është i parashikuar atëherë nuk ka humbës.
Shembull për diskutim: Ndodh inflacion por i pa-parashikuar
- Supozojmë se inflacioni vjetor është 10%

- 1sIXQGWsYLWLWNRQVXPDWRULSDJXDQ¼ERU[KLLQWHUHVL
- 3RUYOHUDHPDOOUDYHTHPXQGWHEOHKHQPH¼QHIXQGWHYLWLWEDUD]PHvleren e
mallrave qe jane blere ne fillim te vitit
- Nese banka dhe konsumatori nuk jane pajtuar paraprakisht:
o KA HUMBES
o konsumatori paguan 5500 qe eshte baraz me 5000 shprehuar ne mallra dhe
sherbime
o Banka humb 10% interes
o Konsumatori fiton
- RISHPERNDAHET PASURIA
ALOKIMI JOEFIÇIENT I RESURSEVE
- Çmimet shtrembërohen
- Informatat shtrembërohen
- Prodhuesit nuk mund te marrin vendime te drejta per investime
o alokimi i resurseve në mënyrë të gabuar
- Kur inflacioni është i parashikueshëm efekti është më i vogël,
- por efektet e inflacionit nuk mund të shmangen plotësisht
- Përdorimi i indeksimit: mbrojtja e interesave të grupeve të caktuara
o Indeksimi i bursave, pagesave per te papunet etj.
o Keshtu nese inflasioni=10%, ato rriten me 10%
Përmbledhje e kostos së inflacionit (tabela 18.1):
Inflacioni i Balancuar Inflacioni i Pabalancuar
Inflacion i pritshëm Nuk ka kosto Humbje në efiçiencë
Të ardhurat dhe pasuria Humbje në efiçiencë dhe

Inflacion jo i pritshëm
rishpërndahen rishpërndarje
Shënim:
Inflacioni quhet i balancuar kur rritja e çmimeve është me të njëjtën përqindje për të gjitha
mallrat dhe shërbimet. Përndryshe inflacioni konsiderohet i pabalancuar
DETYRË
- Analizoni inflacionin ne Kosove prej Majit 2002 deri ne Shkurt 2010

o Cili eshte trendi i inflacionit?
o Ne baze te analizes se ketij trendi a mund te percaktoni ndonje cikel biznesi
gjate kesaj periudhe (te keni parasysh sjelljen e inflacionit gjate fazave te
ndryshme te cikleve te biznesit)
o (kjo eshte edhe teme per seminar)
- 3HUJDGLWQL³3\HWMHWSHUGLVNXWLP´QHIDTH37.
Ligjerata 7
PAPUNËSIA
HYRJE
x 3DSXQsVLDQMLKHWHGKHVL³VsPXQGMHHUsQGs´PDNURHNRQRPLNH
x Papunësia bashkë me inflacionit përbëjnë dy problemet kryesore ekonomike
x Shpeshherë rritja e treguesve të papunësisë konsiderohet një simptomë e fazës së
recesionit ekonomik
x Papunësia është barrë financiare për qeverinë
x Papunësia shkakton zhvlerësimin e kapitalit human
x Të papunët mund të jepen pas dukurive negative shoqërore (p.sh. rritja e kriminalitetit
në shkallë vendi)
KOSTOT E PAPUNËSISË
Dy kosto të papunësisë:
1. ekonomike dhe
2. sociale.
KOSTOT EKONOMIKE
x Humbjet nga papunësia nuk mund të kompensohen

më të mëdha se sa humbjet nga joefiçienca apo monopolet (analiza mikroekonomike)
x Papunësia shkakton zvogëlimin e buxhetit
x Kostoja ekonomike shprehet me hendekun e prodhimit
Kur rritet papunësia, bie GDP (pasi më pak persona punojnë)
x Sa më e madhe të jetë papunësia aq më i madh hendeku i GDP aktual dhe GDP
potencial
Figura e Cikleve të biznesit
Lidhja midis papunësisë dhe GDP shprehet përmes Ligjit të Okunit

³3sUoGR 2% rënie të GDP aktual ndaj GDP potencial, nRUPDHSDSXQsVLVsUULWHWPH´
Shembull:
Nëse GDP potencial = 100%
GDP aktual = GDP potencial = 100%
u = 6%
Nëse: GDP aktual bie në nivelin prej 96% të GDP potencial, atëherë: u rritet nga 6% në 8%
KOSTOT SOCIALE TË PAPUNËSISË
x Vështirë maten
x Zhvlerësimi i kapitalit njerëzor:
o njohuritë e personave bëhen të papërdorshme
shembull: inxhinieri i papunë
o Sa më gjatë që një person është i papunë bie probabiliteti që ai të gjejë punë
x Rritja e dukurive negative si kriminaliteti, vjedhja
x Keqësimi i shëndetit të të papunëve (mental dhe fizik) që i kushton shoqërisë
(shpenzimet për shëndetësi etj.)
Personat mund të bëhen asocial
MATJA E PAPUNËSISË
Burimet e të dhënave:
1. vrojtimet statistikore (anketat e ESK), figura në slajdin në vijim

2. regjistrat e zyrave të punës (MPMS).
Vende të ndryshme mbështeten në burime të ndryshme ± kjo në një shkallë e vështirëson

krahasimin e treguesve përkatës të tyre.
Definimi i fuqisë punëtore
Popullsia në
moshë pune
16 -‐ 65 vjeç
Ata që nuk janë Ata që janë aktiv

aktiv (forcat e punës)
Të punësuar Të papunë
Klasifikimi i FP në anketën e FP sipas SOK
x I zënë me punë (i punësuar) - personi që kryen një punë të pagueshme, qoftë edhe kur
mungon përkohësisht në punë për shkak se është i sëmurë, është në pushime ose në
grevë
x Të papunë - personat që nuk janë në punë por kërkojnë punë në mënyrë aktive. Një
person është i papunë në qoftë se nuk punon dhe:
a) ka bërë përpjekje specifike për të gjetur punë gjatë katër (4) javëve të fundit
b) është pushuar nga puna dhe pret që të thirret përsëri në këtë punë
c) është duke pritur të njoftohet për një punë të re në muajin e ardhshëm
TË PUNËSUARIT + TË PAPUNËT = FORCA PUNËTORE
x Të gjithë të tjerët që janë në moshë punë por nuk janë të zënë me punë, konsiderohen
thjeshtë jashtë forcës punëtore:
o pensionistët, studentët, nxënësit në moshë pune, ata që largohen nga tregu i
punës për të rritur fëmijët, etj.
ܶ´‫´݊ݑ݌ܽ݌‬
ܰ‫´ݏ݅ݏ´݊ݑ݌ܽ݌݁ܽ݉ݎ݋‬ሺΨሻ ൌ ൈ ͳͲͲ
‫݁ݎ݋ݐ´݊ݑ݌ܽܿݎ݋ܨ‬
LLOGARITJA E NORMËS SË PAPUNËSISË
Shembull: llogaritja e normsë së papunësisë (u)
Problem: në llogaritje të u përjashtohen ata individ që janë të papunë, por që kanë humbur
shpresën për të gjetur punë dhe për këtë arsye kanë hequr dorë nga kërkimi aktiv për një vend
pune:
- Të papunët e dëshpëruar (të dekurajuar)

- A është u tregues adekuat kur numri i këtyre personave është i madh?
DINAMIKA E TREGUESVE TË TREGUT TË PUNËS
- Humbjet e vendeve të punës = 1 + 2 + 7

- Krijimi i vendeve të punës = 1 + 3 + 6
- Ndryshimi në papunësi = (2 + 5) - (3 + 4)
Nëse: (2 + 5) > (3 + 4) => papunësia rritet
Nëse: (2 + 5) < (3 + 4) => papunësia zvogëlohet
LLOJET E PAPUNËSISË
- Ekonomistët japin mendime të ndryshme në lidhje me formaty e papunësisë
o Ky dallim është i rëndësishëm pasi lidhen me natyrën e politikave që duhet
aplikuar për zvogëlimin e u.
- PAPUNËSIA E FËRKIMIT (FRIKSIONALE)
o rezulton nga lëvizja e njerëzve prej një punë në tjetrën, prej një regjioni në
tjetrin, etj. në kërkim të punës më të mirë
o personat që kërkojnë punë kur diplomohen
o gratë që kthehen në punë pas një tërheqje nga tregu i punës
o këta persona konsiderohen si të papunë vullnetarë
- PAPUNËSIA STRUKTURORE
o paraqitet kur oferta dhe kërkesa për punë nuk përputhen
o Këto ndodhin në rast të ndryshimeve fundamentale në ekonomi
o P.sh. Ndryshimet gjatë tranzicionit (rënja e kërkesës për punë në industrnë e
rëndë dhe rritja e kërkesës për punë në shërbime dhe industri të lehtë)
o Problemet shfaqen sidomos në rajonet ku ka pasur koncetrim të degëve të
caktuara ekonomike
o Imobiliteti profesional (mungesa e gatishmërisë dhe vështërsitë për të
braktisur profesionet e vjetra dhe përvetësimin e profesioneve të reja)
o Imobiliteti gjeografik (mungesa e gatishmërisë dhe vështërsitë lidhur me
largimin nga rajonet depresive për arsye sociale, ekonomike, etj.)
o Por, kjo lloj papunësie ndodh edhe për shkak se ekonomia zhvillohet
(përparimi teknologjik)
- PAPUNËSIA CIKLIKE
o rezulton kur në përgjithësi kërkesa për punë është e ulët
o Kërkesa për punë është kërkesë e prejardhur
o Kur bie kërkesa për produkte, bie edhe kërkesa për punë (recesioni)
- PAPUNËSIA SEZONALE
o lidhet me karakterin stinor të prodhimit/shërbimeve: industria e ndërtimit,
turizmit, shërbimet e ndryshme, etj.
SHKAQET E PAPUNËSISË
Ekzistojnë mospajtime në mes të ekonomistëve rreth shkaqeve të papunësisë
- Oferta për punë është relativisht jofleksibile (inxhinierë, infermierë, etj.)
- Çmimi i punës (paga) është më pak fleksibile se çmimet tjera (dallimi me tregun e të
mirave) dhe ky është shkaku i papunësisë:
o Pagat fleksibile: papunësia vullnetare (pjesa A)
Pjesa A:
- Në nivelin e pagës W firmat punësojnë të gjithë ata që pranojnë pagën e tregut
- Numri i të punësuarve = AE
- Numri i të papunëve = EF
o Këta do të pranonin të punonin por me W më të lartë
o Pra segmeni EF paraqet papunësinë e vullnetshme
o Arsyet pse këta persona nuk punojnë mund të lidhen me preferencat e tyre,
kujdesi ndaj familjes etj.
o Pra, në një treg me pagë fleksibile nuk ka papunësi të detyruar.
Pjesa B:
- u në periudha recesioni nuk paraqet u të vullnetshme
- Papunësia ciklike ndodh pasi pagat janë jofleksibile
o Këto paga nuk mund të rregullojnë me shpejtësi mungesën ose tepricën e
fuqisë punëtore në treg.
- Tregu pastrohet kur paga është W
- Kur paga rrLWHWQs:¶DWsKHUsPsVKXPsSXQsWRUsMDQsWsJDWVKsPWsSXQRMQs
VHJPHQWL:¶*
- 3RUILUPDWSXQsVRMQsVHJPHQWLQ:¶+
- Segmeni HG janë të papunë të detyruar
o Ata dëshirojnë të punojnë por nuk ka kërkesë nga ana e firmave.
- Por përse pagat janë jofleksibilie?
o Puna tregtohet në tregje të administruara (për dallim nga tregjet tjera)
o Kontratat e punës e fiksojnë pagën për një kohë të caktuar
o Roli i sindikatave është i rëndësishëm në këtë mes
o Pse duhet fiksuar pagat?
Për të pasur siguri sa i përket kostots së prodhimit dhe për të
administruar më lehtë
NORMA NATYRORE E PAPUNËSISË

