Download as pdf or txt
Download as pdf or txt
You are on page 1of 254

ीमते रामानज

ु ाय नमः

அணிந்துைர.
ஸ்வாமி ேதசிகன் ஸாதித்தருளிய க்ரந்தங்களில் அதிகரண
ஸாராவளிக்கு தனியிடம் உண்டு.ஸ்வாமி ஸ்ரீபாஷ்யத்ைத சுருக்கமாக
இந்த நூலில் ஸாதித்துள்ளார் என்பது ப்ரஸித்தம். ஆனால் ேவறு சில
சிறப்புகைள நாம் காணலாம்.

1.ஸ்ரீபாஷ்யத்ைத தினமும் க்ரந்தமுகமாக பாரயணம் ெசய்ய


முடியாதவர்கள்ச்ேலாகரூபமாந இக்க்ரந்தத்ைத ெசஞ்சுள் நிறுத்தி
தினமும் அனுஸந்தானம் ெசய்து ேத பகவத்ப்rதிைய அைடயலாம்.

2.ஒவ்ெவாரு அதிகரணத்தின் பூர்வபக்ஷ ஸித்தாந்தங்கைள மனதில்


ஸுலபமாக ஏற்றிக்ெகாள்ளலாம்.

3.ஸ்ரீபாஷ்யத்திலும் ச்ருதப்ரகாசியைகயிலும் ஸாதிக்கப்படாத


விேசஷங்கைள அவ்ேவா ஆசார்யர்களுக்கு அபிமாதமானவிதத்தில்
இங்கு ஸ்வாமி ஸாதிப்பதால் அவற்ைற அறிந்து ஸித்தாந்தத்தில்
ெதளிவு ெபறலாம்.

4.ஸ்வாமிேய அதிகரணஸாராவளுயின் துடக்கத்தில் ஸாதித்தவாறு


ஸ்ரீபாஷ்யம் மற்றும் அதன் மூலமான ஸூத்ரங்களில் ஏற்படும்
ஸமசயங்கைள இந்த க்ரந்தம்மூலமாக ேபாக்கிக்ெகாள்ளலாம்.

5.ஸ்வாமி ேதசிகனுக்கு முன்பு ஸாதிக்கப்பட்ட க்ரந்தங்களில்


பரஸ்பரம் விேராதம் முதலானைவ ேதான்றின் அவற்ைற
நீ க்கித்ெதளிவு ெபறலாம். இன்னும் பலவிதமாந பயன்கைளக்ெகாண்ட

i
இந்த க்ரந்தம் ஸ்வாமியின் திருக்குமாரரும்
ஸர்வதந்த்ரஸ்வதந்த்ரருமான குமாரவரதாசார்யரால்
விளக்கப்ெபற்றது என்பதுேவ இதன் ெபருைமக்குச்சான்று.

ஸ்வாமியின் க்ரந்தம் ஸாதிக்கும் முைற.

ஸ்வாமியின் ஸர்வக்ஞத்வம் அைனவராளும் அறியப்பட்டேத.


ஆயினும் ஸ்வாமி க்ரந்தங்களில் ஒரு தனிைம உள்லது. அதைன
பார்ப்ேபாம். ஸ்வாமி யின் க்ரந்தஹ்களில் ேதைவயில்லாமல்
ெசாற்களின் ப்ரேயாகம் இருக்காது. அந்த நைடைய பலவாறு
ஆராய்ந்தால் மட்டுேம தாத்பர்யத்ைத அறியமுடியும். தனக்கு முன்பு
ப்ரசார்தில் இருந்த ெபாத்த, ைஜன, சார்வாகாதி,
நாஸ்திக்க்ரந்தஹ்களும், ஸாங்க்ய, ைவேசஷிக,ந்யாய
பாசுபதாதிக்ரந்தங்களும் ஸாக்ஷாத் திருேவங்கடமுைடயானின்
அவதாரமான ஸ்வாமிக்கு ப்ரத்யக்ஷமாக இருந்தன என்று
க்ரந்தங்களில் அறியலாம். இவ்வாறு பூர்ேவாத்தரமீ மாம்ஸா,
ேவதாந்தங்கள் அைனத்து க்ரந்தங்கைளயும் ஆராய்ந்து
க்ரந்தஹ்கைள அனுக்ரஹித்தபடியால் ஸ்வாமியின் தாத்பர்யத்ைத
அறிய மிகவும் பாடுபடேவண்டும். ஸாக்ஷாத் ஹயக்rவன் தாந்
அதைன ெவளிப்படுத்த தகுந்தவன்.ஆயினும் स िह न नः प्र यक्ष पो शाम ्

என்றவாறு து ஸாத்யமாகாது. எனேவ நமது ஆசார்யர்கேள சரணம்.


அதிகரணஸாராவளியின் விஷயத்தில் ஸ்வாமி திருக்குமார்ருைடய
வ்யாக்யானம் அதைன அனுஸrத்த வ்யாக்யானங்களும் நமக்கு
மிகவும் உதவும்.

இந்த க்ரந்தத்தின் பாடேபதஹ்கைள பற்றி பலவிசாரங்கள்


நடந்துள்லந. உதாஹரணமாக इ थं जीवेशसीमामिभलिपतुमना- क्रोशभाजां ुतीनां எனும்-

164 வது ச்ேலாகப்பகுதியில் க்ேராசபாஜாம் என்னுமிடத்தில்


பாடவிசாரம் நடந்துள்ளது. இங்கு க்ேராசபாஜம் என்னும் பாடம்
ெகாள்ளேவணும் என ஸ்ரீவபயேவ கபிஸ்தலம் ஸ்வாமி ஸாதித்ததாக
அஸ்மத் ஸ்வாமி ஸ்ரீமதுபயேவ நாவல்பாக்கம் அய்யாவகத்து ஸ்வமி

ii
அடிேயாஹ்களுக்கு ெதளிவுபடுத்திளார். இவ்வாறு பலஇடங்கள்
உள்ளந. இவ்வாேற பராயத்தாதிகரணஸ்ரீஸூக்தி ச்ருதப்ராகிைகக்கு
முரண்படுகிறதும் வாத்த்ைதயும் ெபrேயார்கள் தவறு என
விளக்கியுள்ளனர்.இவ்வாறு वाथ यं जीवश दो वदित परमं वारव ृ येित पक्षाः -142

என்னுமிடத்தில் பக்ஷ எனும் பாடம் உள்ளது. அஹ்ேகேய நான்காவது


பாத்த்திலும் பாடேபதம் உள்ளது. இந்த க்ரந்த்த்திைன பதிப்பிக்கும்
ஸமயத்தில் அடிேயனுக்கு ஆசார்யன் ஸாதிக்கும்ேபாது
னுஸrத்தபாடத்ைத நிைனவுக்கு வந்தவைர ேசர்த்துள்ேளாம்
ெபரும்பாலும் பாடேபதங்கள் பரமஸம்ப்ரதாயத்துக்கு
விருத்தமானைவ அல்ல.

இந்த க்ரந்தத்ைத ேஸவிக்கும் முைற.

ஸ்ரீபாஷ்யத்ைத ச்ேராத்rயம் ப்ரம்ஹநிஷ்டம் என்றபடி ேவதாந்தத்ைத


அதிகித்து ப்ரம்ஹஸூத்ரத்தின்பால் ஈடுபட்டுள்ல மஹானின்
பக்கலில் அதிகrக்கேவண்டும்.அவ்வாறு அதிகrக்கும்ேபாது
அதனுடன் அதிகரணஸாலவளிையயும் ேஸவிப்பது ஸம்ப்ரதாயம்.
அதிகரணஸாரவளியின் நூன்முகம் ஸ்ரீபாஷ்யத்தின்
விஷயங்கைளப்பற்றி ெபாதுவாக அறிய உதவுகிறது. सौत्री सङ्ख्या शभ
ु ाशीः

अिधकृित गणना िच मयी ब्र मका डे என்னும் பகுதி கடபயாதி எண்ணிக்ைக

மூலமாக ஸூத்ரங்கள் 545,மற்றும் அதிகரணங்கள் 156


எனக்கூறுகிறது.अक्षॊ यर्शािहका ठा ன்று ஒவ்ெவாருபாதங்களிலும்
அதிகரணங்களின் எம்ணிக்ைகைய ஸ்வாமி மிக சுருக்கமாக நமக்கு
அறிவிக்கின்ரார். எனேவ இவழாறான ச்ேலாங்கைள மனப்பாடம்
ெசய்தால் ஸ்ரீபாஷயத்ைதப்பற்றி ெதளிவு கிைடக்கும். टा दे ही विन ठ

என்னும் ேசேலாகம் தனிவிதமாக ஸ்ரீபாஷ்யத்தின் ைனத்து


பாதஹ்களும் பகவாைனய கல்யாணகுணங்கைள விவrப்பதாக
கூறுகிறது.சாrரகசாஸ்த்ரம் அைனத்தும் பகவத்குணங்கைள
கூறுவதற்காகேவ என்று ஸ்வாமிேய अिधकरणगणै त गुणानु गण
ृ ाित என்று
இங்ேகேய கூறியுள்ளார்.

iii
எனேவ ச்ேலாகங்கைள உடனுக்குடன் மனதில் ஏற்றினால்
சாஸ்த்ரத்தினுைடய ெபாதுவான நிைலயும் விேசஷங்களும் நமக்கு
கலக்கமற மனதில் படியும்.ேமலும் ஸ்ரீபாஷ்யத்தில் இல்லாததாயும்
ஸ்ரீபாஷ்யகார்ருக்கு உகந்ததாயும் கூறப்பட்ட விேசஷங்கைள
காலேக்ஷபஸமயத்தேலேய ஆசார்யமுகமாக ேகட்டால்
ஸங்கதிமுதலானைவகளில் ஸம்சயம் வராது.

காலேக்ஷபகாலத்திேலேய அதிகரணஸாராவள ீ மனதில் ஏற்பட


ேவண்டும் .பின்பு வயது கூடிய பின்பு அதன் ச்ேலாகங்கள்
ெதாடர்ச்சியாக நிைனவுக்கு வராவிட்டாலும் ஸம்சயம் வரும்கால்
ஆங்காங்கு ஸ்வாமி ஸ்ரீஸூக்திகள் ஏகஸம்பந்தி க்ஞானம்
அபரஸம்பந்திஸ்மாரகம் என்னும் கணக்கிேல நிைனவுக்கு வந்து
ஸமசயத்திைன ேபாக்கும் என்பது அஸ்மதாசார்யன் அருள்ெமாழி.

ஸ்ரீபாஷ்யத்தின் ெபாருளுக்கு ெபருைமயுள்ளது. அவ்வாேற அதன்


ெசாற்களுக்கும் ெபருைமயுண்டு. எனேவ ஸ்ரீபாஷ்யத்ைத
அனுஸந்தித்தல் நித்யக்ருத்யமாக ெபrேயார் கூறுவர்.
அதிகரணஸாராவளியின் அனுஸந்தானமும் அப்படி ெபருைமக்கு
உகந்ததாக ெபrேயார்கள் திருவுள்ளம்.எனேவ இதன் ெபாருைள
அனுஸந்திப்பேதாடு நிற்காமல் ச்ேலாகங்கைள இளம் வித்வான்கள்
மனப்பாடம் ெசய்வது ஸம்ப்ரதாயத்துக்கு உகந்தது.
அதிகரணஸாராவளிைய ஆசார்யமுகமாக நியமத்துடன்
அதிகrக்கேவண்டும். இது ஸ்ரீபாஷ்யத்தின் ஸாராம்சமானபடியால்
அதன் நியமங்கள் ெபரும்பாலும் இதற்கும் உண்டு.

இத்தைகய ெபருைமக்குrய ஸ்வாமியின் க்ரந்தத்ைத நித்யம்


அனுஸந்திப்பதற்கு தகுந்தபடி ஸ்ரீஉேவ வித்வான் ெபரு
சடேகாபதாதாசார்யர் ெவளியிடுகிறார். அவருைடய ேதசிகபக்தி
அைனவருக்கும் அறிந்தவிஷயேம. ேவதசாஸ்த்ரங்களில் மிகுந்த
க்ஞானத்ைத ெபற்று ேதவப்ெபருமாள் ைகங்கர்யத்திேலேய
ரஸானுபவம் ெசய்யும் இவர் அதன் பrவாஹமாக ஸ்வாமியின்
ைகங்கர்யத்ைத நிர்வஹித்து வருகிறார். ஸ்வமி ேதசிகனின்

iv
க்ரந்தங்களில் மூலப்ரதி இப்ேபாது கிைடக்கப்ெபறுவதில்ைல..
கிைடப்பதும் உபேயாகிக்கத்தகுந்ததாக இல்ைல. இக்ைகங்கர்யம்
ேமலும் சிறக்க ேவண்டுகிேறன்.

“वक्ता ोता वचनिवषयः प्रीयतां वेङ्कटे शः”


கா.இ.ேதவநாத
தாஸன்.

நூன்முகம்

संसारस तापिवष णज तन
ू ् समी य सवार्न ् कृपया गु यर्ः।
चकार साराविलदग्ु धरािश ं त पादपद्मं भजता मनो मे।।

ச்rயஃபதியான ஸர்ேவச்வரன் ஸம்ஸாரஸாகரத்தில் மூழ்கி


பrதபிக்கும் ேசதநர்கைள ஸம்ரக்ஷணம் ெசய்ய பல
அவதாரங்கைளச்ெசய்தார். அந்த க்ரமத்தில் திருேவங்கடவேன
ஸ்வாமி ேதசிகனாக அவதrத்தான் என பல ப்ரமாணங்கள் மூலமாக
அறிகிேறாம். ேவதத்ைத அபஹrத்த மதுைகடபர்கைள அழித்து அைத
மீ ண்டும் சதுர்முகனுக்கு உபேதசிக்க ஸ்ரீஹயக்rவாவதாரத்ைத
ெசய்தருளிய பகவான், ேவதாந்தங்களுக்கு ஸ்ரீபாஷ்யம் மூலம்
ஸ்ரீபாஷ்யகாரர் ஸாதித்த அர்த்தங்கைள அபஹrத்த
மதாந்தரஸ்தர்கைள வாதத்தில் ஜயிக்க ஸ்வகrத்த
ீ அவதாரம்
ஸ்ரீேதசிகாவதாரம்.

“ பரச்சதம் வாபி பரஸ்ஸஹஸ்ரம் ஸ்ரீேவங்கடாசார்யக்ருதாஃ


ப்ரபந்தாஃ” என ஸ்வாமி ேதசிகனின் ப்ரசிஷ்யரான ப்ரதிவாதிபயங்கரம்
அண்ணன் ஸ்வாமி ெகாண்டாடிய க்ரமத்தில் ஸ்வாமி ேதசிகன்
ஸாதித்த க்ரந்தங்கள் நூறுக்கும் அதிகமாகும்.அைவகளில் ஸ்வாமி
ேதசிகனால் பஹுமானிக்கப்பட்ட க்ரந்தம் அதிகரணஸாராவளி எனும்
க்ரந்தமாகும். ,”,,,தார்யமாசார்யவத்பிஃ” என ஸாதித்தார்.

v
ஸ்ரீரங்கத்தில் நைடெபற்ற வாதத்தில் அத்ைவதிகைள ஜயித்த
ஸ்வாமி ேதசிகனுக்கு ேவதாந்தாசார்யர் எனும் பிருதத்ைத
நம்ெபருமாள் அனுக்ரஹித்தார். “ேதந ேதேவந தத்தாம் ,
ேவதாந்தாசார்யஸம்க்ஞாம் அவஹிதபஹுவித்
ஸார்த்தமந்வர்த்தயாமி” எம்ெபருமான் அனுக்ரஹித்தைத
ஸார்த்தமாக்குவதாக ப்ரதிக்ைஞ ெசய்து உபக்ரமித்தார்.இதில்
ஸ்ரீபாஷ்யத்தின் அதிகரணங்களின் ெபாருைள ஸங்க்ரஹித்தார்.
ஆயினும் ஸ்ரீபாஷ்யத்தின் ேமலாக எழுந்த ஆேக்ஷபத்துக்கும்
ஸமாதானமாக பல விஷயங்கைள இங்கு ஸாதிக்கிறார்.

1.ஸ்ரீபாஷ்யகாரர் தாம் ஸாதித்த ஸ்ரீபாஷ்யத்தில் சில அதிகரணங்களின்


முடிவில் இந்த அதிகரணம் அத்ைவதி மதத்தில் ஸமந்வயமாகாது
என ஸாதிக்கிறார். ஸ்வாமி ேதசிகன் ேமலும் பல அதிகரணங்கள்
ஸமன்வயமாகாது என்றும், இருபது அத்யாயங்கைளக்ெகாண்டு
த்rகாண்டீ எனும் மீ மாம்ஸா சாஸ்த்ரம் முழுவதுேம
அத்ைவதிகளுக்கு அணுகுணமில்ைல என்று ஸாதிக்கிறார்.

2.சrரவாசகமான பதங்கள் சrrயான பகவாைனக்குறிக்கும் என்றால்


பகவான் எல்ேலாருக்கும் அந்தர்யாமியாக இருப்பதால்
பர்யவஸாநவ்ருத்தியால் ஸந்த்யாவந்தநாதிகர்ம குரு எனும் விதியும்
பகவாைனக்குறித்தாகும் என்பதாக சங்ைக ெசய்து ஸமாதானம்
ஸாதிப்பது ரஸமாகும்.

3.ப்ரஹ்மத்ைத அனுமானத்தால் அறிய முடியாது என்று கூறும்


சாஸ்த்ரேயாநித்வாதிகரணத்துக்கும் அேசதநத்தால் மட்டும்
ஜகத்ஸ்ருஷ்டி வராது என்று கூறும் ரசநாநுபபத்தி அதிகரணத்துக்கும்
விேராதம் உள்ளது ேபால் சங்ைக ெசய்து ஸமாதானம் ஸாதிப்பது.

4.ஸ்ரீபாஷ்யத்தில் நான்கு அத்யாயங்களில் பதினாறு பாதங்களின்


ெபாருைள ஒரு ச்ேலாக்தால் ஸங்க்ரஹித்து ஸாதிப்பது. இைதேய

vi
தமிழிலும் ெமய்விரதமாந்மியத்தில் “ சித்தசித்ெதன விrத்துைரத்த “
எனும் பாசுரம் மூலம் ஸாதிப்பது.

5.பல இடத்தும் அதிகரணங்களின் புனருக்திைய, ஸங்கதியின்ைமைய


பrஹrப்பது.

6. ேஸாச்நுேத ஸர்வான் காமான் ஸஹ என்னும் ச்ருதிக்கு


ேபாக்யஸாஹித்யrதியில் ெபாருைளக்குறிப்பிடுவது.

ப்ரஸங்காத் ஒரு விஷயத்ைத விண்ணப்பிக்க விரும்புகிேறன்.

தாஸன் பால்யத்தில் ஸ்ரீபாஷ்யஸதஸ்ஸில் ச்ேராதவாக இருக்கும்


ஸமயத்தில் ஸதஸ்ஸில் பrக்ஷாதிகாrயானவர் ஒரு வித்வாைன
ப்ரச்னம் ெசய்தார். “ஸத்யம் க்ஞாநமநந்தம் ப்ரம்ஹ” எனும்
லக்ஷணவாக்யத்தில் ப்ரஹ்மபதம் ப்ரதமாந்தமா, த்விதீயாந்தமா.
லக்ஷணவாக்யங்கள் “கந்தவதீ ப்ருதிவ”ீ என்பது ேபால்
ப்ரதமாநதமாகேவ வரும். அவ்விதம் கூறினால் ேமல்வாக்யத்தில்
ேயா ேவத எனும் வாக்யத்ேதாடு அன்வயம் வராமல் ேபாகும். ஆக
த்விதீயாந்தமாக ெசான்னால் லக்ஷணவாக்யமாகமுடியாது என. பிறகு
ெவகுகாலம் கழித்து தாஸன் காலேக்ஷபம் ெசய்யும் காலத்தில்
ஆசார்யrடம் விண்ணப்பம் ெசய்ய அவர் ஸாதித்த ஸமாதானம்,
ப்ரம்ஹவிதாப்ேநாதி பரம் எனும் வாக்யத்துக்கு ேமல் வாக்யங்கள்
விவரணரூபமாகும் , ஆதலால், விேராதமில்ைல என
ஸாதித்தார்.விவரணரூபம் என்பது ஸ்வாமி ேதசிகன் ஸாதித்த
விஷயமாகும்.

க்ரந்தாரம்பத்தில் ஸார்த்தமந்வர்த்தயாமி என உபக்ரமித்தும்


முடிவில் கர்த்ருத்வத்யாகபூர்வகமாக ஸாத்விகத்யாகமாக “தத்வக்தா
வாஜிவக்த்ரஸ்ஸஹ மம குருபிர்வாதிஹம்ஸாம்புவாைஹஃ “
ஸ்ரீஹயவதனன் ஸ்ரீபாஷ்யகாரrன் திருவுள்ளப்படி தமது ஆசார்யரான
ஸ்ரீஅப்பிள்ளாருடன் கூடி------ஆசார்யன் ரூபத்தில் ஸாதித்ததாக
முடிக்கிறார்.

vii
ேமலும் பல விஷயங்கள் அனுபவித்தால் மட்டும் ெபறமுடியும்,
ஆசார்யானுக்ரஹத்தால் பல விஷயங்கைள அனுபவிக்கமுடிகிறது.

இந்த க்ரந்தத்துக்கு ஸ்வாமி குமாரர் வரதேதசிகன் அதிரணசிந்தாமணி


எனும் வ்யாக்யானத்ைத அனுக்ரஹித்துள்ளார். அதிலும் பல
விஷயங்கள் மிகவும் ரஸநீ யமாகும். ேமலும் ஸ்ரீமதுபயேவ, நடாதூர்
ஸுந்தரார்யமஹாேதசிகன் அனுக்ரஹித்த ஸஹ்ருதயஹ்ருதய
ப்ரகாசிகா எனும் வ்யாக்யானம், ஸ்ரீமதழகியசிங்கர் அனுக்ரஹித்த
பதேயாஜைந எனும் வ்யாக்யானம், ஸ்ரீமதுபயேவ உத்தமூர் ஸ்வாமி
அனுக்ரஹித்த வ்யாக்யானம் முதலானைவகள் உள்ளன..

இப்படி மிகவும் உயர்ந்த க்ரந்தமான அதிகாரணஸாராவளிைய


ஆசார்யநியமநத்தால் காலேக்ஷபகாலத்தில் தினப்படி ேஸவித்து
மனனம் ெசய்து வந்ேதன்.தற்சமயம் அேநகம் ஸ்வாமி ேதசிகன்
க்ரந்தங்கள் காலானுஸ்ருதமாக எல்ேலாருக்கும் ஸுலபமாக
கிைடக்கும் rதியில் மின் நூலாக ப்ரகாசனமாகி உள்ளன. அதில்
அதிகரணஸாராவளி க்ரந்தம் கிைடக்கப்ெபறவில்ைல. அைத
ப்ரகாசனம் ெசய்ய எண்ணம் ேதான்றியது..பகவதாரானத்தில்
கந்தபுஷ்பாதிகைள ஸ்வப்ரயத்நத்தால் ஸம்பாதிப்பது ச்லாக்யம்
என்று கூறிய க்ரமத்தில் இந்த க்ரந்த்தத்ைதயும் தாஸன்
ஸ்வப்ரயத்நத்தால் ஸம்பாதிக்க விரும்பி தட்டச்சு ெசய்ேதன்.

சில வருடங்களுக்கு முன்பு 1936 ஆம் வருடம் ப்ரகாசனம் ெசய்து வந்த


ேவதாந்ததீபிைகயின் ஒரு பாகத்ைத வாசிக்க ேநrட்டது. அதில்
அக்காலத்தில் ஸ்வாமி ேதசிகன் அவதாரஸ்தலத்தில் ஸ்வாமியின்
அவதார உத்ஸவத்ைத பத்து நாட்கள் விேசஷமாகக்ெகாண்டாட
த்ரவ்யமில்லாைமயால் ச்ரமப்பட்டு நைடெபறுவைத
ஸ்ரீேதசிகனடியார்களுக்குத் ெதrவித்து ஸ்ரீேதசிகனடியார்கள்
த்ரவ்யஸஹாயம் ெசய்யும்படி ப்ரார்த்தைன ெசய்தும், ஸ்ரீேதசிகன்
உத்ஸவத்ைத வாஹனத்துடன், வானேவடிக்ைகயுடன் நிறுத்தாமல்
ஸ்வாமி ேதசிகனின் க்ரந்தங்கைள ப்ரகாசனம் ெசய்வதும் ப்ரவசனம்

viii
ெசய்வதும் மிகவும் ஆவச்யகம் என்று அபிலஷித்துள்ளார்கள்.. அந்த
மஹநீ யர்கள் ஸ்ரீேதசிகன் திருவடி ஸம்பந்தத்தால் இன்று
முக்தர்களானபடியால் ஸத்யஸங்கல்பர்களாக இருந்து அன்று
அவர்கள் அபிலஷித்தபடி தற்சமயம் ஸ்வாமி ேதசிகனின் அவதார
மேஹாத்ஸவத்ைத ஸ்வமியின் அவதாரஸ்தலத்தில் ஸ்ரீதூப்புலில்
விேசஷமாக நைடெபற ஸங்கல்பித்து நைடெபற்று வருகிறது..கடந்த
வருடங்களில் ஸ்ரீேதசிகைவபவப்ரகாசிைக, மற்றும் மைற உைரக்கும்
ெபாருள் எனும் புத்தகத்ைத ஸ்ரீேதசிகன் உத்ஸவஸமயத்தில்
ப்ரகாசனம் ெசய்ேதாம். அந்த க்ரமத்தில் இவ்வருடம்
அதிகரணஸாராவளி மூலம் மட்டும் ப்ரம்ஹஸூத்ரத்துடன் தினப்படி
பாரயணம் ெசய்ய உபகாரமாக இருக்கும்படி ப்ராகசனம் ெசய்ய
ப்ரார்த்தைன ெசய்ேதாம். அடியார்களின் ப்ரார்த்தைனைய அங்கீ கrத்த
எம்ெபருமானும் ஆசார்யனும் இதுவைரயில் நடத்திைவத்தார்கள்.

க்ருதக்ஞதாநிேவதனம்.

ப்ராசீந புஸ்தகங்களில் பல இடங்களில் பாசத்தில் ஸம்சயம்


உள்ளதால் அஸ்மதாசார்யரான ஸ்ரீமத்ேவதமார்ேகத்யாதி
விேசஷணவிசிஷ்ட திருமைல சதுர்ேவத சதக்ரது நாவல்பாக்கம்
அய்யா ஸ்வாமி திருவுள்ளம் பற்றிய பாடத்ைத ப்ரகாசனம் ெசய்ய
ஸஹகrக்கும்படியும் அனுக்ரஹஸ்ரீமுகம் அனுக்ரஹிக்கும்படியும்
ஸ்ரீமத்ேவதமாரேகத்யாதி விேசஷணவிசிஷ்டரான காணியம்பாக்கம்
இைளயவில்லி ேதவநாதாசார்யஸ்வாமியிடம் ப்ரார்த்தைன
ெசய்திருந்ேதன். தாஸனின் ப்ரார்த்தைனைய க்ருபயா ஸ்வகrத்து

உந்நதமான ஸ்தாநத்ைத வஹிப்பதால் வரும் கார்யெகௗரவத்தின்
மத்தியில் இைத ேசாதனம் ெசய்தும் அணிந்துைரையயும்
அனுக்ரஹித்துள்ளார்.இவர் தாஸனுக்கு கலாசாைலயில்
ந்யாயசாஸ்த்ரபாடம் ெசால்லி ைவத்த ஆசார்யனாவார். ேமலும்
,ஸ்ரீமத்ேவதமார்ேகத்யாதி விேசஷணவிசிஷ்ட .தி.ச,ச நாவல்பாக்கம்
சடேகாபராமானுஜ தாதயார்யமஹாேதசிகன் ஸந்நிதியில்

ix
அத்யாத்மசாஸ்த்ரம் காலேக்ஷபம் ெசய்ய ஸ்வாமியிடம் புருஷகாரம்
ெசய்து தாஸைன ஆசார்கடாக்ஷத்துக்கு பாத்ரமாக்கிய
ஆத்மஸுஹ்ருத்தவார். ஸ்ரீ.உ.ேவ.காணியம்பாக்கம் ேதவநாதாசார்ய
ஸ்வாமிக்கு தாஸனின் க்ருதக்ஞைதைய அேநகப்ரணாமத்துடன்
ெதrவித்துக்ெகாள்கிேறன். ேமலும் பல ேதசிகனடியார்கள்
பலவிதமான ைகங்கர்யங்களில் ஸஹகrத்து வருகிறார்கள்
அவர்களுக்கும் தாஸனின் க்ருதக்ஞைதைய ஸப்ரணாமம்
ெதrவித்தக்ெகாண்டு இந்த சிறிய புத்தகத்ைத பகவத்
ஸமர்பணபூர்வகமாக ஸ்ரீேதசிகனடியார்களுக்கு ஸமர்ப்பிக்கிேறன்.

ந ைதவம் ேதசிகாத் பரம் ந பரம் ேதசிகார்சநாத்.


ஸ்ரீேதசிகப்rயஃ
சடேகாபதாத தாஸன்.

x
SrI:

Introduction to Adhikarana SArAvaLi of SvAmi SrI NigamAnta MahAdeSikan

by

VaikuNThavAsi SrI u.ve. Madabhushi SarangarAjan Hari SvAmi

****

Swami deSikan delivered an appoorva grantham known as "Adhikarana SArAvaLi". In a


nutshell, the contents of the Brahma SutrAs are summarised by Swami Sri Desikan in his
famous and unparalled work, "AdhikArana SArAvaLi". The BrahmaSutrAs are aphorisms
composed by Veda Vyasa to explain the Brahma-KAndA. The upanishads which enlighten us
regarding the Brahman's swaroopA (reality), roopA (form), gunA (attributes), vibhuthi-
aishwaryam (lordship). Shree Bhagavadh RAmAnuja has delivered commentry on
BrahmaSutrAs and explained that only Sri VisishtAdhvaithA is Shree Vaishnavam's
philosophy. The practice is the purport of the VEda and the philosophy of VEda VyAsA.
Swami NigamAntha MahA DEsikan who is an extraordinary AchAryA in our tradition has
delivered "Adhikarana SArAvaLi" wherein, he has delivered a hymn for each Adhikarana
explained in Shree BhAshyA in a condensed form. Adhikaranam is a sub-section in pAdhA of
an AdyAyA in Brahma sutra. Each Adhikaranam has five components. They are Vishayam
(Subject), Samsayam (Doubt), Poorva paksham (Opponent view), SidhAntham (Established
truth with proof) and PrayOjanam (Benefit of establishing the truth with proof). Each
chapter in BrahmaSutrA has sections called pAdhAs and each pAdhA has sub-sections called
the AdhikaranAs. Each AdhikaranA has one to many sutrAs. The first chapter is sAmanvayA
which deals with establishing Shreeman NArayaNA as Brahman who is the only cause of
universe (all living and non-living things), having the universe as his body and he being the
soul of the universe. The second chapter is avirOdha, which establishes that the Brahman
thus established in the first chapter, cannot be refuted, or rejected by any system. The third
chapter is sAdhanA, which deals with the means to attain the brahman's lotus feet. The
fourth chapter is phala, which deals with the goal, which is eternal bliss and service to the
lotus feet of Lord Shreeman NArayaNA in the Paramapada VaikuntA, which is the
transcendental eternal & ultimate place. One sloka (Sanskrit) from Swamy Desikan's
Adhikarana SAravaLi (almost in the begining of the work) which explains the meaning of
entire Brahma SutrAs is going to be presented along with its meaning as follows: "Srashta
Dehi Swanishta: Niravadhi MahimA ApAsta BAdha: SritApta: KAtmA DEhEndriyAdEhE Uchita
Jananakrut Samsrwtow Tantra VAhi NirdhOshatvAdi RamyO BhAhu Bhajana Padam SwArha
Karma PrasAdya: PApachid Brahma NAdi Gatikrut AthivAhan SAmyadascha Atra Vedya:"
Meaning with chapter-pAdha summary is as follows (in brief):
CHAPTER 1
PAdhA 1: "Srashta" - Shreeman NArAyaNan is the Brahman who is the creator (& sustainer,
destroyer) of the universe
PAdhA 2: "DEhi" - Shreeman NArAyaNan has all the sentient and insentients (chit & achits)
as his body & HE is the soul
PAdhA 3: "Swanishta:" Shreeman NArAyaNan is the Supreme Self and is the
supporter/controller/sEshi of the universe and is unparalled and unsurpassed
PAdhA 4: "Niravadhi MahimA" - Shreeman NArAyaNan is infinite with infinite supremacy.
CHAPTER 2
PAdhA 1 : "ApAsta BAdha:" - The supreme self thus established in the first chapter cannot
be refuted or rejected by any system like SAnkya, Yoga, CharuvAka, VaishEsika, Bauddha
Jaina, Paasupata and others.
PAdhA 2 : "SritApta:" - The supreme self Shreeman NArAyaNA is the only dependable for
those who surrender to him as He is the author of Shree PAncharAtrA Agama which alone is
recognised by Brahma Sutra to be in accordance with the VEda and equivalent to VEda.
PAdhA 3 : "KAtmA " - Shreeman NArAyaNA is the creator of ether & jIvAtman PAdhA 4:
"DEhEndriyAdEhE Uchita Jananakrut" - Shreeman NArAyaNA is the creator of the body of
JeevAs and the JeevAs sense organs according to the individual JeevA's anAdhi karmA.

CHAPTER 3
PAdhA 1: "Samsrwtow Tantra VAhi"-Sriman NArAyaNA is the controler of the entire
universe's actions and inactions.
PAdhA 2: "NirdhoshatvAdi RamyO" - Shreeman NArayaNA is identified by ubhaya-lingam -
the two identifications namely "Infinite with infinite divine qualities/attributes" and
"Untouched by all impurities" though HE is present inside and outside of all chit and achit
tatvAs always.
PAdhA 3: "Bhahu Bhajana Padam" - Shreeman NArAyaNA is the goal of all Bhakthi VidyAs
mentioned in the upanishads. He alone is meditated upon by people who wish to get
liberation (mOkshA)
Paada 4 "SwArha Karma PrasAdya:" -Shreeman NArAyaNA alone grants the results to all as
per their karma. HE alone grants all the four purushArthas namely Dharma, Artha, KAma
and MOkshA.

CHAPTER 4
PAdhA 1: "PApachid" - Shreeman NArAyaNA destroys the obstacles (pApa & puNyA) of
those who practice Bhakti or Prapatti and purifies them and thus makes them to be qualified
for getting MOkshA.
PAdhA 2: "Brahma NAdi Gatikrut" - Shreeman NArAyaNA makes the jIvAtman (who has
done Bhakthi or Prapathi) to leave the material body through the "Brahma NAdi" when the
JeevA's pApA and puNyA are removed.
PAdhA 3: "Athivahan" -Shreeman NArAyaNA leads the JIvAtman in the ArchirAdhi Gathi to
Shree Vaikunta ParamapadA. Paada 4 : "SAmyadascha Atra Vedya:" - Shreeman NArAyaNA
grants "SAlOka", "SAroopiya", "SAmeepyA", "SAyujya" to the Mukta JeevA. "SAlOka" -
Jeeva reaches the Shree Vaikunta LOka which is trancendental and imperishable.
"SAroopiya" -Jeeva gets divine body of SuddhaSatvam as similar to the body of Sriman
NArAyaNA. "SAmeepyA" - JeevA goes near Sriman NArAyaNA in the ParamapadA.
"SAyujyA" - Jeeva eternally does service to the Lotus feet of Sriman NArAyaNA along with
Nitya sUrIs and other muktAs and never returns to the material world. Thus Sriman
NArAyaNA who is the Para BrahmA Butha is known from the SAreeraka SAstra which is the
Brahma sutra - the purport of entire VEdAs.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

SrI:

HeviLambi varusham, PuraTTAsi SravaNam – October 1st 2017

Dear Suhrds:

As an integral part of the just concluded sahasrabdhi celebrations for Acharya Ramanuja and the commencement
of the 750th avatara jayanthi of Swami Nigamantha Maha Desikan, the Bhagavad Ramanuja Millennium
Foundation, the Guru Krupa Foundation of New York, The ViLakkoli Perumal-Thooppul Vedantha Desikan (VPTV)
Trust of Kaancheepuram and the Sri Thirunarayanapuram Trust of Melkote are pleased to release the First ebook
on “Adhikarana Saaravali” of Swami Desikan in the Sadagopan.org portal.

We are most grateful to Srimad (Dr.) U.Ve. Satakopa Tatachar Swami for assembling the full text of this sacred Sri
Sookti. We are blessed to have the technical support of Sriman Srinivasan Narayanan Swami, Srimathi Jayashree
Muralidharan, Srimathi Usha Narasimhan and Vidwan Sriman A Narasimhan Swami of Bangalore as well as Sri
Balaji Ankem of Hyderabad, the custodian of the Sadagopan.org portal.

On this subha dinam of Hemalambi Purattasi Sravanam, we are also blessed to release the first of the 18 ebooks
on Srimad Bhagavad Gita Bhashyam by Vidwan Sri A Narasimhan Swami of Bangalore from his kalakshepams
organized by Sri Thirunarayanapuram Trust. These notes cover not only the meanings and commentaries on the
majestic Gita Bhashyam of Acharya Ramanuja but also excerpts from Swami Desikan’s supportive commentary
of Taatparya Chandrika for Bhagavad Ramanuja’s moolam. Vidwan Sri A.Narasimhan Swami has covered up to the
15th Chapter of Srimad Bhagavad Gita so far. It will be a treat to have Vidwan Sri Narasimhan Swami’s extensive
coverage of Srimad Bhagavad Gita Bhashyams available for students and scholars.

