DAM DESIGN

Lecture by:Engineer Naqebullah Satarzda

۱۳۹۷ ‫سال تحصیلی‬

 ‫‪DAM DESIGN‬‬

‫معلومات عمومی‬

‫ساختمانهای هایدرولیکی بخش بزرگ از (‪ )Civil Engineering‬است که ساختمانهای مربوط به استفاده و فعالیت‬
‫های آبرا مطالعه مینماید‪.‬‬

‫بخش های عمده تاسیسات آبی (ساختمان های هایدرولیکی) قرارذیل اند‬

‫تولید انرژی برق آبی ‪:‬که در آن انرژی میخانیکی آب به مومنت دورانی وال توربین و جنراتور تبدیل گردیده که باالخره‬
‫به انرژی برقی تبدیل میگردد‪.‬‬

‫اصالحات کشاورزی ‪:‬که از آب به منظور آباد ساختن زمینهای بایر و المزروع استفاده بعمل می آید‪.‬‬

‫آبرسانی ‪ :‬که در آن به منظور تهیه آب مورد ضرورت ساکنین شهرها ‪ ،‬دهات و تامین آب برای دستگاه ها و فابریکات‬
‫صنعتی استفاده میگردد‪.‬‬

‫تراسپورت آبی‪ :‬که مسایل مربوط به اعمار و احداث بنادر دریایی ‪ ،‬بحری و غیره ساختمانهای مربوط کشتی رانی و‬
‫تراسپورت آبی را مطالعه مینماید‪.‬‬

‫تربیه و پرورش ماهی ‪ :‬از آب به منظور ترویج ‪،‬پرورش و توسعه صنعت ماهی استفاده میشود‪.‬‬

‫به همین ترتیب موضوعات مانند‪:‬‬

‫‪-1‬حراست و حفاظت منابع آبی درطبیعت‬

‫‪-2‬مجادله با قدرت تخریبی آب و آبخیزی‬

‫‪-3‬تدابیر مربوط به کاهش اثرات خشک سالی ها‬

‫‪-4‬جلوگیری از شستشو شدن خاکهای مساعد زراعتی توسط آب‬

‫‪-5‬جلوگیری از پر شدن ساختمان های ناقل آب توسط مواد منتقله‬

‫‪-6‬سرسبزی شهر ها و دهات ‪،‬تدارک استفاده از آبهای تحت االرضی از طریق کاریزها و چا ها‬

‫‪-7‬و باالخره اعمار و احداث تفریح گاه ها و حوض های آببازی درشهرها ویا حوالی شان و غیره‬

‫نیز شامل موضوعات اساسی تاسیسات آبی ویا ساختمان های هایدرولیکی میگردند‪.‬‬

‫تعریف ساختمان های هایدرولیکی‬

‫تمام بنا ها و تاسیساتی که به منظور استفاده از آب مانند تنظیم ‪ ،‬اداره ‪ ،‬توسعه بهره برداری آب و منابع آبی ساخته میشود‬
‫با تمام ملحقات و تجهیزات شان بنام ساختمان های هایدرولیکی یادمیگردد‪.‬‬

‫‪Lecture by:Engineer Naqebullah Satarzada‬‬ ‫‪2‬‬

 ‫‪DAM DESIGN‬‬

‫درکشور عزیز ما افغانستان تا کنون ساختمان های بزرگ هایدرولیکی ساخته شده اند که در آن جمله میتوان ستیشن های‬
‫برق آبی ماهی پر‪،‬بند های ذخیره و ستیشن های برق آبی نغلو ‪ ،‬کجکی ‪ ،‬سروبی‪،‬درونته ‪،‬ارغنداب پلخمری ‪،‬سیستم های‬
‫آبیاری جالل آباد سرده‪،‬ترنگ و هلمند را نام برد‪ .‬هم چنان بعضی ساختمان های دیگر در باالی دریا هلمند هریرود‪ ،‬فراه‬
‫رود‪،‬کندز ‪،‬کوکچه و کنر یا در مرحله اعمار اند ویا اینکه اعمارشان در آینده قریب پیش بینی میگردد‪.‬‬

‫تصنیف ساختمان های هایدرولیکی‬

‫ساختمان های هایدرولیکی از لحاظ منابع آبی بدو گروپ بزرگ دریایی و بحری تقسیم میگردند‪.‬‬

‫ساختمان هایدرولیکی دریایی ‪:‬‬

‫‪-1‬اعماربندها‪،‬کاسه های ذخیره‬

‫‪-2‬ستیشن های تولید برق آبی‬

‫‪ -3‬ستیشن های پمپ‬

‫‪-4‬طرح و اعمار کانال ها و تونل های انرژیکی و آبیاری‬

‫‪-5‬سروی و دیزاین سیستم های آبیاری‬

‫‪-6‬آبگیر ها‬

‫‪-7‬پرچاوه ها‬

‫‪-8‬ساختمانهای تحکیم کننده سواحل دریاها‬

‫‪-9‬اعمار و احداث بنادر دریایی و غیره را در بر میگیرد‪.‬‬

‫و ساختمان های هایدرولیکی بحری ‪:‬‬

‫مسایل مربوط طرح و دیزاین ساختمان های متنوع بخاطر استفاده از آبهای بحری را مطالعه مینماید ‪.‬‬

‫مثال های عمده ساختمان های هایدرولیکی بحری عبارت از ‪:‬‬

‫‪-1‬طرح ریزی و دیزاین بنادر بحری و دریایی‬

‫‪ -2‬اعمار دکه ها و بندها بخاطر جلوگیری از تخریبات امواج و مدوجذر بحری‬

‫‪-3‬و تحکیم سواحل میباشد‪.‬‬

‫از نقطه نظر استفاده و اهداف بهره برداری ساختمان های هایدرولیکی میتوانید کاسه های ذخیره باشند که‬
‫عالوه بر ذخیره نمودن آب جهت آبیاری ‪،‬آب مورد ضرورت ستیشن برق آبی را نیز تامین مینماید‪.‬‬

‫‪Lecture by:Engineer Naqebullah Satarzada‬‬ ‫‪3‬‬

 ‫‪DAM DESIGN‬‬

‫ساختمانهای هایدروتخنیکی اختصاصی‬

‫آن عده از ساختمان های هایدرولیکی که جهت برآورده ساختن صرف یک منظور ساخته میشود بنام ساختمان های‬
‫هایدروتخنیکی اختصاصی یاد میشود مانند‪:‬‬

‫‪-1‬ستیشن های برق آبی‬

‫‪-2‬کانال ها کشتی رانی‬

‫‪-3‬ساختمان مربوط به تربیه و پرورش ماهیان‬

‫‪-4‬ساختمان های آبرسانی‬

‫از مثال های بارز این گروپ میباشند‪.‬‬

‫ساختمان های هایدرولیکی عمومی‬

‫ساختمان های هایدرولیکی که حد اقل جهت برآورده شدن دو منظور ویا چند منظور مختلف اقتصاد آبی ساخته میشوند‬
‫بنام ساختمانهای هایدرولیکی عمومی یاد میشود‪.‬‬

‫درحال حاضر کوشش به عمل می آید که ساختمان های هایدرولیکی بصورت عمومی طرحریزی گردند تا بدین ترتیب از‬
‫یک طرف مصارف اعمار کاهش یافته و از طرف دیگر تعداد پرسونل زمان بهره برداری کم گردد‪.‬مانند کاسه های ذخیره‬
‫بزرگ‪.‬‬

‫مراحل پروژه های ساختمانی‬

‫کار روی پروژه های ساختمانی صرف نظر از عرصه های استفاده شان یک عملیه متداوم و باال انقطاع بوده که از زمان‬
‫احساس ابتدائی نیاز به ایجاد آن آغاز شده و الی اخیر عمر آن ادامه یافته و از لحاظ تشابه امور مورد اجرا ‪،‬مراحل ذیل را‬
‫در بر میگیرد‪:‬‬

‫‪-1‬مرحله شناسائی و سروی ابتدایی‬

‫‪ -2‬مرحله سروی امکانات اجرای کارها‬

‫‪ -3‬مرحله دیزاین مقدماتی و اساسی‬

‫‪ -4‬مرحله اعمار‬

‫‪ -5‬مرحله تسلیم دهی و افتتاح‬

‫‪ -6‬مرحله بهره برداری و حفظ و مراقبت‬

‫مرحله بهره برداری خود شامل سه بخش ذیل میباشد‪.‬‬

‫‪ -3‬بازسازی و احیا‬ ‫‪ -2‬تعویض‬ ‫‪ -1‬ترمیم‬

‫‪Lecture by:Engineer Naqebullah Satarzada‬‬ ‫‪4‬‬

 ‫‪DAM DESIGN‬‬

‫‪ -1‬مرحله شناسایی و سروی ابتدائی‬

‫درین مرحله مسایلی بررسی و سروی میشوند که‪:‬‬

‫‪-1‬آیا احداث پروژه در محل کدام مشکالت اجتماعی و ملکیتی را ایجاد نمی نماید ‪.‬‬

‫‪-2‬آیا پروژه پیش بینی شده با پالنهای دورنمایی دولت در تضاد واقع میشود یا خیر؟‬

‫‪-3‬آیا پروژه پیامدهای ناگوار مستقل را برای محیط زیست حوالی قریب و بعید در پی دارد یا خیر؟‬

‫‪ -4‬چی تعداد از اهالی از پروژه مستفید شده میتوانند؟‬

‫‪-5‬آیا پروژه پرابلم ها و منازعات الینحل را ایجاد نمی نماید ؟‬

‫درصورت که هیچ یک از مشکالت و موانع فوق بمشاهده نرسند صرف در آنصورت آغاز کار بعدی در جهت ارزیابی و مطالعه‬
‫انجنیری امکانات اجرایی دستور داده میشود‪.‬‬

‫کار بعدی درمرحله شناسائی و سروی ابتدائی‬

‫‪-1‬ارزیابی واریانت ها‬

‫‪-2‬امکانات اجرای کار های ساختمانی وتحلیل اقتصادی هر یک از واریانت های ممکن میباشد‪.‬‬

‫درین مرحله چندین محل برای اعمار بند و سایر ساختمان های مربوطه آن تثبیت و هر یک بطور همه جانبه ارزیابی‬
‫گردیده و دیزاین های ابتدائی برای شان تهیه میشوند‪.‬‬

‫دیزاین ابتدائی شامل بخش های ذیل میگردد‬

‫‪ -1‬ترتیب نمودن پالن ‪،‬میتودولوژی اجرایی تحقیق و ارزیابی تهداب ساختمان اساسی و سایر ساختمانهای فرعی مربوط‬
‫به آن وتعین قیمت تحقیقات ارزیابی‪.‬‬

‫‪ -2‬مطالعه مقدماتی کاسه ذخیره ‪،‬کانالها‪،‬آبگیرها و حدود چهار اطراف آن‪.‬‬

‫‪ -3‬تعین قیمت تحقیقات ارزیابی بخاطر تعین مصارف و عقد قرار داد ها‪.‬‬

‫‪ -4‬صدور حکم یا اجازه نهایی بخاطر آغاز مطالعات و تحقیقات اجرایی پروژه‪.‬‬

‫‪-2‬مرحله سروی(مطالعه)امکانات اجرای کارها‬

‫بعداز مرحله شناسائی و سروی ابتدائی ‪ ،‬مرحله دوم کار یعنی مرحله مطالعه اجرائی امور الزم انجنیری روی دست گرفته‬
‫میشوند‪ .‬منظور های اساسی از به راه انداختن مطالعات امکانات اجرایی امور آنست تا روشن سازد که آیا پروژه ساختمانی‬
‫مورد نظر ‪،‬نیاز های موجود را برآورده ساخته میتواند یا خیر وبه کدام فیصدی (چند فیصد ازنیاز های موجود را برآورده‬
‫میسازد)‪،‬پرابلمهای را که در نتیجه اعمار پروژه یا ساختمان بوجود می آیند راه های حل معقول دارند یا چطور؟ اگر پروژه‬
‫ها خصوصی باشند آیا با منافع دولتی و غیر دولتی در تضاد واقع نمیشوند؟‬

‫‪Lecture by:Engineer Naqebullah Satarzada‬‬ ‫‪5‬‬

 ‫‪DAM DESIGN‬‬

‫وهم چنان معلومات و ارقام الزم انجنیری که در مرحله سروی(مطالعه)امکانات اجرای عملی کار ها یا ‪Feasibility‬‬
‫‪ phase‬جمع آوری میگردند واز آن برای ترتیب دادن پالنهای تقویمی ‪ ،‬محاسبات اقتصادی ‪ ،‬تهیه پالنهای مصونیت کار‬
‫زمان ساختمان و محاسبه مخارج زمان بهره برداری استفاده میگردد‪.‬‬

‫‪-3‬مرحله دیزاین مقدماتی و اساسی‬

‫بعد از مرحله مطالعه امکانات اجرایی ‪،‬مرحله دیزاین مقدماتی و اساسی آغاز میگردد‪.‬‬

‫مسایل مهم این مرحله مطالعات و جمع آوری ارقام اساسی برای دیزاین ‪،‬تعین مشخصات مواد ساختمانی ‪،‬تفکیک اثرات‬
‫حوادث زلزله‪،‬طوفانها و سیالبها باالی کار ساختمان ‪،‬جلوگیری از عواقب ناگواراین حوادث باالی ساختمان ‪،‬تعین نهایی ابعاد‬
‫ساختمان مورد نظر با تامین شرایط استواری و محکمی‪،‬پالنها و تکنالوژیکی اجرای امور ساختمان ترتیب و باالخره پالنها و‬
‫رهنمودهای نظارتها در زمان اعمار و زمان بهره برداری ترتیب میگردند‪.‬‬

‫بعداز این توسط اشخاص فنی که دارای صالحیتهای کامل عملی و مسلکی باشند کار ارزیابی تخنیکی دیزاین صورت‬
‫پذیرفته و در صورت لزوم در همین مرحله اصالحات و تغیرات مقتضی در دیزاین بعمل آمده و باالخره صحت دیزاین‬
‫‪ approve‬میگردد‪.‬‬

‫‪-4‬مرحله اعمار‬

‫بطور خالصه آنچه که باید در مرحله اعمار ساختمان باید مورد توجه متداوم باشد عبارت است از‪:‬‬

‫‪ -1‬ن ظارت از ابعاد ساختمان که باید با ابعاد و اندازه های پروژوی مطابقت کامل داشته باشند ‪.‬‬

‫‪-2‬بعمل آوردن نظارت های مسلسل و به موقع از کیفیت اجرای کارهای ساختمانی و تامین مصونیت کار شان‪.‬‬

‫‪ -3‬بعمل آوردن ن ظارت از نصب و صحت کار آالت و وسایلی که درزمان بهره برداری تصویر حقیقی حالت مطمئن و کاری‬
‫ساختمان رابطور کامل ارایه نموده بتوانند‪.‬‬

‫‪ -4‬درصورت ضرور ت و توافق فرمایش دهنده و فرمایش گیرنده اگر کدام تغیری در ساختمان بعمل آورده میشود عین‬
‫تغیر باید در نقشه های پروژه مطروحه بعمل آورده شود‪.‬‬

‫‪-5‬مرحله تسلیم دهی و افتتاح‬

‫بعداز ختم مرحله اعمار‪ ،‬پروژه به مالک اصلی آن تسلیم داده میشود‪.‬درین مرحله مالک اصلی تمام مشخصات کاری پروژه‬
‫را عمآل کنترول نموده و از مطابقت شاخص های کاری پروژه با قیمت های مطروحه آن (پیش بینی شده پروژه وی )‬

‫خود را مطمئن میسازد‪ .‬به همین ترتیب مالک اصلی با پالن کاری زمان بهره برداری ‪،‬محلهای نصب آالت نظارتی و ترتیب‬
‫کار آنها‪،‬دوره های اخذ ارقام و ترتیب پروسس شان آشنائی کامل حاصل مینماید‪ .‬یادآوری میگردد که مالک میتواند دولت‬
‫باشد یا کدا م ارگان دیگر‪ .‬ومالک اصلی میتواند بهره برداری بعدی پروژه را خود بعمل آورد ویا با هر ارگان ویا کمپنی‬
‫اختصاصی دیگر قرار داد نماید‪.‬‬

‫‪Lecture by:Engineer Naqebullah Satarzada‬‬ ‫‪6‬‬

 ‫‪DAM DESIGN‬‬

‫‪-6‬مرحله بهره برداری و حفظ و مراقبت‬

‫‪ : Operation‬یعنی بکار افتیدن و بهره برداری و از نظر مضمون بهره برداری ساختمان بمعنی بکار انداختن پروژه و بهره‬
‫گرفتن از آن آمده میباشد ‪.‬‬

‫‪:Maintenance‬یعنی حفظ و مراقبت و از نظر مضمون بهره برداری ساختمان عبارت از انواع و اشکال مختلف مراقبت‬
‫ها و نظارتهای سیستماتیک بوده که همه در مجموع بخاطر حفظ قابلیت کار بالانقطاع ساختمان در طول تمام عمر آن‬
‫اجرا میشوند‪.‬‬

‫و نظارتها میتوانند بصری باشند ویا بکمک قرائت سامان آالت کمکی صورت بگیرد‪.‬‬

‫در ضمن عملیات نظارت و مراقبت در طول تمام عمر کاری یک ساختمان ادامه میابند‪.‬‬

‫ارزیابی عمومی و انتخاب محل اعماربند‬

‫موجودیت تناسب بین ابعاد ساختمان و محل اعمار میتواند باعث تعادل بین ویژگیهای فزیکی – طبیعی آن و اهداف اصلی‬
‫بند گردد‪.‬‬
‫توپوگرافی منطقه ‪،‬ظرفیت ذخیره (ارتقاع آب و حجم کاسه ذخیره )نوعیت جیولوجی اساس و سواحل ‪،‬هایدرولوژی و میزان‬
‫رسوب ‪،‬وجود مواد ساختمانی مناسب و عدم موجودیت ضایعات آب از کاسه ذخیره و همچنان اثرات و پیامد های ناشی از‬
‫اعمار بند باالی محیط زیست از مهمترین عوامل هستند که بر روی تعادل مذکور اثر میگذارند‪.‬‬
‫‪-۱‬توپوگرافی منطقه و ظرفیت کاسه ذخیره‬
‫اولین عامل برای تعین محل محوربند وجود دره ای مناسب که بتواند بند را باطول محدود در داخل آن جابجا نمود‪.‬برای‬
‫اقتصادی بودن وکاهش مخارج مالی ‪،‬الزم است تا برای یک ارتفاع معین ‪،‬طول بند در نشانه قله تا حد امکان کم و در مقابل‬
‫ظرفیت کاسه ذخیره بند حتی المقدور زیاد باشد‪.‬بنابر این از لحاظ توپوگرافی محل برای احداث بند مناسب خواهد بود که‬
‫در ناحیه موقعیت محوربند ‪،‬دره خیلی کم عرض (تنگ)بوده ولی در قسمت باال تر از محور (درقسمت موقعیت کاسه‬
‫ذخیره)عرض دره زیاد باشد‪.‬که درینصورت مخارج اعمار بند کم و برخالف ظرفیت ذخیروی کاسه بند زیاد خواهد بود‪ .‬هر‬
‫گاه دو رودخانه در نقطه ای بهم یکجا شده ویک دریای واحد را تشکیل دهد درآنصورت بهتر خواهد بودکه در صورت امکان‬
‫محور بند در قسمت پائینتر از محل اتصال انتخاب شود‪.‬‬

‫‪Lecture by:Engineer Naqebullah Satarzada‬‬ ‫‪7‬‬

 ‫‪DAM DESIGN‬‬

‫‪-2‬اساس بند ‪،‬شرایط ساختار زمین و جیوتکتونیک محل‬

‫در بند های کانکریتی می بایست کف و سواحل دره در محل اعمار دارای صخره های (سنگهای)مقاوم و محکم بوده و‬
‫همچنین ضخامت صخره های کف در حد قابل قبولی باشد‪ .‬و با استفاده از نتایج آزمایشات سطحی ‪،‬انفجار های آزمایشی‬
‫و نتایج حاصله ‪ ،‬پروفیل عرضی و محور بند تثبیت میشود‪ .‬ساختار زمین وسایر گسیختگی های موجود مانند سیستم درزها‬
‫وترک ها‪،‬الیه بندی و جهت الیه ها‪،‬مناسب بودن و قابلیت برداشت اساس در مقابل نیروها و ظرفیت باربرداری آن ‪،‬تغیر‬
‫شکل پذیری و غیره عوامل هستند که میتوانند در تعین محل و موقعیت محور و نوع بند اثر گذاشته و در صورت ضرورت‬
‫تدابیر مشخص انجنیری بخاطر بهبود اساس اتخاذ گردند‪.‬‬
‫‪-3‬هایدرولوژی و میزان رسوبات‬
‫مشخصات هایدرولوژیکی منقطه از جمله عوامل مهم درانتخاب محل بند میباشد‪.‬که باید مقادیر جریان ناشی از بارندگی یا‬
‫ذوب برف در حدی باشد که از نظر اقتصادی امکان استفاده عادی از بند در طول عمر مفید پروژه وجود داشته باشد‪.‬بطور‬
‫کلی و هر چه نوسانات خصوصیات هایدرولوژیکی مانند بارندگی ها و سیالبها در سالهای مختلف کمتر باشد‪ ،‬شرایط بهتری‬
‫را جهت ا ستفاده دائمی فراهم مینمایند‪ .‬تبخیر آب از کاسه ذخیره که خود رابطه مستقیم با مساحت سطح آینوی ‪،‬حرارت‬
‫محیط ماحول و سرعت وزش باد دارد‪ .‬عامل دیگری است که در محاسبات هایدرولوژیکی کاسه ذخیره باید در نظر گفته‬
‫شود میزان رسوبات و ترکیت دانه ای رسوبات نیز تاثیرات مهمی باالی ظرفیت کاسه ذخیره و مداومت عمر پروژه (بند)‬
‫داشته واز جمله عواملی هستند که در محاسبات هایدرولوژیکی و تعین احجام مفید و عاطل کاسه ذخیره باید تا حد امکان‬
‫بصورت دقیق برآورد شوند ‪.‬تا بدینوسیله اطمینان کافی از عدم پرشدن سریع کاسه بند بوسیله رسوبات ‪،‬در کوتاه مدت ‪،‬‬
‫وجود داشته باشد‪.‬‬
‫‪-4‬محل تعین مقعیت پرچاوه ها (سرریزها)‬
‫پرچاوه ها بطور معمول گرانترین و پرمصرف ترین ساختمان جانبی بند به حساب می آید ‪.‬در بند های مواد محلی باید‬
‫موقعیت پرچاوه ها در ماحول خارج تنه بند تعین شود‪ .‬زیرا عبور آب از باالی بند های مواد محلی مجاز نمیباشد‪.‬در حالیکه‬
‫دراغلب بند های کانکریتی میتوان پرچاوه ها را در داخل تنه شان در نظر گرفت ‪،‬اما وجود مناطق دیگر در منطقه که بتواند‬
‫به راحتی پرچاوه را در آن جابجا نمود ویا از آنها برای ساخت پرچاوه های اضطراری استفاده نمود‪،‬می تواند امتیازی برای‬
‫محل احداث بند بشمار آید ازینرو در مطالعات می بایست موقعیت های مناسب برای احداث و اعمار پرچاوه ها در نظر‬
‫گرفته شود‪.‬‬

‫‪Lecture by:Engineer Naqebullah Satarzada‬‬ ‫‪8‬‬

 ‫‪DAM DESIGN‬‬

‫‪-5‬موجودیت مواد ساختمانی مناسب‬

‫بطور کلی وجود مواد ساختمانی مناسب و قابل دسترس در کاهش هزینه های کلی پروژه های بند سازی نقش بسیار مهمی‬
‫دارند‪.‬در ان تخاب نوعیت بند های مواد محلی‪،‬موجودیت معادن مواد ساختمانی محل کافی و مناسب درحوالی محل اعمار‬
‫یکی از امتیازات و اولویت های مهم به حساب می آید به عین ترتیب در بند های کانکریتی به لحاظ اینکه مواد خاصی‬
‫نظیر ریگ و جغل با دانه بندی مشخص و سمنت به مقدار نسبتآ زیادی مورد نیاز است لذا هر قدر منابع تامین این مواد‬
‫به محل موقعیت بند نزدیک تر باشد بهتر خواهد بود‪ .‬استفاده از مواد ساختمانی که بطور مصنوعی تهیه میشوند به علت‬
‫غیر اقتصادی بودن شان توصیه نمیشوند‪.‬‬
‫‪-6‬انحراف مسیر رودخانه (عبور آبهای زمان ساختمان)‬
‫درزمان اعمار بند ها بمنظور فراهم نمودن تهسیالت امور اعمار ‪،‬خشک نگه داشتن تهداب یک امر ضروری پنداشته‬
‫میشود‪.‬ازینرو الزم میافتد تا در طی این مدت جریان آب دریا از طرق دیگری بطرف قسمت تحتانی عبور داده شود اشکال‬
‫ساختمان های عبور دهنده آبهای زمان اعمار نظر به شرایط توپوگرافیکی و جیولوجیکی منطقه میتوانند نهایت متفاوت‬
‫باشند‪ .‬درین جا کوشش بعمل میآید تا بر اساس مقایسه اقتصادی بین واریانتهای مختلف انحراف و هم چنین پیش بینی‬
‫الزم جهت استفاده از ساختمانهای انحراف دهنده در طی دوره بهره برداری به منظور تامین اهداف دیگر نظیر پرچاوه ها‬
‫‪،‬نلهای آبرسان برای ستیشن های برق آبی ویا بخشی از ساختمان های عبور دهنده آبهای اضافی واریانت موثرترانتخاب‬
‫گردد‪.‬‬

‫‪-7‬جلوگیری ضایعات از کاسه ذخیره بند و پایداری سواحل آن‬

‫یکی از مهمترین اهداف بند نگهداری و ذخیره آب می باشد ومی بایست مطالعات الزم جهت حصول اطمینان از آب بندی‬
‫کاسه ذخیره و جلوگیری از ضایعات نامطلوب آب بعمل آید که ارزیابی کامل زمین شناسی برای این منظور‪،‬نهایت مهم‬

‫‪Lecture by:Engineer Naqebullah Satarzada‬‬ ‫‪9‬‬

 ‫‪DAM DESIGN‬‬

‫میباشد‪ .‬خصوصآ قسمت های متصل با کاسه ذخیره که با اشباع شدن طبقات زیرین آنها امکانات لغزش وناپایداری دارند‪،‬باید‬
‫ازنظر پایداری کامآل بررسی شوند ‪.‬ناپایداری درنشیب های متصل با محیط کاسه ذخیره و بمیان آمدن لغزش هامیتوانند‬
‫خطرات بالقوه زیادی ‪،‬از جمله کاهش حجم ذخیره ویا تولید امواج بزرگ رادر آن بمیان آورد‪.‬‬

‫‪-8‬انتخاب محل مناسب برای تشکیل کاسه ذخیره قصبه های رهایشی وراه های مواصالتی‪.‬‬
‫در تعین محل احداث بند‪،‬شرایط محلی از قبیل راه های مواصالتی ‪،‬پلها‪ ،‬ورکشاب ها وسایر تاسیسات موقتی و زیربنائی از‬
‫مسایلی هستندکه حتمآ باید مورد بررسی قرار گیرند و سهولت های دسترسی به محل موقعیت بند در زمان اعمار و بهره‬
‫برداری موجودیت راه های اصلی و فرعی ‪،‬وباالخره انتخاب واریانتی که در نتیجه تطبیق آن کمترین ساحه زمینهای زراعتی‬
‫زیر آب میگردند و کمترین خساره را ازبابت بلند آمدن سطح آبهای تحت االرضی درماحول کاسه ذخیره موجب میشوند‬
‫نهایت مهم میباشد‪.‬‬
‫و همچنین وجود محل مناسب برای تعین موقعیت ستیشن های برق آبی و تجهیزات مورد نیازآن‪،‬موجودیت امکانات رفاه‬
‫و بود وباش برای پرسونل زمان اعمارو بهره برداری بند و ستیشن برق نیز از جمله عوامل هستند که باید مد نظر گفته‬
‫شوند‪.‬‬
‫پیامدهای محیط زیست‪.‬‬
‫اعمار بند و کاسه ذخیره میتواند اثرات مثبت ویا منفی را بر محیط زیست داشته باشد‪.‬به عنوان مثال تامین آب مورد نیاز‬
‫کشاورزان ‪،‬نوشیدنی و صنعت اهالی شهر ها دهات ‪،‬افزایش پوشش گیاهی ‪،‬رشد اقتصادی ‪،‬اجتماعی و فرهنگی مردم تحت‬
‫پوشش ‪،‬جلوگیری از خسارات ناشی از سیل ‪،‬تولید انرژی برق آبی وغیره از جمله عواملی اندکه باالی محیط زیست موثر‬
‫بوده و باید از نظر دور نگردند‪.‬اما تحت آب قرار گرفتن زمین های زراعتی که موقعیت طبیعی مناسبی داشته ‪،‬ایجاد زمینه‬
‫های خوب بخاطر رشد پشه مالریا‪،‬رخنه نمودن آبهای تحت االرضی به معادن موجود در منطقه ‪،‬تغیرات منفی در ساختار‬
‫هایدروجیولوجیکی منطقه ‪،‬به میان آمدن لغزش های سواحل و غیره همه درزمره اثرات منفی اعمار یک بند باالی محیط‬
‫زیست محسوب میشوند‪.‬‬
‫بطور کلی میتوان اثرات زیست محیطی یک بند را بدون آنکه قضاوتی در مورد اثر منفی ویا مثبت آن ها ذکر گردد به شرح‬
‫ذیل خالصه نمود‪:‬‬

‫‪Lecture by:Engineer Naqebullah Satarzada‬‬ ‫‪10‬‬

 ‫‪DAM DESIGN‬‬

‫‪-1‬اثرات فزیکی و کیمیاوی احداث بند‪:‬‬

‫‪ )a‬اثر احداث بند به عنوان مانع در حرکت مواد در مسیر رود خانه ها‪.‬‬
‫‪ )b‬اثر احداث بند به عنوان کاهش نسبی یا کلی مواد رسوبی توسط رودخانه‪.‬‬
‫‪ )c‬اثر رسوبات در داخل ذخیره در طرح ریزی مجرا های تخلیه کننده تحتانی و دریچه ها‪،‬سریزهاو حجم عاطل از نقطه‬
‫نظر محل ‪،‬اندازه و ارقام ارتفاعی ‪.‬‬
‫‪ )d‬اثر رسوب ذخیره در عمر بندها‪.‬‬
‫‪ )e‬اثر خروجی آب رسوب درباالی توربینها‪،‬اراضی کشاورزی ‪،‬مسیرو رودخانه در ساحات بعد از بند و غیره‪.‬‬
‫‪ )f‬تغیرات سطح آبهای زیر زمینی در قسمت های بعداز بند ها‪.‬‬
‫‪ )g‬لغزشها و نشست ها در محدوده کاسه ذخیره ‪ ،‬قسمت های فوقانی و تحتانی بند ها و کاهش حجم کاسه ذخیره در‬
‫نتیجه این لغزش ها‪.‬‬
‫‪ )h‬ایجاد امواج بلند و سر ریزشونده از باالی قله بند در هنگام سقوط توده های خاک و سنگ در محدوده کاسه ذخیره ‪.‬‬
‫‪ )i‬اثرات کاسه ذخیره بر آب و هوای منطقه و حوالی ساختمان ‪.‬‬
‫‪ )j‬اثر تجمع آب در کاسه ذخیره بر شوره شدن اراضی کشاورزی ‪.‬‬
‫‪ )k‬گاز های محلول درآب های که از مجرا های قعری و نیمه مغروق خارج میگردند و اثرات آن بر موجودات زنده در‬
‫نواحی بعداز بند‪.‬‬
‫‪ )l‬افزایش غلظت مواد محلول در آب های کاسه ذخیره وتاثیرات آن باالی قسمت های پائین تر از بند‪.‬‬
‫‪ )m‬اثرات ناشی از کاهش رسوبات انتقالی در حاصلخیزی اراضی کشاورزی ‪.‬‬
‫‪ )n‬از بین رفتن قریه ها‪،‬نواحی مسکونی وسایر تاسیسات مثآل راه ها وغیره ‪.‬‬
‫‪ )o‬شکست بند و بمیان آمدن تلفات انسانی ‪،‬حیوانی و نباتی‪.‬‬
‫‪ )p‬قطع راه های مواصالتی جاده ها‪،‬قطع جنگلها ‪،‬تخریب و از بین رفتن چراگاه ها وغیره ‪.‬‬
‫‪ )q‬اثرات صحی بندها در امر شیوع امراض‪.‬‬
‫‪ )r‬از بین رفتن تاالبهای طبیعی در قسمت های تحتانی به علت قطع جریان ورودی به این تاالبها‬
‫‪-2‬اثرات بیولوژیکی بندها‬
‫کاهش غلظت مواد غذائی مورد استفاده ماهیها و گیاهان در مناطق پائین تر از بند‪.‬‬ ‫‪)a‬‬
‫اثر ذخیره آب کاسه های ذخیره و مخازن کم عمق در رشد و نمو پالنکتونها‪.‬‬ ‫‪)b‬‬
‫اثرات آب کاسه های ذخیره بر جوامع حیوانی و نباتی در مناطق قبل و بعد از بند‪.‬‬ ‫‪)c‬‬
‫طبقه بندی حرارتی و امکان استفاده از آب درجات پائین حرارتی جهت نیاز مندی های صنایع و نوشیدنی ‪.‬‬ ‫‪)d‬‬
‫تفاوتهای کیفیت آب کاسه ذخیره و آب خروجی از مجرا های بند و نیز تفاوت کیفیت آب در سطوح مختلف کاسه‬ ‫‪)e‬‬
‫بند‪.‬‬
‫‪ )f‬کاسه های ذخیره به عنوان منبع آلوده گی میکروبی‪،‬باکتریاها ‪،‬ویروسها وبسیاری از بیماری های دیگر‪.‬‬
‫‪ )g‬اثر کاسه ذخیره بر رشد و نموی گیاهی و حیوانی ‪.‬‬
‫‪-3‬اثرات اجتماعی ‪،‬اقتصادی و فرهنگی‬
‫اثرات اجتماعی ‪،‬اقتصادی و فرهنگی بند بسیار متنوع بوده و ممکن است به صورت اثرات مثبت و منفی ظاهر شوند‪.‬‬
‫بطور خالصه دررابطه با مسائل اجتماعی نیز میتوان به نکات ذیل توجه نمود‪:‬‬
‫‪ )a‬اثرات احداث بند بر روستاهای مجاور ‪،‬زیر آب شدن اراضی کشاورزی ‪ ،‬چراگاه ها‪ ،‬منازل مسکونی و ساختمان های‬
‫دولتی و زیر بنائی ‪،‬راههای روستائی ویا بین شهری ‪.‬‬

