Professional Documents
Culture Documents
Frank Schirrmacher - Ego. The Game of Life (Part I)
Frank Schirrmacher - Ego. The Game of Life (Part I)
ΕΓΩ
ΤΟ ΠΑΙΧΝΙΔΙ ΤΗΣ ΖΩΗΣ
ΜΕΡΟΣ Ι
Εκδόσεις Αμέθυστος
http://amethystosebooks.blogspot.com/
Περιεχόμενα
Πρόλογος............................................................................................................................................... 5
Μέρος πρώτο - Η βελτίωση του παιγνιδιού .............................................................................. 18
1. Trance (έκσταση) ......................................................................................................................... 18
Ο στρατός ψάχνει να βρει την απάντηση στην ερώτηση: πως συμπεριφέρεται κανείς όταν
συμπεριφέρεται εγωιστικά; ............................................................................................................... 18
2. Παιχνίδι ........................................................................................................................................... 27
Οι οικονομολόγοι δίνουν μια απάντηση ........................................................................................... 27
3. Προφητεία ...................................................................................................................................... 39
Αληθές είναι αυτό που πιστεύουμε .................................................................................................. 39
4. Τέρατα ............................................................................................................................................. 42
Όλοι προβαίνουν σε λογικούς χειρισμούς, και ξαφνικά αναδύονται τέρατα ................................... 42
5. Σενάριο............................................................................................................................................ 48
«Ελπίζω να λειτουργήσει» - Η κρίση ως ταινία ................................................................................. 48
Πρώτον: Το τέρας ............................................................................................................................... 49
Δεύτερον: οι τρελοί επιστήμονες, οι Mad Scientists ......................................................................... 51
Τρίτον: Οι κυνηγοί τού τέρατος ......................................................................................................... 52
Το σενάριο ......................................................................................................................................... 54
6. Λογική ............................................................................................................................................. 63
«Ο κάθε άνθρωπος γίνεται manager του εγώ του ............................................................................ 63
8. Μακελειό ........................................................................................................................................ 96
Η απληστία και ο φόβος είναι επαρκή ερεθίσματα για το παιχνίδι της ζωής .................................. 96
2
13. Γονίδια ........................................................................................................................................ 149
Ο εγωισμός κατακτά το γενετικό υλικό ........................................................................................... 149
3
Frank Schirrmacher
EGO
EGO
Εγώ.
Michel Foucault
4
Πρόλογος
Ξεχάστε για μια στιγμή αυτά που ξέρετε από την ψυχολογία,
νευροεπιστήμες ή που γνωρίζετε λόγω ιδίας πείρας, περί του αινίγματος
του Είναι σας. Χωρίς να το προσέξουμε, οι οικονομολόγοι ανέλαβαν το
νοικοκυριό της ψυχής του μοντέρνου ανθρώπου.
5
Η αλήθεια είναι, ότι όχι μόνο τις αποδέχθηκαν χωρίς να το έχουν
αντιληφθεί, αλλά ζουν και εργάζονται βάσει αυτών εδώ και πολύ καιρό.
6
μια κοινωνία, όπου οι άνθρωποι όχι απλά δεν εμπιστεύονται τους
άλλους, αλλά ούτε και τον εαυτό τους. Όποιος έχει φτάσει σε ένα
τέτοιο σημείο, υποθέτει ότι η μόρφωση του, η εμπειρία του, η ζωή
του δεν σημαίνουν αυτό που πίστευε ότι σημαίνουν.
1
S.M. Amadae, Rationalizing Democracy: The Cold War Origins of Rational Choice Liberalism, σ.295.
2
Amadae, Rationalizing Democracy, σ.296.
7
Ο καπιταλισμός της πληροφορίας αμφισβητεί τον συσχετισμό μεταξύ της
πορείας της ζωής ενός ανθρώπου και της ταυτότητας του, χρησιμοποιεί
την πραγματική οικονομία για να επιτύχει τους σκοπούς του, και
σκοπεύει να ξαναγράψει την συνταγματική και την νομική τάξη.
Να προσθέσουμε επίσης, ότι δεν χάνει την κυριαρχία του μόνο το άτομο.
Στην παρούσα κρίση που πλήττει την Ευρώπη, τα ακρωτηριασμένα
κυριαρχικά δικαιώματα των ευρωπαϊκών κρατών και των βουλών τους,
δεν είναι προϊόν λάθους, μέρος της λειτουργικής λογικής του
συστήματος.
3
Otto Mayr, Authority, Liberty, and Automatic Machinery in Early Modern Europe, σ. 124
8
είναι αθώα. Σημασία έχει ποιος και για ποιο σκοπό την χρησιμοποιεί.
Εάν ο ανθρώπινος εγωισμός εκφραστεί με ένα μαθηματικό τύπο,
όπως συμβαίνει στις μέρες μας, δίνεται η δυνατότητα στον
υπολογιστή να υπολογίσει τη συμπεριφορά μιας ολόκληρη κοινωνίας.
Ο Diderot είναι αυτός που ονόμασε «επιστήμη», όχι την παγίδα, αλλά
την «τοποθέτηση της παγίδας». Η πρόκληση είναι πιαστούν ζωντανοί
οργανισμοί, που λόγω της εμπειρίας τους είναι καχύποπτοι. Αυτοί
πέφτουν στην παγίδα μόνο εάν μαζέψει κανείς τις πληροφορίες και τις
παραποιήσει. Η παγίδα πρέπει να παρουσιάζει το δόλωμα ως εύκολη
λεία. Η αρκούδα, η αλεπού ή λύκος, πρέπει να σκεφτεί ότι έχει ένα
ανέλπιστο κέρδος. Για να λειτουργήσει αυτό, «πρέπει να εξερευνήσει
κανείς με μεγάλη προσοχή τους τόπους όπου τα ζώα βρίσκονται κατά την
διάρκεια της ημέρας, που περνούν την νύχτα, και ποια μονοπάτια
παίρνουν συνήθως».
Η παγίδα δεν έχει καμιά αξία χωρίς την στρατηγική τού παγιδευτή.
Ο πιο πετυχημένος κυνηγός είναι αυτός που σκέφτεται όπως το ζώο
που πρόκειται να πιαστεί. Οι πιο πετυχημένοι στην αποφυγή των
παγίδων, είναι αυτοί που σκέφτονται όπως αυτοί που τις στήνουν.
Αυτή είναι η «επιστήμη», είναι καθαρά μαθηματικά, και μπορεί να
προγραμματιστεί στον υπολογιστή: κατά την διάρκεια του Ψυχρού
Πολέμου, όταν και εφευρέθηκε αυτή η επιστήμη, της έδωσαν το
όνομα «rational choice theory», θεωρία λογικών χειρισμών, ή το
αθώο όνομα, «θεωρία παιγνίων».
9
το νέο παιχνίδι της ζωής, πρέπει να τους συνηθίσει κανείς πρώτα. Για να
νικήσει κανείς πρέπει να αποδεχθεί την ιδέα, «ότι μέσα στο σύμπαν,
αυτός έχει επιλεγεί ως προσωπικός εχθρός»4.
Ακόμα μια λέξη για την πρόθεση του βιβλίου. Η αφορμή για την
συγγραφή δόθηκε από την κρίση, όχι όμως από τα οικονομικά, αλλά τα
κοινωνικά φαινόμενα που προκαλεί. Η κρίση είναι ένα σύμπτωμα.
Δείχνει την αστάθεια όχι μόνο των αγορών, αλλά των κοινωνιών,
όπου οι κοινωνίες είναι οργανωμένες όπως τις αγορές και οι
άνθρωποι ως «homo oeconomicus». Αυτό φαίνεται στα μάτια μου ως η
πρώτη περίπτωση της συστημικής αποτυχίας της οικονομίας της
πληροφορίας.
Η κρίση την οποία αντιμετωπίζουμε σήμερα, δεν είναι μια κρίση που έχει
ως αντικείμενο μόνο το χρήμα, το κέρδος, την χρεοκοπία της Lehman ή
την κρίση στην Ευρώπη. Αυτή είναι απλή πτυχή του γεγονότος, που είναι
και η πιο εύκολα προσβάσιμη προς ανάλυση. Ποιος ξέρει, ίσως λυθεί και
οι άνθρωποι επιστρέψουν πάλι στην καθημερινότητα.
10
αποδεικνύει το ακριβώς αντίθετο5. Γιατί τα μοντέλα ζωντάνεψαν, και
δεν είναι πια απλές οδηγίες εμπορίου, τις οποίες πρέπει να ακολουθεί
κανείς όπως αυτές ενός συστήματος πλοήγησης, αλλά κάνουν πολύ
περισσότερα: κάνουν τον άνθρωπο να γίνει όπως τον περιγράφουν.
Και τον περιγράφουν, παρ’ όλους τους περιορισμούς που το σύστημα
θέτει στον εαυτό του, ως εγωιστή.
Το τίμημα όμως της αυτοάμυνας είναι υψηλό: μέσα σε πολλές από τις
διασκεδαστικές συμβουλές κρύβεται μια κρυμμένη νεοκλασική ή
5
Dimitris Milonakis and Ben Fine, From Economics Imperialism to Freakonomics: The Shifting
Boundaries between Economics and Other Social Sciences, σ. 1.
6
Milonakis and Fine, From Economics Imperialism to Freakonomics, σ. 107.
11
νεοφιλελεύθερη ιδεολογία7 (αυτό έχει δείξει μια εξαιρετική μελέτη πάνω
στην οικονομία της συμπεριφοράς, από τους Gerd Gigerenzer και Nathan
Berg). Αυτό δεν ισχύει μόνο για την οικονομία της συμπεριφοράς, αλλά
για όλες τις αυτοματοποιημένες αγορές, που ξεκινούν από τα
χρηματιστήρια και φτάνουν μέχρι τις αγορές κοινωνικών επαφών.
7
Nathan Berg and Gerd Gigerenzer, ‘As-If-Behavioural Economics: Neoclassical Economics in
Disguise?’
8
Γνωρίζω ότι απλοποιώ την ιστορική πολυπλοκότητα. Ο νέος ορθολογισμός δεν εμπνεύστηκε
αποκλειστικά από τη θεωρία παιγνίων και τη θεωρία λογικών χειρισμών. Ήταν το προϊόν αμέτρητων
και μερικές φορές χαλαρά συνδεδεμένων επιστημονικών κλάδων: η θεωρία των υπολογιστών, η
στατιστική και η κυβερνητική έχουν ανεξάρτητους τρόπους και συνδέονται μόνο οριακά με τη
θεωρία των παιγνίων. Είναι αλήθεια ότι η δουλειά του Neumann θα ήταν αδιανόητη χωρίς την
υπολογιστική μηχανή του Alan Turing και την προκύπτουσα ερώτηση για το τι είναι υπολογιστικό και
τι όχι. Στην «Οντολογία του Εχθρού: Norbert Wiener και το Κυβερνητικό Όραμα», για παράδειγμα, ο
Peter Galison περιγράφει πώς στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο ο «ορθολογικός» εχθρός έγινε μια
εννοιολογική μορφή με όλα τα χαρακτηριστικά που η θεωρία παιγνίων απέδωσε αργότερα σε αυτήν.
12
Σχόλια στο Ιστολόγιο του Αμέθυστου
Θωμάς (31/3/13 4:20 μ.μ): Στο νέο του βιβλίο «Εγώ - Το παιχνίδι της ζωής" o Frank
Schirrmacher ρίχνει μια διεισδυτική ματιά στο λειτουργικό σύστημα του
καπιταλισμού. Στο κέντρο της θεώρησης του συγγραφέα είναι το Software, το
λογισμικό αυτού του λειτουργικού συστήματος. Αυτό το λογισμικό που είναι
δομημένο πάνω στο μοντέλο του εγωιστή ανθρώπου ελέγχει όχι μόνο τις δικτυωμένες
αγορές του χρηματοπιστωτικού συστήματος, αλλά πάει να αντικαταστήσει και τη
δημοκρατία. «Εκφράζεται η ελπίδα ότι το βιβλίο αυτό θα προκαλέσει περαιτέρω
συζητήσεις σχετικά με τη φύση του σύγχρονου καπιταλισμού - επειδή μόνο όταν
κατανοήσουμε το λειτουργικό σύστημα, μπορούμε και να το αλλάξουμε», γράφει ο
συγγραφέας Jens Berger στην Nachdenkseite.
Στη βάση του κανόνα του παιχνιδιού βρίσκονται εδώ τα υπολογιστικά μοντέλα, πιο
συγκεκριμένα οι κώδικες των υπολογιστών που βασίζονται σε αλγόριθμους. Ο
άνθρωπος είναι σε αυτά τα μοντέλα ένας «homo economicus», ένας «ορθολογιστής
διαμεσολαβητής» (παράγοντας), ο οποίος μοναδικό κίνητρο έχει, κατά το πρότυπο
του εγωιστή ανθρώπου, να μεγιστοποιήσει τα δικά του οφέλη. Ορθολογικό είναι,
σύμφωνα με αυτό το πρότυπο ανθρώπου, κάθε ενέργεια που κίνητρο της έχει την
ικανοποίηση του εγωισμού. Ο «ορθολογικός παράγοντας" αποτελεί το βασικό
συστατικό της «θεωρίας των παιγνίων», ένα μαθηματικό μοντέλο που στρέφει τους
παίκτες στη βάση των «ορθολογικών», δηλ. εγωιστικών κινήτρων, τον έναν εναντίον
του άλλου.
Όπως αναφέρθηκε, πολλοί από αυτούς τους ερευνητές βρήκαν στη δεκαετία του 1990
μια νέα θέση εργασίας, σε μια περίοδο που είχαμε την έκρηξη των επενδυτικών
τραπεζών. Οι χρηματοπιστωτικές αγορές ήταν το νέο πεδίο μάχης της θεωρίας των
παιγνίων όπου γινόταν δυνατή η αποκόμιση χρημάτων με εύκολο και γρήγορο τρόπο.
Έτσι, όταν μιλάμε σήμερα για "τις αγορές", μιλάμε αυστηρά για την έκβαση του
παιχνιδιού, οι παίκτες του οποίου ενεργούν στη βάση προκαθορισμένων αλγορίθμων,
13
που με τη σειρά τους δοξάζουν τον εγωισμό του δρώντος υποκειμένου ως «Λογική»
και τον κάνουν μοναδικό κίνητρο της ανθρώπινης δράσης.
Η κρίση είναι μόνο ένα σύμπτωμα. Δείχνει την αστάθεια όχι μόνο των αγορών, αλλά
των κοινωνιών στις οποίες όλα έχουν οργανωθεί ως «homo economicus». Στα μάτια
μου: είναι η πρώτη περίπτωση αποτυχίας της οικονομίας της πληροφορίας».
Οι πολίτες και η κυβέρνηση δεν διαθέτουν πια κυριαρχία, παρά μόνο συμμετέχουν
στο μεγάλο παιχνίδι. Ως εκ τούτου τα κοινοβούλια έχουν ρόλο κομπάρσου και ο
δημόσιος λόγος εκφέρεται για να αντηχήσει και να ακούσουν, ώστε να επηρεαστούν,
οι αγορές. (Frank Schirrmacher)
Και καθώς παρατηρεί ο Jens Berger, μια πολιτική που είναι σύμφωνη με τους
κανόνες της αγοράς, δεν είναι τίποτε άλλο από μια πολιτική που αποδέχεται το
παιχνίδι αυτό και υποκύπτει στους κανόνες του. Σε έναν κόσμο στον οποίο η
νεοκλασική εικόνα του homo economicus αποτελεί θεμελιακό στοιχείο των κανόνων
του παιχνιδιού και ο εγωισμός ονομάζεται «ορθολογική δράση», δεν υπάρχει χώρος
για τον άνθρωπο ως άνθρωπο. Η "νέα σούπερ θεωρία", η οποία, σύμφωνα με τον
Schirrmacher αποτελεί ένα σύμφυρμα νεοκλασικών και νεοφιλελεύθερων
οικονομικών θεωριών, Δαρβινισμού και τεχνολογίας των υπολογιστών απειλεί σε
τελική ανάλυση να γίνει ένας νέος ολοκληρωτισμός.
14
Ο εγωισμός είναι η κινητήρια δύναμη των νεοφιλελεύθερων κοινωνιών
Το βιβλίο του Schirrmacher δέχτηκε πολεμική από πολλά μεγάλα ΜΜΕ. Τον λόγο
προσπαθεί να εξηγήσει ο Albrecht Müller :
«Πρώτα, η θέση του Schirrmacher, ότι ο εγωισμός είναι η κινητήρια δύναμη των
νεοφιλελεύθερων κοινωνιών, απογυμνώνει κάθε ευγενή ισχυρισμό των
συντηρητικών, ότι αυτοί είναι οι πραγματικοί εκπρόσωποι μιάς ιδεολογίας και
πολιτικής που προσανατολισμό της έχει αξίες.
Επίσης, ο Schirrmacher δεν εξωραΐζει την κατάσταση που υπάρχει στις κοινωνίες
όπου βρήκε εφαρμογή ο νεοφιλελευθερισμός. Το αντίθετο. Έτσι, τα ωραία λόγια των
νεοφιλελεύθερων για κοινές αξίες, της ελευθερίας και της δημοκρατίας, φαίνονται να
καταρρέουν σαν τραπουλόχαρτα».
Αμέθυστος (9/12/14, 10:58 μ.μ): Η απόδειξη και κάθε απόδειξη είναι υποκειμενική,
φίλε. Σέ ξεγέλασαν μαύρε. Όλα τα φιλαράκια πού μάς δουλεύουν ξεκίνησαν τίς
καριέρες τους με τις αποδείξεις περί υπάρξεως τού Θεού. Σήμερα ολοκληρώνεται
αυτός ο φαύλος κύκλος μέ τήν απομυθοποίηση τού Ευαγγελίου. Η απόδειξη καταργεί
κατά πρώτον τήν αντίληψη. Τό υποκείμενο ψάχνει μέ αγωνία στούς αιώνες τό
αντικείμενο.
Ανώνυμος (10/12/14, 12:31 π.μ): "Η απόδειξη καί κάθε απόδειξη είναι υποκειμενική,
φίλε. Σέ ξεγέλασαν μαύρε" έγραψες Αμέθυστε. Με τα δικά σου λόγια λοιπόν,
ακυρώνεις απολύτως και τους ισχυρισμούς τους δικούς σου.
Αμέθυστος (10/12/14, 12:39 π.μ): Χρειάζεται αντίληψη, φίλε ή πίστη. Καί στόν
Κύριο ζητούσαν αποδείξεις. Θυμάσαι; Κάνε μας ένα θαύμα νά πιστέψουμε. Αλλά γιά
νά μήν ταράζεσαι νυχτιάτικα, έχεις δίκαιο. Δέν ξέρουμε τί λέμε. Όνειρα γλυκά.
