‫د ﭘﻮﻫﻨﻲ وزات‬

‫د ﮐﻨﺪﻫﺎر د ﭘﻮﻫﻨﻲ رﯾﺎﺳﺖ‬

‫وﯾﺴﺎ اﮐﺎډﻣﻲ‬

‫ام حمزه شينواری‬

‫را ﻮلﻮونکی او وډونکی‪ :‬خﺎلﺪ احمﺪ نﺎدم‬

‫ﻻر ﻮد اﺳتﺎد‪ :‬حمیﺪ ولﴘ‬

‫ﮐﺎل‪۱۳۹۹ :‬‬
 ‫ام حمزه خان شينواری‬

‫ام حمزه شينوارى په )‪ ۱۹۰۷‬ﳌﺮﯾز ﮐﺎل( د لن ي ﮐوتل د خوږه خېل يﺎ خوزه خېل نومي ﮐﲇ ﮐي د مﻠﮏ م بﺎز خﺎن‬
‫په ﮐور ﮐي زې ېدلی دی‪ .‬نوموړی په ﻗﺒيﻠه شينواری او په شينوارو ﮐي اﴍف خېل وو‪.‬‬
‫حمزه بﺎبﺎ يو پ تون شﺎعﺮ‪ ،‬اديب‪ ،‬ډرامه ليﮑوونﮑی‪ ،‬ﻓﻠﻢ ﺟوړونﮑی‪ ،‬د راډيو ويﺎند او ليﮑوال وو‪ .‬ﻫﻐه د تﺼوف د ﻻري‬
‫ﻻروی وو او په دې ډﮔﺮ ﮐي يﯥ ﻫﻢ ﮐتﺎبونه خﭙﺎره ﺳوي دي‪ .‬په شﻌﺮ او ادب ﮐي د ﺎنگ ي ﺳﺒﮏ له ﮐﺒﻠه د پ تو د‬
‫ﻏزل پﻼر بﻠل ﮐي ي‪.‬‬

‫زده ک ي يﯥ‪:‬‬
‫لوم ن زده ﮐ ي ﯾﯥ د لواړﮔي )د لن ي ﮐوتل پخوانی نوم دی( په مدرﺳﯥ ﮐي تﺮﴎه ﮐ ې‪ ،‬خو ويل ﮐي ي چي د ده په‬
‫يوه وړوﮐي خﻄﺎ ﯾﯥ اﺳتﺎد ده ته دومﺮه ﺳزا ورﮐ ه‪ ،‬چي د ده زړه د مدرﺳﯥ خه تور ﺳو او له ﻫمدې له امﻠه ﯾﯥ مدرﺳه‬
‫وون ي ﮐي د زده ﮐوونﮑي په توﮔه ومنل ﺳو‪ .‬وون ي ته به لﮑه‬ ‫پﺮې وده‪ .‬دی د اتو ﮐﺎلو وو‪ ،‬چي په اﺳﻼميه ﮐﺎلجې‬
‫د نورو مﺎشومﺎنو په ېﺮ تﻠی راتﻠی او ازمويني ﯾﯥ ﻫﻢ په بﺮيﺎليتوب ﴎه ﴎ ته رﺳولﯥ خو له درﺳونو ﴎه ﯾﯥ دومﺮه مينه‬
‫نه درلوده‪ .‬د وون ي خه د زړه مﺎ يﺎدونه ﯾﯥ په يو شﻌﺮ ﮐي ﻫﻢ ﮐ ې‪ .‬په نهﻢ ولگي ﮐي دا وون ی ﻫﻢ پﺮې ود‪ .‬ﮐه‬
‫ه ﻫﻢ حمزه بﺎبﺎ خﭙل زده ﮐ ه په نهﻢ ولگي ﮐي نيمگ ی پﺮېي ی وو خو د ﻫﻐه پوﻫه او مﻄﺎلﻌه ډېﺮه وه او اروا ﺎد‬
‫داﳼ ﮐﻼمونه ليﮑﲇ‪ ،‬چي ﻫﺮ يو ﯾﯥ ﺎنگ ې ﻓﻠسفه لﺮي‪ .‬د يﺎدولو وړ خﱪه دا ده‪ ،‬چي د بﺎبﺎ پﺮ ﮐﻼم د پې ور پوﻫنتون‬
‫پﺮوﻓېﴪ ﻗﺎبل ﺟﺎن خﭙل د دوﮐتورا تيزس ليﮑﻠی دی‪.‬‬

