‫آموزش خواص فیزیکی و مکانیکی پلیمرها‬

‫آموزش خواص فیزیکی و مکانیکی پلیمرها‬

‫درس چهارم‪ :‬آنالیز خزش‬

‫مدرس‪:‬‬
‫مهندس مهدی نادری‬
‫کارشناسی ارشد مهندسی پلیمر‬

‫‪1‬‬
 ‫آموزش خواص فیزیکی و مکانیکی پلیمرها‬

‫فصل چهارم‬
‫آنالیز خزش و آسودگی از تنش‬

‫مقدمه‬ ‫•‬
‫مدلهای ارائه شده در تستها‬ ‫•‬
‫اصول انطباقپذیری‬ ‫•‬
‫تاثیر پارامترهای محیطی بر رفتار خزش پلیمرها‬ ‫•‬
‫تاثیر پارامتر های ساختاری بر رفتار خزش پلیمرها‬ ‫•‬

‫‪2‬‬
 ‫آموزش خواص فیزیکی و مکانیکی پلیمرها‬

‫مقدمه‬

‫منظور از رفتار االستیک یا کشسان تغییر شکل آنی ماده بر اثر اعمال نیرو و تنش و در‬ ‫االستیک‬ ‫مواد‬
‫نهایت بازگشت نمونه به شکل اولیه پس از حذف نیروی اعمالی می‌باشد‪ .‬مانند یک فنر‪.‬‬

‫در رفتار ویسکوز در اثر اعمال تنش‪ ،‬ماده تغییر شکل با زمان از خود نشان می‌دهد و‬ ‫ویسکوز‬
‫بعد از آن جریان پیدا می‌کند‪ .‬مثال آب با اعمال نیروی کف دست حرکت کرده و پس‬
‫از آن جریان می‌یابد‪ .‬در این رفتار تنش وارده توسط پارامتری به نام ویسکوزیته به‬
‫سرعت تغییرشکل ارتباط پیدا می‌کند‪.‬‬

‫‪3‬‬
 ‫آموزش خواص فیزیکی و مکانیکی پلیمرها‬

‫مقدمه‬

‫این رفتار مخصوص پلیمرها می‌باشد‪ .‬در حقیقت رفتار ویسکواالستیک پلیمرها آنها را از‬ ‫رفتار ویسکو االستیک‬
‫مواد دیگر مستثنی کرده است‪ .‬رفتار ویسکواالستیک رفتاری بین حالت ویسکوز و‬
‫االستیک را دارد‪ .‬به معنای دیگر هم مانند جسم االستیک ویژگی ذخیره کردن انرژی را‬
‫دارد و هم مانند سیال ویسکوز خاصیت اتالف انرژی‪ .‬البته پلیمرهای مختلف‪ ،‬درصد‬
‫رفتار ویسکوز و االستیک متفاوت دارند‪.‬‬

‫‪4‬‬
 ‫آموزش خواص فیزیکی و مکانیکی پلیمرها‬

‫مطالعه رفتار ویسکواالستیک پلیمرها‬

‫به منظور بررسی رفتار ویسکواالستیک پلیمرها میتوان از بررسی آنالیزهای مکانیکی و ترکیب آنها بهره گرفت‪.‬‬
‫از جمله آنالیزهایی که به منظور بررسی رفتار ویسکواالستیک پلیمرها کاربرد دارند‪ ،‬آنالیزهای خزش و آسودگی از‬
‫تنش می‌باشند‪.‬‬
‫همچنین به منظور بررسی و شبیه سازی رفتار ویسکواالستیک پلیمرها مدل‌های مختلفی ارائه شده که از بررسی‬
‫و ترکیب معادالت و روابط این مدل‌ها می‌توان اطالعات خوبی در مورد رفتار ویسکواالستیک پلیمرها کسب کرد‪:‬‬
‫• مدل ماکسول‬
‫• مدل کلوین‬
‫• مدلهای ترکیبی ماکسول و کلوین‬

‫‪5‬‬
 ‫آموزش خواص فیزیکی و مکانیکی پلیمرها‬

‫مدل ماکسول )‪(Maxwell Model‬‬

‫ساده‌ترین مدل به منظور بررسی رفتار آسودگی از تنش در پلیمرها مدل ماکسول می‌باشد‪ .‬این مدل شامل یک‬
‫فنر و یک دشپات می‌باشد که به صورت موازی قرار گرفته‌اند‪.‬‬
‫فنر در این مدل نقش بخش االستیک ماده را داشته و دارای مدول االستیک "‪ "E‬می‌باشد و دشپات (سیلندر و‬
‫پیستونی حاوی یک سیال ویسکوز) نقش بخش ویسکوز ماده را داشته و دارای ویسکوزیته "‪ "η‬می‌باشد‪.‬‬

‫‪6‬‬
 ‫آموزش خواص فیزیکی و مکانیکی پلیمرها‬

‫مدل ماکسول )‪(Maxwell Model‬‬

‫در مدل ماکسول کرنش تعریف می‌شود و تغییرات تنش‬
‫با زمان بررسی می‌شود‪ .‬هنگام کشیدن سیستم تحت‬
‫کرنش معین‪ ،‬فنر به صورت آنی کشیده می‌شود‪ .‬حال فنر‬
‫به منظور بازگشت به حالت اولیه می‌بایست دشپات را‬
‫حرکت دهد که دشپات از برگشت به حالت اولیه آنی فنر‬
‫جلوگیری کرده و این امر به تدریج اتفاق می‌افتد‪.‬‬
‫‪Total‬‬ ‫‪D‬‬ ‫‪S‬‬
‫در این مدل تنش وارده به فنر و دشپات یکسان و برابر‬
‫‪Total‬‬ ‫‪D‬‬ ‫‪S‬‬ ‫تنش کل سیستم می‌باشد و کرنش کل سیستم هم برابر‬

