MATERIA: EGOERA FISIKOAK

ERREFORTZU JARDUERAK

1. Teoria zinetikoa aplikatuz, justifikatu: «Solidoek forma

propioa dute, eta likidoek, berriz, ontziaren forma hartzen
dute».

2. Adieraz Atmosferetan 780 mmHg-ko presioa.

3. 2,5 atm-ko presioan dago gas bat. Balio hori adierazi, mm Hg-
tan.

4. Azaldu, teoria zinetikoa erabiliz, zergatik ateratzen den

errazago ezti beroa ontzitik ezti hotza baino.

5. Boyle-Mariotte-ren legea aplikatuz, osatu taula hau:

P(atm) V(L)
0,25 80
50
1
10

6. Gay-Lussac-en legea aplikatu eta taula hau osatu. Ondoren,

egin dagokion grafikoa.
P(atm) T(K))
1,5 300
350
3
600

1
7. Charles-Gay-Lussac-en legea aplikatuz, osatu taula hau.
Ondoren, dagokion grafikoa egiten du.
T(K) V(L)
300 2
4
600
6

8. 2 atm-ko presioan eta 25 °C-ko tenperaturan dagoen gas

batek 240 cm3-ko bolumena hartzen du. Zer bolumen hartuko du
presioa 1,5 atm jaitsiz gero, tenperatura aldatu gabe?

9. Kalkulatu zer bolumena hartzen duen gas baten 2 L-k 50 °C-an

eta 700 mmHg-tan egonik, azkenean 0,75 L bolumena betetzen
badu 50 °C-ko tenperaturan.

10. Kalkula ezazu 300 K-ean 5 L-ko bolumena hartzen zuen gas
batek 350 K-ean betetzen duen bolumena (presioa ez da
aldatzen).

11. Teoria zinetikoa erabiliz, justifikatu zergatik lehortzen diren

putzuak bai ta neguko egun hotzetan ere. Deskribatu gertatzen
den fenomenoa. Zertan bereizten da prozesu hori irakitetik?

12. 100 °C-ko tenperaturan dagoen gas jakin bateko masa batek
200 cm3-ko bolumena hartzen du. 50 °C-raino hozten bada
presioa, aldatu gabe zenbateko bolumena hartuko du?

13. Zergatik neurtu behar da airearen presioa auto baten

gurpilen pneumatikoak hotzean daudela, bidaia luze baten
ondoren baino hobe? Eman erantzuna gasen legeak aplikatuz.

14. Adierazi zein egoera fisikotan egongo diren, giro-

tenperaturan (20 °C), ondoren biltzen diren substantziak: ura,
oxigenoa, merkurioa, burdina, karbono dioxidoa, aluminioa.

2
15. Osatu esaldi hauek:
a) Solidotik gasera igarotzeari honela esaten zaio ----> :
b) Likidotik gasera igarotzeari ---->
c) Likidotik solidora igarotzeari ---->
d) Solidotik likidora igarotzeari honela esaten zaio ---->

16. Adierazi zein den esaldi zuzena, arrazoituta:

a) Izotzaren urtze-tenperatura 0 °C da.
b Izotzaren urtze-tenperatura 0 °C da presio atmosferikoan.
c) Izotzaren urtze-tenperatura handitu egiten da berotzen ari
bagara.

17. Bete taula hau A eta B substantziak 0 °C-an eta 20 °C-an zer
agregazio-egoeratan egongo diren adieraziz:

Fusio- Irakite- 0ºC-tan 20ºC-tan

puntua (ºC) puntua(ºC)
A 18 110
B -55 -5

3
MATERIA: EGOERA FISIKOAK
ERREFORTZU JARDUERAK (SOLUZIOAK)

1. Likidoetan, partikulek mugitzeko askatasun handiagoa dute;

beraz, likidoek partikulak dituen ontziaren forma har dezakete.

4. Likidoaren biskositatea murriztu egiten delako likido

beroetan. Partikulak azkarrago mugitzen direlako gertatzen da
hori, eta, beraz, errazago mugi daitezkeelako bata bestearen
gainean.

5. Erantzuna:

4
6. Erantzuna:

7. Erantzuna:

8. Boyle-ren legea aplikatuz:

9. Tenperatura aldatzen ez denez:

5
10. Presioa aldatzen ez denez:

11. Putzuak lehortu egiten dira, gainazaletik hurbil dauden

partikulek ihes egiten dutelako. Prozesu hori eta irakitea ez dira
berdinak; izan ere, kasu horretan (lurruntzea), partikula batzuk
bakarrik igarotzen dira gas-egoerara, eta irakitean, berriz,
prozesuak berdin eragiten dio likidoaren bolumen osoari.

12. Presioa aldatzen ez denez:

13. Izan ere, bidaia luze baten ondoren, pneumatikoen barruko

tenperatura handiagoa da, eta, beraz, presioa ere handitu egin
da, pneumatikoan eskuragarri dagoen bolumena berdina baita.

14.
Egoera Egoera
Ura Likidoa Burdina Likidoa
Oxigenoa Gasa Karbono dioxidoa Gasa
Merkurioa Solidoa Aluminioa Solidoa

15. a) Sublimazioa b) Lurruntzea

c) Solidotzea d) Urtzea

16. b) , fusio-tenperatura presio atmosferikoaren mende ere

badagoelako.