‫د حمزه دﻧﺪي‪:‬‬
‫اروا ﺎد حمزه په عمﲇ ژوند ﮐي د پ و اي ودلو ﴎه ﺳﻢ په تورخﻢ پﺎﺳﭙور ي دﻓﱰ ﮐي نوﮐﺮ ﺳو‪ .‬په دې وخﺖ ﮐي د ده‬
‫پﻼر د لن ي ﮐوتل او تورخﻢ تﺮ من د اورﮔﺎډو پﺮ ليﮑو د يﮑ و ﮐﺎر ﮐﺎوه او حمزه به ﻫﻢ ﮐﻠه نﺎ ﮐﻠه د مﺮﺳتي له پﺎره‬
‫ورتﻠی‪ .‬نوموړی بيﺎ وروﺳته پخﭙﻠه ﻫﻢ په اورﮔﺎډو ﮐي نوﮐﺮ ﺳو‪ .‬وايي چي دا نوﮐﺮي به ﯾﯥ ډېﺮه په ا ﺎندارۍ ﮐوله‪ .‬حمزه‬
‫شينواري له ﻓن او ﻫ ﴎه ﻫﻢ بﯥ ﮐچي مينه درلوده او د اورﮔﺎډي دﻏه نوﮐﺮۍ د ﻫندوﺳتﺎن په ﮔوټ ﮔوټ وﮔﺮ ﺎوه او‬
‫ﻫمداﳼ تﺮ ﺒیي پوري ورﺳېد‪ .‬ﺒیي د ډېﺮ پخوا خه د ﻫندوﺳتﺎن د ﻓﻠمونو مﺮﮐز پﺎته وو‪ .‬ﻫﻐه مهﺎل چي نوموړی‬
‫ﺒيي ﮐي وو نو ده ته ﻫﻢ په ﻓﻠمونو ﮐي د ﮐﺎر موﻗﻊ په ﻻس ورﻏﻠه‪ ،‬چي ده د خدايه ﻏو ته‪ .‬نگه چي پخوا بﯥ ږﻏه‬
‫ﻓﻠمونه وه نو حمزه بﺎبﺎ ﻫﻢ په )‪ ١٩٤٠‬ﳌﺮﯾز ﮐﺎل( ﮐﺎل په دﻏو بﯥ ږﻏه ﻓﻠمونو ﮐي لوبگﺮي وﮐ ه‪ ،‬او په ﻫﻐه ورځ ﯾﯥ خو‬
‫پ تو ﻓﻠﻢ ليﻼ‬ ‫لﮑه د زړه ارمﺎن چي پوره ﺳوی وي‪ .‬د ﺳﻠ ن اﻏﺎ نيﮑه رﻓيﻖ ﻏزنوي په )‪ ١٩٤١‬ﳌﺮﯾز ﮐﺎل( د لوم‬
‫ﻓﻠﻢ د‬ ‫مجنون د ﮐيسﯥ‪ ،‬ﺳندرو او ډيﺎلوﮔونو د ﺟوړولو وړانديز ورته وﮐ او په دې توﮔه په پ تو ژبه ﮐي د لوم‬
‫ﺟوړولو ويﺎړ ﻫﻢ د ده په نﺼيب ﺳو‪ .‬حمزه بﺎبﺎ ته د دﻏه ﻓﻠﻢ د ﺟوړولو لﭙﺎره ‪ ٢٥٠‬روپ د مﻌﺎوضﯥ په توﮔه ورﮐ ل ﺳوې‪.‬‬
‫تﺮ دې وروﺳته د يوﺳﻒ خﺎن او شېﺮبﺎنو ﻓﻠﻢ ﻫﻢ ﺟوړ ﺳو او بيﺎ ﯾﯥ د پېﻐﲇ او عﻼﻗه ﻏېﺮ ﻏوندي د ﻓﻠمونو ﮐيسﯥ ﻫﻢ‬
‫وليﮑﻠﯥ‪.‬‬