Vidwan Narasimhan is supported in this major kaimkaryam by Sri Tirunarayanapuram Trust of Bangalore created in
2000 to commemorate the life-long kaimkaryams of the great Scholar, Professor Srimad U.Ve. V.T. Thirunarayana
Iyengar Swami (1903-1995 C.E). Please refer to the informative web site (http://www.tirunarayana.in/profile_page.html)
for additional information on the activities of the Trust in general and the online study group on GitA Bhashyams
supported by this Trust under the leadership of Vidwan Sri A.Narasimhan of Bangalore in particular. The Hayagriva
likhita kaimkarya ghoshti has been active in the last year to assist in bringing out the English version of the 700
Page book, Ramanuja Daya, conceptualized and executed by Srimad U.Ve. Navalpakkam Vasudevachar Swami for
the recently concluded Bhagavad Ramanuja Millennium Celebrations. Srimad Bhagavad Ramanuja Millennium
Foundation’s current work to bring out the Taatparya Chandrika related e-books in the portal
of www.sadagopan.org supported by the Guru Krupa Foundation of New York (www.guru-krupa.org). The common
goal of these three Non-Proft Foundations is summed up by the primary motto of Sri Tirunarayanapuram Trust:
“Into the future with knowledge from the past”. Here, the Trust is referring to the development of the core
content of ancient devotional literature of our Azhwars and Acharyas that exists in Sanskrit, Tamil and
Manipravalam. It is our sincere hope that the creation and dissemination of such a knowledge base for the Gita
students and scholars through the coverage of the insightful Sri Sookti of Taatparya Chandrika would be of help to
the wider community comfortable with English language and access to content through digital platforms.

namo SrI Ramanujaya

Ramanuja dasan
Oppiliappan Koil Varadachari Sadagopan

 
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

िजासाधकरणम ् 1 8

मायधकरणम ् 2 17
शायो"न$वाधकरणम ् 3 19
सम
वयाधकरणम ् 4 20
ई&$यधकरणम ् 5. 22
आन
दमयाधकरणम ् 6 24

तरधकरणं 7 25
आकाशाधकरणं। 8 27
*ाणाधकरणम ्। 9 28
+यो"तरधकरणम ्। 10 28

-*ाणाधकरणम ् 11 29
अथ *थमा/याये वतीयः पादः 31
सव2 * स3यधकरणम ् 12 32
अधकरणम ्। 13. 34

तराधकरणम ्। 14 34

तया24यधकरणम ्।15. 36
अ56य$वा7दगण
ु काधकरणम ्। 16 37
वै6वानराधकरणम ्।17 37
अथ *थमा/याये तत
ृ ीयः पादः 39
य<
ु वायधकरणम ्।18 40
भम
ू ाधकरणम ्। 19 41
अ&राधकरणम ्। 20 42
ई&"तकमा2धकरणम ्।21. 43
दहरा7दकरणम ्। 22. 44
* मताधकरणम ् । 23 46

1
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

दे वताधकरणम ् । 24 47
म/वधकरणम ्। 25. 49
अपशू-ाधकरणम ्। 26. 49
आकाशोथा2
तर$वा7द Aयपदे शाधकरणम ् 27 51
अथ *थमा/याये चतथ
ु 2ः पादः 52
आनम
ु ा"नकाधकरणम ् 28. 52
चमसाधकरणम ्। 29 54
संBयोपसCDहाधकरणम ्। 30 54
कारण$वाधकरणम ् 31 55
जगवाच$वाधकरणम ्। 32 56
वाEया
वयाधकरणम ्। 33 57
*कृ$यधकरणम ्। 34 58
सव2AयाBयानाधकरणम ्। 35 60
*थमा/याय चतुथ2पादसंDहः 61
वतीया/याये *थमःपादः। 62
म$ृ यधकरणम ्। 36 63
योग*$यE
ु $यधकरणम ्। 37 64
वल&ण$वाधकरणम ्। 38 64
शFटापHरDहाधकरणम ्। 39 65
भोEाप$यधकरणम ्। 40 66
आर4भणाधकरणम ्। 41 66
इतरAयपदे शाधकरणम ्। 42. 68
उपसंहारदश2नाधकरणम ्। 43. 68
कृ$न*सE$यधकरणम ्। 44 69
*योजनव$वाधकरणम ्। 45. 70

2
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

अथ वतीया/याये वतीयःपादः। 72
रचनानप
ु प$$यधकरणम ्। 46 72
महKीघा2धकरणम ्। 47 74
समद
ु ायाधकरणम ्। 48 77
उपलM/यधकरणम ्। 49 79
सव2थानप
ु प$$यधकरणम ्।50. 80
एकिम
नसंभवाधकरणम ्। 51 81
पशुप$यधकरणम ्। 52 83
उ$प$यसंभवाधकरणम ्। 53 85
अथ वतीया/याये तत
ृ ीयः पादः 88
वयदधकरणम ्। 54 88
तेजोधकरणम ्। 55. 89
आ$माधकरणम ्। 56 90
ाधकरणम ्। 57 91
क2धकरणम ्। 58 93
पराय$ताधकरणम ्। 59 95
अंशाधकरणम ्। 60 97
अथ वतीया/याये चतथ
ु 2ः पादः 101
*ाणो$प$$यधकरणम ्। 61 101
सOतग$यधकरणम ्। 62. 102
*ाणाण$ु वाधकरणम ्। 63. 103
वायPु Qयाधकरणम ्।64. 103
ेFठाणु$वाधकरणम ्। 65 104
+यो"तरायधFठानाधकरणम ्।66. 104
इि
-याधकरणम ्। 67. 105

3
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

संामू"त2EलOृ $यधकरणम ्। 68. 106


अथ तत
ृ ीया/याये *थमः पादः 108
कृता$ययाधकरणम ्। 70 109
अ"नFटा7दकाय2धकरणम ्। 71. 111
त$वाभाAयाप$$यधकरणम ्। 72 112
ना"तचराधकरणम ्। 73. 113

याधिFठताधकरणम ्। 74. 113

/याधकरणम ्। 75. 115
तदभावाधकरणम ्। 76. 119
कमा2न
ु म$ृ यधकरणम ्। 77. 119
मTु धाधकरणम ्। 78 120
उभय लCगाधकरणम ्। 79. 120
अ7हकुUडलाधकरणम ्। 80 123
पराधकरणम ्। 81 124
फलाधकरणम ्। 82 125
अथ तत
ृ ीया/याये तत
ृ ीयः पादः 128
सव2वेदा
त*$ययाधकरणम ्। 83 128

यथा$वाधकरणम ्। 84 131
सवा2भेदाधकरणम ्। 85 132
आन
दायधकरणम ्। 86 133
काया2Bयानाधकरणम ्। 87. 135
समानाधकरणम ्। 88 136
स4ब
धाधकरणम ्। 89 137
स4भ$ृ यधकरणम ्। 90 137
पY
ु षवयाधकरणम ्। 91 138

4
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

वेधायधकरणम ्। 92 139
हा
यधकरणम ्। 93 139
सा4परायाधकरणम ्। 94 140
अ"नयमाधकरणम ्।95 141
अ&र/यधकरणम ्। 96 142

तर$वाधकरणम ्। 97 143
कामायधकरणम ्। 98 144
ति
नधा2रणा"नयमाधकरणम ्। 99 145
*दानाधकरणम ्। 100 146
लCगभूय$वाधकरणम ्। 101 147
पव
ू 2 वक\पाधकरणम ्। 102 148
शर]रे भावाधकरणम ्। 103 149
अCगावब3ाधकरणम ्। 104 150
भू4न+याय$वाधकरणम ्। 105 151
शMदा7दभेदाधकरणम ्।106 152
वक\पाधकरणम ्। 107 153
यथायभावाधकरणम ्। 108 154
अथ तत
ृ ीया/यायय चतुथ2ः पादः 155
पY
ु षाथा2धकरणम ्। 109 156
तु"तमााधकरणम ्। 110 159
पाHरOलवाधकरणम ्। 111 160
अTनी
धनाधकरणम ्। 112 160
सवा2पे&ाधकरणम ्। 113 161
शमदमायधकरणम ्। 114 162
सवा2
नानम
ु $यधकरणम ्। 115 163

5
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

व7हत$वाधकरणम ्। 116 163


वधुराधकरणम ्। 117 164
त_ूताधकरणम ्। 118 165
वा4यधकरणम ्।119 166
सहकाय2
तरव/यधकरणम ्। 120 167
अनावFकाराधकरणम ्। 121 167
ऐ7हकाधकरणम ्। 122 168
मुिEतफला"नयमाधकरणम ्। 123 168
अथ चतथ
ु ा2/याये *थमः पादः 172
आव$ृ यधकरणम ्। 124 173
आ$म$वोपासनाधकरणम ्। 125 176
*तीकाधकरणम ्। 126 178
आ7द$या7दम$यधकरणम ्। 127 178
आसीनाधकरणम ्।128 180
आ*यणाधकरणम ्।129 181
तदधगमाधकरणम ्। 130 182
इतराधकरणम ्। 131 183
अनारMधकाया2धकरणम ्। 132 185
अिTनहोायधकरणम ्।133. 185
इतर&पणाधकरणम ्। 134 186
अथ चतथ
ु ा2/याये वतीयः पादः। 188
वागधकरणम ्। 135 189
मनोधकरणम ्। 136 190
अ/य&ाधकरणम ्। 137 190
भूताधकरणम ्। 138 191

6
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

आस$ृ यप
ु Qमाधकरणम ्। 139 191
परस4प$यधकपणम ्। 140 193
अवभागाधकरणम ्। 141 194
तदोकोधकरणम ्।142 195
र64यनस
ु ाय2धकरणम ्। 143 196
"नशाधकरणम ्। 144 196
दb&णायनाधकरणम ्। 145 197
अथ चतुथा2/याये तत
ृ ीयःपादः। 198
अच2रायधकरणम ्। 146 199
वाcवधकरणम ्। 147 200
वYणाधकरणम ्। 148 200
आ"तवा7हकाधकरणम ्। 149 201
काया2धकरणम ्। 150 202
अथ चतुथा2/याये चतुथ2ः पादः 205
स4पयावभा2वाधकरणम ्। 151 206
अवभागेन5Fट$वाधकरणम ्। 152 208
dाeमाधकरणम ्। 153 209
संक\पाधकरणम ्। 154 210
अभावाधकरणम ्। 155 211
जगAयापारवजा2धकरणम ्। 156. 214

7
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

ीमान ् वेCकटनाथाय2ः कवताPक2ककेसर]।


वेदा
ताचाय2वयg मे सि
नध$तां सदा h7द।।

िजासाधकरणम ् 1
स
ू म ्- अथातोdeमिजासा । 1

वित ीरCगभतु2ः Pकमप दधदहं शासनं त$*स$$यै


स$यैकालि4ब भाFयं य"तप"तकथतं श6वद/याOय युEतान ्।
व6विमन ् नामjपाUयनुव7हतवता तेन दे वेन द$तां
वेदा
ताचाय2संामव7हतबहुव$साथ2म
वथ2या म।।1

ीम<यां यादसाव$यनप
ु धवरदाचाय2रामानज
ु ा<यां
स4यE5Fटे न सवk सह "न शतधया वेCकटे शेन EलOृ तः।
सेAयोSसौ शा
तच$तैः वणरसनया शाि
तलाभाथ2 भवा2
स3ः शार]रकाथm सहजबहुगुणः nTधरादTु धरा शः।।2

cय
तवा
तवा7द
यधकरणगणे पौनYE$योEतबाधौ

द$वासCगत$वे वशयमफलतां मानबाधं च म
तॄन ्।

8
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

7दCमोह&ोभद]नान ् 7दनकरPकरणेqणकेवोि+जहाना
hया पयावल]यं hदयमधगता सावधानाि
धनोतु।।3

ग4भीरे deमभागे गण"यतुमqखलं कः *वीणः *मेयं


7दCमां दश2य
नOयह मह "नपुणैः *ा/वम/य&णीयः।
मा भिू
न6शेष स3तदप गुणवदः फsत"नसीमर$ने
म/ये हारं "नधेयं मह"त जह"त Pकं मौिEतकं लMधमMधौ।।4

वेदाथm
यायच
$ये *थममधगतः कम2वग2ः *माणैः
भेदैरCगैः *युE$या Qमवरचनयाथाधकृ$या"त7दFtया।
ताशेषैव2शष
े ैतदनु तदनव
ु $यह
ू2 तः *ाOतबाधैः

ेणाथ *सE$या तत उपHर चतु ल&
2 णी दे वताथा2।।5

*ाTधमmS\पािथराथm *श मतवशये ता5शारा/ययुEते


-थात6शार]रकांशे बहुवधम7हमdeम मीमां सतAयम ्।
कृ$नवा/यायसाCगा/ययनसम7ु दतापातब/
ु यैव कम2
$यE$वादौ deमच
तां Pकम"त न कुYतां त

तु\योE$यबाधात ्।।6

9
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

*ावUयं *ािEवगm सफलयतनतोपासनाCग$वतोप


AयाBयाjपेS शाे Qम"नय"तरतः याvच मB
ु यQमेण।
मान$वा7दव2चाय2ः पुरत इह तथा वाEयवेया$पदाथ2ः
5Fटा
त6चोपमेयाय7द मधु सवधे यातु चा7-ं Pकमथ2म ्।।7

AयाचBयःु केप तापयह"त मतरे साधनानां चतुFकं


काUडेSिमन ् पव
ू व
2 $ृ तं कथय"त "नगमः कम2च
ताफलं तत ्।
साCगाधी"त7ह2 सूते वशयमवसरः Eवा त
ा
तरादे ः
औच$यथापतोयं Qम इह न पुन6चोदनासं*युEतः।।8

"न$य*ाOतय कUठिथतकनकनयात ् "नव2शष


े य लिMधः
मxयाभूतं "नव$यk ु"तशकलभव
ु ः *े&णा$ति
नविृ $तः।
कमyवं EवोपयुEतं *"तभटमप तव$ृ ततोिEतम2दE
ु ते
*ाOताे"त *लापे *"तवचनग"तभा2षता वतरे ण।।9

मीमांसायाः कब
धं क"तचन जगहृ ू राहुक\पं शरोS
ये
Pक
तैर
तव2रोध*मु षतम"त भबा2eयक\पैzम
2 "_ः।
वा/याया/यायका
यm ववधपरवध*ेरणा तावदातां
कृ$नापात*तीतौ Pक म"त कृतधयःकृ$नच
तां न कुयःु2 ।।10

10
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

*ाधीतयैकjप*यतन"नयतादे कjपोपकारात ्
वयाथानैEय स3ौ Qम"नय"तयत
ु ाकाC&यैक*ब
/यम ्।
अ/याया7दFववा
तरवषयफलाय
यतााOयभेी
त$तु\यःकत2भ
ृ ेदः क लबलकलुषैः कि\पतेSथm वरोधः।।11

त$तवै शFtयभेदायदगqण भदरु ा दे वता पूवभ


2 ागे
संावैष4यमाादप कथ मयताधीतयFटAयभCगः।
उKे6याकारभेदोS$यय म"त हवषामुिEत भ
ऩे *योगे
दौब2\यं $व&वेयाि
म"तचरमतया -Aयतो दे वतायाः।।12

जै म
युEतं वY3ं य7दह बहुवधं द श2तं सूकारै ः
तमादैकशा|यं हठकृत म"त न deमसंवाददा}2यात ्।

नता$पय2भेदैव2ह"तपHरh"तः काUडव$काUडयोयात ्
बाeया&ेपाथ2गूढाशयवचनभवzाि
तशा
$या7द स3ेः।।13

आb&Oय थापनीयाः क"तच7दह नयाःपव


ू क
2 ाUड*णीताः
केचAयु$पादनीयाःEवचदपवदनं BयाOयमौ$सग2कय।
इ$थं सव2 च
ताQम इ"त समतां वीय म/यथ5Ftया
शाैEये पौनYE$य*भ"ृ तपHरh"तसावधानैव2भाAया।।14

11
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

विृ $तD
थे तु जै म
यप
ु चHरततया षोडशा/याcयप
ु ा$ता
सCकष2ः काशकृ$न*भव इ"त कथं त$$वर$नाकरोिEतः।
अ dूमसदE
ु तौ न वय मह मुधा बाधतुं Pकि€चदहा2ः
"नवा2हतूपचारात ् Eवच7द"त घटते eयेकता$पय2योगः।।15

सौी सCBया शुभाशीरधकृ"तगणना च


मयी deमकाUडे
तादxयmSन
तर$वेOयधकरण भदा ना\पसारै ः *क\Oया।
अ&ो4या2शा7हकाFठावरदमु"नवसू4य27-त$$वा"तशEव-
य2&ैर&ैः *याजैHरह भव"त रसैः पादनी"त*ब
धः।।16

शां $वेत$समि
व$यवह"तकरण*ािOतच
ता*धानैः
अ/यायैः षोडशाC" वकयुग भदरु ं षtकभेदा7दनी$या।
तायं विEत स3ं वषयमप परं त$*"तव
वयुTमं
व*ाOतेः साधनं च वय म"त 7ह परं deम ताप च
$यम ्

तायेS$य
तगूढावशदवशदसुपFटजीवा7दवाचः
प6चात ् म$ृ या7दकैर&"तर7हतह"तः काय2ताzेि
-यादे ः।
दोषादोषौ तत
ृ ीये भवभ7ृ दतरयोभ2िEतरCगा"न चाथो-
-पासारोह*भावो$Qमसरqणफला
यि
तमे चि
तता"न।।18

12
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

nFटा दे ह] व"नFठो "नरवधम7हमापातबाधः ताOतः


खा$मादे रि
-यादे Yचतजननकृत ् संसत
ृ ौ त
वाह]।
"नदgष$वा7दर4यो बहुभजनपदं वाह2 कम2*सायः
पापिvछdeमनाडीग"तकृद"तवहन ् सा4यद6चा वेयः।।19

व/यE
ु $याधी$य वेदान ् वधबलवरताव
यजादे व रागात ्
कृ$नं मीमांसमानाः Qमत इ"त परdeमच
तां तरि
त।
*ाOते तुयm युगेिमन ् पHर मतबलधी*ाणतवƒन5Ftया
काल&ेपा&म$वात ् क"तचन कृ"तन6शीम
ते रम
ते।।20

रागा
मीमांसते चेत ् वय मह यततां Pकं गुjE$ये"त चे

ु 2 भगमनवधेतेन त$$वोपदे शात ्।
deमानाOतये गव
सवयाचाय2व$$वे *थय"त च परdeमवि$तं तथा
या-
Oयाचाया27द$यधीतेः "नयमवधरसौ "नि6चतो नी"तव"_ः।।21

स3े Aयु$पि$तराया न भव"त न च धील2&णात ् यु+यतेिमन ्


Pकं शाेणा
य स3े न च "नशम"यतुः स3बोधे फलं यात ्।
deमUयेवं न माना
युप"नषद इ"त ति4भते तवचारे
शाार4भं चतुसू|यघटयदु चतै
या2यभेदै6चतु भ2ः।।22

13
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

स3े Aयु$प$$यभावे वHरव फलतया लमभCगे च ल<यं


deमा
योE$यानुमान* मतमप भव$वंशतः शावेयम ्।
व/यथ2$वेOयबाधात ् परवषयवचः वाथ2मानं भवे7द-
$य
वाYeयोिEतदै
यं न 7ह सहत ऋजुः सूकृवावदक
ू ः।।23

वा<यामादौ *ती"त*जननम7ु दतं स3jपे परिमन ्


वा<यां वैफ\यशCका तदनु पHरhता शात+ज
यब/
ु योः।
औच$यानेकभाFयवरसग"तमती *ाEतनी वत2नीयं
शाार4भाथ2मेकं …तय मह परं शा म$याहुरेके।।24

यत ् तत ् सेने6वरायyरगqण वकुलभिृ $कCकरै रCTयकाHर


Aयासायy
या2 स च वः त
ु म"त वशदं वFणु च$तैव2व†े।
अौषं शेषक\पादहमप वदष
ु ो वा7दहं सा4बुवाहात ्
अ3ा "नधा2यत
2 ेSत6चतुरधकरणी deमच
तोयमाथा2।।25

Aय$ु Q4याायतुया2व भदध"त नयौ केचद*ाOतमेतत ्


बोधा स3ौ कथं त$फल मह वमश
ृ त
े ् स3व$कारमा
यात ्।

14
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

म/यौ वौ jपनाम*जननवषयौ यत ् वद


ु तvच म
दं
स$यE
ु तेSपेb&तेथm वफलवभजनं नोचतं नी"तसू।े ।26

कायm Aयु$पि$तराया "नयत म"त गरत$परा एव सवा2ः


ना
या वेदेप नी"ततत उप"नषदामष
ू र*ायतै व।
नाततवेयमीमांसनमु चत म"त *$यवथीयमाने
स3े Aयु$पि$तमायां बहुमुखमवयन ् deम िजायमाह।। 27

अCगु\या "न7द2 श
तः Pकमप Pकमप तवाचकांशैः *युEतैः
बालान ् Aयु$पादयि
त Qमभव म लतापक$वं वद
तः।
सCघाताते पदानां वदध"त च धयं Eवाप स3े व शFटे
कत2Aये Eवाप चे"त Eवच7दह "नय"तः शMदशEतेन2 क\Oया।28

संसारे ना7द स3े मुहुरनुभवतः सि€चताः संिQयायुः


संकारोबोधका6च वयमप ु "नपत
$य*क4Oयात ् *वाहात ्।
त$त+जातीयभेदDहणसमु चता व$ृ तयति
नदानाः
तवत ् यािvछ&का7दAयवh"तषु शशोरै दमxया27दबोधः।।29
द&ैराधोरणायैरनु मतववधव*यासोपयोगैः
श&ाभेदा वचा गजवहगमुखान ् Dाहय"_ः *युEताः।

15
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

तमात ् साथg मनFु य*भ"ृ तषु च तथाभत


ू श&ावशेषः
क\पो भाFयो7दतोSयं न य7द कथमसौ क\पते S
योप माग2ः।।30

कमैचि$स3मथk कमप कथ"यतुं चेFटया चोयमानः


तमै तं विEत त3ीसमवषयतया श&ते तवचो
यः।
आ7दFटो बोधनाथk य7दह वतनत
ु े त$तदथk 7ह यE
ु तं
तवाEयाि$स3वेद] *यतत इ"त चेद $वनादे शकं तत ्।।31

प
ु तेSभ

ू न सपgयS म"त वचनतः *ी$यभी$या7द लCगैः


तयोगाथk तदeू यं वषय"नय"तरासि$तपव
ू yः Eवच$यात ्।
आवापोवापभेदात ् *"तपद"नयता शिEतरOय स/येत ्
भूयो5Ftया7दसाहायक मह वचसः काय2प&ाव शFटम ्।।32

कायm Aयु$पि$तराया भवतु तदप Pकं शिEतता$पय2 स3ेः


*ाTAयु$पि$तः PQयायां नव
ृ च स "नगमे $व
यथे$य<युपैष।
थाOयातोSन
यथा स/यनुगम"नयतै स$*योगै7ह2 शिEतः
कोSसौ पा€चाल इ$यायु चतवर"तकं स3माेऽप वाEयम ्।।

16
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

दःु खासि4भ
नदे श*भ"ृ तफलतया चोदनावेव स3ं
ौत$वादाथ2वा7दEयप भव"त फलं रा…से *"तFठा।
अCगीकुमg "नषेधानुगुण म"त तथानथ2कृ$$वं "नषे/ये
व/यथyरOयतयात ् अवतथवषया deमधीरथ2वादै ः।।34

जमायधकरणम ् 2
स
ू म ्- ज
मायय यतः । 2


मायै6चेवशेFयं भव"त बहुलताऽथोपलयं dवीष
ातााता7ददौxयं Aय"तषज"त न चालb&ते या$पर]&ा।
उ7KFटdeमच
ता तत इह कथ म$य हे तु$वलयः
पुंसूEता7द* स3ो गुण"नधरघिजत ् deशMदाथ2 उEतः।।35

नाना चे\ल&णा"न वरस भदरु ता deमqण यावशेFये


खUडो मुUड6च गौHर$य भलपनसमा ध म2शMदै कता।
तेFवेकं चेयथा
य$सम7ु दतमफलं याAयवvछे यहानेः
खUड$वा7दQमाvचे$यसदवह"ततः खUडतादे व2शष
े ात ्।।36

17
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

त$त$व*$यनीकAयुदसन"नयतं भेदकं ना
यबाध
Aयाघातः कालभेदा
न भव"त जननथापन/वंसनानाम ्।
*$येकं ल&ण$वं सुवच मह बहूदाh"तधˆम7ह4ने
संभूयाOयाहुरेके फलमप च तदाशCPकताथ2Aयुदासः।।37

ातं चे
नोपलयं नच य7द नतरां लमयोगा*तीतेः
ाताातांशभेदि$वह दरु भलपो ल&णेनैव वेये।
deम$वं deमशMदाि
व"तरप व7दते eय नो चे
न शCका
मैवं नानागमोयवशयशमनतः ीम"त deमतोEतेः।।38

याव\लयावबोधं यदवग"तरतो ल&णा$तवशेFयं


ययाबोधेप प6चायदवग"तHरदं या$तु तेनोपलयम ्।
ु "तरनुचते$याशयाय चोयं
तमा‰वेधाप भाFयेSनम
मो&ाथgपायभेदे eयुभयमप सम
वे"त वयावक\पात ्।।39


-े शाखेव शा
ते मह स तटगतं ल&णं कारण$वं
स$याना7दवाEयैरपम7ृ दतगुणं तवभाती"त Šड4भाः।
एकाथm वशेFये *"तपद"नयताव+य2त$ति
न म$त-
वाराविृ $तं पदाना मह वदरु YणायुिEतव

यायव3
ृ ाः।।40

18
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

शायोनवाधकरणम ् 3
सूम ्- शायो"न$वात ् 3

वीतावीत*योगQम"नय"तमती काय2ता व6वमेतत ्


सव2ेन *EलOृ तं गमय"त वफल$व शाैव2चारः।
इ$यु
नीतौ लघु$वादनु म"तवशतः कम2जै6वय2युEतः
व6वा मा7दनी$या फुर"त वभ ु महासूयvछावेयम ्।।41

b&$यायं काय2तायैः कटकमकुटवत ् कत2प


ृ ूवk स कता2
स/येदाUव5Fट*भ"ृ तजनक5क् सव2शिEत6च मैवम ्।
ोायैसौरभा7दDहणYचHरयं ता5शAयाO$यभावात ्
सवk हे तंु न प6येत ् घटकृ7दह न चाकत2त
ृ ा तावताय।।42

काय2$वात ् याववादापद मदमqखलं सव2व$कत2प


ृ व
ू k

नैवं त3 नैवं पY
ु षव7द"त नान
यथा स/यभावात ्।
हे तावेता5शा$म
यवदरु भदरु ं AयाO$य स/या7ददौःxयं
त_ं गे ल&णाऩामगqण गम"नका त$$वमुEताकलापे।।43

19
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

ययOया$मा
तरादे रन ु म"तरनघा लCगभेदैतथाप
*$य&AयािOतशैल] न खलु शथ लता कुच$प&भेदे।
आ4नाये $व_त
ु ोिEतन2 भव"त वतथा ता5शाOतोEतनी$या
बाधाभावा7दसा4यावह"तम"तभवे\लोकवत ् गौणता7दः।।44


वा4नाय*धानाः Eवचदनुकथय
$यमदादे रशEयैः
कायyः कता2Sनुमेयः पर इ"त तद भ*ै"त ज
मा7दवाEयम ्।
तमाद]शानुमान$यजनमनुचतं वै7दकये"त चे

EवाOयौच$योपदे शायत इ"त च सदायिु Eत स3ानव
ु ादात ्।।45

समवयाधकरणम ् 4
सूम ्- त$तु सम
वयात ् 4

कत2Aये eयथ2 उEते "नशम"यतफ


ृ लं स3jपे तु न यात ्
*ी$या साफ\यEलOृ तौ वतथमप वचः Pकं न 5Fटं तदथ2म ्।
वयाथ2$वेS
य5Fटे व2षयवदनत
ृ ं तत ् पर]यं न भावी$या-
&ेपेSन
यशेषं "नरवधकसुखे शाता$पय2माह।।46

20
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

ता$पयk deमत$$वेOयवह"तवधनाOयेकवाEय$वप&े
भेदेप याद स3ेन2 भव"त ब लभुTद
तसCBयोिEतसा4यम ्।
वादाथ2$वं मष
ृ ा$व&म म"त न मष
ृ े$यूहने *ी$ययोगात ्
बालोपvछ
दना7दFवप वषयतथाभावबु/यैव हष2ः।।47

य$*ी$यथk वचति
नqखलमनत
ृ म$यभ2क*ायवाEयं
स$योE$यान
द5Fटे न2 च वह"तHरहा/य&त6शतो वा।
तेनान
याथ2 स3ोE$यनत
ृ वषयताशCकनत4भनेन
cय
तास$य"न$या_त
ु परमपरdeम"नFठाः *माणम ्।।48

deमैके "नF*प€चीकरणवधपदं /यानव/यथ2म


ये
"नध2मा2वैतवाEयोपचHरत मतरे स/यती"त dव
ु ि
त।
तेषामेषां वप&वचनवह"तAयाकुलानेकज\पः
क\पोऽयं बाeयक\पः कृतम"तपHरष$पीठमदy रम7द2 ।।49


य़ाथg eयथ2वादः तु"तमख
ु मुखतः थापतः *ागदानीं
वात
|येण *माणीPQयत इ"त ततः काUडयोयावरोधः।
न या$सामा
यतो 7ह *थमम भदधे मानताथापनाथk
केषांच$वाथ2तोEता वत इह सुभगे बोधमाा$पुमथm।।50

21
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

ेधा सव2 वेदे "नयतवभजने चोदनायंशभेदैः


च$वारोOयथ2वादा म"ु न भर भ7हता dाeमणांशय शेषाः।
अातvछे षतोEतौ म"ृ तह"तHर"त चेव3 द$तो$तरं तत ्
सामा
योिEत7ह2 सेयं तत उपHर यथाम
व/य
यतोिEतः।।51

आ4नातै रै7हकाथyरवगुणसफलै6शाकुन+यौ"तषायैः
पार…Eया *व$ृ याOय"त"नपुणधयामागमा6वास स3ौ।
शMदे तमाvच बोधे स"त परवषये दोषबाधAयपेते
मानं त वतोसौ न कथ मतरथा नैगमा/वापलापः।।52

शाार4भोपप$यै चतुरधकरणीपे7टकेयं *व$ृ ता


लययोEतं वशेषवय मह घटते वयमाणोपजीव।
सdeमायिु Eतवेयः पर इ"त 7ह वदे $कारण$वाधकारे
वय$यय व लCगायधकृ"तषु पुनता5शान
दताद]न ्।।53

ईयधकरणम ् 5.
सूम ् - ई&तेना2शMदम ्। 5. गौण6चे
ना$मशMदात ्। 6.
ति
नFठय मो&ोपदे शात ् ।7. हे य$वावचनाvच। 8.

22
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

*"तावरोधात ्। 9. वाOययात ्। 10. ग"तसामा


यात ् । 11.
ुत$वाvच। 12.

आ$म
येवं परिम
नकृत इ"त मते व6वहे तु$वलये
शाैकथापनीये "नYपधपरम*ेमयोTये *सEते।
ई5E$वं यायथाहk *कृ"तपुYषयोना2नुमानाययोTयौ
दःु खापFृ टौ च ताव$यथ परकथनं दोधवी"त Qमेण।।54

गौणे&ासाहचया2
न तु बहुभवन*े&णं नैव मुBयं
5Fटा
तायैHरहाभा$यनु म"तरचतता5शा+ज
म युEतम ्।
सvछMदतेन मूल*कृ"तमवकृ"तं Aयाहरे 7द$ययुEतं
$ु या
येषां "नरोधात ् $वद भमत"तरकाHर लCगा7द भ6च।।55

ाते eयेक सवk व7दत म"त भव$यैEय स/यै *"ता


म$ृ त$काया2दय6च य इह कथतातय 5Fटा
तभेदाः।
तेनाAयEतानुमानं कथत म"त वथ
ृ ो$किUठतं हे $वनुEतेः
साjOयादे 6च हे तोYपHर पHरhतेर संभावनोEतेः।।56

23
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

आदे शा$मवशMदै र"नतरशरणै$वं तदै Eयोपदे शात ्


जीवेन वेन साहं करणमनहमोSचगणय *वेशात ्।
एकानेन सवk व7दत म"त गरा सव2तादा$4यवाचा
शाखावया
तरादे रप बहुभवता व6ववव6वमू"त2ः।।57

आनदमयाधकरणम ् 6
सूम ् – आन
दमयोS<यासात ्। 13. वकारशMदा
ने"त चे

*ाचुया2त ्।14. त3ेतAु यपदे शाvच।15. मा
वqण2कमेव च
गीयते।16. नेतरोनप
ु प$तेः।17. भेदAयपदे शाvच।18.
कामाvच नानम
ु ानापे&ा। 19. अिम
नय च तयोगं
शाित। 20.

मुBये&ा ययभीFटा भवतु तदु चते सा पुनजˆवत$$वे


सवयायां 7ह शMदै ि भYपHर सततय जीवैEयमुEतम ्।
इ$यूहादिु +जहानं *शम"यतुमथ *तुतो व6वकता2
जीवयOय
तरा$मा "नYपधकमहान
दथ
ु थाOयते।।58

24
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

5Fटः पव
ू k वकारे मयŠड"त चरमेOयेवमि$व$ययुEतं
म/ये त_Cग5Fटे ः *चरु मह वदे त ् *$ययोS
यय बाधात ्।
आन
द*ाचुर] च *कृतपरसुखा\प$वलMधावध$वात ्
दःु खा\प$वानपे&ा परदHु रत भद6शा सतुतवरोधात ्।।59

आ$मा तयैष एवे$य7ु दतम"नतरा$म$वमयैव वEतंु


शार]रोिEत6च तिमन ् अqखलतनत
ु या यादसCकोचविृ $तः।
शो/य$वं त$तदथा2नुगुण म"त वभोत$*सा/य$वमां
*ाOयेिमन ् *ािOतjपा परवद उपसंQाि
तरान
द स
धौ।।60

"नदm हेSिमन ् "नरं शे न 7ह भव"त शरःप&पुvछा7द Pकि€चत ्


तमा$पv
ु छं *"तFठे $य7ु दत मह परं deम भाती"त चे
न।
सोढा पुvछ$वEलिृ Oतय27द कथ मतर
नानुम
येत क\Oयं
deमUया$म*"तFठावचनम"नतराधारताBयापनाय।।61

अतरधकरणं 7
सूम ् — अ
तत3मgपदे शात ्। 21 भेदAयपदे शाvचा
यः। 22

25
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

भ"ू यFठान
तपU
ु योपचयबलसमुब3
ु पव
ू gEतभू4नां
शQा7द
यायतयात ् …गण
ु तनभ
ु त
ृ ामी6वराणां *वाहः।

नाकमg$थ7दAयाकृ"तज"नम7हमा शा सता सव2पुंसां
"न$यीd2/न…ब4बे ुत इ"त स य इ$युEत एवैष एकः।।62

सवm<यः क\मषे<यो eय7ु दत इ"त वद$य


तरा7द$यवया
तमाvछे षा<यनुानयत इ"त वभोः पU
ु ययोगोतु मैवम ्।
आ4नातोSन
यशायववशपरफलसाधुना नैष भूयान ्
या$पुUये लमयोगा7द"त न सुकृत म$या7दना पाOमशMदः।।63

*Bयातं श3
ु स$वं Pकमप तदनघं -AयमAयEततो
यत ्
त-प
ू ं jपमैशं 7दव कन"त तथा शेषशेषाशनायैः।
"न$यं त$सूHरसेAयं परतरमजह$ववभावस दे वः
पुंसां संसारशा
$यै वपHरणमय"त Aयूहपूवyव2भागैः।. 64.

दे ह$वात ् सOतधातु …मलमघभवं दःु खकृ


नाशयुEतं
सांश$वादे व हे तोHर"त य7द तदसत ् ध म2मानोपरोधात ्।
बाधः शाैकवेये Eवचदप न भवेत ् अ
यथा"त*सCगात ्
य$तु वेvछावतारे Fव भनय"त तदOयासुरोपOलवाथ2म ्।. 65

26
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

आकाशाधकरणं। 8
सूम ्--आकाशति\लCगात ्। 23.

इ$थं वयायेण िथरचरचदचKे7हनः सव2हेतोः


अAयEता+जीववगा2दप समधकता ययप या$तथाप।
उ$थानवारभेदात ् Qमत इह मद
ृ प
ू QमQूर"नFठान ्
अ/यायेिमि
नY
धन ् अधकरणगणैतगुणानुगण
ृ ा"त।।66

शMदै सdeममB
ु यैः "ु त शर स मतं कारणं Pकि€चदे कम ्
सCक\पा<यासjपैरतदननुगण
ु ैि6चि
तततवशेषः।
भूताकाशा7दशCकाजननसमुचतैना2म भः कारणथैः
b&O$वा त$पादशेषे ु"तसमुदयनास4भवोE$या भुनिEत।।67

आकाश*ाणशMदाव"नतरग"तकौ j7ढभCगेन नेयौ


+यो"त6शMदतु j}या *थय"त पुYषं 7दAयतेजोव शFटम ्।
*Bयाते
-ा7दशMदतदनु "नय मततव शFट*व$ृ $ये-
$येवं यात ् पे7टकैषा वकयुगलवती शMदविृ $तQमेण।।68

27
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

अाकाश$वशेष*सववलयभःू साि4न5Fटवना4ना
"न7द2 Fटतैि$तर]येOय"नतरज"नतः वा$मनः संभवोE$या।
मैवं स3ानुवादो eययमथ च पर*ाOयता7दन2 तिमन ्
त$कता2$मा वपि6चत ् ुत इह वहता वा$मनत$*सू"तः।।69

"ाणाधकरणम ्। 9
सूम ्—अत एव *ाणः। 24

*ाणाय$तं 7ह दे हा7दक मह व7दतं तेन त$कारण$वं


$ु युEतं j7ढशE$या स5
ु ढ म"त न त Aयोमवत ् बाधनीयम ्।

न *ाणय काFठा7दषु म7हमहतेः पूवव
2 vचानुवादात ्
आकाशोEतेHरवोEतेभग
2 व"त "नqखल*णनयाप 5Fटे ः।। 70

#योतरधकरणम ्। 10
सूम ्—#योत%चरणा'भधानात ् । 25. छदो'भधानानेत
चेन तथा चेतोSप-णनगमातथा:हदश-यत। 26.
भत
ू ा:दपाद<यपदे शोपपते%चैवम ्। 27. उपदे शभेदानेत
चेन उभयिमन?य@वरोधात ्। 28

28
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

नोिEतं Aयाहि
त लCगं Pकमप भव"त तु Bयातत$$वानक
ु ू लं
शMद6चान
य"नFठः त
ु इ"त न परो +यो"तरायिु Eतवेयः।
व6वो$प$$युE$यभावेSOयवगत मह ति\लCग म$याb&प
तं
Y
धेSथाधPQया<यां तदु चतचदचवग2वै शFtययुE$या।. 71

कौ&ेय+यो"तषैEयं कथत मह पर+यो"तषतयव6वो-


पादान$वं च वया
तरव7दतमतः कारणं विeनरतु।
मैवं पुंसूEतवाEयो7दतपरपुYष*$य भO$यबाधात ्
गाय|युिEततु सा4यादप च "नग7दततय भूता7दपादः।।72

उ$थानं +यो"तरादावधकरणयुगे कारणAयाOत लCगात ्


इ$याभाFया
य लCगं ववच स व7हतं ने"त भाFयं कथं यात ्।
इ$थं व6वा7द लCगं स7दह न तु पराभीFट लCगं समती-
$यु$प6यन ् पूवप
2 &ी Aयवहर"त तथा Aयाह"तत
न शCEया।।73

इB"ाणाधकरणम ् 11
*ाणतथाSनुगमात ्। 29. न वEतरु ा$मोपदे शा7द"त चेत ्
अ/या$मसंब
धभूमाeयिमन ्।30. शा5Ftया तु उपदे शो

29
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

वामदे ववत ्। 31. जीवमB


ु य*ाण लCगा
ने"त चे
न,
उपासाैव/यादात$वा7दह तयोगात ्। 32.

वया *ातद2 नी सा वद"त 7हततमोपाितकमm


-मेव
Bयात*ाणे
-चeनाि
वतमप तदसौ व6वकतm"त चे
न।
deम ेधा eयप
ु ायं बहुवधचदच$क€चुकं वा$मना च
*ाणे
-*Qमोप *बलतरमहावाEयवैघtयभTनः।।74

यि\लCगं कारणैकिथत म"त कथतं +यो"तषी


-े च त$तु
*Bयाता
यैक"नFठं *थम मतमतत
मुखोि$थ$ययोगः।
अ*ाOते तवमशm *कृत शथलता ने"त चे$स$यमेतत ्
वFण$ू प$$यिु Eतनी"तQमत इह परु ोवादमु$*ेय शCका।।75

+यो"तः*ाणे
-शMदाः परतरवषयाः कारणAयाOतधमा2त ्
इ$येत$सा/वमीषां बहुवह"तमती Bयातमाे तु विृ $तः।
त$कौ&ेयानला$मा कथत इह तथा /यानतत$फलाO$यै
ु य*ाणा7द लCगं तदप
मB ु 7हतपरोपासना
मो&णाय।।76

30
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

कायk य$कम2व6यं यदप 5ढ मतं ति


नjढै तु शMदै ः
"न7द2 Fटे deमqण या$Eवचदह"तहता j7ढरै
-]नयेन।
ति\लCगान
यथा स/यधगमनबला$तव शFटे वव&ा
याद]शे +यो"तHर
-ाय भलपनपदे ऽहं $वमाद]Hरते च।।77

वेvछातसव2हेतु6शभ
ु गुणवभवान
त"नसीमहष2ः
श3
ु ाकमg$थ"न$याकृ"तरनप
ु धकाकाशना7दवभावः।
स*ाणा*ाणभेदAय"त भदरु जग$*ाणनो 7दAयद]िOतः
*ाणे
-ाय
तरा$मा *भुरधकरणैसOत भः *$यपा7द।।78

इ"त *थमा/याये *थमः पादः

अथ "थमाCयाये @वतीयः पादः

अायोगा
ययोगAयपनयननयैde
2 मपाद…पाद]
भागाjढै मद
2ृ प
ू Qमक7ठनपरै ः *ाय आये *सा/यम ्।
कृ$ना&ेपोपशा
$यै *थम इह ततः पाद उEतिपाद]
Eवाच$का&ेपपूवा2qखलकलहसमु
मूलनाय *णीता।।79

31
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

अपFटपFटjपफुटतरचदचि\लCगववाEयच
ता
भाFये द]पावतारे Oयगqण नयगणैस4*व$ृ ता …पायाम ्।
अ$य
तापFट लCगाि
वतवषयमुश
$यायपादं तु केचत ्
तेदं तारत4यं "नयत"नजबलैः कम2तातˆयमानैः।।80

पव
ू 
2 ा स3jपैवम"तवरचतो
नी"त भः पव
ू 2प&ः
स3ैसाधारणैरOयप
ु ध"नय मतैः *$यवथा वतीये।
पFटासाधारण$वैYपHर परमतानूिEतक\पैरथे"त

यायैक…ंशद *"तचरणवभE$यि
वता
वेषणीया।।81

व6वं पादे वतीये वपHु र"त कथयंि6च


$यते वाEयवग2ः
व6वाधारस आ$मे$य भलपनपरतक2णीयतत
ृ ीये।
तुयm साCBया7दप&ो7दतपHरपठनzाि
तY
मूलनीये-
$येवं केचि$पाद]ं जगदरु यमप ोतब
ृ ु3ेसमाधः।।82

सव- "'सFयधकरणम ् 12
सव2* स3ोपदे शात ्। 33. ववb&तगुणोपप$ते6च । 34.
अनप
ु प$तेतु न शार]रः। 35. कम2कतA2 ृ यपदे शाvच। 36.