‫دشپات‬ ‫فنر‬ ‫مجموع کرنش فنر و دشپات است‪.‬‬

‫‪7‬‬
 ‫آموزش خواص فیزیکی و مکانیکی پلیمرها‬

‫مدل ماکسول (شبیهسازی تست آسودگی از تنش)‬

‫مدل ماکسول در تست آسودگی از تنش به‬

‫صورت کشش آنی سیستم موازی فنر و دشپات با‬
‫کرنش معین می‌باشد و سیستم در آن کرنش‬
‫باقی می‌ماند‪.‬‬
‫فنر تمایل دارد تا جمع شود و انرژی آزاد کند‬
‫ولی چون به دشپات متصل است به صورت آنی‬
‫جمع نمی‌شود و شاهد جمع شدن تدریجی و‬
‫انرژی آزاد کردن فنر با زمان می‌باشیم‪.‬‬

‫‪8‬‬
 ‫آموزش خواص فیزیکی و مکانیکی پلیمرها‬

‫مدل ماکسول در تست آسودگی از تنش‬

‫برای فنر داریم (طبق قانون هوک)‬

‫‪‬‬
‫‪d‬‬ ‫برای‌دشپات‌داریم‌(طبق‌روابط‬
‫‪dt‬‬ ‫سیاالت‌ویسکوز‌نیوتونی)‬

‫‪Total‬‬ ‫‪D‬‬ ‫‪S‬‬ ‫در تست آسودگی از تنش ثابت می‌باشد‬

‫‪d‬‬ ‫‪Total‬‬ ‫‪d D‬‬ ‫‪d S‬‬ ‫‪1d‬‬

‫‪0‬‬
‫‪dt‬‬ ‫‪dt‬‬ ‫‪dt‬‬ ‫‪E dt‬‬
‫‪9‬‬
 ‫مدل ماکسول در تست آسودگی از تنش‬
‫‪d‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪dt‬‬
‫‪@t‬‬ ‫‪t0‬‬ ‫تنش اولیه ‪0‬‬
‫‪d‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪t‬‬
‫‪dt‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬

‫‪t‬‬
‫‪ln‬‬ ‫‪ln‬‬ ‫‪0‬‬
‫مدول فنر‬
‫) ‪(t‬‬ ‫(‪0 exp‬‬ ‫) ‪t/‬‬
‫) ‪(t‬‬ ‫(‪0 exp‬‬
‫) ‪E rel (t‬‬ ‫) ‪t/‬‬
‫‪ε0.E‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫کرنش‌اعمالی‌ثابت‌در‌‬
‫تست‌آسودگی‌از‌تنش‬
 ‫آموزش خواص فیزیکی و مکانیکی پلیمرها‬

‫زمان آسودگی از تنش )‪(τ‬‬

‫زمانی است که پلیمر الزم دارد تا خود را با شرایط جدید وفق‬

‫دهد‪ .‬اگر نیرویی بر پلیمر وارد کنیم برای اینکه زنجیرهایش را‬
‫بچرخاند و با شرایط جدید وفق پیدا کند نیاز به زمان دارد که‬
‫این زمان‪ ،‬زمان آسودگی از تنش نام دارد و برابر است با نسبت‬
‫وسکوزیته دشپات به مدول االستیک فنر یا همان ‪.τ‬‬

‫هرچه مقدار ‪ τ‬بزرگتر باشد ماده ویسکواالستیک‌تر بوده و شیب‬

‫منحنی از دست دادن تنش کمتر می‌باشد‪ .‬برای مثال پلی‬
‫استایرن نسبت به پلی اتیلن االستیک‌تر است‪.‬‬

‫‪11‬‬
 ‫آموزش خواص فیزیکی و مکانیکی پلیمرها‬

‫انواع رفتار مواد در تست آسودگی از تنش‬

‫مواد با توجه به میزان االستیسیته‌ای که دارند در تست آسودگی از تنش نتایج مختلفی را ارائه می‌دهند‪.‬‬

‫‪12‬‬
 ‫آموزش خواص فیزیکی و مکانیکی پلیمرها‬

‫مدل کلوین‪-‬ویت )‪(Kelvin-Voigt Model‬‬

‫در مدل کلوین فنر و دشپات به صورت موازی با هم قرار‬

‫گرفته‌اند و هنگام اعمال نیرو و کشیدن سیستم‪ ،‬دشپات از‬
‫کرنش آنی فنر جلوگیری کرده و سیستم به تدریج دچار‬
‫کرنش می‌شود‪.‬‬

‫‪13‬‬
 ‫آموزش خواص فیزیکی و مکانیکی پلیمرها‬

‫مدل کلوین‪-‬ویت )‪(Kelvin-Voigt Model‬‬

‫اگر سیستم فنر و دشپات موازی مدل کلوین تحت تنشی ثابت مشابه تست خزش‬
‫کشیده شود سیستم به صورت تدریجی دچار کرنش شده و در نهایت با حذف تنش‬
‫فنر به صورت تدریجی جمع شده و به حالت اولیه باز می‌گردد‪.‬‬