‫‪Lecture by:Engineer Naqebullah Satarzada‬‬ ‫‪11‬‬

 ‫‪DAM DESIGN‬‬

‫اثرات بند بر توسعه اجتماعی ‪ ،‬اقتصادی ‪،‬سیاسی و فرهنگی مردم دهات و شهر های نزدیک‪.‬‬ ‫‪)b‬‬
‫ایجاد فرصت های کاری و ارتقای سطح زندگی مردم‪.‬‬ ‫‪)c‬‬
‫اثرات احداث بندها بر تاسیسات و ساختمانهای آبی موجود درناحیه‪.‬‬ ‫‪)d‬‬
‫توسعه مایگری ‪،‬تفریحات و ورزشهای آبی‪.‬‬ ‫‪)e‬‬
‫اسکان مردم در نتیجه احداث بند‪،‬تعین سرنوشت و آینده این مردم و حل شدن شان در جوامع اطراف ان‪.‬‬ ‫‪)f‬‬
‫اثرتخریبی بند ها بر آثار باستانی و تاریخی وغیره‪.‬‬ ‫‪)g‬‬
‫ایجاد تنشهای اجتماعی احتمالی در منطقه ‪.‬‬ ‫‪)h‬‬
‫بهبود کیفیت زندگی و افزایش در آمد‪.‬‬ ‫‪)i‬‬
‫مشکالت حقوقی و سیاسی در سطح ملی و بین المللی ‪.‬‬ ‫‪)j‬‬
‫حق آبه ها و تملیک اراضی ‪ ،‬تخریب چراگاه ها‪ ،‬جنگها و مراتع از نظر حقوقی ‪.‬‬ ‫‪)k‬‬
‫بررسی عوامل موثر بر انتخاب نوع بند‬
‫در انتخاب نوعیت بند عوامل بسیاری دخیل اند‪.‬که بطور فشرده میتوانند چنین برشمرده شوند‪:‬‬
‫‪ -1‬عوامل جیولوجیکی و هایدروجیولوجیکی ‪.‬‬
‫‪ -2‬عوامل توپوگرافیکی‪.‬‬
‫‪-3‬عوامل هایدرولوژیکی ‪.‬‬
‫‪ -4‬دسترسی به مواد کافی و مناسب ساختمانی در حوالی نزدیک محل اعمار‪.‬‬
‫‪ -5‬عوامل اقتصادی و امکانات بودجوی ‪.‬‬
‫‪-6‬مهارت های انجنیری و مسلکی جهت طرحریزی و دیزاین ‪.‬‬
‫برخی از تعریفات و اصطالحات‬

‫‪Lecture by:Engineer Naqebullah Satarzada‬‬ ‫‪12‬‬

 ‫‪DAM DESIGN‬‬

‫‪-۱‬سطح نورمال یا سطح عادی آب در کاسه ذخیره(‪)N,W,S,el‬‬

‫عبارت از چنان سطح آب در کاسه ذخیره است که مطابق به آستانه آبریز پرچاوه های سطحی میباشد‪ .‬وسطح نورمال آب‬
‫در کاسه ذخیره پائین تر از نشانه قله بند واقع میباشد‪.‬‬
‫‪-۲‬سطح اعظمی یا سیالبی آب در کاسه ذخیره (‪)Flood,S,el‬‬
‫باالترین سطح آب در کاسه ذخیره که احتمال آن در زمان طغیانی دریا و سیالب ممکن باشد و درزمان طرح ریزی بند ها‬
‫استواری و پایداری بند به اساس آن محاسبه میگردد‪،‬سطح اعظمی یا سطح حادثوی آب نامیده میشود‪.‬‬
‫‪-۳‬سطح اضعری آب (‪)Min,W,S,el‬‬
‫عبارت از پائین ترین سطحیست که آب کاسه بند میتواند در شرایط بهره برداری عادی به آن برسد‪.‬‬
‫‪-۴‬ارتفاع آزاد(‪)Free Board‬‬
‫ارتفاع خالی ذخیره بین سطح اعظمی آب کاسه تا باالترین نقطه که مانع عبور آب از باالی بند میگردد‪ ،‬ارتفاع آزاد نام دارد‪.‬‬
‫‪-۵‬سطح عاطل (‪)Dead Surface‬‬
‫سطحی ازآب کاسه ذخیره که حجم رسوبات وارد شده به کاسه ذخیره را در طول تمام زمان بهره برداری بند نشان میدهد‬
‫به نام سطح عاطل موسوم است ‪.‬‬
‫‪-۶‬حجم مکمل آب کاسه بند(‪)Total Capacity‬‬
‫حجم مجموعی آبی که در حد فاصل بین بستر رودخانه وسطح نورمال آب میتواند در بند جمع و ذخیره شود بنام حجم‬
‫مجموعی کاسه ذخیره یاد میگردد‪.‬‬
‫‪-7‬حجم عاطل (‪)Dead Capacity‬‬
‫حجمی از ذخیره که در نهایت توسط رسوبات اشغال میگردد بنام حجم عاطل یاد میشود‪.‬‬
‫‪-8‬حجم کاری یا حجم مفید(‪)Active Capacity‬‬
‫قسمتی از حجم آب کاسه ذخیره که در حد فاصل بین ارتفاع عاطل و ارتفاع نورمال آب قرار دارد بنام حجم مفید یاد‬
‫میشود‪.‬‬
‫‪-9‬حجم اضافی یا سربار(‪)Surplus‬‬
‫عبارت از حجمی آن قسمت کاسه ذخیره میباشد که درحد فاصل بین سطح نورمال و سطح اعظمی آب قرار دارد و در‬
‫زمان طغیان دریا (سیالب)‪،‬باعث کنترول سیل و تشکیل ذخیره اضافی آب در ذخیره میگردد‪.‬‬
‫‪-۱۰‬حجم یا ذخیره غیر فعال‪:‬‬
‫حجمی از کاسه ذخیره که بین سطح اصغری و سطح عاطل قرار دارد بنام حجم غیر فعال یاد میشود‪.‬‬
‫‪-۱۱‬حجم فعال ‪:‬‬
‫حجم یا ذخیره فعال قسمتی از حجم آب کاسه ذخیره است که میتواند جهت استفاده های معمولی ونیز تنظیم جریان‬
‫دریا ‪،‬به تناسب نیاز و موقعیت مورد استفاده قرار گیرد و تقریبآ هرسال مجددآ پر میشود‪.‬در حالت کلی‪،‬ذخیره فعال میتواند‬
‫به سه قسمت تقسیم گردد‪.‬‬
‫‪-a‬قسمت که در سطوح باالئی قرار دارد برای وقوع سیل استثنائی استفاده میشود‪.‬‬
‫‪-b‬قسمت دوم که (ظرفیت استفاده الحق) نامیده میشود‪.‬‬
‫‪-c‬قسمت سوم که پائین ترین قسمت بوده (ظرفیت فعال حفظ محیط زیست) نامیده میشود‪.‬‬

‫‪Lecture by:Engineer Naqebullah Satarzada‬‬ ‫‪13‬‬

 ‫‪DAM DESIGN‬‬

‫بندها(‪)Dams‬‬
‫بند عبارت از ساختمان جسم و بزرگی است که از مواد مختلف ساختمانی به منظور مسدود ساختن مسیر دریاها‪،‬ذخیره‬
‫نمودن آبهای اضافی دریاها در زمان زیاد آبی و سیالب ها و ایجاد سرکوب ساخته میشوند که از این آب ذخیره شده در‬
‫موقع ضرورت در جهات مختلف اقتصادی آبی از قبیل تولید انرژی برق آبی ‪،‬رفع نیازمندی های آیباری ‪،‬آبرسانی شهرها و‬
‫دهات وتاسیسات صنعتی ‪،‬تربیه و پرورش ماهیان ‪،‬ایجاد تفریحگاه ها ونواحی سرسبز وغیره استفاده بعمل آید‪.‬‬
‫تصنیف بندها‬
‫بندها نظر به مشخصات و کتیگوری های ذیل تصنیف بندی و گروپ بندی میشوند‪.‬‬
‫تقسیم بند ها نظربه اهداف بهره برداری ‪:‬‬
‫‪ -1‬بندهای ذخیره‬
‫‪ -2‬بندهای آبگردان‬
‫‪ -3‬بندهای محافظوی‬
‫‪ -4‬بندهای موقتی‬
‫بندهای ذخیره‪:‬بندهاییکه بمنظور ایجاد کاسه های ذخیره آب ساخته میشوند‪.‬‬
‫بندهای آبگردان ‪:‬که بمنظور تغیر دادن مسیر آب دریاها و کانالها ساخته میشوند‪.‬‬
‫بندهای محافظوی یا دفاعی وبازدارنده‪:‬که به شکل بندهای دفاعی جهت محافظوی شهرها‪،‬دهات ‪،‬زمینهای زراعتی‬
‫‪،‬راهها وسایر خطوط مواصالتی ساخته میشوند و این نوع بندها رابعضا بنام بندهای تاخیری نیز یاد مینمایند‪.‬‬
‫بندهای موقتی ‪:‬این بندها جهت جلوگیری ازدخول آب دریا به ساحه تهداب ساختمان اساسی تحت اعمار ساخته میشوند‪.‬‬
‫تقسیم بندی بند ها نظربه ارتفاع‬
‫از لحاظ ارتفاع یا بلندی بند ها به انواع ذیل تقسیم میگردد‪.‬‬
‫‪ -1‬بندهای کم ارتفاع ‪:‬که ارتفاع شان الی ‪ 15‬متر باشد‪.‬‬
‫‪ -2‬بندمتوسط ‪:‬که ارتفاع شان بین ‪15‬الی ‪ 50‬متر باشد‪.‬‬
‫‪ -3‬بندهای مرتفع‪:‬که ارتفاع شان بیشتر از ‪ 50‬متر باشد‪.‬‬
‫دریعضی از کشور ها بند ها به دو گروپ بند های (ارتفاع الی ‪ 15‬متر )و بند های بزرگ (ارتفاع بیشتر از ‪ 15‬متر)تقسیم‬
‫میشوند‪.‬‬
‫تقسیم بندها از لحاظ مواد ساختمانی‬
‫نظر به مواد ساختمانی بند ها به پنج نوع ذیل میشوند‪:‬‬
‫‪-1‬بندهای مواد محلی‬
‫‪ -2‬بند های کانکریتی‬
‫‪ -3‬بندهای فوالدی‬
‫‪ -4‬بندهای چوبی‬
‫‪ -5‬بندهای پالستیکی‬

‫‪Lecture by:Engineer Naqebullah Satarzada‬‬ ‫‪14‬‬

 ‫‪DAM DESIGN‬‬

‫‪-۱‬بندهای مواد محلی‬

‫بندهای راگویند که مقطع عرضی شان شکل ذوذنقه را دارا بوده در ساختمان بخش بیشتر از جسم شان از مواد محلی‬
‫مثآل گلها‪،‬ریگها و سنگهای مختلف استفاده به عمل آمده باشد‪.‬‬
‫بندهای مواد محلی به سه نوع ذیل اند‪:‬‬
‫‪ -1‬بندهای خاکی‬
‫‪-2‬بندهای سنگریزه ئی‬
‫‪-3‬بندهای سنگی –خاکی‬

‫‪Lecture by:Engineer Naqebullah Satarzada‬‬ ‫‪15‬‬

 ‫‪DAM DESIGN‬‬

‫بندهای کانکریتی‬
‫بندهای کانکریتی ‪:‬بندهای کانکریتی بندهای را گویندکه در تمام جسم شان کانکریت یا آهن کانکریت بکار رفته باشد‪.‬‬
‫و بندهای کانکریتی نیز به اشکال و انواع ذیل تقسیم میشوند‪:‬‬
‫‪ -1‬بندهای گراویتی‬
‫‪-2‬بندهای کانترفورسی‬
‫‪ -3‬بندهای کمانی یا قوسی‬
‫بندهای گراویتی‬
‫بندهای راگویند که از کانکریت ویا سنگ کاری با مساله ساخته شده و ثبات با استواری شان در مقابل قوه های لغزاننده‬
‫ویا چپه کننده در نتیجه عمل وزن جسم آنها(قوه ثقل شان)تامین میگردد‪.‬‬
‫اگر اساس و سواحل دره ها در محل اعمار از صخره های محکم تشکیل شده باشند در آنصورت بندهای گراویتی میتوانند‬
‫به ارتفاع بلند ساخته شوند‪.‬اما اگر اساس و سواحل در محل اعمار بند از خاکهاو مواد غیر صخره ای تشکیل گردیده باشند‬
‫در آنصورت بندهای مذکور با ارتفاع محدود(‪25‬الی‪ 30‬متر)ساخته میشوند‪.‬‬

‫بندهای کانترفورسی‬
‫مفکوره اعمار این بند ها برای بار نخست در کشورایتالیا بمیان آمد که مطلب اساسی از اعمارشان کاهش مصرف کانکریت‬
‫میباشد‪ .‬نام کانترفورس هم از همین جا برای این بند ها داده شده است که معنی متمرکز کننده قوه را افاده می نماید‪.‬‬

‫‪Lecture by:Engineer Naqebullah Satarzada‬‬ ‫‪16‬‬

 ‫‪DAM DESIGN‬‬

‫بندهای کمانی یا قوسی‬

‫این بندها از کانکریت ساخته شده و در پالن افتاده شکل کمان را دارند‪.‬وجه تسمیه این بندها نیز از همین جا نشات نموده‬
‫است ‪.‬بنابر شکل کمانی بودن شان بندهای متذکره قوه فشار هایدروستاتیکی آب را که از جانب کاسه ذخیره (قسمت‬
‫فوقانی)متحمل میشوند به سواحل دو طرف انتقال میدهند‪.‬مگر تاکید میشود که بندهای کانکریتی کمانی صرف در محالتی‬
‫ساخته میشوند که اساس و سواحل دره از صخره های محکم تشکیل شده و عرض دره در محل اعمار کم باشد‪.‬‬

‫‪Base‬‬
‫‪Arch‬‬
‫‪Cres‬‬ ‫‪Upstream‬‬
‫‪fac‬‬
‫‪Downstream‬‬
‫‪fac‬‬ ‫‪Heigh‬‬
‫‪Base‬‬ ‫‪radious‬‬
‫‪widt‬‬
‫‪To‬‬
‫‪Axi‬‬

‫‪Downstream‬‬ ‫‪Bas‬‬
‫‪Central‬‬
‫‪Fac‬‬

‫بندهای فوالدی‬
‫بندهای فوالدی صرف در ایاالت متحده امریکا درسالهای قبل ‪ 1905‬ساخته شده اند درسایر کشورهای جهان بنابر عوامل‬
‫مختلف موارد ستعمال چندان تاکنون کسب ننموده اند بندهای فوالدی به انواع ذیل اند‪:‬‬
‫‪-1‬بندهای فوالدی مستقیما متکی به اساس‬
‫‪ -2‬بند فوالدی کنسولی‬

‫‪Lecture by:Engineer Naqebullah Satarzada‬‬ ‫‪17‬‬

 ‫‪DAM DESIGN‬‬

‫بندهای چوبی‬
‫بندهای که در ساختمان جسم شان از چوب استفاده به عمل آمده باشد بنام بندهای چوبی یاد میگردد‪ .‬استعمال بندهای‬
‫چوبی در این اواخر به علت پر مصرف بودن و کم بودن مداومت عمر شان کم گردیده و درمورد بسیار خاص و ستثنائی‬
‫ساخته میشوند‪.‬‬

‫بندهای پالستیکی یا الستیکی‬

‫این بندها اخیرآ به ارتفاع الی ‪ 6‬متر موارد استعمال پیدا نموده اند‪ .‬بندهای متذکره از صفحه های پالستیکی (پولی میرها)ویا‬
‫صفحه های رابری که مقاومت شان در مقابل قوه های کششی و محیط ماحول (آب و هوا)زیاد باشد ساخته میشوند‪.‬ظاهرآ‬
‫بندهای مذکورشکل مشک طویل را دارد که به امتداد عرض دریا(مسیرآب)از یک گوشه آن به کف دریا محکم بندی شده‬
‫و هر گاه مطلوب باشد که سطح آب در قسمت فوقانی بلند برده شود بداخل مشک آب یا هوا را پمپ مینمایند وبر عکس‬
‫هر گاه پائین آمدن سطح آب در کاسه بند ضرورت باشد آنگاه محتوای داخل مشک را تخلیه مینمایند‪.‬‬

‫‪Lecture by:Engineer Naqebullah Satarzada‬‬ ‫‪18‬‬

 ‫‪DAM DESIGN‬‬

‫از لحاظ دیزاین هایدرولیکی‬

‫از لحاظ رژیم و دیزاین هایدرولیکی بندها بدو نوع ذیل تقسیم میشوند‪.‬‬
‫‪ -1‬بندهای مسدود‬
‫‪ -2‬بندهای آب‬
‫بندهای مسدود‪:‬بندهای اند که هیچ مجرای آزاد از طریق قله شان به منظورعبوردادن آب در نظر گرفته نشده باشد‪.‬‬

‫بندهای آبریزه ای یا سرریز‪ :‬درین نوع بندها به خاطر عبور دادن آبهای اضافی (پرچاوه ها)یا مجرای های سرباز به‬
‫شکل آبریز ها گذاشته میشوند‪.‬‬

‫بندها از لحاظ درجه سختی مواد‬

‫بندهای از لحاظ درجه سختی مواد جسم شان بدو نوع تقسیم میشوند‪.‬‬
‫‪ -1‬بندهای سخت‬
‫‪ -2‬بندهای غیر سخت یا نرم‬

‫‪Lecture by:Engineer Naqebullah Satarzada‬‬ ‫‪19‬‬

 ‫‪DAM DESIGN‬‬

‫بندهای سخت (سفت)‪ :‬جسم این بند ها کامآل سخت بوده و تغیر شکل آنها از اثر عمل قوه فشار هایدروستاتیکی آب و‬
‫سایر نیروهای عامل بسیار کم است ‪.‬بند های سخت از مواد ساختمانی از قبیل کانکریت ‪،‬آهنکانکریت ‪،‬سنگکاری بامساله‬
‫‪،‬فوالد وچوب ساخته میشوند‪.‬‬
‫بندهای غیر سخت (نرم)‪ :‬این بندها در مقایسه با بند های سخت از تغیر شکل پذیری بیشتری برخوردار اند‪ .‬بندهای‬
‫خاکی ‪،‬سنگی‪-‬خاکی و سنگریزه ای ازین قبیل بندها اند‪.‬‬
‫بندهای مواد محلی‬
‫بندهای مواد محلی از قدیم ترین نوع بندهای میباشد که در کشور های دارای فرهنگ باستان از قبیل مصر ‪،‬هند ‪،‬چین‬
‫‪،‬ایران و پیرو ساخته شده اند و بندهای مواد محلی چندین هزار سال قبل از میالد ساخته شده بودند‪.‬‬
‫اعمار بندهای مواد محلی بنابر یکتعداد برتری ها در حال حاضر خیلی مروج گردیده اند‪.‬‬
‫برتری ها‬
‫‪ -1‬بندهای مواد محلی میتوانند تقریبآ باالی هر نوع اساس ساخته شوند‪.‬‬
‫‪ -2‬پروسه و تکنالوژی اعمار بندهای مواد محلی در مقایسه باسایر انواع بند ها ساده بوده وبه افرارفنی کمتری ضرورت‬
‫دارند‪ .‬عالوتا امورساختمان با سرعت زیاد انجام شده میتواند‪.‬‬
‫‪ -3‬ق یمت تمام شد فی واحد حجم کار های ساختمانی درین بندها در مقایسه با سایر انواع بندها به مراتب‬
‫ارزانترمیباشد‪.‬‬
‫‪-4‬ارتفاع این ب ندها میتواند در صورت طی سالهای بهره برداری بطور مرحله وار افزایش دادن شود که این کار باعث‬
‫افزایش طول عمر و موثریت اقتصادی شان میگردد‪.‬‬
‫کمبودات یا نواقص‬
‫‪ -1‬بندهای مواد محلی از اثر آبخیزی ها د ر کاسه ذخیره بیشتر آسیب پذیر بوده و میتوانند بدون اثرات و عالیم‬
‫هوشدار دهنده سریعآ تخریب گردیده که فاجعه ها را ببار می آورد‪.‬‬
‫‪-2‬عبوردادن آب ا ز باالی این بندها ممجاز بمیباشد ازینروبخاطرعبور دادن آبهای اضافی و آبهای مصرفی باید مسیر‬
‫ها و مجراهای دیگری در ماحول خارج از جسم بند جستجو و تدارک دیده شوند‪.‬که این خوداز یک طرف مخارج‬
‫اضافی را ایجاب نموده واز جانب دیگر در زمان بهره برداری ‪،‬امور حفظ و مراقبت را دشوار تر میسازد‪.‬‬
‫‪ -3‬در مناطقیکه بارندگیهای شدید و زیاد دارند بندهای مواد محلی آسیب پذیری بیشتر دارند ‪.‬زیرا جاری شدن آبهای‬
‫بارانی بروی نشیبهای بند آنها را تخریب نموده که ترمیم و احیای بموقع شان به دقت و مصارف زیاد نیاز دارد‪.‬‬
‫‪-4‬این بندها درزمان بهره برداری به نظارت و مراقبت دقیق و متواتر نیاز دارند‪.‬‬
‫‪-۱‬بندهای مواد محلی‬
‫بندهای خاکی ‪:‬که در مقطع عرضی شان گل های ریگدار ‪،‬ریگهای گلدار و ریگهای مختلف بکار رفته باشند‪.‬‬
‫بندهای ینگی –خاکی ‪:‬بندهای که در مقطع عرضی شان حد اقل ‪ 50‬فیصد سنگ پارچه ها مختلف و در قسمت باقیمانده‬
‫آن خاکهای مختلف بکار برده شده باشد‪.‬‬
‫بندهای سنگریزه ای ‪:‬بندهای را گویند که تقریبآ در تمامی مقطع عرض شان (به استثنائی ساختمان های ضد فلتری‬
‫)از سنگ ریزه ها که خود از انفجار مصنوعی احجار صخره ای محکم استحصال میشود استفاده بعمل آمده باشد‪.‬مگر‬
‫ساختمانهای ضد فلتری شان از مواد غیر خاکی از قبیل کانکریت ‪،‬آهن کانکریت ‪،‬فوالد صفحه های پولی میر (پالستیک‬
‫ها)وغیره ساخته میشوند‪.‬‬

‫‪Lecture by:Engineer Naqebullah Satarzada‬‬ ‫‪20‬‬

 ‫‪DAM DESIGN‬‬

‫بندهای خاکی به نوبه خود نظربه خصوصیات ذیل تصنیف میشوند‪:‬‬

‫‪-1‬نظربه طریقه اعمار‬
‫‪ -2‬از لحاظ ترکیب خاکها درمقطع عرضی بند‬
‫‪ -3‬نظر به ساختمان های ضد فلتری اساس بندهای خاکی‬
‫‪ -۱‬نظربه طریقه اعمار‬
‫بندهای که به طریقه پرکاری خشکه ساخته میشوند‪.‬‬ ‫‪.a‬‬
‫بندهای که به طریقه هایدرومیکانیزه ساخته میشوند‬ ‫‪.b‬‬
‫بندهای که به طریقه مختلط یا طریقه مرکب ساخته میشوند‪.‬‬ ‫‪.c‬‬
‫بندهای که به طریقه انفجار توجیهی ساخته میشوند‪.‬‬ ‫‪.d‬‬
‫‪-2‬از لحاظ ترکیب خاکها در مقطع عرضی بند های خاکی میتوانند به انواع ذیل تقسیم گردد‪:‬‬
‫‪ .a‬بندهای خاکی متجانس‬
‫‪ .b‬بندهای خاکی غیر متجانس‬
‫بندهای خاکی متجانس ‪ :‬بندهای اندکه در مقطع عرضی شان صرف یک نوع خاک به کار رفته باشد‪.‬بند های متجانس‬
‫فاقد ساختمان های ضد فلتری اضافی میباشند‪.‬در جسم این بندها خاکهای ریخت میشوند که ترکیب دانه ای و قابلیت‬
‫نفوذ آب در آنها در حدود مناسب و مجاز باشد‪ .‬بندهای متجانس در شرایط ساخته میشوند که خاکهای مناسب در حوالی‬
‫محل اعمار ساختمان به اندازه کافی موجود باشند‪.‬‬

‫بند خاکی متجانس‬

‫‪ – 4‬نشیب جلوی بند‬ ‫‪ - 3‬قله بند ‪.‬‬ ‫‪ -2‬اسا س یا قاعده بند‬ ‫‪ -۱‬جسم یا تنه بند‬

‫‪ – 7‬نشیب عقبی یا نشیب تحتانی‪.‬‬ ‫‪ – 6‬پته یا برم ‪.‬‬ ‫‪ - 5‬تحکیم کاری نشیب فوقا نی بند ‪.‬‬

‫‪Lecture by:Engineer Naqebullah Satarzada‬‬ ‫‪21‬‬

 ‫‪DAM DESIGN‬‬

‫بندهای خاکی غیر متجانس‪ :‬بندهای اند که در مقطع عرضی شان از دو نوع خاک ویا بیشتر از آن استفاده به عمل‬
‫آمده باشد‪.‬‬

‫‪8‬‬ ‫‪8‬‬

‫‪6‬‬ ‫‪6‬‬

‫‪7‬‬

‫‪8‬‬ ‫‪8‬‬

‫اشکال بندهای خا کی غیرمتجانس ‪.‬‬

‫‪ - B‬بند غیر متجانس با هسته ‪.‬‬ ‫‪ -A‬بند غیر متجا نس دارای پرده‪.‬‬
‫‪ –D‬بند غیر متجانس مرکب یا مختلط ‪.‬‬ ‫‪ - C‬بند های غیر متجانس با دیافراگم‪.‬‬
‫‪-۳‬پرده و هسته(ساختمان ضد فلتری جسم بند)‬ ‫‪-۲‬اساس یا قاعده بند‬ ‫‪-۱‬جسم یا تنه بند‬
‫‪-۶‬دندانه اساس‬ ‫‪-۵‬قسمت تحتانی بند(قسمت عقبی)‬ ‫‪-۴‬قسمت فوقانی بند(کاسه ذخیره بند)‬
‫‪-۷‬دیافراگم(ساختمان ضد فلتری جسم بند‬

‫‪-3‬نظربه ساختمان های ضد فلتری اساس ‪.‬بندهای خاکی دارای انواع ذیل اند‪:‬‬
‫‪ .a‬بندهای دارای دندانه آویزان‬
‫‪ .b‬بندهای که دندانه اساس شان به طبقه غیر قابل نفوذ میرسد‬
‫‪ .c‬بندهای با دندانه و شپونت‬
‫‪.d‬بندهای با پرده ‪،‬دامن و شپونت در قسمت شروع دامن‬
‫‪.e‬بندهای با هسته و پرده سمنتی‬

‫‪Lecture by:Engineer Naqebullah Satarzada‬‬ ‫‪22‬‬

 ‫‪DAM DESIGN‬‬

‫( ‪ :‬ساختمانهای ضد فلتری در‬

‫‪.‬‬ ‫اساس بند های موادمحلی‬

‫ساختمان های ضد فلتری در جسم بند های مواد محلی‬

‫طوریکه از نام این ساختمان ها بر میآید تمام ساختمان های ضد فلتری به منظور جلوگیری ازفلتر شدن و ضایع شدن‬
‫آب از کاسه ذخیره ساخته میشوند ‪.‬ساختمان های ضد فلتری میتوانند از مواد خاکی ویا غیر خاکی (مصنوعی) باشند‪ .‬و‬
‫در ساختمان های ضد فلتری (از مواد غیر خاکی )هنگام در نظر گرفته میشوند که خاک های مناسب بخاطر استعمال در‬
‫ساختمان های ضد فلتری در دسترس نباشند‪.‬‬
‫مواد مصنوعی (غیر خاکی)‬
‫مواد مصنوعی (غیر خاکی ) که ساختمان های ضد فلتری از آنها ساخته میشوند عبارت اند از کانکریت ‪،‬آهن کانکریت‬
‫‪،‬صفحه های مخصوص (پالستیک ها و پو لیمیرهای مختلف)میباشند‪.‬‬
‫مواد غیر خاکی از قبیل کانکریت آهنکا نکریت ‪،‬فوالد‪،‬استفالت و غیره صرف در صورت درساختمان های ضد فلتری‬
‫استعمال شده میتوانند که خاک های مناسب در محل ساختمان و حوالی شان میسر شده نتواند‪.‬‬
‫و اتصال ساختمان های ضد فلتری جسم بند و اساس آن باید طوری باشد که از طریق سرحد تماس شان جریان آب‬
‫های فلتری صورت گرفته نتواند‪.‬‬
‫در صورت عدم موجودیت ساختمان های ضد فلتری دراساس بند‪ ،‬ساختمان های ضد فلتری جسم بند طوری باید به‬
‫اساس اتصال داده شود که خواسته فوق الذکر تامین باشد‪.‬‬

‫‪Lecture by:Engineer Naqebullah Satarzada‬‬ ‫‪23‬‬

 ‫‪DAM DESIGN‬‬

‫ساختمان های ضد فلتری در جسم بند های خاکی‬

‫‪-۳‬جسم یا تنه بند(‪)Dams body‬‬ ‫‪-۲‬پرده(‪)Membrane‬‬ ‫‪-۱‬هسته(‪)Core‬‬
‫‪-۵‬طبقه غیر قابل نفوذ‬ ‫‪-۴‬طبقه قابل نفوذ آب در اساس بند(‪)Pervious layer in foundation‬‬
‫‪-۶‬دندانه اساس(‪)Cut of‬‬ ‫آب در اساس(‪)impervious layer in foundation‬‬
‫‪-۷‬شپونت(‪)Sheet pile‬‬
‫اگر به اجزای شامل در شکل فوق دقت شود به این نتیجه میرسیم ‪:‬‬
‫‪-a‬که اگر قاعده بند مستقیما باالی خاکهای غیر قابل نفوذ آب و یا بروی صخره های مختلف قرار گیرند در آن‬
‫حالت قاعده ساختمان ضد فلتری جسم بند (که به شکل هسته‪ .‬پرده و یا دیافراگم خواهد بودد) به اندازه الی ‪ ۳‬متر‬
‫در تهداب فرو برده میشود‪ .‬تا بدین ترتیب امکان عبور آب های فلتری از طریق سرحد تماس ساختمان ضد فلتری و‬
‫اساس بند قطع گردد‪.‬مانند اشکال ‪a‬و‪c‬‬

‫‪-b‬به همین ترتیب هرگاه در اساس وسواحل بندها یک طبقه قابل نفوذ آب به عمق الی ‪ 8‬متر واقع شده باشد درآنصورت بهتر‬
‫خواهد بود که ساختما ن ضد فلتری جسم بند بشکل دندانه درطبقۀ قابل نفوذ به اندازۀ فروبرده شود که یک مقدار درطبقه غیر‬
‫قابل نفوذ نیز داخل شود ‪ .‬که با ین کارمسیر آبهای فلتری ازین طریق قطع خواهد شد‪ .‬مانند اشکال ‪b‬و‪f‬‬

‫‪ -c‬اگر در اساس بند ها طبقه از خاکهای قابل نفوذ آب به ضخامت الی ‪ 12‬متر قرار داشته با شد در صورت مساعد بودن‬
‫امکانات وشرایط طبق شکل ‪ d‬جهت مسدود ساختن مکمل مسیر جریان فلتری ازینطریق شپونت ها (‪ ) Sheet pile‬کوبیده‬
‫میشوند ‪ .‬باید خاطر نشان گردد که شپونت ها در خاکها و ریگ های میده ومتوسط که فاقد سنگ پارچه ها ی بزرگتر‬
‫باشند کوبیده شده میتوانند ‪.‬‬