6
17.
Fusio-puntua Irakite- 0ºC-tan 20ºC-tan
(ºC) puntua(ºC)
A 18 110 Solidoa Likidoa
B -55 -5 Gasa Gasa

7
MATERIA: EGOERA FISIKOAK
ERREFORTZU JARDUERAK

1. Imajinatu xiringa bat hartu eta esperientzia hau egiten

duzula:
1. Altxatu xiringaren enboloa airez bete dadin.
2. Gero, zuloa hatzarekin ixten duzu, kontuz, xiringatik airerik
ez ateratzeko.
3. Ondoren, bultza egin behar diozu enboloari, xiringaren zulotik
hatza kendu gabe.

a) Bultzatzean, enboloa jaitsi egiten da?

b) Zer gertatzen da xiringaren barruan dagoen airearekin?
c) Zer magnitude ari dira aldatzen enboloa jaistean?
d) Zer da gasaren presioa?
e) Zer gertatzen da xiringaren barruan gasak betetzen duen
bolumenarekin?
f) Zer gertatzen da orain enboloa askatzen baduzu?
g) Gauza bera gertatuko da xiringa urez betetzen badugu?
h) Airea esferatxo gisa eratzen duten gasetan dauden molekulak
irudikatzen badituzu, marraztu eskema batean xiringan itxitako
molekulekin gertatzen dena.
i) Deskriba ezazu, zure hitzak erabiliz, egin berri duzun
esperientzia.

8
2. Imajinatu orain beste esperientzia bat:
1. Globoa jarri matraze baten lepoan. Kontuz ibili puxikaren ahoa
matrazetik atera ez dadin.
2. Ondoren, matrazea ur beroa duen ontzi batean sartuko dugu.
3. Matrazea ontzian utzi minutu batzuez.
Irudia:

a) Zer gertatzen da?

b) Zer gertatu da globoan dagoen airearekin?

Ondoren, atera matrazea ur berotik eta utzi hozten.

c) Zer gertatu da?

d) Deskribatu, zure hitzak erabiliz, egin duzun esperimentua.

3. Aurreko jardueretan bildutako datuetatik abiatuta, osatu:

a) __________ gas baten bolumena aldatu gabe __________
handitzen dugunean.
b) Gas baten __________(e)(a)n, tenperatura aldatu gabe,
__________(e)(a)n egongo da.
c) Gas bat berotzen dugunean, bere bolumena __________.
d) __________ gas batek, __________(e)k, txikitzen duenean.
e) Presioaren __________(e)ko gas baten bolumen-murrizketa
__________(e)ko legean azaltzen da.

9
f) Tenperatura igotzearen ondorioz gas baten bolumena
igotzearen arrazoia __________(e)ko legea da.
g) Gas bat hedatzen denean, haren __________ arteko
distantzia handitu egiten da.

4.Gasen legeak aipatu eta aurreko jarduerekin lotu:

a) Boyle-Mariotte-ren legea.
b) Gay-Lussac-en legea.

10
MATERIA: EGOERA FISIKOAK
ERREFORTZU JARDUERAK (SOLUZIOAK)

1 a) Bai, bultzatzean, enboloa jaitsi egiten da.

b) Barruan dagoen airea konprimitu egiten da.
c) Bolumena, txikitzen da, eta
barnekoa presioa, handitzen da.
d) Gasaren presioa gasa osatzen duten partikulek gasa dagoen
ontziaren hormekin sortzen duten talken ondorioa da. Kasu
horretan, partikulek talka egiten dute xiringaren barneko
paretekin eta enboloarekin.
e) Xiringaren barruan gasak okupatzen duen bolumena txikiagotu
egiten da enboloa sakatzen dugunean, gasa osatzen duten
partikulen arteko distantzia murrizten delako.
f) Xiringaren enboloa askatzean, bolumena handitu egiten da
berriro.
g) Ez, likidoak gasak baino askoz gutxiago konprimatzen baitira.
Enboloa xiringaren zuloa estalita dagoela bultzatzean, ezingo
dugu likidoa konprimitu.
h) Erantzun grafikoa:

i) Erantzun librea. Enboloa bultzatzean, xiringa barruko

partikulen arteko distantzia txikitu egiten da. Presioa handitu
egiten da eta bolumena txikitu.

2 a) Matrazea berotu eta puxika puzten da

11
b) Globoko airea ere berotu egiten da. Horregatik, aireko
partikulak gero eta azkarrago mugitzen dira, presioa handitu
egiten da eta puxika pixka bat puzten da.
c) Globoak berriz airea galtzen du.
d) Ereduzko erantzuna. Matrazea ur berotik ateratzean,
partikulak mantsoago mugitzen dira, tenperatura jaitsi egiten da,
eta presioa ere jaitsi egiten da, talka gutxiago gertatzen baita
puxikaren barneko partikulen eta haren pareten artean.

3 a) Gas baten presioa tenperatura aldatu gabe murrizten

denean, bolumena handitu egiten da.
b) Gas baten presioa gutxitzen denean, tenperatura aldatu gabe
bolumena handitu egiten da.
c) Gas batberotzean, bere bolumena handiagotu egiten da.
d) Gas bat hozten dugunean, haren bolumena jaitsi egiten da.
e) Boyle-Mariotte-ren legearen arabera, gasaren bolumena jaitsi
egiten da, presioa handitzearen ondorioz..
f) Charlesen legearen arabera, tenperatura igotzearen ondorioz
gas baten bolumena handitu egiten da.
g) Gas bat hedatzen denean bere partikulen arteko distantzia
handitzen da.

4 a) Boyle-Mariotte-ren legearen arabera, gas baten presioa

handitzen denean tenperatura konstante mantenduz, bolumena
jaitsi egiten da, eta, beraz, bolumena eta presioaren arteko
biderkadura konstantea da.
P·V = konstantea
Era berean, presioa txikitzen bada, bolumena handitu egiten da.
b) Gay-Lussac-en legearen arabera, gas baten tenperatura
bolumena aldatu gabe igotzen denean, gasaren presioa ere
handitu egiten da. Ekuazio honen bidez adieraz daiteke hori:
P/T = konstantea
Gas baten tenperatura jaisten denean, partikulak mantsoago
mugitzen dira. Beraz, bolumena aldatzen ez bada, gas-partikulen

12
segundoko talka-kopurua txikiagoa izango da hura duen ontziaren
hormekin, eta, beraz, presioa txikiagoa izango da.