‫در این حالت مقادیر کرنش فنر و دشپات‬

‫یکسان بوده و با کرنش کل سیستم برابر‬
‫می‌باشد‪ .‬میزان تنش کل سیستم نیز برابر‬
‫است با مجموع تنش‌های فنر و دشپات‪.‬‬

‫‪14‬‬
 ‫آموزش خواص فیزیکی و مکانیکی پلیمرها‬

‫مدل کلوین‪-‬ویت )‪(Kelvin-Voigt Model‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬

‫) ‪d (t‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪E‬‬ ‫) ‪(t‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪dt‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪E‬‬
‫) ‪d (t‬‬
‫) ‪(t‬‬ ‫) ‪E (t‬‬ ‫) ‪(t‬‬ ‫]) ‪[1 exp( t /‬‬
‫‪dt‬‬ ‫‪E‬‬
‫‪0‬‬

‫‪15‬‬
 ‫آموزش خواص فیزیکی و مکانیکی پلیمرها‬

‫مدل کلوین‪-‬ویت در ریکاوری‬

‫‪d‬‬ ‫فرض کنید آنالیز خزش را تحت تنش ثابت تا کرنش معینی روی‬
‫‪0‬‬ ‫‪E‬‬ ‫نمونه انجام و پس از آن نیروی اعمالی به نمونه یا همان تنش‬
‫‪dt‬‬ ‫حذف شود‪ ،‬در این صورت سیستم فنر دشپات به صورت تدریجی‬
‫‪d‬‬
‫‪E‬‬ ‫‪:‬‬ ‫شروع به جمع شدن می‌کند‪ .‬این پدیده ریکاوری نام دارد و کاهش‬
‫‪dt‬‬ ‫کرنش به کمک روابط ریاضی قابل محاسبه است‪.‬‬

‫(‪1 exp‬‬ ‫) ‪t/‬‬

‫کرنش‌نمونه‌در‌لحظه‌حذف‌نیرو‬

‫‪16‬‬
 ‫آموزش خواص فیزیکی و مکانیکی پلیمرها‬
‫مدل ترکیبی سه جزئی‬
‫)‪(Standard linear solid model‬‬

‫این مدل ترکیبی از مدل ماکسول و کلوین است‪ .‬در این‬

‫مدل یک فنر و دشپات سری طبق مدل ماکسول )‪ (m‬به‬
‫صورت موازی با یک فنر قرار گرفته‌اند‪.‬‬

‫‪m‬‬ ‫‪D‬‬ ‫‪S2‬‬

‫‪E‬‬ ‫‪d‬‬ ‫‪tot‬‬ ‫‪m‬‬ ‫‪S1‬‬

‫‪s‬‬ ‫‪D‬‬
‫‪dt‬‬
‫‪tot‬‬ ‫‪m‬‬ ‫‪S1‬‬

‫‪m‬‬ ‫‪D‬‬ ‫‪S2‬‬

‫‪17‬‬
 ‫آموزش خواص فیزیکی و مکانیکی پلیمرها‬

‫مدل ترکیبی سه جزئی‬

‫)‪(Standard linear solid model‬‬

‫معادله دیفرانسیل کلی این مدل پس از جای‌گذاری معادالت تنش و کرنش به شرح زیر می‌باشد‪:‬‬

‫‪18‬‬
 ‫آموزش خواص فیزیکی و مکانیکی پلیمرها‬

‫مدل ترکیبی سه جزئی‬

‫)‪(Standard linear solid model‬‬

‫این مدل را می‌توان برای هر دو حالت خزش و افت تنش بررسی نمود و منحنی‌های آن در دو حالت ذکر شده‬
‫به شرح زیر می‌باشد‪.‬‬

‫‪19‬‬
 ‫آموزش خواص فیزیکی و مکانیکی پلیمرها‬

‫مدل ترکیبی سه جزئی‬

‫)‪(Standard linear solid model‬‬

‫این مدل ترکیبی از مدل ماکسول و کلوین است‪ .‬در این‬

‫مدل یک فنر و دشپات موازی طبق مدل کلوین به صورت‬
‫سری با یک فنر قرار گرفته‌اند‪.‬‬

‫‪2‬‬ ‫‪E2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬

‫جای‌گذاری‌معادالت‌و‌به‌‬
‫دست‌آوردن‌معادله‌دیفرانسیل‬

‫‪1‬‬ ‫‪E1 1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪20‬‬
 ‫آموزش خواص فیزیکی و مکانیکی پلیمرها‬

‫مدل ترکیبی سه جزئی‬

‫)‪(Standard linear solid model‬‬

‫(‪ER‬‬ ‫)‬ ‫این تست قابلیت انجام در دو حالت آسودگی از تنش و خزش را‬
‫دارد که معادالت و منحنی خروجی هر یک به شرح زیر می‌باشد‪.‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪ER‬‬
‫‪ER‬‬