15
Ανώνυμος (23/9/16): Το συγκεκριμένο (αποκαλυπτικό) βιβλίο μπορεί να
χαρακτηριστεί και "τρομοκρατικό" κατά τον ίδιο τρόπο που χαρακτηρίζεται και το
βιβλίο της Αποκάλυψης όταν φανερώνει το πνευματικό παρασκήνιο.
Υπάρχει κάτι αδιόρατο, κάτι "πολύ κακό", πολύ "διεστραμμένο" στον πολιτισμό μας
που δυσκολευόμαστε να εντοπίσουμε. Κάτι "υποψιαζόμαστε" όταν διαβάζουμε το
λόγο του Κυρίου για τον "μαμωνά της αδικίας".
Δεν πρόκειται όμως για την καθεαυτή έννοια του χρήματος. Δεν πρόκειται ούτε για
την ανισοκατανομή ή την ανθρώπινη φιλαργυρία. Δεν είναι ακόμα ούτε η έννοια της
κλοπής ή εξαπάτησης παρόλο που είναι και αυτά.
Μιλάμε για "το τέρας του Φρανκενστάιν" που δημιουργήθηκε στα "σκοτεινά
εργαστηριακά υπόγεια" και "απέδρασε". Ξεκίνησε από στρατιωτικούς και πράκτορες
της εποχής του ψυχρού πολέμου και τελειοποιήθηκε από οικονομολόγους και
προγραμματιστές Η/Υ.
Οτι δηλαδή αυτός είναι ο άνθρωπος: Ένας καλός παίκτης πόκερ. Μια ταχεία
αντίληψη αρπακτικού με κυρίαρχο χαρακτηριστικό τη μπλόφα. Με τρόπο ύπαρξης τη
ραδιουργία.
Το "εξελικτικό στάδιο" του hοmo sapiens, του "σοφού" ανθρώπου, έγινε μια
"βιολογική μηχανή" υπολογισμού (και με τις 2 έννοιες), μπλόφας, ραδιουργίας,
εξαπάτησης, χαμαιλεοντισμού!
Από εικόνα του Θεού έγινε εικόνα του πρώτου Χαμαιλέοντα της ιστορίας με τα χίλια
πρόσωπα, τα πολλά χρώματα.. Του καλύτερου "παίκτη πόκερ" στην ιστορία, που
σήμερα παίζει την πιο δυνατή του παρτίδα!
Δεν μπορώ να δω σε άλλο πεδίο, όσο στο χώρο της σύγχρονης οικονομικής
θεωρίας, καθαρότερα το φρικτό πρόσωπό του.. (του αντι-χρίστου)!
Αν συγκρίνουμε μια ταινία του ΄60 ακόμα και ένα γουέστερν με φόνους ή ένα θρίλερ
με μια αντίστοιχη σημερινή φαίνεται πολύ έντονα η ανθρώπινη μετάλλαξη. Η
διαφορά δεν οφείλεται μόνο σε διάφορες τεχνικές π.χ. φωτισμός ή μοντάζ ή
σκηνοθεσία ώστε να αποτυπώνεται περισσότερο ο εσωτερικός κόσμος, είναι κάτι
16
πολύ βαθύτερο και πιο σύνθετο. Και δεν αποτυπώνεται επακριβώς ούτε στη φράση "η
χαμένη αθωότητα".
Οι άνθρωποι πριν 50 χρόνια ήταν πιο "απλοί" (με την έννοια της εσωτερικής
ομοιογένειας και των συγκεκριμένων αντιδράσεων), υπήρχαν στην ανθρώπινη
οντότητα κάποια σταθερά μεγέθη (ακόμα και στον "χειρότερο" άνθρωπο, τον
εκτελεστή ή την πόρνη, υπήρχαν οι σταθερές με αρνητική μορφή).
Σήμερα ο άνθρωπος έχει ένα ψυχολογικό υπόβαθρο που μοιάζει με κινούμενη άμμο.
Βλέπουμε τα πρόσωπα ευμετάβλητα, ασταθή, καχύποπτα, δεν εμπιστεύεται κανείς
κανένα, υπάρχει μια "πολεμική ατμόσφαιρα".
Είναι ακριβώς η συμπεριφορά του "πράκτορα" που περιγράφεται εδώ. Του "παίκτη
πόκερ" στο βιολογικό παιχνίδι επιβίωσης.
Αυτή η "κινούμενη άμμος" επεκτείνεται σε όλη την έκταση της ψυχής του σύγχρονου
ανθρώπου, ακόμα και σε πλευρές που θα έπρεπε να έχουν "αδιαπραγμάτευτες"
σταθερές.
Ακριβώς γιατί αυτή η "ψυχολογία της οικονομίας της αγοράς" στην οποία ζούμε είναι
η διαρκής αντίληψη "δυνητικού κινδύνου". Ότι πάντα υπάρχει κάποιος που
προσπαθεί να μας εξαπατήσει.
Κατά συνέπεια πρέπει να το προλάβουμε, να το προβλέψουμε, να είμαστε σε διαρκή
παρακολούθηση και καχυποψία. Έτσι και εμείς γινόμαστε αυτοί που
"παρακολουθούμε" αυτούς που μας "παρακολουθούν". Κάπως έτσι είναι ο σύγχρονος
κόσμος όπως διαμορφώθηκε από την ασυδοσία της οικονομίας της αγοράς...
O τύπος ανθρώπου που δημιούργησε η ανάγκη προβλεψιμότητας και
λειτουργικότητας των οικονομικών μοντέλων των Η/Υ λειτούργησε στην πράξη σαν
αυτοεκπληρούμενη προφητεία.
H απλότητα (το αντίθετο του κατακερματισμού) επιτρέπει την εκδήλωση της
ποικιλίας των ανθρώπινων εκδηλώσεων, και χαρισμάτων, γιατί είναι "Φύση"
σύμφωνα με τον τρόπο που δημιουργήθηκε κατ΄εικόνα Θεού.
Η απλοϊκότητα που περιγράφεται εδώ είναι ακριβώς το αποτέλεσμα της
πολυδιάσπασης της ψυχής, η οποία μέσα στην εσωτερική της αστάθεια καταλήγει σε
αυτό που γράφεται
"οι οικονομολόγοι ανέλαβαν το νοικοκυριό της ψυχής του" και "κάθε άνθρωπος
μετατρέπεται σε χειριστή ραντάρ της ίδιας του της ζωής. Δεν οδηγείται πια από το
εσωτερικό του, αλλά ΑΠ΄ΕΞΩ."
Το οικονομικό περιβάλλον "δημιούργησε" τον άνθρωπο της νέας εποχής. Όπως λέει:
"Η υποκειμενικότητα ή η ατομικότητα του ανθρώπου αντικαταστάθηκε AΠΟ ΤΙΣ
ΠΡΟΤΙΜΗΣΕΙΣ ΤΟΥ (που έρχονται απ’ έξω, δηλαδή δεν έχει καμιά σημασία το πως
δημιουργούνται και το γιατί μεταβάλλονται), και από την μεγιστοποίηση του κέρδους
που αναμένει."
"Κατ’ αρχάς, ο μοντέρνος άνθρωπος δεν ξέρει πια ακριβώς σε τι συνίσταται η
ταυτότητα του, αν έχει μια ή πολλές ή καμία.
Οι σύγχρονοι φιλόσοφοι δεν μπόρεσαν να τον βοηθήσουν, αλλά ενίσχυσαν το
πρόβλημα.
Με τον τρόπο αυτό μειώθηκε αυτόματα η ικανότητα αντίστασης προς την
απλοποίηση ενός μοντέλου.
Αυτή ήταν η πρώτη μεγάλη νίκη του «οικονομικού ιμπεριαλισμού», που κατέστησε
τα πάντα οικονομία."
17
Μέρος πρώτο - Η βελτίωση του παιγνιδιού
1. Trance (έκσταση)
Ο στρατός ψάχνει να βρει την απάντηση στην ερώτηση: πως
συμπεριφέρεται κανείς όταν συμπεριφέρεται εγωιστικά;
18
πόλη έχει καταστραφεί», γράφει ένας ανήσυχος επισκέπτης του
καταφυγίου το 19559.
Αυτό ήταν ένα σχεδόν άλυτο πρόβλημα για τους ερευνητές: πως να
εξασκήσεις τους στρατιώτες ώστε να προστατευθούν από την υπνωτική
επίδραση των εργαλείων τους;
19
«παράθυρο» στον κόσμο. Από αυτό ακριβώς το δεδομένο μπορούσαν οι
ερευνητές να πιαστούν. Έπρεπε να τους διδάξουν, πως αυτό που
παρατηρούσαν στις οθόνες ήταν ένα παιχνίδι, και πως ο συμπαίκτης
τους, η Σοβιετική Ένωση, θα έκανε τα πάντα για να τους νικήσει. Ο
σκοπός δεν ήταν να παρατηρήσουν ένα σήμα. Ο σκοπός ήταν να είναι
σε θέση να προβλέψουν την επόμενη κίνηση της τελείας που
αναβοσβήνει, και που ίσως ήταν ο σοβιετικός αντίπαλος.
Από τότε που οι Ρώσοι διέθεταν την ατομική βόμβα, και σε μια εποχή
όπου ένα μόνο αεροπλάνο διέθετε την καταστροφική δύναμη ολόκληρων
στόλων, απαιτούνταν μια εντελώς νέα στρατηγική σκέψη. Στην παράνοια
της εποχής εκείνης (που δεν γνώριζε ακόμα όσα γνωρίζουμε εμείς
αναδρομικά), όπου περίμεναν κάθε στιγμή μια ξαφνική επίθεση από την
Σοβιετική Ένωση, η σχέση του ανθρώπου με τις πληροφορίες έπρεπε
να μειωθεί σε έναν απλό κώδικα: πίσω από κάθε τι να υποψιάζεσαι
το χειρότερο. Είχαν λοιπόν φλομώσει τα πληρώματα με το εξής
σύνθημα: δεν ξέρεις τι πρόκειται να κάνει ο άλλος, αλλά ξέρεις, ότι ο
σκοπός του είναι να σε ξεγελάσει.
20
Για να μην πέσουν στην παγίδα, υπήρχε μόνο μια υπόθεση, με την οποία
θα μπορούσε κανείς νά έχει περισσότερη ασφάλεια, και η οποία είχε
λειτουργήσει καλά στην οικονομία, πράγμα που οι εμπλεκόμενοι
οικονομολόγοι γνώριζαν: το να είναι κανείς σώφρων, «λογικός»,
σημαίνει να σκέφτεται μόνο τον εαυτό του. Για την στρατηγική διάνοια
σημαίνει: αν ο καθένας ενεργεί έτσι, τότε πρέπει να υποτεθεί, ότι ο
καθένας κρύβει από τον άλλο κάτι, με σκοπό να κερδίσει στο παιχνίδι
της ζωής.
13
Caitlin Zaloom, Out of the Pits: Traders and Technology from Chicago to London, σ. 136f.
21
μαθηματικοί. Οι οικονομολόγοι γνώριζαν τις αγορές, όπου ο καθένας
έβλεπε το δικό του συμφέρον. Οι στρατηγικές τους για μια κοινωνία,
που επιβιώνει μέσα στον εγωισμό, δεν ήταν ποτέ αποκλειστικά για
τους στρατιώτες. Είχαν την απαίτηση να είναι γενικής ισχύος.
Έπρεπε να λειτουργούν όπου οι άνθρωποι αναγκάζονται να παίρνουν
αποφάσεις. Στο πόκερ, στο εμπόριο, στα χρηματιστήρια, στον πόλεμο14.
14
Ο Fred Kaplan περιγράφει τον καταμερισμό εργασίας μεταξύ οικονομολόγων και μαθηματικών ως
εξής: οι οικονομολόγοι θα «μελετούσαν τις «λειτουργίες χρησιμότητας» των καταναλωτών και την
πραγματική συμπεριφορά και τις αξίες στα διάφορα έθνη. Οι μαθηματικοί, που σίγουρα δεν ήξερα
τίποτα για τέτοια πράγματα, θα μπορούσαν τότε να ενσωματώσουν τα ευρήματά τους στους πίνακες
της θεωρίας των παιγνίων, The Wizards of Armageddon, σ. 67.
15
David Riesman, The Lonely Crowd: A Study of the Changing American Character, σ. 25. Σύγκρινε με
το Ghamari-Tabrizi, ‘Cognitive and Perceptual Training in the Cold War Man-Machine System’, σ. 271.
16
Για παράδειγμα, Amadae, Rationalizing Capitalist Democracy, σ. 157.
22
συμφέρον, είναι δυνατόν να μεταφρασθεί πλήρως στην γλώσσα των
μαθηματικών η πολύπλοκη συμπεριφορά του ανθρώπου. [Καί μόνον
ένας άθεος ζεί γιά τό δικό του μόνο συμφέρον. Καί αυτός είναι ο
λόγος πού πρέπει νά αφανιστούν οι πιστοί, διότι δέν μπορούν νά
προβλεφθούν από τά μαθηματικά]. Τότε είναι δυνατόν να γραφτούν
εξισώσεις, να υπολογιστούν οι κινήσεις, να γίνουν μοντέλα
διαπραγματεύσεων και συμβιβασμών. Είναι επίσης δυνατόν να
προπονηθούν οι άνθρωποι στην νέα «λογική», την οποία κατέχουν,
και σαν σε έκσταση εκτελούν αυτόματα. Αυτό το εγχείρημα είναι
αδύνατο, εάν υποτεθεί ότι κάθε άνθρωπος μπορεί να γίνει
κατανοητός μόνο από τις ιδιαιτερότητες του χαρακτήρος του.
23
επιδιώκει μόνο το ίδιον συμφέρον. Και το πράγμα δουλεύει ακόμα και
σε συμπεριφορές που δείχνουν ανιδιοτελείς: μπορεί κανείς να διερωτάται
για πολύ καιρό, γιατί κάποιος χαρίζει 10 ευρώ σε ένα εντελώς άγνωστο
του (ή γιατί οι Ρώσοι παίρνουν πρωτοβουλία στην μείωση των
εξοπλισμών). Η διδασκαλία αυτή ισχυρίζεται, πως μια τέτοια πράξη
μπορεί να κατανοηθεί, μόνο όταν κατανοηθεί πως πίσω από την
πράξη κρύβεται κάποιο συμφέρον.
Στα ψυχρά εκείνα χρόνια της δεκαετίας του ’50, κανείς ίσως δε θα
πίστευε, πως η εικόνα του ανθρώπου που είχε δημιουργηθεί τότε, θα
προκαλούσε 50 χρόνια μετά και χρόνια μετά την διάλυση της Σοβιετικής
Ένωσης, φόβο και τρόμο στον κόσμο, και πως θα άλλαζε εκ θεμελίων τις
κοινωνικές σχέσεις. Αυτό που αντιμετωπίζουμε σήμερα δεν είναι έργο
μερικών εγωιστών manager των hedgefonds (hedge funds) ή
άπληστων τραπεζιτών. Αυτοί είναι απλά ένα σύμπτωμα. Τότε, στην
παγωνιά των εξοπλιστικών ανταγωνισμών, και όχι στις οικονομικές
κρίσεις του 21ου αιώνα, απελευθερώθηκε κάτι, του οποίου η καριέρα
άρχισε για τα καλά μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου.
24
ΥΠΑΡΧΕΙ ΝΕΟΣ ΠΑΛΑΙΟΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΠΑΝΩ ΣΤΟΝ ΟΠΟΙΟ
ΠΡΟΣΑΡΜΟΖΕΤΑΙ Η ΝΕΑ ΓΝΩΣΗ ΤΟΥ ΕΓΩ Η ΟΠΟΙΑ ΕΧΕΙ
ΣΑΝ ΣΚΟΠΟ ΤΗΣ ΝΑ ΣΒΥΣΕΙ ΑΠΟ ΤΟΝ ΧΑΡΤΗ ΤΟΝ ΠΑΛΑΙΟ
ΑΝΘΡΩΠΟ ΣΤΟΝ ΟΠΟΙΟ Ο ΚΥΡΙΟΣ ΔΩΡΙΣΕ ΤΗΝ ΣΩΤΗΡΙΑ
ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΙΩΝΙΟ ΖΩΗ ΤΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΑΣ ΑΝΤΙΚΑΘΙΣΤΩΝΤΑΣ
ΤΟΝ ΜΕ ΜΙΑ ΣΥΝΘΕΣΗ ΠΑΛΑΙΟΥ ΚΑΙ ΝΕΟΥ Η ΟΠΟΙΑ
ΦΕΡΕΙ ΤΟ ΕΝΔΥΜΑ ΤΗΣ ΣΩΤΗΡΙΑΣ. ΜΕ ΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ Ο
ΟΠΟΙΟΣ ΘΑ ΥΠΟΔΕΧΘΕΙ ΚΑΙ ΘΑ ΠΡΟΣΚΥΝΗΣΕΙ ΤΟΝ
ΑΝΤΙΧΡΙΣΤΟ.
Ανώνυμος (1/4/13) Ανατριχίλα στο δρόμο με τους υπολογιστές, όπου η διαφθορα της
διάνοιας εξακτινώνεται σε βάθος υπαρξιακό ασύλληπτο! Θέλει να μας γεμίσει πανικό
ο συγγραφέας;
Μ (10/12/14): Μερικά πράγματα τα μισείς από ένστικτο. Δεν έχεις σχέση μαζί τους,
δεν ξέρεις πολλά, αλλά νιώθεις ότι έχουν κάτι "δαιμονικό".
Και έρχεται μια ωραία ανάλυση όπως αυτή που διαβάζουμε να σε διαφωτίσει και να
σου εξηγήσει κάποια πράγματα. Και τι λέει Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ…
Ανώνυμος (1/5/20): Και το όλο παζλ συμπληρώθηκε και από άλλες τεχνικές και
κατευθύνσεις: ΟΙ ΤΕΧΝΙΤΕΣ ΤΗΣ ΝΟΗΤΙΚΗΣ ΧΕΙΡΑΓΩΓΗΣΗΣ - ΟΙ
ΕΦΕΥΡΕΤΕΣ ΤΗΣ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΙΚΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ.
https://theodotus.blogspot.com/2016/05/blog-post_30.html
25
Αμέθυστος (23/09/16): Η ειρωνεία τής ιστορίας, τού πνεύματος τής εποχής, είναι
ότι οι παλαιοημερολογίτες θέλοντας μέ πάθος νά κρατήσουν τό παλαιό, βρέθηκαν
στό μοντέρνο. Διότι αυτή είναι η μοναδική τους αρχή είναι: "μάθε να σκέφτεσαι
και να ενεργείς έτσι, ώστε η αρχή της σκέψης σου να είναι πως ο καθένας
επιδιώκει μόνο το ίδιον συμφέρον". Καί από κοντά τούς ακολουθούν καί οι
αποτειχισμένοι.
