‫د نباتی ناروغیو پیژندنه‬

‫نباتی ناروغی هر کال د هوا د تاثیراتو په نتیجه کی رامنځ ته کیږی چی همدغه ناروغی کال په کال خپل‬
‫‪.‬ډولونو' ته تغیر ورکوی‪ ،‬پدی برخه کی به تاسو ته د نباتی ناروغیو' په هکله معلومات درکول سی‬
‫نباتی ناروغی څه شی ته وایی؟‬
‫نباتی ناروغی د هغه غیر عادی حالت څخه عبارت دی کوم چی پر یو نبات ښکاره کیږی او د نوموړی'‬
‫نبات وظیفی تخریبوی‪ .‬دا په اصل کی یوه فزیالوژیکی' پروسه ده چی د ځینو یا ټولو نباتاتو پر فعالیتونو‬
‫باندی اغیزی کوی‪ .‬ناروغی' کیدای سی چی د نباتی حاصالتو پر کمیت او کیفیت باندی هم تاثیر وکړی‪'.‬‬
‫ناروغی د زخم په شکل دفعتا ً نه را منځ ته کیږی بلکه دا یوه پروسه یا تغیر دی چی د وخت په تیریدو' سره‬
‫‪.‬رامنځ ته کیږی‬
‫پر نباتاتو' باندی د ناروغیو' ښکاره سوی تاثیرات عبارت دی له‪ :‬په رنګ‪ ،‬شکل او وظیفو کی تغیر چی د‬
‫نباتی ناروغیو په واسطه یی پر نباتاتو باندی یی عالیم ښکاره کیږی‪ .‬پر نباتاتو' باندی د ناروغیو' عالیم په‬
‫اول کی د ناروغی د فزیکی' نښو د ښکاره کیدو څخه عبارت دی لکه د فنګسونو سپوری ساختمانونه‪،‬‬
‫باکټریایی' نښی او یا د نیماتود سیسټ‪ .‬د نباتی ناروغیو' نښی د ناروغیو په تشخص او پیژندولو' کی تر ټولو‬
‫ښه مرسته کوالی شي‬
‫د کومو عواملو په واسطه سره نباتی ناروغی رامنځ ته کیږی؟‬
‫د اخته کیدونکو' نباتاتو ناروغی د ژوندویو عواملو په واسطه سره رامنځ ته کیږی او پر نباتاتو د حملی په‬
‫صورت کی دغه عوامل د نوموړو' نباتاتو د غذایی موادو څخه استفاده کوی‪ .‬هغه پرازیټیک ژوندی موجود‬
‫چی ناروغی رامنځ ته کوی‪ ،‬د ناروغی' د عامل یا پتوجن په نوم یادیږی‪ '.‬په الوا کی د جوارو او سایبینو' په‬
‫کښتونو' کی مختلف او په زیات شمیر سره فنګسونه‪ ،‬باکټریاوی‪ ،‬وایرسونه او نیماتودونه د ناروغیوعاملین‬
‫دی‪ .‬هر کله چی نباتات د ناروغیو د عامیلینو' په واسطه سره تر حملی الندی راځی‪ ،‬په نتیجه کی دغه‬
‫عامیلین د نوموړو نباتاتو' غذایی مواد د کوربه په شکل په مصرف رسوی' او نباتات د غذایی موادو' د‬
‫‪.‬استفادی څخه محروموی'‬
‫د ناروغیو د عواملو ډولونه‬
‫د ناروغی عوامل ددی وړتیا' لری چی په نباتاتو کی ناروغی رامنځ ته کړی‪ .‬فنګسی سپورونه‪ ،‬باکټریای‬
‫حجرات‪ ،‬وایروسی زری او ځوان نیماتودونه او یا بالغین د نباتاتو' د ناروغیو' د عواملو څخه عبارت دی‬
‫‪.‬ولی فنګسونه یی د ډیرو عامو نباتی ناروغیو' د عامیلینو څخه دی‬
‫چاپیرالی شرایط‬
‫د نباتی ناروغیو' په رامنځ ته کیدو کی مناسب چاپیریالی شرایط' ډیر مهم دی‪ ،‬حتی پر ځینو ډیرو حساسو‬
‫نباتاتو باندی هم که چیری محیطی' شرایط د ناروغی د عواملو لپاره مساعد نه وی‪ ،‬د ناروغی عامل نه سی‬
‫‪.‬کوالی چی پر نبات حمله وکړی' ترڅو ورته شرایط' اماده سوی نه وی‬
‫د ناروغی مثلث‬
‫د نباتی ناروغیو' په علم کی د ناروغی مثلث یو له مهمو طرحو' څخه دی‪ .‬که په دی مثلث کی دری واړه‬