13
MATERIA: EGOERA FISIKOAK
ERREFORTZU JARDUERAK

1. Beha itzazu ondoko marrazkiak. Horietako batek baino ez du

azaltzen nola aldatzen den ur molekulen konposizioa egoera
aldatzean. Aukeratu eskema zuzena.

Solidoa Likidoa Gasa

Solidoa likidoa Gasa

Solidoa likudoa Gasa

2. Bi zutabeak gezi baten bidez lotu.

• Ura izoztu egiten da. Lurruntzea.

• Izotza urtu egiten da. Irakitea
• Urak irakin egiten du. Sublimazioa.

14
• Alkanforra (solidoa) lurrundu egiten da. Fusoia
• Putzua lehortu egiten da. Solidifikazioa

3. Tenperatura igotzearen edo murriztearen ondorioz sortzen

diren fenomenoen arabera, hauek sartzen dira:
a) Likidotik solidora pasatzea.
b) Gas baten dilatazioa.
c) Izotza ur likidora pasatzea.
d) Solido baten dilatazioa.
e) Ur-lurrunaren kondentsazioa.
f) Ura izoztea.

4. Azal ezazu, bi eskema edo gehiago eginez, nola lurruntzen den

ura egun eguzkitsu batean.
a) Nola lurruntzen da putzuko ura, urak irakiten duen
tenperaturara iristen ez bada (100 ºC)?
b) Udako egun batean, neguan baino ur gehiago edo gutxiago
lurrunduko da? Zergatik?

5. Gasarenak zein kasutan mugituko diren azkarrago edo

mantsoago adierazi gezien bidez.

15
MATERIA: EGOERA FISIKOAK
ERREFORTZU JARDUERAK SOLUZIOAK)

1. Eskema zuzena b) da. a) ereduan, partikula-kopurua desberdina

da, baina ez da zehatza. Are gehiago, partikulen izaera ez da
aldatzen egoera aldaketa dagoenean. Aldatzen dena da ura
osatzen duten partikulak elkarri lotuta daudela.
Likidoaren kasuan, partikulek askiago izaten dute mugimendua
solidoan baino. Gasean, are gehiago, partikulen arteko distantzia
askoz handiagoa da, eta ur molekulek mugitzeko askatasun
handiagoa dute.

2. • Ura izoztu egiten da. ----> Solidotzea.

• Izotza urtu egiten da. ----> Fusioa.
• Urak irakin egiten du. ----> Irakitea.
• Alkanforra (solidoa) lurrundu egiten da. ---- >Sublimazioa.
• Putzua lehortu egiten da. ----> Lurrunketa.

3.
Tenperatura igoera Tenperatura jaitsiera
b) Gas baten dilatazioa a) Likidotik solidora
c) Izotza ur likidora pasatzea
pasatzea e) Ur lurrunaren
Solido baten dilatazioa kondentsazioa
Uraren izoztea

16
4. Erantzun grafikoa

a) Partikula batzuk besteak baino azkarrago mugitzen direlako.

Hala, batzuek abiadura nahikoa hartzen dute inguruko beste
partikula batzuen atrakziotik ihes egiteko eta putzua uzteko.

b) Udako egun batean, neguko egun batean baino ur gehiago

lurrunduko da; izan ere, partikula gehiago egongo dira putzutik
irteteko adinako abiaduran mugituz, tenperatura handiagoa
baita..

17
GAIA: EGOERA FISIKOAK
HANDITZE JARDUERAK

1. Tenperatura konstantean, laudernara jaisten badogu gas baten

bolumena, zer gertatzen zaio presioari?

2. Gas baten tenperatura 20 °C-koa da. Bolumena bikoizten bada

eta presioa erdira murrizten bada, tenperatura zehaztu.

3. Kondizio normaletan 150 L-ko bolumena hartzen duen eta 10

atm-ko presioan 20 L-ko bolumena bakarrik hartzen duen gas
baten tenperatura zehaztu, gradu zentigradutan.

4. Gas-masa jakin baten presioa 30 cm Hg-koa denean eta 25 °C-

ko tenperatura duenean, 200 l-ko bolumena hartzen du. Zer
presio behar da gasak 150 L-ko bolumena har dezan tenperatura
50 °C-raino igotzen bada?

5. Kalkula ezazu 200 L-ko zenbat bonbona bete ahal izango diren,
2 atm-ko presioan, 500 m3-ko depositu batean 4 atm-ko presioan
edukitako propano gasarekin.

6. Zer gertatzen da 0 K-ko tenperaturan dagoen gas batekin?

Justifika ezazu teoria zinetikoa aplikatuz.

7. Teoria zinetikoa aplikatuz justifikatu: «Solido batek urtzen

duenean, masa konstante mantentzen da, baina bolumena aldatu
egiten da».

8. Beha itzazu grafiko hauek eta azal ezazu zein prozesu mota
irudikatzen duen horietako bakoitzak:

18


9. Presio eta tenperatura baldintza normaletan, hidrogenoaren

dentsitatea 0,089 g/L da. 1,5 atm-ko presioan eta –10 °C-ko
tenperaturan dentsitatea kalkulatu.

10. Gasen Boyleren legea teoria zinetikoaren bidez justifikatu.

11. Dentsitate desberdineko bi gas ontzi batean nahasiz gero,

baliteke banaduta egotea?
Justifika ezazu teoria zinetikoa aplikatuz.

12. Laborategian uraren irakite-tenperatura neurtu dugu, eta

97 °C-koa izan da. Horretarako, ura berotu dugu irakiten hasi
arte, eta, gainera, ikusi dugu irakiten ari den bitartean
tenperatura hori konstante mantendu dela. Arrazoitu gertaera
horiek.