‫‪Lecture by:Engineer Naqebullah Satarzada‬‬ ‫‪24‬‬

 ‫‪DAM DESIGN‬‬

‫‪ -d‬اگر در اساس بند های مواد محلی طبقه قابل نفوذ به ضخامت خیلی زیاد واقع شده باشد درآنصورت عمدتا دو‬
‫حالت ذیل میتوانند به مشاهده رسند‪:‬‬
‫الف‪:‬اگر طبقه ق ابل نفوذ آب اساس از ریگ ها و جعلهای مختلف تشکیل شده و در ترکیب خویش فاقد گل باشد در‬
‫آنصورت با تزریق نمودن شیره سمنت بداخل آن یک پرده ضد فلتری ساخته شده میتواند‪ .‬با اعمار این پرده طول راه‬
‫فلتریشن افزایش یافته و نتیجتآ در اثر زیاد شدن مقاومت طولی ‪،‬جریان‬
‫فلتری از طریق اساس بند کم میشود‪.‬‬
‫ب‪ :‬اگر طبقه قابل نفوذ آب اساس از ریگ ها و جغلهای مختلف تشکیل شده و تر ترکیب خویش گل نیز داشته باشد‬
‫در آنصورت با اعمار دامن میتواند که جریان فلتری از طریق اساس بند کاهش داده شود‪.‬‬
‫ساختمان های ضد فلتری جسم بندهای خاکی اکثرآ به شکل پرده و هسته میباشند ‪.‬‬
‫هسته در بندهای مواد محلی میتواند(کم ضخامت)نازک ‪،‬عریض ‪،‬عمودی و مایل باشد‪.‬‬
‫هسته زمانی کم ضخامت نامیده میشود که نسبت عرض اساس آن بر ارتفاع مکمل آن در حدود های (‪)0.5-0.7‬باشد‪.‬‬
‫اما اگر این نسبت بیشتر از حدود فوق الذکر باشد هسته بنام عریض یاد میشود‪ .‬هسته های عریض در شرایطی انتخاب‬
‫میشوند که خاکهای مورد استفاده در آنها داری کیفیت آنقدر خوب نباشند‪.‬‬
‫برتری های هسته‬
‫‪ -1‬هسته بند به صورت نسبتآ مطمئین تری از یخ بندی وقایه بوده و از تغیر شکل جسم بند کمتر متاثر میشود‪.‬‬
‫‪-2‬در صورت عین اندازه های بند حجم مواد که در هسته بکار میرود‪ ،‬نظر به پرده کمتر میباشد‪.‬‬
‫‪ -3‬هسته همزمان با جسم بند ساخته میشود ‪.‬‬
‫برتری های پرده‬
‫‪ -1‬پرده در هنگام نظارت بیشتر قابل دسترس میباشد یعنی میتواند ترمیم شود‪.‬‬
‫‪ -2‬درصورتکه بند دارای پرده باشد‪،‬حجم کمتر تنه ان توسط آب مشبوع میباشد‪.‬‬
‫‪ -3‬پرده میتواند بعد از ریخت مکمل جسم بند ریخت و ساخته شود‪.‬‬

‫خصوصیات خاکهای قابل استفاده در خسم بند های خاکی‬

‫در بندهای خاکی که به طریقه پرکاری خشک ساخته میشود به اساس رهنمائی نورمها و قواعد ساختمانی میتواند از تمام‬
‫انواع خاک ها استفاده به عمل آید به شرطکه‪:‬‬
‫خاک های شور (امالحی) که مقدار نمک های کلورین ‪ 𝐶𝑎𝐶𝑙2‬و ‪ 𝑀𝑔 𝐶𝑙2‬الی ‪ 5‬فیصد وزنی ویا کمتر از‬ ‫‪-1‬‬
‫آنرا تشکیل داده باشد‪.‬‬

‫‪ -2‬خاک های سلفاید ‪ 𝐶𝑎 𝑆𝑂4‬و ‪ 𝑀𝑔 𝑆𝑂4‬الی ‪ 2‬فیصد وزنی ویا کمتر از آنرا در حجم خاکهای مورد استفاده در جسم‬
‫بند تشکیل داده باشد میتواند بخاطر اعمار بند بکار روند‪.‬‬
‫‪ -3‬خاک های که د ر جسم بند بکار میروند باید فاقد عناصر عضوی و بقایای فوسیل های حیوانی و نباتی باشد ویا هم‬
‫اینکه مقدار این مواد در خاکهای مورد استعمال کمتر از ‪ 5‬فیصد وزنی باشد‪.‬‬
‫‪ -4‬رطوبت طبیعی خاک هایکه در ساختمانها ضد فلتری استعمال میشود باید در حدود ذیل باشد‪:‬‬
‫𝐿𝐿𝑊 < 𝑁𝑊 < 𝐿𝑆𝑊‬
‫درمساوات فوق 𝐿𝐿𝑊 ‪ -‬رطوبت خاک در سرحد سیالیت ‪ – 𝑊𝑆𝐿 ،‬رطوبت خاک که در لودر می چسپد‪.‬‬

‫‪Lecture by:Engineer Naqebullah Satarzada‬‬ ‫‪25‬‬

 ‫‪DAM DESIGN‬‬

‫‪ -5‬در فلتر های معکوس یا ساحات تبدیلی باید از ریگ های جغل دار استفاده به عمل آید‪.‬‬
‫ترکیب دانه خاک ها‬ ‫‪)a‬‬
‫مافذ دار خاک ویا ضریب منفذداری‬ ‫‪)b‬‬
‫ضریب غیر متجانسیت خاک های هر قسمت جسم بند‪.‬‬ ‫‪)c‬‬
‫وزن مخصوصه اسکلیت خاک‬ ‫‪)d‬‬
‫رطوبت خاک ویا درجه مرطوب بودن‬ ‫‪)e‬‬
‫وزن مخصوص خاک‬ ‫‪)f‬‬
‫کثافت و حد استقامت خاکها‬ ‫‪)g‬‬
‫ضریب فلتری خاک‬ ‫‪)h‬‬
‫ظرفیت اعظمی رطوبت مالیکولی‪.‬‬ ‫‪)i‬‬

‫اجزا و عناصر متشکله پروفیل عرضی بندهای خاکی و اندازه های آن‬

‫‪.‬‬

‫‪-۴‬پته یا برم نشیب فوقانی‬ ‫‪-۳‬تحکیم کاری نشیب فوقانی‬ ‫‪-۲‬هسته بند‬ ‫‪-۱‬قله بند‬
‫‪-۷‬جسم یا تنه بند‬ ‫‪-۶‬زابر اتکایی‬ ‫‪-۵‬نشیب فوقانی یا نشیب جلوی‬
‫‪-۱۰‬اساس یا تهداب بند‬ ‫‪-۸‬کاسه ذخیره بند ‪-۹‬بستر طبعی دره در محل اعمار بند‬
‫‪-۱۳‬سطح قاعده بند‬ ‫‪-۱۱‬دندانه هسته در اساس ‪-۱۲‬ساحه تبدیلی یا فلتر معکوس‬
‫‪-۱۶‬برم نشیب عقبی‬ ‫‪-۱۴‬قله زابر اتکایی ‪-۱۵‬نشیب عقبی یا نشیب تحتانی‬
‫‪-۱۷‬قسمت تحتانی‬
‫و همچنان در شکل فوق‬

‫‪( – H1‬عمق آب در پیش روی بند)(عمق آب در صورت سطح نورمال دذخیره)‪.‬‬

‫‪( – H 2‬عمق آب در قسمت تحتانی‪) .‬‬

‫‪()Dam height( - Hd‬ارتفاع مکمل بند)‪.‬‬

‫)‪ ()Normal water surface elevation(– (N.W.S.E‬سطح نورمال آب در کاسه ذخیره)‬

‫‪Lecture by:Engineer Naqebullah Satarzada‬‬ ‫‪26‬‬

 ‫‪DAM DESIGN‬‬

‫‪( )dead surface elevation(-(D.S.E ).‬سطح عاطل آب در کاسه ذخیره‪).‬‬

‫)‪( )tail water elevation( – (T.W.E‬سطح آب در درقسمت تحتانی ‪).‬‬

‫) ‪ – (T.P.E‬نشانه قله منشور اتکایی‬

‫‪ ()River bed elevation(– (R.B.E) .‬نشا نه کف دریا )‪.‬‬

‫(‪()crest breadth( – (Bcr‬عرض قله بند) ‪.‬‬

‫‪.‬‬ ‫(‪ ()up core breadth(– (b c.u‬عرض قله هسته )‬

‫(‪ ()down core breadth(– (b c.d‬عرض هسته در اساس )‬

‫)‪ ()Dam crest elevation(– (D.C.E‬نشانه قله بند)‬

‫𝑏‪()free board height(– . 𝐻𝑓.‬ارتفاع ذخیروی )‬

‫‪()Berm elevation(– (B.E) .‬نشانه برم نشیب فو قانی) ‪.‬‬

‫(‪()foundation depth( –(D found.‬عمق کندنکاری در اساس بند )‪.‬‬

‫ساختمان های زابری در جسم بند های خاکی‪.‬‬
‫ساختمان های زابری در جسم بندهای خاکی به منظور های ذیل ساخته میشوند ‪.‬‬
‫‪ ‬جلوگیری از خروج منحنی رکود به روی نشیب تحتانی و نتیجتآ بلند بردن استواری نشیب ‪.‬‬
‫‪ ‬جلوگیری از تغیر شکل فلتری در جسم بند و هسته‬
‫‪ ‬راهنمائی نمودن مصون آب های فلتری به قسمت تحتانی‪.‬‬

‫‪Lecture by:Engineer Naqebullah Satarzada‬‬ ‫‪27‬‬

 ‫‪DAM DESIGN‬‬

‫نظربه موقعیت در جسم بندها و ساختمان شان زابر ها به دو گروپ ذیل تقسیم میشوند‪.‬‬
‫‪ -1‬زابر های خارجی‪:‬که به اشکال ذیل میباشند‪.‬‬

‫زابر های اتکائی‪ :‬زمان ساخته میشوند که نوسان نقطه خروج منحنی رکود بروی نشیب عقبی زیاد باشد‪ .‬زیرا زابر اتکائی‬
‫در همچو حاالت از جریان فلتری جلوگیری بهتر مینماید‪.‬‬
‫زابر منشوری‪ :‬در حاالت در نظر گرفته میشود که عالوه بر خروج بیخطری آب های فلتری بلند بردن استواری نشیب‬
‫عقبی نیز مطلوب باشد‪.‬‬
‫زابر های مرکب در صورت ساخته میشود که ساحه نوسان منحنی رکود در داخل جسم بند خیلی زیاد باشد‪.‬‬
‫در ضمن در قسمت بین زابر و جسم بند و یا اساس بند باید حتما یک ساحه تبدیلی به عباره دیگر فلتر معکوس در نظر‬
‫گرفته میشود که وظیفه فلتر های معکوس آنست که نگذارد تا ذرات میده دانه خاک های جسم بند ویا اساس آن از‬
‫طریق منفذ های مواد زابری توسط جریان فلتری برده شود ‪ .‬زابر از سنگ پارچه های کوهی ساخته میشود و دارای‬
‫منفذ های زیاد میباشد‪.‬‬

‫‪Lecture by:Engineer Naqebullah Satarzada‬‬ ‫‪28‬‬

 ‫‪DAM DESIGN‬‬

‫‪-2‬زابر های داخلی‪:‬‬

‫‪ – 1‬زابر مسطح افقی‪:‬این زابر ها در صورت ساخته میشود که بنابر کدام علت ضرورت باشد تا قسمت بیشتر از تنه بند‬
‫درزمان بهره برداری خشک باشد‪.‬‬

‫‪-2‬زابر های نلی عبارت از نلهای سمنتی ‪،‬آهنکانکریتی ویا ندرتا نل های آهنی زد زنگ بوده که از یک ساحل تا ساحل‬
‫دیگر به طول قاعده بند گذاشته شده‪.‬و محیط خارجی شان دارای مجرا ها بخاطر داخل شدن آبهای فلتری میباشند‪.‬‬
‫اطراف محیط بلول یا نل مذکور ذریعه فلتر معکوس احاطه میشود تا از نفوذ خاکهای جسم بند بداخل بلولها جلوگیری‬
‫بعمل آمده و در زمان بهره برداری نلهای زابری پر و مسدود نگردند‪.‬‬

‫‪-3‬زابر عمودی با آبرو های افقی ‪:‬در صورت موجودیت زابر عمودی طوریکه از شکل ذیل دیده میشود نیمه عقبی بند‬
‫کامآل خشک میباشد‪ .‬اندازه های زابر عمودی و فاصله بین آبروهای افقی تابع ارتفاع بند و مقدار جریان فلتری میباشد‪.‬‬

‫‪Lecture by:Engineer Naqebullah Satarzada‬‬ ‫‪29‬‬

 ‫‪DAM DESIGN‬‬

‫اشکال خرابی بند های خاکی‬

‫‪-۱‬لب ریز شدن و ارتفاع آزاد‪:‬‬

‫لبریز شدن به حالت گفته میشود که در آن آب دریا از باالی قله بند سرریز شود که در چنین حالتی به واسطه‬
‫فرسایش و آب شکستگی تمام آب کاسه ذخیره موجودیت بند میتواند در خطر بیفتد‪.‬عوامل موثر در جلوگیری‬
‫از لبریز شدن بند همان ظرفیت کافی ارتفاع آزاد میباشد‪.‬زیرا در هنگام آب خیزی و سیالب اگر ظرفیت ارتفاع‬
‫آزاد کافی نباشد در نتیجه آب دریا ممکن است بیش از حد باال آمده و از قله بند سرریز نماید‪.‬‬

‫‪-۲‬پایداری‪:‬‬
‫جسم و تهداب بند باید در هنگام ساخت و تمام شرایط بهره برداری پایدار باشد‪.‬به همین علت میل های‬
‫پیشروی بندو عقب بند باید به قدر کافی مالیم و وضعیت تنشها در جسم و تهداب بند نسبت به خرابی برش‬
‫به قدر کافی مطمین باشد‪.‬‬

‫‪-۳‬کنترول نشست در بند‪:‬‬

‫برای جلوگیری از فرسایش به علت پدیده (‪)piping‬و حرکت مصالح ریزدانه از هسته نفوذ ناپذیر و مشبوع‬
‫شدن میل عقبی ‪،‬باید نفوذ آب از جسم و تهداب بند کنترول گردد و در ضمن میل هایدورلیکی‪،‬فشار و سرعت‬
‫نفوذ آب یا فلتریشن باید به حد مجاز برای مواد مصرف شده در بند در نظر گرفته شود‪.‬‬

‫‪Lecture by:Engineer Naqebullah Satarzada‬‬ ‫‪30‬‬

 ‫‪DAM DESIGN‬‬

‫‪-۴‬محافظت میل بند‪:‬‬

‫میل بند باید در مقابل فرسایش های موضعی به علت تاثیر موج ‪،‬فشار و حرکت یخ به طور مناسبی محافظت‬
‫گردد‪.‬‬

‫قلعه بند‪:‬‬
‫عرض قلعه بند مربوط کالس سرکی میباشد که از طریق قلعه بند عبور مینماید ‪.‬قیمت در نشانه عرض قلعه در حدود ‪8‬الی‬
‫‪ 12‬متر گرفته میشود‪ .‬اگر از طریق قلعه بند عبور متصور هم نباشد عرض قلعه در حدود ‪3‬الی ‪ 5‬متر انتخاب میگردد‪.‬‬
‫کالس سرک در قلعه بند مربوط تعداد وسایط باربری است که در یک شبانه روز از باالی سرک عبور مینماید ‪.‬فرش سرکهای‬
‫مذکور نیز مطابق کالس آنها انتخاب میشوند که میتوانند سلب های آهنکانکریتی ‪،‬اسفالت ‪،‬سنگ فرش ویا ریگ و جغل‬
‫باشد‪.‬‬
‫ترتیب طبقوی ریخت فرش سرک طوری است تا آبهای بارانی که بروی سرک (قلعه ) جاری میشوند باید بشکل مصون و‬
‫بیخطر به طرف قسمت تحتانی هدایت گردند تا اسباب تخریب نشیب های بند فراهم نگردد‪.‬‬
‫عرض پیاده رو نباید کمتر از ‪ 2‬متر انتخاب گردد‪.‬‬
‫بمنظور خارج شدن آبهای بارانی ویا آبهای ناشی از ذوب برفها‪،‬فرش این سرکها بشکل مایل به دو طرف (ماهی پشت)‬
‫ساخته میشود‪.‬‬

‫تعین نشانه قلعه بند‪:‬‬

‫در اعمار بند ها اغلبا در پیشروی خویش کاسه های ذخیره را ایجاد مینمایند که در آنجا یک حجم زیاد اب ذخیره شده‬
‫ویک حصه سطح زمین را می پوشاند ‪.‬بدیهی است که وزش باد ها باعث بوجود آوردن امواج در کاسه ذخیره میشود ‪.‬هر‬

‫‪Lecture by:Engineer Naqebullah Satarzada‬‬ ‫‪31‬‬

 ‫‪DAM DESIGN‬‬

‫گاه ارتفاع موج زیاد باشد امواج از باالی قلعه بند عبور نموده و تهدیدی بزرگی را متوجه نشیب عقبی بند میسازد‪ .‬عالوتآ‬
‫امکان دارد در هنگام آب خیز ی های زیاد و شدید غیر قابل پیش بینی یا هم وقوع حادثه و عدم کفایت در کار ساختمان‬
‫های پرچاوه ای ‪ ،‬سطح آب در کاسه ذخیره بلند رفته و آب از طریق قلعه بند سرریز گردد‪ .‬چون سرازیر شدن آب ازطریق‬
‫قلعه بند های مواد محلی در هیچ صورت مجاز نمی باشد از ینرو نشانه قلعه بند باید دقیقآ محاسبه و تعین گردد‪.‬‬

‫برای تعین نشانه قله بند از فورمولهای ذیل استفاده مینمائیم‪.‬‬

‫𝐵𝐹𝐻 ‪𝐻𝑑 = 𝐻1 +‬‬
‫درفورمول فوق ‪:‬‬
‫𝑑𝐻‪-‬ارتفاع مکمل بند‬
‫‪-𝐻1‬عمق آب در پیشروی بند درصورتیکه سطح آب اعظمی باشد‪.‬‬
‫𝐵𝐹𝐻‪-‬ارتفاع آزاد‬

‫فورمول تعین نشانه قله بند ‪:‬‬

‫𝐵𝐹𝐻 ‪𝐷𝑐𝑟 𝐸𝐼 = 𝑅. 𝐵. 𝐸𝐼. +𝐻1 +‬‬
‫𝐼𝐸 𝑟𝑐𝐷‪-‬نشانه قله بند‬
‫‪-𝑅. 𝐵. 𝐸𝐼.‬نشانه کف دریا‬

‫فورمول ارتفاع آزاد‪:‬‬

‫ارتفاع آزاد مربوط به ارتفاع امواج ) 𝒘𝒉( میباشد که به طور تقریبی میتوان از روابط ذیل بدست‬
‫آورد‪.‬‬
‫𝒘𝒉 𝟓 ‪𝑭𝒓𝒆𝒆 𝒃𝒐𝒂𝒓𝒅 = 𝟏.‬‬
‫ارتفاع بند 𝒉 ‪𝑭𝒓𝒆𝒆 𝒃𝒐𝒂𝒓𝒅 = 𝟑 − 𝟓 %‬‬
‫𝒎𝒄 𝟎𝟗 = 𝒏𝒊𝒎) 𝒅𝒓𝒂𝒐𝒃 𝒆𝒆𝒓𝑭(‬

‫𝑎 ‪𝐻𝐹𝐵 = ℎ1 + ℎ𝑅 +‬‬
‫‪ –a‬عبارت از اندازه ذخیروی است که قیمت آن نظربه کالس بند درحدود ‪ 1.5-1‬درنظرگرفته میشود‪.‬‬

‫‪Lecture by:Engineer Naqebullah Satarzada‬‬ ‫‪32‬‬

 ‫‪DAM DESIGN‬‬

‫ارتفاع دوش موج بروی نشیب ( 𝑅‪ )ℎ‬مساویست به‪:‬‬

‫‪3‬‬ ‫𝑊𝐿‬
‫√ ∗ 𝛼𝑔𝑡 ∗ 𝑊‪ℎ𝑅 = 2𝑘𝑟 ∗ ℎ‬‬
‫𝑊‪ℎ‬‬

‫درفورمولهای فوق‪:‬‬
‫𝑟𝑘‪-‬ضریبیست که قیمت آن مربوط درشتی تحکیم کاری نشیب میشود‪.‬‬
‫درصورت تحکیم کاری سنگریزه ای ‪ 𝑘𝑟 = 0.55‬درصورت تحکیم کاری سنگفرش ‪ 𝑘𝑟 = 0.75‬ودر صورت تحکیم‬
‫کاری ذریعه سلب های کانکریتی ‪ 𝑘𝑟 = 0.9‬قبول میشود‪.‬‬
‫𝑊‪−ℎ‬ارتفاع موج که مساویست به‪:‬‬
‫𝐿‬
‫𝜀 ∗ 𝐿√ ∗ 𝑊 ∗ ] 𝑊‪ℎ𝑤 = 0.075 ∗ [1 + 𝑒 0.4‬‬

‫∝‪−‬زاویه ایست که نشیب جلوی بند با افق تشکیل میدهد‪.‬‬

‫𝑊𝐿‪−‬طول موج که مساوی میشودبه‪.‬‬

‫𝐿‬
‫√ ∗ 𝑤 ∗ ‪𝐿𝑊 = 0.073‬‬
‫𝜀‬

‫‪-e‬اساس لوگارتم طبیعی‬

‫𝜀‪ -‬ضریبی است که قیمت آن مربوط خصوصیت سرعتی باد بوده و قیمت آن چنین محاسبه میگردد‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫=‪ε‬‬ ‫‪14‬‬
‫𝑤 ‪9 + 19𝑒 −‬‬
‫‪−ℎ1‬اندازه بلندی خط وسطی موج نظر به سطح اعظمی آب در کاسه ذخیره‪.‬‬
‫𝐿‪𝑊 2‬‬
‫‪ℎ1 = 0.006‬‬ ‫𝛽 ‪cos‬‬
‫𝐻𝑔‬

‫‪Lecture by:Engineer Naqebullah Satarzada‬‬ ‫‪33‬‬

 ‫‪DAM DESIGN‬‬

‫درفورمول فوق ‪:‬‬

‫𝑚‬
‫‪ -W‬سرعت وزش باد به‬
‫𝑐𝑒𝑠‬

‫‪ -L‬طول کاسه ذخیره به سمت وزش باد به ‪km‬‬

‫‪ -g‬تعجیل جاذبه زمین‬
‫‪−β‬زاویه ایست که سمت وزش باد با خط عمود بر محور بند تشکیل میدهد‪.‬‬
‫‪ -H‬عمق متوسط آب در کاسه ذخیره به سمت وزش باد‪.‬‬
‫بعد از محاسبه قیمتها را در فورمول 𝐵‪ 𝐻𝐹.‬وضع نموده و قیمت 𝐵‪𝐻𝐹.‬را مییابیم ‪.‬و باالخره ارتفاع مکمل بند 𝑑𝐻 و نشانه‬
‫قله بند ‪ D.C.EL‬را قرار ذیل محاسبه مینماییم‪.‬‬
‫𝐵‪𝐻𝑑 = 𝐻1 + 𝐻𝐹.‬‬
‫𝑑𝐻 ‪𝐷. 𝐶. 𝐸𝑙 = 𝑅. 𝐵. 𝐸𝑙 +‬‬
‫برم ها‬
‫برم ها بروی نشیب های بند هائیکه ارتفاع شان بیشتر از (‪ )15‬متر باشد مد نظر گرفته میشوند‪.‬برم باعث هموارتر ساختن‬
‫میالن وسطی نشیب گردیده و رول اتکا های قسمت فوقانی را ایفا می نماید ‪ .‬موجودیت برم های کمک مینمایدکه آبهای‬
‫بارانی که بروی نشیب های خاکی جاری میشود بدون کدام ضرر به سواحل هدایت گردد‪.‬‬
‫عرض برم ها در حدود‪ 2‬الی ‪ 6‬متر قبول میشود و برم ها به ارتفاع ‪ 10‬الی ‪ 15‬متر از همدیگر گذاشته میشوند در نشیب‬
‫فوقانی صرف یک برم در نشانه ‪ 2hw‬پایینتر از سطح عاطل ‪ D.S.EL‬در نظر گرفته میشود‪.‬که منحیث اتکای تحکیم‬
‫کاری نشیب مذکود ایفای وظیفه مینماید ‪ .‬ودر حال حاظر به منظور جلوگیری از افزایش حجم بند ها اکثرآ درنشیب های‬
‫تحتانی از برم ها صرف نظر به عمل میایند‪.‬‬

‫میالن نشیب های بند های خاکی‪.‬‬

‫میالن های نشیب های بندهای خاکی قبل از همه مربوط به نوعیت خاک میباشد که جسم بند از آن ساخته مشود و قیمت‬
‫نهائی ضریب میالن نشیب های بند از شرایط تامین استواری نشیب ها تعین میشود‪.‬‬
‫بطور مقدماتی قیمت ضریب میالن برای بند های ریگی به کمک جدول ذیل دریافت شده میتواند ‪ .‬قیمت‬
‫ها ی ‪m1‬و ‪ m2‬که درجدول ذیل داده شده اند صرف برای بند های ریگی قابل قبول اند در صورت که بند‬
‫ها از خاک های گلدار ساخته شوند‪ ،‬قیمت های میالن نشیب شامل جدول فوق به اندازه ‪ 0.5‬بیشتر قبول‬

‫‪Lecture by:Engineer Naqebullah Satarzada‬‬ ‫‪34‬‬

 ‫‪DAM DESIGN‬‬

‫میشوند‪.‬در حال حاضر بند های مرتفع اکثراً طوری ساخته میشوند که نشیب های شان بشکل شکسته یا‬
‫منکسر باشند‪.‬‬

‫بند با نشیب های شکسته‬

‫تحکیم کاری نشیب بند های خاکی ‪:‬‬

‫به منظور جلوگیری از تخریب شدن نشیب های بند از اثر امواج آب در کاسه ذخیره بارندهگی های موسومی وسایر عوامل‬
‫اتمسفیری ‪،‬الزم است تا نشیب های بند های خاکی تحکیم کاری گردند‪.‬انتخاب نوع تحکیم کاری نشیب مربوط به ارتفاع‬
‫‪،‬کالس و شرایط اقلیمی بند میباشد‪ .‬در بند های کوچک کالس ‪ 6‬معموآلکدام تحکیم کاری خاص در نظر گرفته نمیشود‬
‫وص رف با هموار تر ساختن میالن های بند اکتفا میشود‪.‬هم چنین دربند های کوچک که ضریب میالن شان کم باشد‪،‬نشیب‬
‫ها توسط جغلهاو سنگچل ها پوش میشوند که این عمل از یکطرف نشیب های بند ها را تحکیم کاری نموده و از طرف‬
‫دیگر استواری نشیب ها را در مقابل قوه های دینامیکی(زلزله وغیره)بیشتر میسازد‪.‬‬
‫مواد و عناصر یکه در تحکیم کاری نشیب های فوقانی از آن ها استفاده به عمل میاید ‪،‬قرار ذیل اند‪:‬‬
‫تحکیم کاری توسط سنگ ریزه‬ ‫‪-1‬‬
‫تحکیم کاری توسط سلب های کانکریتی وآهنکانکریتی‪.‬‬ ‫‪-2‬‬
‫تحکیم کاری توسط سنگ فرش‬ ‫‪-3‬‬
‫تحکیم کاری توسط اسفالت کانکریت‪.‬‬ ‫‪-4‬‬
‫مواد سنگ ریزه ای که در تحکیم کاری نشیب به کار میروند باید از جمله محصوالت احجار میتامارفیک (مذاب فورانی)‬
‫باشند‪.‬‬

‫‪Lecture by:Engineer Naqebullah Satarzada‬‬ ‫‪35‬‬

 ‫‪DAM DESIGN‬‬

‫مواد سنگریزه ئی تقریب ًا در تمام شرایط قابل استفاده اند‪ .‬چون برتری های عمده این تحکیم کاری در آنست که از یک‬
‫طرف امکا نات میکا نیزه ساختن امور استحصا ل ‪ ،‬بارگیری و ریخت سنگ ریزه در محل بیشتر میباشد و از طرف دیگر‬
‫تحکیم کاری سنگ ریزه ای انحنا پذیر بوده و زودتر ترمیم میشود‪ .‬که این خود کیفیت تحکیم کاری را بلند میبرد‪.‬‬

‫وزن محاسبوی سنگ ها در صورت تحکیم کاری سنگ ریزه و سنگ فرش چنین محاسبه میشود‪.‬‬

‫‪ – μ‬ضریبی است که قیمت آن چنین انتخاب میشود‪.‬‬

‫‪ - μ =۰.۰۱۱‬در صورت تحکیم کاری سنگ فرش‬

‫‪ - μ = ۰.۰۲۵‬در صورت تحکیم کاری سنگ ریزه ئی‪.‬‬
‫‪ γ st‬و ‪ - γw‬با ا لترتیب اوزان حجمی سنگ وآ ب میباشند ‪.‬‬
‫‪ Lw‬و ‪ – hw‬با الترتیب طول و ارتفاع موج میباشند که از اثر وزش باد و غیره عوامل در کاسه ذخیره در قسمت‬
‫پیشروی بند تشکیل میشود‪.‬‬
‫‪ – m‬ضریب میالن نشیب فوقانی میباشد‪.‬‬

‫‪Lecture by:Engineer Naqebullah Satarzada‬‬ ‫‪36‬‬

 ‫‪DAM DESIGN‬‬

‫ضخامت قشر تحکیم کاری سنگ فرش و سنگریزه و در حدود ذیل تعین میشود ‪:‬‬

‫تحکیم کاری توسط سلب های کانکریتی وآهنکانکریتی‪.‬‬

‫تحکیم کاری نشیب ها به شکل جعبه ها نیز صورت میگیرد‪ .‬دیوار های جعبه ها از کانکریت ویا آهن کانکریت با سیخ‬
‫بندی نسبتأ ضعیف ساخته میشود‪ .‬داخل جعبه ها توسط مواد سنگی ( سنگریزها وسایر پرکننده های سنگی ) پر‬
‫میگردد ‪.‬‬

‫ضخامت سلب های آهن کانکریتی به فورمول ذیل دریافت میگردد‪.‬‬

‫‪Lecture by:Engineer Naqebullah Satarzada‬‬ ‫‪37‬‬

 ‫‪DAM DESIGN‬‬

‫به طورعموم بند های مواد محلی باید خواسته های ذیل راتامین نمایند‪.‬‬
‫‪ -1‬چون سرازیر شدن آب از طریق قله این نوع بندها مجاز نمیباشد بنآ ساختمان های پرچاوه ئی باید به صورت مطمین‬
‫عبور مقدار های جریان اعظمی را گرانتی نماید‪.‬‬
‫‪ -2‬پروفیل عرضی بندها ‪،‬ساختمان های ضد فلتری وساختمان های زابری باید استواری نشیب بندها را در کلیه شرایط‬
‫اعمار و بهره برداری تامین نماید‪.‬‬
‫‪ -3‬تحکیمکاری نشیب و قله بند باید بطور مطمین بند را از تخریب شدن و تاثیر عوامل اتمسفیری محافظه و وقایه نماید‪.‬‬
‫‪ -4‬نشانه قله بند باید طوری تعین گردد که در صورت ایجاد شدن امواج در کاسه های ذخیره آب از طریق قله بند سرازیر‬
‫نگردد‪.‬‬

‫محاسبات فلتر در بند های مواد محلی‬

‫عملیه نفوذ و حرکت آب از طریق منفذ های خاک بنام فلتریشن یاد میشود مقدار آبیکه در فی واحد زمان از طریق منفذهای‬
‫خاک عبور نموده و از کاسه ذخیره ضایع میشود بنام جریان فلتری نامیده میشود‪.‬‬
‫که جریان فلتری تنه بند را به دو حصه تر و خشک تقسیم مینماید ‪.‬سطحیکه قسمت های تر و خشک جسم بند را از‬
‫همدیگر تفکیک و جدا میسازد بنام سطح رکود ویا بنام منحنی رکود یاد مینمایند‪.‬‬
‫فاصله بین دو نشیب را که جریان فلتری هنگام عبور از طریق جسم بند آنرا طی مینماید بنام فاصله یاراه فلتری یاد‬
‫مینمایند‪.‬‬

‫تفاوت بین سطوح آزاد آب در قسمتهای قبل وبعد از بند بنام نپور یا سرکوب یاد میگردد‪ .‬خارج قسمت نپور برفاصله فلتری‬
‫بنام گرادینت هایدرولیکی یا هم میل هایدرولیکی یاد میگردد‪.‬‬
‫نشیب فوقانی بنام سرحد دخولی و نشیب عقبی بنام سرحد خروجی جریان فلتری یاد میشوند‪.‬‬

‫برای بند های خاکی محاسبات فلتری به منظور های ذیل اجرا میگردند‪:‬‬
‫‪ -1‬تعین موقعیت منحنی رکود‬
‫‪ -2‬دریافت پارامتر های فلتری از قبیل مقدار جریان فلتری‪،‬سرعت ‪،‬فشار فلتری و غیره‪.‬‬
‫‪ -3‬محاسبه تغیر شکل های فلتری‪.‬‬

‫‪Lecture by:Engineer Naqebullah Satarzada‬‬ ‫‪38‬‬

 ‫‪DAM DESIGN‬‬

‫محاسبه استواری نشیب بند های خاکی‬

‫هدف اساسی از اجرای محاسبه استواری تمام ساختمان ها (منجمله بندهای مواد محلی)آنست که در نتیجه محاسبات‬
‫مذکور دریافت گردد که ساختمان تحت عمل تمام قوه های خارجی (قوه های عامل)بادر نظرداشت ترکیب های ممکنه‬
‫این قوه ها یا هیچ تغیر محل نه نماید ویا اینکه اندازه تغیر محل شان در حدود مجاز باشد‪.‬‬

‫استواری ساختمان به چهار شکل ذیل تقسیم میشود‪.‬‬

‫استواری قسمی‪:‬آنست که هر یک از عناصر متشکله و تمام اجزای ساختمان در مجموع باید در مقابل قوه‬ ‫‪-1‬‬
‫های عامل استوارباشند‪.‬‬
‫استواری کلی ‪:‬آنست که ساختمان باید در مجموع درمقابل قوه های عامل تامین باشد‪.‬‬ ‫‪-2‬‬
‫استواری درلغزش‪:‬آنست که تمام ساختمان بصورت کل ویا اجزای جداگانه و متشکله آن به اثر عمل قوه‬ ‫‪-3‬‬
‫های وارده (قوه های عامل)لغزش نکرده وازجای خود تغیر محل نکند‪.‬‬
‫استواری در چپه شدن‪:‬آنست که ساختمان باید از اثر عمل مومنت های چپه کننده واژگون نشود‪.‬‬ ‫‪-4‬‬
‫دراثر زلزله ‪،‬طوفان هاو غیره امکان دارد که استواری عمومی ساختمان دفعتآبرهم بخورد‪.‬‬
‫ساختمان استواری قسمی خود را زمانی از دست میدهد که یک قسمت از ساختمان در اثر عمل قوه ها وعوامل مختلف‬
‫استواری و پایداری خود را از دست میدهد‪.‬‬
‫نسبت مجموعه قوه های گیرنده بر مجموعه قوه های که باعث تغیر محل ساختمان میگردند بنام ضریب استواری در لغزش‬
‫یاد میگردد‪.‬‬
‫𝑠𝑒𝑐𝑟𝑜𝑓 𝑔𝑛𝑖𝑡‪∑ 𝑅𝑖𝑔ℎ‬‬
‫= ) 𝐹 ‪(𝑆.‬‬
‫𝑠𝑒𝑐𝑟𝑜𝑓 𝑔𝑛𝑖𝑑𝑖𝑙𝑠 ∑‬
‫یا‬