- Norma Natyrore e Papunësisë (NNP) ± është një ndër konceptet kryesore të teorisë
se tregut të punës
- Definicioni: NNP është ajo u kur tregjet e punës dhe të mirave janë të balancuara.
Pra, u kur forcat influencuese të çmimeve, pagave, inflacionit janë të balancuara.
- NNP nuk është kurrë zero ± edhe kur ekonomia funksionon në punëzënje të lartë, një
numër i caktuar individësh në moshë pune do të jenë të papunë
- NNP është e lidhur ngushtë me inflacionin ± shoqëria do të preferonte një papunësi
të ulët por jo aq të ulët sa të rrezikonte përshpejtimin e inflacionit.
- NNP arrihet atëherë kur kemi atë normë të papunësisë e cila nuk e akceleron
inflacionin.
Kohëve të fundit është rritur NNP

- Ndryshimet strukturore demografike të popullsisë
o Moshat e vjetra, gratë etj që rrisin papunësinë
- Politikat humanitare të qeverisë
o Benefitet për të papunët
o Paga minimale e vendosur nga qeveria
- Papunësia strukturore është rritur
NNP nuk është normë optimale e papunësisë:

- Papunësia optimale do të kërkonte maksimizimin e mirëqenies ekonomike
- Dy arsye pse NNP nuk është normë optimale e papunësisë
o Nëse prodhimi maksimizohet në nivelin e NNP, atëherë nuk do vepronte Ligji
i Okunit për norma më të ulta të papunësisë se NNP
Pra prodhimi rritet kur papunësia bie poshtë nivelit të NNP
o Papunësia ka edhe kosto sociale
Masat e mundshme që mund të merren për të reduktuar NNP:

1. Përmirësimi i shërbimit të tregut të punës, e në veçanti të informacionit
2. Krijimi i vendeve të reja të punës nëpërmjet rritjes së shpenzimeve qeveritare
3. Programet e ndryshme qeveritare (sigurimet e papunësisë, caktimi i pagës minimum)
të hartohen në atë mënyrë që punëtorët të nxiten për të gjetur punë, etj.
TREGU I PUNËS DHE PAPUNËSIA GJATË TRANZICIONIT

Ndryshimet kryesore në tregun e punës gjatë tranzicionit janë:
- Ndryshimi i ofertës për punë
- Rialokimi i forcave të punës në mes të sektorëve
- Rritje e papritur e papunësisë në nivele dyshifrore
- Njohuritë për punë bëhen të papërdorshme
- Të ardhurat nga një vit më shumë përvojë bien gjatë tranzicionit
RRJEDHAT NË TREGUN E PUNËS GJATË TRANZICIONIT
POLITIKAT E TREGUT TË PUNËS GJATË TRANZICIONIT

Qeveria duhet të gjejë një balancë në mes të:
- reduktimit të intervenimit të shtetit në ekonomi të trashëguar nga sistemi i mëparshëm
dhe lejimit të veprimit të lirë të tregut
- sigurimit të një politike sociale që do të siguronte përkrahje për procesin e tranzicionit
Masat kundër papunësisë:

- Politikat pasive të tregut të punës (beneficionet për të papunët)
- Politikat aktive të tregut të punës (trajnimet, subvencionet, etj.)
TREGU I PUNËS NË KOSOVË

- Popullsia shumë e re (1/3 e pop. e moshes ne 16 vjeq)
- Emigracioni (450 mije)
- Zhvendosja prej fshatrave drejt qyteteve
- Nuk ka të dhëna të sakta, shumica e të dhënave janë vetëm vlerësime të përafërta
- Numri i të papunëve të regjistruar në zyrat e punësimit është rritur gjatë viteve të
fundit
- Norma e papunësisë vlerësohet të jetë 40% - 50%
- Normë më të lartë të papunësisë kanë personat e moshës së re dhe ata me edukim të
ulët
DETERMINANTET E FORCES SË PUNËS NË KOSOVË

- Popullsia shumë e re dhe emigracioni determinojnë përbërjen e kontigjentit të punës
në Kosovë
- Nisur nga numri i personave që hyjnë në kontigjentin e punë dhe daljet (pensionimi)
si dhe normën e aktivitetit, vlerësohet se hyrjet neto në tregun e punës në Kosovë janë
rreth 21.000-25.000 persona në vitë,
- Emigracioni ndikon në uljen e papunësisë në vend pasi 77% e emigrantëve janë në
moshë pune,
- Nga popullsia që gjendet në Kosovë, rreth 1,210,000 persona janë në moshë pune.
INDIKATORËT KRYESORË TË TREGUT TË PUNËS
SPECIFIKAT E PAPUNËSISË
- PAPUNËSIA NË NIVEL KOMBËTAR 49%
- Papunësia shumë e lartë për të rinjtë e moshës 16-24 vjeq (rreth 71%)
- Rreth 40% e të papunëve janë të moshës 16-24 vjeq
- Papunësia shumë e lartë për femra (63.6%), megjithë shkallën shumë të lartë të
joaktivitetit për to (59% e femrave në moshë pune janë jo aktive)
- Papunësia afatgjate është njëra ndër karakteristikat kryesore të papunësisë në Kosovë
(rreth 83% e të papunëve janë të papunë afatgjatë)
- Papunësia në vendbanime urbane është 44% ndërsa në vise rurale 54%
POLITIKAT E TREGUT TE PUNES NE KOSOVE

- Regjistrimi i të papunëve (mbi 300,000 të papunë në mbarë Kosovën)
- Vetëm 58% e të papunëve janë të regjistruar në zyrat e punës ± arsyeja kryesore për
- mosregjistrim është vështirë mund të gjendet punë përmes këtyre zyreve
- Nuk ofrohen benefite për të papunët

- Zyrat ndërmjetësojnë në mes të të papunëve dhe firmave
- Krijimi i një rrethine makroekonomike të përshtatshme për nxitje të punësimit dhe
vetëpunësimit (BCI 2005)
- Rrethinë e përshtatshme për investime
- Politika e taksave të jete në funksion të nxitjes së punësimit
- Qeveria dhe organet përgjegjëse duhet të lancojnë programe të përkrahjes së
kredimarrjes për biznese të reja
Pyetje per diskutim

- Kush eshte shkaktar i papunesise ne Kosove?
Cfare lloj i papunesise eshte me shume e perhapur ne Kosove (friskionale, strukturore,
ciklike apo sezonale)?
- A duhet te kete imobilitet profesional dhe gjeografik ne tregun e punes ne Kosove?
- Duke ditur gjendjen ne te cilen ndodhet ekonomia e Kosoves (ku shume pak vende te
reja te punes hapen brenda vitit krahasuar me numrin e te papuneve), a mendoni se ka
shume te papune te diskurajuar ne Kosove?
- Cfare lloj politikash do i rekomandonit qeverise per hapjen e vendeve te punes?
Ligjerata 8
RAPORTI: PAPUNËSI ± INFLACION
HYRJE
Punëzënia e plotë dhe stabiliteti i çmimeve janë dy nga objektivat qendrore makroekonomike
të secilës qeveri
Të dyja janë gjendje te deshirueshme
Por nuk arrihen ne te njejten kohe (ekziston nje trade-off ne mes tyre)
Prandaj qeveria duhet te zgjedhe.
Norma e inflacionit për disa vende (% mesatare vjetore)
1971-1980 1981-1990 1991-2000 2001-2006
7.1 4.2 1.9 1.9
F rance 9.8 6.3 1.8 1.8
5.1 2.5 2.3 1.3
Italy 14.6 10.0 4.3 2.5
8.8 2.2 0.4 -1.2
Netherlands 7.3 2.4 2.4 2.2
15.0 9.2 4.2 3.0
Sweeden 9.6 8.0 3.0 2.0
13.2 6.2 3.3 1.9
USA 7.0 4.5 2.2 2.1
10.0 6.2 3.0 2.0
Norma e inflacionit për disa vende
BURIMET E INFLACIONIT
Ekzistojnë mendime të ndryshime lidhur me shkaqet / burimet e inflacionit
Për diskutim veçojmë:

x INFLACIONI INERCIAL
x INFLACIONI NGA KËRKESA
x INFLACIONI NGA KOSTOJA
INFLACIONI INERCIAL
Inflacioni inercial: i parashikueshëm/pritshëm

x norma e inflacionit është e qëndrueshme (inerciale)
x në ekonomi nuk ndodhin ndryshime të rëndësishme në anën e kërkesës apo ofertës
Te dhenta tregojne se inflacioni ne fakt ka qene inercial
Por pse inflacioni eshte inercial?
x Për shkak të pritjeve të agjentëve ekonomik

o Teoria e Pritjeve Racionale/Theory of Rational Expectations ± Robert Lukas
dhe të tjerët
x Pagat në të ardhmen përshtaten ndaj ritmit të rritjes së çmimeve në periudhën e

tanishme
x Por, ndonjehere ndodhin ndryshime qe e levizin ekonomine nga ritmi afatgjate:
o ndryshimet ne kerkese,
o te korrat (AS),
o ndryshimi i kursit valutor,
o ndryshimi i produktivitetit etj.
INFLACIONI NGA KËRKESA

x Inflacioni nga kërkesa rezulton nga një rritje e kërkesës agregate (AD), në kushtet kur
oferta agregate (AS) nuk ka ndryshuar.
x Ndër faktorët që shpiejnë në rritjen AD janë:
o Rritja në ofertën e parasë
o Rritja e shpenzimeve qeveritare (G) për të blerë mallra dhe shërbime
Fig 20.1: Inflacioni nga kërkesa

x Kur AD Ĺ, kurba AD zhvendoset djathtas nga poziconi fillestar
x AS mbetet e pandryshuar
x Në S-T kemi Ĺ të AS dhe çmimeve, në L-T kemi vetëm Ĺ të çmimeve,
x Kjo shpie në Ĺ e pagave duke i dhënë impuls të ri Ĺ te çmimeve.
Spiralja Çmim ± Pagë - Inflacion:

x Pasi kjo rritje e çmimeve ka ardhur si rezultat i rritjes së AD, inflacioni si burim ka
rritjen e kërkesës
x Kur u është nën nivelin natyror => kemi mungesë të punës => pagat rriten => AS
zhvendoset lartë - majtas ndaj pozicionit të saj fillestar.
x Nëse nuk ka ndryshim në AD, ekuilibri i ri është aty ku pritet SAS1 me AD1
Inflacioni i vazhdueshëm nga kërkesa

x Nëse kërkesa vazhdimisht rritet, AD zhvendoset
x Pagat rriten (pasi rriten çmimet)
x Zhvendoset AS majtas
INFLACIONI NGA KOSTOJA

Shfaqet kur rriten çmimet si pasojë e rritjes së kostos (shpenzimeve - çmimeve të lëndëve të
para)
Inflacioni nga kostoja, gjithashtu, ndodh si rezultat i këtyre faktorëve:
x Një rritje më e madhe në pagë se sa në produktivitetin e punës
x Një rritje në kursin e këmbimit të monedhës (zhvlerësim i monedhës) duke rritur
kështu çmimin e materialeve të importuara
x Një rritje në çmimin e materialeve të importuar për shkaqe të faktorëve të jashtëm
(OPEC 1973)
x Rritjes së taksave indirekte
Produkti
Kurba AS zhvendoset lartë - majtas nga pozicioni fillestar
Kjo ndodhë edhe atëherë kur GDP aktual < GDP potencial
Kur GDP aktual < GDP potencial dhe kemi inflacion nga kostoja atëherë kemi rritje edhe të
papunësisë.
Gjendja ekonomike me papunësi të lartë dhe inflacion quhet stagflacion.
Produkti
INTERAKSIONI AD-AS DHE INFLACIONI

Interaksioni i inflacionit nga kërkesa dhe nga shpenzimet
Produkti
RAPORTI PAPUNËSI ± INFLACION: KURBA E PHILIPSIT

x Kurba e Philipsit paraqet modelin teorik për analizimin e këtij raporti
x Qeveria duhet të luftojë si
papunësinë ashtu edhe inflacionin
x Cili është raporti papunësisë ±
LQIODFLRQLDSRo¶QGRGKPH
inflacionin kur qeveria lufton
papunësinë ose anasjelltas?
x Ekonomisti Arthur Philips ka
mbledhur të dhëna për vitet 1861-
1957 për të parë se kush e përcakton
pagën dhe inflacionin
x Arthur Philips gjeti një lidhje
negative në mes të papunësisë dhe
inflacionit
x Kjo lidhje negative ka tërhequr
vëmendjen e hartuesve të politikave
makroekonomike,
x Dilema është shfaqur në lidhje me atë
se kush të luftohet më parë: inflacioni
apo papunësia?
KURBA E PHILIPSIT: NE PERIUDHA AFATSHKURTRA

x Në periudha afatshkurtra (S-T), Kurba e Philipsit paraqet lidhjen inflacion - papunësi
atëherë kur kemi normë konstante të inflacionit të pritshëm dhe normë konstante
natyrore të papunësisë
x Kur inflacioni i pritshëm është 10% në vit dhe norma e papunësisë 6%, kurba e
Philipsit kalon nëpër pikën a
x Nëse u rritet mbi 10%, atëherë inflacioni ulet nën atë të pritshëm (pika c)
x Kjo lidhje (dhe kjo kurbë) mbetet kështu për sa kohë që inflacioni i pritshëm nuk
ndryshon
Kur inflacioni i pritshem
ndryshon, kurba zhvendoset
KURBA E PHILIPSIT: NË PERIUDHA AFATGJAT

x Kurba e Philipsit në periudha afatgjata (L-T) paraqet lidhjen inflacion-papunësi
atëherë kur inflacioni aktual është i barabartë me normën e pritshme të inflacionit,
x Kurba e Philipsit në L-T është inelastike (vertikale)
x Përbëhet nga shumë kurba të S-T
x Periudha 1: Ekonomia gjendet në pikën A, nuk kemi shok.
x Periudha 2: Ekspansion ekonomik => Ļu =>Ĺ pagat => Ĺçmimet => Ĺinflacioni =>
ekonomia lëviz në pikën B. Inflacioni i pritshëm nuk ndryshon.
x 3HULXGKD0HUULWMHQHLQIODFLRQLWILUPDWGKHSXQsWRUsWILOORMQsW¶LQGU\VKRMQsSULWMHW
e tyre duke parashikuar inflacion më të lartë. Kurba e Philipsit zhvnedoset lartë, kur
për çdo u kemi një normë më të lartë të inflacioni (Pikat B dhe C kanë u të njëjtë, por
për pikën C inflacioni është më i lartë).
x Periudha 4: Për shkak të politikave makroekonomike dhe përshtatjeve të firmave dhe
punëtorëve ndaj një normë më të lartë të inflacioni, ekonomia lëviz në pikën D.
Konkluzioni: Krahaso pikat A dhe D:

x Në pikën A: u është në nivelin natyror të saj dhe inflacioni është i ulët
x Në pikën D: u është e njëjtë si në pikën A por inflacioni i pritshëm është më i lartë
x Në të dy pikat A dhe D, GDP real është i njëjtë.
x Kur u është nën normën natyrore të saj
o çmimet dhe pagat tentojnë të rriten. Kjo quhet hipoteza e normës natyrore të
papunësisë.
x Spiralja nuk ndalet për sa kohë që ‫ ് ݑ‬norma natyrore e papunësisë,
x Dy përfundime të rëndësishme nga teoria e normës natyrore të papunësisë:
o Qeveria nuk mund ta çojë u nën normën natyrore pa shkaktuar inflacion
o Kurba e Philipsit tregon se qeveria duhet të zgjedh në mes të inflacionit dhe
papunësisë (dmth ka trade-off në mes të inflacionit dhe papunësisë)
Ligjerata 9
PARAJA DHE SISTEMI BANKAR
KONCEPTI I PARASË: HYRJE
Paraja është element i rëndësishëm në analizat ekonomike
Efektet në variablat e tjerë ekonomik (normë interesi, çmime etj.)
DEFINIMI I PARASË:
Çdo objekt standard dhe përgjithësisht i pranuar që përdoret si mjet këmbimi ose pagese.
ZANAFILLA E PARASË:
x Njerëzit fillimisht kanë konsumuar aq sa kanë prodhuar
x Rritja e volumit të mallrave të prodhuara => akumulimi, pronësia
x Këmbimi mall ± mall (tramba)
x Por, specializimi i punës ka sjellur problemet e këmbimit
o Koincidenca e dyfishtë - përputhja e plotë për llojin dhe sasinë e mallrave që
duan të këmbejnë dy prodhues
o Problemet rreth gjetjes së vlerës së njëjtë
o Zgjidhja e problemit: Përdorimi i një malli të caktuar si mjet këmbimi
x Rolin e parasë e kanë luajtur: bagëtia, bakri deri tek ari e argjendi.
KARAKTERISTIKAT E PARASË
Që një mall i caktuar të përdoret si para ai duhet ti gëzoj disa veti:
x Të jetë i transportueshëm
x Të jetë i ruajtshëm
x Të jetë i ndashëm në pjesë të vogla
x I sigurt nga falsifikimi
PARAJA LETËR
x Zëvendësuese e parasë mall
x Zanafilla (historiku)
x Mbulesa në ari
x Fillimisht, para ishte ari, ndërsa paraja letër ishte vetëm dëshmi
x Ndërhyrja e një autoriteti (shteti) - para e dekretuar
x Paraja letër nuk ka përdorim alternativ përpos si mjet këmbimi
PARAJA BANKARE OSE ÇEÇET BANKARE
x Rritja e vëllimit të ekonomisë e bënë paranë letër të kushtueshme
x Paraqiten çeçet bankare
x Shërbejnë si mjet këmbimi apo pagese dhe mund të shëndrrohen në para
FUNKSIONET E PARASË
FUNKSIONI SI MJET KËMBIMI
x Është funksioni kryesor i parasë.
x Lehtëson funksionimin e ekonomisë, duke i realizuar transaksionet me kosto shumë
më të ulët
FUNKSIONI SI MJET LLOGARIE (MATËSE E VLERËS)
x Përmes çmimeve, shërben si njësi matëse e vlerës së produkteve
x Të gjitha mallrat shprehen në një emërues të përbashkët (çmimin)
FUNKSIONI SI MJET KURSIMI (RUAJTËSE E VLERËS)
x Ruajtëse e vlerës ose mjet kursimi, sikur edhe format tjera të pasurisë (aksionet,
obligacionet, pasuria etj.)
KOMPONENTËT E OFERTËS MONETARE