19
13. Matraze batean likido koloregabe bat dugu, eta, itxuraz, ura
dela pentsa genezake. Likidoa zein den jakiteko, aztertu (1 atm-
tan):
a) Berotzen jarri, eta termometroak markatzen duen
tenperatua- ra 105 °C-ra iristen denean, likidoa irakiten hasten
da.
b) Likidoa lurrundu egiten da eta hondakin solido zuri bat uzten
du.
Zer ondorio atera dezakezu datu horietatik?
Arrazoitu erantzuna

14. Taula honetan, substantzia batzuen urtze- eta irakite-

puntuak daude:
Substantzia Merkurioa Butanoa Kobrea
Fusio-puntu -39 ºC -135 ºC 1.083 ªC
Irakite- 357 ºC -0,6 ºC 2.595 ºC
tenperatura

Azaldu zein izango den hoien egoera fisikoa tenperatura hauetan

a)25°C b) 50 °C c) 100 °C d) 1.200 °C e) 2.800 °C

20
GAIA: EGOERA FISIKOAK
HANDITZE JARDUERAK (SOLUZIOAK)

1. Bolumena laurdenera murrizten bada, presioa lau aldiz

handiagoa izango da.

2. Kasu honetan,

Beraz, tenperatura ez da aldatzen.

3. Orain hau daukagu:

4. Adierazpen honetatik abiatuko gara:

5. Boyleren legea aplikatuko dugu:

21
Zatituko dugu bonbona bakoitzaren bolumenarekin:

6. 0 K-ean gasaren partikulen mugimendua guztiz eteten da.

Horregatik ezin da gehiago hoztu.

7. Solido batek partikulak urtzen dituenean, askatasun gehiago

izaten du mugitzeko; beraz, gerta daiteke fusioaren ondoren
bolumen handiagoa hartzea.

8. A: tenperatura konstanteko prozesua.

B: presio konstanteko prozesua.
C: lehenengo presio konstanteko prozesu bat, gero tenperatura
konstanteko prozesu bat eta, berriro ere, presio konstanteko
beste prozesu bat.

9. Kasu honetan:

Beraz, baldintza berrietan, 0,089 g hidrogenok 0,642 L hartuko

ditu; beraz, dentsitatea honako hau izango da:

10. Teoria zinetikoaren arabera, tenperatura

konstante mantentzen bada, partikulak abiadura berean
mugitzen dira. Beraz, presioa handitzen bada, gasa osatzen
duten partikulek talka gehiago dutelako da, eta hori bolumena
txikitzen bada baino ezin da egin.

22
11. Ez, teoria zinetikoaren arabera, gasaren partikulak bolumen
erabilgarri guztia okupatuz mugitzen direlako. Dentsitate
desberdina izatea partikula bakoitzaren masari soilik dagokio,
betetako bolumenaren arabera.

12. Atmosferikoa ez den beste presio batean, urak irakiten du

100 °C-ko tenperaturan. Eta irakiteak irauten duen bitartean,
bero hori likido-egoeran dauden partikulek aprobetxatzen dute
gas-egoerara igarotzeko; beraz, tenperatura ez da aldatzen.

13. Ondorioa zen likidoa disolbatutako beste substantzia

batekin nahastuta zegoela. Likidoak irakiten duen tenperatura
100 ºC ez denez, ez da ura.

14. a) Merkurioa ----> likidoa; butanoa ----> gasa;

kobrea ----> solidoa.
b) Merkurioa ----> likidoa; butanoa ----> gasa;
kobrea ----> solidoa
c) Merkurioa ----> likidoa; butanoa ----> gasa;
kobrea ----> solidoa
d) Merkurioa ----> likidoa; butanoa ----> gasa;
kobrea ----> solidoa
e) Merkurioa ----> likidoa; butanoa ----> gasa;
kobrea ----> solidoa

23
MATERIA: EGOERA FISIKOAK

1. PROBLEMA EBATZIA

Gas-masa batek 4 litro hartzen ditu 780 mmHg-ko presioan

eta 20 °C-ko tenperaturan. Kalkula ezazu gasak zer bolumen
hartuko duen presioa 2 atm-ra igotzen badugu, tenperatura
konstante mantenduz.

Planteamendua eta ebazpena

Eraldaketa isoterma bat gertatzen da (tenperatura konstantea),

hasierako egoeratik abiatuta:
P1 = 780 mm Hg; V1 = 4 L; T1 = 20ºC
Azken egoerara arte:
P2 = 2 atm; V2 =?; T2 = 20 °C
Beraz, Boyleren legea beteko da; horren arabera, presioa igotzen
denean, tenperatura konstantean, bolumena jaitsi egin behar da.
Lege horren ekuazio matematikoa hau da: P1 V1 = P2 · V2
Lehenik eta behin, magnitude guztiak unitate egokietan
adierazten ditugu:

Ekuaziotik azken bolumena bakanduko dugu

zenbakizko datuak ordeztuko ditugu:

Boyleren legeak betetzen duen emaitza.

24
JARDUERAK

1. Kalkula ezazu gas baten azken presioa, isotermikoki aldatzen

bada, eta bolumena hirukoiztu bada, jakinik hasierako presioa
750 mm Hg-ko zela.
Sol.: 250 mm Hg

2. 500 cm3-ko bolumena duen baloia 20 °C-ko tenperaturan,

hozkailuan sartzen da, eta haren bolumena 480 cm3-ra murrizten
da. Baloiko airearen presioa aldatzen ez dela suposatuz, kalkulatu
hozkailuaren barruko tenperatura.
Sol. : 8 °C

3. Gas kantitate jakin batek 2,5 L-ko bolumena hartzen du 80 °C-

an. 180 °C-raino berotzen da, presioa konstante mantenduz. Zein
da gasaren azken bolumena ?
Sol. : 3,2 L

4. 20 cm3 aire ditugu itxita ontzi batean, 1 atm-ko presioan.