Ανώνυμος (23/9/16 11:20 μ.μ.): Αυτή είναι μια ορθή επισήμανση εφόσον
αποφασίσουμε να εστιάσουμε σε αυτό που προηγήθηκε και σύμφωνα με την δική του
λογική. Υπό την έννοια αυτή οι ημέρες της κρίσεως που διανύει η ανθρωπότητα
επειδή όξυνε την κατανόησή της, του κόσμου ως εργαλείου μαζί με την
εσωτερίκευση που μεσολάβησε, επιφέρει αναπόφευκτα ένα μέτρο κρίσης της
συνείδησης το οποίο θα αποδειχθεί χρήσιμο για όλους και εξαιρετικά πολύτιμο για
μερικούς.
Υπό την έννοια αυτή το καθεστώς της νέας τάξης πραγμάτων το οποίο, ηθελημένα -
αθέλητα μας προσδιορίζει, διαθέτει μια προς αξιοποίηση διπλή ανάγνωση.
26
2. Παιχνίδι
Οι οικονομολόγοι δίνουν μια απάντηση
27
oeconomicus, που ήταν ένα πλάσμα, το οποίο δεν μπορούσε πια να
γίνει κατανοητό μέσω των διάχυτων παθών του, αλλά μέσω των
σκληρών συμφερόντων του (και σε αυτά μπορεί να συμπεριληφθεί
και η ελευθερία), ήταν από την αρχή μια μορφή του Διαφωτισμού.
Σύμφωνα μάλιστα με ένα μαθητή του Habermas, τον Axel Honneth,
μπορούμε να θεωρήσουμε τον homo oeconomicus ως την γενεσιουργό
ιδέα της «Αριστεράς»19. Είναι μια μορφή από τα διδακτικά βιβλία, και
οι έξυπνοι οικονομολόγοι δεν βαριούνται να επισημαίνουν, ότι δεν
ήταν προορισμένος να είναι κάτι άλλο παρά τούτο [ΑΥΤOΣ Ο
ΙΣΧΥΡΙΣΜΌΣ ΚΑΛYΠΤΕΙ ΣΉΜΕΡΑ ΤΉΝ ΟΜΟΦΥΛΟΦΙΛIΑ]:
μια υπόθεση, που μας επιτρέπει, όχι απλά να κάνουμε καλύτερα τους
υπολογισμούς που αφορούν τους ανθρώπους και τις προτιμήσεις τους,
αλλά και να διαμορφώνουμε κοινωνικά συμβόλαια. Το πλεονέκτημα
των κοινωνικών αυτών συμβολαίων είναι ότι δεν έχουν ως σκοπό
τους την επίτευξη του ωραίου στο άκουσμα, αλλά κενού τρίπτυχου:
καλό, αγαθό, αληθές.
Και όμως αυτό είναι μόνο ένα μέρος της ιστορίας, το καλύτερο αν
θέλετε. Το χειρότερο κομμάτι της ιστορίας αυτής, το περιγράφει (2008)
με μια μόνο πρόταση, η Lynn A. Stout, νομικός στο πανεπιστήμιο
Cornell, οποία ως ειδικός στο Corporate Governance και έλεγχο των
αγορών, ασχολήθηκε επισταμένα με την οικονομική κρίση: «ο homo
oeconomicus είναι ένας κοινωνιοπαθής»20.
28
πράγμα, που όσοι από τους δημιουργούς του έχουν αίσθηση της ευθύνης,
δεν ήθελαν σε καμιά περίπτωση να εξελιχθεί έτσι το πράγμα.
22
Δες Milonakis and Fine, From Economics Imperialism to Freakonomics, σ. 20–2.
23
Foucault, The Birth of Biopolitics, σ. 267ff.
29
«Μετά την πτώση», ονόμασε ο οικονομολόγος και φιλόσοφος John
Davis, αυτή την εκδίωξη από εκείνο τον παράδεισο όπου δεν υπήρχαν
δεσμεύσεις24. Αυτή η εκδίωξη πραγματοποιήθηκε σε δυο στάδια: κατά
πρώτον, με την εμφάνιση των πρώτων υπολογιστών κατά την δεκαετία
του 1950 που χρησιμοποιήθηκαν για στρατιωτικούς και επιστημονικούς
σκοπούς, κατά δεύτερον, (με συνέπειες ακόμα πιο βίαιες από αυτές που
επέφερε η εφεύρεση της ατμομηχανής) με τον θρίαμβο του
«εκδημοκρατισμένου» υπολογιστή στις αγορές, από τις αρχές της
δεκαετίας του 1980. Η σύντηξη της επιστήμης και των επιστημόνων και
ολόκληρων κοινωνιών, με τις τεχνολογίες τους, η δημιουργία μεικτών
όντων, άνθρωπος-μηχανή, που ονομάζονται ανδροειδή ή cyborgs, θα μας
απασχολήσει πολλές φορές σε αυτό το βιβλίο. Μια αναθεώρηση της
εικόνας του ανθρώπου κάτω από την προοπτική αυτής της σύντηξης,
έλαβε χώρα σε όλους τους κλάδους (της επιστήμης) ταυτόχρονα.
Κατά μια ειρωνική συγκυρία, η αναθεώρηση αυτή αναφερόταν συχνά σε
ένα μοντέλο, που οι οικονομολόγοι είχαν στα συρτάρια και τα κεφάλια
τους με το όνομα «homo oeconomicus». Οι γνωσιακές επιστήμες, που
μετά τον πόλεμο είχαν αρχίσει να παίζουν ένα σημαντικό ρόλο, δεν
ενδιαφέρονταν πια να εξανθρωπίσουν την μηχανή, αλλά όπως το
διατύπωσε ο Jean-Pierre Dupuy, να μηχανοποιήσουν το πνεύμα25. Η
κυβερνητική (cybernetics), η πρώτη επιστήμη που έγινε ένα με τον
υπολογιστή, πήρε την θέση τής φιλοσοφίας, σύμφωνα με την
διάσημη πρόταση του Martin Heidegger.
24
John B. Davis, The Theory of the Individual in Economics, σ.81-103.
25
Jean-Pierre Dupuy, ‘Cybernetics Is an Antihumanism: Advanced Technologies and the Rebellion
against the Human Condition’
26
Davis, The Theory of the Individual in Economics, σ. 89.
30
Το ότι ο εγκέφαλος λειτουργεί όπως ένας υπολογιστής και οι διανοητικές
διεργασίες ως υπολογισμοί ενός βιολογικού υπολογιστή -μια υπόθεση
που στην δεκαετία του 1950 δεν έπειθε και τόσο εύκολα- είναι μια
υπόθεση που φαίνεται στον καθένα πιθανή απλώς και μόνο λόγω της
χρήσης των υπολογιστών.
31
παραδοχές αυτές είναι «performative», δηλαδή δημιουργούν την
πραγματικότητα την οποία προσομοιώνουν29.
Η ηθική δεν έπαιζε και μεγάλο ρόλο, για ευνόητους λόγους: θα ήταν
θανατηφόρα ανοησία, κατά την διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, να θέλει
κάποιος κάτι άλλο από το να βγει νικητής αυτού του παιχνιδιού, το να
σκέφτεται κάτι πέραν από το συμφέρον του. Αυτό όμως που είχε νόημα
για τον στρατό, δεν περιορίστηκε εκεί. Αυτά τα μοντέλα δεν είχαν
σκοπό να καθορίσουν την σχέση προς αντίπαλο, αλλά και την σχέση
του ανθρώπου προς τον κόσμο.
Πολλοί από τους οικονομολόγους που κατά την δεκαετία του ’50
εργάζονταν για την RAND Corporation ή ως σύμβουλοι του στρατού,
ανήκαν στην λεγόμενη «νεοκλασική» σχολή. Αυτή προερχόταν από το
πανεπιστήμιο του Chicago, πού δίδασκε ότι οι άνθρωποι είναι
εγωιστές και οι αγορές μηχανές που παράγουν την αλήθεια. Και
εκείνη την στιγμή είχαν δει να τους δίνεται η ευκαιρία, να
μετατρέψουν ένα απλό ισχυρισμό, σε νόμο της φύσης.
29
Ευχαριστώ τον Evgeny Morozov για τις βοηθητικές του υποδείξεις.
32
περιγραφή της ανθρώπινης συμπεριφοράς με μαθηματικά μοντέλα, ήταν
αποδοκιμαστέα στις οικονομικές επιστήμες. Όταν όμως είχαν κάνει την
παραδοχή ότι κάθε άνθρωπος επιδιώκει το συμφέρον του, η
συμπεριφορά μπορούσε πια να καθορισθεί με τα μαθηματικά.
Αυτοί οι συχνά λαμπροί επιστήμονες, δεν είχαν γίνει μόνο ειδικοί στον
αυτοματισμό του στρατού, αλλά και στον αυτοματισμό των αγορών, και
των αυτοματισμό των ανθρώπων εντός των αγορών αυτών. Ήταν
πρωτοπόροι ενός κόσμου, ο οποίος ήταν μισό αιώνα μακριά από την
εποχή, κατά την οποία κάθε άνθρωπος θα ήταν δικτυωμένος με τους
υπολογιστές και τις αγορές. Οι τύποι τους όμως ήταν κατανοητοί από
τους υπολογιστές, οι οποίοι ήταν επίσης σε θέση να τους εφαρμόσουν.
Η λογική αυτή, στην εποχή των «λογικών μηχανών», όπως σιγά σιγά το
αντιλαμβανόμαστε, έχει κάποιο κόστος. Ο κόσμος που βρίσκεται σε
έκσταση (ύπνωση), πλην μερικών εξαιρέσεων, δεν έχει
30
Hendrik Hertzberg, ‘Comment: Tuesday, and After’.
33
συνειδητοποιήσει ακόμα, πως εκείνοι οι οικονομολόγοι άλλαξαν την
ανθρώπινη ψυχή πιο πολύ από κάθε ψυχολογία.
Από τα μέσα της δεκαετίας του ’50, ο στρατός ήθελε να βρει με την
βοήθεια του υπολογιστή ένα αντικαταστάτη του ανθρώπου που θα
ήταν λογικός, προβλέψιμος και ακούραστος. Έψαχνε ένα
«πράκτορα» που θα σκεφτόταν μόνο την επιβίωση του, και που θα
ήταν σε θέση να εκτιμήσει τόσο το ρίσκο μιας επίθεσης όσο και το
ποια είναι η καλύτερη ευκαιρία για το χτύπημα.
Και όπως φάνηκε στα επόμενα χρόνια, τα προσόντα αυτά ήταν ακριβώς
τα ίδια με αυτά που απαιτούσαν οι νέες αγορές της οικονομίας: έψαχναν
ένα άνθρωπο που ήθελε να βγάλει κέρδος, που μπορούσε να υπολογίζει
τα ρίσκα, και ήξερε σε μια δημοπρασία πότε ήταν η κατάλληλη στιγμή
για να κτυπήσει.
34
συμπεριφέρεται ο άνθρωπος ώστε να ισχύει ο τύπος που εφηύραν;
Και η απάντηση ήταν έτοιμη: όλα τα προβλήματα που σχετίζονται με τον
παράγοντα που εισάγει την αβεβαιότητα, δηλαδή τον «άνθρωπο»,
λύνονται με την αναγκαία υπόθεση, ότι σε όλα όσα σκέφτεται ή κάνει,
έχει πάντα κατά νου το ίδιον συμφέρον. Η θεωρία αυτή είχε το
πλεονέκτημα ότι λειτουργούσε πάντα και καθιστούσε τα πάντα
προβλέψιμα. Το απέναντι είναι αδιαφανές; Γίνεται διαφανές σαν
γυαλί αν αποδεχθούμε ότι θέλει απλώς να αυξήσει το κέρδος του. Οι
άνθρωποι βοηθούν άλλους ανθρώπους; Το κάνουν μόνο και μόνο
γιατί έτσι κάνουν κάτι καλό για τους ίδιους.
Η νέα διδασκαλία όμως, που έβλεπε στον κάθε άνθρωπο ένα εγώ-
μηχανή που θέλει να νικήσει στο πόκερ της ζωής, βρισκόταν σε
αντίθεση με την αγωγή και την καθημερινή ηθική, ώστε στην αρχή
υπήρχαν αυθόρμητες αντιδράσεις.
Οι άνθρωποι «έξω», που δεν ήταν στα Think tanks και στα καταφύγια,
αισθάνονταν κατά την δεκαετία του ’50 πως κάτι συμβαίνει. Δεν ήταν
τυχαίο το γεγονός ότι ξαφνικά είχαν γεμίσει με παρανοϊκούς φόβους, ότι
κάποιος τους κατευθύνει.
35
παρακολουθούν τους ανθρώπους. Αυτό μπορούσε να αναγνωσθεί ως μια
παραβολή για τα απολυταρχικά συστήματα. Δεν είχαν περάσει όμως ούτε
δέκα χρόνια, και είχε ήδη επέλθει μια γενική υποψία, πως όχι μόνο ο
ξένος ή και ο δικός τους στρατός, αλλά η αγορά ήταν αυτή που έλεγχε
και διαπαιδαγωγούσε εκ νέου τους ανθρώπους.
Στην αρχή είχε αναλάβει τις στρατηγικές αποφάσεις στον στρατό, μετά
τις οικονομικές αποφάσεις στις αγορές και τελικά, όλο και πιο συχνά,
κοινωνικές αποφάσεις στην ζωή των ανθρώπων. Δεν είναι ανάγκη να
36
είναι ευφυής ή διαισθητικός. Πρέπει απλά να μπορεί να λογαριάζει βάσει
των κανόνων της θεωρίας των παιγνίων.
Το όνομα του ήταν Joseph M. Gregory και εταιρία του ήταν η Lehman
Brothers. Και ο Gregory, που ήταν «Chief Operating Officer» της
investment bank, είχε καταλάβει, ότι η ποιότητα του manager της νέας
εποχής ήταν η εξής: το να συγχωνευτείς με τις μηχανές που κάθε
δευτερόλεπτο παζαρεύουν για το συμφέρον τους.
Αμέσως μετά την έκρηξη της φούσκας ακινήτων είχαν ρωτήσει τον
Gregory, γιατί η Lehman απασχολούσε ανθρώπους που δεν είχαν
καταλάβει τίποτα για το πως λειτουργούσε εκείνη η αγορά. Και αυτός
απάντησε: «αυτό δεν είναι κάτι ατομικό, είναι η δύναμη της
μηχανής».
37
Σχόλια στο Ιστολόγιο του Αμέθυστου
Διόρθωση: "homo oeconomicus". Aδ. αμέθυστε μήπως ξέρεις γιατί προσθέτει το "ο"
μπροστά στη λέξη; Της δίνει ενισχυμένο νόημα; M.
Ανώνυμος (24/9/2016): H ατομική βόμβα ήταν τελικά ένα καθοριστικό γεγονός στην
ανθρώπινη ιστορία. Όπως και τα κομπιούτερς, ήταν το εργαλείο για να δουλέψει η
θεωρία.
Ανώνυμος (3/5/2020):
38
3. Προφητεία
Αληθές είναι αυτό που πιστεύουμε
Την δεκαετία του ’50 ο δρόμος ήταν ακόμη μακρύς. Έλειπαν ακόμα
τεχνολογίες. Αντί αυτών υπήρχαν αφηρημένα μαθηματικά και
στρεβλή φιλοσοφία, όπως εκείνη της Ayn Rand, της Αμερικανίδας
φιλοσόφου, η οποία είχε διδάξει στον νεαρό τότε Alan Greenspan τον
απόλυτο εγωισμό. Την εποχή εκείνη είτε ήταν κάποιος ενθουσιασμένος
με την φιλοσοφία αυτή, είτε την απέρριπτε.
31
Mirowski, Machine Dreams, σ. 505.
39
Το εγωιστικό μοντέλο σκέψης ήταν από την αρχή στο πνεύμα της
μηχανής. Στις αρχές της δεκαετίας του ’80 βέβαια ήταν ακόμα αφανές
και περιορισμένο αυτό το μοντέλο. Επειδή όμως οι αγορές δεν ήταν
ακόμα προετοιμασμένες, και οι πρωτοπόροι του προγραμματισμού
πίστευαν περισσότερο στην κοινότητα παρά στον εγωισμό, γίνονταν
πειράματα με αλγόριθμους που απλώς έφερναν τους ανθρώπους σε
επαφή.
Μόνο ένας όμως επέζησε. Πάνω στο χαρτί, ως υπόθεση περί της
ανθρώπινης συμπεριφοράς, κωδικοποιήθηκε στους υπολογιστές με
σκληρά δαρβινικά ένστικτα επιβίωσης. Τώρα πια κανείς δεν ξεφεύγει
από αυτόν τον «οικονομικό πράκτορα», και κανένας δεν μένει
ανεπηρέαστος από αυτόν.
32
Αυτή η παράδοση παραμένει σήμερα σε ομάδες χάκερ και, σε κάποιο βαθμό, σε συστήματα όπως
η Wikipedia.
33
Michel Callon, «Τι σημαίνει να πούμε ότι τα οικονομικά είναι αποδοτικά;», σ. 322
40
Πως όμως είναι δυνατόν να ζήσει κανείς σε μια κοινωνία, η οποία
υποθέτει πως κάθε άνθρωπος είναι σώφρων μόνο όταν ενεργεί από
ιδιοτέλεια, χωρίς να υποστεί ψυχικά τραύματα;
Ο Vance Packard ίσως να έλεγε πως αυτή είναι μόνο η αρχή. Έτσι κι
αλλιώς, αυτός είναι που προέβλεψε την εποχή των «τεχνητών
τεράτων»35.
34
Vance Packard, The Hidden Persuaders, σελ. 240.
35
Vance Packard, The Hidden Persuaders, σελ. 231.
41
4. Τέρατα
Όλοι προβαίνουν σε λογικούς χειρισμούς, και ξαφνικά αναδύονται
τέρατα
Έρχονται και φεύγουν. Στις αρχές τού 20ου αιώνα εποικίζουν τις
τέχνες, ιδιαιτέρως την λογοτεχνία, και με τον θρίαμβο των
απολυταρχικών συστημάτων συντήκονται στο κράτος και την
πολιτική, και τώρα εμφανίζονται στις αγορές.
Από τις πολλές εμφανίσεις εκείνου του «τέρατος», που «έφαγε την Wall
Street», όπως έγραψε ο Newsweek στις 6 Οκτωβρίου του 2008, θα
αναφέρω μόνο τις τέσσερις, που προέρχονται από νηφάλιους και γι’ αυτό
αξιόπιστους παρατηρητές:
36
Joseph Stiglitz, Freefall – America, Free markets, and the Sinking of the World Economy, σ. 6.