‫پ تو ادب ته مخه‪:‬‬
‫داﳼ مﻌﻠومې ي چي حمزه شينواري د ډېﺮ مﺎشومتوب خه په شﻌﺮ ليﮑﻠو پيل ﮐ ی وو‪ .‬ﮐﻠه چي ﻫﻐه په پین ﻢ ولگي‬
‫ﮐي وو نو اروا ﺎد موﻻنﺎ عﺒدالقﺎدر )د پ تو اﮐي م بنس اي ودونﮑی او ﻻر ود( په اتﻢ ولگي ﮐي وو‪ .‬داﳼ ويل‬
‫ﮐي ي‪ ،‬چي په ﻫ ﻏه وخﺖ ﮐي به حمزه شينواري خﭙل شﻌﺮونه موﻻنﺎ ﺻﺎحب ته د ﺳمولو له پﺎره ودل‪ .‬په دﻏه وخﺖ‬
‫ﮐي به حمزه بﺎبﺎ په اردو ژبه شﺎعﺮي ﮐوله او د اردو شﺎعﺮانو لﮑه میﺮزا ﻏﺎلب او عﻼمه اﻗﺒﺎل خه ډېﺮ متﺎﺛﺮه وو‪ .‬په‬
‫پ تو ادب ﮐي د حمزه بﺎبﺎ شﺎعﺮي ﺎنگ ی لوړ ﺎی لﺮي‪ .‬ﻫﻐه د پ تو شﻌﺮ دوديزه زړه ﮐﻼﺳيﮑه ﻻر خﭙﻠه ﮐ ې او بيﺎ‬
‫ﯾﯥ په يوه نوي روح ورﮐولو ﴎه ﮔ ه ﮐ ې ده‪ .‬په دې ډول اروا ﺎد حمزه پ تو ﻏزل ﮐي نوي اندونه او نﻈﺮونه وړاندي‬
‫ﮐ ي او د خﭙل وخﺖ د پ تو ﻏزل دوران ﯾﯥ بشﭙ ېدو پوري رﺳولی‪ ،‬ﮑه خو ورته د پ تو ﻏزل د بﺎبﺎ لقب ورﮐ ﺳوی‪.‬‬
‫شﺎعﺮ حمزه ه د پﺎﺳه ‪ ١٣٠٠‬ﻏزلونه ليﮑﲇ او ﮐﻠيﺎت ﯾﯥ په ﻠورو وﮐو ﮐي خﭙﺎره ﺳوي دي‪ .‬د حمزه شينواري د‬
‫شخﺼيﺖ ر ﺎ يوازي په ﻏزل پوري مﺤدوده نه ده‪ .‬د ﻫﻐه په نﻈﻢ پ تو ژبه تل دننگه ﻏﺎړه ﮔﺮ ي‪ .‬حمزه شينواري تﺮ ‪٢٠٠‬‬
‫زيﺎتﯥ نندارې )ډرامﯥ( ليﮑﲇ دي‪ ،‬چي ډېﺮي ﯾﯥ د پې ور راډيو له خوا خﭙﺮې ﺳوي دي‪ .‬اروا ﺎد په بېﻼبېﻠو ور ﭙﺎ و او‬
‫مهﺎلنيو ﮐي بېﻼبېﲇ ې نيزي ليﮑني ﮐ ي‪ .‬ډېﺮي منﻈومي او ن ي تﺮﺟمﯥ ﯾﯥ ﻫﻢ ﮐ ي دي‪ ،‬لﮑه د اﻗﺒﺎليﺎتو او په‬
‫وروﺳتيو ﮐﻠونو ﮐي ﯾﯥ د )نهجل الﺒﻼﻏه( په نوم د ژبﺎړي يو ﮐتﺎب‪ ،‬چي د عﲇ رﴈ الﻠه تﻌﺎلی عنه تقﺮيﺮونه او ليﮑونه‬
‫دي‪ ،‬چﺎپ ﺳوی دی‪ .‬حمزه شينواري تﺮ ‪ ۲۰‬ډېﺮ پ تو ﮐتﺎبونه او د ‪ ۱۰‬په شﺎوخوا ﮐي په اردو ژبه ﮐتﺎبونه ليﮑﲇ دي‪.‬‬