32
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

शMदवशेषात ्। 37. मत


ृ 6े च। 38.
अभ2कौक$वा$तAयपदे शाvच ने"त चे
न "नचाcय$वादे वं
Aयोमवvच। 39. स4भोग*ािOतHर"तचे
न वैशेFयात ्। 40.

यय *ाण6शर]रं स खलु 7हततमोपाितकम2 *सEतः


तिम
जीव$वशCकां जगदप
ु जनके सौ"त शािUड\यवया।
पूव

2 यायाvच युEतं दमन मह महावाEयतः*Qमये-


$यु$थाने *QमोEतानुगुण म"त महावाEयमेकsकरो"त।।83


वाYeया भेदं *थममधकृ"तभा2षता Pकं"न म$तं
वयैक$वेऽनुवादः पर इह गुणव/यथ2मेवे"त युEतम ्।
स$यं deमानुम$य Eवचदप
ु "नष7द Eवाप क\Oये ववादे
च
तैषोदाh"तयात ् परमतरचते$यथ2 स3तु बो/या।।84

सव2$वं कम2 भवैज"2 नम"त घटते deमशMदोS चैवे$य-


\पथानोS\पमानसुखत7दतरभुTजीवएवे"त चे
न।
त+ज$वादे रनूEतेव2वधगुण भदादश2ना$सव2तादे ः
वारयादOयणु$वं eयुपधकृत महोपातये +याय स यात ्।।85

33
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

अधकरणम ्। 13.
सूम ् - अ$ता चराचरDहणात ् । 41. *करणाvच । 42. गह
ु ां
*वFटावा$मानौ 7ह तKश2नात ्। 43. वशेषणाvच। 44.

अ$ता ख\वोदनादे भव
2 भ7ृ द"त कठु$यधीतोऽOयसौ यात ्
न यात ् म$ृ यूप सEतिथरचर"नqखलDासतत\लयोEतेः।
जीवAयावत2नं च *करणव7दतं भोEतत
ृ ोिEत2वयोतु
*ेय$2 व*ेरक$व*"त"नयतरसाvछ…नी$याथवा यात ्।।86

स$$वं वाव$$यन6नन ्  इ"त वभजनात ् पैCTयधीतं तु स$$वं


बु3ः *ाणोSथवे"त $वत
ृ मह पबतोजˆव एकतयो6चेत ्।
मैवं ज
तौ तु स$$व"ु तHरयमुचता कम2भC
ु नाOयन6नन ्
त$*6न*QमोS
याशय इदमपचाभाष पव
ू ा2पराय़ैः।।87

अतराधकरणम ्। 14
सूम ्- अ
तर उपप$तेः । 45. थाना7द Aयपदे शाvच। 46.
सख
ु व शFटा भधानादे व च। 47. अत एव च स deम। 48.

34
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

ुतोप"नष$कग$य भधानाvच। 49. अनविथतेरस4भवाvच


नेतरः। 50.

यव$ृ तादे ः य एषोSb&qण पुYष इ"त ूयमाणतु जीवः


यवाऽणोदm वताSक2ः *"तकृ"तरथवात 56ये"तचे
न।
एतdeमैतदे वामत
ृ मभय मदं कंख म$यायधीतेः
संयवाम$वमB
ु यैः िथ"त"नय"तबलादच2रायिु Eतत6च।।88

वात
|यो$तं सतासु ु"तषु न फलदयैव वेय$व वादः
क\याणालोकनादे Hरव वधबलतो वेदनयाथ2व$वात ्।
तमादय
तरथ*"तकृ"तपY
ु षो यु+यते पव
ू 2प&े
सेयं पव
ू ा2परावOयधकृ"तषु यथासंभवं नी"तjeया।।89

पूव

2 यायेSिTनवया पुरत उपनता म/यम$व तमात ्


तव
न deमवयानुग"तHर"त भवेदb&वया ततोऽ
या।
मैवं विvछि$तरCगैन27ह भव"त मता चाCगताऽनेकधाऽयाः
*ोEतं च deमवयानुगुण मह फलं *ाक् च न deम5िFटः।90।

35
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

अतया-Gयधकरणम ्।15.
सूम ् - अ
तया24यधदै वाधलोका7दषु त3म2Aयपदे सात ्। 51.
न च मात2मत3मा2 भलापाvच। 52. उभयेप 7ह
भेदेनन
ै मधीयते। 53.


तया2मी सजीवो बहुवधकरणाय$तधीव$ृ $यनूEतेः
ना
यो -Fटे "त चोEतेHर"त य7द न "नय

तरयAयुदासात ्।
-Fटृ$वायं च त$तवषयघ7टतधीjपमीशे 7ह मुBयं
तKमा2ः काUवमा/यि
दनप7ठ"तगतातय चा$मा शर]रम ्।।91

थानैEयाद शाखावयपHरप7ठतावा$मवानशMदौ
एकाथा2व$यक4Oयं तदप कथयतो बु3मेवे$यपाथ2म ्।
लोका4नाय* स/योरनुगमत इमौ चेतने eयकतानौ
बाधः केनाप नािमन ् भव"त च स त
इ$या7द भसामरयम ्।।92

36
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

अH%यवा:दगुणकाधकरणम ्। 16
सूम ् - अ56य$वा7दगुणको धमgEतेः। 54.
वशेषणभेदAयपदे शा<या€च नेतरौ।55. jपोप
यासाvच। 56

56य$वादे "न2षेधो वकृ"तम"त भव$य&रे सि


नकषा2त ्
प€च4युEता&रं तत ् तदवधकपरः प€चवंशोSतु मा भूत ्।
सव2$वा7द5Fटे ः *थमसमु7दतं $व&रं deम शु3ं
प6चादE
ु तं तु जीवा7दकमवधतया भेदतत$परोEतेः।।93

वै%वानराधकरणम ्।17
सूम ् - वै6वानरसाधारणशMदवशेषात ्। 57 मय2माणं
अनम
ु ानं या7द"त। 58 शMदा7द<यो
तः*"तFठानाvच ने"त
चे
न तथा 5Ftयुपदे शादस4भवा$पुYषमप चैनमधीयते।
59. अत एव न दे वता भत
ू ं च। 60. सा&ादOयवरोधं
जै म"नः। 61. अ भAयEतेHर$या6मरxयः। 62.
अनुमत
ृ ेबा2दHरः। 63. स4प$तेHर"तजै म"नतथा 7ह
दश2य"त। 64. आमनि
त चैनमिमन ्। 65

37
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

वलgका7द$यवाता4बरस ललमह]मध
ू ा27दEलOृ $या
/येयो वै6वानरा$मा िथरबहुवशयः शMद लCगा7दसा4यात ्।
मैवं deमे$यधीतेभुव
2 नतनुतया योगत$विTनशMदो
वै शFtयावा PQयाCगं ववपुष परधीगा2ह2प$या7दधी6च।।94


यिम

य5Ftया न भव"त वदष
ु ां Eवाप "न6ेयसािOतः
तमात ् वै6वानरोसौ न पर इ"त फलं चा
न स/या7द मैवम ्।
deमैव eय
य5Ftयि
वतघ7टत मह deमशMदायबाधात ्
सवा2घ/वंस उEतः फलमप परमं deम च AयाOतम
नम ्।95

…Fवोपा सतॄणां मतhदयगह


ु ाय
तरि6च
$य उEतः
व6वा
तया2 मतादे व2पुलपHर म"ति6च
तनीययेSथ।
षtसु deमा$मशMदौ पुYषपदमप &ेत*प€च-
Aयाव$ृ ते व6वहे तौ *करण"नयमा
नामव$ृ या नमि
त।।96

त+ज$वादे 7ह2 सवk जगद भग7दतं deमभावेन पव


ू k
सवा2
तया2 मता च *भवतुY7दता सव2तKेहता च।
तमात ् व6वैEयबाध*भ"ृ तबहुवधापाथ2ब4z4यमाण-
&ु-&ीबोिEतजालं "नखल मह नयैः सूकारो "नरास।।97

38
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

वाधीनाशेषस$तािथ"तयतनतया सव2भावेन "तFठन ्


DताशेषोSb&"न$यिथ"तरqखलतनःु कि\पताT
या7दगाः।
वलgकायCगवै6वानरम"तवषयो ल&णया7दमय
*ोEतः पादे वतीये ु"त"नकर शर6शेखरः ी"नवासः।।98

इ"त *थमा/याये वतीयः पादः

अथ "थमाCयाये तत
ृ ीयः पादः

पFटै जˆवा7द लCगैयुत


2 मह 7ह वचः सा/यते deम"नFठं
म/येSाधPQयोिEतिषु Pक म"त न तत ् त$*सCगात ्
तदE
ु तेः।
Pक€चायामध2लोकाय"तक"नरसनं *तुताथgपयE
ु तं
deमो$कष26च स/येत ् गल"त 7दवषदां कारणैEयzम6च।।99

यायाः सOतैव सा&ात ् परवषयतया सCघट


तेS पादे
सवा2धारः स आ$मा वम7हम"नलयत ता$पय2भ ू मः।

39
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

ति$स/यै शासनायं कथत मह मथयूतमालोचनीयं


सवmश$वं च षFठ* मतनय मतं पि6चम
यायरयम ्।।100

यK
ु वायधकरणम ्।18
सूम ्-- यु<वायायतनं वशMदात ्। 66.
मE
ु तोपसOृ यAयपदे शाvच। 67. नानम
ु ानमतvछMदात ्
*ाणभv
ृ च। 68. भेदAयपदे शात ्। 69. *करणात ् । 70.
िथ$यदना<या€च। 71.

स3ं *ागेव मुUडोप"नष7द परमं deम त3म2भेदैः


भेदोEते6चे$यकाUडे Pक म"त पुनHरमां पFटपेषं पनिFट।
स$यं &ेधमyः पटु भYपनता *PQयाभेदशCका
*BयाOय *$य भामपुनYदयम

ु म\
ू यते शMदपव
ू yः।।101

यिम
नोतं मनोS
यैसह करणगणैजा2यते य6च नाना
नायाधार6च योऽ
त6चर"त स करणी कम2भोEते"त चे
न।
व6वाधारा$मभावादमत
ृ वतरणा
मE
ु तसOृ य$ववादात ्
*ागE
ु त*PQयैEयात ् अनशनस7हतात ् काशनाvचा
य स3ेः।102।

40
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

AयाOतेिम
न&मोतं य7द Pक मह ततो ज
म चायेvछयोEतं
नाडीचQय ना भभ2व"त च स परो हाद2 jपेण "तFठन ्।
"नFक4पAयापनोS
त6चरणमप शुभैव2Dहै रित लोके
सौबाला4नातववा चरम मदमप यादधFठानमाम ्।।103

भम
ू ाधकरणम ्। 19
सूम ्- भूमा सं*सादाद/युपदे शात ्। 72. धमgपप$ते6च। 73.

आ$माना भलाषादनुपरतशुचे नारदाय *युEतं


*ाणे सान$कुमारं वरम"त वचनं 7ह4सनाह2 सजीवः।
अ\प*$यथ2भूमा "नरवधकसख
ु ोऽOयेष एवे"त चे

*ाणाBयात ् स$यशMदो7दतमधकतयोपायम eयुपा$तम ्।।104

नामायाशा
तवेये *"तवचनवशात ् *6नत6चाधकोEतेः
*ाणे वाि
त5Ftया भवतु तदवधः *तुता$मोपदे शः।
मैवं जातो 7ह नामा7दव7दह परमादा$मनः *ाणउEतः
वमा7द$य तत ् या7द"त न वघटनात ् वार सEया
वभEतेः।।105

41
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

*ाण-Fटा"तवाद] तदनव
ु दनत6चो7दतः स$यवादः
तमात ् सवा2हमथ2ः सकलजन"यता *ाण एवे"त चे
न।
एष ि$व$य
यतोEतेर"तवदनकृतः *ाEतनादय तवत ्
न $व
योऽ$यिTनहोी वम7हम"नलये eय
धमgपपि$तः।।106

नामादौ वाक् च तयोपHर तदनु मन6चाथ सCक\पनामा


च$तं /यानं च तमात ् परमप च बलं याvच वानपूवम
2 ्।

नं तोयं च तेजो गगनमप ततो म
मथः यात ् तथाशा
*ाणस$यः परा$मा सकल"नय मता ग4यते भूमवाEये।।107

अराधकरणम ्। 20
स
ू म ् — अ&रम4बरा
तधत
ृ ःे । 74. सा च *शासनात ्। 75.

यभावAयाव$ृ ते6च। 76.

*Bयाताकाशपूव
2 ववकृ"तवहनाद&राBयं *धानं
तयाOयाकाशतोEतौ धत
ृ "नqखलजगत ् &े…त$वं तु तत ् यात ्।

42
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

मैवं -Fटृ$वपव
ू yर"नतर"नयतैः शासनाय$तध$ृ या
Pक€च -F‘
तरय Aयद
ु सन मह त$तु\यत-F‘पोहः।।108

ईतकमा-धकरणम ्।21.
ई&"तकम2Aयपदे शा$सः। 77.

ल&ीभूतोयमेकः खलु पुYष इह /यायतेर]&ते6च


&ेः सोयमUडाधप इतरपरात ् वा
यजीवात ् परोसौ।
नो चेत ् भौमा7दभोग*करणवह"तबgभवीती$ययुEतं
तिमन ् शा
तामत
ृ $व*भ"ृ तपरगण
ु Bया$यनूE$योरयोगात ्।।109


वोCकारमाायफलगणनाjढभू4य
तHर&-
*$यास$या "नवासः सर सजवसतेde
2 मलोकोSतु मैवम ्।
पापो
मुEतेन ल<यो eयय मह कथतः सूय2स4पि$तपूवk
सोढAयो म/यलोकैAय2वधHर"त समत$समाधानमाग2ः।।110

43
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

दहरा:दकरणम ्। 22.
सूम ् - दहर उ$तरे <यः। 78. ग"तशMदा<यां तथा7ह 5Fटं
लCगं च। 79. धत
ृ 6े च म7ह4नोयािम
नुपलMधेः। 80.
* स3े6च। 81. इतरपरामशा2त ् स "त चे
नास4भवात ्। 82.
उ$तराvचेदावभत
ू2 वjपतु। 83. अ
याथ26च परामश2ः। 84.
अ\पत
ु Hे र"तचे$तदE
ु तम ्। 85. अनक
ु ृ तेतय च । 86.
अप मय2ते। 87.

द’ं h$पुUडर]के गगनम भ7हतं तैि$तर]यत


ु ौ यत ्

दोगैत गीतं यदप च दहराकाश इ$येतदे कम ्।
भूतायं तत ् * स3ेम27हमत इ"त न *$यनीकैरनेकैः
ौती च यात ् * स3भ2व"त ब लनी लCगवगyसनाथा।।111

बाeयाकाश6च यावानयमप 7ह तथे$येतदिEलFटमीशे


स$या$मdeमशMदा नभ स न कथमOय
वयं *ाOनुवि
त।
कामाधार6च योसौ समगqण दहराकाशवाचा "न$यः
तयैव eयेष आ$$मे$यनव
ु दनमततगुणाि6च
$यकामाः।।112

44
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

सवmशाधारतोE$या भवतु च hदयAयोम तवा+यधीतं


छा
दोTयथो "नषादथप"तनयपदं deमलोका7दशMदः।
आपत4ब6च वैभाजनपुरमवदdeम सवा2$मभूतं
पूतय *ाqणनसयुतदप तदप 7ह या$पुरं
सव2वासात ्।।113

जीवतeयmष आ$मा गुणगणघटना$त$परामश25Fटे ः


अ\प$वायुिEतत6चे$यसदनुपधका$स$यसCक\पतादे ः।
व6वैकाधारतादे रप स खलु परो द’तौपाधकs यात ्
*ाजाप$या$तु वाEयात ् परसमदशया तगुणोिEतव2मुEते।।114

द’ाकाशोSपवग2*द इ"त ग7दतंु सं*सादोिEतर


*ाजाप$ये तु वाEये परपHरपठनं *ाOय"नFकष2णाथ2म ्।
आकाC&ायैतदे वं परत7दतरयोरि
वते वाEययुTमे
युEतं ना
यो
यबाध*भ"ृ तक म"त त$सामरयं 7ह सौम ्।।115

45
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

"'मताधकरणम ् । 23
सूम ्--शMदादे व * मतः। 88. hयपे&या तु
मनुFयाधकार$वात ्। 89.

*ाणेशोSCगFु ठमाः Eवचदनुकथतस€चरन ् कम2 भवैः



याCगुFठमां पुYषमप यमो "न6चकषm"त 5Fटम ्।
तमादे त$*माण* मतमुप"नष+जीवमाहे $ययुEतं
वाEयथेशानतादे नर2 hदयपHरिvछि$ततत3 मानम ्।।116

नeयCगुFठ*माणं hदयमqखलज
$वायं तत ् परिमन ्
AयाOते त
मानतोिEतः Eवच7द"त मनुजाधPQयोिEत*सCगे।
स
ू व
ववया
ति भरधकरणैि6च
$यते तवशेषः
तातˆयyथापनीय $विजग मषता ने"तकत2Aयता।।117

46
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

दे वताधकरणम ् । 24
सूम ् - तदप
ु य2प बादरायणस4भवात ्। 90. वरोधः
कम2णी"तचे
न अनेक*"तप$तेद2शन
2 ात ्। 91. शMद इ"त
चे
नातः *भवात ् *$य&ानम
ु ाना<याम ्। 92. अतएव च
"न$य$वम ्। 93. समाननामjप$वाvचाव$ृ तावOयवरोधो
दश2ना$मत
ृ 6े च। 94.

शMदा$मा लौPककाथा2कृ"तHरयमथवा दे वतातो न तयाः


deमोपासे$यनाषk त
ु पHरहरणं क\पनं चात
ु य।
व6वnFटा च मा भूदनु म"तवषयत$परै $वेष शाैः
"नबा2धैथापतः *ाक् वयमप वभुना नैव
शEयापलापः।।118

सामxयk दे वतानामुचततनुभत
ृ ामथ2ता तापभाजां
स4पयेते"त तासामप भव"त परोपाितवगा2धकारः।
Bयातं म
थ2वाद*भ"ृ तषु "नqखलं बाधदोषायभावे
मxये$युघोषय
तवत इह कथतां मानतां वमरि
त।।119

47
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

वेधा विृ $तः तुतौ यात ् वपरगुणमुखी *ाEतनी तावदxया2


"नधा2यः2 पि6चमायामप "नपण
ु धया मुBयधमyकदे शः।
Yvयथा2यां च तयामनत
ृ कथनतो रोचना न eयमुTधे
भूताथm का तु"तया7द"त मु"नग7दतं गौणतादे "न2व$ृ $यै।। 120

नानादे हािOतशEताः कथ मह यग
ु प$कम2सि
न/यनहा2ः
त$तव$ृ ता
तस$वे "ु तषु भव"त ना"न$ययोगः *वाहात ्।
काUडादौ कत2व
ृ ादः *वचन"नयतो वेद"न$य$व स3े:
ईशः *ाचीनक\पQमत उप7दशेत ् वण2सगmप वेदान ्।।121

वेदानामीशबु/या Qम"नयमह"तः क\पभेदे यद]Fटा



ांशानां तथा या
नखलु तदु चतं †ी7हसोमा7दसा4यात ्।
इ$थं व/याथ2वादQम इ"त "नयते पाb&के वा तथा$वे
प&ोSसावा&पादः परमतपHरष$को7टमाट]कतां नः।।122

सौ4यात ् तु\या भघारात ् सहकृदपगमात ् छादकादा


यपया2त ्
अ$यास$$या7ददरू ात ् बलवद भभवानु_वा&ोपघातैः।

48
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

नेय
ते वत2माना
यप 7ह सरु गणतवद
तध2शEतेः
*Bयातािस3भेदा अप जननतपोयोगम
ौषधी<यः।।123

मCवधकरणम ्। 25.
सूम ् - म/वा7दFवस4भवादनधकारं जै म"नः। 95
+यो"तष भावाvच। 96. भावं तु बादरायणो अित 7ह। 97.

यादे वं दे वमाे मनज


ु इव परोपाितमां तथाप
वयैवारा/यभाववपदमप फलं य नााधकारः।
मैवं सवा2
तरा$मा वतनुभ7ृ द"त चोपासते मुिEतकामाः
कामादावत2ते तु वपदमप फलं क\पम

तरादौ।।124

अपशB
ू ाधकरणम ्। 26.
सूम ् - शुगय तदनादरवणा$तदा-वणात ् सv
ू यते 7ह। 98.
&…य$वगते6च। 99. उ$तर चैरथेन लCगत ् । 100.
संकारपरामशा2$तदभावा भलापाvच। 101. तदभाव"नधा2रणे

49
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

च *व$ृ तेः। 102. वणा/ययनाथ2*"तषेधात ्। 103.


मत
ृ 6े च। 104. क4पनात ्। 105. +यो"तद2 शन
2 ात ्। 106.

जै म
युEतापशू-ाधकरणसरणेना2ित वयािTनलिMधः
शू-ाद]नां तथाप मत
ृ परभजनाधPQया जाघट]"त।
ौत$ृ वात ् भारतादे वज"नसमुचतैः कम2 भ6चे$ययुEतं
*ाOते deमोपदे शे eयप
ु नयनपरामश2ना7द * स3म ्।.125

शू-ाद]नां भारतादे : वणमनुमतं पापशा


$या7द स3यै
वोदाथा2पातबु3य2दनधकरणा नोपबंe
ृ येत तैसः।
वयाथाना"न शू-ैमु2र भदकथयत ् पाUडवायवसOता-
Oय*FटAया"न तमा
न 7ह वकलधयां
यादप
ु ासाधकारः।।126

गीतं शू-ा7दकानामप परभजनं केवलं वाह2 धमyः


धम2Aयाधतुलाधक
ृ ् वदरु इ"त च ते *ाTभवा<यास स3ाः।
वEता शू-े"त जानु"तम भमुखयन ् शोकमय AयनिEत
&$त*
ृ ैषा7द लCगैः फुटतरव7दतं &…य$वं 7ह तय।।127

50
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

आकाशोथा-तरवा:द <यपदे शाधकरणम ् 27


सूम ् - आकाशोथा2
तर$वा7दAयपदे शात ्। 107.
सुषुO$य$ु Qा
$योभmदेन। 108. प$या7द शMदे <यः। 109.

धू$वे"त *ाvयवाEय*कृत इह भवे


मुEत आकाशनामा
ब3ोसौ नामjपे वह"त तदनु च deमभावे जहा"त।
इ$य
याcयं पुरोEतः पुनरयम भसंभाAय एवeयुपा$तः
deम$वं न eयवथा "ु तषु च युगपत ् ाता7दव2भEतः।।128

व6वा$मान
तभूमा "नयमनध"ृ तकृ
मुEतभोTयवभावो
द’वाधारसवg hदयपHर मतावथया सव2य
ता।
दे वाद]नामुपायो वसुमुखवबुधैः वा$मभावेन सेAयः
श-
ू ायोपा$यनह2 ः *भHु रह बब
ु ध
ु े नामjपैककता2।।129

इ"त *थमा/याये तत
ृ ीयःपादः

51
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

अथ "थमाCयाये चतुथः- पादः

"नणˆतं वाEयजातं परवषयतया पFटजीवी7द लCगं


त$तvछायानुसाHर *थय"त तु वचत$परं तुयप
2 ादे ।
ष भ2वा<यां च त *शमय"त नयैःसांBययोगो$थशCकां
घ”ो जाघ” इ$थं कथत"नगमनं $वFटमं केचदच
ू ुः।।130

वा<यां &ेOयं *धानं कपलमतमथ $वेकतोS


योEतसंBया
तुयmणाAयाकृतोEतेरप वभुरवधः थाOयते वारव$ृ या।
शु3ाशु3ौ च जीवावधकरणयुगेSन
तरं वारणीयौ
शेषं त
ा
तरोEते6वर"नरसनकृत ् तुयप
2 ादाFटकेSिमन ्।।131

आनम
ु ानकाधकरणम ् 28.
सूम ् - आनुमा"नकमOयेकेषा म"तचे

शर]रjपकव
यतगहृ ]तेद2शय
2 "त च। 110. स
ू मं तु
तदह2$वात ्। 111. तदधीन$वादथ2वत ्। 112.
ेय$वावचनाvच। 113. वदती"त चे
न *ाो 7ह *करणात ्।

52
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

114. याणामेव चैवमुप


यासः *6न6च। 115. महवvच।
116.

अ&ायAयEत"नFठं जडमथ पुYषं त$$वकाFठां ववvय


dूते व\ल] कठानां परमतप7ठतां *PQया म$ययुEतम ्।
तथानेकवाEयो7दतववधवशीकाय2मुBयQमोEतेः
शा
ता$मा वFणY
ु Eतः पY
ु ष इह परः *$य भाOयते च।।132

न eयथा2 इि
-याणां *कृ"तरथ मनो हे तुरेषां न चेFटं
बु36चैत
न सूते न च मह"त महान ् जायते बु3संः।
भोEतुयE
ु2 तं मह$$वं मह"त च न भवेदा$मता पाHरशेFयात ्
अAयEतोिEतः शर]ऱे त7दह न कपल*PQया*$य भा।।133

53
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

चमसाधकरणम ्। 29
सूम ् - चमसवदवशेषात ्। 117. +यो"तYपQमा तु
तथाeयधीयत एके। 118.
क\पनोपदे शाvचम/वा7दवदवरोधः। 119.

वात
|येण eयजाया "नqखजनकता सv
ू यते Eवाप वाEये
ब3ोSजत शेते $यज"त पुनHरमां भुEतभोगामजो
यः।
इ$युEतेताि
कs सा ि$वय म"त य7द नाजा$वमाा भधानात ्
अवात
|य* स3ेः सज
ृ "तरप पर*ेयत
2 ां नोपY
/यात ्।।134

संLयोपसMNहाधकरणम ्। 30
सूम ् - न संBयोपCDहादप नानाभावाद"तरे काvच। 120.
*ाणादयो वाEयशेषात ्। 121. +यो"तषैकेषामस$य
ये। 122.

यिमन ् प€चे"तम
े परपHरगणता वंश"तः प€चयुEता
*ोEता सOत4यधीति$वह पुYषगणोSSन
य"नFठोऽतु मैवम ्।

54
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

आकाशय वना4ना पथ
ृ गनक
ु थनात ् सOतवंश$यबाधात ्
षवंशो eय सवा2य इ"त व7दतोSनूयते deमतायैः।।135

संोपाधः समासो eय मह "नगमो सOतसOतष2नी$या


*ाणायं त
मनो
तं *करणव7दतं प€चकं धीि
-याBयम ्।
+यो"त6शMदे न शाखा
तरव7दत मदं
यूनवादतु पय
ू 2ः
ाणं वE$य
नशMदो रसनमप सह *ाणशMद$वगथ2ः।।136

कारणवाधकरणम ् 31
स
ू म ् - कारण$वेन चाकाशा7दषु यथाAयप7दFटोEतेः। 123.
समाकषा2त ्। 124.

व6वोपादानवEी ु"तषु सदसदAयाकृतोिEतः परोEते


eयAयEतेऽ
वे"त तमात ् त7दतरदqखलं नेयमे"त चे
न।
यास$वा7द 5Fटं *करणव7दतं त सव2तायं लCगं
या7द$यधीतं िथरमप त7दहाबा/य आ$मा7दशMदः।।137

55
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

आसीदDे $वसवा इद म"त वलयावथतामामुEतं


नैवासीत ् Pक€चने$यायप वलयपरं श

ू यतादे "न2षेधात ्।
सव2याAयाकृत$वं वभजनवरहात ् ता5शावथत$तत ्
-Aयतोमा
तरा$मा त7दह सदसदAयाकृतायुिEतवाvयः।।138

जगवाचवाधकरणम ्। 32
सूम ् - जगवाच$वात ्। 125. जीवमुBय*ाण लCगा
ने"त
चेत ् तAयाBयातम ्। 126. अ
याथk तु जै म"नः
*6नAयाBयाना<यामपचैवमेके। 127.

ययैतत ् कम2 वेयः स इ"त वचनतः कम2व6य*तीतेः


कता2 पंस
ु ां स एव वकृतपHरणतेHर$यप
ु Qाि
तभTनम ्।
बालाEयातत$$वा
तरमप
ु 7दशतः या7दहाजातशो:
त+ातोिEत"न2रथा2 जग"त कृततया कम2शMदो मुBयः।।139

एवं जीवा"तHरEते *करण"नयते त य+जीवमुBय-


*ाणाBयानं न तेन &"तHरह न तथा तव शFटे eयप
ु ासा।

56
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

*ाणय *ाणभाजोऽOयधकरणतया वािजवाEयोEतर]$या


deमO$यै तद
य*कथन म"त 7ह थापना साव2भौमी।।140

वाOयावयाधकरणम ्। 33
सूम ् - वाEया
वयात ्। 128. *"ता स3े ल2Cगमा6मरxयः।
129. उ$Q मFयत एवंभावा7द$यौडुलो मः। 130.
अविथतेHर"त काशकृ$नः। 131.

प$याद]नां *य$वं ु"तरनुवद"त eया$मनः काम स/यै


तेनासौ पुUयपापो7दतफलभुग"त *Qमा7द*तीपम ्।
त$त_ोग*दातुः *थय"त 7ह वभोः कामतति$*य$वं
-FटAय6चैष मुE$यै "ु त"नकर मतः *$य भाOयते।।141

Aयु$प$$या eया$मशMदः *थय"त परमं deम यवा समानात ्


वाथgSयं जीवशMदो वद"त च परमं वारव$ृ ये"त प&ः।

57
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

AयE$यैEयात ् आ6मरxयो "नYपधकदशावैतत6चौडुलो मः


त$थ$वात ् काशकृ$नः "नरवह7दह सा/वा$मशMदं
परिमन ्।।142

भेदोपाधAयपाये भवभद
ृ य मयात ् deमता म$ययुEतं
"न$यं त_े द5Fटे र"तप"ततभवे सा4यसाध4य2शMदात ्।
म$ृ त$काय2Qम6च "ु तशतवहततेन जीवोिEतमीशे
त$थ$वात ् काशकृ$नो य7दह "नरवहत ् Aयास स3ा

एषः।।143

"कृयधकरणम ्। 34
सूम ् - *कृ"त6च *"ता5Fटा
तानरु ोधात ्। 132.
अ भ/योपदे शाvच। 133. सा&ाvचोभया4नानात ्। 134.
आ$मकृतेः। 135. पHरणामात ्। 136. यो"न6च 7ह गीयते।
137.

58
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

मिृ $पUडादे ः कुलाल*भ"ृ तHरह पथ


ृ क् तवदे वा7दकता2
नोपादानं वकारै व2रहत इ"त न वारमाे वकारात ्।
मK
ृ ृFटा
ता7दमाात ् न च वकृ"तरसौ यात ् परय वjपे
दे हवारोण2ना भ*भ"ृ तवकृ"तवत ् Aयापत
ृ ेद2 श2त$वात ्।।144

वानायं वज
यं भव"त सज
ृ "त च वा
यसंयोगमीशः
संयोगे मत
ू 2"नFठे *कृ"तरप7ह तत ् याि
न म$तं PQयातः।
एकयादौ बहुया म"त बहुभवनं सौभHर
याय स3ं
भेदाभेदुतीनामवह"तHरह च यात ् व शFटै Eययोगात ्।।145

कायyEये 7ह *"ता तदनुगुण उदाहाHर 5Fटा


तवग2ः
nFटुः या म$य भ/यां ु"तHरह वनतां व&
ृ ता7द€च विEत।
आ$मानं चैष एव वयमकुYत त_त
ू यो"न$वमE
ु तं
तमात ् कता2प दे वः *कृ"तरप भवेत ् सव2त$$वा
तरा$मा।।146

नोपादानं "न म$तं Pकमप त7दतरत ् कारणं त3 व–ः


यवा स3ं "न म$तं न भज"त तदप
ु ादानता म$ययुEतम ्।

59
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

इFटादाकारभेदात ् उभयघटनतो लोकवेदानरु ोधे


स3े वvछ
दलम*णयनकुस"ृ तः पाकच
तावपाकः।।147

उE$वा त$$वा
तराणां वलयमथ तमयेकतामामुEतं
*ोEत€चाना7दता7द *कृ"तपुYषयोवmदतवे7दवाEयैः।
ल]येते तौ परिमि
न"त तु लयवचः यादयतोयनी$या
तेनासौ भोEतभ
ृ ोTय*भ"ृ तकवचतात ् व6वसिृ Fटः समीची ।।148

सव-<याLयानाधकरणम ्। 35
स
ू म ् - एतेन सवm AयाBयाता AयाBयाताः। 138

अDे संवत2नं भा$यवतथवच स Eवाप है रUयगभm


Dताशेषवकायm तम स च शव एवे"त केचत ् पठि
त।
एता5TवाEयवग2फुटभवदधकाशCकनथापनाथk
*ागुEतान ् नी"तभेदान ् अ"त7दश"त परं शFय श&ैकच$तः।।149

60
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

व6वेशः ीप"त6चेत ् भवतु कथमसौ ाणमााधकार]


दरू ं ग$वाप दB
ु यवध शवतुलया घ”कुtयां *भातम ्।
मैवं म$या7दभावेिFवह "नजवभवानुPQयानाtयमेतत ्
deमेशnFटHर याि
नरवधकबह
ृ $पौYषे पूYषे नः।।150

"थमाCयाय चतथ
ु प
- ादसंNहः

सांBयोEत*PQयोEतेः तद भमतसज
ृ ेः त$*संBयानEलOृ तेः
त$*ोEताAयाकृतै Eयात ् वविृ जनवचनात ् त$फलावययोगात ्।
भेदात ् कत2*
ृ कृ$यो-2 7ु हण शवमुखानेकहे तुुते6च
b&Oतं पादयोEतं ु"तhदयसमुघाटनाद
वर&त ्।।151

िजाय$वेन स3े िथरचरचदचKे7ह"न deमत$$वे


$ु यायैरेव सE
ू ता वरसग"तHरयं कारणा4नायवाचाम ्।
बाधं रोध€च बाeया
तर मह बहुधा वण2य
तो मुस\याः
"नFका\येरन ् परताि
नषदप
ु "नषदां "न6चल$व * स3यै।।152

61
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

आदौ िजायतातां बहुवह"तहता सeयतां ल&णोिEतः


मFृ यामः शायो"न*लपतमप वः तात ् समि
व$यपोिEतः।
सूैरेतैः फुटाथyः सवषयवचनै"न2व2शष
े ैEयप&े
मुBये&ायैः वधमyः *कृ"तपुYषतो भेदवादः कथं यात ्।।153

@वतीयाCयाये "थमःपादः।
त$ता5Eतक2त
Qम"नपुणमहाबु 3स
तोष स3ः
ययOयE
ु तेन ल<या तदप मद
ृ ु धयां है तुकाक
दशCकs।
थूणाखातQमेण िथरय"त कथतं deमणः कारण$वं
काय2$वं यय या5क् ु"त भरवगतं तय तत ् ता5शं च।।154

पादव
वं वतीये पHरहर"त परे कारणे बाeयपीडां
काय2वारे ण पादा
तरयुगमुदय$या
तर&ोभशा
$यै।
हे तु$वायोगभCगः *थम मह वभोतय साव2…क$वा-
योग&ेपः परतात ् फल"त स च भवेv—ौत"न$यं वहाय।।155


vछाया"नदाने वयमु"नषदामा
यपयm "नष3े

े<यो दब
ु ल ु रण म$युि+जह]ते परोऽय।
2 $वात ् तदनस

62
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

इ$थं स$य त$त$म"ृ तनयपत


ृ ना"तQमं त$तदहy ः
*$यैवा2र"य$वा -ढय"त च लतं पादतः *ाvयमथ2म ्।।156

"नणˆतं कम2काUडे म"ृ तनयवहतौ "न6चल$वं ुतीनां


चचा2 ति$स3येSसौ पुनHर"त वफलयात ् वतीयायपादः।
मैवं ग4भीरनाना"ु त शखरपHरvछे यदब
ु gधतायां
आOतोE$या तक2त6च &ममनुसरणं प6यतो eय भCगः।।157

वा<यां म$ृ या वरोधं पHरहर"त तत$वFट भतक2बाधं


तेनोपादानभावं -ढय"त तु वभोः कत2त
ृ ां त‰वयं च।
त$त$&ेपात ् तुलाDवयनमनसमु
नामनी$या *व$ृ ते
शCकावगm पर]&ासम"न7हतम"तः प&पातं Yण3।।158

मृ यधकरणम ्। 36
स
ू म ् - म$ृ यनवकाशदोष*Cगा7द"तचे


यम$ृ यलवकास*सCगात ्। 139. इतरे षा€चानप
ु लMधेः।
140.

63
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

मता2 ु$यैव गीतः कपलऋषरसौ वासुदेवांशभत


ू ः
Bयातो रामायणादौ *qणध"नपुणधीव2िEत वेदा
तत$$वम ्।
तमादमवदरू े ु"त शर स तदE
ु $यैव "नFकष2णं यात ्
न यादे काथ2म
वायनघबहुगरा त त$$वाथ2 स3ेः।।159

योग"यO
ु यधकरणम ्। 37
सूम ् - एतेन योगः *$युEतः। 141.
वेदान ् पूवk वधातालभत भगवतः सव2वया"नयुEतः
वागीश6चैष तमात ् तद7ु दतवहतौ क4पनं वेदमू/न2ः।
मैवं तयाप वेदापh"तमुखवपKश2नात ् &े…भावात ्
zा
$या7दः संभवे7द$यग"तकवषये पव
ू व
2 ि
नव2हामः।।160

@वलणवाधकरणम ्। 38
स
ू म ् - न वल&ण$वादय तथा$व€च शMदात ्। 142.
अ भमा"नAयपदे शतु वशेषानग
ु "त<याम ्। 143. 56यते तु।
144. अस7द"त चे
न *"तषेधमा$वात ्। 145. अपीतौ
तव$*सCगादसम€जसम ्।146. न तु 5Fटा
तभावात ्।

64
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

147. वप&दोषाvच148.तका2*"तFठानादप। 149.



यथानुमेय म"त चेदेवमOय"नमg&*सCगः। 150

व6वं ैगुUयव$$वात ् …गुणत उ7दतं नासमा7द$ययुEतं


सवा2कारे ण सा4यं Eवचदप न भवेत ् केनचत ् सा4य मFटम ्।
भTना हे तुAयवथोचतगुणसमता गोमयाविृ 6चकादौ
थल
ू $वं या"त चेशः *कृ"ततनरु तः सव2चोयोपमद2 ः।।161
ई&ा ता5क् बहु या म"त स"त प7ठता तेजसोऽपा€च 5Fटा
साल&Uयं ततः या+जगत इ"त मद ृ *
ु पा6व2थचोये।
त$त
मूतmः परये&ण मद म"त तवाEयभावापलापी
सामा
येना भमा"नAयवहरण मदं Aयाहर$पूवप
2 &ी।।162

'शQटापTरNहाधकरणम ्। 39
सूम ् - एतेन शFटापHरDहा अप AयाBयाताः। 151.

संवादादा&पाद&पणककणभिु Tभ&ुप&ेFवणूनां
व6वं त3ेतुकं या7द"त मद
ृ म
ु "त भः 6वावराहQमोEतौ।

65
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः


यो
यAयाहताथ2थप7ु टतकुहनायिु Eतदोषापन$ु $यै
भा"त cय
तसूयः2 *"तमत"त मरतोमकुb&4भHरन2ः।।163

भोOापयधकरणम ्। 40
सूम ् - भोEाप$तेरवभाग6चेत ् या\लोकवत ्। 152.
एको ययाित दे हः स भव"त ववधान
तदःु खैकभोEता
व6वं दे हः *भो6चेत ् स कथम"तपतेत ् व6वदःु खानुभू"तम ्।
इ$थं जीवेशसीमामपलपतुमनाः Qोशभाजं ुतीनां
स˜ाभ$ृ या7दनी$या शम मह लभतां सा4यवैष4यदशˆ।.164

आरGभणाधकरणम ्। 41
सूम ् - तदन
य$वं आर4भणशMदा7द<यः। 153. भावे
चोपलMधेः। 154. स$वाvचापरय। 155.
असAयपदे शा
ने"त चे
न धमा2
तरे ण
वाEयशेषायुEते6शMदा
तराvच।156. पटवvच। 157. यथा
च *ाणा7दः। 158.

66
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

कायk धमyव2Y3ैः घट इव शकटात ् कारण-AयतोS


यत ्
Aयापारः कारकाणां वफल इतरथे$यध2वैना शकोEतौ।
-AयैEयेOयतु सवk तद भमतदशाभेदतोSसv™"त6चे-
$य/य&ा\लाघवाvच
ु"तकथतजगdeमतादा$4यमुEतम ्।।165

मायोपाधवशिEतAय"तकHरत परdeममल
ू ः *प€चः
येषां तेSOयवतीयु"तमवतथय
$य त$तव शFटे ।
अ*ाधा
यात ् तथा नः *कृ"तपुYषयोर
तरा$म*धाने
वाEयेSिमन ् थूलस
ू मा
वय इ"त
जगतोSन
यभावोपपि$तः।।166

व6वार4भे ववतk शकलपHरण"तं शिEतशेषय सू"तं


AयE$यु\लासौ वसिृ Fटं वकृ"तम"नयतां त$$वपCEतौ च
सिृ Fटम ्।
त$तवाEयैकदे शवरस इ"त मुधा क\पय
ततु मुTधाः
सव2$ु यैकरय*ण"य भरधर]चPQरे त$$वव"_ः।।167

67
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

इतर<यपदे शाधकरणम ्। 42.