42
«Οι διεθνείς αγορές εξελίχθηκαν σε ένα τέρας», ήταν η τελευταία
σχετική με το θέμα πρόταση του πρώην προέδρου της Γερμανικής
Ομοσπονδίας, Horst Köhler (οικονομολόγος), λίγο πριν παραιτηθεί τού
αξιώματος.
Αυτές είναι ακραίες δηλώσεις, και όλοι διερωτώντο από το 2008 και
μετά, πώς θα αντιμετώπιζε η οικονομική επιστήμη την καταστροφή που
προκάλεσαν οι εσφαλμένες προβλέψεις της. Η ολοκληρωτική απώλεια
ελέγχου εντός ενός συστήματος που μέχρι προσφάτως διαφημιζόταν ως
σταθερό σαν το Βατικανό και λογικό σαν τον Mr. Spock, είναι πολύ
χειρότερη από την απώλεια ελέγχου σε ένα έτσι κι’ αλλιώς εύθραυστο
σύστημα.
37
George Dyson, ‘Conversation: Technology: A Universe of Self-Replicating Code’.
38
Manuel Castells, ‘Information Technology and Global Capitalism’, σ. 56.
43
Όλα, μα κυριολεκτικά όλα όσα πυροδότησε η κρίση που άρχισε με
την χρεοκοπία της Lehman και κατέληξε στην κρίση του ευρώ, είχαν
σχεδιαστεί ως στρατηγική προς αποφυγή του κινδύνου (κρίσης). Όλα
βασίζονταν στην πεποίθηση, πως το μεγάλο αυτόματο των αγορών, είχε
τροφοδοτηθεί με τα καλύτερα μαθηματικά μοντέλα του ανθρώπου και
των αγορών, έτσι ώστε να αποκλείεται να επέλθει οποιαδήποτε «τήξη
πυρήνα», «μαζική καταστροφή», και να αποφευχθούν όλα τα τέρατα. Και
επειδή όλα αυτά ήταν εσφαλμένα, ήταν φανερό εκ των υστερών ότι
μερικοί τύποι, όχι μόνο στο Αμερικάνικο Κογκρέσο, έπρεπε να
απαντήσουν σε μερικά ερωτήματα39.
Υποτιμά κανείς την κρίση εάν νομίζει πως το μοναδικό αντικείμενό της
ήταν ο πρόεδρος τής εκδοτικής τράπεζας Alan Greenspan ή η φιλόσοφος
Ayn Rand, η οποία στα βιβλία της που έχουν μεγαλύτερη επιτυχία
από την Βίβλο, κηρύττει τον εγωισμό. Το θέμα επίσης δεν είναι
αποκλειστικά ούτε οι οικονομολόγοι όπως ο Friedrich Hayek ή ο
διευθυντής τής Lehman, ούτε και το να καταγγελθεί η «απληστία» και η
«φιλαυτία». Κανένας δεν μπορεί να κλέψει την παράσταση, όταν
πρόκειται περί ηθικής καταδίκης των πρωταγωνιστών, ούτε και από
τους υπέρ-ορθόδοξους οικονομολόγους του πανεπιστημίου του Σικάγο,
που λέγονται νεοκλασικοί και νεοφιλελεύθεροι.
44
κογκρέσου, ο δημοκρατικός Waxman τον ρώτησε: «Έχετε το αίσθημα ότι
η ιδεολογία σας, σας παρέσυρε να πάρετε αποφάσεις, τις οποίες θα
προτιμούσατε να μην είχατε πάρει;»
41
Scott Patterson, The Quants: How a Small Band of Maths Wizards Took Over Wall Street and Nearly
Destroyed It, σ. 263–4.
42
Scott Patterson, The Quants: How a Small Band of Maths Wizards Took Over Wall Street and Nearly
Destroyed It, σ. 264–5.
45
του ’50), και της συμβουλής: να εξασφαλίσει κανείς την σύνταξή του
στις αγορές, οι οποίες καταστρέφουν ακριβώς αυτή την εξασφάλιση;
Και έτσι βρισκόμαστε για μια ακόμη φορά στα πλαίσια της
δεκαετίας του ’50, κατά την οποία μια αντικειμενικά παράλογη
κατάσταση (πως να φερθείς λογικά προς την παράνοια μιας επίθεσης
με πυρηνικά;) οδήγησε στην μαζική παραγωγή ενός νέου είδους
(Genre).
46
Σχόλια στο Ιστολόγιο του Αμέθυστου
http://redskywarning.blogspot.com/2016/03/made-in-usa.html
47
5. Σενάριο
«Ελπίζω να λειτουργήσει» - Η κρίση ως ταινία
43
Scott Patterson, The Quants: How a Small Band of Maths Wizards Took Over Wall Street and Nearly
Destroyed It, σ. 263.
48
Ας παρακολουθήσουμε το σενάριο, έτσι όπως το διηγούνται οι
εμπλεκόμενοι.
Πρώτον: Το τέρας
44
Scott Patterson, The Quants: How a Small Band of Maths Wizards Took Over Wall Street and Nearly
Destroyed It, σ. 263.
49
Μέσα στην γενική αναστάτωση και οργή κατά την περίοδο εκείνη,
είχε περάσει απαρατήρητο, πως για πρώτη φορά, μια παγκόσμια
κρίση είχε εξηγηθεί με την εμφάνιση του Cyborg, ενός μικτού
πλάσματος, που αποτελείται από άνθρωπο και μηχανή.
Η σύγχυση είχε προκληθεί από μια έννοια, η οποία είχε κάνει καριέρα
στους κύκλους των τραπεζιτών (πριν ακόμα το συμβάν στην Fukushima):
τήξη πυρήνα. Με την έννοια αυτή αποσκοπούσαν στην αποκοπή του
ανθρώπινου τμήματος του τέρατος, και με τον τρόπο αυτό θα
μπορούσαν να χαρακτηρίσουν την όλη κατάσταση ως φυσική
καταστροφή. Τήξη πυρήνα. Ακουγόταν σαν κάτι που είχε σχέση με την
φυσική, αυτό όμως που εννοούσαν ήταν στην πραγματικότητα ένα
στατιστικό τέρας: το μεγαλύτερο δυνατό ατύχημα, το οποίο ήταν
ταυτόχρονα και το πιο απίθανο.
Ήδη κατά την δεκαετία του ’90, δυο συγγραφείς (ο ένας εκ των οποίων
είναι συν-εφευρέτης της στρατηγικής εξασφάλισης αξιών, με την οποία
μπορεί κανείς να ασφαλίσει τις μετοχές του για το ενδεχόμενο απώλειας
της αξίας τους) είχαν αποδείξει μαθηματικά πως το Crash των
χρηματιστηρίων του 1987 δεν είχε συμβεί επειδή δεν ήταν δυνατόν να
συμβεί: «ακόμα και αν ζούσε κανείς 20 δισεκατομμύρια χρόνια, όση και
45
Zaloom, Out of the Pits, p. 99.
50
η ηλικία του σύμπαντος... η πιθανότητα να βίωνε μια τέτοια πτώση των
χρηματιστηρίων, έστω και μια φορά, θα ήταν κυριολεκτικά μηδενική»46.
Αυτό που ακούμε εδώ και μας δίνει την εντύπωση πως πρόκειται για μια
εξήγηση που δίνει η φυσική, είναι πανάρχαιο συστατικό της
τερατολογίας: ένας τέρας είναι ένα πράγμα που είναι απίθανο να
υπάρχει, και γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο είναι τέρας.
46
Patterson, The Quants: How a Small Band of Maths Wizards Took Over Wall Street and Nearly
Destroyed It, σ. 53–4.
47
Patterson, The Quants, σ. 162.
51
Τρίτον: Οι κυνηγοί τού τέρατος
52
Το κόλπο αυτό επέφερε στους τραπεζίτες κάπου 300 εκατομμύρια
δολάρια, και στην Ελλάδα μια ελάφρυνση του 1% στο επιτόκιο. Και
επειδή οι άνθρωποι της Goldman-Sachs ήξεραν καλύτερα από
οποιονδήποτε άλλο τι είχαν κάνει, χρησιμοποίησαν λίγο αργότερα την
γνώση τους, για να επιτεθούν και πάλι στην Ελλάδα48.
Μια σοφία λέει, πως τα τέρατα έρχονται από μόνα τους ή κάποιοι τα
φέρνουν. Όπως η Ellen Ripley, στην ταινία «Alien» του Ridley Scott,
αναλύει, σκοτώνει και φέρνει στον κόσμο το τέρας, έτσι και οι Traders
που δουλεύουν με τους υπολογιστές, ερμηνεύουν, αναλαμβάνουν και
απορροφούν τους αόρατους κινδύνους, οι οποίοι δημιουργούνται στα
μοντέρνα ιδρύματα. Η Caitlin Zaloom παρομοιάζει την στιγμή κατά
την οποία οι Traders είναι εκτεθειμένοι στον μέγιστο κίνδυνο, με τις
καταστάσεις που αναδύονται κατά την ακραία ορειβασία: μια
συνάντηση με το «αληθινό εγώ»49.
Η Caitlin Zaloom αναφέρεται στα λόγια του εκπαιδευτή της: «Αν χαθούν
χρήματα, χάθηκαν, αλλά πιστέψτε με: αυτό προκαλεί μια αίσθηση
θανάτου. Πρέπει κανείς να την υπερβεί»50.
48
Satyajit Das, Extreme Money: The Masters of the Universe and the Cult of Risk, σ. 258–60.
49
Zaloom, Out of the Pits, σ. 109.
50
Zaloom, Out of the Pits, σ. 132.
53
στις επενδυτικές τράπεζες, και με τον τρόπο αυτό προκάλεσαν την
παρακμή των τραπεζών - και για τους ίδιους αστρονομικά κέρδη.
Ένας από τους πιο επιτυχημένους από αυτούς είναι ο Steve Eisman.
«Είναι σαν να ταΐζαμε το τέρας. Το ταΐσαμε μέχρι που έσκασε»51.
Το σενάριο
«...Αρμαγεδδών...»
51
Michael Lewis, The Big Short: Inside the Doomsday Machine, σ. 251.
54
υψηλών επίπεδων θορύβου. Και για τον λόγο αυτό, δεν επιτρέπεται να
ενοχληθεί περαιτέρω αυτή η επικοινωνία, εντός αυτού του συστήματος
που κινδυνεύει να συντριβεί, από οποιοδήποτε συνταγματικό δικαστήριο,
δημοψήφισμα, και πάνω απ’ όλα από κανένα «λάθος σχόλιο».
Στον θόρυβο αυτόν πρόσθεσαν και άλλοι κάτι: βουλευτές που σήμερα
τραβούν κόκκινες γραμμές, τις οποίες αύριο ξεπερνούν. Τα μέσα
ενημέρωσης, όπως οι ανταποκριτές των καναλιών, που μιλούν για τις
συναντήσεις κορυφής στις Βρυξέλλες, λες και πρόκειται για σενάριο
(«...επιβλήθηκε...», «...δεν επιβλήθηκε...»), δημοσιογράφοι, ειδικοί,
ομιλητές σε τηλεοπτικά παράθυρα, που με ένα ρυθμό 48ωρου
προσφέρουν εντελώς αντιφατικές ερμηνείες.
Δεν υπάρχει ούτε ένας Ευρωπαίος που να μην έχει αντιληφθεί αυτό το
χάος των ερμηνειών και απόψεων, όπως υφίσταται τα τελευταία χρόνια,
απλώς και μόνο, επειδή όλα αυτά επαναλαμβάνονται σε τέτοιο ακραίο
βαθμό, που προκαλείται η εντύπωση, ότι αυτοί που προβάλλουν
πιστεύουν πως με την επανάληψη το πρόβλημα διασαφηνίζεται. Αυτό
όμως δεν συμβαίνει, όχι επειδή τα πράγματα είναι πολύπλοκα, αλλά
επειδή κυριολεκτικά, είναι ακουστικά ακατανόητα (λόγω του θορύβου
του περιβάλλοντος, με την κυριολεκτική έννοια της λέξης). Και όπως
είναι γνωστό, σε περιπτώσεις όπου κάθε κίνηση σημαίνει ζωή ή θάνατο,
δεν είναι δυνατόν να καθίσουν, ο πιλότος και ο ελεγκτής από το έδαφος,
και να συζητήσουν τα πράγματα από μια άλλη οπτική γωνία. Αντί
αυτού, επαναλαμβάνουν διαρκώς την ίδια πληροφορία, μέχρι να γίνει
«copy», δηλαδή να επιβεβαιωθεί η λήψη της.
55
Όποιος το 2012 παρακολουθούσε σε πραγματικό χρόνο την επικοινωνία
στις αγορές, και διάβαζε τις αμέτρητες αναλύσεις και σχόλια, που συχνά
η μια δεν αναφέρεται καθόλου στην άλλη και ούτε μαθαίνει ούτε φτάνει
στο ίδιο συμπέρασμα, μπορούσε να αναγνωρίσει, πόσο πολύ αυτό το
πράγμα είχε γίνει το σενάριο της καθημερινότητας μας. Στο τέλος όλα
καταλήγουν σε ένα ναι/όχι, αποκλεισμό/προσάρτηση (της Ελλάδας για
παράδειγμα), και στο τέλος όλα μοιάζουν έτσι όπως κάποτε το
προέβλεψε με μορφή παρωδίας ο νευροεπιστήμονας Ralph Gerard:
«Ένας άντρας πάει μόνος του σε ένα πάρτι, και παρατηρεί ότι όταν
κάποιοι προσκεκλημένοι φωνάζουν αριθμούς, οι άλλοι γελούν. Ένας από
τους παρόντες του εξήγησε: ξέρουμε πολλά ανέκδοτα, τα είπαμε τόσες
πολλές φορές, ώστε για να τα διηγηθούμε χρησιμοποιούμε απλώς
αριθμούς που έχουμε συμφωνήσει να τους προσδώσουμε. Ο φίλος μας
λοιπόν λέει να προσπαθήσει, και φωνάζει: 63! Η αντίδραση όμως ήταν
μέτρια. Τί έγινε, το 63 δεν ήταν ανέκδοτο; Ήταν, αλλά δεν το είπες
καλά»52.
Στα μέσα της δεκαετίας του ’60 η Susan Sontag είχε γράψει μια ανάλυση
αμερικάνικων ταινιών science fiction, τρόμου και καταστροφών, που
52
James Gleick, The Information: A History, a Theory, a Flood, σ. 249.
56
γυρίστηκαν κατά την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου. Εκεί μέσα δείχνει
πως ο φόβος δεν προέρχεται μόνο από την ατομική βόμβα, αλλά και
από το αίσθημα πως οι πάντες και τα πάντα καταντούν απρόσωπα.
Λες και οι άνθρωποι φοβούνται ότι θα χάσουν το ατομικό τους εγώ
από «Invasion of the body snatchers», «The creeping unknown»,
«The Puppet People» ή «The Brain Eaters». Τα εγκλήματα των
τεράτων είναι χειρότερα από τον φόνο. «Δεν σκοτώνουν απλά ένα
πρόσωπο. Το εξαφανίζουν»53. Ήταν το προαίσθημα ότι θα εμφανιστεί
ένας κόσμος όπου το εγώ θα καταντούσε «black box», που ορίζεται
μόνο μέσω των προτιμήσεων, και μάλιστα (το Hollywood δεν το
παρέβλεψε) δια της ύψιστης προτίμησης: να επιβιώσεις.
«Ελπίζω να λειτουργήσει!».
53
Susan Sontag, ‘The Imagination of Disaster’, σ. 221.
54
Steven Belletto, No Accident, Comrade: Chance and Design in Cold War American Narratives, σ.
104.
57
Αυτό λειτούργησε. Ήταν η φιλοσοφική λίθος. Όποιος την κατέχει,
ισχυρίζονταν κάποτε οι αλχημιστές, είναι σε θέση να μεταμορφώσει
τον μόλυβδο σε χρυσάφι. Ενέχει όμως κινδύνους και παρενέργειες.
Γιατί χωρίς να το θέλει ή και να το υποψιάζεται κανείς, τα τέρατα
επέστρεψαν στον κόσμο μας.
Μ (15/12/14 7:19 μ.μ.): Αυτό το βιβλίο σε καθηλώνει. Περιγράφει με λόγια αυτά που
έχεις ως "αίσθηση" του κόσμου, τα τελευταία χρόνια. Τα περνάει από το ασυνείδητο,
μέσα στη συνείδηση ως γνώση. Η αληθινή κρίση που έφερε και την οικονομική, είναι
αξιακή, είναι αυτή του συστήματος σκέψης...
Είναι η αντικατάσταση της γνώσης (μόνιμη, αναλλοίωτη, σταθερά αυξανόμενη, δεν
χάνει την αξία της, χτίζεις πάνω της νέα γνώση..) από την πληροφορία που είναι
εφήμερη, παροδική, μεταβαλλόμενη, κατευθυνόμενη, ελεγχόμενη, και επεξεργάσιμη
σε μια βάση δεδομένων ενός ανθρώπινου μυαλού ή ενός υπολογιστή σε συνεργασία ή
όχι με τον ανθρώπινο νου... προς την κατεύθυνση αποκλειστικά της μεγιστοποίησης
του κέρδους... Η αποθέωση του ανθρώπινου εγωισμού...
Ανώνυμος (15/12/14 10:12 μ.μ.): Κυρ Αμέθυστε, γιατί σας έχουν γίνει έμμονη ιδέα
οι "παλαιοημερολογίτες"; Μήπως θα θέλατε να συζητήσετε μια μέρα μαζί τους; Ίσως
αλλάξετε την αρνητική σας γνώμη γι αυτούς αν το κάνετε.
Ανώνυμος (16/12/14 2:11 π.μ.): Απορίας άξιον, ΔΙΑΤΙ η πορνεία απασχολεί ΤΟΣΟν
την σκέψιν σας.
amethystos (16/12/14 8:42 π.μ.): Η πορνεία δέν είναι σκέψη φίλε. Σκέψη σού
φαίνεται. Είναι τό αρχαιότερο επάγγελμα μέ τό οποίο προσπαθούμε νά κερδίσουμε τό
εύ ζείν. Στιγμιαία ψυχοσωματική ευτυχία.
58
πην (16/12/14 9:56 π.μ.): Αν δεν έχει κανείς ΕΝΤΟΣ-Εκκλησιας θέληση να
απονεκρωθεί τελείως ώστε να βλέπει την γενετήσια λειτουργία ως να επρόκειτο
απλώς σαν μια κατασκευή πλίνθων...και αν δεν έχει την βούληση να φθάσει στην
καθαρότητα του αββά Σερήνου, με την βοήθεια της θειας Χάριτος, συνεχώς το
σαρκικό φρόνημα του νου του θα παραμένει σαρκικό.
Οι πανύψηλες Κορυφές της αγνότητας είναι το ζητούμενο.
Αμέθυστε, μπράβο! Ωραίες οι αναρτήσεις σου...ας είμαστε προς αυτή την
κατεύθυνση.