Masa monetare është shumë e rëndësishme në dizajnimin e politikave makroekonomike
x Norma e interesit e bankës qëndrore

o ndikimi në nivelin e investimeve
x Blera dhe shitja e letrave me vlerë
Matja e saktë e masës monetare është një problem që përcillet me
x vështirësi teorike (si ta definojmë paranë)

x Praktike (si ta masim)
Oferta monetare llogaritet si shumë e instrumenteve të ndryshëm që në një shkallë të caktuar

shërbejnë si para
Oferta monetare shprehet nëpërmjet disa komponentëve që quhen agregatë monetarë të cilët
kanë në themel një kriter të përbashkët llogaritje
Agregatë monetarë:
x M1: paraja e transaksioneve -

o monedhat (plotësisht likuide) dhe
o ato që shumë shpejt kthehen në para (llogaritë çekueshme, çeqet e udhëtarëve,
etj.)
x M2: paraja e gjerë ±
o përfshin M1 dhe format tjera që nuk janë para transaksionesh por që mund të
shëndrrohen shpejt në para (depozitat afatshkurtra).
o Kjo është masa më e saktë e ofertës monetare.
o Përdoret gjërësisht në analiza të ofertës monetare
x M3: përfshin M2 dhe agregatët monetar më pak likuid (depozitat afatgjatë)
x L: përfshin M3 dhe aktivet tjera që kanë tipare likuiditeti (bonot e thesarit)
x Agregatët monetarë klasifikohen në bazë të shkallës së likuiditetit

x Kur flasim për para zakonisht i referohemi agregatit monetar M2
x Me kalimin e kohës bëhet kalimi nga një agregat në tjetrin
M3
M2
M1
KËRKESA PËR PARA

Kërkesa për para => pse njerësit mbajnë para?
x Kërkesa për para e ka bazën tek funksioni që kryen paraja

o Njerëzit mbajnë para për të kryer transaksione
x Por, mbajtja e parasë ka kosto (heqje dorë nga investimi)
o Interesi (shembull: depozitimi në banka i 1000 Euro kur i=10%)
Motivet e mbajtjes së parasë

x Motivi 1: Kërkesa për transaksione - për të blerë mallra dhe shërbime (individët) dhe
për pagesën e faktorëve të prodhimit (firmat). Kjo kërkesë varet nga:
o Niveli i GNP - rritja e GNP real do të thotë rritja e vëllimit të mallrave dhe
shërbimeve që tregtohen. Kjo do të thotë që rriten edhe sasia e parasë që duhet
për të realizuar këmbimin e tyre
o Niveli i çmimeve ± kur rriten çmimet është e nevojshme të rritet edhe sasia e
parasë që duhet për të realizuar këmbimin e të njëjtës sasi mallrash dhe
shërbimesh
o Niveli i normës së interesit - me rritjes e normës së interesit kërkesa për para
transaksionesh (apo mbajtja e parasë në dorë) bie, sepse kjo rrit koston e
mbajtjes së parasë, prandaj do të kemi tendencën për të ulur sasinë e parasë që
mbahet për transaksione.
x Motivi 2: ruajtja e vlerës (kursimi)
Teoria e portofolit
o njerëzit dëshirojnë që pasurinë e tyre ta mbajnë në formën që sjell të ardhura
sa më të mëdha
o por, ata nuk dëshirojnë të bëjnë investime me shkallë të lartë rreziku.
o Kjo teori thotë që njerëzit bëjnë kombinimin e formave të ndryshme të
pasurisë (në para dhe në obligacione) ashtu që të minimizohet rreziku
o Aktiveve mund tju ndryshojë çmimi por jo parasë.
BANKAT, LLOJET DHE PROCESI I KRIJIMIT TË PARASË

x Mbajtja e parasë ka kosto (interesi i humbur)
x Ka persona që kanë para dhe persona që dëshirojnë të investojnë
x Kjo kontradiktë zgjidhet ashtu që ata që kursejnë u japin hua atyre që dëshirojnë të
investojnë
x Sigurimi i informacioneve ka kosto (kush ka para dhe kush dëshiron të investoj)
Kështu lind nevoja e krijimit të institucioneve financiare (bankave)
x Bankat: janë firma financiare të themeluara për fitim njësoj si firmat tjera
x Aktivitetet kryesore të bankave:
o Pranimi i depozitave (në të parë dhe të afatizuara) ku banka i paguan interes

depozituesit
o Dhënien e kredive ku bankës duhet paguar interes
x Fitimi i bankave = norma e interesit të kredive ± norma e interesit të depozitave
x Niveli i kredive të lëshuara determinohet nga norma e interesit dhe shkalla e rrezikut
x Lidhja në mes të nivelit të rrezikut dhe normës së interest është pozitive
x Vëllimi i kredive kufizohet edhe nga nevoja për të përmbushur kërkesat për likuiditet
për të përballuar tërheqjen e depozitave
x Banka qëndrore vendos një normë të detyrueshme për depozitat:
o norma e rezervave të detyrueshme: % e depozitave që duhet të mbahen në
bankë (që nuk mund të jepen kredi)
o Kjo e mbron bankën nga falimentimi në rast të tërheqjes të parave mbi
mesatare
Aktiviteti bankar (marrja e depozitave dhe dhënja e kredive/huave)

Aktivet dhe pasivet
Tabela 21.1: Bilanci i thjeshtë i bankës
Aktive Pasive
Rezervat 100 Depozitat e çekueshme 1000
Huate 4000 Depozitat e kursimeve 2800
dhe me afat
Letrat me vlere 1800 Pasivet tjera 2100
Totali 5900 Totali 5900
Shënim:
x Rezervat nuk jepen hua
x Mundësia e bankës për të dhënë hua përbën bazën e shumëfishimit të parasë
x Banka jep hua pasi jo të gjitha depozitat tërheqen në të njëjtën kohë
Procesi i shumëfishimit të parasë
Është injektuar një sasi monetare në ekonomi
x Supozojmë që znj. Ermira ka shitur një bono thesari qeverisë dhe ka marrë mjete
financiare prej 2000 të cilat i ka depozituar në Bankën A
x 6LUH]XOWDWUULWHW0 ¼
Shembull: Bilanci i Bankës A
AKTIVE PASIVE
Rezervat 2 000 Depozitat 2 000
Totali 2 000 Totali 2 000
POR, Banka A mund të japë hua, dhe nëse themi se norma e reserves së detyrueshme = 10%,
%DQND$PXQGWsMDSs¼
Bilanci i Bankës A pas kësaj është:
Aktive Pasive
Rezervat 200 Depozita 2 000
Hua 1 800
x 0HNsWsUDVW0UULWHWHGKHSsU¼
x 3UD0 ¼¼ ¼
6832=2-0ÉVHSMHVDSUHM¼HGKsQshua depozitohet në Bankën B nga huamarrësi apo

shitësi
Bilanci i Bankës B do të jetë:
Aktive Pasive
Rezervat 1 800 Depozita 1 800
1sVHQRUPDHUH]HUYsVVsGHW\UXHVKPH %DQND%PXQGWsMDSs¼KXD
Bilanci i Bankës B pas kësaj është:
Aktive Pasive
Rezervat 180 Depozita 1 800
Hua 1 620
Me këtë rDVW0UULWHWHGKHSsU¼
3UD0 ¼¼¼
Ky proces vazhdon derisa rezervat të bien në zero:
Bankat Depozitat Huate Rezervat

Banka A 2 000 1 800 200
Banka B 1 800 1 620 180
Banka C 1 620 1 458 162
Banka D 1 458 1 312.2 145.8
« « « «
Totali ne sistemin 20 000 18 000 2 000
bankar
1sNsWsUDVW0UULWHWYHWsPPH¼
Në fund të procesit: shtesa në rezervat e deturueshme në sistemin banker është e barabartë me

shtesën fillestare të deppozitave
Duke ditur r=norma a rezerës së detyrueshme, mund të shkruajmë:
ǻ'āU ǻ5
1JDNsWXQ[MHUULPVHǻ' ǻ5URVHǻ' U ǻ5
Në rastin tonë kemi:
ǻ' U ǻ5
Raporti 1/r tregon sa shumëfishohet shtesa fillestare e rezervave në sistemin bankar nëpërmes
mekanizmit të dhënies së huave
Ky quhet multiplikatori i ofertës monetare:
ǻ' VKWHVDQsGHSR]LWH
r = norma e rezervës së detyrueshme
ǻ5 VKWHVDQsUH]HUYDWsGHW\UXHVKPH
Në praktikë mund të mos veprojë multiplikatori oferta

monetare nuk rritet si rezultat i rritjes së rezervave fillestare
Dy arsye:
1. Huamarrësi nuk i depoziton paratë

o Varesisht ne cilen hallke te zingjirit ndalet procesi i shumefishimit te parase
o Sa më shumë para që mbahen në dorë, oferta monetare rritet më pak
2. Bankat mund të mbajnë rezerva të tepërta
Nëse rritet norma e rezervës së detyrueshme, atëherë rritja e M1 është më vogël:

Shembull: r=20%
Bankat Depozitat Huate Rezervat

Banka A 2 000 1 600 400
Banka B 1 600 1 280 320
Banka C 1 280 1 024 256
Banka D 1 024 819 205
« « « «
Totali ne sistemin 10 000 8 000 2 000
bankar
1sNsWsUDVW0UULWHWYHWsPPH¼.
Pyetje për diskutim

- Funksionet e parasë
- Motivet për mbajtjen e parasë
- Definoni agregatët monetar: M1, M2, M3 dhe L
- Si bëhet shumëfishimi i parasë?