सूम ् - इतरAयपदे शा3ताकरणा7द दोष*सिEतः। 159.
अधक
तु भेद"नदm शात ्। 160. अ6मा7दवvच तदनुपपि$तः।
161

उEतान
य$वप&े चदप पHरण"तd2eमणः यात ् ततत-
+जीवैEयं त$$वमयायवगतमहतं दःु ख स
धु6च जीवः।
अzा
ततु वदःु खं न सज
ृ "त न च तत ् QsडयाOयतु मैवं
ता$xयेनान
यतोEतेः तदप चदचतोतvछर]र$व स3ेः।।168

उपसंहारदश-नाधकरणम ्। 43.
सूम ् — उपसंहारदश2ना
ने"त चे
न &ीरव3। 162.
दे वा7दवदप लोके। 163.

शEतौ कत2*
ृ कृ$योYपकरणगणोपिथतौ काय2कृ$$वं
तमादDे सदे कं Pकमुपकरणये7द$यसत ् शिEतभेदात ्।

68
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

&ीरायका
तलत
ू ा…दशम"ु नमुखान ् वीय तोFटAयमिमन ्
सCक\पादे व जीवो नद
ु "त "नजवपु व26वjपतथेशः।। 169

कृन"सOयधकरणम ्। 44
सूम ् - कृ$न*सिEत"न2रवयव$व शMदकोपो वा। 164.
त
ु ेतु शMदमल
ू $वात ्। 165. आ$म"न चैवं वचा6च 7ह।
166. वप&दोषाvच। 167. सवgपेता च तKश2नात ्। 168.
वकरण$वा
ने"त चे$तदE
ु तम ्। 169.

कृ$नं काया2$मना चेत ् पHरणम"त परं नाव शFयेत Pकि€चत ्


ययंशात ् "नFकल$वु"तवह"तHरदं यात ् व शFटे प तिमन ्।
deमोपादानतैवं न घटत "त चे
न वप&ेषु सा4यात ्

मानात ् तगहृ ]तौ ु"त मतमप त\लोकवत ् वीकुYFव।।170

संयोगाBयं 7ह कायk वभत


ु 7दतरयोः यादणूनां मथोवा
का$
यmनांशेन वा त वहत म"त वदन ् शू
यवादे "नम+जेत ्।

69
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

साCBयोप *ाह व<वीं *कृ"त म"त कथं


यूनसिृ Fटततयात ्
माया7दFवेवमe
ू यं "नगम"नग7दता $व&ता प3"तन2ः।।171

"योजनववाधकरणम ्। 45.
सूम ् - न *योजनव$वात ्। 170. लोकव$तु ल]लाकैव\यम ्।
172. वैष4यनैघU
2 ृ ये न सापे&$वा$तथा 7ह दश2य"त। 173. न
कमा2वभागा7द"त चे
नाना7द$वादप
ु पयते चाOयप
ु ल<यते
च। 174. सव2धमgपप$ते6च। 175.

आ$माथk व6वसिृ Fटः कथमप सततावाOतकामय न यात ्


काYUया दःु खसिृ Fटन2 भव"त न च सा सव2शEतेि6चPक$सा।
सव2ःवा$मतOृ तत7दह न जगतो हे तुHर$य
धचोयं
ल]लासौ लोकवत ् यात ् अ भमत समये
स3त$वाOतकामः।।172

व6वं दःु खैकतानं वषममप सदा "न म2माणय ल]ला


स€जायेतासम€जQमत इ"त भवेि
नद2 य$वा7ददोषः।

70
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

मैवं बीजाCकुरा7दQमवषमभवाना7दकमšघभाजां
जीवानां सौ"त त$त$फल म"त कYणासा4ययोर*हाणात ्।।173

5Fट
यायेन व6व*जनकचदच$त$$वभेद*EलOृ तौ
वेFट*$यथ2धमgपनयन"नयतAयािOतवैयाकुल] यात ्।
अ$य
ता5Fटमथk भqणतुमधकृतात ् शातः सव2कतु2ः
स3ौ बाधायनह2 * म"तपरवती सव2धमgपपि$तः।।174

साCBयम$ृ या वरोधात ् वधमतवहतेः काय2वैjOयतोSिमन ्


एकाथा2नेकत
ो7दतवहततया दे हभोगावयुE$या।
कायgपादानभेदात ् व7हतवह"ततः कारकतोमहानेः
कृ$नांशायह
ू बाधात ् कृ"तवफलतयाOयिु $थतं $यव/यत ्।।175

इ"त वतीया/याये *थमःपादः।

71
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

अथ @वतीयाCयाये @वतीयःपादः।

रचनानप
ु पयधकरणम ्। 46
स
ू म ् - रचनानप
ु प$ते6च नानम
ु ानं *व$ृ ते6च। 176.
पयो4बुवvचेत ् ताप। 177.
Aय"तरे कानविथते6चानपे&$वात ्। 178. अ
याभावाvच न
तण
ृ ा7दवत ्। 179. पY
ु षा6मव7द"त चे$तथाप। 180.
अCग$वानुपप$ते6च। 181. अ
यथान ु मतौ च
शिEतवयोगात ्। 182. अ<यप
ु गमेOयथा2भावात ्। 183.
व*"तषेधाvचासम€जसम ्। 184.

बाधाभावादक4पे िथतव"त "नगमैः deमहे तु$ववादे


ू ः Pकं वीतरागो वद"त परपर]वादमे$ययुEतम ्।
भय
*Bयात*ाvयनैक*"तसमयभव

दस
दे हशा
$यै
तु\य$वzाि
त स3ा *करणसमता तक2पादे न वाया2।।176

72
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

षवंशालि4ब साCBयं फुटतरप7ठतं भारते योगतु\यं


त$थ$वात ् प€चवंशि$व"त च "नग7दतःसव2त$$वा
तरा$मा।
तमात ् सेशानत
ं ु"तसमधगतं थाप"य$वाथ सूैः
प&ं $वीशानपे&ं *"तवद"त नयैY$कट*$यवायम ्।।177

अAयEताद]न ् पदाथा2न ् अन ु म"तमुखतः थापय


तः वब
ु /या
षt…ंश$त$$ववाद*भ"ृ तषु न कथं सCग मvछि
त साCBयाः।
तु\या&ेपोप$तीः ु"त"नय"तमच
ु ां क\पनाः स4मश

तो
5Fटं नापeनुवीरन ् लघुमनु मनुयुः शेष मvछि
त शाात ्।।178

कायm Pकि€चत ् कुव


द*भ"ृ तवरचतं 56यतेS
यvच सवk
क$ा2य$तं त
ु ं तत ् Eवचदप न पराधीनताभCग5िFटः।
पCTव
ध&ीरपाथतण
ृ जलदत7टवाcवयका
तपव
ू yः
5Fटा
तै न2 $व7दFटं फल"त तदqखलं चेतनाधिFठतं नः।।179


वाचेतनानां वसमुचतवधौ क2धीन$वमुEतं
शाार4भे वधातुAय2नुददनु म"तं Pकंपरसूकारः।

73
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

पv
ृ छे यं ना"ततुvछा ण
ृ ु तदव7हतः सव2कृ
नानम
ु ातंु
नापeनोतंु च शEयतदभ
ु य"नयमादश2ना7द$यमंत।।180

स$$वायान ् -Aयभेदान ् …गुण म"त समाहारतः क\पय


तः
तेषां "न$यं वभु$वे समवषमदशाय कs5क् वदे युः।

यो
या/यासEलिृ Oतः *कृ"तपुYषयोभgगमो&ोपप$$यै
छायाप$$या7दनी$या कथ मयमुभयाचेतन$वे घटे त।।181

पुंसां भोगापवग2*भ"ृ त फल मदं तvच सवk *धाने


ृ क् -Fटृता7द6च बु3ौ।
-Fटृ$वादे 6च Eलिृ Oतः पुYष इह पथ
मE
ु $यै ब3य शां म"ु नरकृत ततो "न$यमE
ु तोSिम चे$या-
य
यो
यAयाहतोिEतं वष
ृ लपHरणये जैनभEता जप
तु।।182

महUीघा-धकरणम ्। 47
स
ू म ् - महKीघ2ववा ’वपHरमUडला<याम ्। 184.
उभयथाप न कमा2ततदभावः। 185. समवाया<यप
ु गमाvच
सा4यादनविथतेः। 186. "न$यमेव च भावात ्। 187.

74
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

jप$वा7दम$वाvच वपय2यो दश2नात ्। 188. उभयथा च


दोषात ्। 189. अपHरDहाvचा$य
तमनपे&ा। 190.

क\Oयोपादानमेके परममहदधb&Oय नानवधाणू-


पादानौघय 5Fटात ् समधकवपुषः क\पनेऽ"नFटमाह।
*ााधFठानश

ू य*कृ"तपHरण"तः *ाC"नरताSथ सेशं


स
ू माणु-Aयमल
ू Aयणक
ु मुखजग$सिृ Fटप&ं पनिFट।।183

*ागेवार4भणोEतावपhतवषया *ागस-AयEलिृ Oतः


काणादाना मदानीं b&प"त बहुमुखं कारण*PQयांशम ्।
ेधा हे तौ वभEते eयनु म"तशरणैत$तदं शे यथाहk
Aयाघाताद]न ् वक\पQमववधगतीन ् Aयाहर$य सूैः।।184.

5Fटयाणोः*सू"तं Aयणुकमणुमप थापय


तोSनु म$या
5Fटाकारानुसारा
न "नरवयवताय वEतुं &मेरन ्।
सवk सeयेत सूमे * म"तपरवतां जालकालोकलये
त_ागान ् Bयापयेवा म"ृ तरफलतया $वा
यपयmण नेया।।185

75
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

वाि
तन2 Eवचvचेत ् अवयव"नवहान
$यतो मानसा4यं
माष&ोणीभत
ृ ोः या7द"त य7द तदसत ् तारत4यादन
ते।
वैष4यं प&मास*भ"ृ तषु "नयतं न eयन
तेFव"नFटं
पारापय2€च जा$योन2 Pकमनुकथतं AयE$यन
त$वसा4ये।।186

ना5Fटं Pकि€चद
यत ् ु"तसरqणजष
ु ां दे वतानD
ु हादे ः

य$वे तय त+ैरधकयतनव$Eलिृ Oतरादौ Aयद
ु ता ।
य$ने य$नानपे&ां न Pकमनुमनत
ु े याद5Fटे ऽप तवत ्
भूतथा5Fटवादे Aयणुकृदणुगता5Fटक\पोऽ लूनः।।187

"न$यं संब›धमेके "नजगदरु पथ


ृ िEस3सवा2नुव$ृ तं
"न$यं "न$येFव"न$येFवप क"तच7दमं तावदायFु कमाहुः।
त$त‰व
ववभाव*"त"नय"तमच
ु ां या
न तेन Aयवथा
गुवˆ $व
यय Eलिृ Oतः कथमधकजुषां नानवथा7ददोषः।।188

"नधत
ू2 े सूकारै रवयवपरमाUवा$मके -Aयवगm
व6वं AयाO$येकलयं परममहदसत ् यादथा-Aयमेव।

76
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

मैवं 5Fटाणत
ु $संह"ततदभ
ु यस4ब
ध स3ेरबाधात ्
आग
तु&ोqणतायैः "ु तरप जगदार4भणं ब4भणी"त।।189

समद
ु ायाधकरणम ्। 48
सूम ् - समुदाय उभयहे तुकेप तद*ािOतः। 191 .
इतरे तर*$यय$वादप
ु प
न म"त चे

संघातभावा"न म$त$वात ्। 192. उ$तरो$पादे च पूव"2 नरोधात ्।
193. अस"त *"तोपरोधो यौगपयम
यथा। 194.
*"तसंBया*"तसंBया"नरोधा*ािOतरवvछे दात ्। 195.
उभयथा च दोषात ्। 196. आकाशे चावशेषात ्। 197.
अन
ु मत
ृ े6च। 198. नासतो 5Fट$वात ्। 199. उदासीनानामप
चैवं स3ः। 200.

बाeयोEताचारभागः ु"तवह"तवशा+जै मनीये "नरतः


त$$वांशं तPक2तं तैः *"तवद"त गY
ु जy मनेर पादे ।
"नधत
ू2 े त पव
ू k "नYपधकनयैरध2वैना शकोEते
प&ान ् वैना शकानां िजनगHरशमत&ेपतः *ाक् b&णो"त।।190

77
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

ब3
ु ोसौ वावतारै ः सह पHरगqणतः ीधरे ण वशाे
सव2ो नैव मe
ु ये
न च "नqखलसh
ु त ् व* लOसेत कि€चत ्।
तमात ् बु3ोEतभCगे भज"त भदरु तां सा$वताद]"त चे

वाभीFट*$यनीक*मथनमनसा मोहना7द*व$ृ तेः।।191

दव
ु ा2रा मोहनेvछा "नqखलजन"यतुः केन मोहोS
यथा नः
तमात ् कमा2नj
ु पं 7दश"त फलमसौ त$$वबोधं zमं वा।
वोE$यादे ः स3मेतत ् "नYपधवषमो नैष तमात ् समोिEतः
काYUया व* लOसा न य7द विृ जनजं नेश"नƒनं फलं
यात ्।।192.

क\Oयो बो3े"त सवm सुगतमतवदो बो/यम/य&मेके


ु याकारानुमेयं
ब3 क"तचन क"तचत ् बो/य मxया$वमाहुः।
त$तु\य
यायतोS
ये धयमप जगदःु संवत
ृ ेरेव स3ां
तान ् सवा2न ् तक2मानै2य"त 7द"तजगुjन वैभाषकाद]न ्।।193

एकAया7दवभावैय2दणु भरथवा त$तदे कवभावैः


&ोणीदे हा7दप€
ु ज*भ"ृ तHर"त समाभाष वैभाषकेण।

78
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

ानादाना7द त &ण भदरु तया बो/यब/


ु योन2 स/येत ्
"नबा2धा *$य भाOयन ु म"तमथनी शेषम
य सूEतम ्।।194

बोधेFवाकारभेदं "नजमुपHरतनेFवप2यन ् *ाEतनोSथ2ः


तवैच|यानुमेयः Eवचदप न तद/य&ते"त *ज\पन ्।
*ाक् प6चाvच *व$ृ तैव2ह"तबहुलतां गौरव€च dव
ु ाणैः
श&ाद&ैः सयx
ू यैद2 मत उपशमं यातु सौाि
तकाBयः।।195

उपलWCयधकरणम ्। 49
स
ू म ् - नाभाव उपलMधेः। 201. वैध4या2vच न वOना7दवत ्।
202. न भावोऽनप
ु लMधेः। 203.

न DाeयDाहकौ तः Eवचदप ववधाना7दस


तानचः
ब
ु /या$मा |या$मकोSय फुर"त भवदशा"तQमे वा$मनैव।
योगाचारोिEतHर$थं वषयवष"यणोबgधबाधौ समानौ

वानैवा2रणीया वपरवभजनाय न Eवाप स/येत ्।।196

79
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

ब
ु /यैEयं बो/यबोœोन2 घटत इह ते स$ययोर
ययोवा2

न$वे Dाeयलम&"तम भमनष
ु े ना चैEयमxय2म ्।
चं -Aयं गुणं वा Pकमप न च वदःु केSप भ
नैकjपं
तेना$मBया"तवादः िथ"त मह भजतु व*काश$वमाे।।197

सव-थानप
ु पयधकरणम ्।50.
सूम ् - सव2थानप
ु प$ते6च। 204.

स$वेSस$वे वये च वतयपHरhतावOय"नFट*सCगैः


सवk शू
यं चतुFकोtय"तगत म"त नामानतः वेFटवादात ्।
अ&ो<यं त$*हाणे परमतमसती संव"ृ तना2थ 2 स/यै
तमा7द$थं "नषेधो "नYपधक इह EवाOय5Fटो न क\Oयः।।198

*ाक् प6चात ् स$$वहानेगग


2 नकुसुमवत ् या
न म/येप कायk
मैवं तैव 5Fटे ः न य7द कथमसौ म/यकाया27द शMदः।
काया2र4भे "नदानं वकृ"तमत ् उत ने$या7दच
ताप व
/या
सामया काय2 सKेभ2ज"त च गण
ु तां कारणयानवथा।।199

80
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

सा/यं हे तुतदCग*भ"ृ त च य7द वः संवत


ृ ेरेव स/येत ्
अमवाEयानुरोधा7दह न कथम स/या7ददोषा भवेयःु ।
त *ामाUयबु3न2 य7द पठत त
मान म$यमदिु Eतं
वतुिथ$या न मानं त7द"त य7द समं $व
मतथापकेऽप।।200

अBया"त$व
यथाधीःवषयर7हतधी6चानधFठानबु 3ः
बाeयाथा2कारयोगः सदस7दतरधीः श

ू यधीरा$मधी6च।
zा
तौ सव2 त$त$परमतकथकैरा5ताः प&भेदाः
*ायो बु3य2थाथा2 ु"तवद भमता Eवाप भेदाDहा7द।। 201

एकिमनसंभवाधकरणम ्। 51
सूम ् - नैकिम
नसंभवात ्। 205. एवंचा$माका$
य2म ्।
206. न च पया2यादOयवरोधो वकारा7द<यः। 207.

$याविथते6चोभय"न$य$वादवशेषः। 208.

संवादात ् Eवाप भागे िजनम"ु नवचसः शेषमOयतु मानं


तमात ् तेनोपरो/योप"नष7द"त कचो\ल€
ु छनानां दरु ाशा।

81
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

वैघtययाप 5Fटे ः न य7द सुगतवागेवमेवातु स$या


तेना
यो
यं "नरोधात ् पुYषवचनयोर*क4Oया "ु तन2ः।।202

सvचासvच वय€च वतयसमधकं तvच पूवyसहे "त


यादती$या7दवाचा पHर7हतगगनैगˆयते सOतभCगी।
Aयाघाततैयद
2 ]Fटः वसमयवह"तय2य"नFटः परोEतेः
तवाEयैन2 &"तः या
न च "नYपधकः
EवाOयस$$वा7दयोगः।।203

व7ृ K’ासौ यथाहk *"ततनु भवनां दे हभCगे वमानं


मुEतौ "न$यो/व2यान*भ"ृ त गुYतया "न$यपातं &मादे ः।
धमा2देAया2पक$वं गगनवदथवाता5शं पुगल$वं
ु तकyः क\पय
तः "ु तनयकुशलैद2 रू मु$सारणीयाः।।204
द

82
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

पशुपयधकरणम ्। 52
सूम ् - प$युरसाम€जयात ्। 209. अधFठानानुपप$ते6च।
210. करणवvचे
न भोगा7द<यः। 211. अ
तव$वमसव2ता
वा। 212.

सवk जाना"त Y-ः "ु तषु च म7हतः स$यवाद] च 5Fटः


*Bयातं त†त€च Eवचदप
ु "नषद]$यतु मानं तदिु Eतः।
मैवं दे वेन दै $य*मथनYचना मोहशााqण कुव2-
$या7दFटो eयेष त
ं "नजमकृत ततत

शFटोपजीAयम ्।।205

*ाजाप$ये 7ह वाEये *कटमप


ु "नषत ् *ाह दे हा$मवादं
चQे लोकायतं तत ् सुरगुYरभज
मोहन$वं मुकु
दः।
कUवथाने च लोकाय"तकपHरबढ
ृ ाः भारतेSप *गीताः
काया2थg व*ल4भत7दह पशुपतेतवदे वोपप
नः।।206

83
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

शैवायाBयावशेषैः पशप
ु "तसमयः याvचतुधा2
यथा वा
$ु या
यो
य€च बाधः फुट इह तदसौ शापदFु टाह2 उEतः।
अDाeयान ् वै7दकानामनुसत
ृ "नगमाः समYत$*वFटान ्
त$वे&Oया
यथा$वं सुगतिजनमतान
तरोिEतः QमाOता
।।207

"नFठा सवmषु नारायण इ"त वचनात ् हे $वह


तAयतोEतेः
मान$वोE$या च त
ा
तरमप म7हतं वेदव भारतादौ।
नातो बौ3ा7दवत ् ति
नरसन म"त चेत ् स$यमंशे तु बाधः
या
नासौ प€चराे Eवचदप त7दह वीकृ"तवmदतु\या।।208

56य
ते संगहृ ]ता जग"त 7ह समयाते च राानप
ु ा\याः
तमा
नः प&पातः Eवचदनु चत इ$यभ2क*ायचोयम ्।
मुTधैर
ये गहृ ]ताः भवतु समयसंर&णोिEत6च ध4यm
"नFठै EयोिEततद
यDहवह"तपरा तवY3ोिEत5Fटे ः।।209

84
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

उपयसंभवाधकरणम ्। 53
सूम ् - उ$प$यसंभवात ्। 213. न च कतःु2 करणम ्। 214.
वाना7दभावे वा तद*"तषेधः। 215. व*"तषेधाvच। 216.
*ामाUयं कम2काUडे म"ृ तनयवशतः सा$वतयाप स3ं
पादे िमन ् संग"त6च *"तमतदमने ना$यमुFये"त चे
न।
*$यथ2$वं वरोधzममपनयता प€चराय वायk
द
ु तका2यिु $थतोE$या त7दतरसमयेिFव$यन
ु य"ू त स3ः।।210

5Fटािमन ् वेद"न
दे $यन भमतमष
ृ ेःसा$वते वै7दक$वं
मैवं वैशयमूलतु"तपरवचने वेदवैरयहानेः।
संगeृ या4नायसारं *णय"त भगवान ् त3 भEतानुक4पी
ौतमाता27दवvच Aय़भज7दह वभुवy7दकं ताि
क€च।।211
वेदानां मानतोEतेतदनुसरणतः वय त
मल
ू तोE$या
Aयाविृ $तभा2"त बाeयागमत इ"त न त$तु\यभावोिEतराषˆ।
का हा"नः &ु-वयाशबल म"त यथा ता5शे वेदभागे
मो&य *$ययाथk $वगqणषत परं सा$वते स3भेदाः।।212

85
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

जीवयो$पि$तमाह *थय"त च मनो जीवत$व*सत


ू ं
तvचाहCकारहे तंु Aयप7दश"त ततःप€चरां न मानम ्।
मैवं जीवा7दवाचो eय भदध"त वभोAयूह
2 भेदा"नह ीन ्
त$त$त$वा भमानाि
नय"तमधगता तेषु त$त$समाBया।।213

जीवोानायन
तः कथत इ"त तद$ु पि$तप&ो नह]Fटः
शMदसCकष2णा7दन2 कथमप सम
वे"त जीवा7दमाे।
ौतसिृ FटQम6च वयमनप
ु 7ठततवY3ं न क\Oयं
तमात ् ु$या मथो वा न वह"तHरह त$त
ता$पय25Fटे ः।।214

साCBया वैशे षका6च ु"तपHरप7ठतं धम2मैvछ


न त$$वं
त$$वाचारौ तु बु3&पणकपशप
ु $यिु Eतषु ु$यपेतौ।
वेदोपकाHरवFणुम"ृ तवदवतथं प€चरााBयत
े
त$$वं cय
त स3ं चरणमप समं गeृ यभेदा7दनी$या।।215

मय2
ते प€चया मु"न भरप नमकारम
ेण शू-े
ताधीतं हवFकृ$*भ"ृ तपद महाOयंशतोयाधकाराः।
यो+या द&ोEतकालQमग"तर भग$या7दभेदे तदE
ु ते

86
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

Dाeयं पि6विFटसोम*भ"ृ तवदqखलं यिु EततसCकलcय।।216

जातावाचाय2शMदः Eवच7द"त न तथाचाय2देवो भवे$या-


या4नाते त$*ती"तः म"ृ तषु "नय मता\ल&णात ् त$*व$ृ तेः।
तवत ् यात ् सा$वतादावग"तकवषये j7ढभCगो न दोषः
व*ादे र शाे िथ"तरप बहुधा भारतादौ * स3ा।।217

योगाः साCBयAयद
ु ासात ् कणचरदमनाद&पादानय
ु ाताः
बौ3ो
माथेन लोकायतमुषतधयो जैनभCगा$तद$ु थाः।
प$युत
े पशूनां *क7टतवहतौ ता5शापFठु"नFठाः
/वतात$तु\यतका2गमशरणतया साकमिमन ् कु5िTभः।।218

2ृ वैभाषकायैः
पादे िमन ् कापलथैः कणभुगनुगतैव3
योगाचारा भधानैः सुगतमतरह6शू
यवाद*सEतैः।
अह2 ि$स3ा
तभEतैः पशुप"तसमयथा"य भ6चोपरोधं
b&O$वाथो प€चरां ु"तपथमवदत ् प€चमा4नायदशˆ।।219

इ"त वतीया/याये वतीयः पादः

87
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

अथ @वतीयाCयाये तत
ृ ीयः पादः

@वयदधकरणम ्। 54
स
ू म ् - न वयदत
ु ःे । 217. अित त।ु 218.
गौUयसंभवाvछMदाvच। 219. याvचैकय deमशMदवत ्।
220. *"ताहा"नरAय"तरे कात ्। 221. शMदे <यः। 222.
याववकार
तु वभागो लोकवत ्। 223. एतेन मातHर6वा
AयाBयातः। 224. असंभवतु सतोनुपप$तेः। 225.

सवk साCBयातु "न$यं &qणकमqखलमOय वैभाषकायाः


"न$या"न$यं समतं िजनपHरप7ठतां सOतभCगीं पठ
तः।
"न$या"न$ये वभ+याOय भदध"त वपय2य वैशे षकायाः
$ु यु$थान ् ताि
नY
धन ् "ु त भरथ वय$*ाणपादौ
युनिEत।।220

पूव
2 ाधPQयायां पुYषज"नवचो "न$यतोE$या "नjढं
Aयोमो$प$तौ तथैव िथ"तHर"त वचसोAया2हतौ विEत कि6चत ्।

88
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

स3ा
ती Aयोमसिृ Fट"न2गमशत मता ना
यथा स3रयां
वायAु योमामत
ृ ोिEतज2"नवधवहते$यिु Eतवैष4यमाह।।221

तेजः *ाथ4य5Fटे रमत


ृ वचनतोऽनंशक-Aयभावात ्
Aयोम
यु$पि$तवाक् यादप
ु 7हतवषयैवा$मनीवे"त चे
न।
*ाथ4ययात
ु $वात ् *थमपठनतः क\पनेऽ
येन बाधात ्
Pक€चाम$यgिEततु\यं
$वमत
ृ पद महानेकवाEयैककUŸयात ्।।222

युEतस$काय2वाद6ु"त भरनुमतो नावयAयित स+


ृ यः
त$त-Aयेषु नामा
तरभजनसहावथया सिृ Fटवादः।
इFटाः शMदायवथातव "नरवयव-Aयवगmप तमात ्
Aयोम
यु$पि$तYEता "ु तषु त7दतरो$पि$ततु\या न
बा/या।।223

तेजोधकरणम ्। 55.
सूम ् - तेजोततथाeयाह। 226. आपः। 227. पृ थवी।
228. अ"घकारjपशMदा
तरे <यः। 229. तद भ/यानादे व तु

89
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

ति\लCगात ् सः। 230. वपय2येण तु Qमोत उपपयते च।


231. अ
तरा वानमनसी Qमेण ति\लCगा7द"त चे

वशेषात ्। 232. चराचरAयपायतु यात ् तAयपदे शो
भाEतत_ावभाव$वात ्। 233.

कूटथात ् deमणः या+जगदqखल मदं पुपौा7दनीतेः


एतमात ् *ाण इ$यायप सुगम महे $या7दjहो मोहः।
*ाणवा
ता7दपाठQमत इतरसं&ोभणेS"त*सCगात ्
ई&ान
ु य"ू त5Fटे ः *थम मव परं सौ"त त$तvछर]र]।।224

आमाधकरणम ्। 56
सूम ् - ना$मा ुतेः "न$य$वाvच ता<यः। 234.

-Aयं सवk 7ह "न$यं कथतमवयव-AयभCगेन पूवk


"न$य$वं सूकारः पुनरप पुYषे Pकं व शFया भध$ते।
स$यं नामा
तराहा2 मह नुद"त दशां चेतनयानुपाधेः
*$यE$व$वधमš त7दह "नय मतौ शा6वतौ &े…णोSप।।225

90
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

सvछMदाथा2"तHरEतं ज"नमदqखल म$यैतदा$4या7द स3ं


*ोEता सिृ Fट6च जीवे "नरवयवनय$व4बरादौ "नरतः।
जीवो$पि$तततया7द"त न सत ् अकृता<यागमा7द*सCगात ्
"न$य$वाज$वकUठोिEत भरप जननं $वय दे हा7दयोगः।।226

दे हा$म$वे ज"नः यात ् त7दह न घटते जातमाय रागात ्


ाने PकUवा7द मेघोपलशबलपट*PQया$य
तद
ु था।
दे हे गेहा7दतु\या ममकृ"तरनघा दोषत$वैEयमोहः
b&Oतं चैEयानुमानं बलवदनु म"तः शाततक2त6च।।227

दे हे दे हा"तरे के तदवध"नयत*ाणबु/य&jपं
धीस
तान€च "न$यं *लयवल"यनं थानुमOयापवगा2त ्।
ŠडUडीराभं सदMधाववतथवकृतौ जीव मvछ
त इ$थं
"नधत
ू2 ा दरू म ु"त भHरतरवत ् बाधदोषोि+झता भः।।228

ाधकरणम ्। 57
सूम ् - ोत एव। 235. उ$Qाि
त ग$यागतीनाम ्। 236.
वा$मना चो$तरयो:। 237. नाणरु तv™तेHर"त

91
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

चे
नेतराधकारात ्। 238. वशMदो
माना<यां च। 239.
अवरोध6च
दनवत ्। 240. अविथ"तवैशFे या7द"त
चे
ना<यप
ु गमात ् h7द 7ह। 241. गण
ु ावाऽऽलोकवत ्। 242.
Aय"तरे को ग
धव$तथाच दश2य"त। 243. पथ
ृ गुपदे शात ्।
244. तगण
ु सार$वा$तु तAयपदे शः *ावत ्। 245.
यावदा$मभाव$वाvच न दोषः तKश2नात ्। 246.
पुं$वा7दव$तय सतो भAयिEतयोगात ्।247.
"न$योपलM/यनप
ु लिMध*संगो
यतर "नयमोवा
यथा। 248.

कैि6चत ् ान$वमां कथतमप


ु धजा ातत
ृ ै वा$मनो
यः
त ु$या7दबाधं *थय"त ववधं ोत इ$या7दसूैः।
पूव

2 यायादमुिFमन ् ज"नलयर7हते "न$यबोधे चोEते


सCकोचायह2 बु3ेव2कृ"तवचनमOयय सवारकं यात ्।।229

ात$ृ वं ानता च "ु त भर भदधे ना प&े पतामः


सव2ा$मा न भायात ् Pक म"त न "नगमैदm7हनोणु$व स3ेः।

92
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

वाभासैकवमत
ू mरवशदमहमसव2दा भान मFटं
धीसCकोचात ् सष
ु िु Oत*भ"ृ तषु वशदो\लेखमाोपरोधः।।230

धम2थे $वेवकारे …वधमप भवेत ् तAयवvछे दक$वं


ध म2Uयया
वये यात ् त7दतरवषये तय धम2य हा"नः।
जाना$येवे$यबो3ा न भव"त जडता ानमाोिEतवाया2
ानालोपा7दवाEयानुगुणवषयतां या$यसावेवकारः।।231

उ$Qाि
त प
दनाणूप म"त वचनतोSणीयसः शिEतलाभे
धीभू4ना यौगपयं $ववयवनयतोSनेकमू"त2Dहे Sप।
या4नातं वभु$वं परवषय मदं भा"त ता$पय2 लCगैः
जीवे Aयाप$ववादो म"तम7हमपरः वvछतायाशयो वा।।232

क-धकरणम ्। 58
स
ू म ् - कता2 शााथ2व$वात ्। 249.
उपादानावहारोपदे शाvच। 250. Aयपदे शाvच PQयायां न
चेि
नदm शवपय2यः। 251. उपलिMधवद"नयमः। 252.

93
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

शिEतवपय2यात ्। 253. समा/यभावाvच। 254. यथा च


त&ोभयथा। 255.

ात$ृ वं पुंस इ$थं भवतु तदप नामुFय कत2$ृ व स3ः


ु$यायैति
नषेधात ् वकृ"तवरहत6चे$यसत ् 5Fटबाधात ्।
कत2$ृ वापeनवोEतेरवकृ"तवचसोOया
यपयk 7ह गीतं
कता2 शााथ2व$वात ् तदय मह न च यादबो3ु"न2योगः।।233

Pक€च वोE$या7दभTनो "नग7दतुरहमः कत2त


ृ ाया "नषेधः
यय
ययाहमथा2$त7ददमुप"नषवे7दनः स3सा/यम ्।
भोEत$ृ वयाOयभावे *सज"त वतथं ब
धमो&ा7दशां
*ाणादानात ् वहारात ् *कृ"तसमधकोSमी"त योगाvच
कता2।।234

Aयापारानवा€छा*शकनयतनायोगयुिEततु म
दा
कायm सामयपे&े वधत7दतरयोलgक स3ा *विृ $तः।
साथk शां 7हतोE$या "नय"त"नय मता शायोTया दशा सा
ाता कता2 च भोEता तदय मह पुमान ् भा"त सवyः *माणैः।।235

94
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

परायताधकरणम ्। 59
सूम ् - परा$तु तv™तेः। 256. कृत*य$नापे&तु
व7हत*"तष3ावैयxया27द<यः। 257.

कता2 न eय
यत
ः मर"त खलु तथा पाqण"न6चा
यथा चेत ्
आा कुया2
न कुया27द"त तु "नग लते धावनादे शवत ् यात ्।
मैवं कमा2&काल*भ"ृ त परवशे कत2त
ृ ां त$फल€च
वीकृ$या$मेशमाे "ु तशतव7दते वेष इ$थं दरु
तः।।236

साधारUयेन हे तुः स लल मव वभुः सव2काया2Cकुराणां


वैष4यं $वावHर€चात ् *"त"नयतफलैः *ाqणनां कम2बीजैः।।
सा4यं वय वगीतं ुतमप त7दहाधो"ननीषा7दभेदः
ता5Eकमा2नj
ु पं फल म"त "नयतोSना7दरे ष *वाहः।।237

काले दःु खोपशाि


तं जनय"त भगवान ् Aयाजमाावल4बी
या दःु खापाचकsषा2 पर7हतमनसः सैव तयानुक4पा।
द$ते दे हा7दयोगं 7दश"त च "नगमं विEत वेदा
तसारं
"नसीमान
दयोगं "नYपधसमये सौ"त पुंसां तथैव।।238

95
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

दोषयाि
नDहांशो यम"यतुHर"त चे
नोपमदा2सह$वात ्
ना"नFटं ने6वरे 7ह *सज"त न परा"नFटमय *तीपम ्।
काYUयं सावकाशं Eवच7द"त कथतं साb&ताय€च सुथं
5Fटे चैत$वभावे फलद इ"त धया यु+यते त$*विृ $तः।।239

*$यCङा$माहमथ2ः* म"तपरवतां कत2त


ृ ा7द6च तिमन ्
वेvछापव
ू *
2 व$ृ तेरयमचदधकतावतेशानतु\यः।
ईशतु वेvछयैव *यतत इ"त ति
नƒनम
य$समतं
सारxया7दQमेण *"त"नयतग"तयात ् याणां *विृ $तः।।240

कत2$ृ वं यात ् कदाचत ् करणव"त पर*ेरणा"नAय2पे&ं


नो चेत ् ति
नDहायं कथ म"त य7द न वेFटप&ेSप सा4यात ्.।
वेनापxय*व$ृ तं न 7ह पुनरप तत ् कारयेयुद2या-ा2ः
तvचेदय वभावात ् इतरदप न Pकं "नFफलोSधीतभCगः।।241

&ेानां समानां वषमयतनता ता5शा5Fटभेदात ्


ना5Fटं $व
य7दFटं "नयमन भदया शा सतुत भाAयम ्।

96
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

साb&$वाय€च नेतुः सम"नगम मतं *ेरक$वं न Y


धे
भाFया7दD
थलेशोOयव7हतमनसामैदमxयk भजेत।।242
कता2 दे वः फलानां न तु करणभत
ृ ः *ेरक6चे$ययुEतं
सव2ु$या7दकोपा
न भव"त न फलं कम2णः पापचया2।
कमा2धीनं तु च
तायप 7ह भवभत
ृ ो भाषतं भाFयकारै ः

तूनां दे वतानामप करणगणाधिFठतं वयती$थम ्।।243

अंशाधकरणम ्। 60
स
ू म ् - अंशो नानाAयपदे शाद
यथाप
दाशPकतवा7द$वमधीयत एके। 258. म
वणा2त ्। 259. अप
मय2ते।260. *काशा7दव$तु नैवं परः। 261. मरि
त च।
262. अनुा पHरहारौ दे हस4ब
धात ् +यो"तरा7दवत ्। 263.
असंतते6चाAय"तकरः। 264. आभास एव च। 265.
अ5Fटा"नयमात ्। 266. अ भस
/या7दFवप चैवम ्। 267.
*दे शभेदा7द"त चे
ना
तभा2वात ्। 268.

97
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

जीवाद$य
ति\भ
नः पर इ"त बहुधा Aयाहरत ् स
ू कारः
भेदाभेदत
ु ीनां घटक"नगमतः शाव€च Aयपोढम ्।
उEता&ेपे समाधावप न समधको हे तुराित स$यं
पादांशायुिEतमुeयबहुकुम"तमतb&Oतये $वंशच
ता।।244

अंश$वं रामकृFण*भ"ृ तषु घटतां वDहांशावतारात ्


जीवे deमांशतोिEतन2तु "नरवयवं deम वEतुघट
2 े त।
deमाति6च$समिFटः *"तपY
ु ष मह $वंशता चे$ययE
ु तं
व6वnFटुब2हुया म"त बहुभवन/यातुरेक$व स3ेः।।245

Aयोमैकं यात ् घटायैः पथ


ृ क् उपधगणैde
2 म बeवंशमेवं
तोपाधAयपाये भवभद
ृ य मयात ् deमता म$ययुEतम ्।
वानथा2र4भदौxयात ् *"त"नयतगुण*$य भाय5Fटे ः
"छ
नािvछ
नांशच
तो7दतबहुवहतेः सा4यशMदाvच
मुEतौ।।246

मायोद
व$यपारे *"तफल"त मष
ृ ावीचषु deमच
-ः
छायांशातय जीवा इ"त क"तचदश

$येतदालोचनीयम ्।

98
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

न deम -Fटृ तेषामचदप 7ह तथा वेन क\Oयो न जीवः


EलOृ तेः *ाक् वा$महानेः …तयसमधकः क\पक$व
मTृ यः।।247


मां deम सवा2नुगत मह पन
ु "न2$य स3ाय¢Sशाः
जीवेशाच$*भेदा7द"त च क"तचनेद€च नोद€चनीयम ्।
स$तामाानव
ु $ृ तेतदधकवपष
ु 6शा सतुde
2 मतोEतेः
deमैव/यवाEयं "नरवयवतया "नि6चते S
याशयं यात ्।।248

मेरोरं शः Pकर]ट*भ"ृ तHर"त नयाि


न$य भ
न£ SशतोिEतः
साजा$या\प$वमूला गम"यतुमुचते$यागमास
नप&े।
अंशोिEतः यादमB
ु या स 7ह "नपुणधयामेकव$वेकदे शः
तमा+जीवो व शFटे भगव"त गुणवत ् त$*कार¢Sश
उEतः।।249

उEतं "न$योपलिMध*भ"ृ त परमते पूव2मेव eय"नFटं


भूयता5क् *सCगः *कथत इह Pकं भोगसCकsण2तादे ः।

99
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

मैवं पव
ू k 7ह बाeय*स"ृ तमशमयत ् सा4*तं deमवाद-
Aयाजोि$सEतान ् कु5Fट]न ् पHरh"तHर"त च यात ्
भवFय
नयेषु।।250

मxयााना7दचQे मY"त भगणवत ् घूण2मानय ज


तोः
*$यEत$$व*बोधात ् भवपHरहरणे सव2त
ावगीते।
श3
ु ा$मानगभाk परभजन भदामCगभेदां6च वयन ्
मीमांसार4भ स/यवपष
ु मप पन
ु 6शोधयामास जीवम ्।।251

Eलिृ OतAयgमा7दकेSप Qमभुव च वभोः *ाvयत$वैव2 शFटात ्


जीवयौपाधकौ तु *जननवलयौ चघनातत
ृ ाय।
कत2$ृ वं पारत
|यं गण
ु तनन
ु यतो व6वjपांशता
चे-$या4नाया
य़ो
यबाधAयपनयनवय$पादसा/या"न
सOत।।252

इ"त वतीया/याये तत
ृ ीयः पादः।

100
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

अथ @वतीयाCयाये चतुथः- पादः

"ाणोपयधकरणम ्। 61
स
ू म ् - तथा *ाणाः। 269. गौUयस4भवात ् त$*ाEv™ते6च।
270. त$पव
ू क
2 $वावाचः। 271.