‫مجموعه قوه های گیرنده‬

‫= ضریب استواری در لزش‬
‫مجموعه قوه های لغزاننده‬
‫فورمول ضریب استواری در چپه شدن‪:‬‬
‫𝑠𝑡𝑛𝑒𝑚𝑜𝑚 𝑔𝑛𝑖𝑡‪∑ 𝑅𝑖𝑔ℎ‬‬
‫= )𝑆 ‪(𝐹.‬‬
‫𝑠𝑡𝑛𝑒𝑚𝑜𝑚 𝑔𝑛𝑖𝑛𝑟𝑢𝑡𝑟𝑒𝑣𝑂 ∑‬
‫یا‬

‫مجموعه مومنت های گیرنده‬

‫= ضریب استواری در شدن چپه‬
‫مجموعه مومنت های چپه کننده‬

‫جهت افاده ریاضیکی روابط فوق سمبول های ذیل را قبول مینمائیم‪:‬‬
‫𝑠 𝐹 ‪−𝑆.‬ضریب استواری در لغزش‪.‬‬
‫𝑜 ‪−𝑆. 𝐹.‬ضریب استواری در چپه شدن‪.‬‬

‫‪Lecture by:Engineer Naqebullah Satarzada‬‬ ‫‪39‬‬

 ‫‪DAM DESIGN‬‬

‫𝐹 ‪−𝑅.‬قوه های گیرنده‪.‬‬

‫𝐹 ‪−𝑆.‬قوه های لغزاننده‪.‬‬
‫𝑀 ‪−𝑅.‬مومنت(مومنت های )گیرنده‪.‬‬
‫𝑀 ‪−𝑂.‬مومنت های چپه کننده‪.‬‬

‫برهم خوردن استواری بند های خاکی از اثر برهم خوردن استواری نشیب بند آغاز میگردد‪.‬از این رو مسئله محاسبه استواری‬
‫نشیب از اهمیت خاص برخورداراست ‪.‬تخریب نشیب معموآل از اثر بمیان میاید که کتله لغزنده در آن میتواند به شکل یک‬
‫استوانه فرض گردیده و بنام سطوح استوانه ای لغزش یاد میشوند و منظوراساسی از محاسبه استواری نشیب آنست که چنان‬
‫سطح استوانه ای لغزش دریافت گردد که قیمت ضریب استواری آن اصغری باشد وهمین قیمت اصغری ضریب استواری باید‬
‫بزرگتر ازیک باشد‪.‬‬
‫اگر در نتیجه محاسبه استواری نشیب معلوم گردد که قیمت ضریب ذخیره کمتر از یک است جهت تامین استواری در بند‬
‫های مواد محلی یکی از این قبیل تدابیر عبارت از هموارتر ساختن میالنهای نشیب میباشد‪.‬‬

‫تدابیر الزمی جهت حفظ استواری و محکمی بندهای خاکی‬

‫در طرحریزی هر ساختمان منجمله بندهای خاکی یک اصلی کلی موجود است که باید هیچگاه از نظر دور نشود‪.‬وآن طوریست‬
‫که " مصارف زمان اعمار و بهره برداری حتی االمکان کم ‪،‬کیفیت ساختمان عالی و توانمندی زمان بهره برداری آن در بلند‬
‫ترین حد ممکن باشد"‬
‫یکی از بهتری ن شیوه کاهش مصارف اعمار در بندهای خاکی (بصورت عموم تمام بند های مواد محلی ) آنست که دراعمار‬
‫قسمت بیشتر تنه آن از مواد ساختمانی ارزان و موجود در محل گرفته شودکه در تمام شرایط اعمار وبهره برداری استواری‬
‫آن تامین باشد‪.‬‬
‫جسم بند باید در مقابل سرریز شدن مقادیر اعظمی جریان دارای ایمنی کافی باشد یعنی‪،‬ساختمان های‬ ‫‪-1‬‬
‫پرچاوه ای و سایر مجرا های عبور دهنده آب باید طوری طرح ریزی شوند که در هنگام ضرورت قادر باشند‬
‫تامقادیر جریان ضروری را با اندازه کافی و بطور بال انقطاع عبور داده بتوانند‪.‬‬
‫نشیب های بند های خاکی باید طوری انتخاب شوند که در تمام شرایط احتمالی ساختمان و بهره برداری‬ ‫‪-2‬‬
‫دارای استواری کافی و مطمین باشند‪.‬‬
‫قله بندهای خاکی بمنظور جلوگیری از سرازیر شدن آب باید به اندازه کافی نظربه سطح اعظمی آب در کاسه‬ ‫‪-3‬‬
‫ذخیره بلند تر انتخاب گردد‪.‬‬
‫موقعیت منحنی رکود باید تاحد امکان پائینتر باشد زیرا این کار امکان میدهد تا در نتیجه خشک بودن کتله‬ ‫‪-4‬‬
‫جسم خاکی از گزند های جریان فلتری بیشتر در امان باشد‪.‬‬
‫نشیب فوقانی باید درمقابل تاثیرات مخرب امواج بطور مطمین تحکیم و محافظه شده باشد‪.‬‬ ‫‪-5‬‬

‫‪Lecture by:Engineer Naqebullah Satarzada‬‬ ‫‪40‬‬

 ‫‪DAM DESIGN‬‬

‫‪ -6‬اگربند های خاکی در مناطق زلزله خیز ساخته میشوند باید در حالت وقوع شدید ترین زلزله ممکن استواری‬
‫و محکمی را تا درجه مطلوب حفظ نمایند‪.‬‬
‫بندهای سنگی‪-‬خاکی و بند های سنگریزه ای‬
‫‪ -A‬بندهای سنگی‪ -‬خاکی‬
‫این بندها عبارت از ساختمان های اند که در مقطع عرضی شان از سنگ های مختلف و خاکهای استفاده به عمل آمده‬
‫باشد‪ .‬به عباره دیگر جسم بند ازسنگ و س نگریزه تشکیل شده و ساختمان های ضد فلتری آن از خاک های مختلف‬
‫تشکیل گردیده باشند‪.‬‬
‫ساختمان بند های سنگی‪-‬خاکی و بند های سنگریزه ای در دهه ‪ 60‬قرن بیستم زمانی انکشاف بیشتری یافت که‬
‫ساختمان بند های بزرگ از قبیل بند اراویل در کانادا به ارتفاع(‪ 220‬متر)‪،‬بند نورک در اتحاد شوروی سابق به ارتفاع‬
‫(‪ 300‬متر)‪،‬بند انفرنیال در مکسیکو به ارتفاع(‪ 140‬متر)وغیره آغاز گردید‪.‬‬

‫انتخاب نوعیت بندهای سنگی‪ -‬خاکی‬

‫در انتخاب شکل ونوعیت بند های سنگی خاکی شرایط و عوامل ذیل در نظر گرفته میشوند‪:‬‬
‫موجودیت مواد ساختمانی کافی و مناسب برای ساختمان های ضد فلتری و ساحات تبدیلی‪.‬‬ ‫‪-1‬‬
‫موجودیت امکانات استحصال سنگریزه ها از کندنکاری های اساس و سواحل ویا موجودیت معادن کافی سنگریزه‬ ‫‪-2‬‬
‫های مناسب‪.‬‬
‫شرایط مناسب اقلیمی محل ساختمان‪.‬‬ ‫‪-3‬‬
‫تحلیل و در نظر داشت برتری ها ونواقص هسته و پرده در انتخاب نوع مناسب ساختمان ضد فلتری‪.‬‬ ‫‪-4‬‬
‫در د ره های کم عرض که دارای سواحل تند بوده و از لحاظ تکنالوژیکی اتصال مطمین پرده با سواحل مشکل‬ ‫‪-5‬‬
‫باشد در چنین شرایط برای بند های سنگی –خاکی انتخاب هسته منحیث ساختمان ضدفلتری بهتر میباشد‪.‬‬

‫شرایط اعمار بندهای سنگی خاکی‪.‬‬

‫بندهای سنگی‪-‬خاکی در شرایط ساخته میشوند که سواح ل دره در محل اعمار دارای سکشتگی زیاد نبوده و زاویه‬
‫‪450‬الی ‪ 600‬را با افق تشکیل داده باشند‪.‬‬

‫‪Lecture by:Engineer Naqebullah Satarzada‬‬ ‫‪41‬‬

 ‫‪DAM DESIGN‬‬

‫𝑔𝑘‬
‫باشد)‪.‬‬ ‫اساس بند های سنگی –خاکی باید دارای محکمی کافی باشد (محکمی احجار باید در حدود ‪ 15‬الی ‪25‬‬
‫‪𝑐𝑚2‬‬

‫ساختمان جسم این بند ها باید از سنگهای رخدار که از انفجار صخره ها حاصل شده باشد کار گرفته شود‪.‬‬
‫قیمت ضریب میالن نشیب در بندهای سنگی –خاکی مربوط زاویه اصطکاک داخلی سنگریزه میباشد و زاویه اصطکاک‬
‫داخلی سنگریزه در حدود ذیل میباشد‪.‬‬
‫)‪M=(2 to3.5‬‬
‫ریخت سنگ ویا سنگریزه در جسم بند باید طوری صورت گیرد‪.‬که منفذ داری شان در جسم بند از ‪ %25‬تجاوز نکند‪.‬‬

‫خصوصیات طرح ریزی ‪،‬اجزا و عناصر ساختمانی بند های سنگی –خاکی‬

‫ساختمان های ضد فلتری ‪:‬‬

‫در بند های سنگی – خاکی هسته ویا پرده یگانه ساختمان ضد فلتری میباشد که باید تمامی اثرات منفی جریان فلتری را‬
‫برداشت نموده و اثرات منفی را دفع نمایند‪.‬‬
‫سنگریزه های جسم بند صرف وظیفه ستاتیکی دارد یعنی ساختمان ضد فلتری را استوار نگه میدارد و بس‪.‬‬

‫‪Lecture by:Engineer Naqebullah Satarzada‬‬ ‫‪42‬‬

 ‫‪DAM DESIGN‬‬

‫انتخاب ساحات تبدیلی و فلتری های معکوس‪.‬‬

‫ساحات تبدیلی در بند های سنگی خاکی بطریقه ریخت و متراکم ساختن مسلسل توسط ماشین های متراکم کننده اجرا‬
‫میشود‪ .‬ازینرو عرض سا حات تبدیلی و فلتری های معکوس متناسب به عرض کاری ماشین متراکم کننده انتخاب میگردد‪.‬‬
‫ساحات تبدیلی و فلتری های معکوس به هردو طرف هسته و پرده در نظر گرفته میشوند‪ .‬درین جا باید یاد آوری گردد‬
‫که فلتری معکوس که در جناح فوقانی هسته ساخته میشود میتواند با دقت کمتر تهیه گردد ویا هم در پاره از حاالت‬
‫میتواند از ساخته آن صرف نظر به عمل آید‪.‬‬

‫بررسی امکانات بمیان آمدن درزها در هسته ویا پرده‪.‬‬

‫‪ -1‬کوشش شود تا ضخامت طبقات قشر های ریخت ساختمان های ضد فلتری کمتر انتخاب گردیده و درزمان‬
‫ساختمان آنقدر متراکم شوند که منفذداری شان الی (‪)10%‬پائین آورده شود‪.‬‬
‫‪ -2‬در بعضی موارد محور طولی بندهای خاکی –سنگی و سنگریزه ای میتواند در پالن افتاده کمانی انتخاب‬
‫شود‪.‬‬
‫طوریکه طول تیر آن (‪ f=)0.03-0.05‬طول عمومی بند باشد ‪.‬انتخاب محورطولی کمانی از به میان آمدن درزهای عرضی‬
‫در هسته و پرده جلوگیری مینماید‪ .‬ازمث ال این نوع بندهائیکه محور طولی آن شکل کمانی را دارد وتا اکنون ساخته شده‬
‫عبارت بند "کوگارا"و "اراویل"در ایاالت متحده امریکا و "میکاگریک"درکانادا میباشد‪ .‬انتخاب محور طولی هسته یا پرده به‬
‫شکل کمانی(با انحنای خیلی کم)نیز در جلوگیری از درز های عرض رول قابل مالحظه را دارا میباشد‪.‬‬

‫شیمای محاسبه هسته کم ضخامت در بند های سنگی‪-‬خاکی‬

‫‪𝐻1 − 𝐻2‬‬ ‫𝑍‬
‫= 𝑛𝑖𝑚‪𝑏𝑑.‬‬ ‫=‬ ‫‪∗ 1.1‬‬
‫𝑇‪𝐼𝐶.‬‬ ‫𝑇‪𝐼𝐶.‬‬
‫( ‪ )𝐻1 − 𝐻2‬سرکوب عامل بوده که در شکل نشان داده شده‬
‫‪ ۱.۱‬عبارت از ضریب ذخیره میباشد‬
‫( 𝑇‪ )𝐼𝐶.‬عبارت از گرادینت کنترولی است که خاکهای هسته آنرا تحمل نموده بتواند‪.‬‬
‫به اساس تجارب و توصیه های ساختمانی جهت تعین اندازه عرض هسته در نشانه اساس برای بند های سنگی –خاکی که‬
‫توسط فورمول فوق محاسبه میگردد قیمت گرادینت کنترولی مجازی (( 𝑇‪))𝐼𝐶.‬باید در حدود های (‪ ۲‬الی ‪)۶‬قبول گردد‬

‫‪Lecture by:Engineer Naqebullah Satarzada‬‬ ‫‪43‬‬

 ‫‪DAM DESIGN‬‬

‫بندهای سنگریزه ای‬

‫بندهای سنگریزه ای بندهای را گویند که جسم یا تنه شان از سنگریزه و ساختمان های ضد فلتری آنها از مواد غیر خاکی‬
‫از قبیل کانکریت ‪،‬آهنکانکریت ‪،‬استفالت کانکریت‪،‬فوالد های صفحه ای ویا صفحه های پالستیکی (پولی میرها)ساخته شده‬
‫باشند‪.‬‬
‫جسم بند به نوبه خوی ش میتواند به قسم ریخت آزاد سنگریزه ها‪،‬سنگ چین بدون مصاله ویا سنگ کاری با مصاله ساخته‬
‫شود‪.‬‬

‫ساختمان های ضدفلتری این بند هاعمومآ بشکل پرده ویا دیافراگم انتخاب میشوند‪.‬‬
‫پرده ها میتوانند از مواد مختلف غیر خاکی ساخته شوند در حالیکه دیافراگم ها بهتر است از آهن کانکریت ویا صفحه های‬
‫فوالدی ساخته شوند‪.‬بندهای سنگریزه ای مرتفع به علت زیاد بودن وزن شان باید صرف باالی اساس های صخره محکم‬
‫ساخته شوند‪.‬‬

‫تصنیف بندهای سنگریزه ای ‪.‬‬

‫نظر به جابجا ساختن سنگریزه ها در جسم بند‬
‫‪ -1‬بند های سنگریزه ای که در آنها سنگریزه های محکم بطور عادی ریخت گردیده و توسط هایدرومانیتورها‬
‫متراکم ساخته میشوند‪.‬‬
‫‪ -2‬بند های سنگریزه ای سنگ چین که در آنها سنگریزه بطور خشکه (بدون مصاله)توسط دست در جسم بند‬
‫جابجا میگردد‪.‬‬
‫‪ -3‬بندهای سنگریزه ای که بشکل سنگکاری با مصاله ساخته میشوند‪.‬‬
‫‪ -4‬بندهای مختلط که قسمآ از سنگچین و قسمآ از سنگکاری با مصاله ویا سنگریزه ساخته شده باشند‪.‬‬

‫‪Lecture by:Engineer Naqebullah Satarzada‬‬ ‫‪44‬‬

 ‫‪DAM DESIGN‬‬

‫نظربه ساختمانهای ضدفلتری ‪:‬‬

‫‪ -1‬بند های پرده دار‬
‫‪ -2‬بندهای با دیافراگم ‪.‬‬

‫مانند اشکال ‪ A‬و ‪ B‬فوق‬

‫نظربه ساختار صخره های اساس‪:‬‬

‫‪ -1‬بندهای سنگریزه ای اساس صخره ای‬
‫‪ -2‬بندهای سنگریزه ای اساس غیر صخره ای‬
‫اندازه بزرگی سنگ های مذکور در حدود های ‪ 0.2‬الی ‪ 0.3‬متر بوده و نسبت بین اندازه های هر سنگ بطور تقریبی‬
‫(‪)1:2:3‬باشد‪.‬‬

‫درحال حاضر سعی بعمل میآید تا در ایام ریخت سنگریزه در تنه بند نکات ذیل مراعات گردد‪.‬‬
‫‪ -1‬ریخت سنگریزه بند به طبقات ضخیم‬
‫‪ -2‬ریخت به طبقات یا قشر های کم ضخامت‬

‫استواری پرده در لغزش بروی قشر آمادگی‬

‫درصورت اساس های گلدار استواری بند های سنگریزه ای در لغزش به امتداد سطح (‪)AB‬برای هر یک از بند های فوق‬
‫الذکر درحاالتی تامین میشودکه‪:‬‬
‫)‪𝑚 ≥ (1.0 − 1.5‬‬ ‫در صورت پرده‬
‫)‪𝑚 ≥ (3.0 − 4.0‬‬ ‫در صورت هسته‬

‫ساختمان های ضد فلتری در بند های سنگریزه ای‬

‫تمام انواع ساختمان های ضد فلتری بندهای سنگریزه ای بدو شکل ذیل اند‪:‬‬

‫‪Lecture by:Engineer Naqebullah Satarzada‬‬ ‫‪45‬‬

 ‫‪DAM DESIGN‬‬

‫پرده‬ ‫‪-1‬‬
‫دیافراگم‬ ‫‪-2‬‬

‫پرده ها در بند های سنگریزه ای دارای انواع واشکال ذیل اند‪:‬‬

‫‪ -A‬پرده های کانکریتی و آهن کانکریتی‪.‬‬
‫پرده ها در بند های سنگریزه ای عمومآ آهنکانکریتی انتخاب مشوند‪.‬‬
‫پرده های آهنکانکریتی به شکل نیمه سخت و انحنائی میباشد‪.‬‬
‫پرده های آهنکانکریتی بشکل یک طبقه ای (یک ال)ویا چندطبقه ای (چند ال)ساخته میشوند‪.‬‬
‫یک طبقه ای‬

‫چند طبقه ای‪:‬‬

‫اندازه فراخی درزها ی نشستی حرارتی (‪ 2.0‬الی ‪) 3.0‬سانتی مترگرفته میشود‪.‬‬

‫پرده های انحنائی چند طبقه ای بهتر است در بند های متوسط و مرتفع که امکانات نشست در آن بیشتر باشد ‪،‬انتخاب‬
‫گردند(درمناطق زلزله دار انتخاب این پرده ها حتی برای بند های متوسط نیز حتمی میباشد‪ .‬در پرده های چند ردیفه (چند‬
‫طبقه ای )‪،‬طبقه باالئی صرف اهمیت دفاعی داشته یعنی اینکه الیه پائینی را محافظه مینماید و معموآل فاقد درز ها میباشد‪.‬‬

‫‪Lecture by:Engineer Naqebullah Satarzada‬‬ ‫‪46‬‬

 ‫‪DAM DESIGN‬‬

‫فیصدی سیخ بندی در پرده های آهنکانکریتی (صرف نظراز نوعیت شان)در حدودهای (‪0.6‬الی‪)0.4‬فیصد و حداقل مارک‬
‫کانکریت ‪ 200‬انتخاب میگردد‪.‬‬

‫قشر آماده گی تحت پرده ها میتواند بدو شکل ذیل تهیه گردند‪:‬‬
‫الف‪ -‬قشر آماده گی از سنگ کاری بدون بکار برد مصاله ویا قسمآ با مصاله سمنتی‬
‫ب‪ -‬قشرآماده گی از سنگریزه های سورت شده همراه با محتوای جغله های میده دانه‪.‬‬

‫الف‪ :‬قشر آماده گی از سنگ کاری‪.‬‬

‫ضخامت قشر آماده گی از قله بطرف اساس بیشتر شده میرود‪.‬کمترین ضخامتآن درنشانه قله (‪ 1.5‬الی ‪)5.0‬متر‪،‬و در نشانه‬
‫اساس ‪ 0.05( z‬الی ‪)0.08‬گرفته میشود‪.‬‬

‫پرده های اسفالت کانکریت‪.‬‬

‫این نوع پرده ها در بند هایکه ارتفاع شان الی ‪50‬متر بوده ودر شرایط اقلیمی موزون ساخته میشوند انتخاب میگردند‪.‬‬
‫پرده های اسفالت کانکریتی از چند طبقه متشکل میباشند(حداقل دوطبقه )‪ .‬ضخامت هر طبقه در حدود ( ‪ 8‬الی ‪)5‬سانتی‬
‫متر بوده وبروی قشر آماده گی ریخت میگردد‪.‬قشرآماده گی جغله ای توسط فلتر سیاه پوش میشود‪.‬فلتر سیاه عبارت از جغل‬
‫قیر آلود میباشد‪.‬‬

‫پرده های اسفالت کانکریت ازلحاظ ضخامت و تعداد طبقات اسفالت به اشکال ذیل ساخته میشوند‪:‬‬
‫اول‪ -‬پرده های یک قشره ‪.‬‬

‫‪Lecture by:Engineer Naqebullah Satarzada‬‬ ‫‪47‬‬

 ‫‪DAM DESIGN‬‬

‫دوم‪ -‬پرده های اسفالت کانکریتی دو قشره ‪.:‬‬

‫پرده های پولی میرها (صفحه های پالستیکی)‪.‬‬

‫این پرده هااز پالستیک های نرم مثآل پولی ایتیلین ‪،‬پولی زولوتین ‪،‬اپانول و پولی و نیلو کلوراید ساخته میشوند‪ .‬پرده ها‬
‫یا صفحه های پالستیکی (پولی میری)بر روی نشیب جلوی به روی یک قشر آماده گی دو طبقه ای هموار میگردند‪.‬‬

‫‪Lecture by:Engineer Naqebullah Satarzada‬‬ ‫‪48‬‬

 ‫‪DAM DESIGN‬‬

‫بندهای هایدرومیکانیزه‪.‬‬
‫اعماربند ها بطریقه هایدرومیکانیزه (گل آب نمودن)در آغاز قرن ‪ 19‬معمول بیشتر از پیش کسب نمود‪.‬عوامل مهم که باعث‬
‫معمول شدن روبه افزایش طریقه هایدرومیکانیزه گردیدند میتوانند قرار ذیل بر شمرده شوند‪:‬‬
‫‪ -1‬سرعت بیشتر اجرای کاردر فی شبانه روز‬
‫‪ -2‬بدون آنکه آبهای تهداب خشک شوند میتواند خاک در جسم بند انتقال وریخت گردد‪.‬‬
‫‪ -3‬بسیط بودن ماشینری و عدم ضرورت به وسایل ثقیل جهت کندنکاری ‪ ،‬بارگیری و انتقال خاک به محل‬
‫ساختمان‪.‬‬
‫‪ -4‬ضرورت به نیروی بشر کمتر‬
‫‪ -5‬معموآل قیمت تمام شد ریخت فی واحد حجم خاک در جسم بند (مخصوصآ اگر حجم بند بیشتر باشد)در‬
‫حدود (‪ 15‬الی‪)20‬فیصد نظربه طریقه ریخت خشک ارزانتر تمام میشود‪.‬‬

‫در پهلوی برتری های که ذکر گردیدند این بند ها دارای کمبوداتی نیز اند که میتوانند چنین فورمول‬
‫بندی گردند‪.‬‬
‫برای بند های هایدرومیکانیزه خاک معدن باید دارای ترکیب دانه ای مشخص تری باشد اما‬ ‫‪-1‬‬
‫موجودیت چنین ترکیب به اندازه کافی در معادن طبیعی همه وقت میسر نمیباشد‪.‬‬
‫ضرورت به انرژی برقی زیاد بخاطر تامین انرژی پمپ های زمین چش وغیره و نیز مصارف زیاد نل‬ ‫‪-2‬‬
‫ها وناوه ها بخاطر انتقال گل آب‪.‬‬

‫ترمینالوژی ها و مفاهیم معمول در مبحث بند های هایدرومیکانیزه‬

‫قطعه پرکاری‪ .‬یک ساحه از ساختمان خاکی میباشد که گل آب بطرف آن هدایت و در آن ریخت میگردد‪.‬‬

‫پلوان‪ .‬عبارت از مانع کوچک و کم ارتفاع است که به امتداد محیط ساختمان بخاطر تامین فورم و جلوگیری از خارج شدن‬
‫گل آب از قطعه پرکاری ساخته میشود‪.‬‬

‫حوض ترسب‪ .‬حوض موقتی است که در ساحه قطعه ریخت بخاطر مترسب شدن خاک از ترکیب گل آب در محل مطلوب‬
‫در نظر گرفته میشود‪.‬‬

‫ساحه هسته ‪.‬قسمت وسطی پروفیل عرضی بندبوده که درآن ذرات میده دانه گل آب ته نشین میشوند‪.‬‬

‫‪Lecture by:Engineer Naqebullah Satarzada‬‬ ‫‪49‬‬

 ‫‪DAM DESIGN‬‬

‫ساحه پرده ‪.‬قسمت از پروفیل عرضی بند میباشد که متصل با نشیب جلوی بند واقع بوده و ذرات میده دانه گل آب در آن‬
‫ته نشین شده باشد‪.‬‬

‫منشور های جانبی‪ .‬قسمت از پروفیل عرضی بند است که بزرگترین ذرات از ترکیب گل آب در آن ته نشین میشوند‪.‬‬

‫ساحه تبدیلی (ساحه بین البینی )‪ .‬قسمت از پروفیل بند هایدرومیکانیزه بوده که در بین هسته یا پرده و منشور های‬
‫جانبی قرار دارد ‪.‬‬

‫ناقل های گل آب‪ .‬عبارت از نل ها ویا ناوه های اند که توسط آنها گل آب از معدن یا از ذخیره به محل ریخت یا قطعه‬
‫پرکاری رسانیده میشود‪.‬‬

‫خوازه ‪.‬قطار ویا ردیفی از فرم های مسطح ویا سه بعدی اند که نل های ناقل گل آب در حدود قطعه پرکاری باالی آنها قرار‬
‫داده میشوند ‪ .‬خوازه ها میتوانند چوبی ویا فلزی باشند‪.‬‬

‫کلکتور‪ .‬سیستمی از نل های عمودی است که به فواصل معین از همدیگر قرار داده شده و آب اضافی را از حدود قطعه‬
‫پرکاری خارج مینماید‪.‬‬

‫بندهای کانکریتی( ‪)Concrete dams‬‬

‫بند های کانکریتی گروپ بزرگی از بندها بوده که از کانکریت ویا آهن کانکریت ساخته میشوند ‪.‬‬

‫خصوصیات مثبت بند های کانکریتی میتوانند قرار ذیل نام برده شوند ‪:‬‬

‫‪ . ‬اعمار بند های کانکریتی میتوانند میکانیزه گردند که در نتیجه مدت اعمار کاهش‬
‫یافته و موًثریت اقتصادی شان افزایش می یابد ‪.‬‬
‫‪ . ‬چون تمام ساختمانهای کانکریتی شکل پذ یراند ازین روبرای بند ها ی کانکریتی هم‬
‫میتواند بدون کدام مصرف اضافی شکل ظاهری دلخواه ( زیبا ) داده شود ‪ .‬که از نقطۀ‬
‫نظر مهندسی اهمیت دارد ‪.‬‬
‫‪ – ‬امور ترمیم واحیای بندهای کانکریتی در زمان بهره برداری به آساااانی اجرا شاااده‬
‫میتواند ‪.‬‬
‫‪ – ‬درآن قسامت های جسام بند های کا نکریتی که امکا نا ت بوجود آمدن تشانجا ت‬
‫کششی موجود باشد میتواند سیخ بکار برده شود ‪.‬‬
‫‪ ‬بصورت عام ساختمانهای هایدرولیکی کانکریتی دارای محکمی‬
‫کافی ودوام عمر بیشتر میباشند ‪.‬‬

‫موا د سا ختما نی بند ها ی کا نکریتی‬

‫قسمیکه از نام این بند ها برمی آید مواد اساسی بند های کانکریتی عبارت از کانکریت وفوالد میباشد ‪ .‬در بند های مذکور‬
‫فوالد به قسم سیخ های مختلف بکار برده میشوند ‪.‬‬
‫کانکریت دارای یک سلسله خواص ومشخصات مثبت اند که میتوانند قرار ذیل از آنها نام برده شود‬

‫‪Lecture by:Engineer Naqebullah Satarzada‬‬ ‫‪50‬‬

 ‫‪DAM DESIGN‬‬

‫‪ ‬دزمان اعمار اجرای امور ساااختمانی میتوانند باساارعت بیشااتر انجام ش اوند زیرا امکانات میکانیزه‬
‫ساختن امور تهیه ‪ ،‬انتقال ‪ ،‬ریخت ومتراکم نمودن مخلوط کانکریت بیشتر میباشد ‪.‬‬
‫‪ ‬در ساااختمانهای کانکریتی میتواند بااسااتفاده از قالب های مختلف شااکل ظاهری حسااب دلخواه‬
‫انتخاب کردد‬
‫‪ ‬کانکریت در برابر نفوذ آب از مقاومت خوبی برخوردار است ‪.‬‬
‫‪ ‬کانکریت ها در مقابل عمل قوه های خارجی وداخلی از استواری ومحکمی خوبی برخوردار است ‪.‬‬
‫بنابر خصوصیات شرایًط کاری ساختمانهای هایدرولیکی ‪,‬درین ساختمانها از کانکریت های خاص استفاده بعمل میآید که‬
‫بنام کانکریت های هایدرولیکی یاد میشوند ‪.‬‬
‫کانکریت های هایدرولیکی ‪.‬‬
‫در سااااختمانهای هایدرولیکی در اکثر موارد کانکریت ها تقریبأ در تمام مدت عمر کاری خویش بطور مساااتقیم ویا غیر‬
‫م ستقیم با آب درتماس بوده ومورد عمل م ستقیم یا غیر م ستقیم اثرات فزیکی ‪ ،‬کیمیاوی ومیخانیکی غیر مطلوب آب قرار‬
‫میگیرند ‪ .‬ازینرو خوا سته های ا سا سی که کانکریت های هایدرولیکی باید آنهارا تأمین نماید عبارت از حفظ مقاومت وتداوم‬
‫عمر درمقابل تمام عوامل یادشاادۀ فوق میباشااد ‪ .‬بدین ترتیب کانکریت های که بتوانند تمام خواسااته های یادشااده را به‬
‫صورت اح سن برآورده سازند بنام کانکریت های هایدروتخنیکی یا هایدرولیکی یاد میشوند ‪ .‬کانکریت های هایدرولیک باید‬
‫دارای خصوصیات وثبات ذیل باشند‪:‬‬

‫‪ . 3‬کثافت ووزن مخصوصۀ زیاد ‪ .4‬مقاومت خوب‬ ‫‪ . 2‬غیر قابل نفوذ آب بودن‪.‬‬ ‫‪ . 1‬محکمی عالی‪.‬‬
‫‪ . 5‬سایکل بلند یخبندی وذوبان متنا وب‬ ‫دربرابر یخبندی‪.‬‬

‫‪ . 7‬مقاومت در مقابل سایًیده شدن‪.‬‬ ‫‪ . 6‬مقاومت در مقابل زنگ زدن در آب‪.‬‬

‫‪ . 9‬متحرک بودن در زمان ریخت‪.‬‬ ‫‪ . 8‬مقاومت عالی در مقابل درز داری ‪.‬‬

‫‪ . 10‬متضرر نشدن در محیط های فعال کیمیاوی ‪.‬‬

‫محکمی کانکریت مربوط ترکیب‪ ،‬مارک‪ ،‬مقدارو نوعیت سااامنت ‪ ،‬محکمی جغل ها وریگ ها ی مورداساااتفاده درترکیب‬
‫کانکریت‪ ،‬نسبت آب وسمنت ‪ ،‬شرایًط سخت شدن مخلوط کانکریتی ( درجۀ حرارت ورطوبت ) وعمر کانکریت میباشد ‪.‬‬

‫‪ .۱‬محکمی کانکریت ‪.‬‬

‫در سااااحۀ عملی محکمی کانکریت نظربه مقاومت آن درمقابل قوه های فشااااری وانبسااااطی تعین میگردد ‪ .‬برای این‬
‫منظورازمخلوطهای کانکریی نمونه های مکعب با ابعاد ‪ ( 20 x 20 x 20 ) cm‬تهیه گردیده وسااپس مکعب های مذکور‬
‫برای مدت ‪ 28‬روز در شرایًط معین حرارتی ورطوبتی نگهداری می شوند ‪ .‬بعد از گذ شت این مدت نمونه های مذکور تو سط‬
‫پرس ها در انقباض (ف شار ) و یا انب ساط ( ک شش ) مورد آزمایش قرار داده می شوند و در نتیجه مارک کانکریت در محکمی‬
‫تعین میگردد ‪ .‬یاهم از مخلوط های کانکریتی نمونه ها به شکل استوانه ا ی تهیه میشوند که قطر آن ( ‪ ) 15‬سانتی متر و‬
‫ارتفاع آن (‪ )30‬سانتی متر باشد تهیه گردیده وبعد نگهداشت ‪ 28‬روزۀ شان در شرایًط معین رطوبت وحرارت مورد آزمایش‬
‫البراتواری قرار گرفته ومارک شان در محکمی تعین میشود ‪.‬‬