- A kemi shumëfishim të parasë nëse BQ vendos që r=100%
- Çfarë paraqet multiplikatori i ofertës monetare
- Nëse r=20%, për sa rritet oferta monetare kur depozitat rriten me 1,000?
- Në cilat raste mund të mos rritet oferta monetare edhe kur kemi rritje të depozitave?
Ligjerata 10
BANKA QENDRORE DHE POLITIKA MONETARE
Hyrje
Politika monetare është e lidhur ngushtë me Bankën Qendrore (BQ)
Politika monetare ndikon në

- GDP,
- stabilitetin e çmimeve,
- papunësi etj.
BQ përmes politikës monetare ka rol kyç në analizën ekonomike të rritjes së GDP-së
Menaxhimi i politikës monetare bëhet nga BQ përmes instrumenteve që ka në dorë BQ:

- Operacionet e tregut të hapur
- Norma e rezervave të detyrueshme
- Norma bazë e interest
BANKA QENDRORE: FUNKSIONET DHE INSTRUMENTET

Në çdo ekonomi tregu ekzistojnë:
- Banka Qendrore (niveli i parë)
- Bankat BKomerciale (niveli i dytë)
BQ mbikëqyrë politikën monetare
%DQND4HQGURUHPELNsT\UsGKHVKsUEHQVL³RPEUHOOs´SsU
- Bankat komerciale
- Institucionet financiare
- Tregun e letrave me vlerë
- Kursin e këmbimit
Pesë funksione bazë të BQ:
1. Emetimi i parasë (kartëmonedhave)

- Plotësimi i nevojave të ekonomisë me para
2. Bankë e bankave të nivelit të dytë:
- kliringu i çeqeve, rezervat, etj.
- Mban rezervat e institucioneve
- Siguron kredi për bankat tjera
3. Bankë e qeverisë (për depozita, tërheqje, etj.)
4. Rregullimi i ofertës monetare
5. Ndërhyrja dhe rregullimi i tregjeve monetare (Kontrollon normën e interest)
PAVARËSIA E BANKES QENDRORE

Reputacioni i Bankës Qendrore (pritjet e firmave dhe individëve)
Banka Qendrore në shumë vende është e pavarur nga qeveria (qeveria e menaxhon politikën
fiskale)
Pavarësia e BQ konsiston në pavarësinë e vendimeve që mund të marrë BQ në lidhje me

politikën që do të ndjekë në lidhje me:
x caktimin e normës së interesit
x rregullimin e ofertës monetare
x kreditimin e qeverisë, etj.
Por Qeveria ndërhyn në punën e BQ përmes emërimit të drejtuesve te BQ

Drejtuesit e Bankës Qendrore emërohen në periudha afatgjata
(psh. në SHBA guvernatori emërohet për një periudhë 14 vjeçare
Hoti
OBJEKTIVAT, QËLLIMET DHE INSTRUMENTET E BANKËS

QENDRORE
Si vepron politika monetare:
x Mekanizmi i transimsionit
Objektivat e politikës monetare

x Rritje e qëndrueshme ekonomike
x Stabilitet i çmimeve
x Punësim i plotë
x Valutë stabile, etj.
Jo të gjitha objektivat mund të realizohen njëkohësisht

x Lidhja inverse e disa objektivave:
o punësimi i lartë dhe stabiliteti i çmimeve
BQ nuk ka instrument per kontrollimin e realizimit te qellimeve

x Prandaj përdor objektivat e ndërmjetme:
o Norma e interesit
o Oferta monetare
INSTRUMENTET E BANKËS QENDRORE

Instrumentet e Politikes Monetare (PM) janë hallka e parë e mekanizmit të transimisionit
Instrumentet e PM ndahen në:
x Instrumentet indirekte
o Shitja dhe blerja e letrave me vlerë
bono thesari, obligacione etj.
o Ri-financimi:
banka qendrore u jep kredi bankave komerciale
o Rezervat e detyrueshme
x Instrumentet direkte
o Nuk kërkojnë treg të zhvilluar financiar (vendet në zhvillim)
o Janë të përkohshme pasi ulin konkurencën në sistemin banker
o Disa nga këto instrumente:
Kontrolli i kreditit: kufizimi i vëllimit të kredisë
Kontrolli i normës së interest.
TREGU MONETAR DHE MEKANIZMI I POLITIKËS

MONETARE
Tregu Monetar përfshin një bashkësi institucionesh dhe agjentësh ekonomik ku realizohet
shitja dhe blerja e letrave me vlerë:
x Aksionet
x Obligacionet
x Bonot e thesarit, etj.
Letrat me vlerë ndahen në:
x Afatshkurtra: afati i maturimit <1 vit

x Afatgjata: afati i maturimit >1 vit
Bashkëveprimi i ofertës për para dhe i kërkesës për para përcakton sasinë e parasë në
qarkullim dhe normën e interesit në ekuilibër.
OFERTA DHE KERKESA PËR PARA

Kërkesa për para sipas teorisë Kejnsiane mbështetet në këto motive:
x Motivi i transaksioneve
o Për të blerë mallra dhe shërbime
x Motivi mbrojtës
o Për të bërë shpenzime në raste të paparashikuara
x Motivi spekulativ
o Për të shmangur humbjet që vijnë nga mbajtja e letrave me vlerë
Kërkesa për para varet nga sasia e kërkuar e parave dhe norma e interesit (figura më lartë):
x Kur rritet i bie kërkesa për para
x Kur rritet GDP rritet kërkesa për para
o kurba L zhvendoset djathtas
x Oferta për para është e dhënë
Për ilustrim:
Çfarë ndodh në grafik nëse Banka Qendrore dëshiron të ul inflacionin?

x Reduktohet oferta monetare (kurba MS lëviz majtas dhe rritet i)
x Njerëzit shesin aktivet e tyre për të plotësuar kërkesën për para
x Kjo shpie në uljen e çmimit të aktiveve dhe rritjen e normës së interesit
Ndryshimi i ekuilibrit në tregun monetar
MEKANIZMI I TRANSMISIONIT TË POLITIKËS MONETARE

Politikë monetare ekspansioniste:
Rritet GDP,
punësimi,
Rriten inflacioni
investimet,
Ulet kostoja e shpenzimet,
financimit etj.
Ulet norma e
interesit
Rritet oferta
monetare
Banka (varësisht nga
Qendrore blen multiplikatori)
letra me vlerë
Figura 22.6
RRYMA MONETARISE DHE VEÇORITË E SAJ

Shkolla të ndryshme kanë mendime të ndryshme se si të veprohet me politikën monetare
RRYMA MONETARISTE:
x Oferta monetare është përcaktues kryesor i lëvizjeve afatshkurtra të GDP-së nominal
dhe përcaktues kryesor i çmimeve në periudha afatgjata
x AD ndikohet vetëm nga oferta monetare
x Theksohet veprimi i lirë i forcave të tregut ± nuk pranohet roli aktiv i shtetit
Në thelb të kësaj teorie është shpejtësia e qarkullimit të parasë (V) në kushtet GDP së dhënë:
ܸ െ ‫ ݁ݏܽݎܽ݌݁ܽ݅ݏ݁ݐ݆݁݌݄ݏ‬
ܲ െ ݊݅‫ ݁ݒ݄݁݉݅݉ܿ݅݉݁ݏ݄ݐ݆݅݃ݎ݁݌݈݅݅݁ݒ‬
ܳ െ ‫ ݈ܽ݁ݎܲܦܩ‬
‫݌‬ଵ ݄݀݁‫ݍ‬ଵ െ
ீ஽௉ ௣భ ή௤భ ା௣మ ή௤మ ௉ήொ ‫ ݅݊݁ݎ݅݉݁ݐݎ݁݌ܽ݅ݏܽݏ݄݁݀݅݉݅݉ܿݐ݄ݏ݅ݏ݁ݐܽ݇ݎ݁݌‬
ܸൌ ൌ ൌ
ெ ெ ெ
Nga ky definim ka lindur teoria sasiore e parasë
V është relativisht e qëndrueshme dhe e pandryshueshme
Nëse transferohet ekuacioni më lartë, atëherë:
‫ܸܯ‬ ܸ ܸ
ܲൌ ൌ ൬ ൰ ή ‫ ܯ‬ൌ ݇‫ܯ‬ǡ ݇‫ ݇ݑ‬ൌ
ܳ ܳ ܳ
Konsiderohet se k është relativisht konstant në periudha afatshkurtra
x V transaksionet janë konstante