‫‪21‬‬
 ‫آموزش خواص فیزیکی و مکانیکی پلیمرها‬

‫مدل ترکیبی چهار جزئی‬

‫(شبیه سازی تست خزش‪)Burgers Model-‬‬

‫مدل ترکیبی برگرز ترکیبی از دو مدل ماکسول و کلوین است که‬

‫رفتار یک نمونه پلیمری را در تست خزش به خوبی شبیه سازی و‬
‫توجیه می‌کند‪.‬‬

‫‪- The spring: 1‬‬ ‫‪  / E1‬‬

‫‪- The Kelvin – Voigt element: 2‬‬ ‫]) ‪  / E2  [1  exp(E2  t / 2‬‬
‫‪- The dashpot:‬‬ ‫) ‪3    (t / 1‬‬

‫‪22‬‬
 ‫آموزش خواص فیزیکی و مکانیکی پلیمرها‬

‫مدل ترکیبی چهار جزئی‬

‫(شبیه سازی تست خزش‪)Burgers Model-‬‬

‫به منظور شبیه‌سازی رفتار ویسکواالستیک یک ماده پلیمری‬

‫در تست خزش‪ ،‬سیستم مدل برگرز تحت تنشی ثابت قرار‬
‫می‌گیرد‪.‬‬
‫اگر سیستم را به سه المنت فنر ماکسول‪ ،‬دشپات ماکسول و‬
‫سیستم کلوین تقسیم کنیم‪ .‬منحنی کرنش پاسخ داده شده‬
‫در اثر تنش ثابت توسط سیستم به صورت ترکیبی از‬
‫منحنی‌های کرنش هر یک از المنت‌ها به صورت جداگانه‬
‫می‌باشد‪.‬‬
‫‪23‬‬
 ‫آموزش خواص فیزیکی و مکانیکی پلیمرها‬

‫مدل ترکیبی چهار جزئی‬

‫منحنی خروجی تست خزش این مدل به صورت زیر می‌باشد‪ .‬محور عمودی کامپلیانس (نسبت کرنش به تنش) بوده و از‬

‫کشش‌ویسکوز‌و‌کند‌مربوط‌به‌دشپات‌بخش‌ماکسول‬
‫آن‌جایی که تنش ثابت است بیانگر نسبت کرنش می‌باشد‪.‬‬

‫ریکاوری‌آنی‌فنر‌بخش‌‬
‫ماکسول‌پس‌از‌حذف‌نیرو‬
‫ریکاوری‌تدریجی‌‬
‫مربوط‌به‌دشپات‌ها‬

‫مقاومت بخش کلوین با کشش‬

‫کشش آنی بخش ماکسول‬

‫‪24‬‬
 ‫آموزش خواص فیزیکی و مکانیکی پلیمرها‬

‫مدل ترکیبی چهار جزئی‬

‫(شبیه سازی تست خزش‪)Burgers Model-‬‬
‫تنش‌ثابت‌اعمال‌شده‌به‬
‫سیستم‌در‌تست‌خزش‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪t‬‬ ‫‪0t‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪(1 e‬‬ ‫)‬
‫‪E1‬‬ ‫‪E2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪E2‬‬

‫کرنش‌آنی‌فنر‌بخش‌‬ ‫کرنش‌تدریجی‌متغیر‌با‌زمان‌مربوط‌‬ ‫کرنش‌تدریجی‌متغیر‌با‌زمان‌مربوط‌به‌‬

‫ماکسول‬ ‫به‌بخش‌کلوین‬ ‫دشپات‌بخش‌ماکسول‬

‫معادل‌باز‌و‌بسته‌شدن‌زنجیرهای‌‬ ‫مربوط‌به‌ممانعت‌گره‌خوردگی‌ها‌از‌باز‌‬ ‫مربوط‌به‌تحرک‌ویسکوز‌زنجیر‌ها در‌‬

‫بخش‌االستیک‌ماده‌پلیمری‌و‌تغییر‌‬ ‫شدن‌زنجیرها‌و‌رفتار‌ویسکواالستیک پلیمر‬ ‫اثر‌باز‌شدن‌تدریجی‌گره‌خوردگی ها‬
‫شکل‌بازگشت‌پذیر‬

‫‪25‬‬
 ‫آموزش خواص فیزیکی و مکانیکی پلیمرها‬

‫مدل ترکیبی چهار جزئی‬

‫(شبیه سازی تست خزش‪)Burgers Model-‬‬

‫اگر در زمان ‪ t1‬تنش اعمالی به سیستم حذف شود‪.‬‬

‫سیستم مجددا جمع شده و کرنش کاهش میابد‪ .‬این‬
‫پدیده ریکاوری نام داشته و معادله تغییرات کرنش با‬
‫زمان در حالت ریکاوری به صورت زیر می‌باشد‪.‬‬

‫)‪(t t1‬‬
‫‪0t1‬‬
‫‪2e‬‬
‫‪3‬‬
‫‪t‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪(1 e‬‬ ‫)‬
‫‪2‬‬
‫‪E2‬‬

‫‪26‬‬
 ‫آموزش خواص فیزیکی و مکانیکی پلیمرها‬

‫مدل ماکسول توسعه یافته‬

‫)‪(Maxwell Generalized Model‬‬
‫مدل ماکسول در حالت توسعه یافته شامل ‪ n‬عدد فنر و دشپات ماکسول می‌باشد که به صورت موازی با هم قرار گرفته‌اند‪.‬‬
‫در این حالت اگر کرنشی ثابت به سیستم اعمال شود‪ ،‬از آن‌جایی تنش کل برابر مجموع تنش‌های سیستم‌های ماکسول‬
‫موازی می‌باشد می‌توان معادله افت تنش را به صورت زیر نوشت‪:‬‬