‫کانکریت ها در محکمی دارای دونوع مارک اند‪ .‬یک گروپ مارک کانکریت در فشااار ( انقباض ) و گروپ دیگر شااان مارک‬
‫کانکریت در کشش ( انبساط ) اند ‪ .‬هردو گروپ از مارک های مذکور قرار ذیل اند ‪:‬‬

‫‪Lecture by:Engineer Naqebullah Satarzada‬‬ ‫‪51‬‬

 ‫‪DAM DESIGN‬‬

‫•‬ ‫مارکهای انقباضی (فشاری( ‪M500, M400, M350, M300, M250, M200, M150, M100:‬‬

‫•‬ ‫‪. P35, P31, P27, P23,P20, P18, P15, P11,‬‬ ‫مارکهای انبساطی ( کششی ) ‪:‬‬

‫‪ .2‬کثافت و غیر قابل نفوذ آب بودن کانکریت ‪.‬‬

‫عالوتأ به هر اندازه که درز داری و منفذ داری کانکریت کم ونسبت آب وسمنت آن پایًین تر باشد‬

‫( ‪ ) Water cement ratio = 0.5 – 0.55‬به همان اندازه قابلیت نفوذ آب درآن کم تر میباشد‬

‫‪ .3‬مقاومت کانکریت در مقابل یخ بندی ‪.‬‬

‫مقاومت کانکریت در مقابل یخ بندی مربوط چگونگی انتشاااار منفذ ها در کتلۀ آن ورژیم حرارتی محیط کاری کانکریت‬
‫میباشد‪ .‬هر مرتبۀ عبور درجۀ حرارت کانکریت از نقطۀ صفری بنام سایکل ) ‪ (Cycle‬حرارتی یاد میشود ‪.‬‬

‫‪.‬‬ ‫‪ .4‬مقاومت کانکریت در مقابل زنگ زدن یا فرسایش یا خورندگی ) ‪( Corrosion‬‬

‫چون کانکریت های هایدرولیکی دایمأ با آب درتماس میباشند ازینرو از تأثیرات کیمیاوی وفزیکی آب مصًون بوده نمیتواند ‪.‬‬
‫اندازۀ اثرات زنگ زدن مربوط ترکیب کیمیاوی ‪ ،‬فزیکی ومنرالی سمنت وآبهای میبا شد که با کانکریت در تماس اند ‪ .‬تمام‬
‫تأثیرات مذکور به سه گروپ ذیل تقسیم میشوند ‪:‬‬
‫گروپ اول ‪ :‬هرگاه کا نکر یت با آبهای شیرین ( آبهای فاقد امالح های مختلف )در تماس با شند‪ ،‬درین صورت چونه های‬
‫ازاد سمنت { ‪ } Ca ( OH )2‬در آب حل میگردند ‪.‬‬

‫گروپ دوم ‪ :‬اگر کانکریت با آبهای درتماس باشد که که حاوی تیز آبهای منرالی ( مثأل کاربونیک ا سید ها وغیره ) با شند‬
‫تیزآبهای مذکور در تعامل با سمنت امالح حل شونده را تشکیل میدهند ‪.‬‬

‫گروپ سوم ‪ :‬اگر آبهای مماس با کانکریت دارای امالح ( نمک های ) ساالفایدی باشااند امالح مذکور باز هم امالح حل‬
‫شونده در آب را میسازند ‪.‬‬

‫امالح حل شااونده در آب که در نتیجۀ این عملیه تشااکیل میگردند یکجا با جریان فلتری از ساااحه خارج گردیده وبدین‬
‫ترتیب کثافت کانکریت و نتیجتأ محکمی کانکریت تدریجأ کاهش می یابد ‪ .‬با گذشت زمان این عملیه رشد مینماید ‪.‬‬

‫طرق جلوگیری ازین نقایص وکمبودات طوریست که ازیک طرف باید ترکیب کیماوی وفزیکی مناسب سمنت سنجش گردد‬
‫واز جانب دیگر در هنگام ریخت مخلوط کانکریتی باید خوب متراکم گردد تا آب در آن نفوذ نموده نتواند ‪.‬‬

‫‪ .5‬مقاومت کانکریت در مقابل سایًیده شدن ‪.‬‬

‫کانکریت های هایدرولیکی در اکثر مد ت بهره برداری بطور ثابت یامتناوب در تماس با آب های ساااکن ویا آبهای جاری در‬
‫تماس اند ‪ .‬اگر سرعت آب در ساحات تماس با کانکریت بی شتر از ‪ 10 m / sec‬با شد امکانات سایًیده شدن ق سمت های‬
‫در شت تر وناهموار سطوح کانکریتی تو سط آب جاری رونما می شوند ‪ .‬هر قدر سرعت آب ومقدار مواد منتقله در آن بی شتر‬
‫باشد ( آب گل آلود باشد ) به همان اندازه شدت وسرعت سایًیده شدن کانکریت هم بیشتر خواهد بود ‪.‬‬

‫عملیۀ نامطلوب دیگر تخریب کانکریت عبارت ازحادثۀ تخریش ( ‪ ) Cavitation‬سطوح کانکریتی میباشد وآن طوریست‬
‫که در صورت سرعت های بلند آب ( بیشتراز ‪ )12 m / sec‬در نواحی موجودیت فشار خالیًی حبا ب های هوا که در آب‬

‫‪Lecture by:Engineer Naqebullah Satarzada‬‬ ‫‪52‬‬

 ‫‪DAM DESIGN‬‬

‫اند منفلق میشوند اگر این انفالق حباب ها در جوار سطوح کانکریتی رخ دهد ودوام نماید بشکل بمباردمان مسلسل عمل‬
‫نموده وساااطح کانکریت را تخری یب مینماید‪ .‬چنین حادثۀ مخرب را در سااااختمانهای هایدرولیکی بنام تخریش یا‬
‫( ‪ )Cavitation‬یاد مینمایند ‪.‬‬

‫به منظور مقابله با تخریب تخریشی باید در محالت مورد تهدید تخریش از مارکهای بلند کانکریت استفاده گردد‬
‫( ‪ 400 ، 350‬و ‪ ، ) 500‬ثانیأ در ترکیب مخلوط کانکریت جغل های بزرگدانه بکار روند ( ‪ 40‬الی ‪ 45‬ملی متر ) وثالثأ‬
‫نسبت آب وسمنت مخلوط باید در حدود های ‪ 0.40‬و ‪ 0.45‬قبول شود ‪.‬‬

‫‪ .6‬مقا ومت کانکریت در مقا بل درز داری ‪.‬‬

‫عامل مهم وعمدۀ ایجاد شااادن درز ها در کانکریت عبارت از رونما گردیدن تغیرات فزیکی در رژیم حرارتی کانکریت در‬
‫زمان سخت شدن میبا شد ‪ .‬چون عملیۀ سخت شدن کانکریت یک تعامل ایگزوترمیک ا ست که در هنگام سخت شدن‬
‫حرارت تولید مینماید ‪ .‬که در روز های اول ساااخت شااادن ایگزوترمی در تمام کتلۀ کانکریتی یکساااان نبوده و ناموزون‬
‫میباشد ‪.‬‬

‫همین عدم توزین حرارتی عوامل اساااساای به میان آمدن درز ها را تشااکیل میدهند ‪ .‬بعد از تکمیل عملیۀ سااخت شاادن‬
‫بازهم در نتیجۀ تأثیرات تغیرحرارت محیط ماحول تهدید های ایجاد گردیدن درز ها در کانکریت ادامه میابند ‪.‬‬

‫هم چنان در صورت افزایش بار های عامل از حدود های مجاز آن و متفاوت بودن بارهای عامل باالی قسمت های مختلف‬
‫کانکریت نیز عوامل مهم دیگری به میان آمدن درز ها در کانکریت محسوب میشوند‬
‫جهت جلوگیری از ایجاد گردیدن درز های حرارتی در کانکریت تدابیر ذیل در نظر گرفت میشوند ‪:‬‬

‫‪ -1‬ب رای تهیه مخلوط ها با ید از سمنت های استفاده به عمل آید که اندازۀ هایدریشن حرارتی شان بعدازسخت شدن سه‬
‫روزه بیشتر از (‪ )210 k.Jul / kg‬و بعد ازسخت شد ن هفت روزه بیشتر از ( ‪ ) 252 k. Jul / kg‬نباشد ‪.‬‬
‫‪ – 2‬مقدار سمنت در فی متر مکعب کانکریت( ‪ ( 1 m 3‬باید اصغری ممکن باشد ‪.‬‬
‫‪ –3‬در تهیۀ مخلوط کانکریتی از مایه ها وعالوه گی های فعال سطحی مثأل زول ) ‪( Sole‬های فا ضله وغیره باید استفاده صورت گیرد ‪.‬‬

‫‪ –4‬اتخاذ تدابیر مختلف ساختمانی از قبیل خوب متراکم ساختن و سرد ساختن مخلوط ریخت شده وغیره ‪.‬‬
‫برای اینکه درز های ناشی از انبساط حرارتی در کانکریت نامریًی و بی خطر باشند باید اندازۀ انبساط حرارتی کانکریت در‬
‫حدود های ذیل باشد ‪:‬‬

‫‪ -1‬در قسمت های داخلی ساختمانهای کانکریتی ‪0.07 mm / m‬‬

‫‪ -2‬ودر قسمت های خارجی آنها ‪. 0.05 mm / m‬‬

‫مقاومت کانکریت در مقابل درز داری تابع چگونگی ن ش ست وتورم مخلوط نیز میبا شد ‪.‬که از لحاظ اندازه های ن ش ست‬
‫وتورم مخلوط کانکریت بعد از سخت شدن باید در حدود های ذیل باشند ‪:‬‬

‫نشست کانکریت بعد ازسپری گردیدن ‪ 25‬روز باید الی ‪ 0.3 mm/ m‬و بعد از سپری شدن ‪180‬روز ‪.0.7 mm / m‬‬

‫اندازۀ تورم کانکریت ریخت شده بعداز سپری شدن ‪ 28‬روز ‪ 0.1 mm / m‬وبعد از ‪ 180‬روز ‪ 0,3 mm / m‬باشد‪.‬‬

‫‪Lecture by:Engineer Naqebullah Satarzada‬‬ ‫‪53‬‬

 ‫‪DAM DESIGN‬‬

‫‪ .7‬متحرک بودن مخلوط در هنگام ریخت ‪.‬‬

‫متحرک بودن مخلوط کانکریتی قبل از همه مربوط نسبت آب وسمنت در مخلوط میباشد ‪.‬‬

‫ازلحاظ تحرک ( ساایالیت ) ونشااساات مخلوط های کانکریتی به خیلی سااخت ( خیلی تیره ) ‪ ،‬تیره و آبگین تقساایم‬
‫میشوند ‪.‬‬

‫اگر نشست مخلوط کانکریتی الی ‪ 2‬سانتی متر باشد مخلوط خیلی تیره ‪ ،‬اگر اندازۀ نشست مخلوط بین ( ‪ 2‬الی ‪) 4‬‬
‫سانتی متر باشد مخلوط تیره وهرگاه نشست متذکره دربین دربین (‪ 5‬الی ‪ ) 8‬باشد مخلوط آبگین خواهد بود ‪.‬‬

‫مخلوط های خیلی تیره درساااختما نهای کانکریتی جساایم بکارمیروند‪.‬هم چنان مخلوط های تیره ( سااخت ) نیز در‬
‫ساختما نهای جسیم مورد استفا ده قرارمیگیرند با ا ین تفا وت که همرا با سیخ ( آهنکانکریت ) کار میشوند ‪ .‬کانکریت‬
‫های آبگین در ساختمانهای آهن کانکریتی که فی صدی سیخ بندی در آنها الی ( ‪ ) 1 %‬با شد موارد ا ستعمال دارند ‪ .‬اگر‬
‫فیصدی سیخ درکانکریت بیشتر از ( ‪ ) 1 %‬باشد در آنصورت از مخلوط های آبگین تر کار گرفته میشود ‪ (.‬اندازه نشست‬
‫مخروط در حدود های ‪ 8‬الی ‪ 12‬سانتی متر انتخاب میشود ‪) .‬‬

‫مواد ترکیبی کانکریت های هایدرولیکی ‪.‬‬

‫‪ .1‬سمنت ‪.‬‬
‫شرایًط خاص بهره برداری ساختمانهای هایدرولیکی حکم مینمایند که سمنت های مورد ا ستفاده در چنین ساختمانها‬
‫نه تنها باید محکم باشند بلکه در پهلوی آن یک تعداد صفات دیگری را نیز باید داشته باشند ‪ .‬در حال حاضر در جهان‬
‫انواع مختلف سمنت تولید میشوند که مهمترین شان قرار ذیل اند ‪:‬‬
‫پورتلند سمنت ‪ .:‬به شااکل خالص آن پورتلند ساامنت صاارف در ساااختمانهای بکار میروند که در زمان بهره با آب‬
‫تماس مستقیم نداشته باشند ‪.‬‬

‫پورتلند سمنت اال ستیکی ‪ :‬که دارای مارک های ‪ 400 ،300‬و ‪ 500‬میباشااند ‪ .‬برای بدساات آوردن چنین‬
‫سمنت ها‬
‫در ترکیب پورتلند سامنت دانه های سالفاید های الکولی وساایًر مایه های سالفایدی را عالوه مینمایند که هردو مایه‬
‫های فوق بنام مواد فعال سطحی یاد میگردند‪.‬‬

‫مایه ( عالوه گی ) های فوق که در حدود ‪ ) 20 – 15 ( %‬وزنی مخلوط را احتوا مینمایند مقاومت کانکریت را در‬
‫مقابل یخ بندی ونفوذ آب افزایش داده ‪ ،‬قا بلیت تحرک مخلو ط را بی شتر سا خته و ن سبت آب و سمنت ( ‪) W /C‬‬
‫را الی ‪ 12 %‬کاهش میدهد ‪ .‬مخلوط های کانکریت که ازین نوع سمنت ها تهیه میگردند در آن بخش های ساختمان‬
‫بکار برده میشوند که مورد عمل یخ بندی ونفوذ آب قرار داشته باشند ‪.‬‬
‫سمممنت هایدرو فوبی ‪: Hydro phobia cement.‬مارک های ‪ 300‬و ‪ : 400‬سااامنت های هایدروفوبی‬
‫مقاومت کانکریتها رادر مقابل یخ بندی افزایش می دهد ‪ .‬مایه های که بدین منظور در سااامنت ها عالوه میشاااوند‬
‫عبارت از مایه های االساااتیکی اند که بشاااکل حباب ها در کتلۀ کانکریت موقعیت گرفته ‪ ،‬هوا جذب نموده وبدین‬
‫ترتیب مقاومت کانکریت در برابر یخ بندی ونفوذ آب بیشتر میگردد‪.‬‬

‫‪Lecture by:Engineer Naqebullah Satarzada‬‬ ‫‪54‬‬

 ‫‪DAM DESIGN‬‬

‫پورتلند سمنت پو سیونالی‪. Pozzolana portland cement‬‬

‫این نوع سمنت از آ سیا ب نمودن همزمان ‪ ) 70 – 60 ( %‬سنگ کلنگر پورتلند سمنت ‪ ،‬مایه های منرالی از قبیل‬
‫دیاتیت ‪ ،‬تریپل‪ ،‬اوپاک ‪ ،‬خا ک ستر ولکا نی (آتش ف شانی)‪ ،‬تورف ‪ ،‬یک مقدار آهک ( کل سیم سلفیت ) وغیر ه حا صل‬
‫می شو د که تما م ما یه ها ی مذ کوردر مجمو ع د ر حد ود ‪ ) 40 – 25 ( %‬وزنی سمنت را در بر میگیرد ‪ .‬سمنت‬
‫های پوسااایونالی در مقابل زنگ زدن ) ‪ ( Corrosion‬مقاو مت بهتر داشاااته و در هنگام ساااخت شااادن حرارت‬
‫(ایگزوترمی ) کمتر تولید مینماید ‪ .‬عالوه براین سمنت های مذکور در مقابل یخ ب ستن مقاومت خوب دا شته ازینرو‬
‫در آن قسمت های ساختمان بکار میروند که درزیرآب (درساحات مورد تا ثیر یخ بندی) واقع باشند‪.‬‬
‫سمنت های مقاوم در مقابل سلفیت ها ‪Sulphat resisting cement‬‬
‫این نوع ساامنت ها دارای مارک های ‪300‬الی ‪ 400‬بوده و در برابر اثرات ساالفیتی آب مقاومت خوب دارند‪.‬در هنگام‬
‫سخت شدن حرارت (ایگزوترمی)کمتر تولید مینماید‪.‬از اینرو در آن ق سمت های بند ها ا ستعمال می شوند که به طور‬
‫متناوب توسط آب تر گردیده و یخ بسته میشوند‪.‬‬

‫شالک پورتلند سمنت ‪: Slag portland cement .‬‬

‫مارکهای ‪ 200‬الی ‪ 300‬را دارند ‪ :‬این ساامنت از آساایاب نمودن همزمان ساانگ کلنکر ساامنت و ‪ 30 ( %‬الی ‪) 60‬‬
‫شالکهای مختلف (خاک ستر یا بقیۀ مواد سوزانیده شده در فابریکها ) که کمی کل سیم کاربونیت نیز در آن مخلوط‬
‫گردیده با شد ساخت ه می شود ‪ .‬این نوع سمنت در هنگام سخت شدن حرارت (ایگزوترمی ) کمتر تولید نموده و ودیر‬
‫تر سخت می شوند ‪ .‬شالک پورتلند سمنت در ق سمتهای داخلی و تحت آب بند ها و سایًر ساختمانهای هایدرولیکی‬
‫مورد استفاده قرار میگیرند ‪.‬‬
‫عالوه بر مایه های فعال سطحی یادشده در کانکریت های هایدروتخنیکی بعضی مواد مصنوعی دیگر از قبیل دانه های‬
‫حاصله از خاکستر های مختلف ‪ ،‬زولهای ( ‪ ( Soles‬فابریکه های حرارتی وغیره نیز عالوه میگردند ‪ .‬اهداف اساسی از‬
‫عالوه نمودن مواد مذکور آنست تا مصرف سمنت وایگزوترمی کانکریت کاهش وکثافت آن افزایش داده شود ‪.‬‬

‫سممایًر مواد ترکیبی کانکریت ریگ ها وجغل های مختلف اند ‪ .‬برای کانکریت های هایدرولیکی ریگها ی‬
‫قابل استفاده بدو گرپ ذیل تقسیم میشوند ‪:‬‬
‫‪ ‬ریگ های میده دانه که بزرگی دانه های شان بین ‪ 0.15‬و‪ 0.6‬ملی مترباشد ‪.‬‬

‫‪ ‬ریگ های درشت یا بزرگدانه که بزرگی دانه های شان بین ‪ 0.6‬و ‪ 0.48‬ملی متر باشد ‪.‬‬
‫‪ ‬به همین تر تیب جغل ها برای کا نکر یت ها ی که به خاطر اعمار بند های کا نکر یتی بکا ر‬
‫میر و ند به پنج گروپ ذ یل تقسیم میشوند ‪.‬‬
‫‪ ‬جغل های میده دانه با بزرگی دانه ها بین ‪ 5‬الی ‪ 10‬ملی متر ‪.‬‬

‫‪ ‬جغل های متوسط دانه که بزرگی دانه های شان بین ‪ 10‬الی ‪ 20‬ملی متر باشد ‪.‬‬

‫‪ ‬جغل های بزرگ ‪ 1‬که بزرگی دانه های شان بین ‪ 20‬الی ‪ 40‬ملی متر باشد ‪.‬‬

‫‪ ‬جغل های بزرگ دانه ‪ 2‬که بزرگی دانه های شان بین ‪ 40‬الی ‪ 80‬ملی متر باشد ‪.‬‬

‫‪ ‬جغل های بزرگدانۀ ‪ 3‬که بزرگی دانه های شان بین ‪ 80‬الی ‪ 120‬ملی مترباشد ‪.‬‬

‫‪Lecture by:Engineer Naqebullah Satarzada‬‬ ‫‪55‬‬

 ‫‪DAM DESIGN‬‬

‫‪ ‬جغل های خیلی بزرگ (سنگ پارچه ها ) که بزرگی دانه های شان بین ‪ 120‬الی ‪ 200‬ملی متر باشد ‪.‬‬
‫در ساحۀ عملی در ک شور رو سیه به خاطر کم ساختن م صرف سمنت ‪ ،‬سنگ های بزرگ که حجم شان الی ‪ 1‬متر‬
‫مکعب میرساااید در کانکریت غرق گردیدند که بدین ترتیب الی ‪ 100‬کیلو گرام سااامنت در فی متر مکعب کانکریت‬
‫صرفه جویًی گردیده و موًثریت اقت صادی یند افزایش یافت ‪ .‬هم چنان بند دنیپر ( ‪ ( Dnepper‬در کشور رو سیه که‬
‫حجم عمومی سنگ های غرق شده در کانکریت در حدود ‪ 60 %‬حجم تمام کانکریت ج سم بند را ت شکیل میدهد‬
‫مثال خوب دیگر این مدعا شده میتواند ‪ .‬قابل یاد آوریست که ریگها وجغل های مورد استفاده در کانکریتها ( بخصوص‬
‫کانکریت های هایدرولیکی ) باید محصول سنگهای سخت میتا مورفیک باشند ‪ .‬تا ازیک طرف در مقابل عمل قوه های‬
‫عامل مقاوم بوده واز جانب دیگر از اثرات نامطلوب کیمیاوی ومیخانیکی آب متضرر نگردند ‪ .‬ازینجاست که باید قبل از‬
‫بکار برد ن مواد مذکور برای تهیۀ کانکریت هایدرولیکی تمام مشخصات سمنت ها ‪ ،‬ریگ ها وجغل ها در البراتوار های‬
‫مواد ساختمانی مورد آزمایش و تحقیق قرار گیرند ‪ .‬صرف و صرف بعد از ح صول نتایًج مطلوب ا ستعمال شان بخاطر‬
‫تهیۀ مخلوط کانکریت تجویز میگردد وبس ‪.‬‬

‫سیخ های فوالدی‪. ) Steel bare ( .‬‬

‫چون در تمام ساااختمانهای هایدرولیکی بشاامول بند ها ی کانکریتی در پهلوی کانکریت آهن کانکریت هم زیاد مورد‬
‫ا ستفاده قرار میگیرند الزم دیده شد که درین جاعالوه بر کانکریت در مورد سیخ های فوالدی هم معلومات مخت صرو‬
‫مورد نیاز ارایًه گردد ‪.‬‬
‫سیخ های که بخاطر تقویت کانکریت ها بکار میروند از فوالد های مختلف تهیه میگردند ‪ .‬فوالد ترکیبی از آهن وکاربن‬
‫میباشد ‪ .‬به هر اندازه که مقدار کاربن در فوالد کمتر باشد به همان اندازه فوالد محکم تر خواهد بود ‪.‬‬

‫در ترکیب فوالد عالوه بر کاربن یک اندازه منگنیزیم ‪ ،‬کروم و نکل نیز عالوه میگردد ‪ .‬هرگاه در ترکیب فوالد مقدار‬
‫ترکیب کاربن الی ‪ 0.15 %‬باشد چنین فوالد ها دارای مقاومت وکثافت بلند تر خواهند بود ‪ .‬همین فوالد های دارای‬
‫فیصدی کمتر کاربن به قسم سیخ ها در کانکریت بکار میروند ‪.‬‬

‫فوالد ها در ک شور های مختلف بر ا ساس ستندرد های متفاوت تولید می شوند که میتوانند مقاطع عر ضی دایروی ویا‬
‫مربعی دا شته و سطوح خارجی شان صاف ( ل شم ) ویا رخدار با شند ‪ .‬به خاطرا صطکاک وچ سپش خوب با کانکریت‬
‫سیخ های رخدار موارد استعمال وتولید بیشتر دارند ‪ .‬سیخ های فوالدی تقریبأ در تمام کشور های جهان به عین قطر‬
‫ها تولید میشوند ‪.‬‬
‫در جدول ذیل قطر های مروج سااایخ های دایروی ‪ ،‬مسااااحت مقطع ووزن یک متر طول هریک از آنها وهمچنان‬
‫مساحت مقاطع سیخ های مربعی داده شده اند ‪.‬‬

‫‪Lecture by:Engineer Naqebullah Satarzada‬‬ ‫‪56‬‬

 ‫‪DAM DESIGN‬‬

‫مختصری از مشخصات محکمی وکاری شان قرار ذیل اند ‪:‬‬

‫مقاومت سیخ های فوال دی در کشش بین ‪ 2100 ( kg / cm2‬الی ‪ ، ) 6400‬ومودول ارجاعیت شان در حدود های‬
‫𝑚𝑘‬
‫‪2.10) ∗ 106‬الی‪ (1.9‬واقع میباشند‪.‬‬
‫‪𝑐𝑚2‬‬

‫در بندها عمومأ سیخ بندی منفرد ( یک ردیفه ) تقریبأ هیچ موارد کابرد ندارد ودایًم سیخبندی دوردیفه بکار میرود ‪.‬‬
‫سیخ ها اوأل در پولی گون های ساختمانی به شکل چوکات ها ( کار کاس ها ) ولد نگ کاری وآماده گردیده وسپس به‬
‫محل کار انتقال ومنتاژ میشوند‬

‫کیفیت وپیمانهۀ مواد متشکلۀ کانکریت های هایدرولیکی ‪.‬‬

‫دربندهاوسایًرساختمانهای کانکریتی دایم الوقت باید کوشش شود تا طبق خواسته های وظیفوی واقتصادی از چنان‬
‫موادی ا ستفاده به عمل آ ید که دارای کیفیت عا لی ‪ ،‬مدا ومت زیا د و مخارج اقت صادی آن کم با شد ‪ .‬جهت ر سید‬
‫ن به این اهداف اجزای ترکیبی کانکریت قرار ذیل تعین میشوند‬
‫پیمانۀ سمنت ‪.‬‬
‫‪ ‬برای کانکریت های که در قسااامت های داخلی تنۀ بند ها بکار میروند ‪ ،‬در فی مترمکعب مخلوط م قدار‬
‫‪ 160‬کیلو گرام سمنت مخلوط میشود ‪.‬‬
‫‪ ‬در کانکریت های که در اسا های بند های کانکریتی استعمال میشوند باید در هر متر مکعب مخلوط مقدار ‪ 230‬الی‬
‫‪240‬‬

‫‪Lecture by:Engineer Naqebullah Satarzada‬‬ ‫‪57‬‬

 ‫‪DAM DESIGN‬‬

‫‪ ‬کیلو گرام سمنت مخلوط گردد ‪.‬‬

‫‪ ‬برای کانکریت های که در سااطوح آبریزه ای مماس با آبهای جاری مورد اسااتفاده قرار میگیرند باید در هر‬
‫متر مکعب مخلوط الی ‪ 260‬کیلوګرام سمنت استفاده گردد ‪.‬‬
‫‪ ‬هرگاه سرعت های آب در باالی سطوح آبریزه ای بیشتر از ( ‪ )12 m / sec‬محتمل باشد در آن صورت باید‬
‫در هر متر مکعب مخلوط کانکریت ‪ 270‬کیلوگرام سمنت عالوه گردد ‪.‬‬

‫بند های گراویتی مسدود ( بسته ) ‪.‬‬

‫بندهای گراویتی بزگترین گروپ بند های کانکریتی میبا شد که در ج سم شان حجم یزرگی از کانکریت ریخت و جا‬
‫بجا گردیده م سیر دریا را م سدود ساخته و در پی شروی خود کا سه های بزرگی ذخیرۀ آب را ایجاد مینمایند ‪ .‬کلمۀ‬
‫گراویتی بخاطر در نام این بند ها عالوه شده است که استواری شان درمقابل لغزش از اثر عمل وزن آنها تأمین میگردد‬
‫‪ .‬چون در التین وزن بنام گراویتی ( ‪ ) Gravity‬یاد میگردد از اینرو وجه تسااامیۀ بند های کانکریتی گراویتی نیز‬
‫ازهمین جا بمیان آمده است ‪.‬اصل تأمین استواری بندهای گراویتی طوری است که وزن جسم بند( ‪ ) G‬عمودأ بطرف‬
‫پایًین عمل نموده به امتداد سطح تماس با قاعده قوۀ اصطکاک ( ‪ ( Tf‬را بمیان می آورد ‪ .‬چون قوۀ (‪ ( Tf‬بیشتر اقوۀ‬
‫( ‪ ) )𝑃1‬است ازینرو بند گراویتی بجای خویش ثابت مانده که این خود معنی تأ مین بودن استواری را میدهد ‪.‬‬

‫فشار هایدروستاتیکی از جانب قسمت فوقانی‪:‬‬

‫‪𝑃1 = 0.5 ∗ 𝛾𝑤 ∗ 𝐻1 2‬‬
‫قوه اصطکاک که به امتداد سطح اساس به میان می آید مساویست به‪:‬‬
‫𝑓 ∗ 𝐺 = 𝑟𝑓𝑇‬
‫به امتداد همین سطح تماس در اساس بند قوه چسپش کانکریت نیز عمل مینماید‪:‬‬
‫𝐴 ∗ 𝐶 = ‪𝑇𝑐𝑜ℎ‬‬
‫‪ --𝑃1‬قوه فشار هایدروستاتیکی آب است که از جانب کاسه ذخیره باالی بند عمل میکند‪.‬‬
‫‪—G‬وزن جسم بند که عمودا به طرف پائین عمل مینماید‪.‬‬
‫𝑓𝑇‪ --‬قوه اصطکاک در امتداد سطح قاعده بند بوده که از عمل وزن بند ناشی میگردد‪.‬‬
‫‪—f‬ضریب اصطکاک کانکریت بروی خاکها یا صخره های اساس میباشد‪.‬‬
‫‪—C‬چسپش مخصوصه کانکریت با صخره های اساس میباشد‪.‬‬
‫‪—A‬مساحت سطح اتکای بند در اساس است‪.‬‬
‫برای اینکه بند بر موقعیت خو یش ثابت و پا بر جا با شد با ید ) ‪(𝑇𝑓 + 𝑇𝑐𝑜ℎ > 𝑝1‬با شد ‪ .‬در غیر آن بند به و سیلۀ‬
‫ع مل قوۀ فشااااار‬ ‫قوۀ ( ‪ )𝑝1‬به سااا مت‬
‫مینماید ‪.‬‬ ‫هایدروستاتیکی حرکت‬

‫‪Lecture by:Engineer Naqebullah Satarzada‬‬ ‫‪58‬‬

 ‫‪DAM DESIGN‬‬

‫‪ .‬اصل تأمین استواری بند گراویتی ‪.‬‬

‫بند های گراویتی میتوانند ب شکل م سدود ویا آبریزه ای ساخته شوند ‪ .‬به همین ترتیب بند های مذکور میتوانند باالی‬
‫اساس های خاکی ویا صخره ای اعمارگردند ‪ .‬با این تفاوت که بندهای باالی اساس های صخره ای میتواندبه ارتفاع زیاد‬
‫سااا خته شااو ند ولی با ال ی اساااس های غیر صااخره ای ( خاکی ) صاارف بند های کم ارتفاع ودربعضاای موارد خاص‬
‫میتوانند بند های متوسط الی ‪ 30‬مترساخته شوند ‪.‬‬

‫انواع بندهای کانکریتی گراویتی ‪.‬‬

‫بندهای کانکریتی گراویتی نظر به خصوصیات چهار گانۀ ذیل تصنیف بندی میگردند ‪:‬‬

‫نظر به ارتفاع ‪By head ( height ):‬‬

‫نظر به نوعیت مواد موجود در اساس ‪By typ of foundation materials :‬‬
‫نظر به شکل مقاطع عرضی ‪By forms of cross profile :‬‬
‫نظر به تدابیر ضد فلتری در اساس ‪By antiseepage measures in foundation :‬‬
‫‪ .1‬اقسام بند های گراویتی نظر به ارتفاع ‪.‬‬
‫بند های گراویتی نظر به ارتفاع شان به سه گروپ ذیل تقسیم می شوند ‪:‬‬

‫‪ I‬بند های کم ارتفاع یا کوچک ‪ :‬که ارتفاع شان الی ‪ 15‬متر باشد ‪.‬‬

‫‪ II‬بند های متوسط ‪ :‬که ارتفاع شان بین ‪ 15‬و ‪ 50‬متر باشد ‪.‬‬

‫‪ III‬بند های مرتفع ‪ :‬که ارتفاع شان بیشتر از ‪ 50‬متر باشد ‪.‬‬
‫‪.2‬نظر به نوعیت مواد موجود در اساس ‪.‬‬
‫نظر به نوعیت مواد موجود در اساس بند های گراویتی به گروپ ذیل میباشند ‪:‬‬

‫‪ .A‬بند های گراویتی که باالی اساس های صخره ای ساخته میشوند ‪ :‬باالی اساس های صخره ای میتواند به هر‬
‫ارتفاع که مطلوب وممکن باشد بند های گراویتی ساخته شوند ‪ .‬اگر در صخره های اساس بند ها پارۀ از نوا قص از قبیل‬
‫درزهای مختلف وطبقات ضعیف م شهود هم با شند بازهم با اتخاذ تدابیر انجینیری منا سب میتواند حالت شان بهبود‬
‫یافته وبند های گراویتی باالی شان اعمار گردند ‪ .‬مثال های ازین قبیل تدابیر انجینیری عبارت از اجرای سمنت کاری‬
‫ها ی سطحی وعمقی ‪ ،‬انکربندی ها ‪ ،‬دورنمودن طبقات درز دار وضعیف صخره ها وغیره میباشند که هرکدام در شرایًط‬
‫وحاالت خاص موارد استفاده دارند ‪ .‬بند ها گرا ویتی که با الی اسا س ها ی صخره ای سا خته میشو ند میتوا نند مسد‬
‫ود با شند شکل ( ‪ ) a - 1‬ویا آبریزه ای شکل ( ‪ . ) a - 2‬در حال حا ضر کو شش می شود که تا حدود ممکن از اعمار‬
‫بندهای گراویتی م سدود ومرتفع خود داری گردد ‪ .‬علت این ست که از یکطرف م صرف کانکریت در آنها زیاد خواهد بود‬
‫واز طرف دیگر درهمچو صااورت ها با ید پرچاوه به علت ارتفاع زیاد در خارج از جساام بند جابجا گردند ‪ .‬که این چنین‬
‫عمل ایجاب مصارف اضافی را مینماید ‪.‬بنآ هردو عامل فوق میتواند موًثریت اقتصادی بند های متذکره را کاهش دهند‪.‬‬