‫عامیلین په یوه وخت کی فعالیت شروع' او یوه له بله سره ارتباط پیدا کړی‪ ،‬پدی صورت کی ناروغی‬
‫رامنځ ته کیږی‬
‫حساس کوربه نبات‪ ،‬د ناروغی' عامل او مساعد چاپیریال' دری عامله دی چی د نباتی ناروغی د مثلث د‬
‫رامنځ ته کیدو سبب کیږی‪ .‬دری واړه عامله د نباتی ناروغیو' په رامنځ ته کیدو او پرمختګ کی ډیر مهم‬
 ‫دی‪ ،‬په نتیجه کی ناروغی' کیدای سی ددغه دری عواملو په واسطه سره رامنځ ته سی‪ .‬مثالٌ کوربه نبات‬
‫کوالی سو په هغه انواعو بدل کړو چی د ناروغیو' په مقابل کی مقاوم وی‪ .‬د ناروغی عامیلین کوالی سو د‬
‫نباتی پاته شونو په یوی کولو او د نوبتی کرنی په مراعات کولو سره داسی اداره کړو ترڅو ونه سی‬
‫کوالی په ورته کښت کی د یوه کال څخه تر بل کال پوری' پاته سی‪ ،‬همدارنګه د هغه حشراتو کنترول' چی‬
‫نباتاتو ته د ناروغی عامیلین راوړی' او یا هم د هغه فنګس وژونکو' استعمال چی د ناروغی عامیلین وژنی‬
‫ترڅو د ناروغی عامیلین په ښه ډول اداره کړو‪ ،‬بالاخره د نباتی ناروغیو د عامیلینو' د فعالیت لپاره باید‬
‫محیط ته داسی تغیر ورکړو ترڅو ددوی' د ودی او پرمخ تګ لپاره شرایط د قطارونو د فاصلو په تغیر او‬
‫‪.‬ټیټو سیمو په زهکښی کولو سره محدود' سی‬
‫شکل‪ :‬د سایبینو' سرخی‬
‫د سایبینو' د سرخی پدی مثال کی‪ ،‬سایبین باید د کوربه نبات په حیث وکرل سی‪ ،‬پداسی حال کی چی د‬
‫سایبینو د سرخی فنګسی ناروغی' سپورونه باید موجود وی‪ ،‬دلته ضرور' دا ده چی د سایبینو د نبات پاڼی‬
‫باید تر اته ساعتو پوری مرطوبی' یا لندی وساتل سی ترڅو د ناروغی سپورونه د نبات پر پاڼو باندی نیښ‬
‫ووهی او پاڼه په ناروغی اخته کړی‪ .‬هرکله چی دری عوامل سره یوځای' په فعالیت شروع وکړی' نو د‬
‫نباتی ناروغی د رامنځ ته کیدو سبب کیږی او پدی صورت کی د سایبینو' د سرخی ناروغی پر نبات رامنځ‬
‫‪.‬ته کیږی'‬
‫فنګسونه‬
‫فنګسونه د نباتی ناروغیو' د عاملینو په حیث په پراخه پیمانه پیژندل سوی دی‪ .‬یو تعداد ګټور فنګسونه هم‬
‫موجود دی چی د عضوی موادو په تجزیه او د نورو نباتاتواو ژوندیو موجوداتو' لپاره د عناصرو' څخه په‬
‫استفاده کی رول لوبوی‪ '.‬ځینی فنګسونه او فنګسی' تولیدات د غذایی موادو' په تیارولو کی استفاده کیږی‪ ،‬د‬
‫مثال په ډول خمیر مایه د ډوډی او بیر په جوړولو کی استعمالیږی‪ ،‬په تولیدی پروسو کی د پینسیلینو' په‬
‫تولید کی ورڅخه استفاده کیږی‪ .‬پداسی حال کی چی د فنګسونو په زرهاوو' ډولونه نباتی ناروغی رامنځ ته‬
‫کوی‪ ،‬همدارنګه یو کم شمیر یی په انسانانو او حیواناتو کی هم د ناروغیو د رامنځ ته کولو سبب کیږی‪.‬‬
‫زیات شمیر نباتی ناروغی' راوړونکی فنګسونه ډیر کوچنی وی چی د نبات پر سطحه تر ودی وروسته هم‬
‫بیله مایکروسکوپ څخه نه لیدل کیږی‪ .‬فنګسونه د نباتی کلوروفیل د کمښت سبب کیږی‪ ،‬کلوروفیل‬