Είχα έναν θειο ,ο οποίος ήταν βαθιά πιστός ,όμως είχε ανακατέψει τον Παρμενίδη και
τον Σόλωνα με τους αγίους Πατέρες. Οπότε μιλούσαμε θεολογικά μου τους
ανακάτευε...και με στενοχωρούσε.
Καλή και αγία ημέρα !
Και κάτι άλλο.
Φθάνει να το θέλεις και να είναι αυτό που θα ζητήσεις μέσα στο θέλημα του Θεού ,τα
φέρνει έτσι όπως τα θέλεις.
Κανένα θέλγητρο, δεν μπορεί να σε αποσπάσει από την λατρεία Του Θεού.
Ας βλέπουμε τους άλλους σαν αδελφούς.
πην
Μ (16/12/14 10:16 π.μ.): 8:13 Aδελφέ δεν βαρέθηκες τις συγκρούσεις;... Σε κάθε
ανάρτηση και μια αντιπαράθεση;... Γιατί;.. Είναι κουραστικό και βαρετό.. Γιατί
πρέπει συνέχεια να αποδεικνύουμε κάτι για τον εαυτό μας;;
Eδώ διαβάζουμε, και συζητάμε θέματα που δεν ενδιαφέρουν τον περίγυρό μας, και
ΤΙΠΟΤΑ ΑΛΛΟ.... Δεν είναι το θέμα μας να αποδείξουμε κάτι, ή να υπερισχύσουμε
απέναντι σε κάποιον.
Σχετικά με αυτά που λες.. αν διαβάσεις το κείμενο θα δεις ότι ο συγγραφέας δεν
ταυτίζει την πληροφορία με την ενημέρωση, ούτε την γνώση με την αποθήκευση
δεδομένων. Δίνει άλλη έννοια... κυρίως της επίγνωσης καταστάσεων.
Και αν πάμε παραπέρα... η αληθινή Γνώση είναι το φως στα σκοτάδια μας, που το
δίνει ο Κύριος ως καθαρή δωρεά, όπως λέει ο γ. Σωφρόνιος, και είναι κυρίως να
μπορείς να δεις ΚΑΘΑΡΑ με το βλέμμα Του, τον κόσμο τους ανθρώπους και τον
Ιδιο... και να μπορέσεις να Τον αγαπήσεις. Μ.
Ανώνυμος (17/12/14 7:24 π.μ.): (10:30) Φοβερό αυτό που είπες Αμέθυστε!!
ΜΠΡΑΒΟ!!
Ανώνυμος (28/9/2016): ".. μια παγκόσμια κρίση είχε εξηγηθεί με την εμφάνιση του
Cyborg, ενός μικτού πλάσματος, που αποτελείται από άνθρωπο και μηχανή."
"Η σύγχυση είχε προκληθεί από μια έννοια, η οποία είχε κάνει καριέρα στους
κύκλους των τραπεζιτών (πριν ακόμα το συμβάν στην Fukushima): τήξη πυρήνα. Με
την έννοια αυτή αποσκοπούσαν στην αποκοπή του ανθρώπινου τμήματος του
τέρατος, και με τον τρόπο αυτό θα μπορούσαν να χαρακτηρίσουν την όλη κατάσταση
ως φυσική καταστροφή. Τήξη πυρήνα. Ακουγόταν σαν κάτι που είχε σχέση με την
φυσική, αυτό όμως που εννοούσαν ήταν στην πραγματικότητα ένα στατιστικό τέρας:
το μεγαλύτερο δυνατό ατύχημα, το οποίο ήταν ταυτόχρονα και το πιο απίθανο. Τώρα
πια εμφανίζονται παντού τέρατα. Από την εποχή των αλχημιστών ξέρουμε ότι τέρατα
εμφανίζονται όποτε δημιουργούνται ρήγματα μεταξύ κοινωνίας και φύσεως. Από
αυτά τα χάσματα αναδύονται."
59
Στην πραγματικότητα το Τέρας υπήρχε πριν την Κρίση, είχε και όνομα "ΤΟ
ΣΥΣΤΗΜΑ". Δεν είχε ακόμα αποκρουστική μορφή ήταν καμουφλαρισμένο αλλά σαν
"γνήσιο Τέρας".. ήταν ήδη Τεράστιο και αγκάλιαζε τα πάντα. Ήταν ο τροφοδότης της
"ζωής" η "αιμοδοσία" (με την παροχή χρήματος).
Στους Ναούς του χρήματος τις Τράπεζες παιζόταν η "ύπαρξή" σου.. ΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ
όχι απλά αποφάσιζε για την τύχη σου, αλλά ήταν η "Μεγάλη Μητέρα" που "Εγκρίνει
ή Απορρίπτει" (αιτήματα), "Επιτρέπει ή απαγορεύει" ( κινήσεις), "Τιμωρεί ή
ανταμείβει" (με αυθαίρετες μεταβολές χρηματοδότησης), "Ορίζει τους κανόνες και
όρους του παιχνιδιού" (ποιους θα δεχτεί να παραμείνουν συνεργάτες σου), ορίζει
"ποιοί θα παραμείνουν "εν ζωή" και ποιους θα φάει το μαύρο σκοτάδι της "μαύρης
λίστας"..
Αυτά τα ζήσαμε. Και πήραν διαστάσεις που έφταναν "τα όρια ζωής και θανάτου" (και
αυτό φάνηκε καθαρότερα όταν ήρθε ο πανικός της μεγάλης κρίσης). Θανάτου όχι
μόνο επαγγελματικού αλλά και φυσικού. Η απόδειξη είναι οι χιλιάδες αυτοκτονίες.
ΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ άγγιξε πραγματικά την δύναμη και την εξουσία "ζωής και
θανάτου"... Το αποκρουστικό του πρόσωπο φάνηκε.
Με τόσο εύκολη μετατροπή του "αέρα της φούσκας" σε χρήμα, γιατί να μην
μεγαλώσει κι άλλο; Φούσκωσε τόσο ώστε πήρε τις διαστάσεις του "μανιταριού" της
ατομικής βόμβας. Και απειλούσε να σαρώσει τα πάντα.
Και πως φούσκωσε; Μέσα στη μέθη της απληστίας άρχισαν στην Αμερική να
τιτλοποιούν τα εκατομμύρια επισφαλή δάνεια που έδιναν απροϋπόθετα.
60
Δημιούργησαν "επενδυτικά προϊόντα" υπολογίζοντας ότι η ωφέλεια μετά το τέλος
της αποπληρωμής τους λόγω τόκων θα είναι διπλάσια.
Η πυρηνική έκρηξη έχει συντελεστεί. Η τήξη πυρήνα είναι σε εξέλιξη. Απλά έχουν
τοποθετήσει κάποια θεωρούμενα στεγανά.
Αχαρτογράφητα εδάφη.. ρίχνουμε τροφή στο τέρας ακόμα και ανθρώπους μήπως
ηρεμήσει. Αλλά ουσιαστικά αυτό γιγαντώνεται.
Από την κατάρρευση της Lehman Brothers το παγκόσμιο χρέος έχει αυξηθεί κατά 57
τρις δολάρια.
Ο Προσωπικός Συνεργάτης σας: Σας ενημερώνει για τις οικονομικές εξελίξεις που
αφορούν το χαρτοφυλάκιό σας και διαμορφώνουν την αξία του.
Εντοπίζει τυχόν μεταβολές στους στόχους, τις ανάγκες ή τις υποχρεώσεις σας.
Σημειώνει τις ενέργειες που πραγματοποιήσατε και καταγράφει τις παρατηρήσεις και
τα σχόλια που προκύπτουν κατά τη διάρκεια της συνάντησή σας.
61
Παρακολουθούμε και σας ενημερώνουμε για όλες τις πτυχές του χαρτοφυλακίου σας:
"Αμέτρητες παραλλαγές ενός αντιπροσώπου του ανθρώπου στον ψηφιακό χώρο είχαν
δημιουργηθεί ως προγράμματα κατά την δεκαετία του ’90. Μερικοί ήταν ανιδιοτελείς
και έκαναν αμέσως συμβιβασμούς, άλλοι δημιουργούσαν δικά τους συστήματα
αξιών. Ήταν μια εποχή πειραματισμού και δοκιμών.
Μόνο ένας όμως επέζησε. Πάνω στο χαρτί, ως υπόθεση περί της ανθρώπινης
συμπεριφοράς, κωδικοποιήθηκε στους υπολογιστές με σκληρά δαρβινικά ένστικτα
επιβίωσης."
«Ένα λάθος στο μοντέλο που καθορίζει αποφασιστικά το πως λειτουργεί ο κόσμος.»
62
6. Λογική
«Ο κάθε άνθρωπος γίνεται manager του εγώ του
Είμαστε δύο. Όπου και να είμαστε, είμαστε πάντα δύο παρέα. Μπορεί
να είστε ο πιο μοναχικός άνθρωπος στον κόσμο, και πάλι είστε παρέα
δυο (και υπάρχουν δύο από εσάς). Μπορεί κανείς να αμπαρώσει τις
πόρτες και τα παράθυρα, το «νούμερο 2» όμως μπαίνει μέσα. Το
«νούμερο 2» μας ακολουθεί σαν σκιά και μας κρύβει τον ήλιο. Το
νούμερο 2 είναι ο ήλιος και λέει: «κοίτα με, τι ωραία που λάμπω». Το
νούμερο 2 παίρνει αποφάσεις αντί ημών, κάνει συμφωνίες, κοιτάζει
στο μέλλον, μας επαινεί, μας κάνει δώρα, μας τιμωρεί. Και πάνω απ’
όλα: το νούμερο 2 στοιχηματίζει πάνω μας, παίζοντας έτσι όλο και
πιο συχνά με την ύπαρξη μας. Αρχίζει δυστυχώς να μετατρέπεται σε
τέρας.
63
τελειώνει στην τιμή (χρηματική). Το νούμερο 2 έχει μια ακόρεστη
ανάγκη για πληροφορίες, οι οποίες μπορούν να του εξασφαλίσουν
κάποιο πλεονέκτημα στο παιχνίδι της ζωής.
Μέσα σε λίγα χρόνια, και υπό την αιγίδα της RAND Corporation, η
θεωρία είχε εξελιχθεί σε ένα είδος «εργαλείο για όλες τις δουλειές», που
55
Kaplan, The Wizards of Armageddon, p. 66.
56
The fascinating story is told in Mirowski’s Machine Dreams.
64
εφαρμοζόταν σε κάθε είδους προβλήματα αποφάσεων και
διαπραγματεύσεων. Στο κέντρο τής θεωρίας βρισκόταν το νούμερο 2,
ένα πλάσμα λογικό, γιατί επεδίωκε σε κάθε περίπτωση να
εξυπηρετήσει μόνο το δικό του συμφέρον.
65
πως η απόφαση για την αγορά ή μη ενός πλυντηρίου, ήταν ένα
πρόβλημα βελτιστοποίησης»59.
Ήταν γνωστό πως για τήν RAND -στη Santa Monica, Ειρηνικός-
εργάζονταν πολλοί από τους επιστήμονες που είχαν συμμετάσχει στην
κατασκευή της ατομικής βόμβας, του radar και του πυραύλου μεγάλου
βεληνεκούς. Και αν πολλά στοιχεία περί των στρατηγικών αποφάσεων
είχαν παραμείνει κρυφά από την δημοσιότητα (ακόμα και οι
δημοσιεύσεις της RAND γίνονταν βάσει της θεωρίας των παιγνίων:
μερικές δημοσιεύσεις έγιναν για να νομίσει ο αντίπαλος ότι η RAND
σκέφτεται…), θυμόμαστε καλά πως ακούγαμε στις ειδήσεις για όλο και
πιο πολύπλοκες και ακατανόητες πρωτοβουλίες αφοπλισμών, απειλών
και εξοπλισμών.
Ο Kaplan γράφει: «Και για τις δυο πλευρές είχε νόημα να μην
προχωρήσουν στην κατασκευή επιπλέον ατομικών βομβών, από την
άλλη όμως, καμιά πλευρά δεν μπορούσε να έχει την εμπιστοσύνη και να
υπογράψει μια συμφωνία αφοπλισμού, αφού κάθε πλευρά ήταν
αναγκασμένη να υποθέσει ότι η άλλη θα την εξαπατούσε και θα
κατασκεύαζε ακόμα περισσότερα. Και με τον τρόπο αυτό θα νικούσε η
πλευρά που δεν θα τηρούσε την συμφωνία»60.
59
Sylvia Nasar, A Beautiful Mind, σ. 109.
60
Kaplan, The Wizards of Armageddon, σ. 66–7.
66
Ίσως το πιο ιδιοφυές αλλά και το πιο παρανοϊκό κεφάλι σε αυτό το
παιχνίδι ήταν ο Αμερικανός μαθηματικός John Nash, τον οποίο γνώρισε
ο κόσμος ως τον ήρωα της βραβευμένης με Όσκαρ δραματικής ταινίας
«A beautiful Mind». Ήταν αυτός που με φαινομενικά ακέραιη λογική
είχε αποδείξει ότι το παιχνίδι της ζωής μπορεί μόνο τότε να παιχθεί
λογικά, όταν κάθε παίχτης ωθείται από απόλυτη ιδιοτέλεια και
αβυσσαλέα καχυποψία προς την άλλη πλευρά.
Αυτή ήταν η διάσημη ισορροπία κατά Nash, και δεν είναι τίποτε άλλο
παρά ένας γενικής ισχύος μαθηματικός τύπος, για ένα συνεπή και
επιτυχημένο εγωισμό. Ο μαθηματικός τύπος είναι περίπλοκος. Αλλά δεν
χρειάζεται να τον μάθει κανείς. Σήμερα βρίσκεται στους αλγόριθμους
των χρηματιστηρίων, στους πλειστηριασμούς, στους ισχυρότερους
αλγόριθμους διαφημίσεων, και πιθανόν σε αυτούς των κοινωνικών
δικτύων. Ο τύπος αυτός είναι το μεγάλο εγώ-αυτόματο στην καρδιά
του συστήματος μας.
67
υπολογιστές, που αγωνίζονται να ξεγελάσουν ο ένας τον άλλο... αυτό το
όραμα βάσει του οποίου ο καθένας εξαρτάται από την ικανότητα για
έμπνευση που κατέχει, χρησιμοποιεί κυνικά τους άλλους, χωρίς να
κατέχει ούτε ίχνος κοινωνικής νοημοσύνης...: αυτή ακριβώς είναι η
εικόνα ενός πράκτορα στα πλαίσια του νεοφιλελευθερισμού. Με δυο
λόγια: κάθε άνθρωπος μειώνεται στο επίπεδο ενός manager του εγώ
του»61.
61
Philip Mirowski, ‘A Revisionist’s View of the History of Economic Thought: Interview with Philip
Mirowski’, σ. 92–3.
68
από τους σημαντικότερους θεωρητικούς πρωτεργάτες της νέας λογικής,
εμφανίζουν σημάδια έντονων διανοητικών διαταραχών, όπως παράνοια
και σχιζοφρένεια. Η περίπτωση του Nash ήταν τόσο βαριά, ώστε η
επιτροπή βραβείων Νόμπελ, έπρεπε να κάνει τα πάντα για να αποφευχθεί
μια δημόσια εμφάνιση του Nash62. Ένα ανέκδοτο για τον John Nash,
όπως το παραθέτει ο Rushkoff, μας δίνει να καταλάβουμε σε τι
συνίσταται η διαφορά μεταξύ της θεωρίας παιγνίων, η οποία παίζει με
ανθρώπους και αυτής που παίζει με υπολογιστές:
«Οι επιστήμονες της RAND είχαν κάνει μια δοκιμή πάνω στις
γραμματείς που εργάζονταν εκεί, δοκιμάζοντας ένα από τα πιο
σημαντικά παιχνίδια τους (του ‘διλήμματος τού φυλακισμένου’). Είχαν
δημιουργήσει σενάρια, στα πλαίσια των οποίων οι γυναίκες μπορούσαν
να συνεργαστούν ή να ξεγελάσουν η μια την άλλη. Σε κάθε παραλλαγή
του πειράματος όμως, οι γραμματείς δεν είχαν διαλέξει τον εγωιστικό
τρόπο, όπως ανέμεναν οι επιστήμονες, αλλά την συνεργασία. Αυτό
βέβαια δεν κατάφερε να σταματήσει τον John Nash από το να δημιουργεί
σενάρια για την κυβέρνηση, τα οποία βασίζονταν στον φόβο και τον
εγωισμό... Ο Nash είχε ρίξει το φταίξιμο στις γραμματείς. Ήταν
αδύναμα υποκείμενα, ανίκανα να ακολουθήσουν ένα απλό κανόνα,
δηλαδή να ακολουθήσουν μια εγωιστική στρατηγική»63.
62
Mirowski, Machine Dreams, σ. 338–9.
63
Douglas Rushkoff, Life Inc.: How the World Became a Corporation and How to Take It Back, σ. 151.
69
με σφοδρότητα, ήταν ο Αμερικανός μικρο-οικονομολόγος Hal Varian,
κατά την διάρκεια του ενθουσιώδους σχολιασμού της ταινίας «A
beautiful mind»64. Ο Varian είναι σήμερα υψηλά ιστάμενος
οικονομολόγος στην Google, και έχει συμβάλει ουσιαστικά στον
προγραμματισμό των θεωρητικών μοντέλων για το Google AdWords,
έναν ισχυρό αλγόριθμο που εφαρμόζεται στις δημοπρασίες.
Αυτό που στο AdWords είναι ακόμα αθώο, γίνεται επικίνδυνο στις
προβλέψεις τού χρηματιστηρίου και της συμπεριφοράς, έτσι όπως
εφαρμόζεται από υπηρεσίες ασφαλείας, υπηρεσίες συλλογής
πληροφοριών ή τα κοινωνικά δίκτυα. Λένε τα αποτελέσματα των
μοντέλων αυτών κάτι για τους πραγματικούς ανθρώπους; Επιβεβαιώνουν
πως ο εγωισμός είναι το κίνητρο για όλους και για όλα; Ή μήπως είναι
κάτι πολύ πιο επικίνδυνο: μια προφητεία που αυτοεκπληρώνεται;
64
Hal R. Varian, ‘Economic Scene: You’ve Seen the Movie. Now Just Exactly What Was It That John
Nash Had on His Beautiful Mind?’
70
συγκεκριμένης λογικής. Δεν είναι με κανένα τρόπο “χρήσιμη” για την
καθημερινότητα»65.
71
συστατικό της στρατηγικής των ΗΠΑ και τής Σοβιετικής Ένωσης. Και
ενώ έγραφα αυτό το βιβλίο, ο von Neumann, ένας από τους πρωτεργάτες
του μοντέλου αυτού, είχε κληθεί να συμμετάσχει στην επιτροπή ατομικής
ενέργειας»66.
