Professional Documents
Culture Documents
Choroby Układu Oddechowego
Choroby Układu Oddechowego
Szczególnym rodzajem zakażenia bakteryjnego jest gruźlica płuc, wywołana prątkiem Kocha.
Dzięki szczepieniom i skutecznej wielolekowej terapii gruźlica nie jest takim zagrożeniem,
jak w przeszłości, jednak w ostatnim dziesięcioleciu epidemiolodzy odnotowali gwałtowny
wzrost objawowych zakażeń gruźliczych.
Drogi oddechowe są bardzo podatne na działanie alergenów. Coraz więcej jest osób
cierpiących na katar sienny wywoływany przez pyłki traw i drzew oraz astmę oskrzelową.
Wdychane powietrze zawiera, jak powszechnie wiadomo, cały szereg różnych czynników
drażniących i chorobotwórczych, zarówno cząstek materii nieożywionej (pyłów, gazów,
aerozoli), jak i żywych mikroorganizmów (bakterii, grzybów, pyłków drzew i traw, spor
porostów) lub złożonych struktur z pogranicza tych dwóch światów materii - wirusów.
Oczywiście, układ oddechowy nie jest bynajmniej bezbronny wobec nich; przeciwnie, ma on
liczne zabezpieczenia, które go chronią przed skutkami ich ustawicznej agresji. Działają w
nim bardzo skuteczne mechanizmy obronne. Jedne są ściśle związane ze strukturą i funkcją
określonej części układu oddechowego i działają miejscowo, powierzchniowo, głównie w
błonie śluzowej, inne mają ogólnoustrojowy charakter i są związane z układem
odpornościowym. Załamanie się barier ochronnych, zarówno miejscowych, jak i ogólnych,
sprzyja występowaniu w układzie oddechowym wielu chorób.
Mogą to być choroby ostre, których początek jest nagły, nieoczekiwany. W ich przebiegu
dochodzi niekiedy do istotnych zaburzeń czynności układu oddechowego; stan chorego
szybko zmienia się, czasem w krótkim czasie bardzo się pogarsza; choroba może być groźna
dla życia. Zwykle ostre choroby układu oddechowego trwają krótko i - co ważne - w
większości są na szczęście wyleczalne (np. wirusowe i/lub bakteryjne zakażenia dróg
oddechowych, szczególnie górnych, "zwykły" napad astmy oskrzelowej czy kataru siennego,
a także odma opłucnowa samoistna), a nawet - samowyleczalne, tzn. nie wymagające
interwencji lekarza (np. znacząca większość zakażeń wirusowych i bakteryjnych).
Niektóre choroby długo trwają, przyjmując postać podostrą. Podobnie jak choroby ostre,
mogą mieć dość nagły początek, za to dalszy ich przebieg rozciąga się w czasie, a symptomy
zdrowienia są niejednoznaczne, "gubią się" bowiem wśród utrzymujących się objawów
chorobowych. Przedłużanie się w czasie chorób pierwotnie zaliczanych do ostro
przebiegających (np. zapalenia płuc) powinno zwiększyć czujność pacjenta i lekarza,
ponieważ w takich razach nierzadko zdarza się, iż rzeczywistą przyczyną "podostrej postaci"
choroby jest całkiem inne schorzenie, np. rak płuca albo gruźlica.
Niektóre choroby mają całkiem skryty początek, a ich objawy rozwijają się stopniowo.
Pacjent niekiedy nie odczuwa ich wyraźnie; często, ze względu na ich niewielkie nasilenie i
małą dokuczliwość, bagatelizuje je. Tymczasem choroba szybko potrafi osiągnąć budzący
trwogę stopień zaawansowania. Do takich chorób zaliczyć trzeba przede wszystkim
nowotwory złośliwe płuc.
Bez wątpienia - narażenia środowiskowe mają duży wpływ na rozwój przewlekłych chorób
układu oddechowego. Stały zawodowy kontakt z pyłami minerałów może być przyczyną
powstawania pylic, których rozwój może doprowadzić chorego do stanu ciężkiego
inwalidztwa oddechowego. Wiadomo też, że smog, czyli nagromadzenie w atmosferze
drażniących drogi oddechowe gazów, zwłaszcza tlenków azotu i dwutlenku siarki, powoduje
gwałtowne nasilenie objawów u osób z przewlekłymi choróbami dróg oddechowych.
Także pacjenci z przewlekłymi chorobami układu krążenia, szczególnie osoby po 65. roku
życia, częściej niż inni mają poważne problemy zdrowotne związane z drogami
oddechowymi.
Układ oddechowy jest przede wszystkim terenem ujawniania się i toczenia schorzeń
pierwotnie z nim związanych. Dobrym przykładem są tu rozmaite zakażenia zarówno
wirusowe, jak i bakteryjne czy grzybicze, a także pierwotne nowotwory czy choroby
alergiczne: katar sienny, astma. Nierzadko zdarza się, że układ oddechowy zajmowany jest
przez choroby o pierwotnie rozsianym charakterze, choroby układowe, np. kolagenozy, czy
schorzenia z reumatoidalnego kręgu. Zmiany chorobowe najczęściej znajdowane są w
płucach i opłucnej.