x Q prodhimi potencial nuk ndryshon
Duke u nisur nga këto argumente, atëherë lëvizja e çmimeve varet nga ndryshimi në ofertën
monetare
Tiparet e rrymës monetariste:
x Oferta monetare është përcaktues kryesor i GDP-së nominal dhe i kërkesës agregate
(AD) (vetëm paraja ka rëndësi)
x Çmimet dhe pagat janë fleksibile. Prandaj AS edhe në S-T është vertikale
x Sektori privat është i qëndrueshëm (tregu funksionon)
x Oferta monetare duhet të rritet në mënyrë konstante ashtu siç rritet prodhimi i
mallrave.
Detyrë
x Siguroni të dhëna për depozitat dhe kreditë në Kosovë dhe bëni një vlerësim në lidhje
me masën monetare në Kosovë
x Raporti vjetor 2007 - 2009 i AQBK-së
x Analizoni sjelljen e normës së interesit në Kosovë në periudhën e pasluftës dhe jepni
komentet tuaja në lidhje me efektin në investime
x Duke u nisur nga vlerësimi për GDP në Kosovë dhe pagat mujore, diskutoni sa duhet
të jetë V (shpejtësia e qarkullimit të parasë në Kosovës)
Ligjerata 11
POLITIKA FISKALE
KONCEPTI DHE QËLLIMET E POLITIKES FISKALE
Politika fiskale ka të bëjë me përdorimin e shpenzimeve qeveritare dhe politikën e taksave
për të arritur qëllime të caktuara ekonomike dhe sociale
Këto qëllime ndahen në tri kategori:
x QËLLIMI ALOKATIV ± ndikimi i politikave buxhetore të qeverisë në alokimin e

resurseve të shoqërisë apo zhvillimin e sektorëve të caktuar
x QËLLIMI SHPËRNDARËS - ndikimi i politikave buxhetore të qeverisë në
shpërndarjen - rishpërndarjen e të ardhurave
x QËLLIMI STABILIZUES - ndikimi i qeverisë në inflacion, papunësi dhe rritje
ekonomike
³3ROLWLNDILVNDOHNDWsEsMsPHSROitikën e shpenzimeve qeveritare për blerje mallrash e

shërbimesh e për kryerjen e pagesave të transferueshme nga njëra anë, dhe me politikën e
sigurimit të të DUGKXUDYHHSDUDVHJMLWKDVKWsWDNVDYHQsDQsQWMHWsU´
BUXHETI QEVERITAR DHE POLITIKA FISKALE

BUXHETI QEVERITAR:
x TË ARDHURAT (A): taksat nga të ardhurat personale dhe të korporatave, doganat,

taksat mbi sigurimet pensionale, etj.
x SHPENZIMET E QEVERISË (G): arsim, mirëqenie, siguri, etj.
Të ardhurat jo gjithmonë janë të barabarta me shpenzimet e qeverisë prandaj nëse:
A > G suficit buxhetor
A < G deficit buxhetor
A = G buxhet të balancuar
Deficiti buxhetor mund të mbulohet në dy mënyra:
x Me shtypjen e parave (por në këtë rast vihet në pyetje pavarësimi i Bankës Qendrore
dhe politikat kundër inflacionit)
x Hua nga publiku (në këtë rast shtrohet pyetja nëse qeveria është kredibile në sytë e
opinionit
Politikat e shpenzimeve dhe të ardhurave qeveritare varen nga qëllimet makroekonomike të

vetë qeverisë
Dallojmë:
x Politikë fiskale ekspansioniste (zgjeruese): Ĺ G

(Qeveria ka synim të rrisë AD ose AS)
x Politikë fiskale restriktive (kufizuese): Ļ G
(Qeveria ka synim të ulë AD ose AS)
x Politika e të ardhurave (A)
(Qeveria ka synim të ndikoj në politikën e të ardhurave)
LLOJET E POLITIKAVE FISKALE

Në përgjithësi dallojmë këto lloje të politikave fiskale:
x Zgjeruese aktive
x Kufizuese aktive
x Zgjeruese automatike
x Kufizuese automatike
STABILIZATORËT KRYESORË AUTOMATIKË

Stabilizatorët kryesorë automatik:
x Ndryshimet automatike të të ardhurave nga taksat: taksat progresive (rritet norma e

taksave me rritjen e të ardhurave).
P.sh. nëse bie prodhimi, atëherë të ardhurat nga taksat bien duke rritur kështu
relativisht të ardhurat e disponueshme e për pasojë edhe shpenzimet për konsum dhe
investime.
x Pagesat për papunësinë dhe pagesat tjera të transferueshme: kur rritet papunësia rriten
benefitet për të papunët.
Megjithatë, stabilizatorët automatikë kanë dy mangësi:
x Efektet negative në ofertën agregate:

o Taksat progresive mund të dekurajojnë iniciativat dhe punëtorët që të punojnë
më shumë
o Po ashtu ndikojnë në rritjen e inflacionit, pasi ato e kufizojnë prodhimin
o Pagesat e larta për të papunët bëjnë që të papunët të qëndrojnë më gjatë si të

papunë
x Problemi i pengesës fiskale
o Kur ekonomia rritet, këta stabilizatorë e pengojnë rritjen (ulin multiplikatorin).
INSTRUMENTET E POLITIKËS FISKALE AKTIVE

Tradicionalisht deri 50-60 vjet më parë, financat publike janë mbështetur ne tre parime bazë
të përcaktuara që në kohën e Adam Smithit:
x Projektet investive publike: p.sh. rindërtimi i rrugëve, elektrifikimi, ujësjellësi, etj.

x Projektet publike të punësimit: punësimi në projekte afatshkurtra (p.sh. pyllëzimi, etj.)
x Ndryshimi i normave të taksave
Shënim:
Këto instrumente kanë ndikim në buxhetin qeveritar duke shkaktuar suficit apo deficit
POILITIKA FISKALE: DISA PARIME

Financat publike janë zgjerim i financave të familjes. Nëse familja shpenzon më
shumë se të ardhurat e saj atëherë do të ketë varfëri dhe falimentim. E njëjta vlen edhe për
buxhetin/qeverinë
Buxheti duhet të jetë i balancuar
Borxhi qeveritar është një barrë për brezat e ardhshëm
Shënim: Këto parime nuk zbatohen gjithherë
Financat moderne dallojnë deficitin strukturor dhe atë ciklik
DEFICITI AKTUAL = DEFICITIN STRUKTUROR + DEFICITIN CIKLIK
Sqarime:
x Deficiti aktual ± përfaqëson deficitin faktik në një periudhë të dhënë

x Deficiti strukturor ± pjesa e deficitit që vjen si rezultat i politikës fiskale active (p.sh.
ndryshimi i normës së taksave, shpenzimet për arsim, mbrojtje, etj.)
x Deficiti ciklik ± pjesa e deficitit që përcaktohet në mënyrë automatike nga gjendja e
ciklit të biznesit
Për të sqaruar konceptet e mësipërme është e nevojshme të dimë se:
x Buxheti aktual: shpenzimet, të ardhurat dhe deficiti faktik

x Buxheti strukturor: shpenzimet, të ardhurat dhe deficit nëse ekonomia funksionon në
kushtet e prodhimit potencial
x Buxheti ciklik: shpenzimet, të ardhurat dhe deficiti nëse ekonomia funksionon nën ose
mbi nivelin e prodhimit potencial
Shënim:
BUXHETI AKTUAL = BUXHETIN STRUKTUROR + BUXHETIN CIKLIK
NDËRVEPRIMET E POLITIKËS MONETARE DHE FISKALE

Politika monetare (PM) dhe politika fiskale (PF) ndihmojnë që të nxjerrin ekonominë nga
recesioni
Të dyja këto politika janë të drejtuara kah menaxhimi i kërkesës agregate (p.sh. për të
mbajtur inflacionin nën kontroll)
Nevojitet një koordinim në mes të PF dhe PM
P.sh. nëse shteti dëshiron të rrisë kërkesën agregate atëherë rrit shpenzimet qeveritare
Ose: për të mbajtur prodhimin në nivelin e dhënë atëherë me anë të instrumenteve të politikës
monetare i rrit normat e interesit
Problemi: identifikimi i cikleve të biznesit dhe ndryshimi nga një politikë në tjetrën
PM dhe PF duhet të kombinohen (koordinohen) për të eliminuar fenomenin e ngushtimit të

shpenzimeve private (crowding-out) kur rriten shpenzimet qeveritare
SI MANIFESTOHET CROWDING OUT?
Si rezultat do të ulej

efekti i politikës fiskale
Rritja e normës së
interesit dekurajon
shpenzimet që janë të
Për shkak se oferta lidhura ʹ që janë të
është e dhënë (fikse), ndjeshme ndaj normës
rritet norma e interesit së interesit
Kjo ndikon në tregun
monetar duke rritur
kërkesën për para
Rritet GDP më shumë
se sa vlera e
shpenzimeve për
Supozojmë që qeveria shkak të
rrit shpenzimet e saja multiplikatorit
për mallra dhe
shërbime
Shënim:Crowding-out lidhet me deficitin strukturor, sepse kur ekonomia është në recesion

atëherë nuk ekziston crowding-out
Paraqitja e crowding-out përmes modelit AS=AD sipas pikëpamjes klasike-monetariste:
Shënim:
Kur qeveria rrit shpenzimet THYHULWDUHĺUULWHWNsUNHVD SsUSDUDĺNMRUULWQRUPsQH interesit
ĺ]YRJsORKHQ investimet private në masë të njëjtë sa ka qenë fillimisht rritja e shpenzimeve
qeveritare duke eliminuar efektet e politikës fiskale
POR: kur ekonomia është në recesion atëherë PF ka ndikim pozitiv
Kur qeveria i rrit shpenzimet atëherë kjo rrit GDP ekuilibër
Kjo sepse ekonomia funksionon nën nivelin potencial (shih pjesën b të figurës 23.2)
Me një kombinim të caktuar të PM dhe PF mund të parandalohet rritja e normës së interesit

dhe kështu të parandalohet dukuria e crowding-out
PASOJAT EKONOMIKE TË BORXHIT QEVERITAR

x Huat e akumuluara nga qeveria për të mbuluar deficitin buxhetor përbëjnë borxhin
qeveritar ose publik
x Kur qeveria ballafaqohet me deficit buxhetor atëherë duhet WsPDUUsKXDĺERU[KL
qeveritar ose publik (obligacionet, etj.)
x Shtimi në borxhin qeveritar çdo vit = deficiti qeveritar
x Megjithëse deficiti në vete nuk paraqet dukuri negative, si i tillë ai rrit barrën e
qeverisë dhe është ngarkesë për ekonominë dhe popullsinë e vendit
PROBLEMET E BORXHIT QEVERITAR