66
Philip K. Dick, Solar Lottery, σ. 1.
67
Fred Kaplan, 1959: The Year Everything Changed, σ. 108.
68
Ο John von Neumann στράφηκε πρώτα στο στρατό με τη Θεωρία των Παιγνίων και την Οικονομική
Συμπεριφορά της, επειδή οι υπερβολικά προσβλητικοί οικονομολόγοι έδειξαν πολύ μικρό
ενθουσιασμό για αυτό.
72
τμήματα του μοντέλου ήταν γνωστά, και πως ότι γνώριζαν οι
περισσότεροι επιστήμονες ήταν από ράδιο αρβύλα69. Στην αρχική φάση
όμως, όταν ο σκοπός ήταν να εξασφαλιστεί η χρηματοδότηση και οι
υποτροφίες, είχαν διαρρεύσει αρκετά, ώστε να γίνει η στρατηγική ένα
πράγμα μυστηριώδες και της μόδας.
69
Mirowski, Machine Dreams, σ. 330.
70
Mirowski, Machine Dreams, σ. 425.
73
ασχοληθεί με τις ιδέες των συμπεριφοριστών, όπως του B.F.Skinners,
που σχεδιάζει σήμερα τις επιφάνειες των Google και Facebook. Οι ιδέες
αυτές καθορίζουν περισσότερα από την θεωρία παιγνίων: «κάνε αυτό»-
«κέρδισε εκείνο».
Πολλές δεκαετίες μετά την εμφάνισή της, η λογική αυτή έχει μπει στο
εσωτερικό τής κοινωνίας. Τώρα απειλούν τράπεζες (οι οποίες
λειτουργούν βάσει της θεωρίας παιγνίων), πως αν δεν τις «σώσουν»,
η καταστροφή τους θα οδηγήσει στην καταστροφή ολόκληρης της
οικονομίας. Το μήνυμα το οποίο στέλνουν, αντιστρέφει την ηθική
ευθύνη: σώστε μας για να είστε χρήσιμοι στους εαυτούς σας. Και
τώρα πια δεν είναι δυνατόν να τεθεί το ερώτημα, εάν μια χώρα όπως
η Ελλάδα θα έπρεπε να εγκαταλείψει την Ευρωζώνη, χωρίς
ταυτόχρονα να συνδέεται το γεγονός αυτό με την κατάρρευση
ολόκληρου του συστήματος. Επενδυτικές τράπεζες και hedgefonds
(hedge funds) συμβουλεύουν τώρα τους πελάτες τους να συμμετάσχουν
στο παιχνίδι αυτό, και να επενδύσουν στην ευρωπαϊκή κρίση με κανόνες
της θεωρίας των παιγνίων71.
Σχόλιο: [Εν' ολίγοις αυτό είναι τό πνεύμα τού αντιχρίστου μέσα στό
οποίο ήδη υπάρχουμε πιστεύοντας ότι είμαστε μοντέρνοι καί
επιστήμονες. Ας λογαριαστούμε λοιπόν μαζί του].
71
Δες Μέρος Ι, κεφάλαιο 17 (Πολιτική - Πως να εγκλωβίζεις κράτη).
72
Philip K. Dick, Solar Lottery, σ. 18.
74
***
Σήμερα είμαστε εμείς αυτός ο έμπορος στο παζάρι. Και έρχεται κάποιος
από το πουθενά και θέλει να μας εξαναγκάσει να ακολουθήσουμε άλλους
κανόνες. Μόνο που εμείς δεν μπορούμε να τον διώξουμε. Στις
αυτοματοποιημένες αγορές μας εξαναγκάζει να ακολουθήσουμε την
73
Rubinstein, Economic Fables, σ. 137.
74
Rubinstein, Economic Fables, σ. 32.
75
λογική του. Και αν ακόμα δεν παίζει κάποιος, μπαίνει με το ζόρι στο
παιχνίδι: όλα όσα λέει και κάνει κάποιος, ανάγονται στην γενική πια
αρχή του εγώ.
Εδώ και καιρό, όλα αυτά δεν ισχύουν μόνο για τις οικονομικές
συναλλαγές. Ισχύουν και για την επικοινωνία, τις διαπραγματεύσεις, τα
κοινωνικά δίκτυα, τα μέσα ενημέρωσης, για το “κακό κάρμα” των
ψηφιακών κυμάτων αγανάκτησης.
Για τον λόγο αυτό δεν είναι υπερβολή να πούμε, συμφωνώντας με τον
Manuel Castells, πως κάτι έχει «ξεφύγει» (απελευθερωθεί).
Είχαν ξεχάσει πως το νούμερο 2 ήταν μέρος του πολέμου στο ιδεολογικό
επίπεδο. Και όχι μόνο το ριζοσπαστικό νούμερο 2. Αλλά και όλοι εκείνοι
οι τύποι που περιέγραφαν τον εγωισμό και την βελτιστοποίηση της
χρησιμότητας, και όλοι εκείνοι οι ισχυρισμοί περί της σχεδόν θεϊκής
παντογνωσίας της αγοράς, που είχε προκύψει μεταξύ 1950 και 1989. Όλα
αυτά ήταν ταυτόχρονα και η προσπάθεια διάψευσης της κομμουνιστικής
ιδεολογίας.
76
χαρτιά) ένας ανώτερος σκοπός, όχι απλά υπερβαίνει, αλλά εξαφανίζει τις
εγωιστικές διαθέσεις των ατόμων. Και η εξουσία αυτή είχε εκτοξεύσει
τον Sputnik και είχε αντιγράψει την ατομική βόμβα. Ήταν κάθε άλλο
παρά βέβαιο, ότι το σύστημα αυτό της οικονομίας θα αποτύγχανε. Ήταν
επίσης ασαφές εάν το δυτικό σύστημα θα νικούσε. Ο ισχυρισμός ότι η
αγορά είναι μια μηχανή αληθείας, η οποία εξασφαλίζει μια αρμονική
ισορροπία, επειδή κάθε μέτοχος της αγοράς ακολουθεί μόνο το ίδιον
συμφέρον, δεν είχε «αποδειχθεί» ποτέ. Ποιος θα μπορούσε να το
γνωρίζει;
Και μετά από δεκαετίας, ο παίκτης από την Μόσχα είχε χρεοκοπήσει. Τι
νίκη! Γιόρταζαν οι στρατιωτικοί υπέρ-τζογαδόροι, όταν στις 9
Νοεμβρίου 1989 είχε πέσει το τείχος. Και όλα αυτά είχαν γίνει μόνο με
την δύναμη των λογισμών. Για πρώτη φορά στην ιστορία (έτσι
τουλάχιστο φάνηκε), ένα μαθηματικό μοντέλο σκέψης, που
πρωτοεφαρμόστηκε στους υπολογιστές, είχε γίνει όπλο.
Αυτή η νίκη ήταν ο λόγος για τον οποίο μπέρδευαν την ιδέα με την
πραγματικότητα. Τον Ψυχρό Πόλεμο όμως τον κέρδισαν. Τι άλλο
θέλει κανείς ως απόδειξη για την ορθότητα της θεωρίας;
77
αυτοί δε θέλουν να ανατιναχθούν, εμείς δε θέλουμε να ανατιναχθούμε, ας
χρησιμοποιήσουμε λοιπόν την θεωρία παιγνίων για να κρατήσουμε το
πράγμα υπό έλεγχο»75.
75
Ντέιβιντ Μέντελ, «Ο Ομπάμα θα εξετάσει τις επιθέσεις πυραύλων στο Ιράν» Όπως αμέτρητοι
άλλοι Αμερικανοί πολιτικοί και σχολιαστές, ο Ομπάμα είδε τις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου ως το
τέλος της στρατηγικής λογικής της θεωρίας των παιγνίων, στην οποία καμία από τις δύο πλευρές δεν
θα κινδύνευε να αυτοκτονήσει.
76
Belletto, No Accident, Comrade, σ. 102.
78
Σχόλια στο Ιστολόγιο του Αμέθυστου
"..εθαρρεύθης επί την πονηρίαν σου... η σοφία σου και η επιστήμη σου σε
απεπλάνησαν, και είπας εν τη καρδία σου ΕΓΩ ΕΙΜΑΙ.. απέκαμες εν τω πλήθει των
βουλών σου... Ας σηκωθώσιν τώρα οι ουρανοσκόποι και οι προγνωστικοί και ας σε
σώσωσιν εκ των επερχομένων εις σε... ιδού θέλουσιν είσθαι ως άχυρον.. πυρ θέλει
κατακαύσει αυτούς..
Εγώ είμαι Κύριος ο Θεός σου, ο διδάσκων σε δια την ωφέλειάν σου, ο οδηγών σε δια
της οδού δι ης έπρεπε να υπάγεις.
Ειθε να ήκουες τα προστάγματά μου... τότε η ειρήνη σου ήθελεν είσθαι ως ποταμός,
και η δικαιοσύνη σου ως κύματα θαλάσσης..." Μ.
Σύμφωνα με αυτούς το παιχνίδι της ζωής παίζεται ΛΟΓΙΚΑ, μόνο όταν οι παίχτες
οδηγούνται από πλήρη ΙΔΙΟΤΕΛΕΙΑ και πλήρη ΚΑΧΥΠΟΨΙΑ.
Είναι το απόλυτο αντίθετο της χριστιανικής οπτικής του κόσμου, του εαυτού μας και
του συνανθρώπου μας.
79
Αφού αυτό το μοντέλο απέδωσε πλήρως στον στρατιωτικό τομέα, μεταφέρθηκε
αυτούσιο και στην οικονομία. Όμως εξηγεί την πραγματική ανθρώπινη
συμπεριφορά;; ή είναι κάτι πολύ πιο ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΟ... όπως λέει ο συγγραφέας... μια
ΑΥΤΟΕΚΠΛΗΡΟΥΜΕΝΗ ΠΡΟΦΗΤΕΙΑ !
Αυτό είναι φοβερό. Είναι η απελευθέρωση στη φύση του "τέρατος".. του
"ΤΕΧΝΗΤΟΥ γονιδιώματος", που ΑΝΑΠΑΡΑΓΕΤΑΙ...
Η μαζική μεταμόρφωση της ανθρωπότητας ... σε συνέπεια με την διακήρυξή της για
τον "θάνατο του θεού"… Μ.
Μ (19/12/14 10:05 π.μ): Με πόση αδιαφορία έγινε η αποδοχή αυτού του τύπου και το
πέρασμά του στο πεδίο της οικονομίας ενώ ήταν ο ίδιος που οδήγησε στην ατομική
βόμβα (!)...
Εκεί οδεύει ξανά ο πλανήτης, στην έκρηξη της νέας ατομικής βόμβας στο παγκόσμιο
οικονομικό σύστημα... Οδεύει σε μια νέα Χιροσίμα.. Η κατασκευή της έχει γίνει είναι
όλα έτοιμα, και απομένει η έκρηξη..
Λίγο πριν.. πιάνει ακόμα η μπλόφα και ο εκβιασμός.. οι απειλές των τραπεζών
"σώστε μας για να σωθείτε"... το πόκερ είναι ακόμα σε εξέλιξη..
Μέσα σε αυτή τη σαθρότητα, την αποσύνθεση δομών και ανθρώπων, το τέλος της
σταθερότητας και την ύπαρξη μόνο της πιθανότητας βλέπουμε όντως να αναδύεται το
πνεύμα του αντιχρίστου...
80
7. Κοινωνική φυσική
Ο κύριος Pimbley κάνει μια ομιλία, στην οποία συμβουλεύει τους
φυσικούς να σουλουπωθούν για να είναι εμφανίσιμοι στην Wall
Street
81
Όλα ήταν συμβολικά, κάθε χειρισμός ήταν μια κίνηση στα πλαίσια του
παιχνιδιού. Αυτή ακριβώς ήταν και η πορεία του Ψυχρού Πολέμου: χωρίς
την βία των όπλων, αλλά με ψυχολογική βία.
Όλα αυτά όμως είχαν τελειώσει με την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης το
1991. Και επειδή τότε η προσοχή ήταν στραμμένη αποκλειστικά στον
κομμουνισμό που είχε καταστραφεί, δεν δώσαμε την δέουσα προσοχή
στο τι έγινε με αυτή την τερατώδη ενέργεια που είχε εκπτυχθεί μετά την
αποφυγή της απειλής (του κομμουνισμού).
Την νύχτα που έπεσε το τείχος του Βερολίνου, στα κομμουνιστικά κράτη
έκλεισαν πολλά εγκεφαλικά κύτταρα που μια ολόκληρη ζωή ήταν
απασχολημένα με τον μαρξισμό-λενινισμό και τον ιστορικό υλισμό. Οι
πολιτικοί της Ανατολικής Γερμανίας έγιναν κτηματομεσίτες, καθηγητές
πολιτικής αγωγής, το γύρισαν στην γαστρονομία.
82
Δεν μπορούσαν πια να είναι βέβαιοι ότι οι έρευνες τους θα
χρηματοδοτούνταν ακόμα από το στρατιωτικό-οικονομικό σύμπλεγμα,
για το οποίο εργάζονταν από την δεκαετία του ‘30 και το οποίο τους
στήριζε οικονομικά όλα αυτά τα χρόνια. Ο επιστημονικός τομέας του
στρατού, που είχε δημιουργήσει την ατομική βόμβα, την θεωρία
παιγνίων, τον ηλεκτρονικό υπολογιστή και την «RAND Corporation»,
είχε αναθεωρήσει τις προτεραιότητες του. Από την άλλη, η Wall Street
είχε οικονομολόγους, αλλά δεν είχε φυσικούς, οι οποίοι ήταν
εξοικειωμένοι με την ενσωμάτωση μαθηματικών μοντέλων στους
υπολογιστές, που είχαν αρχίσει να κατακτούν τον κόσμο.
Στο τέλος της ομιλίας του επεσήμανε στους Αμερικανούς φυσικούς: «Αν
ο Einstein ήταν σήμερα νέος, ίσως να εργαζόταν στην Wall Street.
Δυστυχώς θα έπαιρνε τόσα πολλά χρήματα, και τα βράδια θα ήταν πτώμα
από την κούραση, και γι’ αυτό δε θα γινόταν ποτέ διάσημος»78.
77
Joseph Pimbley, ‘Physicists in Finance’, σ. 44.
78
Joseph Pimbley, ‘Physicists in Finance’, σ. 46.
83
συναδέλφους του την κοινωνική και οικονομική θέση μιας καριέρας στην
Wall Street, οι παλιοί θυμήθηκαν τις ωραίες εκείνες ημέρες, όταν οι
φυσικοί απολάμβαναν ακόμα το κύρος των τραπεζιτών-επενδυτών (που
το 1996 ήταν ακόμα ακέραιο). Κατά τις δεκαετίες ’50 και ’60 ήταν
στην ακμή του ένα άλλο «καθαρτήριο πυρ της φιλαρέσκειας», και
σύμφωνα με το “Harper’s Bazaar”, «κανένα πάρτι δεν μπορεί να
είναι επιτυχημένο, εάν δεν συμμετέχει έστω ένας φυσικός».
79
David Kaiser, ‘The Postwar Suburbanization of American Physics’.
80
Το 1953, για παράδειγμα, «κάθε φυσικός λάμβανε κατά μέσο όρο [ομοσπονδιακή υποστήριξη]
11.000$, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό για έναν χημικό ήταν 1.900$, ο μέσος βιολόγος 4.900$ και στη
γεωλογία και τα μαθηματικά τα ποσά ήταν 1.800$ και 1.700$ αντίστοιχα». Philip Mirowski, Science-
Mart: Ιδιωτικοποίηση της Αμερικανικής Επιστήμης, σελ. 113.
84
θεωρούσαμε ως ξεχασμένα και ασφαλισμένα στα υπόγεια καταφύγια του
Ψυχρού Πολέμου. Ο Ψυχρός Πόλεμος όμως δεν έχει τελειώσει, μόνο το
Theatre of War, το σκηνικό, έχει αλλάξει.
81
Paul N. Edwards, The Closed World: Υπολογιστές και η πολιτική του λόγου στον Ψυχρό Πόλεμο της
Αμερικής.
85
κοριτσιού ή άλλα τρομερά πράγματα. Μετά την πυρηνική επίθεση δε θα
κουβαλάτε τις εικόνες αυτές για το υπόλοιπο της ζωής σας. Οι άνθρωποι
στις πόλεις στόχους θα πεθάνουν. Εσείς όμως δε θα δείτε τα πτώματα,
καταλαβαίνετε; Δε θα γίνει μπροστά στο κατώφλι σας. Θα ακούσετε ίσως
ότι η Νέα Υόρκη καταστράφηκε, αλλά εσείς θα είστε στο Princeton…»82.
Είναι δύσκολο να πούμε τι από τα λεγόμενα του Kahn κατά τις δημόσιες
παραστάσεις του ήταν παιχνίδι, μπλόφα, που έστελνε μήνυμα στους
Σοβιετικούς, ότι οι Αμερικανοί ήταν διατεθειμένοι να θυσιάσουν
εκατομμύρια ανθρώπους. Το παιχνίδι ήταν άλλο: η μια πλευρά
(Σοβιετική Ένωση) έπρεπε να μάθει, πως η άλλη πλευρά (ΗΠΑ)
γνωρίζει ότι η Σοβιετική ένωση ξέρει ότι οι ΗΠΑ θα πατούσαν επί
πτωμάτων.
Και επειδή τίποτα που λεγόταν δεν εννοούνταν, ο Kahn είχε ένα άλλο
λόγο για να παρουσιάσει το τρομακτικό του σενάριο. Η RAND
Corporation έψαχνε νέους πόρους, και είχε προτείνει στην κυβέρνηση, να
82
Kaplan, 1959, σ. 65.
86
σχεδιάσει πόλεις και να προβεί σε μέτρα αποκέντρωσης, βάσει των
μοντέλων της κυβερνητικής83.
83
Jennifer S. Light, From Warfare to Welfare: Defense Intellectuals and Urban Problems in Cold War
America , σ. 3f.
84
Kaplan, The Wizards of Armageddon, σ. 223.
87
Ο Kahn ήταν αυτός που επινόησε στο bestseller του, «Ο θερμοπυρηνικός
πόλεμος», μια «Doomsday Machine» (μηχανή της τελικής κρίσης). Αυτή
η μηχανή θα ανατίναζε αυτόματα ολόκληρο τον κόσμο, σε περίπτωση
επίθεσης των Σοβιετικών. Ο ίδιος όμως επισήμανε ότι μια τέτοια μηχανή
δεν θα ήταν αξιόπιστη, και για τον λόγο αυτό, σε κανένα από τους
στρατηγούς, δεν άρεσε η ιδέα του Kahn.