‫‪Lecture by:Engineer Naqebullah Satarzada‬‬ ‫‪59‬‬

 ‫‪DAM DESIGN‬‬

‫(‪)b-1‬‬ ‫(‪)a- 1‬‬

‫‪ .B‬بند های گراویتی که باالی اساس های خاکی ( غیر صخره ای ) ساخته میشوند‪:‬‬
‫باالی اساس های غیر صخره ای عمومأ بند های گراویتی کم ار تفاع ساخته میشوند وصرف در بعصی شرایًط خاص ونادر‬
‫میتواند که بند های گراویتی متوسااط نیزباالی شااان اعمار گردند ‪ .‬در همچوشاارایًط بخاطر افزایش موًثریت اقتصااادی‬
‫ق سمت های م سدود این بند ها از مواد محلی ساخته می شود و صرف ق سمت و سطی ( ق سمت پرچاوهای )‪ .‬ب شکل بند‬
‫کانکریتی گراویتی ساخته میشود ودر همین قسمت کانکریتی پرچاوۀ آبریزه ای نیز در نظر گرفته میشود ‪.‬‬
‫بخاطر افزایش مقاومت فلتری خاکهای غیر صااخره ای اساااس ‪ ،‬کاهش ضااایعات فلتری آب از طریق اساااس و بهبود‬
‫بخشاایدن حالت های فزیکی ومیخانیکی خاک شاااید هم نیاز به اتخاذ یک ساالسااله تدابیرانجینیری گرفته میشااود‪ .‬تا‬
‫درزمان بهره برداری کمبوداتی دراساس رو نما نگر د ند ‪.‬‬

‫مثآل پر ده ها ی سااامنتی (‪ ، )Curtain grouting‬دندانه ها) ‪ ،( cutoff‬شاااپونت ها ) ‪،) Sheet piles‬دامن ها‬
‫( ‪ ،) Aprons‬اعمار چاه آبگردان ( خاموش کننده ) در قسمت تحتانی به خاطر خاموش ساختن انرژی خیز هایدرولیک‬
‫وغیره از مثال های معقول ومعمول این چنین تدابیر بشمار میروند ‪.‬‬

‫‪ . 3‬انواع بند های گراویتی نظر به اشکال مقاطع عرضی شان ‪.‬‬
‫بند های گراویتی که تاکنون در جهان ساخته شده اند از لحاظ اشکا ل مقاطع عرضی باهم دیگر تفاوت های دارند ‪.‬‬

‫‪Lecture by:Engineer Naqebullah Satarzada‬‬ ‫‪60‬‬

 ‫‪DAM DESIGN‬‬

‫درینجا اشکال مقاطع عرضی بند های گراویتی که از لحاظ انجینیری حایًز اهمیت اند در اشکال ذیل نشا ن داده شده‬

‫ا ند ‪ .‬در بند های که مقا طع عر ضی شا ن مانند شکل (‪)b‬را دا شته دارای درز های فراخ اند قوه های فلتری عمودی‬
‫تاحدود زیادی کاهش می یابد که حتی کمبود وزن کانکریت ناشی از گذاشتن درز ها را جبران نموده میتواند ‪.‬‬

‫در اشکال فوق ‪:‬‬

‫‪ . b‬بند گراویتی با در زهای فراخ‬ ‫‪ - a‬بند گراویتی جسیم‬
‫‪ . c‬بند های گراویتی جوف دار ) در زمان اعمار جوف ها توسط سنگها وجغل ها پر ساخته میشوند (‬

‫بند های که ا شکال مقاطع شان م شابه به شکل) ‪ ( c‬اند کمبود وزنی کانکریت تو سط وزن جغل ها اکمال می شو‬
‫ولی در حد ود الی ‪ 60 %‬کا نکر یت میتوا ند صر فه جو یی گردد ‪ .‬الزم به یاد آوریست که بندهای گراویتی جسیم‬
‫شکل) ‪ ( a‬در مقایسه با سایًر بند ها در ساحۀ عملی کمتر انتخاب میگردند ‪.‬‬

‫علت اینست که مصرف کانکریت در آنها زیاد و موًثریت اقتصادی شان نیز پایًین تر است ‪.‬‬

‫‪ . 4‬انواع بند های کانکریتی نظر به تدابیر ضد فلتری اساس ‪.‬‬

‫در بع ضی از حاالت دیده می شود که در ا ساس بند های گراویتی صخره ها وجود دارند اما درآنها تخریبات کم وبیش‬
‫ودرز ها به م شاهده میر سند ‪ .‬موجودیت همچو درز ها وتخریبات از یک طرف ا سباب ضایعات آب را از کا سۀ ذخیره‬
‫فراهم مینمایند واز طرف دیگر باعث ایجاد قوه های عمودی میگردند که بر استواری بند اثرات را بجا میگذارند ‪.‬‬

‫بد یهی ست که در همچو شرایًط ا ستفاده از روش های انجینیری که بتوانند اثرات هردو عامل فوق را رفع ویا تا حدود‬
‫مجاز کمتر سازند حتمی میباشد ‪ .‬مجموعۀ همۀ این روش ها که در اساس وسواحل بند های مذکور روی دست گرفته‬
‫میشوند بنام تدابیر ضد فلتری اساس بندهای گراویتی یاد میشوند ‪.‬‬

‫نظر به تدابیر ضد فلتری اساس بند های گراویتی به انواع ذیل تقسیم میگردند ‪:‬‬

‫‪Lecture by:Engineer Naqebullah Satarzada‬‬ ‫‪61‬‬

 ‫‪DAM DESIGN‬‬

‫‪ .1‬بندهای گراویتی که اساس های صخره ای شان فاقد هرنوع درزها ونتیجتأ هم فاقد هرنوع ساختمانهای ضد‬
‫فلتری درا ساس با شند ‪ .‬شکل ( ‪ . )4 a‬این بندها باالی ا ساس های صخره ای محکم وبدون درز ها ساخته شده‬
‫میتوانند ‪.‬‬
‫‪ . 2‬بند های گراویتی که بروی چنان صااخره های درز دارساااخته شااده و درز های مذکور بتوانند بکمک س امنت‬
‫کاری عمقی کامأل م سدود شوند ‪ .‬در ین حاالت به اثر سمنتکاری جریان فلتری ازطریق ا ساس کامأل قطع و قوه‬
‫های فلتری هم بکلی خنثی میشوند ‪ .‬شکل (‪. ) 4 b‬‬

‫‪ -3‬بند های گراویتی که بروی اساس های صخره ای خیلی درزدار ساخته میشوند ‪ ،‬طوریکه بکمک سمنت کاری‬
‫جریان فلتری از طریق اساااس تا حدود مجاز کم شااده باشااد و لی اثرات قوه های عمودی فلتریی بکمک زابر ها‬
‫کامأل خنثی گردیده میتوانند ‪ .‬شکل ) ‪( 4 c‬‬

‫پرده های ساامنتی که در بعضاای مأخذ ها بنام پرده های ساامنتی ضااد فلتری هم یاد شااده اند ‪ :‬عبارت از یک یا دو‬
‫ردیف از چاه های اند که عمودی ویا کمی بطرف پیشاااروی مایًل به قطر های ‪ 100‬الی ‪ 150‬ملی متر وعمق مورد‬
‫نیاز برمه می شوند ‪ .‬بداخل چاه های مذکورمخلوط آب و سمنت)دربع ضی موارد محلول آب ‪ ،‬سمنت و ریگهای میده (‬
‫توساااط پمپ های نیرومند تحت فشاااار بلند تذریق مشاااود ‪ .‬محلول متذکره در درز های صاااخره ها داخل گردیده‬
‫ودرهمان جا سخت میگردد ‪ .‬به این ترتیب درزهای صخره های ا ساس و سواحل بند م سدود وبرای آب غیر قابل نفوذ‬
‫ساخته می شوند ‪ .‬سمنت کاری عالوه براینکه درزهای داخل صخره ها ی ا ساس را م سدودنموده وآنهارا غیر قابل نفوذ‬
‫آب میسااازد ‪ ،‬قدرت برداشاات ومحکمی صااخره های مذکور را نیز افزایش میدهد ‪ .‬هرگاه ساامنت کاری نتواند جریان‬
‫فلتری ا ز طریق اساااس را کامأل قطع نماید در آنصااورت بخاطر قطع اثرات فشااار فلتری در عقب پردۀ ساامنتی یک‬
‫یادوردیف چاه های زابری نیز در نظر گرفته میشود ‪.‬‬

‫مصاااون بطرف‬
‫آبهای فلتری اوأل بطرف چاه ا زابری جریانموده واز آنجا بطرف دهلیز های نظارتی خارج وباالخره بطور ً‬
‫ق سمت عقبی بند هدایت می شوند ‪ .‬خوبی زابر ها ی متذکره در آن ست که قوه های عمودی فلتری را چند برابر کاهش‬
‫داده که این خود در افزایش استواری بند رول مهم را یفا مینماید ‪.‬‬

‫‪Lecture by:Engineer Naqebullah Satarzada‬‬ ‫‪62‬‬

 ‫‪DAM DESIGN‬‬

‫محاسبات مربوط بند های گراویتی ‪.‬‬

‫تقریبأ برای تمام ساختمانهای هایدرولیکی محاسبات ذیل اجرا میشوند ‪:‬‬
‫‪ .‬محاساابات هایدرولیکی وفلتری ‪ :‬در نتیجۀ محاساابات هایدرولیکی و محاساابات فلتری تمام پارا‬ ‫‪1‬‬
‫متر های جریان های سطحی وفلتری تعین میشوند ‪ .‬بطور مثال با استفاده از محاسبات مذکور تمام قوه ( فشار)‬
‫های هایدروسااتاتیکی وهایدرودینامیکی آب باالی بند ‪ ،‬مقادیر جریان های سااطحی و فلتری ‪ ،‬قوه های فلتری‬
‫عامل باالی بند ها ‪ ،‬قدرت عبوری پرچاوه ها وسایًر مجرا های آب وغیره تعین میگردند‪.‬‬
‫‪ .‬محاسبات ستاتیکی ودینامیکی بند‪ :‬در نتیجۀ محاسبات ستاتیکی و دینامیکی باید ثابت گردد که‬ ‫‪2‬‬
‫در بند گراویتی ‪ ،‬اساس بند ‪،‬سواحل چهار اطراف کاسۀ ذخیره و تما م ساختمانهای مربوط شان در تمام حاالت‬
‫وحوادث در تمام شرا یًط وحاال ت اعمار و بهره بر داری درجای خود ثا بت وا ستوا ربوده ودرعین زما ن مقا ومت‬
‫( محکمی ) خویش را حفظ مینماید ‪.‬‬

‫قوه های عامل باالی بند ها وگروپ های ترکیبی آنها ‪.‬‬
‫تمام قوه های که باالی بند ها عمل مینمایند به دو گروپ ذیل تقسیم میشوند ‪:‬‬

‫‪ – I‬قوه های ثابت یا قوه های دایًمی ) ‪.( Dead Load‬‬

‫‪ –II‬قوه های موقت یا قوه های کوتاه مدت ) ‪. ( Live Load‬‬

‫قوه های ثابت یا قوه های دایًمی ‪ :‬گروپ از قوه هایًی ا ست که در طول تمام عمر بند باالی آن بطور ثابت عمل‬
‫مینمایند‪ .‬این قوه ها عبارت اند از وزن بند ‪ ،‬وزن خاکهای برکاری شده در آن ‪ ،‬قوۀ ف شار آبهای دایًمأ مت صل با بند ‪،‬‬
‫تجهیزات ثابت میخانیکی و برقی مربوط بند وغیره ‪.‬‬

‫قوه های کوتاه مدت یا موقتی ‪ :‬قوه های اند که در جریان بهره برداری واعمار بند صاارف برای یک مدت محدود‬
‫و کوتاه باالی بندعمل مینمایند ‪ .‬قوه ها ی کو تاه مد ت به نو بۀ خود به د وگروپ تقسیم میگردند ‪.‬‬

‫‪ ‬قوه های کوتاه مدت ‪ :‬که برای مدت کم باالی بند هاعمل مینمایند ‪ .‬مثأل قوه های امواج آب کا سۀ ذخیره‬
‫‪ ،‬قوه های ناشی از یخ بندی وغیره ‪.‬‬
‫‪ ‬قوه های خاص‪ :‬که در صورت بمیان آمدن حاالت وحوادث خاص ایجاد میگردند ‪ .‬مثأل قوه های زلزله ‪ ،‬قوه‬
‫های بادهای طوفانی وغیره ‪ .‬قوه های شامل این گروپ را بنام قوه های خاص نیز یاد مینمایند‬
‫جهت محا سبۀ بند ها دو ترکیب قوه ها در نظر گرفته می شود ‪ .‬یکی ترکیب ا سا سی ودیگری ترکیب‬
‫خاص میباشد ‪.‬‬

‫الف ‪ .‬ترکیب اساسی ‪.‬‬

‫درین ترکیب قوه های ذیل شامل میشوند ‪:‬‬

‫وزن بند ‪ ،‬وزن تجهیزات مربوط به بند ‪ ،‬فشااار های هایدروسااتاتیکی وهایدرو دینامیکی آب ‪ ،‬فشااار فلتری آب ‪ ،‬قوه های‬
‫ستاتیکی ودینامیکی یخ ‪ ،‬وزن وفشا ر خاک های اساس وسواحل بند ‪ ،‬فشار خاکهای ته نشین شده در پیشروی بند ‪ ،‬قوه‬
‫های ستاتیکی ودینامیکی تجهیزات میخانیکی ووسایًل ترانسپورتی وغیره ‪.‬‬

‫‪Lecture by:Engineer Naqebullah Satarzada‬‬ ‫‪63‬‬

 ‫‪DAM DESIGN‬‬

‫ب ‪ .‬ترکیب خاص‪.‬‬
‫در ترکیب خاص عالوه برتمام قوه های ترکیب ا سا سی قوه ای دیگری از قبیل قوۀ زلزله ‪ ،‬قوه های نو سانات حرارتی ‪ ،‬قوه‬
‫های نا شی از تغیر رطوبت در تنه بند و ساختمانهای مربوط آن ‪ ،‬قوه های ستاتیکی ودینامیکی در صورت عبور نمودن‬
‫مقادیر سیآلبی ازطریق ساختمانهای پرچاوه ای ‪ ،‬قوه های اضافی فلتری در صورت از کار افتادن ویا مسدود شدن زابرها ‪،‬‬
‫قوه های ناشی از باد های طوفانی ‪ ،‬قوه های زمان ترمیم و غیره ‪.‬‬

‫بند های کانکریتی اساس غیر صخره ای ‪.‬‬

‫‪Gravity dams on permeable foundations‬‬
‫عرض بند های گراویتی اساس غیر صخره ای در مقایسه با بند های مشابه اساس صخره ای بیشترمیباشد ‪.‬مقاومت کمتر‬
‫اساااس های غیر صااخره ای ومصاارف زیاد کانکریت در تنۀ بندهای متذکره باعث گردیده اساات که اعمار بند های مرتفع‬
‫باالی ا ساس های غیر صخره ای تقریبأهیچ موارد استفاده ندارد ‪ .‬ارتفاع بند های کانکریتی اساس غیر صخره ای باید الی‬
‫‪ 40‬متر ودر صورت ضرورت اشد الی ‪ 50‬متر بیشتر باشد ‪.‬‬

‫خواص انجینیری و جیولوجیکی خاک ‪.‬‬

‫طوریک قبأل یادآوری گردید بند های گراویتی اساس غیر صخره تمام وزن وقوه های عامل را از طریق قاعدۀ خویش به‬
‫خاکهای اساس انتقال میدهد ‪ .‬بنا ًء به جا خواهد بودکه درینجا مروری مختصری بریک تعداد از خواص مهم انجنیری وسایًر‬
‫چگونگی های فزیکی ‪ -‬میخانیکی خاک به عمل آید ‪.‬‬
‫خواص انجینیری وجیولوجیکی خاک قبل از همه مربوط اندازه های دانه و ترکیب دانه ای خاک )‪( Particle Size‬میباشند‬

‫از لحاظ جسامت دانه های شان ‪،‬خاک ها به کتگوری های ذیل تقسیم میشوند ‪.‬‬

‫‪ ‬سنگ های بزرگ (‪ : ) Boulder‬که قطر دانه های شان از ‪ 20‬سانتی بیشتر باشد ‪.‬‬

‫‪ ‬سنگ های کوچک ) ‪ :) Small size stones‬که قطر دانه های شان بین ‪ 10‬الی ‪ 20‬سانتی متر باشد در بعضی‬

‫مأخذ این سنگها بنام جغل های خیلی بزرگ دانه هم یاد گردیده اند ‪.‬‬

‫‪ ‬جغلهای بزرگدانه ( ‪ : ( Gravel of big size‬که اندازه های دانه های شان بین ( ‪ 6‬الی‪ ) 10‬سانتی مترباشد‪.‬‬

‫‪ ‬جغل های متوسط دانه ( ‪ :( gravel of medium size‬که اندازه های دانه های شان بین (‪ 2‬الی ‪ )40‬ملی متر‬
‫باشد‬

‫‪ ‬ریگ ها ی متوسط دانه ( ‪ :(Medium Sands‬که اندازه های دانه های شان بین( ‪ 0.05‬الی ‪ )2‬ملی متر باشد‬

‫‪ ‬ریگهای میده دانه ( ‪ : ) Dusty soil‬که اندازه های دانه های شان بین (‪ 0.05‬الی ‪)0.005‬ملی مترباشد‬

‫‪ ‬گل ها (‪ : ( Clay‬که اندازه های دانه های شان کوچکتر از ( ‪ )0.005‬ملی متر باشد ‪.‬‬

‫خواسته های اساسی وطرق بهبودبخشید ن قابلیت اساسهای خاکی ‪.‬‬

‫از نظر خواص فزیکی – میخانیکی خاک به مثابۀ اسااااس بند های گراویتی خاک های قابل قبول اند که از یک طرف‬
‫قابلیت برداشااات عالی باری ‪ ،‬مقاومت کافی و خوب در مقابل لغزش ‪ ،‬قابلیت تغیرشاااکل کمتر درهنگام عمل قوه ها ‪،‬‬

‫‪Lecture by:Engineer Naqebullah Satarzada‬‬ ‫‪64‬‬

 ‫‪DAM DESIGN‬‬

‫‪𝑑60‬‬
‫=‪η‬و‬ ‫شاخص های مجاز سوفوزی های میخانیکی وکیمیاوی ‪ ،‬قیمت های پایًین ضریب غیر متجان سیت ‪< 10‬‬
‫‪𝑑10‬‬
‫طبقات آنها به شکل افقی قرار دا شته با شند و از جانب دیگر همین مشخ صات خوب را در طول تمام مدت بهره برداری‬
‫بطور کامل حفظ نمایند ‪ .‬در ساحات عملی بسیار کم امکان دارد که خاکها در حالت طبیعی تما م صفات فوق را داشته‬
‫باشااند ‪ .‬ازهمین ساابب اساات که باید در هنگام اعمار بند ها با اتخاذ تدابیر یک ساالسااله تغیرات مثبت در خاک های‬
‫مذکور آورده شوند ‪ .‬بشکل عام این تغیرات قرارذیل اند ‪:‬‬

‫‪ ‬خاک های ضاااعیف از تمام قسااامت های ساااطح قاعدۀ دورگردیده وتهداب بند تا عمق مورد نیاز کندنکاری وپایًین‬
‫انداخته میشود ‪.‬‬

‫‪ ‬حدود قاعدۀ بند ( حدود زیر زمینی بند ) باید به شاااکل منکسااار در نظر گرفته شاااود تا بدین ترتیب مقاومت‬
‫هایدرولیکی درمقا بل جریان فلتری بیشتر ودر نتیجه قوه های فلتری کاهش یا بند ‪.‬‬
‫‪ - ‬ا گر خاک های اساااس از ریگ ها وجغل های مختلف تشااکیل گردیده ودرترکیب خود گل نداشااته باشااد در آن‬
‫صورت ها میتواند شیرۀ سمنت ( محلول آب و سمنت ) بداخل آنها تذریق وعملیۀ سمنتکاری ((‪ Grouting‬اجرا‬
‫شااود ودر نتیجه مواد اساااس محکم وبرای فلتر شاادن عایق گردد ‪ .‬به همین ترتیب اگر در ترکیب جغلها وریگ های‬
‫اساس گل هم موجود باشد در آنصورت میتواند که مخلوط گل آب بداخل شان تذریق وبدین ترتیب اساس درمقابل‬
‫جریان فلتری کامأل ویا تا حدود زیادی عایًق گردد‪.‬‬
‫‪ - ‬هرگاه در اساااس بند ها خاک های موجود به حدی ضااعیف باشااند که دربرابر قوه عامل توان مقاومت را نداشااته‬
‫باشند ‪ .‬در آنوقت ضروری میباشد که خاکهای ضعیف کامأل از ساحۀ اساس دور و به عوض خاکهای منا سب را پرکاری‬
‫نموده وصرف بعد از آن باالی آن ها بند قرارداده شود ‪.‬‬

‫‪.‬‬

‫‪ - ‬اگر قا بلیت برداشت خا ک های اساس کم باشد باید در آنصورت سطح قاعدۀ بندها بیشتر ( پهن تر ) انتخاب شود‬
‫‪ .‬تا بدین ترتیب کمیت قوۀ بر فی واحد سطح خاک های اساس کمتر گردد‪.‬‬

‫‪Lecture by:Engineer Naqebullah Satarzada‬‬ ‫‪65‬‬

 ‫‪DAM DESIGN‬‬

‫این مطلب در فورمول ذیل دیده میشود ‪.‬‬

‫شکل ( فوق) ‪ .‬کاهش تشنجات باالی سطح قاعدۀ بند را در نتیجۀ بیشتر ساختن عرض قاعدۀ ‪ B0‬بند نشان میدهد‪.‬‬

‫بطور مثال ‪:‬‬

‫در فورمول فوق دیده میشود که هرقدر اندازۀ ( 𝒐𝐁 = ‪ ( ab‬بیشتر گردد به همان اندازه قیمت تشنجات ‪ σ‬کم میشود‪.‬‬

‫در بند های گراویتی که بروی اساس های غیر صخره ای ساخته میشوند باید بطور عموم سه خواستۀ‬
‫اساسی ذیل در نظر گرفته شوند ‪:‬‬

‫استوار کلی بند و استواری خاک های اساس باید در تمام حاالت زمان های اعمار وبهره برداری تأمین باشد‬ ‫‪‬‬
‫‪.‬‬
‫کم ساختن فشارفلتری عامل باالی بند تا حدودهای ممکن بدون اینکه محکمی فلتری خاکهای اساس کاهش‬ ‫‪‬‬
‫یابد ‪.‬‬
‫در هنگام عبور مقادیر پرچاوه ای از طریق قلۀ بند ) مثأل از طریق پرچاوۀ آبریزه ای ( انرژی جریان مذکور در‬ ‫‪‬‬

‫قسمت تحتانی باید الی حدود های مصًون خاموش وبی خطر ساخته شود‬

‫دو خواساتۀ اول ودوم رابطۀ مستقیم با خصوصیات جیولوجیکی خاک اساس دارند ‪ .‬اما خواستۀ سوم مربوط مقدار‬
‫𝑸‬
‫مخصوصۀ جریان پرچاوه ای ) = 𝒒(میشود ‪ .‬هرقدر مقدار جریان مخصوصۀ پرچاوه ای ‪ q‬زیاد باشد به همان‬
‫𝑩‬
‫اندازه عمق چاه آبگردان بیشتر حاصل شده و عمق سطح تهداب هم پایًین تر حاصل میشود ‪ .‬واضح است که درین‬
‫صورت مصارف اقتصادی بند هم بیشتر میشود ‪ .‬بهتر خواهد بود اگر این مسًله بکمک مقایسۀ واریانت ها تحلیل‬
‫گردیده و واریانت مناسب اقتصادی انتخاب گردد‪.‬‬

‫‪Lecture by:Engineer Naqebullah Satarzada‬‬ ‫‪66‬‬

 ‫‪DAM DESIGN‬‬

‫‪ – 1‬وایۀ آبریز ‪ - 2 .‬فیل پایه ‪ - 3 .‬میدان ترمیم‪ - 4 .‬درزبین سکشن های بند ‪ – 5 .‬چاه آبگردان ‪ - 6 .‬کانال خروجی‪.‬‬
‫‪ – 7‬دامن جلوی بند ‪ -8 .‬نشیب عقبی بند ‪ - 9 .‬نشیب جلوی بند‪ - 10 .‬سلب های پل خدتی‪.‬‬
‫‪ -11‬دیوارهای استنادی بین قسمت های خاکی وکانکریتی بند‪ - 12 .‬دکانکریټی بند اوبځوړی اړخ‪ – 13 .‬دروازه‬
‫های تنظیم کننده‪ - 14 .‬سطح پایًینی سلب چاه آبگردان ‪ –15 .‬کرن برای حرکت دادن دروازه ها‬

‫‪Lecture by:Engineer Naqebullah Satarzada‬‬ ‫‪67‬‬

 DAM DESIGN

. ‫ پالن افتادۀ بند مرکب از قسمتهای خاکی وآبریزه ای‬.

Lecture by:Engineer Naqebullah Satarzada 68

 DAM DESIGN

. ‫اجزا وعناصر متشکله وساختمانی جبهۀ آ بریز در ا یزو متری‬

Lecture by:Engineer Naqebullah Satarzada 69

 ‫‪DAM DESIGN‬‬

‫برای طرح ریزی وتعین ابعاد پروفایل عرضی بند های کانکریتی آبریزه ای حاالت اساسی ذیل در نظر گرفته میشوند‪:‬‬

‫اول ‪ .‬ابعاد قسمت باالیًی ) قسمت های نزدیک به قله (بندآبریزه نظر به مقدار جریان های ساختمانی و پرچاوه ای‬
‫تعین‬

‫میشوند ‪ .‬ابعاد مذکور باید در حدودی باشند که از یک طرف مقدار های اعظمی جریان آب هم در زمان ساختمان‬
‫وهم در زمان بهره برداری بطور مطمًن ازطریق آن عبور نموده بتواند‬

‫دوم ‪ :‬خاکهای که در اساس بند قرار دارند باید دارای مقاومت کافی باشند تا از یک طرف استواری بند در تمام حاالت‬
‫ممکن بهره برداری وساختمان تأمین باشد و از جانب دیگر در برابر عمل تشنجات وارده از جانب جسم بند مقاومت‬
‫خود را در تمام شرایًط حفظ نموده بتواند ‪.‬‬

‫سوم ‪ :‬طول جبهۀ آبریز بند باید بادر نظر داشت نوعیت ومشخصات خاک های موجود در اساس بند ومقدارجریان‬

‫‪ ( q = Q‬ازطریق آبریزه طوری تعین میگردد تادراساس‬ ‫‪Flood‬‬ ‫‪/ B‬‬ ‫‪Front‬‬ ‫مخصوصۀ آبهای قابل پرچاه )‬
‫بندوساختمانهای پرچاوه ای هیچ نوع تغیرشکل )‪( Deformation‬نیاید ‪.‬‬

‫چهارم ‪ :‬عبورجریان پرچاوه ای میتواند بطور اتومات باشد ویا توسط دروازه ها تنظیم گردد ‪ .‬در صورتیکه پرچاوۀ نوع‬
‫اتومات در نظر باشد آنگاه نشانۀ قلۀ بند آبریزه ای مطابق با نشانۀ سطح نورمال آب درکاسۀ ذخیره گرفته میشود ‪.‬‬

‫زمانیکه سطح آب در هنگام آبخیزی از نشانۀ نورمال بلند گردد آب بصورت اتومات از باالی قلۀ آبریزه بطرف قسمت‬
‫تحتانی سرازیر میگردد ‪.‬‬

‫نشانۀ سطح آب که در صورت عبور مقدار مکمل پرچاوه ای در کاسۀ ذخیره تشکیل میشود به نام سطح اعظمی سیال‬
‫بی (‪ ( Max. Flood S‬یادمیگردد ‪ .‬پرچاوه های نوع اتومات در صورت مقادیر جریان های پرچاوه ای کمتر انتخاب‬
‫میشوند ‪ .‬در حاالت دیگر ومقادیر جریان بیشتر بهتر است پرچاوه های تنظیم شوند ( مجهز با دروازه ها )انتخاب‬
‫گردیده و جریان پرچاوه ای حسب دلخواه تنظیم میشود ‪ .‬در هنگام تعین اندازه های پروفایل عرضی بند های آبریزه‬
‫ای باید در نظرداشته باشیم که باالی استانۀ هر وایۀ آبریزه ای دو دروازه جا به جا میگردد یکی دروازۀ اساسی ودیگری‬
‫دروازۀ ترمیماتی ‪ .‬دروازۀ اساسی قبل از در وازۀ ترمیماتی نصب میشود ‪ .‬برای حرکت دروازه ها در هنگام بلند وپایًین‬
‫نمودن در زمان ساختمان در فیل پایه ها جری ها گذاشته میشوند‪ .‬فاصلۀ ا فقی بین در وا زه های ترمیما تی وا سا‬
‫سی د ر حد و د سه متر قبول میشود ‪.‬‬

‫پنجم ‪ :‬شکل حدود زیر زمینی بند های کانکریتی اساس صخره ای باید طوری انتخاب گردد که از یک طرف قوه های‬
‫عامل فلتری که ازجانب اساس بند باالی آن عمل مینمایند تا حد ممکن اصغری باشند و از جانب دیگر اندازه های‬
‫تهداب بند نیز باید در حدود های باشند که محکمی فلتری خاک های اساس در تمام شرایًط اعمار و بهره برداری تأ‬
‫مین و تضمین باشد ‪.‬روی این هدف در شکل ذیل انجام های جلوی وعقبی سلب قاعدۀ بند دو دندان (‪ ) Cutoff‬در‬
‫نظر گرفته شده وحدود قاعده به شکل منکسر ساخته میشود ‪.‬‬

‫‪Lecture by:Engineer Naqebullah Satarzada‬‬ ‫‪70‬‬

 ‫‪DAM DESIGN‬‬

‫‪-۴‬شپونت در دندان جلوی‬ ‫‪-۳‬شپونت در دندان عقبی‬ ‫‪-۲‬دندان جلوی‬ ‫‪-۱‬دندان عقبی‬

‫شکل منکسر قاعدۀ بند که در آن دندانه و شپونت هردو د نظر گرفته شده اند ‪.‬‬
‫دندانه ها در اساس بند ها باعث میگردند که از یکطرف ارتباط بین تنۀ بند و خاک های اساس بهترگردیده واز جانب‬
‫دیگر امکانات فلترشدن آب ازسرحد تماس کانکریت وخاکهای اساس تا حدود زیادی کاهش یافته ودر نتیجه‬
‫تهدیدهای ایجاد گردیدن تغیر شکل های فلتری در خاک اساس کم تر گردند ‪. .‬‬
‫فرو رفتگی) عمق ( دندانه ها ‪ 2‬الی ‪ 3‬متر تعین میگردد ‪ .‬اگر خاک موجود بین دو دندان در استواری بند رولی‬
‫مثبتی راایفا نموده بتواند در آنصورت عمق دندان های مذکورازین هم بیشترگرفته میشود ‪ .‬عرض دندان ها ازشرایًط‬
‫تکنالوژیکی اعمار تعین مگردد‪ .‬اگر موجودیت دندان ها بازهم نتواند محکمی فلتری خاک های اساس راتأمین نماید‬
‫و شرایًط کوبیدن شپونت ها ( ‪) Sheet piles‬مساعد باشد در آنوقت میتوانددر قاعدۀ یک دندان ویا هردودندان‬
‫شپونت ها در نظر گرفته شوند ‪ .‬مانند شکل فوق‬
‫اگر بعد از بند ( در عقب یند ) متصل با آن چاه آبگردان موقعیت داشته باشد در آن صورت عمق دندان عقبی نظر به‬
‫عمق دندان جلوی بیشتر انتخاب میشود ‪ .‬به منظور های افزایش استوار ومحکمی بند های گراویتی اساس صخره‬
‫ای در بخش ها مختلف حدود زیر زمینی میتواند ساختمانهای ضد فلتری ‪ ،‬ساختمانهای زابری ‪ ،‬شپونت ها ‪ ،‬دندان‬
‫ها ‪ ،‬دامنها ‪ ،‬پرده ها و غیره بطوریکه در نظر گرفته شوند ‪.‬‬
‫اگر عمق آ ب د ر بیشر وی بند (‪ )H 1‬و عمق آب در عقب بند (‪ )H 2‬و تفاوت اعماق مذکور (‪) H 1 - H 2= H‬‬
‫باشد در آنصورت عرض تقریبی اساس بند ( 𝟎𝐁 ( در حدود های ذیل قبول میشود ‪:‬‬
‫برای اساس های مخلوط از ریگ وجغل‪B0 = ( 1.25 - 1.75 )H . . . .‬‬