‫زرغون رنګ لرونکی مرکبات دی چی د ضیایی' ترکیب په عملیه کی مهمه دنده ترسره کوی او ددی دندی‬
‫په نتیجه کی نباتات خپل غذایی مواد جوړوی او یا یی هم د مړو یا وراسته سوو' عضوی موادو او یا‬
‫ژوندیو' انساجو څخه خپل غدایی مواد په الس راوړی‪ '.‬زیات شمیر فنګسونه یو وده کوونکی‪ ،‬تیره ساختمان‬
‫لری چی د هایفا په نوم یادیږی‪ '.‬هایفاوی د فنګسونو د ودی او تکثر لپاره اوبه او ضروری عناصر جذبوی‪.‬‬
‫همدارنګه فنګسونه په خپل ترکیب کی ځینی انزایمونه‪ ،‬زهر او نور کیمیاوی مواد لری چی پر نباتاتو'‬
‫باندی د فنګسی' ناروغیو په پراختیا او د نښو په ښکاره کیدو کی رول لوبوی‪ '.‬هایفاوی په زیاته اندازه د‬
‫ماسیلیم جوړښت سره ارتباط لری‪ ،‬ماسیلیم' پر کوربه نبات پداسی شکل وده کوی چی په عادی ډول د نبات‬
‫پر سطحه نه لیدل کیږی‪ .‬زیات شمیر' فنګسونه د سپورونو' په تشکیل سره تکثر کوی‪ ،‬همدغه سپورونه په‬
‫‪ Fruiting‬لومړیو کی وه نبات ته د باد او اوبو په واسطه سره انتقالیږی‪ ،‬سپورونه د میویی' ساختمانونو یا‬
‫په نوم جوړښتونو کی تولیدیږی' چی هغه به یا د نبات د انساجو په داخل یا خارج کی موجود ))‪bodies‬‬
‫وی‪ .‬سپورونه او میوه یی ساختمانو د فنګسونو' په تشخص او پیژندنه کی رول لری‪ .‬ځینی فنګسونه او میوه‬
‫یی ساختمانونه د محیطی شرایطو سره تر مقاومت وروسته کوالی سی چی په خاوره او وراستو نباتی‬
‫‪.‬موادو کی د ډير وخت لپاره پاته سی‬
 ‫فنګسونه د نباتاتو' پر سطحه په مختلفو شکلونو' سره ځان ښکاره کوی لکه د پاڼو پر سطحه تور داغونه او‬
‫سوځیدنه‪ ،‬د ریښو ورستوالی‪ ،‬د بزغلی سوځیدنه‪ ،‬د تخمونو' بی رنګه کیدل‪ ،‬مړاوی' کیدل او د تنی‬
‫‪.‬ورستیدل' پکی شامل دی‬
‫باکټریاوی‬
‫باکټریاوی د ډیرو' عامو او پیژندل سوو انسانی او حیوانی ناروغیو د عامیلینو' څخه شمیرل کیږی' که څه هم‬
‫زیاتی باکټریاوی بی خطره او حتی ځینی یی ګټوری هم دی لکه د نایتروجن نصبوونکی' باکټریاوی چی د‬
‫سایبین نبات په ریښو' کی موجودی دی‪ ،‬ولی همداسی کیدای سی چی باکټریاوی' د نباتی ناروغیو د عامیلینو'‬
‫په صفت تخریبوونکی او خطرناکه هم وی‪ .‬باکټریاوی په زیاته اندازه سره کوچنی ژوندی' موجودات دی‪ ،‬د‬
‫یوی باکټریایی' حجری د لیدلو لپاره باید د مایکروسکوپ څخه استفاده وکړو‪ ،‬دوی د انفرادی حجراتو په‬
‫واسطه سره تکثر کوی چی تقریبا ً په اندازه او شکل کی سره ورته وی چی وروسته بیا هره حجره په یوه‬
‫بالغه باکټریا بدلیږی‪ '.‬باکټریاوی' په لږ وخت کی د زیات شمیر نفوس د تولید' وړیتا لری‪ ،‬د مثال په ډول که‬
‫یو باکټریم پر دیرش دقیقو' وویشل سی‪ ،‬یوه واحده حجره یی د ‪ ۲۴‬ساعتونو په جریان کی د ‪ ۲۵۰‬ټریلینه‬
‫‪.‬څخه د زیات شمیر' حجراتو د تولید وړتیا' لری‬
‫هر کله چی باکټریا' ویشل کیږی‪ ،‬حجرات یی یو مشخص طرف ته حرکت کوی او یو لوی شمیر یی‬
‫کالونی جوړوی‪ .‬باکټریایی' حجرات او کالونی په اندازه‪ ،‬شکل‪ ،‬رنګ او وده کی یو د بله سره فرق' کوی‪.‬‬