‫مقادیر‬
‫ثابت‬
‫) ‪(t‬‬ ‫‪E1 exp( t /‬‬ ‫)‪1‬‬ ‫‪E 2 exp( t /‬‬ ‫)‪2‬‬ ‫‪E i exp( t /‬‬ ‫)‪i‬‬

‫‪n‬‬
‫) ‪(t‬‬ ‫‪iE i exp( t‬‬ ‫)‪i‬‬
‫‪1‬‬

‫‪27‬‬
 ‫آموزش خواص فیزیکی و مکانیکی پلیمرها‬

‫اصول انطباق پذیری‬

‫در بررسی‌های رفتار ویسکواالستیک پلیمرها به منظور بررسی تاثیر تاریخچه نیروهای اعمالی به ماده و نیز‬
‫پیش‌بینی تاثیر دما دو اصل مهم وجود دارد‪:‬‬

‫• اصل انطباق پذیری بولتزمن‬

‫• اصل انطباق پذیری زمان‪-‬دما‬

‫‪28‬‬
 ‫آموزش خواص فیزیکی و مکانیکی پلیمرها‬

‫اصل انطباق پذیری بولتزمن‬

‫بر اساس این اصل پاسخ مواد پلیمری به تنش‌ها یا کرنش‌های اعمال شده در زمان‌های مختلف مستقل از یکدیگر و تنش و کرنش قبلی اعمال شده‬
‫می‌باشد‪.‬‬
‫برای مثال اگر در تست خزش در زمان‌های ‪ 0‬تا ‪ n‬به نمونه تنش‌های شماره ‪ 0‬تا ‪ n‬اعمال شود‪ ،‬پاسخ کرنش سیستم به صورت مجموع کرنش ناشی از‬
‫هر یک از آن‌ها می‌باشد‪.‬‬
‫) ‪(t‬‬ ‫) ‪J (t‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪J (t‬‬ ‫()‪t1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫)‪0‬‬ ‫‪J (t‬‬ ‫()‪t1‬‬ ‫‪i‬‬ ‫)‪i 1‬‬

‫کامپلیانس‬ ‫مدت‌زمان‌اعمال‌‬
‫تنش‌شماره‌‪1‬‬

‫و همچنین برای اعمال کرنش‌های متوالی در زمان‌های مختلف و پاسخ افت تنش در تست آسودگی از تنش داریم‪:‬‬

‫) ‪(t‬‬ ‫) ‪E r (t‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪E r (t‬‬ ‫()‪t1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫)‪0‬‬

‫‪29‬‬
 ‫آموزش خواص فیزیکی و مکانیکی پلیمرها‬

‫اصل انطباق پذیری بولتزمن‬

‫مطابق شکل در تست خزش در زمان صفر به نمونه‬

‫تنشی برابر با ‪ 1000‬اعمال شد و این تنش همواره ادامه‬
‫میابد‪.‬‬
‫در لحظه ‪ 400‬ثانیه یک تنش ‪ 1000‬دیگر نیز به نمونه‬
‫وارد می‌شود‪ .‬تنش جدید با تنش قبلی جمع شده و با‬
‫تنش ‪ 2000‬تست ادامه میابد و مدت زمان اعمال این‬
‫تنش جدید ‪ 400‬ثانیه کمتر از تنش قبلی می‌باشد‪.‬‬

‫‪30‬‬
 ‫آموزش خواص فیزیکی و مکانیکی پلیمرها‬

‫اصل انطباق پذیری زمان‪-‬دما‬

‫این اصل به منظور بررسی و پیش‌بینی رفتار مواد در گستره زمانی و‬

‫دمایی وسیع‌تری مورد استفاده قرار می‌گیرد‪ .‬برای مثال منحنیهای‬
‫لگاریتمی حاصل از انجام تست ها (مانند تست خزش) در دماهای‬
‫مختلف از طریق شیفت‌های افقی قابلیت انطباق بر یک منحنی واحد‬
‫یا مرجع به نام ‪ Master Curve‬را دارند‪.‬‬
‫میزان این انتقال یا شیفت به منظور انطباق بر منحنی مرجع لگاریتم‬
‫فاکتور انتقال می‌باشد که از معادله‌ای به نام ‪ WLF‬محاسبه می‌شود‪.‬‬

‫‪31‬‬
 ‫آموزش خواص فیزیکی و مکانیکی پلیمرها‬

‫اصل انطباق پذیری زمان‪-‬دما‬

‫کاربرد اصلی این اصل در بررسی رفتار ویسکواالستیک پلیمرها و پیش‌بینی رفتار و پاسخ ویسکواالستیک پلیمرها برای‬
‫زمان‌های طوالنی می‌باشد‪.‬‬
‫برای مثال بررسی پاسخ کرنش یک نمونه پلیمری‬
‫در زمان طوالنی بسیار مشکل است‪ .‬به کمک‬
‫بررسی رفتار کرنش و انجام تست در دماهای‬
‫مختلف با زمان‌های کوتاه‌تر و شیفت منحنی‌های‬
‫حاصل نسبت به یک منحنی مرجع بر اساس اصل‬
‫انطباق‌پذیری می‌توان تغییرات کرنش آن نمونه‬
‫برای مدت زمان‌های طوالنی را به دست آورد و‬
‫پیش‌بینی کرد‪.‬‬
‫منحنی‌های به دست آمده در دماهای مختلف و بازه‌های زمانی کوتاه‬