‫برای اساس های از ریگ های گل ‪B 0=( 1.75 - 2.0 )H . . . . . . .‬‬

‫برای اساس های گل های ریگدار‪B 0 = ( 2.0 - 2.75 ) H. . . .‬‬

‫برای اساس های گلی‪B 0 = ( 2.0 - 2. 5 )H . . . . . . . . . . ..‬‬

‫‪Lecture by:Engineer Naqebullah Satarzada‬‬ ‫‪71‬‬

 ‫‪DAM DESIGN‬‬

‫ساختما نهای ضد فلتری در اساس بندهای کانکریتی اساس غیرصخره ای ‪.‬‬

‫درشکل ‪ - 1 :‬دامن جلوی ‪ – 2 ،‬شپونت ‪ - 3 ،‬زابر ‪ - 4 ،‬طبقۀ غیر قابل نفوذ آب ‪.‬‬

‫‪Lecture by:Engineer Naqebullah Satarzada‬‬ ‫‪72‬‬

 ‫‪DAM DESIGN‬‬

‫جهت مغروق ساخت ن وخاموش ساختن انرژی خیز هایدرولیکی دور افگنده شده چاه آبگردان ‪ ،‬دیوار آبگردان‪،‬‬
‫خاموش کننده های مرکب و غیره در نظر گرفته میشود ‪ .‬شکل خاموش کنندۀ انرژی ) چاه آبگردان نوع مرکب ( در‬
‫شکل ذیل نشان داده شده است ‪.‬‬

‫شکل عناصر ساختمانی ومتشکلۀ ساختمانهای خاموش کنندۀ انرژی در قسمت تحتانی‬
‫) چاه ودیوارآبگردان (‬
‫ابعاد چاه آبگردان به ترتیب ذیل محاسبه میگردد ‪:‬‬

‫‪ - 1‬طول خیز هایدرولیکی ) ‪:( l jump‬‬

‫𝑛‬
‫𝑝𝑚𝑜𝑐‪𝑙𝑗𝑢𝑚𝑝 = (2.5 ÷ 3.0)(ℎ𝑐𝑜𝑛𝑗 − ℎ‬‬ ‫)‬
‫‪ - 2‬عمق چاه آبگردان ) ‪: ( d d.‬‬
‫) ‪𝑑𝑑 = (1.05 ÷ 1.1)(ℎ𝑐𝑜𝑛𝑗 − 𝐻2‬‬

‫‪ - 3‬طول چاه آبگردان ) ‪:( l d‬‬

‫𝑝𝑚𝑢𝑗𝑙)‪𝑙𝑑 = (0.75 ÷ 0.8‬‬

‫‪Lecture by:Engineer Naqebullah Satarzada‬‬ ‫‪73‬‬

 ‫‪DAM DESIGN‬‬

‫اگر در نتیجۀ محاسبه عمق چاه آبگردان بیشتر از ‪ 3‬متر حاصل گردد)در بعضی مأخذ بیشتر از ‪ 5‬مترذکر شده است ( ‪،‬‬
‫آنگاه باید چاه آبگردان ‪ 3‬متر گرفته شود وق سمت متباقی به دیوار آبگردان تعویض شود ‪ .‬زیرا چاهای آبگردان که عمق‬
‫شان بیشتر از ‪ 3‬متر باشد موًثریت اقتصادی شان کمتر است ‪.‬‬
‫محاسبات ستاتیکی بندهای گراویتی اساس غیرصخره ای وعناصرساختمانی شان‬
‫قوه های عامل باالی بند های کانکریتی اساس غیر صخره ای ‪.‬‬
‫تمام قوه های عامل باالی بند های کانکریتی آبریزه اساس غیر صخره ای بدو گروپ ذیل تقسیم میشوند ‪:‬‬
‫گروپ قوهای عمودی ‪:‬‬
‫‪ . -１‬وزن جسم بند ( ‪. ( W d‬‬

‫‪ .‬وزن فیل پایه ها ( ‪. ) W p‬‬ ‫‪-２‬‬

‫‪ .‬وزن آب در قسمت پیش روی بند ( ‪. ) W W1‬‬ ‫‪-３‬‬

‫‪ .‬وزن آب در قسمت عقب بند ( ‪. ( W W2‬‬ ‫‪-４‬‬

‫قوۀ تعلیقی ارشمیدس ( 𝐴𝑊) ‪.‬‬ ‫‪-５‬‬

‫قوه های فلتری عمودی ( 𝑣𝑓𝑝 ( ‪.‬‬ ‫‪-６‬‬
‫گروپ قوه های افقی ‪:‬‬
‫‪ .‬قوۀ فشار هایدروستاتیکی آب از جانب قسمت فوقانی ( ‪) P up‬‬ ‫‪-１‬‬

‫‪ .‬قوۀ فشار هایدروستاتیکی آب از جانب قسمت تحتانی ( ‪) P d‬‬ ‫‪-２‬‬

‫قوه های افقی فلتری (‪ - P f .S1‬ازجانب قسمت فوقانی‬ ‫‪.a‬‬

‫؛ ‪ – P f .S 2‬ازجانب قسمت تحتانی )‬ ‫‪.b‬‬
‫قوۀ امواج از جانب قسمت فوقانی ( ‪) P wave.‬‬ ‫‪.c‬‬
‫‪ .‬قوۀ یخ از جانب قسمت فوقانی ( ‪) P ice.‬‬ ‫‪-３‬‬

‫‪ .‬قوۀ فشار جانبی مواد رسوبی از جانب قسمت فوقانی ( ‪) P silt.‬‬ ‫‪-４‬‬

‫‪ .‬مرکبۀ افقی قوۀ زلزله ( ‪. ( P E.q‬‬ ‫‪-５‬‬

‫‪Lecture by:Engineer Naqebullah Satarzada‬‬ ‫‪74‬‬

 ‫‪DAM DESIGN‬‬

‫شکل سمتهای عمل ودیاگرام های قوه ها ی عامل باالی بند های کانکریتی اساس غیر صخره ای‬
‫فورمول قوه های فوق در یک مثال واضیح گردیده است‪.‬‬
‫ریسبرم و طول عمومی تحکیم کاری در قسمت تحتانی ‪.‬‬
‫مسیرآب در قسمت بعد از چاه آبگردان الی مسیر طبیعی دریا بنام ریسبرم یاد میشود ‪.‬‬

‫‪Lecture by:Engineer Naqebullah Satarzada‬‬ ‫‪75‬‬

 ‫‪DAM DESIGN‬‬

‫بعد از آنکه جریان آب از باالی قلۀ آبریزه ای بطرف قسمت تحتانی سرازیر گردید درین جا خیز هایدرولیکی و مقطع‬
‫منقبض شده ایجاد میشوند ‪ .‬به علت سرعت های زیاد آب درین قسمت تهدید های تخریب هم حتمأ وجود دارند‬
‫به خاطر جلوگیری از تخریبات وتهدید های احتمالی ضروری میباشد که جریان آب بعد از چاه آبگردان از طریق‬
‫ریسبرم به مسیر طبیعی دریا طوری هدایت شود که کف و سواحل کانال و دریا از تخریب بطور مطمًن مصًون باشد ‪.‬‬
‫به همین منظور است که در قسمت تحتانی بند مسیر حرکت آب تحکیم کاری میشود ‪ .‬مواد ساختمانی که برای این‬
‫نوع تحکیم کاری های ریسبیرم بکاربرده میشوند عبارت از کانکریت ‪ ،‬آهن کانکریت ‪ ،‬سنگ های مختلف و غیره‬
‫میباشند ‪.‬‬

‫پرچاوه های هایدرولیکی‬

‫پرچاوه ها گروپ بزرگ از ساختمانهای متنوع هایدرولیکی بوده که که همۀ شان به شکلی از اشکال آبهای اضافی‬
‫وسیالبی زمان آب خیزی را به شکل مصًون از قسمت فوقانی به قسمت تحتانی بند عبورمیدهند ‪ .‬یا هم اینکه در صورت‬
‫ضرورت سطح آب را در کاسه های ذخیره تنظیم مینمایند ‪ .‬پرچاوه ها از لحاظ موقعیت شان نظر به جسم بند به دو‬
‫گروپ ذیل تقسیم شوند ‪:‬‬

‫پرچاوه های داخل جسم بند‬ ‫‪-‬‬

‫پرچاوه های خارج از جسم بند ‪.‬‬ ‫‪-‬‬

‫مجرا های ( ساختمانهای ) خروجی آب در ساختمانهای هایدرولیکی ‪ .‬در شکل‬

‫‪ -۱‬مجرای خروجی سطحی آب بدون دروازه(نشانۀ استانۀ آبریزه مطابق سطح نورمال )‪) N.W.S‬گرفته میشود‬

‫‪ – 3‬مجرای سطحی باعمق زیاد‬ ‫‪ – 2‬مجرای سطحی با دروازه های تنظیم کننده‬

‫‪ – 6‬تونل‬ ‫‪ – 5‬مجرا قعری‬ ‫‪ – 4‬مجرای عمقی‬

‫‪ – 7‬مجرای ساحلی سرباز ( کانال سرباز بامیل زیاد )‬

‫در پهلوی پرچاوه یک تعداد مجرا های دیگری هم در داخل جسم بند ها ویا حوالی نزدیک شان در نظر گرفته میشوند‬
‫که آب مورد نیاز سایًر مصرف کننده ها از قبیل ستیشن تولید برق آبی ‪ ،‬آبیاری و آبرسانی را از قسمت فوقانی به قسمت‬

‫‪Lecture by:Engineer Naqebullah Satarzada‬‬ ‫‪76‬‬

 ‫‪DAM DESIGN‬‬

‫تحتانی بند عبور می دهند ‪ .‬هم چنان در جسم بند ویا یکی از سواحل آن مجرا های عمقی گذاشته میشوند تا در صورت‬
‫وقوع کدام حا د ثۀ سطح آب در کاسۀ ذخیره تا حدود الزم پایًین گردیده وبدین ترتیب از انکشاف بیشتر حادثه جلوگیری‬
‫بعمل آید ‪ .‬ازینرو موقعیت پرچاوه ها باید در ارتباط نزدیک با سایًر مجرا ها تعین گردد تا باالی کار مجرا های دیگر‬
‫تأثیرات سوء وارید ننمایند‬

‫در تعین موقعیت پرچاوه همچنین شرایط توپوگرافیکی ‪ ،‬جیولوجیکی ‪ ،‬شیمای عبور آبهای ساختمانی ‪ ،‬بهره برداری‬
‫و مصارف اعمار ساختمانهای پرچاوه ای رول تعین کننده دارند ‪.‬‬

‫نظربه شرایط کار هایدرولیکی پرچاوه ها به دو نوع پرچاوه های سرکوبی و پرچاوه های غیرسرکوبی تقسیم میشوند ‪.‬‬

‫به همین ترتیب پرچاوه ها از روی موقعیت شان نظربه سطح آب در کاسۀ ذخیره به پرچاوه های سطحی وعمقی نیز‬
‫تقسیم گردیده اند ‪ .‬وبا الخره به اساس موقعیت شان نظربه بند پرچاوه ها میتوانند به پرچاوه ها داخل جسم بند وخارج‬
‫جسم بند تقسیم گردند ‪.‬‬

‫در صورت بند های مواد محلی پرچاوه ها صرف در خارج از جسم بند موقعیت داده میشوند ‪.‬‬

‫موقعیت های تقریبی پرچاوه ها وسایر مجرا ها در اشکال ذیل نشان داده شده اند ‪.‬‬

‫‪- 1‬موقعیت پرچاوۀ آبریزه ای ساحلی که از طریق ناوۀ سریع الجریان به قسمت تحتانی بند وصل‬
‫میشود ‪.‬‬
‫درشکل ‪ – 1 :‬دهنۀ دخو لی پرچاوه ؛‬
‫‪ –2‬ناوۀ سریع الجریان ؛ ‪ – 3‬دخول به‬
‫تو نل سا ختما نی ؛ ‪ – 4‬بند کا نکر یتی‬
‫گرا و یتی ؛ ‪ – 5‬دهنۀ خرو جی تو نل‬
‫ساختما نی؛ ‪ – 6‬مسیرتونل ساختمانی‬
‫؛ ‪ – 7‬ساخۀ توزیع سرباز ؛ ‪– 8‬‬
‫ستیشن تولید برق آبی ؛ ‪ -9‬سرک به‬
‫ستیشن برق ؛ ‪ – 10‬کا سۀ ذ خیرۀ‬
‫آب ؛‬
‫‪ – 11‬قسمت تحتانی‬

‫‪Lecture by:Engineer Naqebullah Satarzada‬‬ ‫‪77‬‬

 ‫‪DAM DESIGN‬‬

‫‪-2‬موقعیت پرچاوۀ جر مانند درساحل نزدیک بند ‪.‬‬

‫د ر شکل ‪ – 1 :‬پر چا و ۀ جر ما نند ؛‬

‫‪ - 2‬اتصال انجام جر با تونل ساختمانی‬

‫‪– 3‬کاک کانکریتی مسدود کننده‬

‫تونل ؛‬
‫‪ – 4‬د هنۀ د خو لی تو نل ؛ ‪ – 5‬دهنۀ‬
‫خروجی تونل ؛ ‪ – 6‬آبگیر ستیشن‬
‫برق؛ ‪ – 7‬مسیر تونل ساختمانی ؛ ‪– 8‬‬
‫تعمیر ستین بر ق آ بی ؛ ‪ – 9‬بند کا‬
‫نکریتی ؛ ‪ - 10‬ساحۀ توزیع سرباز ؛‬
‫‪ – 11‬سد موًقتی فوقانی ؛ ‪ – 12‬سد‬
‫موًقتی تحتانی ‪ – 13‬کا سۀ ذ خیرۀ‬
‫بند ؛ ‪ – 14‬قسمت تحتانی‬

‫‪-3‬موقعیت پرچاوۀ آبریزه ای در جسم بند کانکریتی ‪.‬‬

‫د ر شکل ‪:‬‬

‫‪ – 1‬پر چا و ۀ آبریزه ای ؛ ‪ – 2‬سرک‬

‫ترانسپورتی ؛ ‪ – 3‬آبگیر ستیشن برق‬
‫‪ – 4‬آبگیر کانال آبیاری ؛‬
‫‪ – 5‬کانال آبیاری ؛‬
‫‪ – 6‬بند کانکریتی گراویتی ؛‬
‫‪ – 7‬قسمت تحتانی‬
‫؛ ‪ – 8‬تعمیر ستیشن برق ؛‬
‫‪ – 9‬ساحۀ توزیع سر باز ؛‬

‫‪ –10‬کاسۀ ذخیرۀ بند ‪.‬‬

‫‪Lecture by:Engineer Naqebullah Satarzada‬‬ ‫‪78‬‬

 ‫‪DAM DESIGN‬‬

‫‪-4‬موقعیت پرچاوۀ ساحلی در صورت بند مواد محلی ‪.‬‬

‫در شکل ‪:‬‬

‫‪ – 1‬پر چا و ۀ ساحلی ( آبریزه ای )‬

‫‪ – 2‬ناوۀ سریع الجریان ؛‬

‫‪ – 3‬کاسۀ ذخیره بند ؛‬

‫‪ – 4‬بند مواد محلی ؛‬

‫‪ – 5‬مسیر تونل ساختمانی ؛‬
‫‪ –- 6‬دهنۀ دخولی تونل ؛‬
‫‪ – 7‬ستیشن برق آبی ؛‬
‫‪ - 8‬آبگیر ستیشن برق و آبگیر کانال‬
‫آبیاری ؛‬
‫‪ – - 9‬کانال آبیاری ؛‬
‫‪ –10‬قسمت تحتانی ؛‬

‫فورمول عمومی مقدار جریان قابل پرچاوه‬

‫در حا لت عمومی مقد ا ر جریا ن که سا ختما نهای پر چا وه ا ی صر ف نظر از نوعیت شان ‪ ،‬آنرا باید عبور دهد‪ ،‬قرار‬
‫ذیل محاسبه میشود ‪:‬‬

‫) ‪Q Cal . = Q P % − (Q Irrig +Q PH +QW .S + ..........‬‬

‫درفورمول فوق ‪ – Q W.S :‬مقدار جریا ن مورد نیاز آبیاری ؛ ‪ – Q PH‬مقدار جریان مورد ضرورت ستیشن برق آبی‬
‫؛ ‪ – Q Irrig‬مقدار آب مورد ضرورت آبیاری میباشد ‪ – Q P% .‬مقدار جریان اعظمی دریا میباشد‬

‫همانطوریکه قبأل یاد آوری گردید نوع بند ‪ ،‬شرایًط توپوگرافیکی وجیولوجیکی ‪ ،‬مقدار جریان پرچاوه ای در تعین و انتخاب‬
‫موقعیت ‪ ،‬شکل وعناصر ساختمانی پرچاوه ها رول مهم دارند وهم چنین گفته شد که از لحاظ موقعیت شان نظر به سطح‬
‫آب در قسمت فوقانی پرچاوه ها بدوگروپ قعری وسطحی تقسیم میشوند ‪ .‬پرچاوه های برجی نمونۀ خوبی از پرچاوه‬
‫های قعری محسوب میگردند ‪ .‬عالوتاً ابگیر های برجی که در اکثر موارد جهت تامین آب مورد ضرورت ستیشن های برق‬
‫آبی ویا تامین آب مورد ضرورت آبیاری مورد استفاده قرار میگیرند ‪ ،‬از لحاظ عناصر ساختمانی و محاسبه هایدرولیکی‬
‫خیلی نزدیک و مشابه به پرچاوه های برجی می باشند ‪ .‬درین جا بعضی از پرچاوه های معمول را ذی ً‬
‫ال مطالعه می نمایم‬

‫‪Lecture by:Engineer Naqebullah Satarzada‬‬ ‫‪79‬‬

 ‫‪DAM DESIGN‬‬

‫پرچاؤه برجی ‪Tower Type Spillway‬‬

‫پرچاوه برجی جهت عبور دادن مقادیر کمتر قابل پرچاوه یعنی الی ( ‪ ) 200 m3/sec‬بکار میروند‪ .‬بخش های متشکله‬
‫وعناصر ساختمانی پرچاوه برجی در اشکال ذیل نشان داده شده اند ‪.‬‬

‫پرچاوه ها ی برجی میتوانند در پهلوی وظایًف پرچاوه نمودن ‪ ،‬وظیفۀ آبگیر های آبیاری و آبگیر ستیشنهای تولید برق‬
‫آبّی و تخلیۀ کاسه های ذخیره را انجام دهند ‪ .‬در هرسه حالت دهنه ها ی دخولی شان تقریبأ یکسان بوده صرف انجام‬
‫های خروجی شان کمی از همدیگر متفاوت میباشند ‪.‬‬

‫قسمت های اساسی و عناصر ساختمانی پرچاوه های برجی عبار ت از برج ‪ ،‬نل های خروجی ‪ ،‬پل خدمتی و دروازه های‬
‫تنظیم کننده میباشند ‪ .‬هریک ازین عناصر مختصرأ تشریح میگردد ‪.‬‬

‫برج‪Tower .‬‬
‫برج سا ختما ن آهنکا نکریتی بوده که بشکل مغروق درآب کار می نماید ‪ .‬برج درقسمت دهنه دخولی پر چا وه یا آ بگیر‬
‫اعمار گردیده که در داخل آن جری های دروازه‪ ،‬میخا نیزم بلند کننده ‪ ،‬جا لی گیرندۀ کثا فا ت و دروازه ها جا بجا‬
‫میشوند ‪.‬‬

‫شکل قطع طولی پرچا وۀ برجی ‪.‬‬

‫د ر شکل ‪:‬‬
‫‪ – 3‬پایه های اتکایًی پل خدمتی‬ ‫‪ – 2‬اطاق تنظیم دروازه ها ؛‬ ‫‪ –۱‬برج آبگیر ؛‬
‫؛‬
‫‪ – 7‬پل خد متی‬ ‫‪ – 6‬قلۀ بند‬ ‫؛ ‪ – 5‬هستۀ بند ؛‬ ‫‪ –4‬تنۀ بند مواد محلی‬
‫‪ – 10‬سپل تهد ا ب بر ج ؛‬ ‫‪ – 9‬ا سا س صخر ه ا ی بند ؛‬ ‫‪ – 8‬نل ها ی خروجی آ ب ؛‬

‫؛ ‪ – 12‬دهنۀ د خو لی آب به بر ج ؛‬ ‫‪ – 11‬کا سۀ ذ خیرۀ بند‬

‫‪ – 13‬شپونکه بخاطرجلوگیری فلتریشن ازسرحد تماس هسته و نل خروجی ؛‬

‫‪ –16‬کانال خروجی پرچا وه‬ ‫؛ ‪ – 15‬چاه آبگردا ن ؛‬ ‫‪ – 14‬د هنۀ خروجی پرچا وه‬

‫‪Lecture by:Engineer Naqebullah Satarzada‬‬ ‫‪80‬‬

 ‫‪DAM DESIGN‬‬

‫نل های خروجی ‪Outlet pips .‬‬

‫نل های خروجی معموأل از کانکریت ‪ ،‬آهن کانکریت ‪ ،‬و یا فوالد ساخته میشوند که در تحت پرکاری جسم بند قرار‬
‫میگیرند ویا هم اینکه مانند شکل های داده شده اوالً تونل کند نکاری گردیده وسپس نل های خروجی که از آهن کانکریت‬
‫ویا فوالد تهیه میگردند بداخل آن جا بجا می گردند ‪.‬‬
‫نل های خروجی فوالدی ویا آهن کانکریتی بداخل دهلیز ها که بروی اتکا ها قرار داده شده اند ‪.‬‬
‫‪ –A‬قطع طولی‬

‫شکل ‪:‬‬ ‫در‬ ‫همچنان‬

‫‪ - 2‬نل فوالدی یا آهن کانکریتی‬ ‫‪ –1‬گالری یا دهلیز ؛‬

‫‪ - 5‬ساختمان ضدفلتری جسم بند؛‬ ‫‪ – 4‬مجراها دخولی ؛‬ ‫‪ – 3‬قبرغه های گالری ؛‬

‫‪ –B‬پالن افتاده‬

‫مو قعیت دادن نل های خروجی بد ا خل تو نل قبالً حفر شده ویا گا لری ها امکا ن مید هد تا در زما ن بهره بر د ا ری‬
‫ا ز نل ها ی مذ کور مرا قبت به عمل آمده بتوا ند ودرصورت ایجا ب ترمیم شوند ‪ .‬ا ین نل ها به قسم خا ده های جداگا‬
‫نه در خا رج ا ز ساحۀ ساختمان( پولی گون ها ) سا خته شد ه‪ ،‬سپس به محل مو نتا ژ ا نتقا ل گرد یده و بروی ا تکاها‬
‫ال تهیه شده نصب میگرد ند ‪ .‬د ر بعضی موا رد نل ها ی مذ کور در خود محل بطور یکر یخت سا خته میشو ند ‪.‬‬
‫ی قب ً‬

‫‪Lecture by:Engineer Naqebullah Satarzada‬‬ ‫‪81‬‬

 ‫‪DAM DESIGN‬‬

‫نل های خروجی میتوانند بشکل کانکریتی یا آهن کانکریتی یک ریخت باشند ‪ .‬ویاهم بشکل نلهای فوالدی یا آهنکانکریتی‬
‫باشند که به نوبۀ خود بدا خل گا لری ها بروی ا تکا ها گذاشته میشوند ‪.‬‬

‫اشکال مقاطع عرضی نل های خروجی در صورت تونلها و گالری‬

‫‪ b‬و ‪ – c‬اتصال خا ده های نل ها با همد یگر ‪.‬‬ ‫‪ – a‬موقیعت نلها در داخل گالری ؛‬

‫‪ – 3‬ا تکا ی نل ها ؛‬ ‫‪ – 2‬نل د ر حا لت ا نتقا ل ؛‬ ‫همچنان ‪ – 1 :‬نل فوال دی ؛‬

‫‪ – 6‬لبۀ نل‬ ‫‪ – 5‬شپو نکۀ تحکیما تی ؛‬ ‫‪ – 4‬درز انبساطی ؛‬

‫پل خدمتی‪Service Bridge .‬‬

‫پل خد متی قسمت باال یًی برج را با قله بند و صل می نما ید ( در بعضی حا ال ت اگر موقعیت برج به سوا حل نزد یک با‬
‫شد پل خدمتی برج را با سا حل ا رتبا ط میدهد ‪ .‬پل خدمتی جهت رفت وآمد پرسو نل و انتقال تجهیزا ت داخل برج از‬
‫قبیل دروازه ها ‪،‬کرن وغیره مورد استفاده قرار میگیرد ‪ .‬عناصر سا ختما نی پل خد متی بر عال وۀ وزن خود گادر و پلیت‬
‫ها نظر به بارها یًیکه ا ز با ال ی آن عبو ر داده میشوند محاسبه و سنجش میشوند ‪.‬‬

‫عناصر ساختمانمی پل خد متی ‪.‬‬

‫در شکل ‪ – 1 :‬پل عبور و مرور ؛ ‪ – 2‬اطاق باالیًی پرچا و ۀ برجی ؛ ‪ – 3‬قلۀ بند ؛ ‪ – 4‬جسم بند مو ا د محلی ؛‬

‫‪Lecture by:Engineer Naqebullah Satarzada‬‬ ‫‪82‬‬

 ‫‪DAM DESIGN‬‬

‫‪ – 5‬پل پا یه ها ؛ ‪ – 6‬بند ا ژ ضد فلتر ی ؛ ‪ – 7‬صخره ها ی ا سا س ؛ ‪ -9‬سپل تهد ا ب برج‬

‫‪ – 10‬جری ها ی د روا زه ها ی کا ری و تر میماتی‬

‫محاسبه هایدرولیکی پرچاوه های برجی ‪Hydraulic Calculation of Tower Spillway .‬‬

‫پرچاوه های برجی میتوانند در رژیم سرکوبی ویا نیمه سرکوبی کار نمایند شکل ذیل دیده شود ‪ .‬اگر دهنه های دخولی‬

‫و خروجی نل های خارج کنندۀ آب مغروق با شند در آ نصورت رژیم ها یدرولیکی سرکو بی می با شد‬

‫اما اگر در نلهای خروجی در قسمت بعد از دروازه سطح باالیًی آب آزاد باشد در آنحالت رژیم جریان نیمه سرکوبی‬

‫خواهد بود محاسبه هایدرولیکی برای هر یک از رژیم های جریان به ترتیب ذیل اجرا میگردد‬

‫‪a‬‬ ‫‪b‬‬

‫شکل شیماهای محاسبۀ هایدرولیکی پرچاوه های برجی‬

‫‪ .‬در شکل ‪:‬‬

‫‪ – a‬شیمای محاسبوی پرچاوۀ برجی سرکوبی ‪.‬‬

‫‪ – b‬شیمای محاسبوی پرچاوۀ برجی نیمه سرکوبی ‪.‬‬

‫در صورت رژیم نپوری کار پرچاوۀ برجی ( شکل ‪ )a‬مقدار جریان محاسبوی ( ‪ ) Q Cal.‬از طریق مجرا ی پرچاوه ای قرار‬

‫ذیل محاسبه میشود ‪:‬‬

‫𝑧 ∗ 𝑔‪𝑄𝑐 = 𝜇 ∗ 𝐴 ∗ √2‬‬

‫در فورمول ‪ - µ :‬ضریب مقدارجریان ؛ ‪ - A‬مساحت مقطع مجرا ؛ ‪ – g‬تعجیل جاذبۀ زمین و ‪ – Z‬تفاوت بین سطوح‬

‫آب در قسمتهای فوقانی ( قبل از مجرا ) وتحتانی ( بعد از مجرا ) میباشد یعنی( ‪.( z = h1 – h2‬‬

‫مساحت مجرا ) ‪ ( A‬مر بو ط شکل هندسی مقطع عرضی مجرا ها میبا شد ‪ .‬ا گر مجر ا به شکل د ا یروی د ر نظر گرفته‬

‫شده باشد ‪ ،‬شکل ) ‪ ) a‬دیده شود ؛ و تعداد مجرا های عبوری آب مساوی به ) ‪ ( n‬باشد ( درشکل ذیل برای هردو حالت‬

‫‪Lecture by:Engineer Naqebullah Satarzada‬‬ ‫‪83‬‬

 ‫‪DAM DESIGN‬‬

‫‪ a‬و ‪ b‬تعدا د مجرا ها مساوی به ‪ 3‬گرفته شده است ) ‪ .‬مساحت یک مجرای پرچاوه ای ) ‪ (A1‬قرار ذیل محاسبه‬

‫میگردد‪:‬‬

‫‪ - b‬اشکال چهار ضلعی ( مربعی ) مقاطع مجرا ها ‪.‬‬ ‫‪ –a‬اشکال دایروی مقاطع مجرا ها ؛‬

‫درصورت مجرای دایروی ‪:‬‬

‫𝑙𝑎𝐶𝑄‬
‫= ‪𝑄1‬‬
‫𝑛‬
‫𝑍 ∗ 𝑔‪𝑄1 = 𝜇 ∗ 𝐴1 √2‬‬

‫‪𝑄1‬‬
‫= ‪𝐴1‬‬
‫𝑍 ∗ 𝑔‪𝜇 √2‬‬

‫‪𝜋𝑑 2‬‬
‫= ‪𝐴1‬‬
‫‪4‬‬

‫‪4 ∗ 𝐴1‬‬
‫√=𝑑‬
‫𝜋‬

‫در صورت مجرای چهار ضلعی ‪:‬‬

‫𝑙𝑎𝐶𝑄‬
‫= ‪𝑄1‬‬
‫𝑛‬

‫𝑍 𝑔‪𝑄1 = 𝜇 ∗ 𝐴1 √2‬‬

‫‪𝑄1‬‬
‫= ‪𝐴1‬‬
‫𝑍 ∗ 𝑔‪𝜇√2‬‬
‫𝑏 ∗ 𝑎 = ‪𝐴1‬‬

‫در صورت مجرای مستطیلی اوأل نسبت بین ‪ α‬و ‪ b‬انتخاب گردیده ( مثأل ‪ ) b = 2 α‬بعدأ مساحت ‪ A1‬قرار ذیل‬
‫دریافت میشود ‪:‬‬

‫‪Lecture by:Engineer Naqebullah Satarzada‬‬ ‫‪84‬‬

 ‫‪DAM DESIGN‬‬

‫‪𝐴1 = 𝑎 ∗ 𝑏 = 𝑎 ∗ 2𝑎 → 𝐴1 = 2𝑎 2‬‬

‫‪𝐴1‬‬
‫√=𝑎‬
‫‪2‬‬

‫از رابطۀ فوق میتواند قیمت ضلع ‪ b‬نیز تعین گردند ‪.‬‬

‫در صورت مجرای مربعی ‪:‬‬

‫‪𝐴1 = 𝑎 ∗ 𝑎 = 𝑎2 → 𝐴1 = 𝑎2‬‬
‫‪𝑎 = √𝐴1‬‬
‫درصورت مجرا های نیمه سرکوبی( شکل ‪ ) b‬فورمول محاسبۀ مقدار جریان شکل ذیل را خواهد داشت ‪:‬‬

‫∝‬
‫) ‪𝐐 𝟏 = µ ∗ 𝐀𝟏√𝟐𝐠 (𝐡𝟏 −‬‬
‫𝟐‬
‫اندازه های ( ‪ ( h 1‬و ‪ ɑ‬در شکل فوق نشان داده شده اند‪.‬‬

‫برج ها و دهنه های دخولی برچاوه های برجی میتوانند به اشکال مختلف ساخته شوند و نیز به خاطر مسدود ساختن مجرا‬

‫( نل ) ها ی خروجی آ ب دروازه ها ی مختلف مورد استفا ده قرار گیر ند ‪ .‬بطو ر مثال‬

‫به خاطرمسدود ساختن مجرا ها از دروازه های قوسی استفاده به عمل‬

‫آمده است‬

‫شکل موقعیت برج برچاوه درنزدیک ساحل و مجهز با دروازۀ قوسی‬

‫قابل یادآوریست که شکل کار وعناصر ساختمانی برچاوه های برجی و آبگیر های که به منظور رسانیدن آب به ستیشن‬

‫های برق آب از هم دیگر تفاوت زیاد ندارند ‪ .‬انتخاب آبگیر های برجی مخصوصأ درصورت بند های مواد محلی به منظور‬

‫اخذ آب مورد نیاز ستیشن های برق آبی ویا هم کانالهای آبیا ری خیلی ها موارد کاربرد دارند و دارای عین شکل‬

‫وعناصر ساختمانی میباشند ‪ .‬از لحاظ انجینیری ساختمانی آبگیر های برجی در شرایًط خیلی پیچیدۀ ستاتیکی ودینامیکی‬

‫کار مینمایند لذا جمع آوری و محاسبۀ قوه های عامل باالی برج های آبگیر و و پرچاوه ای باید با دقت کامل صورت گیرد‬

‫‪Lecture by:Engineer Naqebullah Satarzada‬‬ ‫‪85‬‬

 ‫‪DAM DESIGN‬‬

‫پرچاوه های سیفونی ‪Siphon Spillways .‬‬

‫این پرچاوه معموالً ابهای سطحی را از قسمت فوقانی به قسمت تحتانی (عقبی) بند پرچاوه می نماید ودر صورت‬

‫استعمال میشوند که مقدار جریان قابل پرچاوه( ‪ )100 - 150m3/sec‬باشد ‪ .‬پرچاوه های سیفونی به علت ایجاد‬

‫شدن خال در قسمت گلوی آن می تواند در صورت عین عرض جبهۀ آبریز مقدار آب بیشتر را نظر به سایًر انواع‬

‫پرچاوه عبور دهند که این خود از برتری های مهم این پرچاه ها محسوب میگردد ‪.‬‬

‫شکل پرچاوه سیفونی ‪.‬‬

‫در شکل ‪:‬‬

‫‪ -3‬مجرا جهت داخل شدن هوا بداخل سیفون ؛‬ ‫‪ - 2‬مجرای آب ؛‬ ‫‪-1‬گلوی سیفون ؛‬

‫‪ – 7‬چاه آبگردان ؛‬ ‫‪ – 6‬بند کانکریتی ؛‬ ‫‪ -‬کاسۀ ذخیره ؛‬ ‫‪ - 4‬پیک سیفون ؛‪5‬‬