88
Σε αυτό το σημείο εμφανίζονται για πρώτη φορά οι φυσικοί στην
Wall Street. Η ανάληψη της προεδρίας από τον Reagan και οι
φαντασιώσεις που συνόδευαν το πρόγραμμα SDI, είχαν διακόψει την
έξοδο (των φυσικών προς την Wall Street). Η μη στρατιωτική μορφή
επαφής όμως, μεταξύ των δυο σφαιρών, δηλαδή μιας από τις κοινωνικές
επιστήμες με το όνομα οικονομικά, και μιας από τις θετικές επιστήμες με
το όνομα φυσική, έφερε στον κόσμο κάτι το οποίο θα μας άλλαζε για
πάντα: ήταν η αρχή της «κοινωνικής φυσικής».
Αυτό όμως που συνέβη ήταν κάτι πολύ περισσότερο από αλλαγή
επαγγέλματος: οι επιστήμονες δεν πήραν απλώς νέα ρούχα και
κόμμωση. Είχε γεννηθεί ένα νέο είδος.
Στα μέσα του ’90, ο Jonathan Berk, οικονομικός επιστήμονας, είχε πει:
«κανέναν δεν ενδιαφέρουν αυτές οι εργασίες»85. Όμως, λίγα χρόνια
αργότερα, οι φυσικοί είχαν εκτοπίσει τους οικονομολόγους από τα
τμήματα που ασχολούνταν με ποσοτικές αναλύσεις.
85
http://www.sciencenews.org/pages/sn_arc99/11_27_99/bob1.htm (Science News, VOL. 156 NO.
#22, NOVEMBER 27, 1999) ή https://www.thefreelibrary.com/Schroedinger%27s+Cash+Register.-
a058360862/
89
Η ιστορία των quants ξεκινά την δεκαετία του ’70, με την γέννηση του
τύπου, «ο οποίος θα άλλαζε για πάντα τους κανόνες βάσει των οποίων
λειτουργεί το σύστημα της οικονομίας»86. Εννοούμε τον τύπο των
Black και Scholes, με τον οποίο μπορούσε να προβλεφθεί η αστάθεια
των μετοχών, κάτω από κάποιες ιδεατές συνθήκες (και για την
περιγραφή των μοντέλων, ο άνθρωπος χρησιμοποιεί μοντέλα).
«Όπως η ανακάλυψη του Einstein... έτσι και ο τύπος των Black και
Scholes, άλλαξε δραματικά τον τρόπο με το οποίο οι άνθρωποι
έβλεπαν τον πελώριο κόσμο τού χρήματος και των επενδύσεων. Είχε
απελευθερώσει τις εσωτερικές καταστροφικές δυνάμεις, και
ταυτόχρονα άνοιξε τον δρόμο για μια σειρά οικονομικών
καταστροφών, οι οποίες κατέληξαν στην καταστροφή τον Αύγουστο
του 2007, που συντάραξε ολόκληρο τον κόσμο»87.
Στην δεκαετία του ’80, ο τύπος αυτός, που δουλειά του ήταν να
υπολογίζει μοντέλα τιμών (για τις διάφορες επιλογές που είχε κανείς στο
χρηματιστήριο), είχε ενσωματωθεί στις μικρές υπολογιστικές μηχανές,
που με το πάτημα ενός κουμπιού έβγαζαν το αποτέλεσμα, και ξαφνικά η
ζωή είχε γίνει πολύ πιο απλή. Μερικοί συγγραφείς εντοπίζουν την
αρχή της μεγάλης αλχημείας των οικονομικών τον Απρίλιο του 1973,
όταν η Texas Instruments διαφήμισε τις υπολογιστικές τις μηχανές
στη «Wall Street Journal» με το εξής σλόγκαν: «Βρίσκετε το
αποτέλεσμα του τύπου των Black και Scholes... εάν χρησιμοποιείτε τις
υπολογιστικές μας μηχανές»88. Για τους επινοητές του τύπου, η ιστορία
τελείωσε ως γνωστόν με μια αποτυχία (φιάσκο): το fund που
86
Patterson, The Quants, σ. 38.
87
Patterson, The Quants, σ. 38.
88
Das, Extreme Money, σ. 140–1.
90
δημιούργησαν βάσει του μοντέλου τους, το «Long Term Capital
Management», χρεοκόπησε φαντασμαγορικά το 1998.
Μια ύστερη ανάλυση της κρίσης και των μοντέλων της αναφέρει: «είναι
σαν να τοποθετείς τα θεμέλια ενός κτιρίου, χωρίς να ξέρεις από τι υλικό
είναι τα θεμέλια»89.
Το όλο εγχείρημα που ξεκίνησε την δεκαετία του ’90 στις αγορές,
ακούγεται σαν μια επισήμανση του μεγάλου μαθηματικού R. W.
Hamming για το πρόγραμμα στο Los Alamos, όταν διαπίστωσε πως: «η
κατασκευή της βόμβας ήταν δυνατή μόνο με την χρήση των
υπολογιστών. Όσο πιο πολύ και πιο έντονα όμως σκεφτόμουν αυτά τα
πράγματα, τόσο πιο σαφές μου γινόταν, ότι η ουσία της επιστήμης θα
άλλαζε, εάν χρησιμοποιούσαμε πιο συχνά τις προσομοιώσεις στον
υπολογιστή και πιο σπάνια τα πειράματα στον πραγματικό κόσμο...
τότε υπήρχε ένας υπολογισμός που έλεγε ότι η δοκιμαστική βόμβα θα
μπορούσε να προκαλέσει ανάφλεξη της ατμόσφαιρας. Με άλλα λόγια:
η δοκιμή, βασιζόμενη σε μια προσομοίωση στον υπολογιστή, έθεσε σε
κίνδυνο την ζωή στο σύμπαν»90.
89
David Colander et al., ‘The Financial Crisis and the Systemic Failure of the Economics Profession’, σ.
253.
90
Mirowski, Machine Dreams, σ. 14–15.
91
ίδια κατάσταση όπως οι φυσικοί, τους οποίους το 1996 συμβούλευσε ο
Pimbley να «μεταναστεύσουν». Και τότε είχαν μεταναστεύσει αμέτρητοι
φυσικοί (πολλοί από αυτούς είχαν εξαναγκαστεί) στήν στρατιωτική
βιομηχανία, την οποία δεν εγκατέλειψαν μέχρι το τέλος του Ψυχρού
Πολέμου. Και τώρα συνέβη πάλι.
91
Philips, ‘The Monster That Ate Wall Street’.
92
Σχόλια στο Ιστολόγιο του Αμέθυστου
Ακριβώς αυτό έγινε.. Μια μετάλλαξη.. μια αλλαγή στην αλληλουχία του "DNA" που
έδωσε άλλο φαινότυπο.. Η αυτόματη μετάλλαξη, προκαλείται από λάθος στην
αντιγραφή..
Όμως εδώ δεν πρόκειται για λάθος αλλά για παραληρηματική, ενθουσιώδη,
αντιγραφή μεθόδων ΠΟΛΕΜΟΥ στο πεδίο της οικονομίας.. στο παγκόσμιο
οικονομικό σύστημα. Και να το αποτέλεσμα.. Όλοι σήμερα μιλούν για παγκόσμιο
οικονομικό πόλεμο.. Μ.
Μ. (21/12/14 6:09 μ.μ.): Πίστευαν ότι δημιουργούσαν ένα απίστευτα μεγάλο πράγμα,
κάτι αντίστοιχο σε καινοτομία με την ατομική βόμβα!
Αυτό βλέπουμε ως ΚΟΙΝΟ στοιχείο, σε κορυφαίο επίπεδο.. στα golden boys των
τραπεζών, και της Wall street, και στους πολιτικούς-πλανητάρχες… Και ως συνέπεια
ένα Παγκόσμιο πόλεμο πολιτικο-οικονομικό στον πλανήτη...
Ανώνυμος (28/2/19 12:26 π.μ.): «LIFE - 6 Dec 1968». Life: 121–123. 1968. "Herman
Kahn is an atheist who still likes rabbis, and a liberal who likes cops."
Νίκος Κ. (24/5/20 8:02 μ.μ.): Πολύ καλή ανάρτηση!! Σήμερα η φυσική στον δρόμο
της παγκοσμιοποίησης.
Το 2005 ήταν παγκόσμιο έτος φυσικής. Καθώς πλησίαζε στο τέλος του, εκπρόσωποι
από όλο τον κόσμο συναντιούνται στη Νότια Αφρική για να συζητήσουν πώς η
επιστήμη μπορεί να βελτιώσει τη ζωή των ανθρώπων στα αναπτυσσόμενα έθνη. Ο
Katepalli Sreenivasan διευθυντής του Διεθνούς Κέντρου Θεωρητικής Φυσικής στην
Τεργέστη εξηγεί γιατί η φυσική έχει έναν τέτοιο ζωτικής σημασίας ρόλο για να
διαδραματίσει: «Πράγματι, θα μπορούσαμε να είμαστε στην κορυφή μιας νέας
"χρυσής εποχής" της φυσικής, που εμπνεύστηκε από τις ιδέες της βιώσιμης
ανάπτυξης. Η προηγούμενη χρυσή εποχή, που κράτησε από τη δεκαετία του '40 έως
τη δεκαετία του '80, ξεκίνησε κατά ένα μεγάλο μέρος από τις ανησυχίες για την
εθνική ασφάλεια, στην εποχή του ψυχρού πολέμου μεταξύ των δύο παγκόσμιων
υπερδυνάμεων, των ΗΠΑ και της Σοβιετικής Ένωσης. Η νέα χρυσή εποχή θα είναι
διαφορετική. Θα έχει σαφείς οικονομικές και κοινωνικές συνέπειες, θα είναι
93
διεπιστημονικής φύσης, και θα πραγματοποιηθεί σε όλη την υδρόγειο, κι όχι μόνο σε
μια χούφτα κρατών.
Έτσι εάν πρόκειται να είμαστε σοβαροί για την ενθάρρυνση της βιώσιμης ανάπτυξης,
θα πρέπει να ωθήσουμε την επιστημονική ικανότητα σε όλο τον αναπτυσσόμενο
κόσμο. Η εστίαση δεν πρέπει να είναι στη μεταφορά τεχνολογίας, αλλά στην
παγιοποίηση του επιστημονικού ταλέντου. Ένας τρόπος γι' αυτό είναι μέσω των
Ιδρυμάτων όπως είναι το ICTP, που έχει προσκαλέσει περίπου 100.000 επιστήμονες
εξίσου από αναπτυσσόμενους και αναπτυγμένους κόσμους κατά τη διάρκεια των
τελευταίων 40 ετών. Σε τελική ανάλυση, κάθε κράτος πρέπει να αναπτύξει τη δική
του επιστημονική βάση.»
http://www.physics4u.gr/articles/2005/globalroleforphysics.html
amethystos (24/5/20 11:19 μ.μ.): Κάποτε η τέχνη τής Δύσης συμπλήρωνε τήν φύση.
Σήμερα η επανάσταση τής φυσικής, επί Γαλιλαίου, η οποία ξεκίνησε μέ τήν ταύτιση
τής φύσης μέ τήν βαρύτητα, η οποία δέν χωρούσε πλέον τόν άνθρωπο, έχει νικήσει
τήν φύση καί έρχεται καί η επέμβασή της στήν ανθρώπινη φύση. Κανείς δέν ξέρει
όμως γιατί πρέπει νά νικήσουμε τήν φύση. Ίσως είναι ο τελευταίος εμφύλιος.
Νίκος Κ. (24/5/20 11:43 μ.μ.): Μετά την βαρύτητα, την γήινη έλξη για εμάς, ή όπως
πρωτοανακάλυψε ο γερμανοεβραίος φυσικός Αϊνστάιν, την εκδήλωση της
καμπύλωσης του χωρόχρονου, ήρθε ο Ηλεκτρισμός. Κυριακή του τυφλού σήμερα, το
φώς του είδε ο άνθρωπος, ας θυμηθούμε ένα παλαιότερο σου σχόλιο:
94
ΣΗΜΕΡΑ ΕΓΚΑΤΑΛΕΙΠΕΤΑΙ Η ΥΛΗ ΚΑΘΩΣ ΤΟ ΚΕΝΤΡΟ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ
ΕΙΝΑΙ Ο ΗΛΙΟΣ, Η ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΗ ΤΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΤΟΥ ΟΠΟΙΟΥ
ΑΠΑΙΤΕΙ ΜΑΖΑ, ΑΠΡΟΣΩΠΗ, ΑΠΕΙΡΗ ΚΑΙ ΑΥΛΗ ΦΥΣΗ.
Ο ΗΛΙΟΣ ΟΜΩΣ ΕΙΝΑΙ ΦΟΡΕΑΣ ΦΩΤΟΣ ΤΟ ΟΠΟΙΟ ΘΡΕΦΕΙ ΤΟΝ ΕΣΩ ΤΗΣ
ΚΑΡΔΙΑΣ ΑΝΘΡΩΠΟ, Ο ΟΠΟΙΟΣ ΔΕΧΕΤΑΙ ΤΙΣ ΑΚΤΙΣΤΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ
ΧΩΡΙΣ ΝΑ ΤΙΣ ΜΕΤΑΛΛΑΞΕΙ ΣΕ ΚΤΙΣΤΕΣ ΑΛΛΑ ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΝΕΤΑΙ Ο
ΙΔΙΟΣ ΚΑΙ ΑΥΞΑΝΕΙ ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΝΟΝΤΑΣ ΣΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΝ ΟΛΟΝ
ΑΝΘΡΩΠΟ.
https://amethystosbooks.blogspot.com/2019/12/blog-post_95.html
95
8. Μακελειό
Η απληστία και ο φόβος είναι επαρκή ερεθίσματα για το παιχνίδι
της ζωής
Όποιος κοιτάξει τα γραφεία και τις οθόνες των quants, που βρίσκονται
μέσα σε ατσάλινα και υψηλής ασφαλείας Code-Rooms, δε θα δει κάτι
που θα μπορούσε να μοιάζει με αρχηγείο στρατού: αυτό που θα δει είναι
αρχηγείο στρατού. Οι μηχανές, οι χώροι, οι οθόνες, η αναρρόφηση
οξυγόνου προς αποφυγή διάδοσης πυρκαγιών, τα νούμερα 2, ο
ψηφιακός πράκτορας, που με την βοήθεια της θεωρίας των παιγνίων
επιτίθεται ή αμύνεται - όλα αυτά στην πραγματικότητα είναι ο
εγκέφαλος, ο οποίος εξελίχθηκε μέσα μας, μέσω ενός μοναδικού στην
ιστορία εξοπλιστικού ανταγωνισμού.
Και όποιος δεν έχει προσέξει, ότι οι άνθρωποι σήμερα κάνουν στο
εσωτερικό τού μυαλού τους ότι έκαναν και τότε, μόνο που τώρα το
κάνουν με τις οικονομίες τού παππού και της γιαγιάς, σε αυτόν θα το
πουν οι traders.
92
Zaloom, Out of the Pits, σ. 132.
96
Οι traders αγαπούν ρήματα όπως «scalp», «kill», «κάνω σκόνη». Σε μια
επενδυτική τράπεζα είχαν προγραμματίσει τους υπολογιστές τους έτσι,
ώστε σε κάθε αλλαγή τού χρηματιστηρίου ή της τιμής του
συναλλάγματος, τα μεγάφωνα να παίζουν ήχους του πολέμου. Στο τέλος
μιας μέρας πλούσιας σε συναλλαγές, οι διάδρομοι ήταν γεμάτοι
σπασμένα γυαλιά και σφαίρες πιστολιού.93
Αυτό που οι traders βλέπουν «δεν έχει πια καμιά μορφή». Είναι
φωτεινά σημεία με την μορφή αριθμών, «ευκαιρίες που γρήγορα
έφευγαν, και δημιουργούσαν νέες ευκαιρίες»94. Πολλοί από εκείνους που
ατένιζαν τις οθόνες, δεν έβλεπαν κάποια διαφορά μεταξύ στρατιωτικών
και οικονομικών επιχειρήσεων. Και τα δυο είναι ευκαιρίες να επιτύχει
κανείς μια νίκη ή να αποτρέψει μια ήττα.
93
Zaloom, Out of the Pits, σ. 155.
94
Katrin Knorr Cetina, ‘How Are Global Markets Global? The Architecture of a Flow World’, σ. 42–3.
97
Για πρώτη φορά, ο «εγωισμός» δεν ήταν απλά μια ιδιότητα του
χαρακτήρα του ανθρώπου, αλλά μπορούσε να εκτελείται και από
προγράμματα μηχανών.
***
95
Jean-Pierre Hassoun, ‘Emotions on the Trading Floor: Social and Symbolic Expressions’, σ. 108.
98
Σχόλιο: "οι άνθρωποι σήμερα κάνουν στο εσωτερικό τού μυαλού τους ότι
έκαναν και τότε, μόνο που τώρα το κάνουν με τις οικονομίες τού παππού
και της γιαγιάς."
[ΚΑΙ Σ' ΑΥΤΟΝ ΤΟΝ ΛΑΟ ΠΟΥ ΖΕΙ ΣΤΟ ΚΕΦΑΛΙ ΤΟΥ ΤΟΝ
ΠΟΛΕΜΟ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΙΣΤΗΡΙΟΥ ΕΧΕΙ ΕΠΙΒΛΗΘΕΙ Η
ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΟΡΘΟΤΗΣ, Η ΙΣΟΤΗΣ, ΤΟ ΚΗΡΥΓΜΑ ΤΗΣ ΕΙΡΗΝΗΣ.
99
Αυτό ισχύει για τον στρατό, τις αγορές και την κοινωνική ύπαρξη του
μοντέρνου ανθρώπου. Μια λάθος κίνηση, μια λάθος απόφαση ζωής, ένα
λάθος tweet ή μια λάθος εκτίμηση του αντιπάλου, μπορεί να οδηγήσει
στην απώλεια των πάντων (που έχει κατακτήσει ο συγκεκριμένος
άνθρωπος μέχρι εκείνη την στιγμή), χωρίς την ευκαιρία επανάληψης,
πολλές φορές χωρίς καν μια δεύτερη ευκαιρία.96
96
Οι παραλλαγές της θεωρίας παιγνίων κάνουν διαφορετικές υποθέσεις για το άτομο. Τα μη
συνεργαζόμενα παιχνίδια που παίζονται μία φορά - η προέλευση της θεωρίας - μειώνουν την
πολυπλοκότητα των ανθρώπινων παραγόντων. Πιο πρόσφατες προσεγγίσεις - παιχνίδια που
επαναλαμβάνονται ατέλειωτα και επιτρέπουν τη συνεργασία - κάνουν τους ανθρώπινους
παράγοντες πιο δίκαιους. Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι αυτές δεν είναι οι εκδόσεις που
χρησιμοποιούνται στα χρηματοοικονομικά μοντέλα, τα οποία χρησιμοποιούν αποκλειστικά μη
συνεργατικά και εφάπαξ (one-time) παιχνίδια. Δείτε επίσης Davis, Individuals and Identity in
Economics, κεφ. 5.2.