‫‪32‬‬
 ‫آموزش خواص فیزیکی و مکانیکی پلیمرها‬

‫اصل انطباق پذیری زمان‪-‬دما‬

‫دمای‌آزمایش‬
‫دمای‌مرجع‬ ‫میزان انتقال برای هر دما به کمک پارامتری به نام فاکتور‬
‫فاکتور‌انتقال‬
‫انتقال توسط معادله ‪ WLF‬محاسبه می‌شود‪.‬‬

‫ویسکوزیته‌در‌دمای‌آزمایش‬
‫‪17.4‬‬

‫‪51.6‬‬ ‫ویسکوزیته‌در‌دمای‌مرجع‌‬
‫(دمای‌انتقال‌شیشه‌ای)‬
‫‪33‬‬
 ‫آموزش خواص فیزیکی و مکانیکی پلیمرها‬

‫اصل انطباق پذیری زمان‪-‬دما‬

‫شکل مقابل کاربردی از اصل انطباق زمان‪-‬دما به منظور پیش‌بینی نتایج‬

‫تست رهایی از تنش در دمای صفر برای یک بازه زمانی طوالنی نشان‬
‫می‌دهد‪.‬‬
‫بدین منظور این تست در دماهای مختلف از ‪ -40‬تا ‪ 100‬درجه سانتی گراد‬
‫در محدوده زمانی ‪ 0‬تا ‪ 104‬انجام شد و نتایج به صورت منحنی‌های کوچک‬
‫و مقطعی ارائه شده است‪.‬‬
‫به منظور رسم منحنی اصلی در دمای ‪ 0‬درجه می‌بایست فاکتورهای انتقال‬
‫برای هر دمای تست نسبت به دمای مرجع ‪ 0‬درجه محاسبه شود و‬
‫منحنی‌ها در مقیاس لگاریتمی به اندازه لگاریتم فاکتور انتقال شیفت پیدا‬
‫کنند‪.‬‬

‫‪34‬‬
 ‫آموزش خواص فیزیکی و مکانیکی پلیمرها‬

‫تاثیر پارامتر های محیطی بر رفتار خزش و افت تنش‬

‫پارامترهای متعددی نظیر شرایط آزمایش‪ ،‬پارامترهای محیطی و ساختار پلیمرها بر رفتار خزش و افت تنش و‬
‫به طور کلی‌تر بر نتایج خواص مکانیکی به دست آمده از تست‌های مختلف تاثیر دارند‪ .‬از جمله این پارامترهای‬
‫محیطی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد‪:‬‬
‫دما و تنش‬
‫فشار‬
‫تاریخچه حرارتی‬

‫‪35‬‬
 ‫آموزش خواص فیزیکی و مکانیکی پلیمرها‬

‫تاثیر دما و تنش بر رفتار خزش و افت تنش‬

‫با افزایش دما میزان تحرک زنجیرها افزایش یافته و در حوالی دمای انتقال شیشه‌ای افت مدول شدیدی مشاهده می‌شود‪.‬‬
‫همچنین مدول نیز با تنش در ارتباط می‌باشد و لذا اثر دما و تنش به صورت همزمان بررسی می‌شود‪.‬‬
‫با افزایش دما تا نزدیکی دمای انتقال شیشه‌ای و به تبع آن کاهش شدید مدول و افزایش جنبش زنجیرهای پلیمری‪ ،‬شاهد‬
‫افزایش نرخ خزش و افت تنش در دو تست می‌باشیم‪.‬‬
‫در دماهای زیر انتقال شیشه‌ای به دلیل این‌که مدول تقریبا ثابت است‪ ،‬شاهد تغییر چندان نرخ خزش و افت تنش با دما‬
‫نخواهیم بود‪.‬‬
‫بیشترین تاثیر دما روی نرخ خزش و افت تنش در ناحیه انتقال شیشه‌ای مشاهده می‌شود که شدیدترین افت مدول را دارد‪.‬‬

‫‪36‬‬
 ‫آموزش خواص فیزیکی و مکانیکی پلیمرها‬

‫تاثیر دما و تنش بر رفتار خزش و افت تنش‬

‫با افزایش دما یا تنش در تست خزش‪ ،‬نرخ‬

‫خزش (افزایش کرنش) افزایش میابد‪.‬‬

‫‪37‬‬
 ‫آموزش خواص فیزیکی و مکانیکی پلیمرها‬

‫تاثیر دما و تنش بر رفتار خزش و افت تنش‬

‫طبق اصل بولتزمن در تغییر شکل‌های کم رابطه تغییرات کرنش با تنش در تست خزش خطی می‌باشد‪ .‬در‬
‫کرنش‌های باالتر رابطه کرنش و تنش دیگر خطی نبوده از معادله ناتینگ تبعیت می‌کند‪.‬‬