‫‪.‬ددغه مشخصاتو په اساس کوالی سو خاص باکټریاوی' وپیژنو'‬
‫باکټریا او فنګسونه خپله غذا نه سی جوړوالی بلکه خپله غذا د مړو یا وراستو سوو عضوی موادو' او‬
‫ژوندیو' انساجو څخه السته راوړی‪ '.‬ټولی باکټریاوی ددی وړتیا لری چی پر مړو انساجو' باندی تکثر او وده‬
‫وکړی‪ .‬زیاتره نباتی ناروغی راوړونکی' باکټریاوی' په خاوره کی د نورو' ژوندیو' موجوداتو' سره د نفوس‬
‫په ډیرښت کی سیالی نه سی کوالی‪ ،‬نو بالاخره په خاوره کی ددوی نفوس د کوربه په نه شتون سره په‬
‫تدریجی ډول کمیږی‪ .‬باکټریاوی په لومړیو' کی د یو نبات څخه بل نبات ته د باد او باران په واسطه‬
‫انتقالیږی او په نباتی انساجو کی خپل ځان ته ځای پیدا کوی‪ ،‬هغه زخمونه چی په نباتی انساجو' کی د‬
‫حشراتو‪ ،‬ژلی‪ ،‬باد او یا نورو عواملو په واسطه سره په نباتاتو کی رامنځ ته سوی وی‪ ،‬د باکټریاوو' د‬
‫داخلیدو او انتشار لپاره مناسبی نقطی دی‪ .‬د باکټریایی' ناروغیو ظاهری' عالیم د نبات پر سطحه عبارت دی‬
‫‪.‬له‪ :‬پر پاڼو تور داغونه‪ ،‬ابی رطوبت او د نباتی انساجو نرم ورستیدنه‬
‫وایروسونه‬
‫باکټریا او وایروسونه په زیاته اندازه سره د انسانی او حیوانی' ناروغیو د رامنځ ته کوونکو عواملو په حیث‬
‫شری او زخی‪ .‬وایروسونه ‪ rabies،‬پیژندل سوی دی لکه انپلوینزا‪ ،‬پولیو‪ ،‬د لیونی سپی وایروس یا‬
‫همدارنګه د یو شمیر نباتی ناروغیو' د رامنځ ته کولو وړتیا' هم لری‬
‫وایروسونه ساری خاصیت لری‪ ،‬هغه وایروسی زرات چی ناروغی' منځ ته راوړی‪ '،‬کوالی سو چی د‬
‫الکترون مایکروسکوپ' په واسطه سره یی ووینو‪ ،‬ځکه دوی ډیر کوچنی او اندازه یی د یو اینچ د یو‬
‫میلیون د یوی برخی سره مساوی کیږی‪ ،‬وایروسونه مغلق کیمیاوی' مالیکولونه دی چی په خپل جوړښت‬
‫کی ارثی یا جینیټکی مواد لری چی د پروټينی پوښ په واسطه سره احاطه سوی‪ ،‬د وایروسونو' شمیر هغه‬
‫‪.‬وخت ډیریږی کله چی د کوربه حجراتو' ته داخل سی‬
‫تقریبا ً ټول وایروسونه پر ژوندیو' حجراتو د فعالیت کولو' توان لری‪ ،‬ځکه نو دوی ددی وړتیا لری چی د‬
‫اخته نباتاتو څخه صحت مند نباتاتو' ته په مستقیم ډول انتقال سی‪ .‬ځینی وایروسونه د ویکټور حشراتو' په‬
 ‫واسطه سره انتقالیږی (ویکټور حشرات هغه حشرات دی چی نباتاتو ته ناروغی انتقالوی)‪ ،‬په خاص‌ډول‬
‫لکه شفته او ملخان‪ .‬ځینی وایروسونه د ماشینری' په واسطه او یا هم کله چی د ناروغو نباتاتو شیره او‬
‫جوس د انسانانو په واسطه په کښت کی انتشار' وکړی‪ ،‬انتقالیږی‪ ،‬ځینی وختونه دغه میخانیکی نقلیدنه په‬
‫ساده ډول د ناروغی پاڼی څخه روغی پاڼی ته د تماس په نتیجه کی انتقالیږی‪ .‬د وایروسونو' معمولی نښی‬
‫پر نباتاتو' باندی عبارت دی له‪ :‬د پاڼو موزایک مړاوی' کیدل‪ ،‬د نباتی انساجو تخریب‪ ،‬د قد ټیټ پاته کیدل‪،‬‬
‫‪.‬د تخمونو' بی رنګه کیدل او په حاصالتو' کی کمښت‬