‫‪ – 8‬کانال خروجی ؛ ‪ – 9‬اساس بند ‪.‬‬

‫ترتیب کار سیفون ‪:‬‬

‫در صورت پرچاوه های سیفونی آستانه آبریز منطبق با نشانه سطح نورمال آب کاسۀ ذخیره ساخته میشود‪ .‬زما نیکه آب‬

‫در کا سه ذخیره از سطح نورمال بلند میشود مقدار جریان از طریق آبریز بد اخل مجرای سیفونی سرازیرگردیده وچاه‬

‫آبگردان ( ‪ ) 7‬را پر می نماید ( الی نشانۀ پیک عقبی ) ‪ .‬پیک عقبی مغروق میگردد که بدین ترتیب امکان دخول هوا از‬

‫طرف عقب بند بد ا خل مجراهای سیفون قطع میگردد ‪ .‬از طرف قسمت فوقانی با بلند رفتن سطح آب در کاسه ذخیره‬

‫‪Lecture by:Engineer Naqebullah Satarzada‬‬ ‫‪86‬‬

 ‫‪DAM DESIGN‬‬

‫مجرای ( ‪ ) 3‬هم زیر آب گردیده ودخول هوا از طریق این مجرا نیز بطرف داخل مجرای سیفون متوقف میشود ‪ .‬درین‬

‫وقت سیفون کار خویش را با مقطع مکمل آغاز می نماید در صورت بلند رفتن سطح آب در قسمت فوقانی ( درکاسه‬

‫ذخیره ) مقدار جریانی که سیفون آنرا عبورمیدهد نیز افزایش می یابد ‪ .‬در همین حالت در قسمت گلوی ( ‪ ) 1‬سیفون‬

‫خال ( فشارخالئی ) بیشتر گردیده و آب را بطرف خود می مکد ‪ .‬این حادثه باعث بیشتر شدن مقدار جریان پرچاوه ای‬

‫‪ Q‬می شود ‪ .‬از همین سبب است که در صورت عین مساحت مجرا و سرکوب عامل قدرت عبوری پرچاوه سیفونی نظر‬

‫به سایر انواع پرچاوه های سرکوبی ( نپوری ) بیشتر میباشد ‪ .‬روی همین علت است که در حالت کم بودن طول جبهه‬

‫آبریز انتخاب پرچاوه سیفونی از لحاط قابلیت عبوری موًثرتر واقع میگردند‪.‬‬

‫اگر سطح آب در کاسۀ ذخیره پایًین شود درین صورت مجرای ( ‪ ) 2‬باز گردیده و هوا از طریق آن به گلوی سیفون نفوذ‬

‫نموده خالی داخل سیفون از بین میرود ( یعنی فشار در آنجا مساوی به فشار اتومسفیری میشود ) ‪ .‬در این حالت‬

‫سیفون کار خویش را قطع می نماید ‪.‬‬

‫سیفون از نوع پرچاوه های اتومات به حساب می آید که در زمان بهره برداری به پرسونل نیازی ندارند ‪.‬‬

‫عالوه بر شکل فوق اشکال دیگری ازپرچاوه های سیفونی نیز می تواند اعمار گردند که در شکل ذیل نشان داده شده‬

‫اند‪.‬‬

‫شکل پرچاوۀ سیفونی در جسم بند های گراویتی ‪.‬‬

‫در شکل ‪:‬‬

‫‪ –a‬پرچاوۀ سیفونی با برآمدگی جهت پرتاب فوارۀ جریان ؛ ‪ - b‬پرچاوۀ سیفونی با آبگردان در نیمۀ ارتفاع‬
‫‪ – 2‬چیش برآمدگی جهت برتاب فواره ؛‬ ‫‪ – 1‬مجرای دخول هوا وقطع خال ؛‬

‫‪ – 4‬نل تخلیۀ چاه ابگردان ‪.‬‬ ‫‪ – 3‬چاه آبگردان با بستر آبی ؛‬

‫‪Lecture by:Engineer Naqebullah Satarzada‬‬ ‫‪87‬‬

 ‫‪DAM DESIGN‬‬

‫محاسبه هایدرولیکی سیفون‪Hydraulic Calculation of Siphon Spillway .‬‬

‫‪ : Q 1 Lan .‬مقدار جریان‬

‫𝒍𝒂𝑪𝑸‬
‫= 𝑵𝑳𝑸‬
‫𝒏‬
‫‪ - Q 1 Lan‬مقدار جریانی است که از طریق یک مجرای سیفون عبور می نماید‪.‬‬

‫‪ - n‬تعداد مجرای های سیفون‬

‫مساحت هر مجرای سیفون چنین محاسبه میشود‪.‬‬

‫𝒏𝒍𝑸‬
‫= 𝒄𝒂𝒍‪𝑨𝟏.‬‬
‫𝒛𝒈𝟐√𝝁‬

‫چون شکل مجراهای سیفون اکثراً به قسم چهارضلعی قایم انتخاب میگردد بناء مساحت هرمجرا مساویست به ‪A = a‬‬

‫‪* b‬در فورمول ‪ - µ :‬ضریب مقاومت بوده که قیمت آن درحدود های ( ‪ ) µ = 0.82 – 0.85‬گرفته میشود ‪،‬‬

‫و ‪ - Z = H1 - H 2‬عبارت از سرکوب عامل بوده که از تفاوت اعماق آب در قسمت فوقانی وتحتانی بدست می آید‬

‫پرچاوه های سوف نما ‪Shaft Spillways :‬‬

‫بند های مواد محلی ( ویا در بعضی حاالت سایر انواع بند ها ) در دره های کم عرض که اساس و سواحل شا ن از احجار‬
‫صخره ای ویا نیمه صخره ای متشکل بوده و دارای نشیب تند باشد اعمار میگردند ‪ .‬در همچوحالت ها ساختن پرچاوه‬
‫های ساحلی ویا پرچاوه های داخل جسم بند تا حدود زیادی مشکل میگردد ‪ .‬از اینرو در حاالت مشابه از پرچاوه های‬
‫تونلی کار گرفته میشود ‪ .‬انجام جلوی یا قسمت دخولی این نوع پرچاوه ها بشکل سوف عمودی ویا کمی مایل الی نشانه‬
‫کف تونل حفر کاری گردیده وسوف عمودی در انجام پاینی با تونل وصل میگردد ‪ .‬اگر در زمان ساختمان پروژه جهت‬
‫عبور دادن آبهای ساختمانی تونل در نظر گرفته شده باشد استعمال و انتخاب پرچاوه سوف نما موثریت اقتصادی‬
‫مجتمع هایدروتخنیکی را هنوز هم افزایش میدهد‪ .‬زیرا در این حالت انجام سوف عمودی با تونل ساختمانی وصل‬
‫گردیده ویک قسمت زیاد از تونل ساختمانی به حیث پرچاوه مورد استفاده قرار میگیرد ‪ .‬پرچاوه های سوف نما در‬
‫صورت انتخاب میشوند که مقدار های جریان پرچاوه ای الی ( ‪ ) 5000 m3/c‬باشد ‪ .‬نظر به شرایط بهره برداری‬
‫پرچاوه های سوف نما میتوانند تنظیم شونده ویا اتومات باشند ‪ .‬هرگاه در باالی آستانه شان دروازه نصب گردند دراین‬
‫حالت پرچاوه های مذکور تنظیم شونده میباشند‪ .‬در شکل ذیل موقعیت متقابل اجزا و عناصر ساختما نی پرچاوه های‬
‫سوف نما به در پالن افتا ده نشان داده شده اند ‪.‬‬

‫‪Lecture by:Engineer Naqebullah Satarzada‬‬ ‫‪88‬‬

 ‫‪DAM DESIGN‬‬

‫‪ – 11‬کا ک کانکریتی‬ ‫‪ – ۱۰‬قسمت ازتونل ساختمانی قبل ازاتصال با صوف ؛‬ ‫‪ – 9‬دروازه‬

‫‪ – 13‬دروازۀ حلقوی ؛‬ ‫‪ – 12‬قسمت قابل استفادۀ تونل ساختمانی برای پرچاوه ؛‬

‫‪ – 14‬حجرۀ تنظیم دروازه‬

‫اگر مقدار جریان پرچاوه ای کم باشد ویا برای اعمار قیف ساحۀ وسیع تر در دسترس باشد در آنصورت ها پرچاوۀ سوف‬
‫نما به شکل اتومات در نظر گفته میشود ‪ .‬از لحاظ عد م نیاز به دروازه وپرسونل بهره برداری ‪ ،‬موًثریت اقتصادی پرچاوه‬
‫ها سوف نما ی نوع اتومات در مقایسه با نوع تنظیم شوند آن بیشتر میباشد ‪ .‬قطع طولی پرچاوۀ سوف نمای نوع اتومات‬
‫ونیز عناصر اتصال سوف عمودی با تونل ساختما نی در شکل ذیل نشا ن داده شده اند ‪ .‬برای پرچاوه های اتومات نشانۀ‬
‫آستانۀ قیف با نشانۀ سطح نورمال آب در کاسۀ ذخیره منطبق گرفته میشود ‪ .‬در صورت عبور مقدار جریان پرچاوه ای‬
‫نشانۀ سطح آب در کاسۀ ذخیره بلند میگردد ‪ .‬بلند ترین نشانۀ که درموجودیت آن مقدار اعظمی جریان سیآلبی از طریق‬

‫‪Lecture by:Engineer Naqebullah Satarzada‬‬ ‫‪89‬‬

 ‫‪DAM DESIGN‬‬

‫پرچاوه عبور نموده بتواند بنام سطح اعظمی یا سطح سیالبی آب درکاسۀ ذخیره ( – ‪( Flood Surface Level‬‬
‫‪ Fl.S.L‬یاد میگردد ‪.‬‬

‫در صورت پرچاوه های اتومات عمق آب در باالی آستانۀ قیف الی ‪ 5.2‬متر و درصورت پرچاوه های تنظیم شوند قیمت‬
‫سرکوب در باالی آستانه الی ‪ 6‬متر قبول میگردد ‪.‬‬

‫شکل قطع طولی پرچاوۀ سوف نمای نوع اتومات ‪ .‬درشکل ‪:‬‬
‫‪ – 1‬قیف ؛ ‪ – 2‬سوف عمودی ؛ ‪ - 3‬تونل ساختمانی ؛ ‪ – 4‬کاک مسدود کنندۀ کانکریتی ؛ ‪ – 5‬تونل خروجی‬

‫( در زمان اعمار تونل ساختماانی ) ؛ ‪ – 6‬انجام خروجی پرچاوه ( تونل قبلی ) ؛ ‪ – 7‬پوش تونل ( در صورت ضرورت ) ‪.‬‬

‫اندازه های اساسی پرچاوه های سوف نما تابع یک تعداد زیادی از عوامل وشرایًط اند که تشریح همۀ عوامل از حوصلۀ‬
‫لکچر بیشتر اند ‪ .‬ازین رو حدود های تقریبی اندازه های بعضی قسمت های قیف دخولی در شکل ذیل نشان داده‬
‫شده اند ‪.‬‬

‫‪-‬‬

‫‪Lecture by:Engineer Naqebullah Satarzada‬‬ ‫‪90‬‬

 ‫‪DAM DESIGN‬‬

‫شکل عناصر ساختمانی قسمت دخولی پرچاوه سوف نما حدود های اندازه های اساسی پرچاوۀ سوف تما ‪.‬‬

‫هنگام محاسبه پارامتر های پرچاوه سوف نما باید نکات آتی در نظر گرفته شود‪.‬‬

‫‪ -1‬برای پرچاوه اتومات سرکوب در باالی آستانه آبریز ( قیف ) الی ‪ 5.2‬متر قبول میگردد اما در صورت پرچاوه های تنظیم‬

‫شونده نپور یا ارتفاع آب در باالی آستانه قیف الی ‪ 6‬متر قبول شده می تواند ‪.‬‬

‫‪ -2‬اگر در باالی آستانه قیف پرچاوه گذاشتن دروازه ها مد نظر باشد یعنی اینکه پرچاوه تنظیم شونده باشد در آنصورت‬

‫در باالی استانۀ مذکور یک قسمت تقریبأ افقی جهت جابجا ساختن دروازه در نظر گرفته می شود که عرض این قسمت‬

‫درحدود ‪ B = ( 0.4 - 0.5 ) RFunnel‬وزاویۀ میل آن به سمت جریان آب ( ‪ °6‬الی ‪ α = ) °9‬گر فته میشو د‪.‬‬

‫‪ -3‬به منظور دخول آرام آب به قیف سوف در اطراف بیرونی قیف یک ساحه ‪ 1f = ( 3 - 4 ) R‬کندنکاری و هموار کاری‬

‫میشود تا جریان آب از چهارطرف به قیف به شکل آرام داخل گردد ‪ .‬این کندنکاری در پالن افتاده بشکل پارابول مشاهده‬

‫میشود‪.‬‬

‫‪ -4‬سرعت جریان آب در صوف و تونل خروجی باید در حدود ذیل باشد ‪:‬‬

‫در صورت احجار صخره ای که نسبت ًا هموار کندنکاری شده باشد ‪ V = ( 30 - 35 ) m/sec‬در صورتیکه احجار‬
‫صخره ای که درشت کند نکاری شده باشد ‪ V = ( 20 - 25 ) m/sec‬درسوف ها و تونل ها ئیکه توسط کانکریت مارک‬
‫‪ 300‬وبلند تر از آن پلستر کاری شده باشد ‪V = ( 33 - 40 ) m/sec‬‬
‫ارتفاع قسمت قیف ‪ Z‬درحدود های ذیل قبول میگردد ‪ Z = ( 3 - 4 ) H Cr :‬و ( ‪i = ) 0.1 - 0.51‬‬

‫در پرچاوه های سوف نمای نوع تنظیم شونده معموالً از دروازه های مسطح ویا دروازه های قوسی استفاده به عمل می آید‬
‫که کارشان به کمک میخانیزم و تجهیزات میخانیکی اداره می شود ‪ .‬در بعضی اوقات در پرچاوه های مذکور از دروازه‬
‫های حلقوی استفاده به عمل می اید که در صورت دروازه های حلقوی آستانۀ قیف فشرده تر حاصل میگردد ‪ .‬زیرا در‬
‫اینصورت به فیل پایه ها ونتیجتاً موجودیت قسمت افقی ضرورت دیده نمی شود ‪ .‬شکل ‪ ) 41 – c )16‬دیده شود‬

‫شرشره ها ‪Multisteped Falls .‬‬

‫هرگاه تفاوت نشانه های قسمت های فوقانی و تحتانی الی ‪ 50‬متر بوده ومیل دراین فاصله بیشتر باشد دراین صورت از‬
‫پرچاوه های که شکل شرشره را دارند استفاده بعمل می اید ‪.‬‬

‫شرشره ها می توانند مقدار های الی ‪ ( 15 - 20 ) m/c‬را عبور دهند ‪ .‬هم چنین از شرشره ها در حاالتی استفاده‬
‫بعمل می آید که مسیر پرچاوه از خاکهای ضعیف عبور نماید‪.‬‬

‫‪Lecture by:Engineer Naqebullah Satarzada‬‬ ‫‪91‬‬

 ‫‪DAM DESIGN‬‬

‫شر شره ‪ .‬درشکل ‪ – a :‬قطع طولی شرشره ؛‬

‫‪ – b‬پالن افتاده ‪ .‬همچنا ن ‪ – 1 :‬دروازۀ مسطح ؛ ‪ – 2‬دیوار جانبی طولی ؛ ‪ - 3‬د یو ا ر سقو طی ( پته ) ؛‬
‫‪ – 4‬چا ه آ بگر د ا ن ‪.‬‬
‫شرشره عبارت از ساختمان های عبور دهنده آب بوده که از دیوار های استنادی عمودی و پلیت های افقی تشکیل میشوند‬
‫چون دیوار های عمودی در عین زمان دیوار های جدا کننده و استنادی نیز می باشند بناء ضخامت شان بطرف قاعده‬
‫افزایش می یابد ‪.‬طوریکه از قطع طولی شر شره دیده میشود دیوار های جانبی و دیوار های سقوطی پته ها اشکال دیوار‬
‫های استنادی رادارند ‪ .‬ازینرو محاسبۀ ستاتیکی شان مانند محاسبه دیوار های استنادی بوده کدام تفاوت خاصی در بین‬
‫شان دیده نمیشوند ‪.‬‬

‫چون شر شره ها صرف در صورت موجودیت خاک درمسیر شان انتخاب میشوند ازینرو درصورت محاسبه عالوه بر قوهای‬
‫فشار جانبی خاک ووزن خود دیوار های عمل قوه های فلتری نیز باالی شان باید فراموش نگردد ‪ .‬قوه های فلتری هم باال‬
‫ی دیوار های جانبی و دیوار های سقوطی وهم باالی سلب های افقی پته ها عمل مینمایند ‪ .‬در شکل ذیل دیاگرام های‬
‫فشار فلتری باالی دیوار های سقوطی و سلب های افقی نشان داده شده اند ‪.‬‬

‫شیمای فلتری در تحت شر شره ها ‪.‬‬

‫‪Lecture by:Engineer Naqebullah Satarzada‬‬ ‫‪92‬‬

 ‫‪DAM DESIGN‬‬

‫در شکل ‪:‬‬

‫‪ - 1‬فلتر معکوس ؛ ‪ – 2‬خط سرکوب پیزومتریکی ؛ ‪ – 3‬دیاگرام فشار فلتری ؛ ‪ – 4‬فلتر معکوس ( زابر )‬
‫از لحاظ هایدرولیکی کار پرچاوه های شر شره ای طوریست که باید انرژی حرکی جریان در هر پتۀ آن خاموش گردیده و‬
‫بعدأ آب به پتۀ بعدی سقوط نماید‪ .‬ازینجا برمی آید که هرپته در حقیقت یک خاموش کنندۀ انرژی نیزمیباشد ‪ .‬شکل‬
‫ذیل در دیوار آبّ گردان هرپته مجرا های در نظر گرفته شده اند که بعد از توقف کار شرشره آب هر پته از طریق آن‬
‫تخلیه شده بتواند ‪ .‬در عقب دیوارها ی استنادی هرپته ( هر دیوار سقوطی ) و در تحت هر سلب افقی زابر ها به شکل‬
‫فلتر معکوس در نظر گرفته میشوند که قوه فشار فلتری باالی آنها را کم میسازند‪.‬‬

‫شکل عناصر ساختمانانی ومتشکلۀ پته ها ی وسطی و انجامی شرشره ها ‪ .‬در شکل ‪:‬‬
‫‪ – 1‬دیوار سقوطی پته ؛ ‪ - 2‬سلب افقی پته ؛ ‪ – 3‬زابر ( فلتر معکوس ) ؛ ‪ – 4‬دیوار سقوطی پتۀ اخر ؛‬
‫‪ – 5‬مجرای تخلیۀ آب هر پته ؛ ‪ – 6‬چاه آب گردان ؛ ‪ – 7‬کانال خروجی ‪.‬‬
‫بین پلیت ها و دیوار های عمودی درزهای گذاشته میشوند که تشنجات حرارتی و کششی را کاهش میدهند ‪ .‬جهت رفع‬
‫فشار فلتری جانبی در عقب دیوار های استنادی جانبی زابر ها در نظر گرفته می شوند که این زابر ها از یک طرف فشار‬
‫فلتری را کاهش میدهد واز طرف دیگر ابهای فلتری را جمع آوری نموده وبه قسمت تحتانی هدایت می نمایند ‪ .‬زابر‬
‫های مذکور معمو ًال از زابر های نوع بلول مانند ویا فرشی ا نتخا ب میگرد ند ‪ .‬به همین ترتیب جهت خنثی سا ختن فشار‬
‫عمودی فلتری در اساس چاه آبگردان فلتر معکوس ومجرا های زابری در نظر گرفته میشوند مجرای مذکور در پالن افتاده‬
‫به شکل خانه های شطرنج موقعیت داده میشوند ‪.‬‬

‫شکل شیمای محاسبۀ هایدرولیکی شرشره ‪.‬‬

‫‪Lecture by:Engineer Naqebullah Satarzada‬‬ ‫‪93‬‬

 ‫‪DAM DESIGN‬‬

‫پرچاوه جر مانند ‪:Trench Spillway .‬‬

‫در ساختمان های هایدرولیکی پرچاوه های جر مانند در شرایًطی ساخته میشوند که توپوگرافی محل در نشانه سطح‬
‫نورمال آب هموار بوده و مقدار جریان پرچاوه الی ‪ ) 700 - 600 ( m3/sec‬باشد‪.‬‬

‫پرچاوه جر مانند معموأل از لحاظ شکل عین ًا یک آبریزه با پروفیل عملی بوده که از باالی آن آب های پرچاوه ایی بطرف‬
‫جر سرازیر می گردند ‪ .‬جرمذکور به نوبه خود آبرا به سریع الجریان ویا از طریق سوف و تونل به قسمت تحتانی هدایت‬
‫می نماید ‪.‬‬

‫اگر جهت عبور آبهای ساختمانی تونل حفر گردیده باشد در آنحالت انتخاب پرچاوه جر مانند هنوز هم اقتصادی خواهد‬
‫بود ‪ .‬زیرا قسمت انجامی جر ذریعه سوف مایل به تونل ساختمانی وصل گردیده ویک قسمت زیادی از تونل ساختمانی‬
‫درزمان بهره برداری نیزمورد استفاده قرار میگیرد‪.‬‬
‫موقعیت پرچاوۀ سوف نما‬

‫درمجتمع ساختمانهایهایدرولیکی ‪.‬‬

‫در شاکل ‪:‬‬
‫‪ – 1‬جبهه آبر یزه ؛‬
‫‪ – 2‬جارعاااقب آ بااریزه ؛‬
‫‪ –3‬سوف مایًل ؛‬
‫‪ – 4‬کاک کانکریتی ؛‬

‫‪Lecture by:Engineer Naqebullah Satarzada‬‬ ‫‪94‬‬

 ‫‪DAM DESIGN‬‬

‫‪ – 5‬تونل ساتاختمانی ؛‬
‫‪ – 6‬دهنۀ د خاو لی تونل ساختمانی؛‬
‫‪ –7‬دهنۀ خروجی تاونل ساختمانی ؛‬
‫‪-8‬بند مواد محلی‬
‫‪ –9‬تعمیاار ستیشااان تولیااد باارق آبی ؛‬

‫‪ –10‬قسااامت تحتاااانی ستاایشن بااار ق آبااای ؛‬

‫‪ – 21‬سد موًقتی فاااوقاااانی ‪.‬‬ ‫‪ – 11‬سااااد موًقتی تحتاااانی ؛‬

‫چون عرض و عمق جربه امتداد جریان تدریج ًا افزایش می یابد ازینرو ابعاد جر در عقب آبریزه نیز متناسب به قیمت‬
‫جریان متناسبأ بیشتر شده میرود ‪.‬‬

‫پالن افتاده ‪ ،‬قطع طولی ‪ ،‬قطع عرضی پرچاوۀ جرمانند ودور نمای قسمت آبریزه ای پرچاوه ‪ .‬در شکل ‪:‬‬

‫‪ – b‬قطع طولی پرچاوۀ جرمانند به امتداد ) ‪ ( B - B‬؛‬ ‫‪ – a‬پرچاوۀ جرمانند در پالن افتاده ؛‬

‫‪ – c‬دورنمای آبریزه‪ .‬همچنان ‪:‬‬

‫‪ – 1‬آبریزه ؛ ‪ – 2‬جر پرچاوه ؛ ‪ – 3‬فیل پایه ها ؛ ‪ – 4‬سوف مایًل بطرف تونل ؛ ‪ – 5‬کاسۀ ذخیره ؛ ‪ – 6‬زابر در تحت‬
‫جر و آبریزه ؛ ‪ – 7‬پردۀ سمنتی در اساس آبریزه ‪.‬‬

‫اتصال قسمت های فوقانی و تحتانی در قسمت خروج جریان می تواند به اساس شیما های مختلف صورت میگیرد‪.‬جریان‬
‫آب ازطریق جبهۀ آبریز میتواند به شکل اتومات ویا تنظیم شوند ه باشد ‪ .‬اگر مقدار جریان قابل پرچاوه کم و یا هم اینکه‬
‫در قسمت فوقانی ساحۀ کافی به خاطر جابجا نمودن پرچاوۀ جرمانند موجودباشد ‪ ،‬در آنصورت میتواند پرچاوه به قسم‬

‫‪Lecture by:Engineer Naqebullah Satarzada‬‬ ‫‪95‬‬

 ‫‪DAM DESIGN‬‬

‫اتومات در نظر گرفته شود ‪ .‬در صورت پرچاوه های اتومات نشانۀ قلۀ آبریزه مطابق سطح نورمال آب در کاسۀ ذخیره گرفته‬
‫میشود که در صورت بلند رتن سطح آب جریان بطور خودی از باالی آستانۀ آبریزه بطرف جر پرچاوه میگردد ‪ .‬سطح آب‬
‫در کاسۀ ذخیره که در صورت موجاودیت آن مقادار مکمل آب های قاابل پرچاوه از طاریق آبریزه داخل جر میگردد بنام‬
‫سطح سیآلبی ( ‪ (Flood Surface Level‬یاسطح اعظمی آب‬
‫شیمای پرچاوۀ جرمانند اتومات ‪.‬‬

‫آبهای پرچاوه ای بعد از عبور از جر میتوانند از طریق سوف مایًل ‪ 4‬بداخل تونل گردند ‪ .‬و یا هم اینکه بنابرعدم‬
‫موجودیت تونل یا هم نظربه تصورات اقتصادی بودن از طریق سریع الجریان وناوه های سر باز بطرف قسمت تحتانی جریان‬
‫هدایت گردند ‪ .‬از پرچاوه های جر مانند اتومات در حاالتی استفاده بعمل می آید که جریان قابل پرچاوه‬

‫الی ( ‪ ( 200 m3 / sec‬بوده وسرکوب محاسبوی ( در صورت سطح حادثوی ) ‪ H‬الی ‪ 1.5‬متر باشد‪.‬‬

‫‪Side open channel Spillway‬‬

‫پرچاوه ساحلی سرباز‬
‫این پرچاوه ها در شرایطی ساخته میشوند که مقادیر جریان پرچاوه ای ‪ 2000‬الی ‪ 2500‬متر مکعب فی ثا نیه بوده‬
‫ونوع بند مواد محلی و اساس و سواحل هم صخره ای باشند هرگاه مقدار جریان پرچاوه ای زیاد بوده ویک پرچاوه قادر‬
‫به عبور دادن آن نباشد در آن حالت می تواند دو پرچاوه در دو ساحل در نظر گرفته شوند طوریکه از شکل ذیل دیده‬
‫میشود پرچاوه های متذکره از آبریزه ‪ ،‬سریع الجریان و قسمت اتصال با قسمت تحتانی تشکیل می گردند‬
‫در قسمت اتصال اکثراً بخاطر تامین ورسانیدن آب به مسیر طبیعی دریا از ترامپلین و یا جستگاه استفاده به عمل می‬
‫آید ناوه های سریع الجریان می تواند دارای مقطع مستطیلی ویا ذوذنقه باشد سیرناوه های سریع الجریان معمو ًال با‬
‫میالن(‪)0.05-0.25‬‬

‫انتخاب می شوند عالوتاً ناوه های مذکور به امتداد خود بعد از هر ( ‪ ) 5 -15‬متر توسط درزهای دیفارماسیونی از‬
‫همدیگر جدا میشوند که درزهای مذکور دیوار های جانبی را نیز به سکشن تقسیم می نماید ‪.‬‬

‫‪Lecture by:Engineer Naqebullah Satarzada‬‬ ‫‪96‬‬

 ‫‪DAM DESIGN‬‬

‫شکل پرچاوۀ ساحلی سرباز در پالن افتادۀ مجتمع هایدرولیک ‪.‬‬

‫‪ – 2‬ناوۀ سریااع‬ ‫در شکل ‪ – 1 :‬جبهۀ دخولی پرچاوه ؛‬

‫الجاریان ؛ ‪ – 3‬تعمیر ستیشاان برق آبی ؛‬

‫‪ – 4‬بنااد کااانااااکریتی گااراویتی ؛ ‪ – 5‬قسااامت‬

‫تحتااانی ‪.‬‬

‫( ‪ .‬پالن افتاده ‪ ،‬قطع طولی وقطع‬ ‫)‬

‫عرضی پرچاوۀ ساحلی ‪ .‬در شکل ‪:‬‬
‫‪ – a‬پالن افتاده پرچاوه در مجتمع هايدروليکی ؛‬
‫‪ – b‬قطع طولی پرچاوۀ ساحلی ؛‬
‫‪ – c‬قطع عرضی پرچاوه به امتداد محور بند‪. A - A‬‬
‫‪ – 1‬سطح آب در کاسۀ بند ؛ ‪ – 2‬سرک باالی قلۀ بند ؛‬
‫‪ – 3‬ناوۀ سريع الجريان ؛ ‪ - 4‬پرچاوۀ آبريزه ای ؛‬
‫‪ - 5‬بند مواد محلی ؛ ‪ – 6‬قسمت تحتانی ؛‬
‫‪ – 7‬قسمت دخولی آب به پرچاوه ‪.‬‬

‫انتخاب نوعیت آبریزه در صورت پرچاوه های ساحلی مربوط شرایًط جیولوجیکی و توپوگرافیکی محل میباشد ‪ .‬نظربه شرایط‬
‫میتواند نوع آبریزۀ با پروفا یل عملی ‪ ،‬آبریزۀ با آستانۀ عریض وغیره انتخاب گردند ‪ .‬به همین ترتیب اگر در محل اعمار‬

‫‪Lecture by:Engineer Naqebullah Satarzada‬‬ ‫‪97‬‬

 ‫‪DAM DESIGN‬‬

‫پرچاوه خاکهای ضعیف موجودباشند همرا با آبریزه های پرچاوه میتواند دامن ؛ شپونت وغیره اعمار گردند ‪ .‬اگر در محل‬
‫اعمار پرچاوه صخره های سخت موجود باشند در آنصورت نیازی به اعمار چاه آبگردان ‪ ،‬دامنها وغیره نمیباشد ‪ .‬به عین‬
‫ترتیب اگر اتصال قسمت های فوقانی وتحتانی ازطریق سریع الجریان صورت گیرد در آنصورت در صورت صخره های ضعیف‬
‫کف وسواحل ناوه توسط کلنکریت ویا آهن کانکریت تحکیم کاری میگردد ‪ .‬اگر ارتفاع دیوار های جانبی ناوه سریع الجریان‬
‫کمتر از ‪ 2‬متر باشد در آنصورت ابعاد دیوار های مذکور می تواند بشکل ساختمانی بدون محاسبه قبول گردند ولی اگر‬
‫ارتفاع شان بیشتر از ‪ 2‬متر باشد انگاه محاسبه استواری و محکمی دیوارهای مذکور امر حتمی می باشد ‪ .‬احجار صخره ایی‬
‫که از اثرعملی تخریبی نوسانات اتومسفیری متاثر نگردیده باشد پلستر کاری نمی شوند اگر احجار صخره ایی ضعیف ویا‬
‫تخریب شده باشند در آنصورت میالن های جانبی شان انکر بندی گردیده کف وسواحل ناوه ها به ضخامت ( ‪) 03 - 02‬‬
‫سانتی متر پوش میشوند ‪ .‬هم چنان در حاالتیکه سطح آبهای تحت االرضی بلند باشد انگا در اساس و جوانب ناوه سریع‬
‫الجریان فلتر های معکوس ( زابر ) در نظر گرفته میشود‪.‬‬

‫مقطع عرضی بند آبریزه ای وعناصر ساختمانی آن در صورت پرچاوۀ ساحلی ‪.‬‬

‫قطع طولی و پالن افتادۀ عناصر ساختمانی ناوۀ سریع الجریان در انجام پرچاوۀ ساحلی ‪.‬‬

‫‪Lecture by:Engineer Naqebullah Satarzada‬‬ ‫‪98‬‬

 ‫‪DAM DESIGN‬‬

‫در شکل ‪ – a :‬قطع طولی قسمت انجامی ناوۀ سریع الجریان ؛ ‪ – b‬پالن افتادۀ قسمت انجامی ناوۀ سریع ا لجر یان‬
‫؛ ‪ – c‬شیما های درز های اتصالی سلب ها تحکیم کاری کف ناوه ‪.‬‬

‫‪ – 2‬در زهای ا تصا لی بین سلب های تحکیم کار ی کف ناوه‬ ‫‪ – 1‬تحکیم کاری کف ناوۀ سریع ا لجر یان ؛‬
‫؛‬
‫‪ – 4‬ا جسا م تیت کنند ۀ جر یا ن ؛ ‪ – 5‬خند ق خا مو ش کننده ؛‬ ‫‪ –3‬جست گاه یا ترا مپلین ؛‬
‫‪ – 6‬صخره های اساس سریع الجریان ‪.‬‬

‫هرگاه سرعت جریان آب در ناوه سریع الجریان بیشتر از( ‪ ) 10 m/sec‬باشد در آنصورت بکمک ایجاد درشتی مصنوعی می‬
‫تواند سرعت جریان تا حدودی زیادی کاهش داده شود ‪.‬‬

‫همۀ واریانت های یادشده مربوط شرایًط جیولوجیکی ‪ ،‬هایدرولوژیکی وخصوصیات بهره برداری پرچاوه ها‬
‫ودر مجموع مجتمع هایدرولیکی میباشند ‪ .‬اما نباید فرا موش گردد که هریک از شیما ها کار و خصوصیات‬
‫ساختمانی پرچاوه ها میباشند‬

‫که باید از لحاظ انجینیری تدابیر مشخص در در زمان دیزاین ‪ ،‬اعمار بهره برداری اتخاذ گردند ‪ .‬همۀ خصوصیات‬
‫باید در اسناد پروژه درج وانعکاس یافته باشند‬

‫‪Lecture by:Engineer Naqebullah Satarzada‬‬ ‫‪99‬‬

DAM DESIGN