अ&ायु$प$यनूEतौ न 7ह फलं अधकाशCकनं $व म


दं
त$संBयादे ः पर]&ाOयनुकृतब लभTु द
तच
ते"त चे
न।
एतेFवdeमकायk Pकमप कथयतां बाधनेनाथ2व$वात ्
तत ् सा&ात ् सCग"तः यात ् *थमचरमयोः म/यमानां
*सCगात ्।।253

अFटावाधकाराः *थम इह वय


नी"तYEतेि
-याणां
तेजोब
नोEतनी"तं -ढय"त चरमे AयिFटभेदय सFृ टौ।
संBयामाना7दच
तावप तदप
ु 7हतोपासनायैःफलं यात ्
*ाणा7द<यः *माता पथ
ृ ग"त वशद]कतु2मOयेष पादः।254

101
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

अDे स$तामष
ृ ीणां "ु तर भदधती *ाणतां विEत तेषां
ना deमैव वाvयं बहुवचनहतेतेन "न$या& स3ः।
मैवं त$सिृ Fटदा}2यात ् बहुवचन मदं पाशनी$यैव नेयं
*ाणष2$वे परा$म
यप 7ह सुघ7टते
ति
नYE$या7दसा4यात ्।।255

स?तगयधकरणम।् 62.
सूम ् - सOतगतेव2शे षत$वाvच। 272. हतादयतु
िथतेतो नैवम ्। 273.

सOत *ाणा6चर
ती$यु7दतम भ7हताते व शFयापयोगे
तमात ् सOतेि
-याणी$यसत ् अधकवचो5िFटतोSा
यपया2त ्।
लमैषां साि$वकाहCकरणपHरण"त-Aयता चाव शFटा
भेदेनोिEतः *धाने मन स फलवती कम2बोधेि
-ये<य़ः।।256

दे हAयाOयेकम&ं क"तचदकथयन ् भागतो भ


नकृ$यं
केचत ् कमmि
-याqण ु"तपथवमुखात$यजुः &ु-तकyः।

102
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

&ेयाहुरेके सह करणगणं बु3यहCकारच$तैः



ये तं च$तवजk "नजगदHु र"त तान ् अथ2तोS Aयुदास।।257

"ाणाणुवाधकरणम ्। 63.
स
ू म ् - अणव6च। 274. ेFठ6च। 275.

सवmFवान
$यवादात ् पHर म"त"नयमानुिEतत6चेि
-याणां
AयािOतिस3े"त चे
न *यदqखलतनू$Qाि
तग$याग"त<यः।
व$ृ $या दरू थधीः यात ् भजनवधपरे नS
ततोिEतः वकायyः

दथाना€च त$त$तनुषु वकृ"तम-Aयभावात ्
पथ
ृ $ु वम ्।।258

वायYु Zयाधकरणम ्।64.


स
ू म ् - न वायPु Qये पथ
ृ गप
ु दे शात ्। 276. च&ुरा7दव$तु
त$सहसFृ tया7द<यः। 277. अकरण$वाvच न दोषतथा 7ह
दश2य"त। 278. प€चविृ $तम2नोवAयप7द6यते। 279.

103
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

*ाणः *ागुEतनी$या परज"नत इ"त थापतो वायम


ु ां
दे हा
तति$Qया वा स इ"त न पथ
ृ गु$पि$तवादात ् सहाय।
-Aय$वं -Aयवगm पठनत उचतं नैष त$वा
तरं यात ्
तेज$वे वाcववथा$यजनव7दह त$$यागहानेः कदाप।।259

[ेQठाणु वाधकरणम ्। 65
सूम ् - अण6ु च। 280.

उEतः *ाणिलोEया सम इ"त स जगAयापकोि$व$ययुEतं


जीवा&
यायतत$सहप7ठततद$ु Qाि
त ग$यायबाधात ्।
तु$यथा2 सव2सा4यु"तHरह करण&ेध$ृ या7दहे तौ
दे हेSन\पोपकारः फुर"त च दशधा विृ $तभेदैव2भEतः।।260

#योतरायधQठानाधकरणम ्।66.
स
ू म ्-- +यो"तरायधFठानं तु तदामननात ् *ाणवता
शMदात ्। 281. तय च "न$य$वात ्। 282.

104
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

भोEतॄणां दे वतानामप तनक


ु रणाधिFठ"तनmशत
ा
त$वात
|य*दाना7द"त न तनुभत
ृ तvछर]रं 7ह सवm।
"न$ये त$पारत
|ये Eवचदप न भवेत ् राजसाम
तनी"तः
*ाण
यायात ् *भु$वं त7दह परवशं चेतनानां वशEये।।261

इिBयाधकरणम ्। 67.
सूम ् - त इि
-याqण तAयपदे शाद
य ेFठात ्। 283.
भेदुतेवल
y &Uयाvच। 284.

*ाणोप या3ृषीकं भश
ृ मुपकरणा$तेषु मुBय$ववादात ्
उ$Qा
$यादौ च साeया7द"तय7द न पथ
ृ EशMदनैतय भेदात ्।
कUठोEता7दि
-य$वा
मन स तु घटते गोबल]वद2 नी"तः
न *ाणे साि$वकाहCकरणवकृ"तता शMदसा4या7द म
दम ्।।262

105
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

संामूत-Oल?ृ यधकरणम ्। 68.


सूम ् - संाम"ू त2Eलिृ Oततु …व$ृ कुव2त उपदे शात ्। 285.
मांसा7द भौमं यथाशMद मतरयो6च। 286. वैशेFया$तु
तवादतवादः। 287.


वायैः मय2तेSसौ सर सजवस"तAय2िFटनामा7दकता2
जीवेनानु*व6ये$यप कथतमतः *ेFयकृ$यQमो।

नैको 7ह *वेFटा …वत
ृ मकृत च Aयाकरो7द$यधीतः
त$त+जीवा
तरा$मा सज
ृ "त च भगवान ् ता5शं काय2जातम ्।।263

या जीवेना$मने"त ु"तHरयमप न deमजीवैEयमाह


*ागेवैकोS
तरा$मा वपुHरतर इ"त था"यभेदा भधानात ्।
तेनेशतव शFटवकरणकतयानु*वेशेSप कता2
जीवे त$कत2त
ृ ाया मह न 7ह घटते E$वाु"तः कत2भ
ृ ेदात ्।।264

अT
यादावUडम/यिथ"तम"त कथतं jपभेदैिव$ृ वं
तेजोSब
ना शतोEतावप वशद मदं तेन वेधािव$ृ कृत ्।

106
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

मैवं deमाUडसिृ Fटभ2वतु कथमसाव…व$ृ कारपूवा2


भE
ु ते
नादौ …धोEता पHरण"तHरतरत ् सि
नकृFटे *5िFटः।।265

अ&ाणां ज
मसंBयापHर मतय इह *ाणवायोवjपं
त$सौ4यं दे वतादे तदभ
ु यवषयाधिFठतौ पारत
|यम ्।
*ाणया"नि
-य$वं बहुवधचदचAयिFटनामा7द चाSSयात ्
प€चीकतु2ः वना भ*भवकवचतादू चरे *ाणपादे ।।266

"न$य$वं Aयोि4न वातायणुषु च पुYषेOयताद]न ् अपाथा2न ्


ोादौ भूततायं मन स च वभुतां "न$यत$वा
तर$वम ्।
*ाणेFवा$मा7दभावं वपद"नयमनवैHरतां वग2ब
ृ दे
वेधय

ु मुEतय
Qममप वदतां पादयTु मेS भCगः।। 267

तकyरापातस$यैरवह"तकथने Aयाह"तः थपता यात ्


स4यिTभव2तुव$ृ या त7द"त य7द तदा वा भमानोपरोधः।
तेना/यायो वरोध*शमनकृदसौ बौ3ब
धोव2Y3ः
सौी तका2*"तFठा ु"तपथवमुखवैरवादे षु यो+या।। 268
इ"त वतीया/याये चतुथः2 पादः

107
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

अथ तत
ृ ीयाCयाये "थमः पादः

सा/या मुिEतन2चेत ् यात ् *सज"त वफला साधना/यायEलिृ Oतः


सा/या चेत ् न6वर] यात ् कथ मह पुनराविृ $तशू
योपवग2ः।
मैवं deमानुभू"तः परभजनवता *ाग स3ैव सा/या
धीसCकोच*णाशि$वय म"त च भव$यु$तराव/यतीता।।269

पादा<याम पव
ू k जनय"त भवनां deमवयाधकारं
प6चात ् तेषामुभा<यां वद"त बहुवधां तामशेषैसहाCगैः।
ऐ6वया2दौ वरिEतं "नरवधवभवे पूYषे चा भलाषं
वयाभेदावल4बं तदप
ु करणमOयाह पादै ः Qमेण।।270

संसारोवTनचेतातनुभद
ृ धकरो$य शार]रकांशे
वैराTयाथ2तु पादः Pक म"त पुनरसौ सूकारै "न2ब3ः।
स$यं *ाOया
तराणां "नरयगणतुलारोपणं मुE$युपाय-
*ार4भेS<य7ह2तं यात ् $वरत इह खलु पFट5Fटवदोषः।।271

108
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

दे हायं भोTयनी$या 7दव भुव चगतौ त तैव ल<यं


*ाणायैभत
ू2 स
ू मैरप Pक मह मध
ु ा पव
ू 2देहात ् गहृ ]तैः।
जीवयाणोग2"त€च वयमुपजनयेद]6वरः *ाणनी$या
मैवं वvछ
दकृ$ये ु"त मत"नयतौ गौरवोEतेरयुEतेः।।272

नानाजातीयरा श ं Aयप7दश"त जनो भूयस¢Sशय ना4ना


*ाचय
ु ा2देवमापः पY
ु षवचस इ$यv
ु यते भत
ू वग2ः।
AयिFटं प€चीकृतैतैसज
ृ "त 7ह स वभुतारत4यं पन
ु 6च
ु तेः।।273
3ाशMदि$वहापः कथय"त "नगमे त$समाBयावदE

यौः पज2
योथ पx
ृ वी तदनु च पुYषो योष7द$येवमेतान ्
प€चाTनीन ् क\प"य$वा पHरकरस7हतांतेषु प€चािTनवया।
3ाBयं भत
ू स
ू मं QमपHरण"ततसोमवषा2
नरे तो
jपं हAयं सजीवं तनुधरमYतो जुeवती"त dवी"त।।274

कृताययाधकरणम ्। 70
सूम ् — कृता$ययेऽनश
ु यवान ् 5Fटम"ृ त<यां यथेतमनेवं च।
295. चरणा7द"त चे
न तदप
ु ल&णाथm"त काFणा2िज"नः।

109
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

296. आनथ2Eय म"त चे


न तदपे&$वात ्। 297.
सुकृतदFु कृते एवे"त तु बादHरः। 298.

इFटापूता27दjपं तनुभ7ृ दह शुभं कम2 यि$क€च कुया2त ्


भुE$वा कृ$नं तद
ते पुनरव"न मया7द$यसत ् 5Fटबाधात ्।
का$
यmने$युत$वात ् सुकृतफलतया जा"तभोगायधीतेः
तमात ् *ारMधशेषैत7दतरस7हतैरापतेत ् वग2पा
थः।।275

धूमं रा…€च प&ं "त मरकलुषतं दb&णाविृ $तमासान ्


प6चा\लोकं पतॄणां गगनमप मत
ृ 6च
-म<ये"त कमˆ।
*$याव$ृ तौ तु च
-ात ् गगनसततगौ धूममz€च मेघं
†ीeयाद]न ् या"त रे तिसचमथ जननीं यातनाचQवतˆ।।276

आचारांशय सा/यं चरणवचनतो जा"तभोगा7दकं यात ्


कमा2चारौ वभEतौ ु"तत इ"त न सत ् ग$यभावात ् तथोEतेः।
मुBयं व$ृ या 7ह कम2Uयप चरणवचो नैकदे शे "नरो/यं
जा$या7दः कम2भेद*भव इ"त मते च
$यमाचारसा/यम ्।।277

110
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

*ाOताचारा"तव$ृ तौ *"तपदमष
ृ यः समYः *$यवायान ्
*ाचीनांहः*णाशं तदनस
ु रणतः पU
ु यकमा2ह2ता€च।
नातः स$कम2माात ् …7दव इ"त धया त$पHर$यागशCका
न eयाचार*ह]णे 6व5"तजलसमः शोधको वेदवग2ः।।278

अनQटा:दकाय-धकरणम ्। 71.
सूम ् - अ"नFटा7दकाHरणामप च त
ु म ्। 299. संयमने
$वनुभय
ू ेतरे षामारोहावरोहौ तग"तदश2नात ्। 300. मरि

च।301. अप सOत। 302. ताप तAयापारादवरोधः।
303. वयाकम2णोHर"त तु *कृत$वात ्। 304. न
तत
ृ ीयोपलMधेः। 305. मय2तेप च लोके। 306. दश2नाvच।
307. तत
ृ ीयशMदावरोधः संशोकजय। 308.

सवmषां दे हपाते स"त "नयमवती च


-मः*ािOतYEता
तमात ् पापो$तराणां "नरयग"तपुरकाHरणी से"त चे
न।

111
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

लोकः संपूयत
2 े तैनप
2 र इ"त गरा संकुचेत ् सव2शMदः
तेऽततयातना
ते तत इह सहसा कुि$सतां याि

यो"नम ्।।279


म *ािOतज2रायु*भ"ृ तषु भवनां कम2पाकैव2चा
भ"ू यFठै ः पुUयपापैरपवदनवती प€चमाहु$यपे&ा।
तवत ् धम
ू ा7दमाग2ः क"त क"त च शुभैY$कटै दmहपाते
7दAयं jपं वमाना7दकमप सप7द *ाOय याताः * स3ाः।।280

तवाभा<यापयधकरणम।् 72
सूम ् - त$वाभाAयापि$तYपप$तेः। 309.
आहु$योदm हव$वं *थमचरमयो"न2व2वादं तथा यात ्

मैवाकाशवायु*भ"ृ तषु भवतेर
वया7द$यसारम ्।
रे तिसTभावनी$या पथ
ृ ग भलपनानह2 तामामेव
यु<वोः पुUय*सा/यं फल मह प7ठतं नाित भोग6च
म/ये।।280

112
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

नातचराधकरणम ्। 73.
सूम ् - ना"तचरे ण वशेषात ्। 310.

Aयोमा7दिथ$यवथा चरमचर म"त AयEत"नदm शहानेः


शE
ु लावथानयात ् यात ् अ"नय"तHर"त न वार सEयाः
*व$ृ तेः।
†ीeया7द<यो 7ह द"ु न2F*पतर म"त तु ूयते तेन पूवk
शीं त$तKशाया$यजन म"त पHरायते वाEयशE$या।।282

अयाधिQठताधकरणम।् 74.
सूम ् - अ
याधिFठते पूवव
2 द भलापात ्। 311. अश3
ु म"त
चे
न शMदात ्। 312. रे तिसTयोगोथ। 313. योने6शर]रम ्।
314.


म †ीeया7दना4ना त
ु मह त7ददं दे वम$य2$ववत ् यात ्
नैरा$4यं थावराणां न च "नगमवदः थापय
ती"त चे
न।

113
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

पU
ु ययैव *व$ृ ते फलपHरगणने थावर$वोE$ययोगात ्
रे तिसTवFम2णीव eयुपचर"त ज"नं थावरे SOय
यदे हे।।283

7हंसायोगादशु3ं ु"तव7हतमप
याcय मFटा7दकं तत ्
पापांशं †ी7हभाव*भ"ृ तषु सुकृती भुCEत इ$यOययुEतम ्।
उEता म
ाथ2वादै ः पशु7हत म"त सा तिvचPक$सावदे षां
dत
ू े ये वधोSसाववध इ"त मनःु तौ"त "न
दा
ि$वहा
यत ्।।284

कतु2दgषं 7दशेत ् संपन मह पशोतत ् Qतो6चोपकुया2त ्


तमादिमि
नषेधं b&प"त न वधHर$यdुवन ् सांBयभEताः।
"नधत
ू2 े प6वनथm न खलु तदु चतं पFटप6वा7दक\पः
त$त$कालाधकाHर*"त"नयत इ"त Eवाप न यात ्
वरोधः।।285

Pक€चो$सगा2पवादQम मह जहतः कs5शी "न$य7हंसा


शु3ं न Eवाप स/येत ् तव 7ह वधपदं पFृ टत$ति
नषेधम ्।

114
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

यास$या7द वैधं तदनु च व7हता "नFकृ"तति


न म$ता
ताग$या तथा या7दतरवत ् अथवा केवलं ति
न म$तम ्।।286

अि6लFटं वDहायैनभ
2 इव मुसलैः &े…णं केचदाहुः
कमा2कता2रमेवं फलमप ववधोपाधभेदैक"नFठम ्।
अAयEतयापवगk भवभज
ु मप चाना7दमE
ु तवभावं
तेषा म$थं मनीषां ब7हरकृत नयैरेष वैराTयपादः।।287

पादे $वथा2ः षडिमन ् वपुHरह वजहत ् भूतसूमैसहे यात ्


भुEतवगgSवरोहे दनुशयस7हतो माया भ
नमाग2ः।

-ावाO$या7द न याि
नरयपथजुषां अ4बरादौ स5E$वं
तमाvछ¤ोवरोहः परवपु ष चरं †ी7हपव
ू m तु योगः।।288

इ"त तत
ृ ीया/याये *थमः पादः

सCयाधकरणम ्। 75.
सूम ् - स
/ये सिृ Fटराह 7ह। 315. "नमा2तारं चैके
प
ु ादय6च। 316. मायामां तु

115
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

का$
यmनान भAयEतवjप$वात ्। 317. परा भ/याना$तु
"तरो7हतं ततो eयय ब
धवपय2यौ। 318. दे हयोगावा
सोप। 319. सच
ू क6च 7ह त
ु रे ाच&ते च तवदः। 320.

deमैव वैः वभावैबह


2 ु मुखमवदत ् *ाEतना/याययTु मे
तयेहाकृFयच
ता Pक म"त पन
ु रसौ साधना/याययTु मे।
मैवं वयाः *भे$तुं वशदय"त परं त3 त-प
ू भेदात ्
स3ोपाया7दभावं *थय"त च वभोः *ाOयतFृ णा*थ4ने।।289

नैगु2Uयं deमण6चेत ् वतथ इह गुणैde


2 मवयावभागः
सोS$वेतैः कि\पतै6चेत ् ु"तमतवह"तः ना 5िFटQमोSप।
"नदgष$व€च "न$यं य7द वद स मुधा दोषशा
$यथ2य$नः
क\Oयं चेत ् दFु टता यात ् *कृ"तHर"त पHरb&Oतये चैषपादः।।290

Pक€चादौ च
$यभावः * म"तवषयता व*भ$वं सुख$वं
व6वाधFठानता च वबहुभवनधी"न2व2शष
े े कथं यात ्।
सव2$ु यथ2हानं ववचनवह"तःसव2मानै6च बाधः
मायावैया$यभाजा म"त सगुणदशोपाितपाद6च द
ु थः।।291

116
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

$यEतं दोषैगु2णा}यं य7द पुनHरह त deम च


$येत पादे
जीववOनायवथामननमथ कथं संघटे ते"त चे
न।
वOनाथ2nFटृभाव*भ"ृ तबहुवधdeममाहा$4य स/यै

तोरय वमुEताव"तपरवशताOतये चैतद।।292

पादयायायमधk क"तचदधजगःु पव
ू प
2 ादय शेषं
प6चादध2€च सा&ादनुघ7टतमप
ु ा$यथ2त$तगण
ु ोEतेः।
एत
नातीव hयं शब लतकथने चातुर]वैपर]$यात ्
deमोEतौ जीवदोषDह इह तु मुखं त$*"तव
वबु3ेः।।293

वOनेSथा2ः स
तु सFृ टातदप बहुवधा द
ु $यजा zाि
तर
*/वताना मदानी
तनवदनुभवात ् था"यता7दzमाvच।
स$यं ु$या7द स3े त
ु पHरहरणायोगतः सिृ Fटमां
वीकृ$यांशे तु बाधात ् zममप 7ह यथाजागरं न b&पामः।।294

कि6चयोग*भावाि
नजपरभवनवैरस€चारनी$या
"नFQा
तः पूवद
2 े हात ् वश"त परवपुः पूव2माOनो"त भूयः।

117
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

इ$थं वOनेSOयद

तिथ"तHर"त क"तचत ् 6वासव$ृ या
यथा
ये
च$तोय3ी*स$ृ येतरतनभ
ु जने सौभHर
याय स3ेः।।295

उEतं प$या *जानां भव"न दहरवत ् स$यसCक\पतायं


पुादे 6चैष कता2 *कृत इह सज
ृ ेत ् वाOनमथ2€च मैवम ्।
मE
ु तौ ता5Tगण
ु ोEतेरन भमतसमु$पादनादे रयोगात ्
वाOनानां सच
ू क$वादप "नqखलजग$कतु2रेषा 7ह सिृ Fटः।।296

कामं कामं वधाते$यप णमुलुचतोSनूयते चेश इ$थं


सोSयं सुOतेषु जाग$य2प वशद मदं स4पHरFवCगवाEयात ्।
त$त$कालावसानाःक"तक"त "नयता जागरे SOयथ2भेदाः
त$त$कमा2नj
ु पं फलवतरण म$येतदOयE
ु तमाOतैः।।297

मायामाोिEतलाभात ् ु"तमुखसुगता व6व मxया$वमाहुः


शाार4भे तदे भः कथत मह ततोSसCगत$वा7दद ु थम ्।
मायाशMदो न मxयावचन उपचर$व
ततःPकं ततयात ्
स$येादौ *योगादु चत"नयमने सोयमा6चय2ताथ2ः।।298

118
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

तदभावाधकरणम ्। 76.
सूम ् - तदभावो नाडीषु तv™तेरा$म"न च । 321. अतः
*बोधोमात ्। 322.

थानं ज
तोः सुषुOतौ ु"तर"नयमतो विEत नायः पुर]तत ्
हादk deमे"त तमा7दह भवतु मथो नैरपेयात ् वक\पः।

न *ासादखtवाशयनवदप
ु कृ$य
तरै यgिजतानां
प&े प&े वक\पः Qमघ7टतचतुदgषयुEतो न यE
ु तः।।299
कमा-न
ु मृ यधकरणम ्। 77.
स
ू म ् - स एव तु कमा2न
ु म"ृ तशMदवध<यः। 323.

मिु Eतd2eUयपी"तज2हदसुखगणा ता5शीयं सष


ु ुिOतः
ु$यैव BयाOयतेततदनु तनुभद
ृ 
ु बु/यमानततोS
यः।
मैवं कमा2नुव$ृ तेः मरण"नयमतः पूव2 एवे"त शMदात ्
मो&ोपाया7द शFटे ः वपदनुवदनात ् *ाvय एव *बु3ः।।300

119
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

जीवाना7द$वमच
ू े 5षदनुकरणं &ेOयते चापवगm
वगा2यथ2*विृ $तः ु"तनयव7दता सौगताया6च भTनाः।
क\पा
तेSOयेकतोिEतः"नय मतवषया नामjप*हाणात ्
भूयि6च
ता सुषुOतेः *लयसमदशासि€जहासा7द स/यै।।301

म]ु धाधकरणम ्। 78
सूम ् — मTु धेधस
2 4पि$तः पHरशेषात ्। 324.
जाD$वOनौ न बाeयावगमवर7हतौ 6वासपूणा2 सुषुिOतः
तमात ् मुिTधम"2ृ तयात ् *श मतकरण*ाणवगm"त चे
न।
म$ृ यादे हmतुभेदात ् िथ"तम"ृ तवशयात ् उि$थतेरा"नय$यात ्
मतुk *Q4य म/ये वरम"त वधने$य तुया2धभ
2 ावः।।302

उभय'लMगाधकरणम ्। 79.
स
ू म ् - न थानतोप परयोभय लCगं सव2 7ह। 325.
भेदा7द"त चे
न *$येकमतवचनात ्। 326. अप चैवमेके।
327. अjपवदे व 7ह त$*धान$वात ्। 328.
*काशवvचावैयxया2त ्। 329. आह च त
माम ्। 330.

120
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

दश2य"त चाथोऽप मय2ते। 331. अतएव चोपमा


सूयक
2 ा7दवत ्। 332. अ4बुवदDहणा$तु न तथा$वम ्। 333.
वृ 3’ासभाE$वम
तभा2वादभ
ु यसाम€जयादे वं दश2नाvच।
334. *कृतैताव$वं 7ह *"तषेध"त ततो dवी"त च भय
ू ः। 335.
तदAयEतमाह 7ह। 336. अप संराधने *$य&ानम
ु ाना<याम ्।
337. *काशा7दवvचावैशेFयं *काश6च कम2Uय<यासात ्।
338. अतोन
तेन तथा7ह लCगम ्। 339.

तूनां जागरा7दिथ"तषु भव"त यत ् वैशसं द श2तं तत ्
त$त$थानेषु योगेSOयनघशुभगुणं deम संशो/यतेS।
संसगyEया7दमूलान ् पHरहर"त ततो दोषवगा2न ् उभा<यां
ह]न$वौदाय2हानी परमपनयते नी"तयTु मेन नेतुः।।303

नैगु2Uयं "नगण
ु2 ोEतेगण
ु2 वचन महावयधमा2थ2वादः
नैदgFयं वतुव$ृ या त7दतरदqखलं वाOनभोगा7दतु\यम ्।
इ$थं जीवेशभूमापहरणकुहनावादमोमुeयमानान ्
&ेOतंु न थानतोSपी$यधकरणमथार<यते SनेकशC
ृ गम ्।।304

121
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

हे यं वतु वतो यत ् िथ"तHरह 7ह भवेत ् दःु खकृत ् वेvछयाप


$या+य$वं ना
यथा या7द"त न "नYपधेहmयभावय हानेः।
"न$यवात
|यभाजो भवन इव दशाभेदतो नाOयवयं
ु$यैवैक दे हे परत7दतरयोः शु/यशु3ी eयधीते।।305

deम&ा7ददे हेFवणHु रव वभुरOया$मभावेन "तFठन ्


त$तvछMदा भलOयत7दह स न कथं त$तदादे शव6यः।
मैवं न ाOयतेSसावव7दतवरहात ् शा सत$ृ वा
न शायः
Pकि€च+ो eय
यत
ो जग"त 7हतवदा बो/यते *ेयत
2 े च।।306

उ$सगmणापवादं न खलु नयवदः &ोभणीयं &म


ते
तमात ् dाeमे गुणादौ वधवषयम"तQ4य "तFठे ि
नषेधः।
एवं शा
ते वरोधे न 7ह समवषयापिvछदा
याय स3ः
5Fटो "न$यं "नषेधः पर इह च ततः यादप
ु Qाि
तनी"तः।।307

स$वं काय2य गोपाय"त कथमसतः स_वेत ् इ$यधी"तः


-Aया
य$वं 7ह कायm Aयपनय"त परं मिृ $तके$येव शMदः।

122
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः


तभा2वात ् व शFटे भगव"त जगतो नेह नाने"त युEतं
"न7द2 Fटे य$वशCकां *शमय"त परे ने"तनेती"त चोिEतः।।308

त$तवतु *दे शे सकलगुणतया पूण5


2 6यः परा$मा
वृ 3’ासा7दभेदोि+झत इ"त 7ह जलाधारसूयgपमोिEतः।
अपशgदाh"त6चेत ् न 7ह घटकरकाकाश5Fटा
तयिु Eतः
तमात ् deम व लCगं ववधवभव म$येव
वेदा
तप&ः।।309

अ:हकु^डलाधकरणम।् 80
सूम ् — उभयAयपदे शा$व7हकुUडलवत ्। 340.
*काशायववा तेज$वात ्। 341. पव
ू व
2 वा। 342.
*"तषेधाvच। 343.

व6वnFटुः वदःु ख*जनन मह न वांशतोSच$वEलOृ तौ


म$ृ त$काया27दक€च वरस मह बहूदाhतं स*"तम ्।

123
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

तमादAयाकृता7दव2हरण"नयता वPQयैवे"त चे

वांशे मौ}यं वत
वन ् वहर"त भगवा"न$यनथा2नपोहात ्।।310

कि6चि
न$योSचदं शो ववधवकृ"तमान ् deमणी$याहुरेके
फेना7द
यायतोS
ये स"त वकृ"तवशा ासव2भागान ्।

-+यो$ना7दनी$या क"तच7दह जगdeमणोरै कजा$यं
सवm ते सव2देहवरसग"तहतेर वासनीयाः।।311

पराधकरणम ्। 81
स
ू म ् — परमतः सेत

ू मानसंब
धभेदAयपदे शे<यः। 344.
सामा
यात ् तु। 345. ब/
ु यथ2ः पादवत ्। 346. थानवशेषात ्
*काशा7दवत ्। 347. उपप$ते6च। 348. तथा
य*"तषेधात ्।
349. अनेन सव2गत$वमायामशMदा7द<यः। 350.

सेतंु ती$वm$यधीतेः पHर म"तवचनात ् *ाOयस4बि


धतोEतेः

याधEयुतेरOय"तवहननयात ् कारणं *ापकं यात ्।

124
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

*ाOयं $व
यत ् भवे7द$यसत ् अनवधके कारणे *ाOयतोEतेः
सेतु$वायिु Eतरिमन ् बहु भरवहतां विृ $तमCगीकरोतु।।312

सेतु$वं सेतुतु\यात ् वधरण"नयमात ् ब


धनावा युEतं
AयाOतेSOयिम
नप
ु ाधेः पHर म"तवचनं साथ2कं सू…तं *ाक् ।
चातुFपयं च त$तv™"त भरनग
ु ुणं क\OयतेSन
तभ4
ू नः
वये$येवं मत
ृ ये$य भ7हतमथवा मिु Eतरे वामत
ृ ं यात ्।।313


ययाधEयवादे परमवधतया कारणं य 5Fटं
त eयAयाकृता7दःतदवधः इतरापे&यासौ पर6च।
यमाद
यत ् परं ने$य भ7हतवषये त$परोEतेरयुEतेः
एव
$वा7द$यनिू Eततत इ"त य7द वा AयाOयमE
ु तं तदतु।।314

फलाधकरणम ्। 82
स
ू म ् - फलमत उपप$तेः। 351. त
ु $वाvच। 352. धमk
जै म"नरतएव। 353.पूवk तु बादरायणो हे तAु यपदे शात ्। 354.

125
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

आरा/यः कम2काUडिथतनय"नवहथापतानां PQयाणां


अ/य&ो दे वतानामनप
ु धम7हमा म/यकाUडो7दतानाम ्।
अाOयेतावतोEतो भवभयचPकत*ाO$युपा$येकलयं
त$तvछााथ2योTयं 7दश"त फल म"त
थाOयतेSथा$यद
ु ारः।।315

कृFयादे म2द2नादे रप भव"त फलं वारतो वा


यथा वा
धमा2णां साधन$वं ु"त भरवगतं दोषबाधोि+झता भः।
तमाद]श*सादात ् फल म"त तु वचत$*शंसे"त चे

ौतारा/य*साद$यजनकदनतोSपूवE
2 लOृ तेरयोगात ्।।316

ययOयारा/यमल
ू ं फल म"त फ लतं दे वताधPQयायां
कमा2पे&ा तथोEता फलजननपर*ेरणादौ तथाप।
साb&$वानादर$व*भ"ृ तपरगुणान ् *ेय त$*ीणनादौ
शCकातCकै"न2Y3ां$वर"यतुमधुना ता5शोदारतोिEतः।।317

स˜ाजः सानुक4पात ् पतुYचतवदः सा4यभाजो वदा


यात ्
थाने व
दि
त पुा "नयतYच भदा यि
तातंतमथ2म ्।

126
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

त *ाOयं वतो यत ् वह"तHरह यतः त$*शाि


त6च यमात ्
दे यं यvचावशेषात ् दमनमप यथालोकमाप तत ् यात ्।।318

शु3ान
दे त7द$थं शुभगुणजलधौ स$य"न$यवदे हे
दे वीभूषायुधायैर"तश"य"न कन_ोगल]लावभूतौ।
शेष$वाधारभाव*भ"ृ तबहुवधथानस
ु ंब
धद]Oते
5िFटः वगा2पवग2*सवतHर हरौ "न"न2मेषा ु"तन2ः।।319

पादे वाOनाथ2हेतुतदय मह सुषुO$याध"ृ तः सुOतगोOता


ु गुणोSच"_रं शी वदे हैः।
मTु धोबोधा7दकता2 $वनघशभ
पार4ययैकसीमा सकलफलद इ$यv
ु यते भिEतभ4
ू ने
स$ये $वेवं गुणादावथ परभजने jपभेदा7द च
$यम ्।।320

इ"त तत
ृ ीया/याये वतीयः पादः।

127
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

अथ तत
ृ ीयाCयाये तत
ृ ीयः पादः

सव-वेदात"ययाधकरणम ्। 83
स
ू म ् - सव2वेदा
त*$ययं चोदनायवशेषात ्। 355.
भेदा
ने"त चेदेकयामप। 356. वा/यायय तथा$वे 7ह
समाचारे धकाराvच सववvच ति
नयमः। 357. दश2य"त च
।358.उपसंहारोथा2भेदावधशेषाव$समाने च। 359.

त$वानानु व3ं 7हततममनघं मोयमाणय वEतंु


त$$वे "नधू2य तक2+वरज"नतमहासि
नपात*लापान ्।
"नFप
ने त$$वबोधे न Pकमप वदष
ु ा सा/य म$युगण
ृ <यः
याव+जीवानुव$यk मुरHरपुभजनं मुिEतलाभाय विEत।।321

भीमा<यो यातना<यः पतप


ृ थगमनावत2नादे 6च …ब<यत ्
तFृ णां कृFणामत
ृ ाMधौ पHरणय"त परां यावता तावदE
ु तम ्।

128
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

इ$थं लMधाधकारः परमधकुYते साधने य साCगे


पादव
वे परिमन ् त7दह बहु भदा बब2रं "नd2वी"त।।322

एकिम
नेव पादे "नपुणनयकृता न वयोतक2णं यात ्
भेदोSभेद6च नैको वषय इह भवेद
यहान*सCगात ्।
तमादिमन ् *कsणा2 नयवत"तHर"त *ेb&तD
थचोये
वेयाविvछ
नवया"नयमकृदय म$यैदमxयk समxय2म ्।।323

आBयाव
तं गुणानां "नजगदY
ु पसंहारतः पादमेतं
वयैEयाथm तदिमन ् अपवदनतया भेदच
ता *सEता।
इ$थं शुूषुशCका मह शथल"यतुं भाषतं भाFयकारै ः
त_े दाभेदमीमांसन मह वषय$व चोEतोSनव
ु $ृ तः।।324

"नसीमान
दनाŠड
धम"नYपधकान

तस4पगुणौघे
वयाभेदैव2भ+य *qणधHरह य7द *ािOतरOयंशतयात ्।
मैवं तैरेव धमyः त7दतरस7हतैः पूण2कामय पूणk
*ाOयं deमैव ना
यत ् Pकमप फलमतः
त$Qतु
याय स3ः।।325

129
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

भेदः शMदा
तरायैव2धषु "नय मतः कम2काUडवतीये
संयोगायैEयतोS
यः समुदय"नयतात ् सैव वयासु नी"तः।
आदौ तेनैव शाखा
तरनयमु7दतं चोदनादे रभेदात ्
ु$यैवाb&Oय भूयः *"तसमधत तं भेदका
यथ2तोE$या।।326

शाखासु *PQया
या वणमप पन
ु 52Fटमावशेषं
वयाभेदततः या7द"त न तदभ
ु यं युEतम/येतभ
ृ ेदात ्।
तेषामेवे"त वाEयात ् Eवचदप
ु ज"नता भेदशCका $वयुEता
वा/याये deमवयापद मह 7ह भवेत ्
त†तेना
वयोEतेः।।327

jपैEयादै Eय स3ौ Pक मतरदप


ु संहायk अ
यो गण
ु 6चेत ्
भेदो न यात ् वक\Oयं त7दह Pकमफला तेन च
ते"त चे
न।
वेयाकारै EयमैEयं 7दश"त तदधकं Pकि€चदाकृFयतेsCगं
कम2UयOयेवमेव eयप
ु h"तवषयो भेदकांशा"तHरEतः।।328

130
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

अयथावाधकरणम ्। 84
सूम ् - अ
यथा$वं शMदा7द"त चे
नावशेषात ्। 360. न वा
*करणभेदा$परोवर]य$वा7दवत ्। 361.
संात6चे$तदE
ु तमित तु तदप।362.AयाOते6च
सम€जसम ्। 363.

*ाTवत ् शाखावभेदेOयुपश मत भदा ता5गुगीथवया


यादे का चोदनायैः तदसदभ
ु यथा jपभेदोपलMधेः।।
गाता गेय€च गेये सकलमसकल€चे"त वैष4य स3ौ
शेषाभेदोOयभेदं न गमय"त भदा $वेकभेदेप स/येत ्।।329


दोगोगीथशMदतदवयवपरः *Qमा7द* स3ेः
कृ$नोगीथा भधायी *करण"नयमाभावतो वािजनां यात ्।
उगीथोिEत6च नैषामप
ु चरणवती गातHर *Qमथा
त$का2 साधनीये वषदप
ु शमने त$फल$वोE$यबाधात ्।।330
ययOयdeमवया परपHरभवनायै7हकाथ2*युEता

131
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

न Dाeया मो&शाे तदप समतया त$पर]&े"त केचत ्।


का4या वयाOय"नFटAयपनयनमख
ु ैde
2 मवयोपयुEतैः
त$त$सा/य*भेदैभव
2 "त समुचतालोचने$याहुरेके।।331

अातdeमत$$वः कथ मव वमश
ृ त
े ् कुचत ् deम5िFटं
तमात ् त$ता5शीनां समु चतमगतेर मीमांसनं यात ्।
आद/यःु कम2णा€च वफलवतरणे वीय2व$वा"तरे कं
deम/यानाथ2कमा2"तशयजननतः *तुतापेb&तं तत ्।।332

सवा-भेदाधकरणम ्। 85
सूम ् — सवा2भेदाद
येमे। 364.

+यैFŸयैFŸया7दसा4ये Eवचन समधकं भा"त वा सFŸयपूवk


तेने$थं jपभेदात ् बहु"नगमगता भयतां *ाणवया।
मैवं वागा7दत$तगुणपरवशतावण2नयावशेषात ्
वागायैः ववधमgपचरणमकृतं तावता या
न भेदः।।333

132
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

आनदायधकरणम ्। 86
स
ू म ् — आन
दादयः *धानय। 365.
*य शर$वाय*ािOतYपचयापचयौ 7ह भेदे। 366. इतरे
$वथ2सामा
यात ्। 367. आ/यानाय *योजनाभावात ्।368.
आ$मशMदाvच।369.आ$मगहृ ]"तHरतरवद$ु तरात ्। 370.

वया7द"त चेत ् यादवधारणात ्।371

नानाशMदा7दभेदा7द"त खलु भदरु ां वय"त deमवयां


jपं वया
तरय *करणप7ठतात ् ना
यद
य यो+यम ्।
तमात ् स$य$वपव
ू ा2ः त7दतरगुणवत ् यAु य2वथापनीयाः
मैवं deमवjपावग"तHरह यतत3 सवा2वपेयम ्।।334

स$य$वं व6वहे तौ बहुवधचदचवPQयाजालहानेः


ान$वं ातभ
ृ ावात ् वरबहुलतया व*काश$वत6च।

133
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

…Aयेका भतु सवk * मत महपHरिvछि$त भd2eमणो


यत ्
तयान
$यं वयोगात ् "तस ृ भरप सदा
"नम2लान
दधा4नः।।335

उEतं ज
मा7दसूे ननु "नqखलजग3ेतुता deमलम
यात ् तेनैव वjपावग"तHरह मध
ु ा स$यताद]"न चे
न।
हे तोर]शय हे $व
तरगतववधावयवग2*सCगे
शCकाjढे Qमेणेतरवभजनततय साफ\य स3ेः।।336


वा/यानं *यायैरप भव"त शरःप&पुvछा7दjपैः
बाढं त *यायैतदवग"तरतते तु सवा2नुव$ृ ताः।
पv
ु छायंशो "नरं शे न भव"त न च तKृिFटY$कृFटत$वे
तमात ् च
$यािTनjपQमव7दह कृतं jपणं deमqण
यात ्।।337

आन
द$व*धानं क"तच7दह वदःु सौमान
दशMदं
धमा2न
दा भधानं तदभ
ु यवचनं वे"त प6यि
त केचत ्।

134
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

ानोEतौ चैतदे वं त7दतरसमता यावता या


न शCEया
ताव3मा2नुविृ $तब2हुभजनपदे deमqण थाOयतेs।।338

काया-Lयानाधकरणम ्। 87.
सूम ् — काया2Bयानादपूवम
2 ्। 372.