Rritja e borxhit përcillet me disa probleme:
x Nevoja për ta shlyer borxhin e jashtëm

x Humbja e efiçiencës për shkak të rritjes së taksave për të paguar borxhin dhe interesin
o Qeveria duhet të rrisë taksat për të paguar borxhin
o Rritja e taksave dekurojan njerëzit për të punuar
x Zhvendosja e kapitalit, ku njerëzit mbajnë aktive në obligacione (borxh publik) në
vend të aktiveve tjera
o Njerëzit mbajnë: letra me vlerë të qeverisë (bono thesari, obligacione), dhe
aktive tjera
o Nëse rriten obligacionet nga njerëzit, atëherë zvogëlohen aktivet tjera.
Duhet të theksohet se:
x Borxhi i brendshëm ± nuk paraqet ndonjë problem pasi në këtë rast i kemi borxh vetes
x Borxhi i jashtëm ± paraqet ngarkesë për popullsinë e vendit borxhli
Shënim:
Një ndër kushtet e vëna nga BE ndaj vendeve të reja anëtare:

x Deficiti buxhetor vjetor jo më i lartë se 3% e GDP-së
x Borxhi qeveritar nuk duhet të jetë më shumë se 60% e GDP-së
Detyrë
Analizoni shpenzimet dhe të hyrat e qeverisë gjatë periudhës 2001-2008:
x Identifikoni vitet kur ka pasur deficit dhe kur suficit buxhetor
x Cilët janë zërat kryesorë të shpenzimeve qeveritare?
x Cilët janë burimet kryesore të të hyrave qeveritare?
Ligjerata 12
MARRËDHËNIET EKONOMIKE NDËRKOMBËTARE
HYRJE
-RJMLWKPRQsYHQGHWPXQGW¶LSORWsVRMQsYHWs të gjitha nevojat, prandaj kjo shpie te
nevoja për shkëmbim tregtar në mes të vendeve
Lidhjet në mes vendeve realizohen përmes dy kanaleve:

x tregtare, dhe
x financiare
Shënim: Analiza e marrëdhënieve që shprehin këto lidhje përbën një fushë të veçantë të
teorisë ekonomike që quhet Ekonomiksi Ndërkombëtar
Analizojmë:
x Lidhjet e tregut të punës (zgjerimi i BE-së dhe konsekuencat për tregun e punës)
o Lëvizje e forces punëtore nga lindja në perëndim
o Barrierat formale (vizat, lejet e punës, etj.)
o Barrierat joformale (qëndrimet e punëdhënësve ndaj punëtorëve të huaj,
barrierat gjuhësore, kulturore, etj.)
TREGTIA NDËRKOMBËTARE, FAKTORËT QË E PËRCAKTOJNË DHE

EKUILIBRI NË TREGUN NDËRKOMBËTAR
Ekonomi e hapur: vendet lidhen me njëra tjetrën nëpërmes ex dhe im
Shkalla e hapjes së ekonomisë të një vendi ndaj vendeve tjera:
‫ ݐݎ݋݌ݏ݇ܧ‬൅ ‫ݐݎ݋݌݉ܫ‬
݄݈݈ܵ݇ܽܽܽ‫´ݏ݅݉݋݊݋݇ܧ´ݏݏ݆݁݌ܽܪ‬ሺܱሻ ൌ
‫ܲܦܩ‬
Sa më i madh që të jetë ky raport, aq më e hapur është ekonomia e një vendi
Vendet me ekonomi liberale kanë ekonomi më të hapur
Sa më e madhe të jetë ekonomia e një vendi aq më e vogël është YOHUDH³2´VHSVHWUHJXL

brendshëm është i vetëmjaftueshëm
SHËNIM:
x EKSPORTI përfaqëson shitjen e mallrave dhe shërbimeve të një vendi në vendet
tjera,
x IMPORTI blerjen e mallrave dhe shërbimeve nga vendet tjera
SHKALLA E HAPJES SË EKONOMISË: DISA KRAHASIME
MARRËDHËNIET EKONOMIKE NDËRKOMBËTARE

Eksporti-Importi i mallrave dhe shërbimeve kushtëzohen nga:
x KUSHTET E NDRYSHME TË PRODHIMIT: burimet natyrore, toka, klima, kapitali,

teknologjia, etj. janë të ndryshme në vende të ndryshme
x EKONOMIZIMI I SHKALLËS: p.sh. SHBA për shkak të arritjes së ekonomizimit të
shkallës eksporton vetura të mëdha në Japoni por importon vetura të vogla nga
Japonia
x NDRYSHIMET NË SHIJE: preferencat e ndryshme - gjithmonë është e leverdishme
të tregtohet edhe kur kushtet e prodhimit janë të njëjta
PARIMI I AVANTAZHIT ABSOLUT DHE KRAHASUES: DAVID

RIKARDO
Ky parim buron nga ndarja shoqërore e punës, që çon në rritjen e rendimentit të saj
AVANTAZHI ABSOLUT: shpreh aftësinë e një vendi për të prodhuar, me të njëjtat burime,
një sasi më të madhe produkti sesa vendet e tjera.
Shembull: Australia dhe Kina
Vendi: Grurë (1kg) Oriz (1 kg)

Australia 2 orë pune 4 orë pune
Kina 6 orë pune 8 orë pune
Siç shihet, Australia ka avantazh absolutë ndaj Kinës në prodhimin e dy produkteve

Sidoqoftë Kina prapë ka benefite nga tregtia me Australinë
AVANTAZHI KRAHASUES: përfaqëson një ligj, sipas të cilit një vend mund të
specializohet në prodhimin dhe eskportin e atyre mallrave që PXQGW¶LSURGKRMsPHNRVWRPs
të ulët dhe importojë ato mallra që mund W¶LSURGKRMsPHNRVWRUHODWLYLVKWPsWsODUWs
Kosto relative llogaritet duke u mbështetur në koston opportune.
KOSTOJA OPORTUNE E ORIZIT

x Në Australi: kostoja oportune e 1 kg grurë = 0.5 kg oriz
x Në Kinë: kostoja oportune e 1 kg grurë = 0.85 kg oriz
x Mund të shihet se kostoja oportune e 1 kg grurë në Australi është më e ulët se në Kinë
x Kështu Australia ka avantazh krahasues në prodhimin e grurit
x Në Australi: kostoja oportune e 1 kg oriz = 2 kg grurë
x Në Kinë: kostoja oportune e 1 kg oriz = 1.16 kg grurë
x Mund të shihet se kostoja oportune e 1 kg oriz në Kinë është më e ulët se në Australi
x Kështu Kina ka avantazh krahasues në prodhimin e orizit ndaj Australisë
x Prandaj është e leverdishme që Australia të specializohet në prodhimin e grurit ndërsa
Kina në prodhimin e orizit.
x Për të prodhuar 1 kg grurë dhe 1 kg oriz nevojiten 6 orë pune në Australi ndërsa 14
orë pune në Kinë = 20 orë pune
x Pas specializimit Australia harxhon 4 orë për 2 kg grurë, kurse Kina harxhon 14 orë
pune për prodhimin e 2 kg oriz = 18 orë
x Përfitimi është 2 orë pune.
KËRKESA DHE OFERTA PËR EKSPORTE DHE IMPORTE

Shembull: Tregtimi i mollëve në mes Shqipërisë dhe Greqisë
Në kohë të ndryshme shteti ndërhynë në tregtinë e jashtme duke aplikuar politika

proteksioniste:
x 0EURMWMDHGHJsYH³IRVKQMRUH´
x Kundërvënia ndaj politikave të dampingut dhe subvencioneve që ndjekin vendet e
tjera
Si realizohen politikat për kufizimin e tregtisë së jashtme?:

x Kuotat : kufizim i vendosur nga shteti në sasinë e një malli që importohet, e cila çon
në rritje të çmimeve të brendshme por njëkohësisht çon edhe në uljen e efiçiencës
ekonomike
x Tarifat: taksa të vendosura mbi mallrat e importit, qe qojne në rritjen e të ardhurave të
prodhuesve vendor duke vendosur çmime më të larta se ato të importit
BILANCI I PAGESAVE, TREGU VALUTOR DHE KURSET E KËMBIMIT

Bilanci i Pagesave (BP) shpreh totalin e të gjitha transaksioneve të një vendi me vendet tjera
gjatë një viti
Bilanci i pagesave jep në mënyrë të përmbledhur informata për:

x Nivelin e eksportit dhe importit,
x Të ardhurat nga aktivitetet e jashtme
x Lëvizjet ndërkombëtare të kapitalit
x Të ardhurat e të huajve
x Transaksionet zyrtare të bankës qendrore
x Transferet e njëanshme, etj.
KOMPONENTËT KRYESOR TË BILANCIT TË PAGESAVE

1) LLOGARIA KORENTE: lëvizja e mallrave nga eksporti dhe importi. Po ashtu
përfshihen edhe shitja dhe blerja e shërbimeve, dhënia dhe marrja me qira, etj.
2) LLOGARIA E KAPITALIT: lëvizjet e kapitalit brenda dhe jashtë (private ose
shtetërore), shitja dhe blerja e letrave me vlerë që çojnë në marrjen valutës nga jashtë
ose nxjerrjen e valutës jashtë
3) MOSPËRPUTHJA STATISTIKORE: shuma neto e të gjitha transaksioneve të
paregjistruara
4) REZERVAT ZYRTARE: atëherë kur shuma e tre zërave më lartë është negative (pra
kur bilanci është në deficit), atëherë ndërhyn shteti për mbulimin e deficitit.
BILANCI I PAGESAVE: SHEMBULL
KURSET E KËMBIMIT DHE TREGU VALUTOR