Kalkula ezazu aire-masa horrek zer bolumen hartuko duen
presioa jasoz gero 2,5 atm-ra, tenperatura aldatu gabe.
Sol.: 8 cm3

5. 500 cm3-ko ontzi batek 20 g gas ditu 780 mm Hg-an.Presioa

750 mm Hg-rainoko murrizten da, tenperatura konstante
mantenduz. Zein izango da gasaren azken bolumena?
Sol. : 520 cm3

6. Gas bat isotermikoki dilatatzen da 2,4 L-ko bolumenetik 5,2 L-

ko bolumenera. Gasaren hasierako presioa 1,5 atm-koa bada, zein
da azken presioaren balioa?
Sol. : 0,7 atm

25
7 Gas bat sartzen da ontzi batean 25 cm3-ko edukiera eta –23
°C-ko tenperaturan. Presioa konstante mantenduz 10 °C-raino
berotzen bada, zer gas-kantitate aterako da ontzitik?
Sol. 3,3 cm3

8. 740 mm-ko Hg presioa duen gas batek 1,8 L-ko bolumena

hartzen du. Presioa 1,5 atm-raino handitzen badugu, zenbateko
bolumena hartuko du?
Sol. : 1,2 L

26
MATERIA: EGOERA FISIKOAK

2. PROBLEMA EBATZIA

Bizikleta baten gurpilean 1,20 atm-ko presioko eta 20 °C-ko

tenperaturako airea dago. Une batez zirkulatu ondoren,
lurrarekiko marruskaduraren ondorioz, gurpila 30 °C-raino
berotzen da. Bolumena aldatzen ez dela kontuan hartuz, kalkula
ezazu ganbera barruan dagoen airearen azken presioa.

Planteamendua eta ebazpena

Gurpilaren aire-bolumena marruskaduraren ondorioz ez dela

aldatzen suposatzen badugu, airea berotu egiten da, eta Gay-
Lussacen legeak betetzen duen transformazio isokoroa (bolumen
konstantea) gertatzen da; horren arabera, presioa handitu egin
behar da.
Badakigu Gay-Lussac-en legearen ekuazio matematikoa hau dela:

Lehenik eta behin, tenperaturak adierazten ditugu kelvin-etan:

zken presioa (P2) bakandu, eta zenbakizko balioak ordezkatuko

ditugu:

27
JARDUERAK

1. Globo batek 4 l gas helio ditu 25 °C-ko tenperaturan. Gasak

eragiten duen presioa globoaren hormetan 0,8 atm-koa da.
Gaseko tenperatura 40 °C-ra igotzen bada, globoaren bolumena
4,5 L izango da. Zein da presioa
egoera berri honetan?
Sol.: 0,68 atm

2. Automobileko pneumatiko baten barruan, airea 2,2 atm-ko

presioan eta 20 °C-ko tenperaturan dago. Kalkulatu airearen
azken tenperatura, kilometro batzuk egin ondoren, presioa 2,4
atm-raino igo egin dela jakinda.
Sol. : 319,6 °C

3. Ontzi batean 250 cm3 oxigeno daude 30 °C-an eta 700 mm Hg-
ko presioan. Zehaztu:
a) Bolumena, tenperatura 30 °C bada eta presioa 1 atm bada.
b) Egin beharreko presioa bolumena 150 cm3 izan dadin,
tenperatura aldatu gabe.
Sol. : a) 230 cm3; b) 1,54 atm

Gas baten tenperatura 10 °C da bolumena 2 L denean eta presioa

1,5 atm denean. Bolumena bikoizten bada eta presioa erdira
murrizten bada, tenperaturaren balioa zehaztu.
Sol. : 10 °C

5. 3 cm3-ko bolumeneko aire-burbuila 1 atm-ko presioan eta 20

°C-ko tenperaturan dago. Zein izango da haren bolumena, presioa
0,95 atm dagoen tokiraino igotzen bada eta tenperatura ez
direla aldatzen?
Sol.:. 3,16 cm3

28
6. 150 cm3-ko edukiera duen ontzi batean 25 °C-ko tenperaturan
eta 700 mm Hg-ko presioan nitrogeno-gasa jasotzen da.. Presioa
2 atm-ra handituko dugu. Zenbateko bolumena hartuko du
nitrogenoak?
Sol.: 69 cm3

7. 20 L-ko bonbonak propano gasa du 3,5 atm-ko presioan eta 15

°C-ko tenperaturan. Bonbona 40 °C-raino berotzen da. Zehaztu
gasaren presioa bonbonaren barruan.
Sol.: 3,8 atm

29
MATERIA: EGOERA FISIKOAK

3. PROBLEMA EBATZIA

Gas batek jasaten duen presioa 710 mm Hg-koa da, 20 L-ko ontzi
batean 10 °C-ko tenperaturan dagoenean. Ontzia konprimitu
egiten da bolumena 15 L izan arte, eta presioa konstante
mantentzen da. Zein da gasaren azken tenperatura?

Planteamendua eta ebazpena

Gas bat honela dago definituta hasierako egoera batean:

P1 =710 mm Hg; T1 = 10°C; V1 = 20 L

Magnitude hauek zehazten duten amaierako egoera batera

eboluzionatzen du:
P2 =710 mm Hg ; T2 = ?; V2 = 15 L

Aldatzen diren prozesu baten arabera, aldiberekotasunez,

bolumena eta tenperatura; beraz:

Ekuazio hori Charles-Gay-Lussac-en legearen enuntziatua da.