Układ oddechowy, szczególnie płuca, jest czynnościowo ściśle związany z układem krążenia i
choroby jednego układu wprost wpływają na czynność drugiego. Na przykład niewydolność
serca powoduje występowanie objawów ze strony układu oddechowego i odwrotnie,
przewlekłe choroby tego układu są przyczyną trwałych zmian w krążeniu płucnym i w sercu,
szczególnie - w prawej jego części. Mowimy wtedy o tzw. zespole serca płucnego. Obrzęk
płuc, którego istota polega na gwałtownym (pod ciśnieniem) przechodzeniu osocza krwi z
naczyń włosowatych do światła pęcherzyków płucnych, jest najczęściej przejawem ostro
przebiegającej niewydolności serca.
Objawy
Duszność i ból w klatce piersiowej, a także sinica, tak częste (szczególnie duszność) w
chorobach narządu oddychania, wcale nie są dla nich charakterystyczne.
Ból w klatce piersiowej stosunkowo rzadko dotyczy układu oddechowego. Na ogół jest
związany z opłucną. Zwykle towarzyszy zapaleniu tej surowiczej błony, szczególnie we
wczesnym okresie choroby, naciekom nowotworowym, pierwotnym i wtórnym (przerzutom).
Nagłe wystąpienie bólu po jednej stronie klatki piersiowej z pojawieniem się "krótkiego
oddechu" może wskazywać na powstanie samoistnej odmy opłucnowej, której istota polega
na przemieszczeniu sie powietrza z płuc do przestrzeni opłucnowej.
Zapalenia wirusowe i bakteryjne górnych dróg oddechowych, także krtani i tchawicy, na ogół
powodują wystąpienie bólów, czasem bardzo dotkliwych, ale na ogół szybko ustępujących.
W znacznej większości chorób układu oddechowego występuje kaszel, którego istotą jest
gwałtowne usunięcie powietrza pod ciśnieniem spowodowanym zamknięciem głośni.
Kaszel może być suchy (w większości zakażeń wirusowych dróg oddechowych, w zapaleniu
oplucnej, także w chorobach śródpiersia) lub wilgotny, czyli produktywny, tj. z
odkrztuszaniem plwociny, występujący w zapaleniach bakteryjnych, ropniach płuca,
nowotworach oskrzeli, rozstrzeniach oskrzeli. Utrzymywanie się miesiącami produktywnego
kaszlu wskazuje na przewlekłą obturacyjną chorobę płuc (przewlekłe zapalenie oskrzeli, tzw.
przewlekły bronchit). Stale kaszlą nałogowi palacze. Kaszel u nich jest wywołany
przewlekłym zapaleniem dróg oddechowych.
Napad nocnego suchego kaszlu może poprzedzać atak astmy. U niektórych osób astma może
przyjąć postać kaszlową. Szczególnie często zdarza się to u małych dzieci. Ten fakt bywa
powodem błędów diagnostycznych i terapeutycznych.
Pokaszliwanie, pochrząkiwanie może mieć pozaoddechową przyczynę. Zdarza się u ok. 6-8
% pacjentów leczących nadciśnienie tętnicze takimi lekami, jak kaptopryl, enalapryl czy
perindopryl.
Zdarza się też tzw. kaszel nerwowy, występujący bez żadnej somatycznej przyczyny i
towarzyszący dużemu napięciu emocjonalnemu.
Odkrztuszana plwocina bywa bezbarwna i wtedy zwykle nie jest zakażona. Gęsta, niekiedy w
postaci lepkich wałeczków, zdarza się w środkowej i końcowej fazie napadu astmy. Żółto-
zielona plwocina - to plwocina ropna, wskazująca na zakażenie bakteryjne; za to jasnożółta
wskazuje na ustępowanie choroby zakaźnej. Dużym rezerwuarem plwociny są zatoki oboczne
nosa. Poranne obfite jej odkrztuszanie może wynikać ze spłynięcia jej z zatok do niższych
części dróg oddechowych. Ropna, bardzo cuchnąca plwocina wskazuje na otwierający się do
oskrzeli ropień płuca lub rak płuca.
Domieszka krwi w plwocinie zawsze powinna niepokoić, zwłaszcza wówczas, gdy pojawi się
nagle u osoby uważającej się za zdrową. Może to być sygnał, niekoniecznie wczesny, raka
płuc. Obecność domieszki krwi w plwocinie osoby z przewlekłą chorobą płuc na ogół wiązać
trzeba z tą właśnie chorobą. Ale krew w plwocinie pojawia się także w gruźlicy płuc, w
ropniach płuc, w rozstrzeniach oskrzeli. Podkrwawianie z tylnej części nosa także powoduje
pojawienie się krwistej plwociny. Na ogół w takich razach przyczyna jest banalna. Np.
nadmierne stosowanie w infekcjach wirusowych górnych dróg oddechowych leków
obkurczających śluzówkę nosa może być powodem uszkodzeń drobnych naczyń
krwionośnych.