‫ثوابت‌معادله‌ناتیگ‬
‫تابع‌دمای‌تست‬

‫‪K‬‬ ‫‪tn‬‬

‫در‌ناحیه‌خطی‌برابر‌‪ 1‬است‬

‫‪38‬‬
 ‫آموزش خواص فیزیکی و مکانیکی پلیمرها‬

‫تاثیر دما و تنش بر رفتار خزش و افت تنش‬

‫رابطه دیگری که برای تغییرات کرنش با تنش در ناحیه غیرخطی تعریف شده است به شرح زیر می‌باشد‪.‬‬
‫تابع‌وابسته‌به‌زمان‌خزش‬

‫‪K (t ) sinh‬‬
‫‪c‬‬

‫‪J‬‬ ‫) ‪sinh( / c‬‬

‫‪J0‬‬ ‫‪/ c‬‬
‫تنش‌بحرانی‌ماده‌که‌باالتر‌از‌آن‌‬
‫کامپلیانس‌افزایش‌شدیدی‌دارد‪.‬‬
‫با‌افزایش‌درصد‌کریستالینیتی میزان‌‬
‫در‌ناحیه‌خطی‌برابر‌‪1‬‬ ‫این‌پارامتر‌افزایش‌میابد‪.‬‬
‫است‪.‬‬

‫‪39‬‬
 ‫آموزش خواص فیزیکی و مکانیکی پلیمرها‬

‫تاثیر فشار بر رفتار خزش‬

‫عمدتا تست خزش و افت تنش در دما و فشار محیط انجام می‌شود‪.‬‬
‫افزایش فشار و تنش اعمالی در تست خزش باعث افزایش کشیدگی و نرخ خزش میشود‪.‬‬

‫‪40‬‬
 ‫آموزش خواص فیزیکی و مکانیکی پلیمرها‬

‫تاثیر فشار بر رفتار افت تنش‬

‫افزایش فشار در تست آسودگی از تنش باعث طوالنی شدن زمان رهایی از تنش می‌شود‪.‬‬

‫‪41‬‬
 ‫آموزش خواص فیزیکی و مکانیکی پلیمرها‬

‫تاثیر تاریخچه حرارتی بر رفتار خزش و افت تنش‬

‫فرآیند ‪ Annealing‬باعث افزایش سختی و مدول پلیمر و در نتیجه کاهش سرعت خزش و افت تنش در زیر‬
‫دمای ذوب یا دمای انتقال شیشه‌ای خواهد شد‪.‬‬

‫‪42‬‬
 ‫آموزش خواص فیزیکی و مکانیکی پلیمرها‬

‫تاثیر پارامتر های ساختاری بر رفتار خزش و افت تنش‬

‫همانگونه که در فصول قبل نیز ذکر شد ساختار شیمیایی و پارامترهای ساختاری بر خواص نهایی یک پلیمر بسیار تاثیرگذار هستند‪.‬‬
‫از جمله این پارامتر های ساختاری تاثیرگذار بر رفتار خزش و افت تنش می‌توان به موارد زیر اشاره کرد‪:‬‬
‫وزن مولکولی‬
‫توزیع وزن مولکولی‬
‫نرم کننده‬
‫اتصاالت عرضی‬
‫بلورینگی‬
‫کوپلیمریزاسیون‬
‫جهتگیری زنجیری‬
‫آلیاژسازی‬

‫‪43‬‬
 ‫آموزش خواص فیزیکی و مکانیکی پلیمرها‬

‫تاثیر وزن مولکولی بر رفتار خزش و افت تنش‬

‫با افزایش وزن مولکولی به دلیل افزایش گره‌خوردگی‌ها و‬

‫سختی پلیمر نهایی‪ ،‬میزان خزش و افت تنش کاهش میابد‪.‬‬
‫با افزایش وزن مولکولی تحرک زنجیرها کاهش و‬
‫ویسکوزیته پلیمر نیز افزایش میابد‪.‬‬

‫وزن مولکولی بحرانی‬ ‫حداقل‌وزن‌مولکولی‌الزم‌برای‌ایجاد‌گره‌خوردگی‌های‌‬

‫پلیمری‪‌،‬که‌پس‌از‌آن‌شاهد‌افزایش‌شدید‌ویسکوزیته‌هستیم‪.‬‬

‫‪44‬‬
 ‫آموزش خواص فیزیکی و مکانیکی پلیمرها‬

‫تاثیر وزن مولکولی بر رفتار خزش و افت تنش‬

‫شکل مقابل منحنی تست آسودگی از تنش را‬

‫برای نمونه ای از پلی یورتان با وزن مولکولی ها‬
‫مختلف نشان میدهد‪.‬‬
‫با افزایش وزن مولکولی شاهد کاهش سرعت و‬
‫میزان آسودگی از تنش هستیم‪.‬‬

‫‪45‬‬
 ‫آموزش خواص فیزیکی و مکانیکی پلیمرها‬

‫تاثیر توزیع وزن مولکولی بر رفتار خزش و افت تنش‬

‫با افزایش توزیع وزن مولکولی‪ ،‬زنجیرهای‬

‫کوچک‌تر با وزن مولکولی کمتر نیز افزایش یافته‬
‫و نقش نرم‌کننده را دارند و این پدیده باعث‬
‫کاهش گره‌خوردگی‌ها و ویسکوزیته می‌شود‪.‬‬
‫بدین ترتیب میزان خرش و افت تنش با افزایش‬
‫توزیع وزن مولکولی افزایش میابد‪.‬‬