Lehenik eta behin, magnitude guztiak unitate egokietan
adierazten ditugu:
• Presioa:

• Tenperatura:
T1 = 10 °C + 273 = 283 K
Azken tenperatura bakandu eta zenbakizko balioak ordezkatuko
ditugu:

30
JARDUERAK

1. Gas jakin baten masak 30 L-ko bolumena hartzen du 1,1 atm-ko

presioan eta 20 °C-ko tenperaturan. Zehaztu zein izango den
bolumena, baldin eta, tenperatura konstantean, presioa 2,5 atm-
raino handitzen bada.
Sol. : 13,2 L

2. Gas batek 60 °C-ko tenperaturan jasaten duen presioa

zehaztu, baldin eta 0 °C-an presioa 760 mmHg zela badakigu:
eta bolumena ez da aldatu berotzean.
Sol. : 1,22 atm

3. Ontzi batean 100 cm3 hidrogeno biltzen dira 20 °C-an eta 1,5
atm-ko presioan. Zenbateko bolumena hartuko du gas-masa
berak, presioa 750 mm Hg-koa bada eta tenperatura ez dela
aldatu jakinda?
Sol. : 152 cm3

4. Zenbat gradu zentigradu igo behar du hasieran gas batek zuen

tenperaturak 0 °C-an eta 1 atm-ko presioan zegoen, presioa
aldatzen ez denean bolumena lau aldiz handiagoa har dezan?
(Gogoratu Celsius eskalaren eta eskala absolutuaren arteko
aldea).
Sol. : 819 °C

31
5. Zenbat gradu zentigradu gutxitu behar da gas baten
tenperatura, hasieran zuen presioa mantenduz, bolumena bost
aldiz txikiagoa izan dadin? Gasaren hasierako tenperatura:–10 °C.
Sol. : 210,4 °C

6. Nola aldatu behar da gas baten presioa, bolumena 20 °C-tik

0 °C-ra pasatzeko bolumena erdira murrizten bada?
Sol. : Bider 1,86 biderkatu behar da

32
MATERIA: NOLA AURKEZTEN DEN
ERREFORTZU JARDUERAK

1. Lotu esaldi bakoitza dagokion adierazpenarekin. • Argia

sakabanatzen du ( Tyndall efektua)
• Eztainua eta kobre nahastea da.
• Disolbagarritasuna handitu egiten da tenperaturarekin.
• Disolbagarritasuna jaitsi egiten da tenperaturarekin.

❏ Aleazioa. Koloidea.
❏ Gas disoluzioa uretan.
❏ Solido disoluzioa uretan

2. Ikus grafikoa eta erantzun: disolbagarritasuna (g/L)

a) Bi substantzietatik zeinek du solubilitate handiena 40 ºC-an?

b) Zein da substantzia bakoitzaren disolbagarritasuna 10 ºC-an?
c) Bi substantzietatik zeinek du solubilitate handiena 70 ºC-an?
d) Zer gertatuko da substantzia bakoitzeko 100 g 2 L ur duten bi
ontzitan 50 ºC-an botatzen baditugu? Dena disolbatuko da?

3. Zergatik esaten da zentral termiko eta fabrikak ibai baten

ondoan egoteak kalte egiten diola ibaiko bizitzari?

33
4. Begiratu substantzia horren barne-antolamendua, eta adierazi
zein esaldi diren egiazkoak eta zein ez. (Elementu bakoitzak
kolore bat du.)

a) Substantzia purua da.

b) Nahasketa bat da.
c) Elementu kimikoa da.
d) Konposatu kimikoa da.
e) Hiru elementuko atomoek parte hartzen duten nahasketa da.
f) Lau elementu desberdinetako atomoak dituen nahasketa da.
g) Zenbait substantzia puruz osatutako nahasketa da.
h) Hiru konposatu kimikoren nahastea da.
i) Bi konposatu kimikoren nahastea da.

5. Azaldu zertan bereizten diren aleazio bat eta konposatu

kimiko bat.

6. Disoluzio baten kontzentrazioa g/l-tan adierazi; disoluzio

horrek 10 g solutu ditu 600 mL-tan.

7. 20 mL alkohol diluitzen dira 200 mL-ko uretan. Zein da

eratutako disoluzioaren ehunekoa bolumenean?

8. Zer kantitateak jarri beharko zenituzke 0,25 L alkoholaren

disoluzioa uretan %4an prestatzeko?

9. Azido sulfurikozko botila baten etiketan, pisuaren % 98

hartzen du, d = 1,8 g/cm3. Azaldu bi datu horien esanahia.

34
10. Hipotesi hau egiaztatu nahi duzu: «Gatza azkarrago
disolbatzen da ur beroan ur hotzetan baino». Zein esperientzia
iruditzen zaizu egokiena? Arrazoitu erantzuna.
a) Gehitu gatz kantitate bera lau ontzitan, ura tenperatura
desberdinetan dagoelarik. Gertatzen dena behatu.
b) Tenperatura desberdineko lau ur-ontzitan gatz-kantitate
desberdinak gehitzea. Gertatzen dena behatu.
c) Gehitu gatz kantitate bat urez betetako ontzi bati eta berotu.
Gertatzen dena behatu.

11. Ozpina %3ko masako azido azetikoa duen disoluzio bat da.
Zehaztu:
a) Zein da solutua eta zein disolbatzailea.
b) 200 g ozpinean dagoen solutu kantitatea.

35
MATERIA: NOLA AURKEZTEN DEN
ERREFORTZU JARDUERAK (SOLUZIOAK)

1. • Argia sakabanatzen du (Tyndall efektua). ----> Koloidea.