‫تﺼوف ته مخه‪:‬‬
‫ام حمزه شينواري په )‪ ١٩٣٠‬ﳌﺮﯾز ﮐﺎل( ﮐﺎل تﺼوف ته مخه ﮐ ه او پخﭙﻠه به ﯾﯥ په دې اړه داﳼ ويل‪ ،‬چي حېﺮت آبﺎد‬
‫ته په دﻏه عﴩه ﮐي راﻏﻠی وم‪ ،‬يﻌني پخﭙﻠه نه وم راﻏﻠی ورته را اﺳتول ﺳوی وم خو چي راﻏﻠﻢ نو داﳼ وو لﮑه چي مﺎ‬
‫خﭙﻠه ورﮐه ﻻر بيﺎ موندلﯥ وي‪ .‬حمزه ﺻﺎحب د چشتي ﻃﺮيقﺖ ﻻروی وو‪ .‬نوموړی په دﻏه وخﺖ ﮐي اﺟم ﴍيﻒ ته‬
‫ﻫﻢ تﻠﻠی وو او د تﺼوف خوندونه ﯾﯥ ليدﱄ وه‪ .‬د تﺼوف د مﮑتب پ ﯾﯥ ﺳيد عﺒدالستﺎر شﺎه وو او ﻫمدﻏه شﺎه ﺻﺎحب‬
‫حمزه بﺎبﺎ ته د اردو پﺮ ﺎی په پ تو ﮐي د شﺎعﺮۍ مشوره ورﮐ ې وه‪ .‬ﺳيد عﺒدالستﺎر شﺎه په )‪ ١٩٥٣‬ﳌﺮﯾز ﮐﺎل( په حﻖ‬
‫ورﺳېد او حمزه بﺎبﺎ ﯾﯥ يﺎدونه په )‪ ١٩٦٩‬ﳌﺮﯾز ﮐﺎل( د تﺬﮐﺮة الستﺎريﺔ په نوم ﮐتﺎب چي په اردو ژبه چﺎپ ﺳوی ﮐ ې وه‪.‬‬
‫حمزه ډېﺮه اد مﻄﺎلﻌه درلوده او د ادبيﺎتو د يو پوه په شﺎن وو‪ .‬نوموړي د رح ن بﺎبﺎ ديوان په )‪ ١٩٣٥‬ﳌﺮﯾز ﮐﺎل( اردو‬
‫ولنه )بزم ادب پې ور( د ﺳيد عﺒدالستﺎر شﺎه تﺮ ﺳيوري ﻻندي ﺟوړه‬ ‫ژ ته وژبﺎړی‪ .‬په )‪ ١٩٣٧‬ﳌﺮﯾز ﮐﺎل( پ تو اد‬
‫ﺳوه او د راحﺖ زاخېﲇ‪ ،‬ﻗﻠندر مومند او حمزه بﺎبﺎ په شﺎن ډېﺮ ﻏمي د ﻫمدې ولني ﻏ ي او مﴩان پﺎته ﺳوي‪ .‬دوی به‬
‫ﺎی ﺎی په وون يو او پوﻫن يو ﮐي مشﺎعﺮې ﮐولﯥ‪ ،‬په دې ډول به ﯾﯥ د ژ او ادب خدمتونه ﮐول‪ .‬په دﻏه ولنه‬
‫ﮐي ډېﺮ ه شﺎعﺮان او اديﺒﺎن روزل ﮐېدل‪ .‬داﳼ مشﺎعﺮې به د رح ن بﺎبﺎ پﺮ ارام ﺎی ﻫﻢ ﮐيدلﯥ‪ .‬حمزه شينواري‬
‫لوم ی ل په )‪ ١٩٤٠‬ﳌﺮﯾز ﮐﺎل( د خﭙل يو ﻏزل په اورولو ﴎه د ﻏزل د بﺎبﺎ لقب خﭙل ﮐ ‪ .‬د ﻫ ﻏه ﻏزل يو بيﺖ ﯾﯥ‬
‫داﳼ دی‪:‬‬