Zdarza się, że obecność krwi w plwocinie wynika z występowania pozapłucnych chorób.
Dzieje się tak w niektórych wadach serca, w niewydolności serca. Nierzadkim powodem
krwioplucia jest zbyt intensywne, źle kontrolowane leczenie przeciwzakrzepowe.
Skurcz oskrzeli powoduje świszczący oddech. Jest on charakterystyczny dla napadu astmy
oskrzelowej. Występuje także w wirusowych (wirus RS) infekcjach oskrzelików (małych
oskrzeli) u niemowląt i małych dzieci. Świsty są także typowe dla zaostrzeń przewlekłego
zapalenia oskrzeli. Powstają w oskrzelach mniejszego kalibru. Obrzęk zapalny lub alergiczny
krtani wywołuje charakterystyczny świst, zwany stridorem. Towarzyszy mu bezgłos lub
chrypka. Chrypka jest także objawem zajęcia procesem chorobowym krtani. Długo
utrzymująca się chrypka może być, szczególnie u nałogowych palaczy, objawem raka krtani.
Często jest świadectwem tworzenia się narośli na strunach głosowych, tzw. guzków
śpiewaczych u osób "pracujacych" głosem (nauczycieli, aktorów, śpiewaków).
W sezonie pylenia traw i drzew wiele osób ma objawy przypominające zakażenie wirusowe
dróg oddechowych. Jest to katar sienny, związany z alergią na pyłki. Bardzo wiele osób raz
po raz doznających reakcji alergicznych na pyłki niesłusznie podejrzewa swój organizm o
upośledzenie odporności i przypisuje tym reakcjom zakaźne tło. Jest to powód podejmowania
nierozsądnych decyzji terapeutycznych.
Zakażenia wirusowe często torują drogę zakażeniom bakteryjnym. Zdarza się to u osób
podatnych, z osłabieniem odporności, szczególnie zaś z przewlekłymi chorobami
oddechowymi. Zaostrzenia przewlekłych chorób układu oddechowego zwykle maja zakaźną,
wywołaną bakteriami etiologię.
Zapalenia krtani przebiegają podobnie do infekcji górnych dróg oddechowych, jednak zwykle
towarzyszy im chrypka, czasem występuje zupełny bezgłos. Kaszel bywa suchy,
"szczekający". W zapaleniu tchawicy i dużych oskrzeli może się pojawić dotkliwy ból w
piersiach, szczególnie nasilający się w czasie częstych napadów kaszlu.
Gruźlica płuc może mieć gwałtowny początek (tzw. prosówka), ale dziś zdarza się to rzadko.
Najczęstszym objawem tej choroby jest utrzymujący się kaszel. Często jednak
pierwszoplanową rolę odgrywają w gruźlicy objawy ogólnoustrojowe: ustawiczne uczucie
zmęczenia, chudnięcie, brak apetytu, stany podgorączkowe, nocne poty. Może pojawić się
niedokrwistość. Jednak kaszel (pokaszliwanie) jest niemal nieodłączny. Badanie
rentgenowskie klatki piersiowej, wysoce dodatnia próba tuberkulinowa - często pozwalają
potwierdzić gruźlicę.
Objawy kliniczne (podmiotowe), zgłaszane przez chorego często nie pozwalają rozpoznać
zapalenia płuc. Chory kaszle, ma gorączkę, podobnie jak w banalnych zakażeniach górnych
dróg oddechowych i oskrzeli. Objawy przedłużają się, nie widać przejawów zdrowienia,
przeciwnie - chory jest słabszy, gorzej znosi wysiłki, może mieć duszność i kołatanie serca.
Plwocina staje sie wyraźnie ropna, czasem zawiera krew. Wynik badania chorego przez
lekarza jest wystarczający, by rozpoznać chorobę. Ważne jest jednak potwierdzenie
radiologiczne, są bowiem wśród zapaleń płuc postaci atypowe, w których objawy
przedmiotowe nie są charakterystyczne.
Leczenie
Odma opłucnowa wymaga leczenia, jeśli jest duża i uciska płuco, zwłaszcza gdy się
"dopełnia" z każdym oddechem, czyli - jeśli jest odmą wentylową (z jednokierunkowym
przepływem powietrza). Leczenie polega na nakłuciu opłucnej i ssącym (pod ciśnieniem) jej
drenażu. Czas jego trwania jest różny, ale zawsze do momentu zamknięcia się powietrznej
"przetoki" między płucem a jamą opłucnową.