• Eztainua eta kobreaREN nahasteA dA. ----> Aleazioa.
• Disolbagarritasuna handitu egiten da tenperaturarekin. ---->
uretan disolbatutako solidoa.
• Disolbagarritasuna jaitsi egiten da tenperaturarekin. ----> Gasa
uretan disolbatua

2 a) B substantzia.
b) A substantzia ----> (50 g/l).
B substantzia: ----> 10 g/L.
c) A substantzia.
d) Lehenik, disoluzioen kontzentrazioak kalkulatu behar dira.
Substantzia bakoitzaren 100 g daudenez 2 l uretan,
kontzentrazioa 50 g/l-koa izango da. (Demagun ez dagoela bo-
lumen aldaketarik solidoa uretara botatzean).
Dena disolbatzen den jakiteko, kontzentrazio hori alderatu egin
behar dugu disolbagarritasunarekin.
A substantziaren kasuan, lortutako kontzentrazioa
disolbagarritasuna (tenperatura hrretarako) baino handiagoa da;
beraz, ez da soluto guztia disolbatuko, eta parte bat ontziaren
hondoan geratuko da disolbatu gabe.
B substantziaren kasuan, kontzentrazioa tenperatura horretan
esekidura horrentzat disolbagarritasuna baino txikiagoa denez,
solutu guztia disolbatuko da.

3. Zentral termikoek eta industriek ibaiko ura hozgarri gisa

erabiltzen dutelako maiz. Ondorioz, uraren tenperatura igo
egiten da. Kondizio horietan, oxigenoak uretan duen
disolbagarritasuna murriztu egiten da (oxigenoa gas bat da).
Horregatik, oxigenoa ihesi doa, eta, ondorioz, ibaiko uraren
oxigeno-edukia gutxitu egiten da, eta horrek zaildu egiten du

36
ibaiko animalien eta landaren bizitza, izaki bizidun horiek
oxigenoa behar baitute bizitzeko.

4. a) Gezurra. Marrazkian zenbait substantzia puru ikus

daitezke.
b) Egia.
c) Gezurra. Irudian, elementu dsberdinen atomoak agertzen dira.
d) Gezurra. Irudian, zenbait konposatu kimiko agertzen dira
(atomo-multzo desberdinak).
e) Egia.
f) Gezurra. Nahastura bat da, eta hartan, hiru elementu
desberdinen atomoaek parte hartzen dute.
g) Egia.
h) Egia.
i) Gezurra. Hiru konposatu kimikoren nahastea da.

5. Aleazio batean, metalak nahasita daude. Beraz, proportzio

desberdinetan egon daitezke, eta aleazioaren propietateak
aldatu egiten dira.
Konposatu kimiko batean ez da horrelakorik gertatzen.
Konposatu kimiko bat substantzia purua da, eta, beti, osaera
bera du. Beraz, haien propietate fisikoak ez dira aldatzen.

6. Kasu honetan:

(suposatu dugu 10 g-ri 600 mL ur gehitzeak ez duela esan nahi

bolumena handitu denik).

7. Bolumenaren portzentajea hau izanen da:

37
8. % 4k adierazten du litro batean 4 cm3 alkohol daudela.
1 4 cm! alkohola
L disoluzio · = 1 cm! alkohola
4 1L disoluzio

Beraz izango dugu:

250 cm3–1 cm3 =249 cm3 ur

9. Pisuaren % 98k esan nahi du 100 g disoluzio bakoitzeko 98 g

azido sulfuriko dagoela. Eta d = 1,8 g/cm3 denean, disoluzioko
cm3 bakoitzak 1,8 g-ko masa duela esan nahi du.

10. a): Beste tenperatura bateko ura duten ontzietan gatz

kopuru bera gehitzea, azkarrago disolbatzen den uretan ikusiko
baitugu.

11. a) Solutua: azido azetikoa; disolbatzailea: ura.

b) Solutuaren gramoak hauek izango dira:
3 g solutua
· 200 g ozpina = 6 g solutua
100 g ozpina

38
MATERIA: NOLA AURKEZTEN DEN
ERREFORTZU JARDUERAK

1. Ontzi desberdinetan dauden sei substantzia ditugu, A, B, C, D,

E, F letrekin etiketatuta daudenak.
Badakigu substantzia hauek direla:
• Ura.
• Etanola.
• Kobrea.
• Burdina.
• Gatza
• Azukrea.
Baina ez dakigu zein ontzitan dagoen horietako bakoitza.
Laborategian ondoko tauletan ageri diren zenbait propietate
neurtu dira:
A B C

Egoera Solidoa Solidoa kristal-

fisikoa metal itxura metal itxura solidoa
Kolorea Beltza Gorrixka Zuria

Irakite-
tenperatura
Imanak, Bai Ez Ez
erakartzen al
du?
Uretan Ez Ez Bai
disolbagarria?
Zaporea Gazia

39
 E F G

Egoera Likidoa Kristal- Likidoa

fisikoa solidoa
Kolorea Kolorgea Zuria Kolorgea

Irakite- 100 ºC 78 ºC
tenperatura
Imanak, ---- Ez ----
erakartzen al
du?
Uretan Bai Bai Bai
disolbagarria?
Zaporea ---- Gozoa ----

Identifikatu substantzia bakoitza, eta zerrendatu horiek

bereizten lagundu dizuten propietateak. Har ezazu emaitza taula
honetan:

Substantzia Propietate bereizgarria

Ura

Etanola

Burdina

Kobrea

Gatza

Azukrea

2. Ondoren, gure etxeetan egon ohi diren eta egunero erabiltzen

diren produktuak agertzen dira:
• Ardoa. • Gatza
• Azukrea. • Lixiba

40
• Iturriko ura.
• % 96-ko Alkohola.
• Maionesa.
• Garbigarri hautsa.
• Burdinazko giltza.
• Kobrezko haria.
• Kolazko freskagarria.
• Brontzea.
• Arkatz baten mina.
• Esnea.

a) Sailka itzazu nahasketak edo substantzia purak diren.

b) Nahasketak honela sailkatu: nahaste heterogeneoak edo

disoluzioak.

Sailkapena egiteko, bilatu produktu bakoitzaren itxuraren eta

osaeraren inguruko informazioa.