‫نیماتودونه‬
‫نیماتودونه زره بینی‪ ،‬بی بنده‪ ،‬ګرد شکله او نازک جنجیان دی‪ .‬د ټولی نړی په خاورو‪ '،‬خوږو او تروو‬
‫اوبو‪ ،‬حیواناتو او همدارنګه د نباتاتو په داخل او یا خارجی سطحه باندی په زرهاوو' نوعه نیماتودونه ژوند‬
‫کوی‪ .‬زیاتره نیماتودونه د مړو او یا هم د وراسته سوو عضوی موادو' څخه خپل غذایی مواد السته راوړی‪'.‬‬
‫‪.‬زیاتره یی د حیواناتو‪ ،‬نباتاتو‪ ،‬حشراتو‪ ،‬فنګسونو' او یا هم د نورو' نیماتودونو پارازیټونه دی‬
‫په یو اکر کرنیزه خاوره کی په سلهاوو میلیونه نیماتودونه موجود وی‪ ،‬دا چی ددوی' اندازه ډیره کوچنی' ده‬
‫نو ځکه یی لیدل په اسانی سره امکان نلری‪ ،‬ځینی نباتی پارازیټی نیماتودونه بیله زره بین څخه نه لیدل‬
‫‪.‬کیږی‪ .‬د ځینو نیماتودونو' اندازه ‪ ۸/۱‬انچه او ځینی یی ښایی د ‪ ۶۴/۱‬انچ څخه هم کوچنی وی‬
‫نباتی نیماتودونه ګرد‪ ،‬ستنه ډوله تغذیوی ساختمان لری چی سټایلیټ ورته وایی او دا ساختمان نباتی‬
‫حجرات سوری' کوی‪ ،‬تر سوری' کولو وروسته نیماتودونه د سټایلیټ ساختمان د کوربه نبات حجراتو' ته‬
‫داخلوی او خپل زهری مواد په نباتی حجراتو کی پیچکاری' کوی‪ ،‬وروسته بیا ددی ساختمان په واسطه د‬
‫کوربه نبات د حجراتو' څخه خپل غذایی مواد السته راوړی‪ '.‬د نیماتودونو' د ژوند دوران د هګی څخه‬
‫شروع‪ ،‬څلورمه ځوانه مرحله او د بلوغ تر مرحلی دوام' کوی‪ .‬ښځینه نیماتود هګی اچوی‪ ،‬هغه د ځوانی' د‬
‫مرحلی تر تیرولو وروسته په بالغ نیماتود بدلیږی' او د هګی اچولو پروسه بیا تکراریږی‪ ،‬د نیماتودونو' د‬
‫ژوند کولو اوسط' دوران د شل څخه تر شپیته ورځی دی او دوی د ژمی دوره په هګی کی تیروی‪ .‬زیات‬
‫شمیر نباتی نیماتودونه په خاوره کی ژوند کوی او د نباتاتو د ریښو' په داخل او یا خارجی سطحه خپل‬
‫غذایی مواد السته راوړی‪ '.‬ځینی نیماتودونه خپل د ژوند یوه برخه او یا هم ټول ژوند' د نباتاتو' د ریښو په‬
‫‪.‬داخل کی تیروی‬
‫زیاتره نباتی نیماتودونه پر نباتی ریښو باندی خپله تغذیه کوی او په مستقیم ډول د اوبو او عناصرو' سره یو‬
‫ځای د نباتاتو ریښو' ته داخلیږی‪ ،‬په ریښو کی زخمونه د ځمکی تر مخ پوری' رسیږی او نښی یی زیاتره‬
‫نورو عواملو ته ورته وی کوم چی په ریښو' کی د ناروغی سبب کیږی‪ .‬پدی صورت کی نباتات د اوبو او‬
‫عناصرو د کموالی' سره مخ وی‪ ،‬پداسی حال کی چی د نباتاتو لپاره اوبه او عناصر هم په کافی اندازه سره‬
‫موجود وی‪ .‬کله چی نیماتودونه په زیات نفوس سره پر نباتاتو حمله وکړی نو د ځمکی پرمخ د نبات پر‬
‫سطحه یی نښی عبارت دی له‪ :‬د قد ټیټوالی‪ ،‬ژړوالی‪ ،‬د قوت د السه ورکول' او په تدریج سره د نبات د‬
‫‪.‬مړینی رامنځ ته کیدل یی عمومی عالیم دی‬
‫د ناروغی د ژوند دوران‬
‫د نباتی ناروغیو' تکامل د وخت په تیریدو سره د یو سلسله مراتبو' په طی کولو سره صورت مومی چی دغه‬