आचामे7द$यपूवा2चमन मह वधेः *ाणवयावतः यात ्


मैवं म$ृ या7द स3ेः परमनुव7हता *ाणवास$व5िFटः.।
भु€जीते$या7दनी$या वधरप घटते *ाOतधा$वथ2"नFठः
*ागE
ु ता *ाणवया त7ददमवसरे चि
ततं $वCगमयाः।।339

आदाव
ते च वासःपHरधर भ7हतो म
य"त6चा 5Ftयै
सा चारा/य*याथा2 तु"तHरह न भवेत ् ग$यलाभा भन
या।
युEत6चापूव2भावात ् पHरदध"तगरा तवधाना भसि
धः
*ाण6चाराधनीयः पHर7हतवसनो यु+यते स"_र"_ः।।340

135
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

समानाधकरणम ्। 88
सूम ् — समान एव€चाभेदात ्। 373.

थानव
वे व श$व*भ"ृ तवर7हता वािज भतयत
ु ा चा-
धीता शािUड\यवया त7दह भदरु ता क\पनीये"त चे
न।
आरUयोEतं व श$वायप खलु वत"तः स$यसCक\पतायाः
साधीताTने रहयेOयधकवरहतो ना वयैEयबाधः।।341

शाखैEये/येतभ
ृ ेदो न भव"त न गुणः कि6चद
यो वधेयः
ु तावशेषवण मह पुनः Pकं न वयां व भ
यात ्।
तमादE
मैवं ययOयनिू Eतन2 तु गुणवधये क\पते यात ् तथाप
AयE$यै सौकय2त6च Aयसनसमसन
यायत$वैEय स3ेः।।342


दोगैवा2िज भ6च फुटमनुप7ठता भा"त शािUड\यवया
भेदाभेदावमश2ि$वह Pक म"त न सदं श2तो भाFयकारै ः।
ू ो ययाधकपHरपठनं तताधकानां
त dम

तभा2वा7दयुEतावनधकमधकं वे"त साधारणोEतेः।।343

136
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

सGबधाधकरणम ्। 89
सूम ् — स4ब
धादे वम
याप। 374. न वा वशेषात ्। 375.
दश2य"त च। 376.

अया7द$योपलये भगव"त भजनं चोदनादे रभेदात ्


एकं यात ् तेन ना4नोर"नय"तHर"त न थानतो jपभेदात ्।
थानं त$थ$वबु/यै eयुप7दश"त न चेत ् या
न jपा"तदे शः
तमादका2b&योगादहरह म"त त
नामनी थापनीये।।344

सGभृ यधकरणम ्। 90
स
ू म ् - स4भ"ृ तयAु याO$यप चातः। 377.

स4भ$ृ या7दगु2णौघः *करणपठनाभावतः सव2वया-


व
वीयेते"त चे
न Eवचदग"तकतो लCगतः थापत$वात ्।
अ\पथानासु वयावघ7टतवपुषः वोचतथानव$ृ तेः
युAयाOतेरेकम
े सहपठनवशात ् त$समथा"ननो
ये।।345

137
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

पb
ु ष@वयाधकरणम ्। 91
सूम ् — पुYषवयायामप चेतरे षामना4नानात ्। 378.

आBयायैEयादभेदः पY
ु षवषययोव2ययोHर$ययुEतं
यायाकारEलOृ तेHरह वषमतया jपभेद* स3ेः।
तादxया2त ् तैि$तर]ये परभजनफलं मिु EतराOयनूEता
छा
दोTये पूणम
2 ायुः फल म"त तु तयोभा2"त संयोगभेदः।।346

पFटे jपा7दभेदे हठसमुपनतो नामसा4या7दमाात ्


पंु वयापव
ू प
2 &ो मद
ृ Hु र"त वफलाधPQयैषे"त चे
न।

यैव
यासवया*करणप7ठता तवधान*धाने -
-$यवात
|या7द स/यै
वभजनमनयोHर$यतीवाथ2व$वात ्।।347
ययेवं य5िFटः परव7द पुYषे चोयते सानुब
धे
ययानCगभूतं कथ मह ववधं क\Oयते तत।
तमात ् *Qा
तवयातु"तHरयमुचते$याहुरेकेs
यथा
ये
"तFठ$वेतवधाप *कृतसुघ7टता स4*दायतु च
$यः।।348

138
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

वेधायधकरणम ्। 92
सूम ् — वेधायथ2भेदात ्। 379.

य+
ु येरन ् deमवयापHरसरप7ठताः श
न इ$या7दम
ाः
तादxया2त ् सव2वयािव"त न तद7ु दताधी"तशेष$व लCगात ्।
नो चेत ् अ
येप तवत ् सवधपठनतः स
तु शQ
ु ं *व/ये -
$येव4*ायातदथा2 न च घटत इदं लCगतो दब
ु ल
2 $वात ्।349

हायधकरणम ्। 93
सूम ् — हानौ तूपायनशMदशेष$वात ्
कुशाvछ
दत$ु यप
ु गानव$तदE
ु तम ्। 380.

शाखे वे मिु Eतभाजः Eवचन कथयतः पU


ु यपाप*हाणं
dूते
या त$*वेशं *यत7दतरयोदा2यसंQाि
तकाले।
हान€चोपायन€च Eवच7द"त पथ
ृ गा4नातस4पक2 स3ः
वाEयं शाखा
तरथं भव"त 7ह व7हताकाC&या वाEयशेषम ्।350

139
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

इ$थं deमकम2$यजन मतरसंQाि


तस4पE
ृ तमतु
यािvच
तायां Aयवथा पथ
ृ गनप
ु ठना7द$यसत ्
Eलिृ Oतदौxयात ्।
सवmषां मुिEतभाजां वतयमप यथोपाितसा/यं समानं
तिvच
तासौ तथा त
म7हमवद इ"त थापनीयोभय।।351

का2 तेनैव भोTयं शुभ मतरदप थापतं कम2काUडे


तमात ् deमकम2 वष"त सुh7द वा नापते7द$ययुEतम ्।
वयामाहा$4यतो यवगल"त वदष
ु ः कम2 त$सा/यतु\यं
वव$*वेषभE$योः फल म"त कथने वाEयता$पय2 स3ेः।।352

साGपरायाधकरणम ्। 94
सूम ् — सा4पराये तत2Aयाभावात ् तथाeय
ये। 381. छ
दत
उभयावरोधात ्। 382. गतेरथ2व$वमुभयथा
यथा 7ह वरोधः।
383. उपप
नत\ल&णाथgपलMधेलgकवत ्। 384.
यावदधकारमविथ"तराधकाHरकाणाम ्। 385.

140
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

कमg3ू"तमम
ु2 &
ु ोः Eवचदप
ु "नष7द य
ू ते सा4पराये
मागm
ययां वधैवं शकलश इह तिvच
तन€चातु मा भत
ू ्।
न eयुEतं कम2सा/यं पथ फलमथ ग$यथ2देहानुविृ $तं
मुE$यै वयैव कुया2दघह"तवचने पाठतोsथg बल]यान ्।।353

"न6शेषं कम2 न6ये7दह य7द वदष


ु ः थूलदे हा
तमाे
वा4येत ् तय ताविvचर म"त 7ह वचो नाथ2व$वं गतेः यात ्।
ग$वा स4पय चावभ2वन म"त न संबोभवीती$ययE
ु तं
यात ् धीसCकोचमािथ"तकृदनुगतः सूमसंकारयोगः।।354

अनयमाधकरणम ्।95
सूम ् — अ"नयमसवmषामवरोध6शMदानम
ु ाना<याम ्। 386.


थाः यादच2रा7दः फल मह सकलdeमवयासु मा वा
*ार<याधी"तयोगात ् *करण"नयता तय च
ते"त चे
न।
सवा2सां तय इ$थं वदHु र"त वचसाथा येचे"त चोE$या
मागm साधारणेिमन ् तदनस
ु रणततवदे वाय च
ता।।355

141
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

हे योपादे यमाग2वतयमुप7दशन ् मिु Eतदाता मम


ु &
ु ोः
योगी यः क6चनैत$सरqणयुगलव
मe
ु यते ने$यगायत ्।
तमादमा5शाधी$यवशदवशद]कत2व
ृ ाEयावमशा2त ्
deम*ाO$यह2 कृ$न*qण7हतव7हतं माग2च
तावधानम ्।।356

हानादे रच2रादे रप Pकम भ7हतं च


तनं स
ू कारै ः
वयाCग$वा7द स/यै य7द भवतु तदान
तरे पाद एतत ्।
मैवं वयाCगतायामप भजन मवेद€च धी$वावशेषात ्
कमा27द<यो वभEतं कथ"यतु मह त$सूणं थानपा"त।।357

अरCयधकरणम ्। 96
सूम ्—अ&रधयां
$ववरोधसामा
यत_ावा<यामौपसदव$तदE
ु तम ्। 387.
इयदामननात ्। 388.

ययामथूलता7दः *प7ठतमु चतं च


तनं तय तयां
ना
ययां मानहानेः न य7द "नयमनं कय कुे"त चे
न।

142
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

हे तु$वो
नेयदोषAयपनयन मह deमवयासु सवा2-
वान
दाधPQयोEतQम"नय मत म$यय साव2…क$वात ्।।358

स$य$वायैः वjपावग"तर भ7हता सव2वयानुव$ृ या


भूयत$तु\यधमmFवधकरण मदं यात ् वथ
ृ ैवे"त चे
न।
कैि6च+ातवjपे Eवच7दतरगतं िE€चद
यि
नषे/यं
Aयाव$ृ या न वjपावग"तरत इ"त *े&णयारोधात ्।।359

Aयाव$या2न
$यततAयुदसनमप 7ह यादन
तं ततत-
िvच
ता Pकि€च+सा/या जलधतरणव
नोप7द6येत मैवम ्।
त$त$सामा
यधमा2नुग"तकब लताशेषभेदोपदे शे
ता5िEच
तोपप$तेरनवम म"त वा गeृ यतां संगहृ ]"तः।।360

अतरवाधकरणम ्। 97
स
ू म ् — अ
तराभत
ू Dामवत ् वा$मनो
यथा
भेदानुपपि$तHर"त चे
नोपदे शवत ्। 389. Aय"तहारो
ं ि
त ह]तरवत ्। 390.सैव 7ह स$यादयः। 391.
व शष

143
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

स
ू वारयलाभात ् *थममसुभत
ृ ः पव
ू प
2 &े "नवेशः
स3ा
ते deमण6चे$यधकरणग"तः तोकशCकापन$ु यै।
सा&ाdeमे"त वाEयवयमवमश
ृ ताम
यशCकैव न यात ्
इ$यालोvयाथ भाFये परवषयतया पूवप
2 &ोOयुपा$तः।।361

य$सा&ा7द$यमिु Fमन ् "ु त शर सपरं deम वेयं यदे वे-


$येतिमं6चा$वथाप *"तवचन भदा त jपं भनि$त।
वया भत ् *FटृभेदोOयय म"त य7द नानूय भय
ू ोनुयोगात ्
प6चादE
ु त6च दोषा$यय इह न भदां सौ"त साधारण$वात ्।।362

सवयायां यथा 7ह *"तवचन भदा *6नभेदानुसारात ्


वयैक$वे वशेFयं *कटय"त परां दे वतामेव त।
तेनोषतः कहोलत
ु मप स च त$संत
ु ं सCकलcय
/यायेतां deम सवा2
तर म"त फलवत ् त सdeमचय2म ्।। 363

कामायधकरणम ्। 98
सूम ् — कामाद]तर तचायतना7द<यः। 392.
आदरादलोपः। 393. उपिथतेततवचनात ्। 394.

144
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

आकाशं तािUडनतvछ"यतमधजगव
ु ा2िजनतेन वया
भयेताे"त चे
न ववध इह यतो deम"नदm श एषः।
सवा2धार$वपूवyः परतरवषयः सामगाकाशशMदः
व6वेशाधारतोE$या सुषरवषयता
य jपं तु ना
यत ्।।364


दोगानामप
ु ायं *थत मह गुणैरFट भd2eम जFु टं
तvचा
येषां व श$व*भ"ृ तघ7टत म$यतु jपे तु भेदः।
मैवं यत ् तत ् व श$वायप त7दह भदा स$यसCक\पतायाः
इ$यैकाxयk "नjढं परमप दहरोपासनं तवदe
ू यम ्।। 365


वाकाशो गुणायैः पर इ"त दहराधPQयायां पुरोEतं
तमा
ना
याथ2शCके$यधकरण मदं नोि+जह]ते"त चे
न।
Aयोमातीतं "न म$तं दहर मदमप
ु ादान म$य
ु गण

तः
पूवk b&Oताः *सCगात ् पुनरप ग मताि6छ
नमूल$वम । 366

तिनधा-रणानयमाधकरणम ्। 99
सूम ् - ति
नधा2रणा"नयमतKृFटे ः पथ
ृ Tƒय*"तब
धः
फलम ्। 395.

145
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

उगीथादौ PQयाCगे भजनमप भवे$पण2तायE


ु तनी$या
कमा2Cगं त$फलोिEति$वह न"ु तHर"त गोदोहन
यायभTनम ्।
वगा2द]नां फल$वं Qतुषु तदधको eय वीया2"तरे कः
पण2$वादौ न वाEयं वद"त करणतां कम2 चाहानुपातौ।।367

उगीथे *ाण5Fटौ Qतुघ7टतफलाद


यदE
ु तं फलं तत ्
वीकृ$य *ाक् वचारः िथत इ"त वहतः पव
ू प
2 &ो मैवम ्।
अ$येनCगभावे िथर"न7हतधयत वयैEयशCका
$यE$वाCगानCगभावौ पथ
ृ गपथ
ृ ग"त याvच पूव
2 च
ता। 368

"दानाधकरणम ्। 100
सूम ् — *दानवदे व तदE
ु तम ्। 396.

कामानेतां6च स$या"न"त वचनबलात ् ध4यु2पातेव2भEता


धमgपािततदथk गुqणपHरगणनं त
तोि$व$ययुEतम ्।
त$तवै शFtयभेदात ् *"तवध गqु णनि6च
तनाविृ $तरxया2
राज$वायैः पथ
ृ E$वा_व"त 7ह हवषो दानमाव$ृ त म
-े ।।369

146
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

त$त_ोग*तीतेगण
ु2 घ7टतपरोपासना भोगहे तुः
मिु Eत6च यात ् Qमा7द$यसत ् अगुणवचया
यपया2 भधानात ्।
शाेिमन ् आ समाOतेः Eव फलम भ7हतं "नगु2णोपाितसा/यं
नोvछा€च *क\Oयं गुण"नयमनतः Bया"तमां6चैष पादः। 370

*$येकं मेलनावा दहरगुणगणेOय सि€च


$यमाने
गU
ु याव$ृ यथ2लMधेः कथ मह तदनाविृ $तशCकेत चे
न।
बु/यारोहे गुणानां यदवध गुqणनो jपमxयk ततो
यत ्
वयैका
तं तदाव$ृ यनुघ7टततदाविृ $तच
ता*व$ृ तेः।।371

'लMगभय
ू वाधकरणम ्। 101
सूम ् — लCगभूय$वा$त3 बल]यतदप। 397.

*Qा
ता द’वया *कटमुपHर च ायते तैि$तर]ये
तमाद/ू वा2नव
ु ाकः *कृतवषय"नधा2रणाथgतु मैवम ्।
त$तवयो7दतैतैः पर मह पY
ु षं *$य भाOय शMदै ः
तिमन ् नारायण$वं वददधकबलं *PQयातो 7ह वाEयम ्।।372

147
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

वाEयैः सवा2थत
2 ायां दहरभजनमOय भागी"त साथ2ः
ति\लCगोपेतभागो न च बहु भरलं यो3ुमेकं कृताथ2म ्।
नैकयायोपकुया2त ् *करणमलसं Pक€च सवgपजीAये
त$वे ता$पय2म फुट म"त वतथा त$पHर$यागEलिृ Oतः।। 373

आ$मैEयं दे वतैEयं …कसमधगता तु\यतै Eयं याणां



यै6वय2 म$याय"नपुणफqणतीरा7-य
ते न स
तः।
cय
तैरेककUठै तदनग
ु ुणमनAु यासमB
ु योिEत भ6च
ीमा
नारायणो नः प"तरqखलतनुमिु2 Eतदो मुEतभोTयः।। 374

पव
ू @- वकdपाधकरणम ्। 102
सूम ् - पव
ू 2 वक\प:*करणा$यात ् PQयामानसवत ्। 398.
अ"तदे शाvच। 399. वयैवतु "नधा2रणाKश2नाvच। 400.
ु$या7दबल]य$वाvच न बाध:। 401. अनुब
धा7द<य:
*ा
तरपथ
ृ E$ववKृFट6च तदE
ु तम ्। 402. न
सामा
यादOयप
ु लMधेम$2 ृ यव

न 7ह लोकापि$त:। 403. परे ण
च शMदय ताव/यं भय
ू $वा$वनब

ध:। 404.

148
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

अCगं पव
ू *
2 सEतेFटकचतसमप
ु थापतय Qतोः यात ्
ब
ु /या$मािTनम2नि6च$*भ"ृ तरप यथा मानसं वादशाहे ।
तवीय2या"तदे शा7द"त न सत ् उ7दतो eय वया$मकोCगी
ु$यायैरेव तिमन ् उपकृ"तसमताबोधनाथg"तदे शः।। 375

क\Oयो eय PQया$मा Qतुरप तदप *ागुपा$ताCगशE$या


वाEयथै6चानब

धैHरह समप
ु नतो भा"त वयामयतु।
दरू थाकृFटयोगात ् ववचनप7ठताकृFटयोगो बल]यान ्
अ*ाOतेथm वध$वं eयनुवदनसमेOयातं तवद।।376

शर]रे भावाधकरणम ्। 103


सूम ् - एक आ$मन6शर]रे भावात ्। 405.
Aय"तरे कत_ावभाव$वा
न तप
ू लिMधवत ्। 406.

त$कालाकाHरणः यादह म"त भजने क€चक


ु या$मनो धीः
आस$तेमा2मप
ु ावे$यु7दतव7द"त चे
ना
यथा सि
नकषा2त ्।
श3
ु ो eया$मा सा/यः फलम"तरवनाभावनी बो3ृकृ$ये
बु/यास
ने
तरCगे स"त वध"नयता त$Qतु
याय स3ः। 377

149
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

कतु2भgEत$ृ वमां गण"यतुमु चतं 5Fटभोगाथ2य$ने


वगा2यथm
यदे हानुग"तरप परं वाधकारानुव3ा।
मुE$यथm *ाO$यवथा*qणधकथनतत$Qतु
यायवाचा
च
$यय *ाOयताथg ग मत इ"त कुतो"त*सCगा7दशCका। 378

वयाभेदेषु वेयाकृ"तवषमयता यावदE


ु तेप च
$ये
*ाOयं सवgपप
नं खलु त7दह कथं *ाOय च
ता"नषेधः।
तमात ् ब3य च
ताि$व"त न कलुषतो न eयहं शMदमुBयः
*ाजाप$यात ् तु वाEयादकलुषदशया भावनीय$व स3ः।।379

अMगावबFाधकरणम ्। 104
सूम ् - अCगावब3ातु न शाखासु 7ह *"तवेदम ्। 407.

ा7दववा वरोध:। 408

उगीथादे व2शष
े े भजनवधरसौ यात ् वसाि
न/यगीते
मैवं सवा2Cगभत
ू Qतुमुखत इहाशेषसाि
न/य स3ेः।

150
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

सामा
यं AयE$यपे&PQयमप "नयमादश2ने †ी7हतावत ्
शMद6चोगीथमां वद"त न तु भदां छागनी"ततु ना।। 380

भG
ू न#यायवाधकरणम ्। 105
सूम ् - भू4न: Qतव
ु ++याय$वं तथा7ह दश2य"त। 409

Aयतो वै6वानरा$मा *"त"नयतफलोदाhतेि6च


तनीयः
कृ$नोपातौ फलोिEतः तु"तHरह य7द वा
कृ$नjपोOयुपायः।
मैवं Aयतेषु दोषः पथ
ृ गनक
ु थतत$फलोिEतः तु"तः यात ्
5Fटं eयFटाकपाल*भ"ृ तषु च तथा तेन च
$यः समतः।। 381

साम$येनैव योगे -7ढमव"त महावाEयता$पय2व$ृ या


AयतेFवंशाननूय तु"त"नयतनयादा
यपयk फलोEतेः।
मानाद]नामुपातौ फलमवधतयापेb&तं भूमवाEये
नाOयेवं *$यवायः त
ु इ"त वषमोदाh"तना2थ 2 स/यै।।382

151
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

शWदा:दभेदाधकरणम ्।106
सूम ् - नाना शMदा7दभेदात ्। 410

सवा2सु deम वेयं फलमप खलु तत ् deमवये"त चाBया


/यानायुE$येकलये वधरप भजने सव2वयैEय म$थम ्।

नाBयाjपभेदात ् तदप
ु 7हतवधौ तेन वै शFtय स3ेः
मं म/वा7दवयाफल मह च पथ
ृ क् का4यवयासु
चैवम ्।।383.

नानाशMदा7दभेदा7द"त कथमवदत ् स
ू कृत ् शMदसा4ये
न eयेते यागदानादय इव भदरु ा भिEतवाि
त स3ेः।
स$यं शMदय भेद$वयमुपचHरतो jपभेद-7ढ4ने
ानं ये चावधेयं करण म"त जगुति
नरासे भसि
धः।।384

यवा शMदा7दभेदा7द"त तु कथयता सूकारे ण स4यक्

यासोपासे वभEते यजनहवनवvछMदभेदादभाEतात ्।

152
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

आBयाjपा7दभेदः त
ु इतरसम: Pक€च भ
नोधकारः
शी*ाO$या7द भः यात ् जगHु र"त च मधप
ू ासनादौ
Aयवथाम ्।।385

@वकdपाधकरणम ्। 107
सूम ् - @वकdपोऽ@व'शQटफलवात ्। 411. काGयातु
यथाकामं समुfचीयेरनवा पूवह
- े वभावात ्। 412.

+यो"तFटोमािTनहो*भ"ृ तवत ् अधकान


द स/यै समुिvच-
$$यहा2ः यd
ु e
2 मवया न च भजनवधः कि6चदे कं *"त यात ्।
कतुk ताः कालभेदात ् &म म"त न मथो वासनाथैयब
2 ाधात ्
संपूणd
2 eमलM/यै पथ
ृ गह च वधः *ायणा
ते समाधौ।।386

jपाद]नां वशेषैन2नु परभजनं नैकjपं वभEतं


सामDीभेदतत$फलमप वषमं स4मतं
यायतः यात ्।
न यात ् सवा2सु वयावप 7ह फलतया वयते भोगसा4यं
*ाOयैEय€च * स3ं बहुसरqणजष
ु ां लोकतो वेदत6च।। 387

153
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

यथा[यभावाधकरणम ्। 108
सूम ् - अंगेषु यथायभाव:। 413. शFटे 6च। 414.
समाहारात ्। 415. गुणसाधारUयत
ु े6च। 416. न वा
त$सहभावात
ु े:। 417. दश2नाvच। 418.

त$तवयासु ता5Eफलतरतमतां वार"य$वा *सCगात ्


*ागुEतोगीथवयाफलमथ पुनराb&Oय गाढ]करो"त।
मा भूदE
ु तं ववाEये फल मह तु न सा पण2मcया7दनी"तः
पFटा ख\व वया फलकरणतया वत2मानोिEततोप।।388

तादxयk ना कम2"ु तरवगमयेदायाल4बमाात ्


वयाहानौ च युEतं *"तवधवचनं त$फलाथ2*सCगे।
तारे सोपासनेतु तवनमनुगमात ् तावता सा तु नाCगं
*ाTवEतAयय 7ह$वा वच इदमुपHर थापनीय*सE$यै।।389

वयैEयोगीथवयावतयवभजन*ाणवयैकभावाः
सवा2वान
दतादे गqु2 णवदनुग"तः *ाणवास$व5िFटः।

154
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

शािUड\यैEयं वभ+य िथ"तरहरहमो स4भत


ृ ेथानसीमा
पंु वयाया वभेदो/ययन"नयतता श
न इ$या7दकानाम ्।। 390

हानाय
यो
ययोगः तदु चतसमयो दे वयाना7दसा4यं
सव2ाथूलता7द Aय"तहरणमथानेक शFयुतानाम ्।
द’ोपा$येकभावो गुणफलवधYगीथमा$य 5Fटौ
गU
ु याविृ $तगु2णाथk "नqखलपरतरोपाितवेयावसायः।।391

वयाjपा मनि6च$*भत
ृ य उचतानjपQतुथाः
&ेी शु3ोनुच
$यः Qतुगुणसकलोगीथपूवmषु 5िFटः।
साम$येनैव वै6वानरभजनमथानेकवयोपपि$तः
मो&ाथा2नां वक\पः पन
ु र"नय"तYगीथ5Fटे Hरहोचे।। 392

इ"त तत
ृ ीया/यायय तत
ृ ीयः पादः

अथ तत
ृ ीयाCयायय चतथ
ु ः- पादः

155
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

पb
ु षाथा-धकरणम ्। 109
सूम ् - पुYषाथgऽत6शMदा7द"त बादरायण:। 419. शेष$वात ्
पुYषाथ2वादो यथा
येिFव"त जै म"न:। 420. आचारदश2नात ्।
421. तv™ते:। 422. सम
वार4भणात ्। 423. तवतो
वधानात ्। 424. "नयमात ्। 425. अधकोपदे शा$तु
बादरायणयैवं तKश2नात ्। 426. त\
ु यं तु तKश2नम ्। 427.
असाव2…कs। 428. वभाग6शतवत ्। 429. /ययनमावत:।
430. नावशेषात ्। 431. तयेनुम"तवा2। 432. कामकारे ण
चैके। 433. उपमद26च। 434. ऊ/व2रेतसु च शMदे 7ह। 435.
परामशk जै म"नरचोदनाvचापवद"त 7ह। 436. अनुFठे यं
बादरायणसा4यत
ु े:। 437. वधवा2 धारणवत ्। 438.

कम2 *ाक् च
त"य$वा ननु परममथ deम िजायमुEतं
पादे वयाCगतोिEतः पुनHरह वतथानेकधा $या+यतोEतेः।
मैवं कमyव त$तगुणयुतव"नयुE$य
यभावेन भ
नं
वया"नFपि$तहे तुः Pकमप च सुकृतं
याि
नव$ृ तैकसंम ्।।393

156
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

$यागः का4यPQयाणां Eवचन परवदः EवाOयनह2 PQयाणां


वैकाधीन$वब3
ु ेः Eवचदनप
ु धकवाथ2बु3े6च गीतः।
अा7हंसा7दकानां $वघवह"तकृतां सव2साधारणानां
dूते वणा2मा7द*"त"नय"तमतमOयुपा$यCगभावम ्।।394

कता2$मा कम2णां यतदधक मह न deम तमा


मखादौ
तब
ु /यैवोपयE
ु ताः यY
ु प"नषद इ$यध2मीमांसकोEतौ।
जीवा
यdeमच
ता$मकभजनवधौ कम2णामCगभावं
*ाह b&Oता
य लCगः कलुषशमनतस$वसंवध2कानाम ्।।395

पादै रैवमेकादश भरप परं deम वेयं "नjढं


ू ः Pकं &ु- लCगैगग
भय 2 न लप"नभैः &ो<यते deमवया।
स$यं त$ता5ग\पत
ु म"तकलहा सतvछाŠड4भ-
तोम&ेमाय जै म
यhदयकथतं प&मुि$&Oय हि
त।।396

कुव2
नेवे"त वाEयं परव7द "नयताचारतोिEतः सहै वा-

वार4भो धीPQया<यामप न "नयमयेदCगतामCगतां वा।

157
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

वयापव
ू k PQयाणां करणमनव
ु दत ् वाEयम
याथ2मुEतं
न eयेत deमवयामनव
ु द"त न चोगीथवया PQयाCगम ्।।
397

वा/याय*ाOतये eय/ययनमु7दतमाधानव
नो$तराCगं
वयाCगं चाथ2बोधो भवतु यदधका सा वjपैः फलै6च।
"न$या$मानमां Qतुषु "नयमतोपेb&तं ना
यवया
का4य$यागः सवये कथ मह भवता साप
ययCगमेषाम ्।।398

नाCगं वया मखादे न2 7ह तदधकृतेFवेव तामामनामः


यात ् त$त$कम2णां से$यप न बहुवधात ् वैपर]$योपदे शात ्।
जाबालैj/व2रेतोवधरप प7ठतोनूयते
यै6च तमात ्
*ािOतDा2eया
यथाप वय मह तु वधति
नषेधसरागे।।399

158
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

तुतमााधकरणम ्। 110
सूम ् - त"ु तमामुपादाना7द"त चे
नापूव$2 वात ्। 439.
भावशMदाvच। 440.

जुeवा7दोनी$या भजतु रसतमायुिEतरCगतु"त$वं


मैवं त$तवधान*करणर7हतापूव"2 नदm शयुEतेः।
त$तKृFटे व2धानं ववध मह समालb& चैत$समीपे
तेनान
याथ2 शFटे फलव"त च वधय+
ु2 यते क\Oयमानः।। 400

Pक€च *ाOतेरभावा
न तदनुवदनं नाधरोOयतु"तवा2
युEता व/येकवाEये ग"तHरयमगतेःसा नासि$तहानेः।
उ$कष2ः क\Oयते चेत ् अग"तकवषये त$*सeय *सeयं
म/ये वयावधीनां वचन मद म"त या$तु
वयाथ2मेतत ्।।401

व/यथ2$वेप युEता तु"तHरयमसतः कsत2ना7द$ययुEतं


5FtयुKेशे"तचारादथ च वशयनं या7द"त $वभ2कोिEतः।

159
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

"न$येिमन ् eय*माणं *सज"त "नगमो युिEतवाय2$वप&े


ि$व$थंभावे बुभु$ये वच इहफलवत ् 5िFटव/यथ2मेव।।402
पाTर?लवाधकरणम ्। 111
स
ू म ् - पाHरOलवाथा2 इ"त चे
न वशेषत$वात ्। 441. तथा
चैकवाEयोपब
धात ्। 442.

वयावाBयानभेदाः वधम7हमhतास
तु पाHरOलवाथा2ः
न यु व2यावधानैः *करणप7ठतैरेकवाEय$व5Fटे ः।

वायाBयानमां भव"त च कथतं त पाHरOलवाथk
तेनाकाC&ा"नव$ृ तौ न तदधकपराBयानतादxय2Eलिृ Oतः।। 403

अ]नीधनाधकरणम ्। 112
सूम ् - अत एवचाTनी
धनायनपे&ा। 443.

यादे रCगभावा
न तदनधकृतेFवCगनोधPQया यात ्
वयैEयं नो/व2रेतिव"त न बहुवधवामाहा2CगतोEतेः।

160
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

वयायोग6चतुणाk वधरप 7ह सम6ूयते मय2ते च


*ायेणौच$यभ4
ू ना म"ु न भर भ7हतं Eवाप मो&ाम$वम ्।।404

सवा-पेाधकरणम ्। 113
स
ू म ् - सवा2पे&ा च या7दत
ु रे 6ववत ्। 444.

$यEते या7दधमm परभजनवधेj/व2रेतसु 5Ftया


वया तेनानपे&ा गहृ व"त च भवे7द$यनालोचतोिEतः।
येने$या7दका भः ु"त भरवगता eयय सा त$*सा/या
िजासाथ2$ववादो िजग मष"त पदे $या7दनी$या "नव$य2ः।।405

नि
वvछाथ2$वहा"निज2ग मष"त पदे $या7दके ग$यभावात ्
ु$युEतेिमंतथा ने$यसत ् इह च यतो ग$यभावः समानः।
इvछा यात ् धीवशेषात ् तदनुपजनने कम2 भः सा न सा/या
िजासां *ाOतु मvछोन2 च न भव"त त+ान मFटं पुरैव।। 406

161
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

ु िृ $तं *"त व7हत मदं कम2 यो+यं ततः Pकं



वेvछानव
नेvछाथk धीवशेष*जननम7ु दतं तावता वाHरतं यात ्।
ानाथk कम2व/य
तरमप ववधं नापलाप&मं ते
"न/यान
यायतोत$वनुवद"त वधेयेFटतां स
*योगः।।407

शमदमायधकरणम ्। 114
सूम ् - शमदमायुपेतयात ् तथाप तु तवधेतदं गतया
तेषामOयव6यानFु ठे य$वात ्। 445.

या7दAयापत
ृ $वाद"नभत
ृ करणे सव2कालं गहृ थे
शा
$याद]नामयोगात ् त7दतरवषयाते गुणा इ$ययुEतम ्।
*†+या7दिथतानामप तदप
ु धकानेकधम2*व$ृ तेः
तत ् सवk सeयते चेत ् सह तदप फलायु+झन€चा तु\यम ्।।
408

*ातवापराधाः *भुमनुतपने लोक स3ैYपायैः


आ$माहy रच2य
तः Qमश मतYषतय सेवां लभ
ते।

162
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

इ$थं न6शा स3ेHरदम"नद म"त वाधकारै व2भEतैः


"नF*$यह
ू ः *सादो "नYपधसh
ु दः ीधरयाधग4यः।। 409

सवा-नानम
ु यधकरणम ्। 115
सूम ् - सवा2
नानुम"त6च *ाणा$यये तKश2नात ्। 446.
अबाधाvच। 447. अप मय2ते। 448.
शMद6चातोऽकामकारे । 449.

आहारय Aयवथा न भव"त वचनात ् *ाणवयाधकतु2ः


सामा
यथो "नषेधो बलव"त 7ह वधौ संकुचे7द$ययुEतम ्।
अCग$वेनावधेः यादनुम"तवचनं *ाणभCग*सCगे
प6यैतत ् *ाण"नFठादधकम7हम"न deम"नFठे Oयष
ु तौ।।410

@व:हतवाधकरणम ्। 116
स
ू म ् - व7हत$वाvचामकमा2प। 450. सहकाHर$वेन च।

163
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

451. सव2थाप त एवोभय लंगात ्। 452.


अन भभवंच दश2य"त। 453.

वणा2देः कम2णां 7ह ु"त भर भदधे deमवयाCगभावः


तमादdeम"नFठे तदननुसरणात ् वैHरतैवातु मैवम ्.
"न$य$वयाप स3ेतदु चतव"नयुE$य
यभावानुसारात ्

ं का4यािTनहोा7दव7दह परवि
न$यवगmप यो+यम ्।। 411

@वधरु ाधकरणम ्। 117


स
ू म ् - अ
तराचाप तु तKृFटे : । 454. अप मय2ते। 455.
वशेषानD
ु ह6च। 456. अति$वतर++यायो लंगाvच। 457.

दारालाभे वरEते˜72 दम"न च भवेद


तरे णामान ् यः
तिमि
न6शेषधम2$यिज भवतु कथं deमवये"त चे
न।
सामा
यैवण
2 ध
2 मyगण
ु2 "नय"तयत
ु ैः सा7ह ताप साCगा
भीFमादौ 5Fटमेतत ् भव"त तु वष
ृ ले ग$यभावादभावः।।412

164
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

तgत
ू ाधकरणम ्। 118
सूम ् - तदभूतय तु नात_ावो जै मनेरप
"नयमा$त-प
ू ाभावे<य:। 458. न
चाधकाHरकमपपतनानम
ु ाना$तदयोगात ्। 459.
उपपव
ू म
2 पी$येके भावमशनव$तदE
ु तम ्। 460. ब7हतु
उभयथाप मत
ृ ेराचाराvच। 461.

आjढो नैिFठका7दयमथ प"ततत$परावत2नात ् यः


ताप deमवया भवतु सहकृता तKशाहy ः वधमyः।
मैवं ययOयभीvछ
$युपपतन मदं शोधक€चा$यनेकं
सवा2हk कsत2नायं तदप तदु चतो नैष ता5C"नषेधात ्।। 413

*ायि6च$तं वदि
त eयप
ु पतनमहापातयोd2eमयोगं
*ाOते पाते *मादात ् वदध"त मुनयो योगनां योगमेव।
तमादाjढपातेOयधकृ"तHर"त नाचोदनीयं 7ह शां
याव+जीवं तु ति
नFकृ"तHर"त "नयमः सूकारायभीFटः।। 414

165
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

यो बालं हि
त यः ीं शरणमप
ु गतं य6च यो वा कृतƒनः
*ायि6च$तैव2श3
ु ानप जगदHु रमान ् साधस
ु ंसFृ tयनहा2न ्।
म$ृ याचारानुसारा7दह च ग"तHरयं द श2ता सूकारै ः
शां न6शासनीयं य7द भव"त तदा संOलुतो धम2सेतुः।। 415

deमांश$वे समाने गुणवषमतया श


ु /यशु 3वभावैः
दे हैयgगादनुा पHरहरणमप *े&णपश2नादे ः।
इ$येवं स…ू तं *ाक् पुनHरह ववधालेपक&ोभशा
$यै
स4यTाता$मनोप वतनुसमुचताचारतः *$यबोध।।416

वाGयधकरणम ्।119
सूम ् - वा मन: फलुतHे र$याेय:। 462.
आि$व2+य म$यौडुलो मतमै 7ह पHरQsयते। 463.

उगीथादावप
ु ाितभ2व"त 7ह फ लना य+वनैवा शE$या
तमात ् त$कत2क
ृ ासाव"त य7द न पHरQsतकमा2य$वात ्।

166
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

ऋि$वEसा/या यथा
ये गुणफलवधयोन
ू यते चैवमेषा
शEय$वं न eयप
ु ाधव2धबल"नयते वा मभ$ृ यQमेण।। 417

सहकाय-तर@वCयधकरणम ्। 120
सूम ् - सहकाय2
तरवध: प&ेण तत
ृ ीयं तवतो
व/या7दवत ्। 464. कृ$नभावा$तु ग7ृ हणोपसंहार:। 465.
मौनव7दतरे षामOयुपदे शात ्। 466.


तAय$वे ुते स$यथ मु"नHर"त वागतु तयानुवादः
कि6च
न eय 5Fटो वधHर"त न पुरः पिUडत$वय लMधेः।
ऊहापोहाह2 ता 7ह वणमननतोन
तरं पिUडत$वं
मौनBया"तः *कृFटे मनन इ"त वभौ धारणायिु Eतरे षा।. 418

अना@वQकाराधकरणम ्। 121
स
ू म ् - अनावFकुव2

वयात ्। 467.

167
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

शFटं बा\येन "तFठासनमप वदष


ु ो बालकृ$यं तदतु
*ाOतंु बालय भावो न तु सुशक इ"त वैHरताये"त चे
न।
द6ु चाHरादमुं नावरत इ"त वचः सि
नY
धे eयतोिमन ्
माहा$4यं वं "नगूहे7द"त मु"नव7हते बा\यव/याशयः
यात ्।।419

ऐ:हकाधकरणम ्। 122
सूम ् - ऐ7हकम*तत
ु *"तब
धे तKश2नात ्। 468.

भोगाथgपासनानां वजनकसुकृतैत$&णाद_
ु वः यात ्
वगा27द$व दे हे न घटत इह तु वा
तशु/योपपि$तः।
नान*ाय$यनी"ततत इ"त न पुरा वƒनस4भावनोEतेः
कार]या2दौ तदहy ः सगुणवरचतेOयित वƒनः कदाचत ्।। 420

मिु Oतफलानयमाधकरणम ्। 123


सूम ् - मिु Eतफला"नयमतदवथाधत
ृ ेतदवथाधत
ृ े:।
469.