41
MATERIA: NOLA AURKEZTEN DEN
ERREFORTZU JARDUERAK (SOLUZIOAK)

1. Emaitzak taula honetan antola ditzakegu:

Substantzia Propietate bereizgarria

Ura ----> D 100 °C-ko irakite-tenperaturako likido

koloregabea.
Etanola ----> F Likido koloregabea, 78 °C-ko irakite-
tenperaturakoa.
Burdina ----> A Solidoa; itxura metaliko beltza, iman batek
erakartzen duena. Uretan disolbaezina.
Kobrea ----> B Solidoa; itxura metaliko gorrixka, iman
batek erakartzen ez duena. Uretan
disolbaezina.
Gatza ----> C Zapore gaziko kristal-solidoa. Uretan
disolbagarria.
Azukrea ----> E Zapore gozoko kristal-solidoa. Uretan
disolbagarria

2. a) Sailkapena honela geratuko da:

Substantzia puruak Nahasketak
• Gatza • Ardoa: alkohola, azukreak eta abar
• Azukrea. ditu.
• Kobrezko haria. • Alkohola % 96: ura du, etanolaz gain.
• Arkatz baten mina. • Lixiba: sodio hipokloritozko disoluzio
• Burdinazko giltza bat da uretan.
• Iturriko ura: urak gatz disolbatuak
ditu. Fluorra ere gehitzen zaio
hortzetako txantxarrari aurre egiten
laguntzeko.
• Hautsezko garbigarria: oso osaera
aldakorra du, enpresa
fabrikatzailearen arabera
• Kola-freskagarria: besteak beste,

42
 karbono dioxido disolbatua du.
• Maionesa: osagaiak aldatu egiten
dira, baina ohikoa da arrautza, olioa,
gatza, limoia... aurkitzea.
• Brontzea: bi metalez (eztainua eta
kobrea) osatutako aleazioa da.
• Esnea: koipeak, bitaminak eta abar
ditu.

b) Honela geratuko da sailkapena:

Nahasketa heterogeneoak Disoluzioak

• Maionesa: nahiz eta itxura homogeneoa • Lixiba.

izan, nahasketa heterogeneoa da. Ontzi • Kolazko
batetik lagin bat baino gehiago hartuz freskagarria.
gero, konposizioa ez da zehatza izango • Brontzea.
nahasketa homogeneoekin gertatzen den • Iturriko ura.
zerbait izanik . • Alkohola % 96.

• Garbigarri hautsa: begi hutsez kolore

desberdinak ikusten dira, hau da, osagai
desberdinak.
• Esnea: itxura homogeneoa izan arren
nahasketa heterogeneoa da (adibidez,
esne-gaina bereiz dezakegu).

43
MATERIA: NOLA AURKEZTEN DEN
ERREFORTZU JARDUERAK

1. Nahaste baten osagaiek propietate desberdinak dituztenean,

propietateen diferentzian oinarritutako bereizketa-metodo bat
erabiliz bereiz daitezke.
a) Ura eta olioa.
• Zein propietatek uzten du bereizten nahaste horren osagaiak?
• Zer bereizketa-metodo erabiliko zenuke?
• Marrazki baten bidez irudikatu prozedura.

b) Harea eta azukrea.

• Bi substantzietatik, zein da uretan disolbagarria?
• Bereiz al daitezke osagaiak uretako disolbagarritasunetik
abiatuz?
• Erantzuna baiezkoa bada, azaldu prozedura.

c) Ura eta harea.

• Erabil dezakezu aurreko ataleko prozedura bera, ura eta harea
banatzeko?
• Bestela, zein erabiliko zenuke?

d) Burdinazko eta harezko karraka-hautsak.

· Diseinatu prozedura bat nahaste horren osagaiak banatzeko,

eta azaldu zehatz-mehatz.

44
a) atalari dagokio b) atalari dagokio

c) atalari dagokio

d) atalatri dagokio

2. Litro erdi uretan 5 g azukre bota.

a) Zein da uraren masa?
b) Zein da disoluzioaren masa azukrea gehitzerakoan?
c) Zer egin behar da disoluzioa kontzentratuagoa izan dadin?
d) Zer izen dute disoluzioaren bi osagaiek?
e) Adierazi zein den disoluzioaren kontzentrazioa:

45
– Gramoak litroko.
– Masaren ehunekoa.

3. Sodio klorurozko (gatza) disoluzio baten 200 mL prestatu nahi

ditugu, 5 g/l-ko konzentrazioa duena uretan. Horretarako, gatza,
ura, balantza elektronikoa, erloju-beira, hauspeakin-ontzia,
probeta eta espatula erabiltzen ditugu.
a) Egin itzazu gehitu beharreko gatz-kopurua eta ur-kantitatea
zehazteko behar diren kalkuluak, eta osatu esaldi hauek zure
koadernoan.
• Gatz kopurua: _______
• Ur-kopurua: _______

b) Deskribatu kalkulatutako gatz-kantitatea balantzan sartzeko

erabiliko zenukeen prozedura.

c) Adierazi orain zer egingo zenukeen ur-kantitatea kalkulatzeko.

d) Disoluzio horretatik abiatuta, gatz gehiago bota daiteke

disoluzio asea lortu arte?

e) Nola jakin dezakegu disoluzioa puntu horretara iritsi dela?

4. Serum fisiologikoa sodio klorurozko disoluzio urtsu bat da, 9

g/l-ko kontzentraziokoa, eta maiz erabiltzen da, normalean
sudurreko kongestioa kentzeko.
a) Azaldu zein diren disoluzioaren osagaiak.
b) Azaldu zer esan nahi duen kontzentrazioa 9 g/l-koa izateak.
c) Bilatu serum-flasko bat eta egiaztatu datu hauek. Serum
fisiologikoak beste substantziarik badu?

46