‫سلسله مراتبو ته د ناروغی دوران ویل کیږی‪ .‬د ناروغیو' په دورانونو' کی تر ټولو مهم پړاونه عبارت دی‬
‫له‪ :‬د اناکولم' تولید‪ ،‬د اناکولم پراختیا و حساس کوربه ته‪ ،‬د اناکولم داخلول و کوربه ته‪ ،‬په ناروغی اخته‬
‫‪.‬کول‪ ،‬دوهمی دوران او د ناروغی د عامل انتقال د کوربه نباتاتو' ترمنځ‬
‫د نباتی ناروغیو' په مخنیوی' کی د ناروغی' د دوران پیژندل ډیر مهم رول لوبوی‪ ،‬هغه داسی چی د ناروغی‬
‫د پراختیا پړاونه کوالی سو د ناروغی د ژوند د دوران په پیژندلو سره په اسانی اداره کړو‪ '.‬د اداری هغه‬
‫شرایط چی د ناروغی په مخنیوی کی مرسته کوی‪ ،‬دا په اصل کی د ناروغی په مخنیوی او یا هم د‬
‫ناروغی د زیان د کچی په راکمولو' کی مرسته کوی‪ .‬د نباتی ناروغیو' د مخنیوی څخه هدف دا دی چی‬
‫ناروغی خپل بشپړ حالت ته و نه رسیږی' او د خپل د ژوند' دوران مکمل نه کړی‪ .‬د هری ناروغی د ژوند‬
‫دوران پیژندل ددی لپاره د اهمیت وړ دی ترڅو د ناروغی د مخنیوی لپاره مناسبی' الری چاری و سنجول‬
‫‪.‬سی‬
‫‪.‬د فنګسی سپورونو او باکټریایی حجراتو' ډیر قوی او فعال ساختمان څخه عبارت دی ‪Inoculum:‬‬
‫‪.‬د اناکولم حرکت ته ویل کیږی ‪Dispersal:‬‬
‫‪.‬و کوربه نبات ته د ناروغی د عامل داخلیدلیدولو' ته ویل کیږی ‪Infection:‬‬
‫‪.‬په کوربه نبات کی د ناروغی د عامل پراختیا ته ویل کیږی ‪Colonization:‬‬
‫څلور ډوله د ناروغی' عوامل د ژوند د جریان په اساس یو له بله سره ځینی ورته خصوصیات' لری‪.‬‬
‫فنګسونه‪ ،‬باکټریاوی' او نیماتودونه په خاوره کی پر نباتی پاته شونو باندی ژوند' کوی‪ .‬وایروسونه او‬
‫باکټریاوی د حشراتو' په ویکټور کی ژوند کوی‪ .‬فنګسونه‪ ،‬باکټریاوی او وایروسونه د حشراتو' په واسطه‬
‫سره خپریږی‪ ،‬ولی یوازی' فنګسونه او باکټریاوی' د باد او باران په واسطه سره خپریږی‪ '.‬فنګسونه او‬
‫نیماتودونه ددی وړتیا' لری چی په مستقیم ډول کوربه ته داخل سی په داسی حال کی چی باکټریا او‬
‫‪.‬وایروسونه کوربه په غیری مستقیم ډول په ناروغی اخته کوی‪ ،‬مثالً د حشراتو' د تغذیی په واسطه‬
‫اناکولم‪ :‬د ناروغی د عامل هغه جوړښت ته ویل کیږی چی د باکټریایی حجراتو' او سپورونو' په شمول په‬
‫‪.‬ناروغی باندی د اخته کولو وړتیا' لری‬
‫د اناکولم خپریدل د باد‪ ،‬باران‪ ،‬په ناروغی باندی د اخته نباتی پاته شونو‪ ،‬حشراتو‪ ،‬حیواناتو‪ ،‬مرغانو او‬
‫انسانانو په واسطه سره صورت نیسی‪ .‬د نباتی ناروغیو عوامل د یوه څخه زیات اناکولم لری‪ ،‬د مثال په‬
‫ډول د سایبینو سیست ډوله نیماتودونه په ناروغی باندی د اخته سوی کښت په خاوره کی د هګی په شکل‬
‫‪.‬تیروی او وروسته د سالم کښت خاورو ته د ټایرونو او یا هم مرغانو په واسطه سره انتقالیږی‬
‫د ناروغی د عامل په خپریدو' باندی پوهیدل څکه اهمیت لری ترڅو' په مختلیفو مرحلو کی یی د مخنیوی‬
‫لپاره یی مناسب تدابیر ونیول' سی‪ .‬د مثال په ډول د باد او اوبو په واسطه سره د ناروغیو د عواملو د انتقال‬