168
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

अ$व
या
तरायः *बलतम मदं साि$वक$यागयुEतं
कम2 *ोEतं "नव$ृ याeवय म"त सप7द deमवयां वद/यात ्
मैवं तमात ् बल]यान ् य7द भव"त परdeमभEतापराधः।
तvछा
तौ त$*सू"तः स न य7द झ7ट"त यात ् परोपाितलाभः।।
421

वयाथ2$वं PQयाणां Aय भचरणवशा


ने"त शCकापन$ु $यै
*$यह
ू ाना€च तूणk *शमनमु चतं सव2दे"त * स/यै।
"नF*$यूहय सयः फल म"त च सतां तोषहे तोरमुिFमन ्
पादा
ते
या सषाताम"नयमवषयौ शाका2धकारौ।।422

*$यह
ू य *सCगः &म इह परव$कम2णां तवध$ू यै
ु थतः Pकं मध
भोगाथgपाितहे तुFवयमनक ु ाे"त चे
न।
का4ये "नव2ƒनबु/या पत"त म"तरतत वैराTयभू4ने
त$*$यूह*सिEतभ2व"त फलवती याvच वयाथ2का4यम ्।.
423

169
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

वया कमा2Cगका यात ् रसतममख


ु धी6चो7दता *ाO$यभावात ्
आBयानाना€च वयावधसवधजष
ु ां तवधानाथ2तैव।
वया साCगो/व2रेतवप गहृ व"त सा यदानायपे&ा
शा
$यायहg गहृ थोOयवप7द वदष
ु ोOय
नशु/यैव स3ः।.
424

एकं वयामाथk वधरु मपयत


ु ं वययाहु6vयत
ु ं न
Q$वCगे 5िFटरृि$वEकृ"तरथ म"ु नता चो7दता/यान स/यै।
बा\यं शE$या7दगुिOतः बलवद भहतैः कम2 भना2
यवया
तव
मुE$यथ2वया वजनकसुकृतैHर$युवाचा पादे ।. 425

वाEयाथ2ानमां क"तचन कु5शो मुE$यप


ु ायं गण
ृ ि

ानं कमm"त यTु मं करण म"त समिु vच$य म

त एके।
कम2*ाधा
यम
ये"नजगदरु परे मुिEत मvछ
$यसा/यां
सवm तेOय कमा2CगकभजनवधथापनोE$या "नरताः।।426

यत ् दःु खं वत2ते तत ् &ण भदरु तया न वय$नोपरो/यं


नातीताथ2€च य$नः न च सप
ु Hरहरं भाव हे तौ समDे।

170
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

दःु खा$य
तोपरोधे करणवधरतो Aयथ2 इ$यध2र4यं
*ायि6च$$या कृतानां परमकरणतो दःु खसामयपोहात ्।। 427

राजवFटा7द सपा2यप पHरहर स छपूवk …बभष2


*ायि6च$ता*व$ृ तौ फल"त दHु रत म$येवमीहा महे vछ।
उ$*े&ाjढभाAयापजयशमनतः वोिEतसाफ\य मvछन ्
प6यं6चाबाल"तय2क् भयचPकतग"तं जोष म$थं जष
ु व।। 428

सा/यं वा साधनं वा वव7हतवपथैद2 "ु न2jपं वद


तः
तवादे Pकं *व$ृ ताः Pक म"त च वदध$य
वहं भोजनाद]न ्।
मE
ु ते"न2$य$व स/या भजनमफल म$यOयसत ् *ाग स3ेः
सांBया$वानय
ु ो+याः सकरणदशया "न$यमुिEतं गण

तः।। 429

मो&ाभावे मुधा यात ् सपHरकर मदं साधनं च


$यमानं
मुिEत6चेत ् zाि
त स3ा zम इह भवता यावदा$मवjपम ्।

171
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

&ें "न$यमE
ु तं कथ"यतुरफलः साधना/याय इथं
*/वंसा$मा 7ह मिु Eतन2यवद भमता सा तु भावाि$मका
नः।।430


त$या$मा कपाल*भ"ृ तबहुवधावथया
य नाशः
धीसCकोच*णाशो वकसनमतथाभत
ू मागमा$यात ्।


ते
ये तु धारावहनम"तनयात ् स
त"तं मE
ु तब3
ु ेः
सामDी चे6वरे vछा*भ"ृ तसमद
ु यः यादनाविृ $तरे वम ्।। 431

इ"त तत
ृ ाया/याये चतुथः2 पादः

अथ चतथ
ु ा-Cयाये "थमः पादः

इ$यु$पि$तQमेण *थमम भ7हतो मुE$यप


ु ायसहाCगैः
त$सा/यं सूकारः फलमथ वदष
ु ः पव2भेदैAय2निEत।
थूले दे हेय स/येत ् य7दह वद"त तत ् पादयुTमेन पूवk
"नFQा
तयाथ यत ् यात ् पHरगणय"त तत ् पादयुTमा
तरे ण।।
432

172
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

सE
ू ता *ागेव वया Pक म"त पन
ु Hरमां विEत ययित शेषं
dत
ू ामेतvच पव
ू k न 7ह त7दह फले संघटे ते"त चे
न।
मुEतेर
यैर स3ं *कृततदवनाभावम ् आस
न स3ं
मुEतावथासम€च िथरभजनरसं AयCEतुमानुब
धात ्।। 433

आवृ यधकरणम ्। 124


सूम ् - आविृ $तरसकृदप
ु दे शात ्। 470. लंगाvच। 471.

श3
ु ैY$कृFटधमyः सदनपचरणे deमवया भवी-
$युEतं पव
ू ा2धकारे वमश
ृ "त तु परं त$वjपं यथावत ्।
*$य&ं वा म"ृ तवा2 सकृ7ददमसकृवे"त नोEतं पुरतात ्
याव+जीवानुविृ $त*भ"ृ त च त7दहापौनYE$यं सुबोधम ्।।434

ानं मुEतेYपायः ु"त भर भ7हततय संBया तु नोEता


सौकयk यात ् सकृ$वे तत इह तु भवेvचाHरताxयk वधीनाम ्।
स4यE$वात ् तœव ु रनुगमात ् *ोEत म$यOयसारं
ु $वं न पन
सामा
योEतेव2शष
े े स"त पशुनयततवाि
त स3ेः।।435

173
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

Pक€चाTनेcया7दनी$या व7दHरह वद"त /यानशMदाथ2मेव


/याने चोपासनोिEतः परभजनतया विEत सेवा$मक$वम ्।
ऐकाxयm वयुपायोAय2"तकHरततया ूयते च *योगः
कायm हे तौ च भEतेःEवचदप
ु चHरतो भिEतभेद$ववादः।।436

योगोयE
ु तेषु यः यात ् ववरणवषयतेन ल<यः परा$मा
Dाeय$व€च *य$वात ् तदप 7ह गुणतो भिEतरे व त
ु ैवम ्।
सा च *ी$याि$मका धीः Eवचद"तश"यते
म$ृ यबाधोOयतयात ्
*ोEता चैषा œुवानुम"ृ तरनुवहनात ् तैलधाराQमेण।। 437

रागादादौ *विृ $तः वणमननयो/या2नमेकं वधेयं


त -FटAयशMदो वशदतमतया विEत वै शFtयमाम ्।
शMदो$थं दश2नं ये वषयमकथयन ् वेदनोEतेरमीषां
Aयाघाता7द*प€चः वय मह "नपुणैः सूमम
वेषणीयः।. 438

/याने वैशयमाादप
ु चरणवती 5िFटशMद*विृ $तः
यात ् तु\यं तत ् तवाप eय भलप"त धयं च&ुषा भानश
ये।

174
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

ाता *Fटे "त शMदः करणवर7हते मुBयव$ृ तो न 7ह यात ्


तDाeय$वमद]यो बहुनयगुणवान ् $या+य एव $वद]यः।।
439

न वारवाHरEलिृ Oतः कथमप घटते वम6चेत ् वशेषे


सामा
या$मा वशेषैलघ
2 च
ु न गY
ु भःकतु2रैEये वक\Oयम ्।
अथyEये दश2नोE$या म"ृ तYपचHरता य+
ु यते पाFtय स/यै
म$ृ युE$या दश2नयोपचरणमस7द$य
यदे तत ् फला
नः।. 440

कृv—ादौ शिEतह]नो 5ढपHरतपनः संयमाह2 6च कुया2त ्


सवा2थाk केशवानुम"ृ त म"त घटते तवक\पो यथाह2 म ्।
सामा
यात ् सव2दोषेिFवयमप
ु कुYते सव2नै मि$तकानां
मE
ु तेरOयमल
ू ं म"ु नरनम
ु नत
ु े ता5श/यानjपाम ्।।441


वेवं ये मुकु
दं शरणमुपगता विज2ता /यानयोगैः
ते चा"तQ4य म$ृ युं य मन इव परं धाम या
ती$युशि
त।
स$यं तेपी"त शMदाि
नयतवषययोगšरवे लाघवेप
*ाOताथk /यानशां *qणधसहदशायोग भयgगव"_ः।। 442

175
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

धमg वणा27दयोTयः कलष


ु शमनतःस$वव/
ृ योपकार]
भEतेः तवत ् *पि$त$वग"तकसमयेFव
तरायापह
ी।
सानुQोशे 7ह शEते शरणवरणतः सव2सा/यं सुसाधं
मो&ाकाC&ी *पये शरणमह म"त Eवाप म
े ुत€च।। 443

आमवोपासनाधकरणम ्। 125
सूम ् - आ$मे"त तप
ू गvछि
त Dाहयि
त च। 472.

जीवाद$य
त भ
नः स वभुर भदधे ल&णैः साधना
तैः
मुE$यथgपासनेिमन ् मुषततम स न deम5Ftया7दयुिEतः।
त$$वे वीतरागे त7दह न घटते सोहममी$यप
ु ाितः

न वा$मा
तरा$म
यह म"त वचसोOय मुBय*व$ृ तेः।। 444

विव
-ादे Yपातौ *कृ"तशब लतवाि
वते&ा पुरोEता
शु3ः वा$मा च च
$यः Eवच7दह तु वभुता5शा वेन युEतः।
AयिEतजˆवेशभेदे Aयधकरणपदै भा2वने यात ् तथाप
deमाधीनवjप* म"तसु5ढता स3येहCDहोिEतः।। 445

176
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

ऐEयोपातावहं $वं $वमह म"त म"त"न2व2शष


े े कथं यात ्
भेदाभेदा भलापः करकमqणक तAयोमनी$या न मB
ु यः।
म$तु\य$वं $वयाहं सम इ"त वदतां नोपचारोप युEतः
तमा$सवा2
तरा$म
ययमह म"त धीराकृ"त
याय स3ा।। 446

अवैतं वैतहानौ न भव"त सव


ु चं त$*"तव
वक$वात ्
वैत€चावैतगभk वतय मह 7ह तत ् ववjपाद भ
नम ्।
वैतावैत€च ता5क् तदभ
ु य"नयमानु+झनादे व स/येत ्
सवk थाने िथतं यात ् * म"तपरवतां नेतरे षां तु Pकि€चत ्।।
447


ववैते "नषे/यो गगनकुसुमवत ् zाि
त स3ोतु भेदः
मैवं स$याद भ
नः स य7द न खलु तzाि
त स3$व स3ः।

न$व€चाय तमात ् य7द भव"त मष
ृ ा व3 द$तो$तरं तत ्
स$य€चेत ् स$यभेदोपग"तHर"त मुधा दरू तो धावनं वः।। 448

177
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

"तीकाधकरणम ्। 126
सूम ् - न *तीके न 7ह स:। 473. deम5िFटY$कषा2त ्। 474.

नामा7द deम5Fटावप तदह म"त *$ययः पूवव


2 $यात ्
deम/यान$वसा4या7द"त य7द न न ख\व
तरा$मा *तीकः।।
न deमUय
य5िFटः कथमप घटते तय सवा2धक$वात ्

यिमन ् deम5Fटौ पर मह "नयतैल&
2 णैतDहोxय2ः।।449

आ$म
यdeमभूते भवतु फलवती कुचdeम5िFटः
नैषा वतुAयवथां शथलय"त नरे वैनतेय$वधीवत ्।
एताव
मामोहा7ददमह म"त तु थापयन ् b&*मv
ृ छे त ्

-$वारोपदपg3तनहुषमहाभोगसंथामवथाम ्।।450

आ:दया:दमयधकरणम ्। 127
आ7द$या7दमतय6चांगउपप$ते:। 475.

178
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

तादxया2त ् दे वतानां फलकरणतया कम2ण6चो7दत$वात ्


आ7द$यादौ "नकृFटा$म"न भवतु समु$कृFटकमा2Cग5िFटः।
मैवं कम2 *धानं व7हतमप यतत$समाराधनं तत ्
त$*ीता दे वतैव *7दश"त फल म$यथ2तः सा *धानम ्।।451


यिम

य5Fटे व2धHरह घटताम
यथाBया"तप&े
याथाxयk सव2बोधानुगत म"त मते य+
ु यते ना
य5िFटः।

नााये 7ह न यात ् वम"तः अवमता zाि
तनी"तः
परिमन ्
ता5EभेदाDहोपOलुतम"तयुगलथापनायां "नयोगात ्।।452

-FटAयापeनवेन zमदनघ
ु 7टता 5िFटरवैतमोहः
याद$ु कृFटापराधतत इह व7हता ता5श$वय 5िFटः।
ता5T5Fटौ न दोषतत इ"त क"तचत ् ताय25Ftया7दनी$या।
वेधा
या
य5िFटन2 Pकमऩधगता AयिEततो जा"तत6च।।453

मB
ु यं deमैकमेवे$यव7हतमनसां deम5िFटः कथं यात ्
एक$वेने"त केच
न 7ह ब ल"न वधौ शCकनीयो वरोधः।

179
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

वेvछापव
ू 2वच
-zमव7दह भदाक\पनामाहुर
ये
ब4z4य
ते यथा च ु"तषु बहुवधं deम भाती"त बालाः।। 454

आसीनाधकरणम ्।128
स
ू म ् - आसीनसंभवात ्। 476. /यानाvच। 477.
अचल$वंचापेय। 478. मरि
त च। 479. यैकाDता
तावशेषात ्। 480.

आसीनयैव योगः ु"तषु न द5शे /यानमाहुसदे "त

यास6चेलािजनादे "न2यमवधकृतः पा&कासीनतायाम ्।


तमादे तत ् घटे त िथ"तग"तशयनेFव*क4Oयेि
-यये-
$य*ाOतं य$न"न-ा
व"य"न कथमविvछ
नधीस
त"तः यात ्।।
455

च$तैकायोपप$$यै वदध"त "नय"तं दे शकालासनादे ः


सिvछ-ं $व
यदाप &म म"त सततं च
तनं संमरि
त।

180
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

*$यEसंकारभ4
ू ना पर"न7हतधयतादधी
या7दब
ु /या
जFु टं AयासEतनी$या भव"त 7ह समये योगनः कम2 सव2म ्।। 456

कमgपा$यCगभूतं य7दह "नग7दतं त$परे पूवप


2 ादे
योगेन deम5िFटय2दप च परमो धम2 इ$युEतमाOतैः।
तेन *ाधा
य स3ावतरदनग
ु ुणं तय नेयं तथा च
*ायः *Qा
तयोगे प7टमलघत
ु या कि\पतः कालयोगः।।457

वयाCगं पूवम
2 ुEतं Pक मह पुनरसावासनायCगवादः
5Fटाथाkशं वभ+य *थ"यतुमप न *ाक् शमायCगवादात ्।
स$यं /यानाBयधारावहनम"तदशा $व
वहं साधनीया
च$तैकायेण सव2*यतनवरहे या7दतीदं *का6यम ्।।458

आ"यणाधकरणम ्।129
स
ू म ् - आ*यणा$ताप 7ह 5Fटम ्। 481.

181
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

एकिम
नेव घnे य7द भव"त पर/यानjपा तु भिEतः
तवा
तो वधः यादप
ु Hर तु वफला deमच
ते$ययE
ु तम ्।
छा
दोTये यावदायुः सुचHरतमु7दतं deमलोकािOतहे तोः
त3 /यानय व
ृ /यै तदप च व7हते कुचत ् *यणा
तम ्।।
459

तदधगमाधकरणम ्। 130
सूम ् - तदधगम उ$तरपूवा2घयोर6लेषवनाशौ
तAयपदे शात ्। 482.

नाभुEतं क\पब
ृ दै रप सुपHरहरं कम2 गीतं मुनी
-ै ः
पापा6लेष*णाशु"तरप परववैभवोिEतततः यात ्।
मेवं नाभुEत म$यायप फलजनने कम2णो दा}2यमाह
*ायि6च$तQमेण ि$वह परभजनं चो7दतं कम2शा
$यै।। 460

"नFकृ$या$म$वमयो7दतदHु रतसमु
मूलनयोपप
नं
ना वगा27दनी"तः *"तह"तवगमे धीवकासः वतो 7ह।

182
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

पापालेपः *मादो7दतसहन म"त थाOयमाानव


ु $ृ $यै
नो चे
न यात ् ग"तना2वरत इ"त गरो योगना€च *व$ृ तेः।।461

अ6लेषः कम2शEतेरनुदय उदये ति


नविृ $तव2नाशः
शिEतः सा च *णेतुः तदु चतफलकृि
नDहानुDहा$मा।
*ायि6च$तं "न म$ते कथमन7ु दत इ$य नैवानय
ु ो+यं
नाधम2त त$या7द"त खलु hदयं Dाeयम6लेषवाचः।। 462

धीपूवk तू$तराघं न सज
ृ "त परवत ् सव2दा सावधानः
जातं नै मि$तकै6च b&प"त समुचतैराशु भु€जीत वा तत ्।
व
ृ ादौ 5Fटमेतत ् "नय"तवभवत6चे7दराजा7द स3ः
युEतायैवा
यदा वा म"ु नHरह मनत
ु े deम"नFठय मिु Eतम ्।।
463

इतराधकरणम ्। 131
स
ू म ् - इतरयाOयेवमसं6लेष: पाते त।ु 483.

183
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

धम2या6लेषनाशौ न 7ह परभजनानुDहे णोपप


नौ
तयाघ$व*सCगात ् "ु तरप च परं पाप"नमु2िEतमाह।
भोगैत$पुUयनाशोि$व"त य7द न यतः का4यमOयय पापं
तिमंत\लम स3ेः न सुकृत म"त च ूयते पाOमताय।।
464

पU
ु यं वयानुकूलं य7दह सफलता तय वया*द$वात ्
तयां य
नोपयुEतं तदप दHु रतवत ् ब
धक$वेन वाय2म ्।
कारागारोपY3े "नगलयुगलतः साव2भौमय भ$ृ ये
है मं काFणा2यस€च *सदनसमये भ€जनीयं सहै व।। 465

का4यं नेvछे त ् वरEतो य7द Pकल कुYते रागयोगात ् फले तत ्


नाधीपव
ू €
2 च का4यं Pकमप न च 7दशेत ् ब
धमातधम2ः।
वयाथyलOु2 यतेतः Pक मतर7द"त चे
नाधकैःसा
तरायैः

याथyमgहजैः EवाOयनुतपनवतो ब
धुजै6चा$वलेपः।। 466

184
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

अनारWधकाया-धकरणम ्। 132
सूम ् - अनारMधकायm एव तु पव
ू m तदवधे:। 484.

न6य$वारMधकायk परव7द दHु रतं न eयधीतो वशेषः


सवm पाOमान इ$यOय भ7हत म"त चेत ् नोपल4भा7दबाधात ्।
सवया तय ताविvचर म"त च वद$यमर
6चागमाः
जीव
मुE$या7दशMदोOयुपचरणपरो मो7हतातेन म
दाः।। 467

रोगायार4भकाणां *शमनवधयः सि
त दानाच2नायाः
*$येतुः वावतारायप वभुरपुनज2
मतामOयगायत ्।
तमादारMधकायm फल"नय"तवचो दघ
ु ट
2 ं भा"त मैवं
*यि6च$तोि+झतानां ननु फल"नय"तः सूकारायभीFटा।. 468

अि]नहोायधकरणम ्।133.
स
ू म ् - अिTनहोा7द तु त$काया2यव
ै तKश2नात ्। 485.
अतो
याप eयेकेषामभ
ु यो:। 486. यदे व वयये"त 7ह।487.

185
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

6लेष6चेदय पU
ु यैः स तु भव"त तदा ब
ध इ$य<यप
ु ेतं
यय6लेषो भवेत ् तैः परव7द वफला पU
ु य"नFठा परतात ्।
तमात ् धमgOयधम2Qमत इह पHर$या+य एवे$ययुEतं
न यात ् ब
धाय वयाCकुरमुपचनुते eयिTनहोा7दधम2ः। 469

सवा2पे&े$यवोच
ननु परभजने कम2णामCगभावं
भय
ू ो वE$यिTनहोे$यप त7द"त मध
ु ा eयेकमे"त चे
न।
वयाया नैरपेयात ् तदपHरकरता शCPकता *ागपाता
6लेषाभाव*सEता ि$वह पुनHर"त त
नी"तवैष4य स3ेः।। 470

इतरपणाधकरणम ्। 134
सूम ् - भोगेन ि$वतरे &प"य$वाथ स4पयते। 488.

"न7द2 Fटामाvछर]रा7द"त "नय"तरतो याव7द$या7दशMदः


कम2 *ारMधकायk कथय"त वदष
ु तvछर]रा
तमेव।
मैवं *ारMधचै|या
न तदवधवधौ Aया*येता
यपया2त ्
भय
ू ोदे हमत
ृ े6चाि
तमवपु ष 5ढोय$समाधेतु मो&ः।। 471

186
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः


वामा7दतीदं वथत मह पदं याvछर]रे न तु यात ्
कारागारौप म$य*थनपरतया तय साफ\य स3ेः।
$या+य$वAयEतये 7ह *भुरसुख ममं लोक म$यOयगायत ्
ं न ् इम म"त च मनुहmयभावं AयनिEत।। 472
भूतावासं व शष

सवm जीवाः समाना वत इह ववधं कम2 चाना7द तु\यं


वैष4या7द6च दोषो न भव"त भगव$य
य़था शाभCगः।
मE
ु तौ नातो वल4ब*भ"ृ त घटत इ$य\पसारोनय
ु ोगः
चे कम2*वाहे फलसमय भदा eयाता सव2त
ैः। 473

आव$या2 deमवया $वसकृत ् अह म"त याvच न यात ् *तीके


कमा2Cगेका27द5िFटः *qणधरप भवेत ् सासनः *$यह€च।
ु ये च नाशा7दकं अथ तु तयोभgTयतारMधकायm
पापे पU
काय2$वं वाह2 व$ृ तेHर"त कथत महारMधशा
तौ च मो&ः।। 474

इ"त चतुथा2/याये *थमः पादः

187
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

अथ चतुथा-Cयाये @वतीयः पादः।

"न$य$व$वपूवy"न2पुणम भ7हतं जीवत$वं वतीये


जागया2दौ च खेदो जगदटवमहाजाC"घकयाथ गीतः।
वयार4भावसानावध यदप परं /यातुरxयk तदE
ु तं
*ारMधयावसाने वपुHरह जहतो ग$युपQाि
तमाह।। 475.

वUयg वैराTयपादे तनक


ु रणगण&ोभ ई5क् तथाप
deमयाप काले भव"त म"ृ तHर"त Oतयेानुब
धः।
तयो$Qा
तौ वशेषं कथ"यतुमुचता चा साधारणोिEतः
म/ये वयाफलानां मरणमप वदन ् तत ् *यं च
$यमाह।। 476
विृ $तवा2गा7दकं वा Eवचन भजतु स4पि$तम
यQमां वा
$ु यैवोEतQमां वा न 7ह फल मह तिvच
तनये"त चे
न।
ु ं यु+यते न eयपाथk
स4प$$या4नानमी5EQम"नय"तयत
तमात ् तिvच
तनं EवाOयुपकुYत इ"त थाOयते तत ्
यथाह2 म ्।।477

188
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

जीवं ये "न$यमुEतं "नजगदरु थवा जीवतो मुिEतमाहुः


त$त+ज\पोपजाप*च लत"नगमDामसं&ोभशा
$यै।
उE$वा *ारMधकायk वदु ष च फलवत ् *ायण€चा तु\यं
नाडीभेद*वेश*भ"ृ त समधकं वय"त deमग$यै।।478

आय
ु सीमाम"नFटै Hरह बहु भरसावा$मनः *ेय योगी
यत ् कुया2त ् यvच पु*भ"ृ तषु न 7ह तत ् तEय2मे$यनिु Eतः।
गीता7दFव
$यकाले यदगqण तदप *ाvययोग*कारे
त$त$*ाOयानुjपे "नयत म"त यथा पूवध
2 ीर भाAया।। 479

वागधकरणम ्। 135
सूम ् - वाक् मन स दश2नाvछMदाvच। 489. अत एवं
सवा2Uयण।ु 490.

कम2ाना&वगg मन स न वलयं या$यत$संभव$वात ्


तव$ृ तेतादधी
यात ् तदप
ु र"त मह *ाह स4पि$तशMदः।

189
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

इ$येत
नोपप
नं तदभ
ु यवलये चोय"नतारसा4यात ्
स4पि$तः 6लेषमां करणवषयवाEछMदमुBय$व स/यै।। 480

मनोधकरणम ्। 136
सूम ् - त
मनः *ाण उ$तरात ्। 491.


नयोEतं वकारो मन इ"त मनसः *ाणस4पि$तवाEये
*ाणया4भोमय$वात ् *कृ"तवकृ"ततास4भवात ् त\लयोतु।
मैवं त$त
मय$वु"तर भमनुते त$तदाOयायनं तैः
*ाTवत ् सं6लेषमां तत इह 7ह मनः *ाण इ$यामनि
त।. 481

अCयाधकरणम ्। 137
स
ू म ् - सो/य&े तदप
ु गमा7द<य:। 492.

*ाणः सैकादशा&तदनु "नवशते तेजसी$थं त


ु $वात ्
म/ये
य*ािOतEलOृ तौ ु"तह"तHर"त चे
ना$मयोगय चोEतेः।

190
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

*ाणय वाOतजीवे मल"त "नजतनोY3ृतैभू2तस


ू मैः
तेजः*ािOत6च गCगा"नप"ततयमन
ु ासागर*ािOतवत ् यात ्।।482

भूताधकरणम ्। 138
स
ू म ् - भत
ू ेषु तv™ते:। 193. नैकिमन ् दश2यतो 7ह। 194.

तेजयेवातु युEतः ततनुभत


ृ ् अनतेजसी$यायबाधात ्
छ…
यायोप नािमि
न"त य7द न तथा
य भूता
तरोEतेः।
व6वार4भाय दे विवत
ृ मकृत च *ागमं भूतवगk
*ाचुया2त ् त$तदे कAयवh"तHर"त चासूयत ् पूवम
2 ेव।। 483

आसृ यप
ु Zमाधकरणम ्। 139
सूम ् - समानाचास$ृ युपQमादमत
ृ $वं चानप
ु ोFय। 495.
तदापीतेसंसारAयपदे शात ्। 496. स
ू मं *माणत6च
तथोपलMधे:। 497. नोपमदm नात:। 498. अयैव

191
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

चोपप$तेjFमा। 499. *"तषेधा7द"त चे


न शर]रा$पFटो
eयेकेषाम ्। 500. मय2ते च। 501.

अैव deम व
द$यमत
ृ इह भव$यागमात ् deम"नFठः
नो$Qाि
ततय युEते$यसदप
ु "नषदो eयय ग$यायुशि
त।
ना
य*ाO$यथ2मेतत ् सगुणसमधके कुच
मानहानेः
तमादामत
ृ $व*भ"ृ तवचनतता5शी तKशोEता।। 484

"न6शेषं भोगहे तौ गल"त परवदः कम2qण *ायणेथो


ग$यथk सूमदे हानुग"तरणुतया "नि6चतयाफला यात ्।
मागm संवादवादतदु चतवपुषा $वि$वतीवानुयोगे
कृ$ना वया "नविृ $तः परपदगमनापेb&णी$या7द वाvयम ्।।
485
क\पादौ भत
ू स
ू म*भ"ृ त भY7दतं वFम2 क\पा
तना6यं
*$येकं *ाqणभेदे "नयतम"नयतथूलदे हानुया"य।
लCगाBयं भिका
तःपYवकवदवथा"य सांBयैः *गीतं
सूमांशः पूव2मूतmYपHरतनतनोबˆजमेFयते तत ्।।486

192
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

त$वानेन ब
धः Pकल गल"त पुरा नो$Qमेणे$यसारं
माता व
/ये"तव3 ववचनवह"तजˆवतो मुिEतवादे ।
मुEत6चेत ् त$वबोधात ् तनुभ7ृ दह तदा त$परं नैष दःु Bयेत ्
मxया दःु खं तदा चेत ् कथय तव कदा तय
स$य$व मFटम ्।।487

यं यं भावं मर
तो जह"त वपHु रदं दे 7हनो याि
त तं तं
तमाद$ु Qाि
तसा4यं न घटत इ"त चेत ् त
न त
मासा4यात ्।
वयाभेदा7दनी$या भव"त वषमता eयि
तम*$ययादौ
Pकि€च$साध4य2वादे न च "नय"तमती सव2था सा4य स3ः।।488

परसGपयधकपणम ्। 140
सूम ् - ता"न परे तथा eयाह। 502.

जीवो$Qा
$युिEतकाले वदु ष तु घटते त$*"त&ेपभCगः
भत
ू ो$Qा
तेतु प6चात ् तदप
ु "नपतने सCग"तः यात ् कथंचत ्।

193
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

तमात ् साधारणोप eययमप


ु Hर ततः थाOयते हाद2 योगः
तु\येOयिम
नतु\याः सरqणमुखतया *ाOयभेदेन नायः।।489

*ाOतुं भोगापवगš *य"त तनुभ"ृ त *ाOतसूमवदे हे


स4प$$या Pकं परयां तhदयसुषौ ल<यते दे वतायाम ्।
आततेजःपरया म"त चरघ7टतेOयतु स3ानव
ु ादः
मैवं मानानुसारात ् फल म"त परमे संQमः ाि
त स/यै।। 490

अ@वभागाधकरणम ्। 141
स
ू म ् - अवभागो वचनात ्। 503.

स4पि$तदm वतायां भवतु लय इयं सा 7ह सव2य यो"नः


भूयः nFटुं &मा चे$यसदनुषजतो वाvयवैjOयदोषात ्।
व6लेषो भूतसूमैHरह न च घटते सिृ FटEलिृ Oततु गुवˆ
*ोEता धूमा7दमागm ग"तरप भवनत$पHरFव€जनेन।। 491

194
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

तदोकोधकरणम ्।142
सूम ् - तदोकोऽD+वलनं त$*का शतवारो
वयासामxया2त ् तvछे षग$यनुम"ृ तयोगाvच -
हादा2नग
ु हृ ]त6शताधकया। 504.

नाडीजाले"तस
ू मे न भव"त सश
ु का मिु Eतनाडी ववेEतंु
तमा
मूध2
यनाडीग"तर"नयमतो मुvयमानय पुंसः।
वाEयं ग
तुतयो/वk *वददमत
ृ तां स4भवादतु मैवं
वया स4*ीतहाद2 *सदनमहसा वाह2 नाडी*वेशात ्।। 492

वाधीनो हाद2 संः वयमवकलया स4पदा साकमेकः


िथ$वा h$प–म/ये थगत"नजतनःु सOतलोकsगहृ थः।
नाडीचQे सुषु4नां "नqखलध"ृ तकर]ं ना भमूधा2
तjपां
भ$वा त
म/यर
œ*7हत मषु मवोि$&Oय नेता मुमु&ुम ्।। 493

195
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

र%Gयनस
ु ाय-धकरणम ्। 143
सूम ् - र64यनुसार] । 505.

एतैरेवे"त वाEये 7दनकरPकरणाल4बनेनो/व2यानं


य$*ोEतं योगनतत ् 7दनम"ृ त"नयतं "न6ययE
ु $ये"त चे
न।
अिeन vछायासु रा…Fवप 7ह लघत
ु रा र6मयः सि
त लCगात ्
तापो वषा27दराौ न य7द 7हम7दन
ययतो नेयमेतत ्।। 494

नशाधकरणम ्। 144
सूम ् - "न श ने"त चे
न स4ब
धय
यावKेहभाव$वात ् दश2य"त च। 506.

सवmषाम*शतं रज"नमरण म$यिeन योगी ˜येत


*ेयात ् ययेष राौ न चरममरणं तत ् भवे7द$ययुEतम ्।
कम2 *ारMधकायk eय"नयतसमयं &ीयते तावदे वे -
$युEत6चािमन ् वल4बोऽह"न "न श च परं वयया
सोS6नत
ु ेSतः।। 495

196
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

यैकयापवग2ः *"त"नयततया गUयते जातकैः


तत ् याद
$यं शर]रं ननु भव"त ततोOय
ययोगAयुदासः।
न eयाOय
तकाले 7दनरज"न भदा दे शभेदा7द चैवं
शAयं कुव2ि
त यिमन ् यद ु च यद ु च ने$या7द चैवं वभाAयम ्।।
496

दiणायनाधकरणम ्। 145
सूम ् - अत6चायनेप दb&णे। 507. योगन: *"त मय2ते
मातm चैते। 508.

दे हं योगी6वरोप $यज"त य7द रवेद2b&णाविृ $तकाले


व
दे त ् सायु+य म
दोः इह भव"त पन
ु ः तv™तेत$मत
ृ े6च।

मैवं पूवgEतनी"ति$वह न 7ह वहताथाय सायु+य म


दौ
वा
$यै सूय2नी$या जगदप
ु कृतये भीFमकाल*ती&ा।।497

197
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

Pक€च *ारMधकम2 *"त"नयत मदं जाeनवीस4भवय


वेvछा येनैवमासीत ् स च वसरु भवत ् नैष सा&ावमुEतः।
तमात ् व
दे त मुिEतं नरपत7ृ दवषत ् रा…कालेप योगी
यातां *ाश$य"न
दे त7दतरवषये गीतयोEतौ तु मागš।।498

स4पयेता
यद&ं मन स तदप त$संयत
ु ं *ाणवायौ
सो/य&े तैसमेतः सच तदqखलवान ् भत
ू वगm तु स
ू मे।
उ$Qाि
तः यात ् समाना य"ु तरथ चपरे सा च सं6लेषमां
"नग2vछे त ् deमनाया घqृ ण भरथ "नशा दे वरा|यो6च
मो&ी।।499

इ"त चतुथा2/याये वतीयः पादः।

अथ चतुथा-Cयाये तत
ृ ीयःपादः।

"नग2$य deमर
œात ् तपनकरमथाल4Mय नाडी"नब3ं
*$युयKेवब
ृ द*7हतब लरसौ येन योगी *या"त।

198
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

मौकु
दःथाOयतेसौ पर मह म"ु नना प€च भ
या2यभेदैः
मोहाकूपारपारं परु म भगमयन ् मिु EतघUटापथो नः।। 500

अच-रायधकरणम ्। 146
स
ू म ् - अच2रा7दना त$*थते:। 509.

शाखाभेदेषु भ
नां ग"तमुप"नषदोऽधीयते त
मुमु&ोः
वयावैष4यनी$या ग"तरप वषमा न Aयवथाच2रादे ः।
नैतत ् सव2 तै तैHरह त7दद म"त *$य भान स3ौ
भाAयं
यूनाधक$व*भ"ृ त "नqखलमOय स3ावY3म ्।। 501

चैयाद]नामयो/यािथरचरजनष
ु ां पU
ु डर]का7दकानां
भीFमाद]नामुपाितQमभववभवAयूहलोकिथतानाम ्।
धातॄणां त$सुतानामधकृ"तवगमे deम स4*ेOसताम-
Oय
येषां *िथ"तः सा शतपथ
ृ ुम"त भि6च
तनीया यथाह2 म ्।।
502

199
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

वाjवधकरणम ्। 147
सूम ् - वायुमMदादवशेषवशेषा<याम ्। 510

स4*ाOतो दे वलोको मYदप च समं व$सरा7द$यम/ये


नैक$वं j7ढभेदात ् तत इह तु तयोतु\यभावात ् वक\पः।
मैवं योयं * स3ः पवत इह मYत ् दे वतानां गहृ $वं
तयोEतं धारक$वात ् तत उचत मदं "नव2क\पं तदै Eयम ्।503

वbणाधकरणम ्। 148
सूम ् - त7टतोध वYणस4ब
धात ्। 511.

कौषीतEयागमोEता वYणशतमखौ सोप नाथः *जानां


Eवाप थाOया "नपीय ु"तमप वफला eय
यथा तv™"तः
यात ्।
तमात ् ते वायल
ु ोका$परमनप
ु ठनात ् तसि
$व$ययुEतं
स4ब
धावयत
ु ो
वग ् वYण इ"त परौ पाठतः त$परौ
तः।।504

200
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

य$$वयामानवय त
ु मह परस4*ापक$वं भवेत ् तत ्
सवार$वेOयबाधं तदप सहकृतौ तv™तौच$यभम
ू ा।
य6चोEतो मानसाBयत7टत उपHर तु deमलोकािOतहे तुः
तमा
नेता स ना
यो वदरु "तवहनं वैयुतेनैव तमात ्।। 505

आतवा:हकाधकरणम ्। 149
सूम ् - आ"तवा7हकाति\लंगात ्। 512. वैयत
ु ेनव

तततv™ते:। 513.

भोगथाना
यम"ू न +वलन7दनमुखा
य/वचeना"न वा यःु
लोकोिEतvछाययैवं िथत मद म"त नासंभवात ् कालशMदे ।
पFटे नेत$ृ वपुं$वे Eवचत ् अ"तवहनं तवद
यै6च कायk
सि
दTधे वाEयशेषात ् ग"तHर"त
जगुरT
या7दवाचो भम
तॄन ्।।506

यां ु$वा धम2सूनु


य2पतत ् अ भपतेत ् तां असौ तामसौघः
वग2ैवग2काणां पतस
ृ रqणघट]य
चQे वघूणmत ्।

201
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

वत2
येषाच2रा7दः "ु त भरपुनराव"त2नां संवभEता
त dत
ू े"तवोढॄंत7दतरवत ् अहःप&मासा7दशMदः।।507

पूवk धूमा7दमागm सुकृ"तषु कथता च


-मः*ािOतYEता
सायु+यं
यासवया*करणप7ठतं चा
-म
या5गुEतम ्।

याच2मु2खानाम"तवहनकृतामFटमयािOतHर
दोः
इ$थं सुथा Aयवथा *qण7हतhदयैरेवम
यvच सह
ू म ्।। 508

भूलोकेशािTनपूवा2न ् क"तचन भवनः केप म



त एतान ्
शMदै Eये eय गुवˆ भव"त तद भम

तराणां *Eलिृ Oतः।

ये चामानवय वपदगतपरdeमनेत$ृ व5Ftया
"न$य$वात ् तवदे ताि
नजगदरु qखलाि
न$यवैकुUठभ$ृ यान ्।.
509

काया2धकरणम ्। 150
सूम ् - कायk बादHररय ग$यप
ु प$ते:। 514.
वशेषत$वाvच। 515. सामीOया$तु तAयपदे श:। 516.

202
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

काया2$यये तद/य&ेण सहात: परम भधानात ्। 517.


मत
ृ 6े च। 518. परं जै म"नमB
ु2 य$वात ्। 519. दश2नाvच।
520. न च कायm *$य भसि
ध:। 521.
अ*तीकालंबना
नयती"त बादरायण उभयथा च
दोषा$त$Qत6ु च। 522. वशेष€च दश2य"त। 523.

वैधाथाननेतन
ृ ् समकथय7दमान ् बादHरता5शानां
ग$यौच$यं तदा यात ् न खलु वभुजष
ु ाम वेयं न ल<यम ्।
सामीOयात ् deम चोEतः सर सजवस"तः तेन साध2€च मिु Eतः
यE
ु ते$येत
न नानाु"तप7ठतपरथानग$यायबाधात ्।।510
मागgसावच2रा7दग2मय"त परमं धाम ग$या7दयोगात ्
deमोEतेमB
ु2 यभावा7द"त तु "नरणय+जै म"नयE
ु2 तमेतत ्।
वEतAयं $व Pकि€चत ् नय"त परवदः वाि
वतdeम"नFठान ्
तKेहवा$म"नFठानप मुख भदयामी च स4पूण"2 नFठाः।।511

/यायेयुयm च जीवान ् *कृ"तशब लतान ् केवलान ् वा यथेFटं


वेधाप deम5Ftया जड"नवहमप वेन यवा
य5Ftया।

203
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

ते सवm 7ह *तीक*qण7हतमनसो नाच2राय/वयोTयाः


deमोपाते6च लCगं ग"तHरयमनघा सू…ता पव
ू म
2 ेव।। 512

*$यापि$त*कारः *"त"नय"तमती कम2योगा7द"नFठा


वयाभेदाधकारः परभजनबला
मुिEतवƒनोपशाि
तः।

$यावथाAयवथा पथ
ृ गयनगतौ वमािOतव2भEता
सा&ा
मिु Eतः Qमावे$यqखलमग"तकैर*णोयं परै 6च।।513


थानं दे वयानं त मममधगतः पि6चमे दे हपाते
त$$वतोमांतमो
तान ् अ"तपत"त तर$यापगां त 7दAयाम ्।
7दAयं दे हा7द लM/वा ज"नलयर7हतं या"त वFणोः पदं तत ्
पय2Cकारोहणा
तां भज"त बहुम"तं deमसंवादध
यः।.514

संघाते "न$यता न Eवचदप न पृ थAया7दभावतथा$वे


पय2Cकायैन2 सा/यं Pकमप भगवतः पूण"2 नसीमशEतेः।
AयाOत*ाO$यथ2मू/वk ग"तरप वफले$या7दकान ् है तुकानां
&ो7दFठ&ीबज\पान ् ु"तYपशमयेत ् अ_ुताथ2वत
ा।।515

204
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

भावोभाव6च यानप
ु ध सम7ु दतौ त भावी वरोधः
*ातAयािOतरोधेOयधक"नजबला
मानतः वाथ2 स3ः।
5Fटं सवmFटमेत
न य7द न 7ह भवेत ् मानम/य&तो
यत ्
बाधो/य&े मथो वा वटदलशयनाय_त
ु ं चैवमूeयम ्।।516

एक$वं deमवयापHरष7द सप
ु थोधीयमानय तिमन ्
वायौ यात ् दे वलोक"ु तरप वYणाय
वयो वयत
ु ोध।
नेतारोऽमानवा
ताः परपदगमने तवदां सोयम/वा
तुया2/यायय पादे स"ृ तरधकरणैHर$थमुEता तत
ृ ीये।।517

इ"त चतुथा2/याये तत
ृ ीयः पादः

अथ चतुथा-Cयाये चतुथः- पादः

उEतं पादै रघाना म"त पथ


ृ ुवपुषः सूममूतm6च हानं
"नधत
ू2 ोपाधराशे"न2Yपधकमहान
दम
$येन विEत।
वावभा2वो च
$यि भरधकरणै6छ
दविृ $ति भ6चे -
$येवं वे पे7टके तः वत उभय मदं नोपधेना2थ"2 नƒनम ्।। 518

205
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

सGपया@वभा-वाधकरणम ्। 151
सूम ् - स4पयावभा2ववेन शMदात ्। 524. मुEत:
*"तानात ्। 525. आ$मा *करणात ्। 526.