‫‪46‬‬
 ‫آموزش خواص فیزیکی و مکانیکی پلیمرها‬

‫تاثیر نرم کننده بر رفتار خزش و افت تنش‬

‫نرم کننده ها باعث افزایش نرمی و تحرک‬

‫زنجیرهای پلیمری و کاهش چشمگیر گره‬
‫خوردگی زنجیرهای پلیمری و ویسکوزیته‬
‫میشوند‪ .‬بدین ترتیب به طور کلی افزودن نرم‬
‫کننده باعث افزایش میزان خزش و افت تنش‬
‫میشود‪.‬‬

‫افزایش‌میزان‌افت‌تنش‌با‌افزایش‌الستیک‌‬
‫طبیعی‌مایع‌(نرم‌کننده)‌به‌نیتریل‌رابر‪.‬‬

‫‪47‬‬
 ‫آموزش خواص فیزیکی و مکانیکی پلیمرها‬

‫تاثیر اتصاالت عرضی بر رفتار خزش و افت تنش‬

‫اتصاالت عرضی باعث کاهش تحرکات زنجیر و‬

‫افزایش سختی زنجیرها شده و میزان خزش و‬
‫افت تنش را کاهش می‌دهد‪.‬‬

‫با‌کاهش‌‪ Mc‬و‌افزایش‌میزان‌اتصاالت‌عرضی‪‌،‬میزان‌‬
‫خزش‌نمونه‌‪ SBR‬کاهش‌میابد‪.‬‬
‫مواد‌ترموست‌جریان‌نمی‌یابند‌و‌لذا‌برای‌آنها‌به‌جای‬
‫ویسکوزیته‌مدول‌تعریف‌می‌شود‪.‬‬

‫‪48‬‬
 ‫آموزش خواص فیزیکی و مکانیکی پلیمرها‬

‫تاثیر بلورینگی بر رفتار خزش و افت تنش‬

‫بلورینگی باعث محدود شدن حرکت زنجیرهای‬

‫پلیمری و سختی پلیمر میشود‪ .‬به عبارت دیگر‬
‫نواحی بلورین مانند یک افزودنی سخت عمل‬
‫میکنند‪.‬‬

‫بلورینگی در باالی دمای انتقال شیشه ای باعث‬

‫کاهش کامپلیانس خزش‪ ،‬سرعت خزش و افت‬
‫تنش میشود‪.‬‬

‫‪49‬‬
 ‫آموزش خواص فیزیکی و مکانیکی پلیمرها‬

‫تاثیر بلورینگی بر رفتار خزش و افت تنش‬

‫شکل مقابل بیانگر کاهش میزان افت تنش و‬

‫افزایش مدول افت تنش بر اثر افزایش بلورینگی‬
‫می‌باشد‪.‬‬

‫‪50‬‬
 ‫آموزش خواص فیزیکی و مکانیکی پلیمرها‬

‫تاثیر کوپلیمریزاسیون بر رفتار خزش و افت تنش‬

‫کوپلیمریزاسیون‌یک‌پلیمر‌با‌پلیمری‌دیگر‌باعث‌کاهش‌بلورینگی‌و‌افزایش‌انعطاف‌و‌تحرک‌کوپلیمر‌نهایی‌‬
‫شده‌و‌میزان‌خزش‌و‌افت‌تنش‌را‌‌مشابه‌تاثیر‌افزودن‌نرم‌کننده‌افزایش‌می‌دهد‪.‬‬

‫‪51‬‬
 ‫آموزش خواص فیزیکی و مکانیکی پلیمرها‬

‫تاثیر جهت گیری مولکولی بر رفتار خزش و افت تنش‬

‫جهت‌گیری مولکولی باعث افزایش میزان سختی‬

‫و مدول پلیمر در راستای محور جهت‌گیری‬
‫زنجیرها شده و میزان خزش و افت تنش در این‬
‫جهت را کاهش می‌دهد‪.‬‬
‫همچنین جهت‌گیری زنجیرها باعث افزایش نظم‬
‫ساختاری و بلورینگی و در نهایت کاهش افت‬
‫تنش و خزش می‌شود‪.‬‬

‫‪52‬‬
 ‫آموزش خواص فیزیکی و مکانیکی پلیمرها‬

‫تاثیر آلیاژسازی بر رفتار خزش و افت تنش‬

‫عمدتا آلیاژسازی به منظور بهبود خواص مکانیکی‬

‫پلیمرها انجام می‌شود و شامل ترکیب دو پلیمر‬
‫نرم و سخت می‌باشد‪.‬‬
‫افزودن یک پلیمر نرم به ماتریس پلیمر سخت‬
‫باعث کاهش مدول و همچنین ایجاد نواقصی به‬
‫عنوان سیستم دوفازی می‌شود‪ .‬در نهایت این امر‬
‫سبب افزایش کامپلیانس خزش‪ ،‬میزان خزش و‬
‫افت تنش خواهد شد‪.‬‬

‫‪53‬‬
 ‫آموزش خواص فیزیکی و مکانیکی پلیمرها‬

‫این اسالیدها بر مبنای نکات مطرح شده در فرادرس‬

‫«آموزش خواص فیزیکی و مکانیکی پلیمرها»‬
‫تهیه شده است‪.‬‬

‫برای کسب اطالعات بیشتر در مورد این آموزش به لینک زیر مراجعه نمایید‪.‬‬

‫‪faradars.org/fvtiche101‬‬