‫مخنیوی کول به ډیر سخت وی‪ .‬ولی په ناروغی باندی د اخته تخمونو او نباتی پاته شونو کنترول او‬
‫مخنیوی ددی سبب کیږی' چی د ناروغیو' د عواملو د خپریدلو' کچه راټیټه کړی‪ ،‬پدی صورت' کی د حشراتو'‬
‫د ویکټورونو اندازه هم راکمیږی‪ ،‬همدارنګه کله چی د کرنی تاریخ ته تغیر وکړل سی نو پدی حالت کی د‬
‫یو زیات شمیر حشراتو' په ویکټورونو کی کمی راځي‪ .‬په پورته عکس لیدل کیږی چی د قلبی سره په‬
‫ناروغی باندی ککړه خاوره د یوی کروندی څخه بلی کروندی ته انتقالیږی او په اسانی سره د سایبینو د‬
‫‪.‬تخمونو د ناروغیو عوامل لکه د سایبینو' سیست نیماتودونه خپریږی'‬
‫خته کیدنه‬
‫هغه وخت صورت نیسی چی د ناروغی عامل په بری سره نبات ته داخل سی او د نبات په داخل کی وده‪،‬‬
‫تکثر او انتشار وکړی‪ ،‬د ناروغی عامل د طبعی سوریو‪ '،‬زخمونو' او یا هم په مستقیم ډول نبات ته‬
‫داخلیږی‪ .‬د حشراتو' ویکټور' د ناروغ نبات د انساجو څخه د تغذیی' په نتیجه کی د ناروغی عوامل د روغ‬
‫نبات انساجو ته نقلوی‪ ،‬ځینی د ناروغی عوامل یوازی د پاڼو پر انساجو' حمله کوی‪ ،‬ځينی نور یی بیا د‬
 ‫نبات پر تنو‪ ،‬ریښو‪ ،‬میوو' او یا هم انتقالی نسجونو حمله کوی‪ ،‬یو بل ډول یی بیا پر ټول نبات هغه وخت‬
‫حمله کوی چی نبات د بزغلی په دوره کی وی او یا هم نبات د بلوغ دوری' ته رسیدلی وی فرق نه پری‬
‫کوی‪ .‬د اخته کیدنی اولنی نښی ترمنځ دوره یی د انکیبیوشن دوری په نوم یادیږی‪ '.‬د انکیبیوشن دوره د‬
‫کوربه نبات او د ناروغی د عامل په اساس کیدای سی چی د ورځو' څخه تر هفتو او حتی میاشتو پوری' و‬
‫غزیږی‪ .‬د مثال په ډول د جوارو' د نبات پر پاڼو باندی د تورو' داغونو' رامنځ ته کیدل چی د کاربونم' په‬
‫واسطه سره کیږی‪ ،‬کیدای سی ددی ناروغی عالیم د درو څخه تر پنځو ورځو' په جریان کی ښکاره سی‪،‬‬
‫پداسی حال کی چی د جوارو' د نبات پر پاڼو باندی خاکی داغونه د څوارلسو څخه تر شلو ورځو په جریان‬
‫‪.‬کی هم په صحیح ډول نه ښکاره کیږی‬
‫دوهمی دوران‬
‫ځینی د ناروغیو عوامل په یو وده یز فصل کی یوازی' یو د ژوند' دوران لری البته‪ ،‬ځینی ناروغی د خپل‬
‫تکامل لپاره په یو وده یز فصل کی دوهمی او یا هم تکراری د ژوند' دورانونه لری‪ ،‬د ژوند د دوران‬
‫تکرار‪ ،‬د ناروغی د عامل په ډول‪ ،‬د کوربه نبات په حساسیت او محیطی شرایطو' پوری اړه لری‪ .‬هغه‬
‫ناروغی چی د ژوند دورانونه یی ډیر تکراریږی‪ '،‬ددی سبب کیږی چی د ناروغ نبات په داخل او یا خارج‬
‫باندی زیات شمیر' اناکولم تولید کړی‪ ،‬د دوهمی اناکولم یوه برخه وه عینی نبات ته داخلیږی او یا هم د نبات‬
‫سره په لومړی کی ددی لپاره جوړ راځی چی دوهمی د ژوند دوران شروع کړی‪ ،‬نبات په ناروغی اخته‬
‫کړی‪ ،‬د ناروغی نښی پر نبات ښکاره سی‪ ،‬اناکولم' تولید او داسی نور‪ .‬دوه او یا د دوو څخه زیات د‬