अा
तव*काशंय7ददमह म"त *$यगा$मवjपं
तयावभा2व स3ौ न तु Pकमप फलं यात ् सुषुOतावशेषात ्।
तमा
मुEतः वम
य_ज"त वपुरसौ दे ववत ् jपशMदात ्
नैवं वेने"त शMदोeयफल इह भवेत ् jपवाचाथ2 स3ेः।। 519

"न$यवा$मवjपथ"तHरयम भ"नFपि$तHर$यूचवांसः

मां या
न वयाफल म"त न वद"ु न2$य स3ं $वसा/यम ्।
स3ं सा/यानुवेधादप भव"त फलं सा $ववया7दभCगः
यवा स3य वि$तत7दह न वहतं मुEत इ$या7द स
ू म ्।।
520

वाकाराि
न$यभातादधकसुखतया भा"त जीवतदानीं
स3ावभा2वमाेOयनुवदरु भ"नFपि$तवाचः *योगम ्।

206
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

सCकोचा$य
तहा"नध2य इयम भ"नFपि$तराग
तुYEता
"नF*$यह
ू वjपोपधकमप तदा वेनशMदः *विEत।। 521

*ायः विमन ् वदे 7ह


यनघगुण"नधौ तवभू"तवये वा
5Fटं य$यात ् समाधौ भव"त पष
ृ तवत ् त3 मुEतानुभूतेः।
कृ$नं तत ् शक2रौघAय"तकHरतसध
ु ा स
धव
ु त ् वादभ
ु त
ू ं
तमा$वा$म*काशे न फल म"त वदन ् कूपकूमg घण
ृ ाह2 ः।। 522

म\ल] शु3ं *सूनं जनय"त समये र€जकोपाधमुEते


तव
नाथानुक4पा फलमुपश मतावDहं सूHरतु\यम ्।
तमादाग
तुकेप *"तह"तवरहात ् ता5शे धीवकासे
*$याप
नवदायQम इह कथतः *ािOत स3ेः *तीचः।। 523

अवा2€चो मुिEतभेदं क"तचदगणनय


वा$ममाानुभू"तं
त deमानुभूतेव2ह"तYपधतः यात ् वतो वे"त च
$यम ्।
सि
त वेधाप दोषातत उपचरणा
मुिEतशMदो युEतः
सालोEया7द*भेदेFवप सरqणHरयं सावधानैव2भाAया।। 524

207
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

अ@वभागेनHQटवाधकरणम ्। 152
सूम ् - अवभागेन 5Fट$वात ्। 527.

जीवेशौ "न$य भ
नौ "ु तHरह च सहे $याह मुEतय भोगं
सा4ये पार4यमE
ु तं मत
ृ मप स पथ
ृ Tभातु तमात ् परमात ्।
मैवं त$$वं 7ह मE
ु तौ फुर"त तदनयोभmदभानांशइFटः
स3े दे हा$मभावे ि$वह न 7ह घटते त$व"नFठ$व5िFटः।। 525


ोEतं भोEतभ
ृ ावे य7द सहभवनं deम न यात ् *धानं
तमात ् तत ् भोTयभावे भवतु तदु चतं dाeमणAयाकृते6च।
वेधाप deमत$वात ् पथ
ृ गतर इह या7दतीद€च वातk
स3े भेदे व"नFठिथ"तपHरहरणं eयसूोपपायम ्।।526

पार4यं यvच सा4ये ुत मह न 7ह तत ् सव2थे$यOयधीतं


DाAणो हे 4न6च यवत ् समधरणधत
ृ ौ यात ् तदिु Eततथा।
एवं तKेहभावे िथतव"त ववधाबाधता4नायभू4ना
deमैवे$या7दवाEयं *थय"त समतां ता5ग$यOयधीतेः।। 527

208
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

kाlमाधकरणम ्। 153
सूम ् - dाeमेण जै म"नYप
यासा7द<य:। 528. च"त

माेण तदा$मक$वा7द$यौडुलो म:। 529.
एवमप

यासात ् पव
ू भ
2 ावादवरोधं बादरायण:। 530.

ान$वे Pकं फलं या7द"त मषतु गुणैता5शं deमसा4यं


Pकं धमyरवjपैः त7दह भवतु च
माjप*काशः।
इ$थं छाोEतप&वयमुभयवधु$युपा$तात ् वरोधात ्
"नधय
ू2 ाथ वधावभ2वनमघटयत ् स3त$व*काशात ्।. 528

पया2यौ नामपाठे Fवनप


ु Hरप7ठतौ मिु Eतकैव\यशMदौ
कैव\य€चा
ययोग$यजन म"त कथं ध म2धमा2
वयोय।
मैवं deमवjपादपर मह न ख\वित Pकि€चत ् व"नFठं
न -Aय€चागुणं यात ् अधकरणयुगं ति
नरातCकमेतत ्।। 529

209
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

संकdपाधकरणम ्। 154
सूम ् - संक\पादे व तv™ते:। 531. अत एव
चान
याधप"त:। 532.

धाादे रOयपेयो eयुपकरणगणः स$यसCक\पव$ृ तेः


मुEतयाOयेवमेवाि$व"त य7द वतथं तत ् वक\पासह$वात ्।
इFटा -Aयायपे&ा सुकृतत7दतरापे&णं त दःु थं
न या7दvछावघात$वनप
ु धकतया दे ववा€छै करयात ्।. 530

व6वयैतय ज
मिथ"तलयरचना व6वकतु2यथ
2 ा यात ्
इvछास
तानभेदाि
नय"तHरह तथा "न$यमुEतPQयाणाम ्।
तयानुvछे दव$ृ या *"तकल भदरु ाता6च ता5E*वाहाः
तब3
ु ेरापरोयं $व"नशम भदरु ं वत2ते deमधीवत ्।। 531

*$यह
ू ाहा2ः *जेश*भ"ृ तसुकृ"तनः स$यसCक\पभावे
म$या2र4भपह
ृ ादौ त7दतरववध*ाqणसFृ tया7द5Fटे ः।
तेनेvछास
ततीनां सफलवफलते पुUयपापैरमीषां
मुEतयोEता चकsषा2 $वव7हतवषया तारत4यं न दोषः।।532

210
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

स
ू े मE
ु तोOयन
याधप"तर भ7हततेन कतय शेषी
ु$यैवोEतः वारŠड$यप वह"तरतः *ाE*"तFठापतानाम ्।
मैवं नाथेतरान ् "यघ@व:हत इह i?यते शेषभावः
व6वया$मे6वरो यः प"तHर"त प7ठतत$प"त$वं $वबा/यम ्।।
533

अभावाधकरणम ्। 155
स
ू म ् - अभावं बादHरराह eयेवम ्। 533. भावं
जै म"नव2क\पामननात ्। 534. वादशाहवदभ
ु यवधं
बादरायणोत:। 535. त
वभावे स
/यवदप
ु प$ते:। 536. भावे
जाDवत ्। 537 *द]पवदावेशतथा 7ह दश2य"त। 538.
वाOययस4प$योर
यतरापे&मावFकृतं 7ह। 539

मुEतः *ोEतोऽशर]रः Eवचदथ बहुधासंभवः EवाOयधीतः


गानQsडा7द चोEतं तदनुगुणमतव
वमाषk "नरयन ्।

211
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

वvछ
दयोभयं तत ् &म म"त वद"त वं मतं सूकारः
याvचाकमg_वं ति
नqखलमप परdeमवत ् त$समय।। 534

मो&े पुUयायभावात ् तदप


ु धकवपुवि2 ज2त$वं न दFू यं
तिमन ् दःु खाह2 देह$यिज च शुभवपुस$वप&ोOयबा/यः।
इ$थं स$य मE
ु तिथ"तHरह म"ु नना कs5शी स…ू ता यात ्
नैवं वvछ
ददे हDहतद"नयमथापनेऽा भस
धेः।। 535

नाना दे हा य7द युयु2गपदधगतdeमसा4यय पुंसः


तेषां AयाOतवjपा
वय उचत इ"त *ाEतनाणु$वहानम ्।
नैतत ् धीAयािOत स3ेः भव"त च जगदावेशवाक् ति
नदाना
सौभया2दौ *EलOृ तां ग"तमपव7दतंु न &मं deमसा4यम ्।। 536

दे हानां यौगपये बहुषु कथमणुधा2रको$वेष मुEतः


चैत
यवारत6चेत ् सकलमप सदा धारयेत ् AयाOतबोधः।
मैवं मुEतय शिEत"न2य मतवषया ि$वvछया सव2शEतेः
*ाक् ता5TयोगशE$या बहुतनुभजने कम2ब
धोOयपेयः।। 537

212
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

शिEतः &ेसंाम"ु न भर भदधे वेिFटता कम2 भः वैः


पंस
ु ोऽनंशाप बु3ब2हुवधवकृ"तः वीकृतैवं स चातु।
वालाDे$या7दवाEयात ् तदयमणुरप यादन
तोप मुEतः
न यात ् जैना7दभCगे पHरhतवकृतेरैकjOयानपायात ्।. 538

जीवयैकैकशो 7ह $यजनत उ7दतो व&


ृ शाखासु शोषः
तमादवारकं यादपगतवरणे मुBयमान
$यमिमन ्।
मैवं शाखासु भोगाय"नय"तकरोपाधनाशः *हाणं
&ेा7द
यायतोसाव भम"तवरहात ् यादधीतो जहा"तः।।539

एको नैकः परमा$पथ


ृ गपथ
ृ गप ववjपेण मुEतः
वाभीFटाशेषभोEता वय म"त पथ
ृ ुक&ीबवये zमि
त।
ते
वीय वोिEतबाधं "ु तशतवह"तं त$तदE
ु $या
यपयk
जैनावFट4भ5Oय
म"तकलहमुचः स$पथं संय
तु।। 540

सवk सCक\पमाा\लभत इ"त समा4नायते सू…त€च


वेvछातो दे हयोगाय"नय"तकथनं यादतः पFटपेषः।

213
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः


ना
यो
योपY3ु"तग"त"नय"तः कामतोनेकदे ह -
वीकार*PQये$याय"नय"तकथने स
ू कारा भसि
धः।.।541

जग<यापारवजा-धकरणम ्। 156.
स
ू म ् - जगAयापारवजk *करणादसि
न7हत$वाvच। 540.
*$य&ोपदे शा
ने"त चे
न आधकाHरकमUडलथोEते:। 541.
वकारव"त2 च तथा7ह िथ"तमाह। 542. दश2यत6चैवं
*$य&ानम
ु ाने। 543. भोगमासा4य लंगाvच। 544.
अनाविृ $त6शMदादनाविृ $त6शMदात ्।।। 545.

ययOयुEतो वमुEतः परतनुरपथ


ृ िEस3 इ$य पूवk
Aयापारांशे तथाप त
ु मह परमं सा4यम&ोभणीयम ्।
संक\पादे व सवgि$थ"तरप 7ह ततः या7द"त *$यवथां
कृ
त$य
येधकारे कृ"तम7दतरयोः थापयन ् भोगसा4यम ्।।542

सायु+यं भोगसा4यं समगqण "नपुणैः शMदशE$यायबाधात ्


तvच Aयापारसा4ये $वस"त न घटते वPQयावादहानेः।

214
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

तमा
मुEतय सिृ Fट*भ"ृ तरप जगAयाप"ृ तd2eमतु\या
मैवं त\ल&णं सा कथमनुगमततय चा
यय च यात ्।।543

कxय
ते सिृ FटवाEये Eवचदप न जग$कारण$वेन मुEताः
*ाधीतः कामचारो भवतु न जगदार4भक$वं ततः यात ्।
सवा2कारोपभोTये6वरवषयधयसा4यतो भोगसा4यं
य+
ु येतान
दव\\यां समगqण वभन
ु ान
दमाे सम$वम ्।।544

"नFकामो…ययाOय"त7दश"त सुखं मानुषान


दतु\यं
सान
दान ् वEतुकामा शतगुणमधकान ् आवHर€चं Qमेण।
त$त_ोगात ् $व7दFटं कथ मदमपरं कFट मFटं च मुEते
"न$यान
दे मुकु
द*यजनस5शे eयेकदे शानुवादः।।545

आन
दान
$यमाह ु"तHरह 7ह यतो वाच इ$या7दकायाः
वाि
तः ाि
तमाा7द"त च "नग7दतं यामुनाचाय2वयyः।
न eयान
दोि
म"तः यात ् वधशतवचनेOयय यFtया नभोवत ्
तvचोEतं भूभद
ृ UवोYदधप"ततयोम2+जने को वशेषः।।546

215
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

व6वं मुEतय दे हो न खलु तदपथ


ृ िEस/यभावोपल4भात ्
नोपादानं ततोसौ कथ"यतुमु चतः सव2शिEत$वहानेः।
ना$माशEयं चकsषmत ् त7दतरवषये "नव2घाता त7दvछा
Aयापारे भयमानेOयवषमरसता 56यते Eवाप लोके।।547

त$त$सेवावशेषिथरपHरण मतः साव2भौम*सादः


सत
ू े भ$ृ यय सा4यं वयमन भमतवा मचeनैकवज2म ्।
एवं दे वं दयालंु शरणमप
ु गतैल<
2 यतेऽन
यल<या
"नधत
ू2 ाविृ $तशCका "नYपधकरसा सAयवथा $ववथा।. 548

अाहुः सूम
$यं पथ
ृ गधकरणं केचदा€जयलाभात ्
अ$याव$ृ ते"न2षे/ये ि$वम म"त 7ह पदं तेन शCकोि$थते"त।
भाFयादौ त
न 5Fटं भव"त च सग
ु मं पव
ू 2शष
े $वमय
यादाविृ $त*सCगादप "नqखलजगि
न म2तौ सा4यशCका।।549

सगा2यावत2ल]लारससहचHरते दUडरासे "नयुEतं


जीवं दे वो वमुvय Qमत इ"त सयुTभावध
यं भुनिEत।

216
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

कमा2$य
तोपशा
तेः इह न च पुनरावत2य$येनं इ$य-
Oया4नातेः कम2मल
ू &यफलकथनाय$ु थशCकोपशाि
तः।।550

वावभा2वोपवगm "नYपध"नयतव*काय2
त5िFटः
च-प
ू यैव तवv™"तमकुट मतैः व*कारै ः सहे &ा।
सCक\पादे व स3ः तनष
ु ु च "नयमो
मE
ु तता deमसा4य-
*ाOतौ त\ल&णांशो+झन म"त चरमा/यायतुया2C"सारः।। 551

/याना7दं त$*भावं करणभत


ृ इतो दे हकाराकुट]रात ्
"नFQाि
तं deमनाया ग"तमप सुपथा व*काश€च सा/यम ्।
इvछातः वेFटसिृ Fटं परममप परdeमणा भोगमाे
सा4यं मायामतथः कथ मव घटयेत ् अि
तमा/यायसारम ्। 552

मानामान*भेद*भ"ृ तवभजनादा7दमे कम2भागे


नाना वा दे वते$यायनुपदपठना
म/यमे दे वतांश।े
भागेिमन ् भेदधम2*भ"ृ तकथनतः सौगतादे 6च भCगात ्
मीमांसायां …काUयां Eवचदप न मष
ृ ावादग
धावकाशः।। 553

217
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

cय
तोद
वद
तस"ृ तHरयम7ु दता दे शकैः कण2धारै ः
मE
ु $यथ2ानपारं गमय"त वशदं $व
यद]यं वमE
ु तौ।
कत2Aये क\पकारै ः Eवचद भदधरे कृ$यस
दे हभेदाः
त$$वेOयेवं Eवचत ् यात ् तदप न वतथा वोपयुEतांशबोधः।।
554

$ु य
तैका
ततक2QमगHरमधत
ृ ौ तूलवvछै लवग2ः
ति$स3deमबोधयम
ु qणYच तमतोमक\पो
यक\पः।
मो&ोपायैकरा+ये त7दतरवधयः PकCकर$वं भज
ते
मुEतान
दामत
ृ ै कोदधपष
ृ तकणपध2नो
ये पुमथा2ः।।555

पारावयk ववvय *थममवतथैरागमैत$ववगm


संसारे ती†भी"तः परसमधगमे ती†"नFप
नरागः।
कि€चत ् वयावशेषं सपHरकरमधFठाय शा
ता
तरायः
स4पय deम भुCEते "नYपधकमनाविृ $तHर$थं ुताथ2ः।। 556

सासौ सासूयत$त$कुम"तमतसमु
मूलनी मूलनी"त-
ेणी"न6ेqणक\पा …यग
ु पथरथारोहसत
ू ं सव
ु ीत।

218
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः


तस
तापवग2*शमनपटुना त$वबोधेन स
तं

तोषं deमसूाधकरणचरणा/यायसाराव लव2ः।।557

षtप€चाशvछत€चे$यधकरणगणैAय2Eतसीमावभागे
काUडेिमन ् अमदE
ु तं क"तचदनुवदःु &ेपध
यैः Pकम
यैः।
प6य
तो व6वमेतत ् …गण
ु गुण"नकायि
तवा
त"नƒनं
नाथे नसाb&भत
ू े न वय मह मध
ु ा कुम2हे नम2हेलाम ्।।558

व6वं -Aया7दभेदात ् वशदम भ7हतं त$$वमुEताकलापे


Aयूढं शार]रकय ि$वह 5ढघ7टतं jपमापादचूडम ्।
तमादमv™ताMधेरमत
ृ मव समुवा
तमा
तब3-
3ैर
यो
यहत*द मदमभ
ु यं धाय2माचाय2व"_ः।।559

इ$थं शार]रकोEते पथसमुपनताः nTधराः Kधानं


पारे मायापयोधेः *7हतम भमुखैः सूHर भः शु3भावैः
deमालCकारक\पैबह
2 ु भYप"नष$सूता$पय2 श\पैः
दे वाह2 $वाय 7दAयाOसरस इव पHरFकृ$य स4भावयि
त।।560

219
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

*ा धि4म\लम\ल]पHरमल म लत*ासेवासमुय-


vछु3ालोको+वलं मां "ु तपHरषदप
ु काHरसौभाTयव"_ः।
पयैरेतैः वhयैः *णवम7हमव$पा€चज
यQमेण
वा/मातं रCगनाथः वय म"त मुखर]कृ$य स4मोदते म।।
561

पाराशय2ः *भत
ू ादप
ु "नषदमत
ृ ोद
वतः सारभत
ू ं
"नम2xयाद$त स
ू ैरवतथ"नगमाचाय2नामा मुनी
-ः।
य$ति
नFकृFट म$थं य"तप"तhदयाjढमाjढताय2ः
तवEता वािजवEः सह मम गुY भवा27दहं सा4बुवाहै ः।।562

कवताPक2 सeमाय क\याणगुणशा लने।


ीमते वेCकटे शाय वेदा
तगुरवे नमः।

220
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

अंश$वं, 98 अैव deम, 192


अ&ाणां, 107 अवैतं, 177
अ&ायAयEत"नFठं , 53 अ/य&ो, 126
अ&ायु$प$यनूEतौ, 101 अतया-मी सजीवो, 36
अया7द$योपलये, 137 अ
नयोEतं, 190
अBया"त$व
यथाधीः, 81 अ
यिम

य5Fटे व2धHरह,
अT
यादावUडम/यिथ"तम"त, 179
106 अयिमनयHQnया न भवत

अDे संवत2नं, 60 ु ां, 38


@वदष

ृ ीणां, 102
अDे स$तामष अ
ययाधEयवादे , 125

अCगं पव 2 सEतेFटकचत, 149


ू * अय़ाथp lयथ-वादः, 21

ु या न:द- शतः, 15
अMगd अवाblया भेदं, 33

अातdeमत$$वः, 132 अभ-कौकवात<यपदे शाfच,

- भ:ृ दत, 34
अता खdवोदनादे भव 33
अाकाशवशेष, 28 अवा2€चो मुिEतभेदं, 207

अायोगाययोग, 31 अAयEताद]न,् 73

ू म
$यं, 216
अाहुः स

221
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

अा
तव*काशंय7ददमह म"त, आमा तयैष, 25
206 आ$माथk व6वसिृ Fटः, 70
अि6लFटं , 115 आ$मैEयं, 148
अ6लेषः, 183 आदाव
ते, 135
अFटावाधकाराः, 101 आदे शामवशWदै रनतर, 24
अ$व
या
तरायः, 169 आदौ िजायतातां, 62
अपQटपQटrप, 32 आन
द$व*धानं, 134
आकाशं, 145 आन
दान
$यमाह, 215
आकाश"ाण, 27 आGनातैरै:हकाथtर@वगुण, 22
आi?य थापनीयाः, 11 आयुसीमाम"नFटै Hरह, 189
आBयायैEयादभेदः, 138 आjढो, 165
आBयाव
तं, 129 आव$या2, 187

ू ा2चमन मह, 135


आचामे7द$यपव आसीदDे, 56
आचारांशय, 110 आसीनयैव, 180

ु े,
आमाना'भलाषादनुपरतशच आहारय, 163
41 आहु$योदm हव$वं, 112
आ$म
यdeमभूते, 178 इ$थं, 140
आमयेवं परिमनकृत, 23 इथं @वयायेण, 27

222
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

इ$थं शार]रकोEते, 219 उगीथे *ाण5Fटौ, 146


इ$यु$पि$तQमेण, 172 एकं वयामाथk, 170
इFटापूता27दjपं, 110 एक$वं, 205
ई&ा ता5क् , 65 2 णु भरथवा,
एकAया7दवभावैयद

ू ,े 134
उEतं ज
मा7दस 78
उEतं "न$योपलिMध, 99 एकिम
नेव, 129, 182
उEतं प$या, 118 एको नैकः परमा$पथ ृ गप,
ृ गपथ
उEतं पादै रघाना म"त, 205 213
उEतः *ाणिलोEया, 104 एको ययाित दे हः, 66
उEतान
य$वप&े, 68 एतैरेवे"त, 196
उE$वा त$$वा
तराणां, 60 एवं जीवा"तHरEते, 56
उ$Qाि
त, 93 ऐEयोपातावहं , 177

ु े,
उथानं #योतरादावधकरणयग कxय
ते सिृ FटवाEये, 215
29 कत-<ये lयथ- उOते, 20
उ$सगmणापवादं , 122 कता2 न eय
यत
ः, 95
उगीथादावुपाितभ2व"त, 166 कता2 दे वः, 97
उगीथादे व2शेष,े 150 कता2$मा, 157
उगीथादौ, 146 ु2 gषं, 114
कतद

223
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

ु2 gEत$ृ वमां, 150


कतभ कायu यकम-व%यं, 31
कत$2ृ वं यात,् 96 काय-वात ्

का2 तेनैव, 140 या@ववादापद'मदमvखलं,

कम2 *ाक् , 156 19


कम2ाना&वगg, 189 कायm Pकि€चत,् 73

कमg3ू"तमम ु ोः, 141


ु2 & कायw <यु पितराया, 15, 16

ू ं, 181
कमgपा$यCगभत कायyEये 7ह *"ता, 59

क\पादौ, 192 काले दःु खोपशाि


तं, 95

क\Oयो, 78, 149 Pक€च *ाOतेरभावा


न, 159

क\Oयोपादानमेके, 75 Pक€च *ारMधकम2, 198

कdयाणालोकनादे Tरव, 35 Pक€च वोE$या7दभTनो, 94

कि6चयोग*भावाि
नज, 117 Pक€चाTनेcया7दनी$या, 174

कि6चि
न$योSचदं शो, 124 Pक€चादौ, 116

कमैचिसFमथu, 16 Pक€चो$सगा2पवादQम मह, 114

कामं कामं, 118 कुव2


नेवे"त, 157

कामानेतां6च, 146 कूटथात,् 90

का4यं, 184 कृv—ादौ, 175

कायk धमyव2Y3ैः, 67 कृ$नं काया2$मना, 69

224
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

कृनवाCयाय, 9 छ
दोगोगीथशMदतदवयवपरः,
2 2 नादे रप, 126
कृFयादे मद 131
कैि6चत ् ान$वमां, 92 ज
तूनां, 121
कौेय#योतषैOयं कथत'मह, ज
म *ािOतज2रायु*भ"ृ तष,ु 112
29 ज
म †ीeया7दना4ना, 113
कौषीतEयागमोEता, 200 जमायै%चे@वशेQयं, 17
Eलिृ OतAयgमा7दकेSप, 100 जाD$वOनौ, 120
iयायं काय-तायैः, 19 जातावाचाय2शMदः , 87
&ेानां, 96 िजाय$वेन, 61
गGभीरे klमभागे, 9 जीवं ये "न$यमुEतं, 189

ू ा7दकानामप, 50
गीतं श- जीवतlयwष आमा, 45
गौणेासाहचया-न, 23 जीवयैकैकशो, 213
चBे शाखेव, 18 जीवयो$पि$तमाह, 86
च$तैकायोपप$$यै, 180 जीवाद$य
त भ
नः, 176
चैयाद]नामयो/यािथरचरजनु जीवाद$य
ति\भ
नः, 98
षां, 199 जीवाना7द$वमूच,े 120
ु ायं, 145

दोगानामप जीवेशौ "न$य भ
नौ, 208

दोगैवा2िज भ6च, 136 जीवो$Qा
$यिु Eतकाले, 193

225
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

जीवोानायन
तः, 86 ु सननयतं,
ततव"यनीक<यद
जुeवा7दोनी$या, 159 18
जै'मयुOतं, 11 त$त_ोग*तीतेगण
ु2 घ7टतपरोपास

ू ाधकरण, 50
जै म
युEतापश- ना, 147

ातं चेनोपलxयं, 18 त$तवतु, 123

ात$ृ वं, 92 त$तवयास,ु 154

ु , 94
ात$ृ वं पंस ततवै'शQnय, 11

ाते lयेक, 23 त$ता5Eतक2 त


Qम, 62

ानं मुEतेYपायः, 173 तायेSयत, 12

ान$वे Pकं फलं, 209 त$वानानुव3ं, 128

+यैFŸयैFŸया7दसा4ये, 132 त$वानेन, 193

#योतः"ाणेBशWदाः, 30 त
vछाया"नदाने, 62

#योत%शWदतु, 27 तकyरापातस$यैरवह"तकथने ,

+यो"तFटोमािTनहो*भ"ृ तवत,् 107


153 तापयu klमतवे?य@वहत, 21

त#जवादे :ह- सवu, 38 तादxयk, 154

त$कालाकाHरणः, 149 तादxया2त,् 179

त$त$सेवा, 216

226
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

ृ वचनतो,
तेजः *ाथ4य5Fटे रमत H%यवादे न-षेधो @वकृतमत,
89 37
तेजयेवातु, 191 56य
ते, 84
$यEतं, 117 HQटः पूवu @वकारे , 25
$यEते, 161 5Fट
यायेन, 71
$यागः, 157 5Fटयाणोः*स"ू तं, 75
jयत, 8 5Fटािमन,् 85
cय
तोद
व, 218 5FtयुKेशे"तचारादथ, 159
yQवोपा'सतॄणां, 38 दे हं योगी6वरोप, 197
ेधा सव- वेदे, 22 दे हवात ् स?तधातु, 26
दैराधोरणायैरनु'मत, 15 दे हAयाOयेकम&ं, 102

ु डर}के गगनम'भ:हतं,
द{ं |प^ दे हा$म$वे, 91
44 दे हायं, 109
द{ाकाशोSपवग-"द, 45 दे हानां यौगपये, 212
दारालाभे, 164 दे हे दे हा"तरे के, 91
दःु खासिGभन, 17 दोषयाि
नDहांशो, 96

ु ा2रा, 78
दव यौः पज2
योथ, 109
-Aयं, 90

227
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

-FटAयापeनवेन, 179 न वारवाHरEलिृ Oतः, 175


वा<यां &ेOयं *धानं, 52 न eयथा2 इि
-याणां, 53
वा<यां म$ृ या, 63 न
वाचेतनानां, 73
वाKयामादौ, 14 न
वामा7दतीदं , 187
वेधा विृ तः तुतौ, 48 न
वेvछानुविृ $तं, 162
वेधाप deमत$वात,् 208 नवोMकारमााय, 43
धम2थे, 93 न
ववैते, 177
धम2या6लेषनाशौ, 184 न
वाकाशो, 145
धमg, 176 न
वा/यानं, 134
धाादे रOयपेयो, 210 नवाGनाय"धानाः, 20
धीपूव,k 183 नि
वvछाथ2$वहा"निज2ग मष"त,
ध$ू वे"त *ाvयवाEय*कृत, 51 161
ू ं रा…€च, 110
धम न
वेवं, 175
/याना7दं त$*भावं, 217 न6य$वारMधकायk, 185
/याने, 174 नlयMगुQठ"माणं, 46
/यायेयुयm, 203 नाCगं, 158
न DाeयDाहकौ, 79 नाडीजाले"तसूमे, 195
न Dाeया, 132 ना5Fटं , 76

228
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

नाना चेdलणान, 17 "नणˆतं वाEयजातं, 52


नाना दे हा य7द, 212 "न7द2 Fटामाvछर]रा7द"त, 186
नानाजातीयरा श,ं 109 नदw हेSिमन,् 25
नानादे हािOतशEताः , 48 2 े, 76
"नधूत
नानाशMदा7दभेदा7द"त, 133, "न6शेषं, 141, 192
152 "नFकामो…ययाOय"त7दश"त,

ु तं, 182
नाभE 215
नामा7द, 178 "नFकृ$या$म$वमयो7दत, 182
नामादौ वाक् च, 42 "नFठा, 84
नामायाशातवेये, 41 "नसीमान
द, 129
"न$यं संब›धमेके, 76 ु2 यं, 116, 121
नैगU
"न$य$वं, 107 नोिOतं <याहित 'लMगं, 29
"न$य$व$वपव ु म भ7हतं,
ू y"न2पण नोपादानं "न म$तं, 59
188 यायाः स?तैव साात,् 39
नय"ा?तय, 10 प$याद]नां *य$वं, 57
"न$यवा$मवjप, 206 प
थाः, 141
"नग2$य, 198 प
थानं, 204
"नणˆतं कम2काUडे, 63

229
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

ु Hरप7ठतौ,
पया2यौ नामपाठे Fवनप पव - यायेSि]न@वया परु त, 35
ू 
209 *Qा
ता, 147
पादव
वं, 62 ु सवं Yकम@प, 26
"Lयातं शF
पादयायायमधk, 117 "Lयाताकाशपूव
- व@वकृतवहनाद

पादा<याम, 108 राLयं, 42

पादे , 127 *ा धि4म\लम\ल], 220

पादे $वथा2ः, 115 *ातवापराधाः, 162

पादे िमन,् 87 *$यCङा$माहमथ2ः* म"तपरवतां,

पादै रैवमेकादश भरप, 157 96


पार4यं यvच सा4ये, 208 *$यापि$त*कारः, 204

पारावयk ववvय, 218 ू य, 169


*$यह

पाराशय2ः, 220 ू ाहा2ः, 210


*$यह

ु ां भोगापवग2*भ"ृ त, 74
पंस *$येकं, 147

पुUयं, 184 *ाक् प6चात,् 80

पुतेSभून, 16 *ागेवार4भणोEतावपhतवषया,

पूवk धूमा7दमागm, 202 75


2 ाधPQयायां, 88
पूव "ा]धमwSdपािथराथw, 9

पव - ा'सFrपैवमत, 32
ू  *ाTवत,् 131

230
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

*ाजाप$ये, 83 ु /यैEयं, 80
ब
*ाणः *ागुEतनी$या, 104 बोधेFवाकारभेदं, 79
*ाणः सैकादशा&तदन,ु 190 deम&ा7ददे हेFवणुHरव, 122
"ाणBQटातवाद}, 42 deमांश$वे, 166
"ाणायतं :ह, 28 klमैके नQ"प~चीकरण, 21
"ाणेशोSMगQु ठमाः, 46 deमैव, 116
*ाणोप, 105 भावोभाव6च, 205
"ाधीतयैकrप, 11 भीमा<यो, 128
*ाOताचारा"तव$ृ तौ, 111 भूयQठानतपु^योपचय, 26
*ाOतुं भोगापवगš, 194 भूलोकेशािTनपूवा2न,् 202
*ामाUयं कम2काUडे, 85 भेदः शMदा
तरायैव2धष,ु 130
*ायः विमन,् 207 भेदोपाधAयपाये, 58
*ायि6च$तं, 165 भोEतॄणां, 105
"ाव^यं "ािOवगw, 10 भोगथाना
यम"ू न, 201
बाधाभावादक4पे, 72 भोगाथgपासनानां, 168
बाlयाकाश%च यावानयम@प, 44 म
तAय$वे, 167
बाeयोEताचारभागः, 77 ृ ावे, 208

ोEतं भोEतभ

ु ोसौ, 78
ब3 म
वायैः, 106

231
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

म\ल] श3 ू ,ं 207
ु ं *सन या7दAयापत ृ करणे,
ृ $वाद"नभत
मानामान, 217 162
मायामाोिEतलाभात,् 118 यादे रCगभावा
न, 160
मायोद
व$यपारे , 98 यत ् तत ् सेने%वरायtरगvण, 14
मायोपाधवशिEतAय"तकHरत, यत ् दःु खं वत2ते, 170
67 य"ीयथu वचतिनvखल, 21
मागgसावच2रा7दग2मय"त, 203 यैकयापवग2ः, 197
मxयााना7दचQे, 100 य$सा&ा7द$यमिु Fमन,् 144
मीमांसायाः कबधं, 10 यय?यामातरादे रनु'मतरनघा

मुिEतd2eUयपी"त, 119 , 20
मुBयं deमैकमेवे$यव7हतमनसां, ू ,ं 126
ययOयारा/यमल

179 ु तो, 214


ययOयE

ु येा ययभीQटा, 24
मL ययेव,ं 138

मिृ $पUडादे ः, 59 यवा शMदा7दभेदा7द"त, 152

मेरोरं शः, 99 यवृ तादे ः य एषोSivण, 35

मो&ाभावे, 171 यिdलMगं कारणैकिथत'मत,

मो&े पुUयायभावात,् 212 30


यं यं भावं, 193 यिमन ् प€चे"तम
े, 54

232
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

यिमनोतं मनोSयैसह, 40 वणा2देः, 164


यय "ाण%शर}रं स खल,ु 33 वUयg, 188

ू ता7दः, 142
ययामथल विव
-ादे Yपातौ, 176
ययैतत ् कम2 वेयः, 56 वाEयाथ2ानमां, 170
या जीवेना$मने"त, 106 वाEयैः, 148
यावdलxयावबोधं, 18 वया कमा2Cगका, 170

ु तस$काय2वाद, 89
यE @वया "ातद- नी सा, 30
यु+येरन,् 139 वयाCगं, 181
यो बालं हि
त, 166 वयाभेदेष,ु 150
योगाः, 87 वयाjपा, 155
योगोयुEतेषु, 174 वयाथ2$वं, 169
रागादादौ, 174 वयावाBयानभेदाः, 160
रागामीमांसते, 13 वयैEयोगीथ, 154
राजवFटा7द, 171 व/यथ2$वेप, 159
jपाद]नां, 153 @वCयुOयाधीय, 13
jपैEयादै Eय स3ौ, 130 वाि
तन2, 76
रोगायार4भकाणां, 185 व6वं ैगुUयव$$वात,् 65

ू ोयमेकः, 43
लीभत व6वं दःु खैकतानं, 70

233
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

व6वं -Aया7दभेदात,् 219 Aयतो, 151


@व%वं पादे @वतीये, 32 <याचLयुः के@प, 10
व6वं मुEतय, 216 Aयापारान, 94
व6वयैतय, 210 <या?तेिमनमोतं, 41
व6वnFटुः, 123 Aयाव$या2न
$यततAयुदसनम

ू ा, 51
व6वा$मान
तभम प, 143

व6वार4भे ववतk, 67 <युZGयाायतुया-व'भदधत,

व6वेशः ीप"त6चेत,् 61 14
व6वोपादानवEी, 55 Aयु$प$$या eया$मशMदः, 57

वीतावीत"योगZम, 19 Aयोमा7दिथ$यवथा, 113

विृ तNथे तु, 12 Aयोमैकं, 98

विृ $तवा2गा7दकं, 188 शिEतः, 213

व7ृ K’ासौ, 82 2ृ कृ$योYपकरण, 68


शEतौ कत*

वेदानां, 85 शWदामा, 47

वेदानामीशबु/या, 48 शWदै सklममुLयैः, 27

वेदान ् पूव,k 64 शाखाभेदेष,ु 199

वेदाथw यायचये, 9 शाखासु, 130

ृ ,् 203
वैधाथाननेतन शाखे, 139

234
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

ृ ेदो, 136
शाखैEये/येतभ संवादादा&पाद&पण, 65
शां वेतसमिवय, 12 संसारे ना:द'सFे मुहुरनुभवतः,
शाारGभोपपयै, 22 15
शFटं , 168 संसारोवTनचेता, 108

ु ान
दे , 127
श3 सvचासvच, 82

ु ैY$कृFटधमyः, 173
श3 सvछMदाथा2"तHरEतं, 91

ू ाद]नां, 50
श- सवं वावयन%नन,् 34
शैवायाBयावशेषैः, 84 स$$वायान,् 74
[ीमKयां, 8 स$य$वं, 133
ु$य
तैका, 218 स$य$वायैः, 143
6लेष6चेदय, 186 स$वं काय2य, 122
षtप€चाशvछत€चे$यधकरण, स$वेSस$वे, 80
219 सवयायां, 144
षवंशालि4ब, 73 स
त$या$मा, 172
संघाते, 204 सि
दTधे, 201
संोपाधः, 55 स
मां, 99
संयोगाBयं, 69 सOत *ाणा6चर
ती, 102
संवादात,् 81 स4पि$तदm वतायां, 194

235
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

स4पयेता
यद&ं, 198 साCBया वैशेषका6च, 86
स4*ाOतो, 200 साधारUयेन, 95

ु2 ौघः, 137
स4भ$ृ या7दगण सा/यं वा साधनं, 171
स˜ाजः, 126 सा/यं हे तुतदCग*भ"ृ त, 81
सगा2यावत2, 216 सा/या मुिEतन2चेत,् 108
सवk जाना"त, 83 सामयu, 47
सवk सCक\पमाा\लभत, 213 ै , 151
साम$येनव
सवk साCBयात,ु 88 सायु+यं, 214
सव-वं कम-'भवैज- नमत, 33 सासौ सासूय, 218
सवा2पे&े$यवोच
नन,ु 186 'सFं "ागेव, 40
सवा2सु deम, 152 'सFे <युपितराया, 13
सवm जीवाः समाना, 187 'सFे <यु पयभावे, 14
सवwKयः कdमषेKयो lय:ु दत, 26 ू ता *ागेव, 173
सE
सवwशाधारतोOया, 45 सूवारयलाभात,् 144
सवmषां दे हपाते, 111 सूे मुEतोOयन
याधप"त, 211
सवmषाम*शतं, 196 सेत,ुं 124
सवmFवान
$यवादात,् 103 सेतु$वं, 125
सांBयोEत*PQयोEतेः, 61 ु या भघारात,् 48
सौ4यात ् त\

236
ीमवे दा
तदे शकवरचता अधकरणसाराव लः

सौी सMLया, 12 वाकाराि


न$य, 206
थानं, 119 वात
|येण, 54
थानव
वे, 136 वात‚योतं'सतासु [ुतष,ु 35
थानैOयाद, 36 वाधीनाशेषसतािथतयतनत

पFटे , 138 या, 39


पQटै ज€वा:द'लMगैयत
ु- 'मह :ह वाधीनो, 195
वचः, 39 वा/याय*ाOतये, 158
मता2 ु$यैव, 64 वावभा2वोपवगm, 217
मय2
ते, 86 ु गुण, 31
वेfछातसव-हेतु%शभ
यादे व,ं 49 हानादे रच2रादे रप, 142
Qटा दे ह}, 13 हानाय
यो
ययोगः, 155
वानायं वज
यं, 59 ु ,ं 114
7हंसायोगादश3
वOनेSथा2ः, 117 हे यं, 122
वलpका:दय, 38 हे योपादे यमाग2वतयमुप7दशन,्
वित, 8 142

237

You might also like