‫دي‬ ‫توري سﱰ ي مي د یار زړه ته په‬

‫که حبشو پر کعبه ت لی ﻻم دئ‬

‫ﭼاپ ﺳوي اﺛار ﯾﯥ‪:‬‬

‫‪ .۱‬د زړه آواز‬
‫‪ .۲‬يون‬
‫‪ .۳‬به‬
‫‪ .۴‬پﺮې و‬
‫‪ .۵‬ﺳﭙﺮلی په آينه ﮐي‬
‫‪ .۶‬د خيﱪ وږمﯥ‬
‫‪ .۷‬ژوند او يون‬
‫‪ .۸‬د ﮐﺎبل ﺳفﺮنﺎمه‬
‫‪ .۹‬د حجﺎز پﺮ لور‬
‫‪ .۱۰‬د ليﻼ مجنون ﻓﻠﻢ او د ﻓﻠﻢ ﮐيسه‬
‫‪ .۱۱‬م ې ﭙﯥ‬
‫‪ .۱۲‬د ﮐﺎرل مﺎرﮐﺲ اﺻول د عقل په نﻈﺮ‬
‫‪ .۱۳‬د حمزه ژوندليﮏ‬
‫‪ .۱۴‬ﻏزو‬
‫‪ .۱۵‬تجﻠيﺎت‬
‫‪ .۱۶‬د خوشﺤﺎل بﺎبﺎ يو شﻌﺮ‬
‫‪ .۱۷‬تﺬﮐﺮة الستﺎريﺔ‬
‫‪ .۱۸‬انسﺎ ر ﺎ او پوﻫه‬
‫‪ .۱۹‬د حمزه ليﮑونه‬
‫‪ .۲۰‬ﻏزليﺎت )اردو(‬
 ‫‪ .۲۱‬انسﺎن او زندﮔي‬
‫‪ .۲۲‬د رح ن بﺎبﺎ د دېوان ژبﺎړه په اردو نﻈﻢ‬
‫‪ .۲۳‬د عﻼمه اﻗﺒﺎل د ﺟﺎوېد نﺎمﯥ منﻈومه ژبﺎړه‬
‫‪ .۲۴‬د ارمﻐﺎن حجﺎز منﻈومه ژبﺎړه‬
‫‪ .۲۵‬پ هﺎن اور توﻫ ت‬
‫‪ .۲۶‬ﻗﺒﺎيل ﮐي رﺳﻢ او رواج‬
‫‪ .۲۷‬ژور ﻓﮑﺮونه‬
‫‪ .۲۸‬ډرامﯥ‬
‫‪ .۲۹‬د حمزه ﮐﻠيﺎت )پين ه وﮐه(‬

‫ﻏﺰل‬
‫پرې ده چي لوﻇوﻧه د دروﻏو دي ر تیا ک م‬
‫ته راته سبا سبا کوه زه ﺑه ﺑې ا ک م‬
‫توان لرمه دا چي د ماﺿی ﻧه ﺧراج واﺧﻠﻢ‬
‫زه ﺑه پﺨواﻧی سمه ستا مینه ﺑه پﺨﻼ ک م‬
‫ﺑرﻧﺪ که حوادث دي د وﺧتوﻧو په کﮑو کي‬
‫زه ﺑه حوصﻠه هﻢ پ تنه ورته پیﺪا ک م‬
‫ﻻ یې د سپین مخ ﺧالوﻧه شمېرم اوز ار ﻧه یﻢ‬
‫پرې ده الواته ﺑه د سپوږم په لوري ﺑیا ک م‬
‫ستا په اﻧن و کي د حمﺰه د وینو ﴎه دي‬
‫ته سوې د پ تو ﻏﺰل وان زه دې ﺑاﺑا ک م‬