‫‪.‬ناروغی د ژوند' دورانونه یوازی په یوه وده یز فصل کی صورت مومی‬
‫په پورته شکل کی معلومیږی' چی د ناروغی سپورنه د سایبینو' د نبات د پاڼی پر الندی برخه تولید سوی‪،‬‬
‫قرغنه او د سایبینو سرخی‪ '.‬دغه سپورونه په عین فصل کی د سایبینو' پر پاڼو باندی' د ناروغی د رامنځ ته‬
‫‪.‬کولو وړتیا لری‬
‫د ناروغی د عامل انتقال‬
‫د ناروغیو' عوامل د یوه وده یز فصل څخه تر بل وده یز فصل پوری' د خاورو‪ ،‬نباتی پاته شونو‪ ،‬هرزه‬
‫بوټو‪ ،‬تخمونو او یا د الفی نباتاتو برخو‪ ،‬حشراتو' او اقلیمی شرایطو په واسطه سره انتقالیږی‪ .‬ددی لپاره‬
‫چی نباتی ناروغی په هر فصل کی رامنځ ته سی نو د ناروغیو عاملین باید د یوه وده یز فصل څخه تر بل‬
‫وده یز فصل پوری د انتقال وړتیا' ولری او یا هم ترڅو چی د مناسب کوربه نباتاتو وده یز فصل شروع‬
‫کیږی‪ ،‬نو ناروغی په خپل فعالیت شروع' کوی‪ .‬زیاتره فنګسونه او نیماتودونه هغه وخت خپل فعالیت ته په‬
‫چټکی سره دوام ورکوی' کله چی په خاوره کی د حرارت او رطوبت' درجی مناسبی سی او ځینی ددوی' بیا‬
‫په نباتی پاته شونو' کی د ډیرو کلونو لپاره پاته کیږی‪ ،‬د نباتی پاته شونو ښخول د ناروغیو' د عواملو د‬
‫انتقال کچه راټیټوی‪ ،‬زیاتره ددوی بیا د نباتی تخمونو' په داخل او یا خارج کی خپل ژوند کوی او هغه وخت‬
‫ناروغی رامنځ ته کوی کله چی په ناروغی باندی ککړ تخمونه وکرل سی‪ .‬ځینی ددوی بیا ژمی د حشراتو‬
‫په ویکټور کی تیروی او په راتلونکی پسرلی کی کله چی حشرات د حساس کوربه نبات څخه تغذیه کوی‪،‬‬
‫نو نبات په ناورغی' باندی اخته کوی‪ ،‬د سرخی' زیات شمیر سپورونه په جنوب کی موجود وی او کله چی‬
‫وده یز فصل شروع سی نو نوموړی سپورونه د باد په وسیله د شمال پر خوا وړل کیږی‪ .‬په پورته عکس‬
‫کی سایبین د نباتی پاته شونو' او د نیماتود' د سیست سره لیدل کیږی' او لیدل کیږی چی څنګه د یوه وده یز‬
‫‪.‬فصل څخه تر بل وده یز فصل پوری د ناروغی عوامل ژوندی' پاته کیږی‬
 ‫خالصه‬
‫د نښو او عالمو ترمنځ په فرق پوسو' او همدارنګه دغه دواړه عوامل د نباتی ناروغی' د پیژندنی لومړنی •‬
‫‪.‬اساسات دی‬
‫ترڅو چی حساس کوربه نبات‪ ،‬د ناروغی عامل او مناسب چاپیریال' ټول په یوه وخت کی نه وی سره یو •‬
‫‪.‬ځای سوی‪ ،‬ناروغی په فعالیت شروع نه سی کوالی‬
‫زیاتره د نباتی ناروغیو عوامل چی په نباتاتو کی ناروغی رامنځ ته کوی عبارت دی له‪ :‬فنګسونو‪• ،‬‬
‫‪.‬باکټریا‪ ،‬وایروسونه او نیماتودونه‬
‫‪.‬د ناروغی د ژوند' دوران د ناروغی د عامل او کوربه نبات ترمنځ اړیکی تر بحث الندی نیسی •‬
‫د ناروغیو' په مخنیوی' کی تر ټولو موثره ستراتیژی' دا ده چی د ناروغی' د ژوند دوران مات سی‪ .‬د‬
‫ناروغی د ژوند' په دوران باندی پوهیدل او پدی پوهیدل چی د کومی ستراتیژی په اساس د ناروغی د ژوند‬
‫دوران ماتیږی‪ ،‬ددی سبب کیږی چی نباتی ناروغی' په ډیره اسانی سره اداره کړو‬