Tregtia ndërkombëtare e të mirave materiale realizohet nëpërmjet këmbimit të tyre me
ndërmjetësimin e parasë, prandaj me rastin e këmbimit të mallrave jashtë shprehet nevoja për
këmbimin e valutave
KURSI I KËMBIMIT
Shpreh çmimin e valutës së një vendi në valutën e vendit tjetër
x Pse ndryshon kursi i këmbimit?
x Si funksionon tregu valutor?
x Kursi i këmbimit, pra çmimi një valute në valutën tjetër, përcaktohet në bazë të
kërkesës dhe ofertës për atë valutë
x Në përgjithësi, faktorët që e përcaktojnë kërkesën dhe ofertën për importe dhe
eksporte përcaktojnë edhe kursin e këmbimit
KËRKESA PËR LEKË

DL= f (Eksporte shqiptare = Importe greke) = f (el , YG, PSH/PG, ish/ig)
Kërkesa për lekë lidhet negativisht me kursin e këmbimit të lekut me dhrahmi
Shembull: 1 lekë = 2.5 dhrahmi
x nëse 1 kg mish qengji në Shqipëri kushton 400 lekë, atëherë në dhrahmi kushton 400
x 2.5 = 1000 dhrahmi
x Tani, nëse 1 lekë = 2 dhrahmi, atëherë 1 kg mish qengji në Shqipëri kushton 800
dhrahmi
x Si rrjedhim, grekët do të kërkojnë më shumë mish qengji
Rritja e YG rrit kërkesën për mallra shqiptare dhe rrit kërkesën për lekë (kurba zhvendoset
djathtas)
Rritja e PS H /P G zvogëlon kërkesën për mallra shqiptare dhe zvogëlon kërkesën për lekë
(kurba e kërkesës zhvendoset majtas)
Rritja e ish/ig rrit kërkesën për lekë ngase hyn kapital në Shqipëri, sepse është më e
leverdishme të investohet në Shqipëri (kurba e kërkesës zhvendoset djathtas).
Legjenda:
x el ± kurs i i këmbimit të lekut me dhrahmin i shprehur 1 lekë = x dhrahmi (l/gdr)
x YG ± produkti i brendshëm bruto i Greqisë (ose të ardhurat kombëtare)
x PSH ± Niveli i përgjithshëm i çmimeve të Shqipërisë
x PG ± Niveli i përgjithshëm i çmimeve të Greqisë
x ISH ± norma mesatare e interesit të Shqipërisë
x IG ± norma mesatare e interesit të Greqisë
OFERTA PËR LEKË:

SL = f (Importe shqiptare = Eksporte greke) = f (el, Y, PSH/PG, ish/ig)
Oferta për lekë lidhet pozitivisht me kursin e këmbimit të lekut me dhrahmi, sepse nëse leku
rivlerësohet, atëherë mallrat kreke bëhen më të lira duke nxitur kështu importet nga Greqia
Shembull: 1 lekë = 2 dhrahmi
x Nëse 1 kg mish pule në Greqi kushton 500 dhrahmi, atëherë çmimi i 1 kg mish pule
në Shqipëri kushton 250 lekë
x Tani, nëse 1 lekë = 2.5 dhrahmi, atëherë 1 kg mish pule të Greqisë në Shqipëri
kushton 200 lekë
x Si rrjedhim, shqiptarë do të kërkojnë më shumë mish pule nga Greqia
Rritja e YG rrit kërkesën e shqiptarëve për mallra greke (kurba e ofertës zhvendoset
djathtasposhtë)
Rritja e PSH/PG do të thotë çmimet e mallrave shqiptare bëhen më të shtrenjta, kjo nxit
importin
(kurba e ofertës zhvendoset djathtas-poshtë)
Ulja e ish/ig do të thotë se investimet në Greqi bëhen më të leverdishme, kjo rrit ofertën për
lekë (kurba e ofertës zhvendoset djathtas-poshtë)
TREGU VALUTOR
LLOJET E KURSEVE TË KËMBIMIT

KURSE KËMBIMI FIKSE
x Ka mbizotëruar deri në viti 1973, kur është prishur marrëveshja e Bretton Woods-it
x Banka Qendrore intervenon duke blerë dhe shitur valuta të huaja sipas nevojës
x Ndryshimi i këtij kursi bëhet zyrtarisht (rivlerësim dhe zhvlerësim)
KURSET LUHATËSE TË KËMBIMIT
x Përcaktohen nga oferta dhe kërkesa për valuta në treg

x Shteti ndërhyn nëse kursi i këmbimit del shuma jashtë kufijve të dëshiruar, dhe në
këtë rast kurset e këmbimit quhen kurse këmbimi të menaxhuara.

UNIVERSITETI I PRISHTINËS
FAKULTETI EKONOMIK
_________________________________
6OODMGHWQJD³Makroekonomia I´
Prof.Dr. Avdullah Hoti
______________________________________
Përpunimi i materialit: Mergim Emini
Për: www.e-LIBRARIA.com

Prishtinë, Maj 2013

Makroekonomia 1 Dr.A.Hoti PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Makroekonomia 1 Dr.A.Hoti PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats



Studimi i ekonomisë në tërësi:

- KLASIKE: liberalizmi ekonomik, punësimi (punëzënia) e plotë, përdorim i plotë i

«VKNROOat (mendimet) tjera ekonomike:

KONCEPTET KRYESORE MAKROEKONOMIKE

OBJEKTIVAT KRYESORE MAKROEKONOMIKE DHE MJETET

PROBLEMET NË LLOGARITJEN E GDP-së

MATJA E PRODUKTIT TË PËRGJITHSHËM

- Duke mbledhur vlerën e të gjitha produkteve dhe shërbimeve përfundimtare

Duke mbledhur të gjitha shpenzimet e subjekteve të ndryshme për blerjen e mallrave

DISA IDENTITETE KRYESORE MAKROEKONOMIKE

PRODUKTI KOMBËTAR & MIRËQENIA EKONOMIKE

PYETJE PER DISKUTIM

KËRKESA AGREGATE (AD) DHE FAKTORËT E SAJ

í Kurba e AD paraqet lidhjen në mes të GDP-së real dhe nivelit të çmimeve

Si fitohet AD? Figura 14.1

í Ndryshimi i faktorëve ekzogjen shkakton zhvendosjen e kurbës AD (figura 14.2)

- Pse AD priret negativisht?

2. Efekti i normave të interesit:

3ĹĺBrĻĺKërkesa për paraĹĺrĹĺIĻĺADĻ

3. Efekti i tregtisë së jashtme:

- Ekonomistët pajtohen për sjelljen e AD-së

- Definimi i ofertës Agregate (AS)

OFERTA AGREGATE (AS) NË PERIUDHA AFATSHKURTERA

- Dy elemente me rëndësi në sjelljen e AS

OFERTA AGREGATE (AS) NË PERIUDHA AFATGJATA

- Kjo pasi Pp=Pa

- Në periudha afatëgjate, si pagat ashtu edhe çmimet janë fleksibile

OFERTA AGREGATE (AS): NDRYSHIMET AFATSHKURTRA

Konceptet kyçe në këtë ligjëratë

Pyetjet për diskutim në ushtrime

x Koncepti i konsumit dhe kursimit

x Konsumi (C) përbën rreth 2/3 e AD

RËNDËSIA E KONSUMIT NË EKONOMI

x Konsumi konsiston në mallra që përdoren për të nxjerrë dobi korente

KONSUMI DHE KURSIMI

Tri koncepte bazike

x Prirja Marxhinale për Konsum (MPC) ± Pjerrësia e kurbës së konsumit që shpreh

Shembull: MC -­‐ Konsumi Marxhinal

APC=50/50=1 MS ʹ Kursimi Marxhinal

APC ʹ Prirja Marxhinale për Konsum

Nga shembulli: S= -10 +

FAKTORËT PËRCAKTUES TË KONSUMIT

x Zgjedhja ne mes C present

x Konsumi varet edhe nga prirjet afatgjata të të ardhurave

Sipas Fridmanit të ardhurat aktuale mund të jenë më të mëdha ose më të vogla se të

Për periudha afatgjata: Y=Yp, dhe Yt=0

Nga ana e konsumit: C=Cp+Ct

Për periudha afatgjata: C=Cp, dhe Ct=0

Duke marrë parasysh elementet e mësipërme atëherë sipas teorisë së të ardhurave

INVESTIMET DHE DEFINIMI I TYRE

FAKTORËT PËRCAKTUES TË INVESTIMEVE

- Norma e interesit si përcaktues i investimeve

Sensitiviteti i investimeve ndaj normës së interesit

I = f(i), ir = in ± norma e inflacionit

- Niveli i investimeve varet varet nga ndryshimi në nivelin e të ardhurave

Faktorët e tjerë përcaktues të investimeve

- Ndikimi i taksave në investime

- Vizitoni www.bqk-kos.org dhe www.ks-gov.net/esk dhe merrni të dhëna për:

Sipas modelit të ardhurat ± shpenzimet, ekuilibri makroekonomik arrihet kur:

Pra: PE = AE = GDP real

Shënim: Megjithatë, shpenzimet faktike nuk janë gjithmonë të barabarta me shpenzimet e

Analiza sipas modelit kursim-investime

Shembull: MC -‐ Konsumi Marxhinal

x ,QYHVWLPHWUULVLQ*'3SsUPLO¼GKHNsWR janë të hyra për prodhuesit e makinave, të

3UDĹ03&HUULW*'P drejtperdrejt, por e zvogelon gjithashtu ate permes zvogelimit te MPS

ܰ݅‫݁ݒ݈݁݉݅݉݅݅݁ݒ‬ሺ‫ݐ‬ሻ െ ܰ݅‫݁ݒ݈݁݉݅݉݅݅݁ݒ‬ሺ‫ ݐ‬െ ͳሻ