100
Το γεγονός που άνοιξε τα μάτια κάθε επενδυτικού τραπεζίτη στον κόσμο,
έλαβε χώρα το 1994. Στις ΗΠΑ, σύντομα όμως και σε πολλές άλλες
χώρες του κόσμου, γινόταν πλειστηριασμός συχνοτήτων για
τηλεπικοινωνίες. Η «μητέρα όλων των πλειστηριασμών» είχε
ιλιγγιώδη αποτελέσματα. Και ο λόγος είχε σύντομα γίνει γνωστός:
τόσο η «Federal Communications Commission» όσο και οι
αγοραστές, είχαν προσλάβει θεωρητικούς των παιγνίων για να τους
συμβουλεύουν κατά την διάρκεια των πλειστηριασμών97. Ταυτόχρονη
προσπάθεια αγοράς, δίνοντας προσοχή στην ισορροπία Nash, είχε
επιφέρει στο κράτος ποσά που δεν τολμούσε να ονειρευτεί καν (σύμφωνα
με μια δήλωση ικανή να χρησιμοποιηθεί για προπαγάνδα).
97
Rubinstein, Economic Fables, σ. 125.
101
Κανένας άλλος δεν έκανε τόσα όσα αυτός, για την μη στρατιωτική
καριέρα του μέγα-εγωιστή. Και κανένας άλλος δεν πανηγύρισε πιο
έντονα για την επιτυχία του πλειστηριασμού, επειδή δεν ήταν απλά
απόδειξη για την επιτυχία της θεωρίας, αλλά και απόδειξη για την
καταλληλότητα της εικόνας του (Binmore) για τον άνθρωπο:
«Ξέρουμε ότι ορισμένοι άνθρωποι μερικές φορές δεν είναι λογικοί και
και δεν συμπεριφέρονται όπως το απαιτούν οι θεωρίες μας. Αλλά
πειράματα στα πεδία δράσης και στα εργαστήρια επιβεβαιώνουν, κάτω
από ορισμένες συνθήκες, ότι οι άνθρωποι δρουν με επαρκή σταθερότητα,
ώστε η θεωρία μας να λειτουργεί σαν ρολόι. Πως αλλιώς θα εφαρμόζαμε
την θεωρία παιγνίων για τους μεγάλους πλειστηριασμούς της εταιρίας
τηλεπικοινωνιών, που ξάφνιασαν τον κόσμο, αφού δημιούργησαν
δισεκατομμύρια δολάρια από το τίποτα;»98.
***
98
Philip Mirowski and Edward Nok-Khah, ‘Markets Made Flesh: Performativity, and a Problem in
Science Studies, Augmented with Consideration of the FCC Auctions’, σ. 196.
102
Ένα χρόνο μετά την πτώση του τείχους του Βερολίνου, ο Binmore είχε
αρχίσει να προωθεί στα παρασκήνια, στην αρχή ανεπιτυχώς αλλά εν
τέλει τα κατάφερε, την βράβευση με το Νόμπελ των θεωρητικών των
παιγνίων, με κορυφαίο τον John Nash99. Κανένας άλλος από τους
πατέρες τού «νούμερο 2», δεν έχει ομολογήσει τόσο ανοικτά και
αναιδώς, όπως ο Binmore, ότι δεν «ντρέπεται» που πιστεύει πως ο
μεγάλος εγωιστής είναι το μοντέλο για τον κόσμο. Θα δούμε αργότερα
τον Binmore σε δράση, στο σημείο που θα δούμε ότι το «νούμερο 2» έχει
γίνει μεγάλο και δυνατό στον χώρο των οικονομικών, των ανθρώπων και
των γονιδίων. Στο σημείο αυτό όμως, στην τελευταία δεκαετία του 20ου
αιώνα, μας ενδιαφέρει η πατρική του υπερηφάνεια για το ον, το οποίο
θέλει να εξαπολύσει στον (μη στρατιωτικό) κόσμο.
99
Sylvia Nasar, A Beautiful Mind, σ. 357. Για την ιστορία του νόμπελ του Νash, δες Mirowski,
Machine Dreams, σ. 333
100
Ken Binmore, Game Theory and the Social Contract: Volume 1: Playing Fair, σ. 24.
103
Σχόλια στο Ιστολόγιο του Αμέθυστου
Ανώνυμος (8/11/16 4:17 μ.μ.): Όταν κατέρρευσε η Lehman Brothers και άρχισαν
οι μεγάλες καθημερινές πτώσεις των χρηματιστηρίων σε Ασία Ευρώπη και
Αμερική, οι εφημερίδες είχαν φωτογραφίες από τους "Ναούς του χρήματος"
όπως ονομάζονται. Όπως ακριβώς περιγράφει ο συγγραφέας, μιλάμε για πόλεμο!
Αποτύπωση πανικού στα πρόσωπα, τρόμου (αντίστοιχου μαζικής καταστροφής),
τρέλας, "σχιζοφρένειας".. Ήταν τόσο υπερβολικό που τελικά προκαλούσε γέλιο..
όλη αυτή η πόρωση, η ταύτιση της πραγματικότητας με μια εικόνα.
Θα μου πεις χανόταν κάθε λεπτό δισεκατομμύρια.. Αλλά μήπως υπάρχει σύνδεση
πραγματικών αξιών με όλα αυτά τα νούμερα στις οθόνες; Eίμαστε σε μια εποχή
τεράστιας απάτης σε όλα τα επίπεδα. Οι εικονικές αξίες που κυκλοφορούν στον
πλανήτη είναι δεκάδες φορές μεγαλύτερες από τις πραγματικές. Ένας αέρας
κοπανιστός, ένα τίποτα..
Δεν είναι το πρόβλημα τα πραγματικά χρηματικά ποσά που μπορεί να κλέβουν στην
πραγματική ζωή, έτσι κι αλλιώς ο κόσμος πληρώνει παντού, και παντού νιώθει ότι
τον εκμεταλλεύονται. Εδώ όμως υπάρχει κάτι διαφορετικό.. είναι ένα (συγχωρείστε
μου την υπερβολή) δαιμονικό κατασκεύασμα .
Και δεν το περιορίζω μόνο σε υλικά "εργαλεία" δυνατότητας "εξουσίας" όπως π.χ.
δάνεια, ηλεκτρονικές κάρτες, τσιπάκια κτλ.. (αν ήταν μόνο αυτό δεν θα υπήρχε
πρόβλημα, γιατί η ψυχή δεν εξουσιάζεται από υλικά πράγματα), αλλά κυρίως σε όλο
αυτό που περιγράφεται εδώ, δηλ. στην ανθρώπινη ψυχική μετάλλαξη και στο ότι
αυτή θεωρείται σχεδόν "φυσική επιλογή" (με την έννοια των γενετιστών!). Και
στην εξουσιαστικότητα που ασκεί στην ψυχή η ίδια η φιλοσοφία αυτής της
ανθρώπινης μετάλλαξης.
104
9. Κυκλοφορία (τού αίματος)
Στο εσωτερικό μιάς μηχανής μετατρέπονται σε νόμο τής φύσης όλα
όσα κάνει η μηχανή
Στο κεφάλι μας κουβαλάμε ένα σωρό τέρατα. Στις αρχές του 19ου
αιώνα το διηγήθηκαν οι συγγραφείς. Και στο άλλο άκρο, το 2010 το
διηγήθηκαν μερικοί έξυπνοι αλλά και αστείοι επιστήμονες του Διεθνούς
Νομισματικού Ταμείου.
Τα τέρατα του 19ου αιώνα -«Frankenstein», «Dr. Jekyll και Mr.Hyde» και
ο «Δράκουλας»- έχουν ένα κοινό: είναι στην πραγματικότητα τέρατα
τής οικονομίας. Είναι το «νούμερο 2» πριν την εφεύρεση του
υπολογιστή: η παραλλαγή του «νούμερο 2» στην εποχή της μηχανικής.
Τα μυθιστορήματα γράφτηκαν σε περίοδο οικονομικής κρίσης,
οικονομικού πανικού, και προέρχονται από συγγραφείς, που «η
χρεοκοπία τούς κυνηγούσε κατά πόδας» όπως το είπε ο Robert Louis
Stevenson, συγγραφέας του «Jekyll». Καθώς το ανώνυμο τέρας του
Frankenstein φροντίζει το νοικοκυριό των «φίλων» του, ονομάζει τον
εαυτό του «αόρατο χέρι». Αυτό υπονοεί το «αόρατο χέρι της αγοράς»,
εκείνη την μεταφορά δηλαδή, με την οποία κατά τον 18ο αιώνα ο
Σκωτσέζος ηθικός φιλόσοφος Adam Smith, είχε περιγράψει τήν
αυτορρύθμιση της αγοράς.
Οι «Dr. Jekyll και Mr. Hyde», με την διπλή τους φύση, γίνονται
αποδεκτοί και νομιμοποιούνται μόνο από ένα ίδρυμα, που στο έργο του
Stevenson αναφέρεται εξαιτίας της διπλής του φύσης: την Bank of
England.
101
Gail Turley Houston, From Dickens to Dracula: Gothic, Economics, and Victorian Fiction.
105
ο φονικός εγωιστής αποκτά ταυτότητα. Η Houston ερμηνεύει το
μυθιστόρημα ως περιγραφή της πραγματικής οικονομίας: το γεγονός ότι
την εποχή εκείνη ήταν εγκατεστημένες στο Λονδίνο υπό το όνομα της
Bank of England, τόσο μια εκδοτική όσο και μια δίδυμή της εμπορική
τράπεζα (δυο οργανισμοί δηλαδή, που στα χαρτιά δεν γνωρίζουν ο ένας
για τον άλλο, και δεν επιτρέπεται να επικοινωνεί ο ένας με τον άλλο, και
που ένας είναι αιώνιος και κρατικός ο δε άλλος γήινος και
επικεντρωμένος στο κέρδος), είχε προκαλέσει στα πλαίσια ενός πανικού,
μεγάλο φόβο, ότι και οι δυο θα μπορούσαν αδειάσουν, γιατί κανένας δεν
έπαιζε τον ρόλο του λογικού τρίτου.
Την τελευταία δεκαετία του 19ου αιώνα ήταν προ των θυρών ο επόμενος
πανικός. Το πλήθος της κριτικής, προς τις τράπεζες, βιβλιογραφίας, που
είχε εν μέρει εκδοθεί και από τους Άγγλους συντηρητικούς, περιγράφει
επάξια το 2012. Τα έργα αυτά επιτίθενται στην υπόθεση περί
«κυκλοφορίας» της οικονομίας, στην οποία οι τραπεζίτες είναι αυτοί
που ρίχνουν «το χρήμα σε όλες τις αρτηρίες του εμπορίου και της
βιομηχανίας», και όχι πια οι παραγωγικές βιοτεχνίες. Προτάσεις
όπως «το ζωτικό αίμα του εμπορίου είναι το δάνειο», οδήγησαν τότε
στην όλο και πιο πανικόβλητη ερώτηση: τι θα γίνει post mortem
(μετά θάνατον), για παράδειγμα σε περίπτωση ενός crash.102
Η απάντηση σε όλα τα ερωτήματα ήταν: Bank of England, γιατί είχε
αφομοιώσει στο «αθάνατο» σώμα τα «δυο τρίτα του αίματος που δεν
κυκλοφορούσε πια στις φλέβες νεκρών τραπεζών».103
Και αυτή η κατάσταση κάλεσε ένα άλλο τέρας: τον «Δράκουλα» του
Bram Stokers. Το σύστημα-βαμπίρ που έχει φτιάξει είναι δομημένο σαν
μια επιχείρηση, και εκφράζει σαφώς πως θέλει να μεταναστεύσει στο
Λονδίνο που είναι το οικονομικό κέντρο του τότε κόσμου. Ο Δράκουλας
είναι ένας Τρανσυλβανός επενδυτής, ο
οποίος ταξιδεύει με κουτιά γεμάτα
συνάλλαγμα από όλο τον κόσμο, κατέχει
στο Λονδίνο μια ανησυχητικά μεγάλη
περιουσία, και θέλει να αναλάβει τον
ρόλο της Bank of England. [Ο Σόρος].
Ολόκληρο το μυθιστόρημα είναι γεμάτο, όπως πρώτη το επεσήμανε η
Houston, από υπονοούμενα περί δανείων, λογαριασμών, επιταγών,
ιδιοκτησίας. Και όταν κάποτε ο κόμης δέχθηκε επίθεση με μαχαίρι, δεν
102
Houston, From Dickens to Dracula, σ. 74, 118.
103
Houston, From Dickens to Dracula, σ. 119.
106
έτρεξε αίμα αλλά «ρεύμα χρυσού». Αυτό είναι που θέλει ο κόμης, και
που ο Van Helsing του το αμφισβητεί: το μονοπώλιο στην κυκλοφορία.
Ο «Δράκουλας» είχε γραφτεί από έναν υπερχρεωμένο άνδρα, σε μια
εποχή που οι εφημερίδες έγραφαν περί «εντυπωσιακών τρόμων και
φόβων που συντάραζαν την καρδιά», για τους οποίους κανένας ζωντανός
άνθρωπος δεν είχε κάποια παράσταση ή σύγκριση. Σε μια εποχή που
επικρατούσε φόβος ότι θα ξεσπάσει πανικός, που θα συνέτριβε την
«κυριαρχία των Βρετανών στον τομέα των δανείων», και που θα επέφερε
την ειρωνεία προς τις «οικονομικές ιδιοφυΐες των τραπεζών».104
Όταν το 1890 η έγκυρη Barings Bank είχε σχεδόν χρεοκοπήσει (η τελική
χρεοκοπία ως γνωστόν επήλθε το 1995), στην Αγγλία έλαβε χώρα μια
εκτεταμένη σύντηξη τραπεζών. Σε μια δεκαετία ο αριθμός των ιδιωτικών
τραπεζών είχε μειωθεί από 250 σε μια ντουζίνα.
Ούτε η Mary Shelley ούτε ο Luis Stevenson ούτε ο Bram Stoker ήταν
«αριστεροί», και εκείνοι που ήταν σε θέση να συναντήσουν το φάντασμα
τού Μαρξ που τριγύριζε στην Ευρώπη, ήταν μάλλον αδιάφοροι. Κανένας
από τους συγγραφείς αυτούς δέν ήταν αντίπαλος των τραπεζών, ούτε και
του επικρατούντος συστήματος της οικονομίας. Με μια αίσθηση για το
κεφάλαιο και με την δύναμη της φαντασίας, είχαν επιτεθεί στα
οικονομικά μοντέλα, τα οποία αξιολογούσαν, καθοδηγούσαν και
έλεγχαν την κοινωνική συμπεριφορά, η οποία θεωρούνταν νόμος της
φύσης. Είχαν αντιληφθεί ότι τα μοντέλα αυτά ήταν απλώς λόγια και
«μηχανές», που δεν περιέγραφαν απλά τις αγορές, αλλά αποφάσιζαν
για το κύρος και την ζωή των ανθρώπων, αλλά και το πόσο δίκαιος
ήταν ο καθένας.
Γι’ αυτό έγραψαν για τέρατα οι συγγραφείς αυτοί. Τα τέρατα δεν είναι
μόνο λογοτεχνικά σύμβολα για τον πανικό και τον τρόμο. Είναι
ανωμαλίες του συστήματος. Στα μυθιστορήματα αυτά ζωντανεύουν με
την χρήση ηλεκτρισμού ή χημικών αντιδράσεων. Το σημερινό «νούμερο
2» δεν ήρθε στην ζωή από συγγραφείς, αλλά από ανθρώπους που
θεωρούν τους εαυτούς τους ρεαλιστές. Και αυτοί χρησιμοποίησαν τα
μαθηματικά.
Ακόμα και το 1952, μόνο το 2% των άρθρων στα σημαντικότερα
οικονομικά περιοδικά των ΗΠΑ περιείχαν μαθηματικούς τύπους. Στο
τέλος όμως του αιώνα, όταν πια ο homo oeconomicus είχε πια
κυριαρχήσει επί του κόσμου, ένας ισχυρός οικονομολόγος αναγκάστηκε
να υπενθυμίσει πως κάποτε υπήρχε οικονομία χωρίς μαθηματικά:
104
Houston, From Dickens to Dracula, σ. 112-13.
107
«Οι νεότεροι οικονομολόγοι με δυσκολία θα το πιστέψουν, αλλά μέχρι τα
μέσα του αιώνα, δεν ήταν ασυνήθιστο, ένας θεωρητικός να ζητά
συγγνώμη επειδή χρησιμοποίησε μαθηματικούς τύπους. Επιπλέον
εξηγούσε πως αυτή η προσέγγιση δεν σήμαινε πως οι άνθρωποι ήταν
αυτόματα και χωρίς ελεύθερη βούληση».105
105
Mirowski, Machine Dreams, σ. 9.
108
προβλεφθούν οι τροχιές των κομητών και πλανητών. Αυτό είχε
συμβεί και στον κόσμο, στον οποίο κυριαρχούσε το «Νούμερο 2».
Οι μαθηματικοί τύποι, οι οποίοι προβλέπουν τα αποτελέσματα
οικονομικών χειρισμών, και από την άλλη επιβάλλουν
συγκεκριμένους χειρισμούς, δεν είναι απλά υποθέσεις, ούτε καν
περιγραφές των αγορών, αλλά αυτοί δημιουργούν τις αγορές. [Καί η
πρό-βλεψη πήρε τήν θέση τής πρό-νοιας καί τής θεωρίας]. Οι νόμοι
τους οποίους ακολουθούν τα ουράνια σώματα, δεν ενδιαφέρονται αν
εμείς πιστεύουμε σε αυτούς ή όχι, όπως ορθά επισημαίνει ο
κοινωνιολόγος Michel Callon.106 Τα πιο επιτυχημένα μοντέλα
αναφέρονται στο μέλλον. Τα «futures» (συμβόλαια μελλοντικής
εκπλήρωσης) και οι από τον καιρό του Newton «μοχλοί» τους: τα
παράγωγα είχαν καθορίσει τις τιμές για πράγματα, τα οποία ακόμα
δεν υπήρχαν.
Μπορούμε να αποδώσουμε και σε αριθμούς το μέγεθος αυτού του
εγχειρήματος. Η αξία των παραγώγων σε παγκόσμιο επίπεδο, αυξήθηκε
από το 0 που ήταν το 1970, σε 1200 τρισεκατομμύρια δολάρια το 2010.
Αυτός ο αριθμός είναι 20 φορές μεγαλύτερος από το ακαθάριστο εθνικό
προϊόν όλων των χωρών της γης. Γι’ αυτό μιλούν σήμερα ακόμα και οι
απογοητευμένοι νομπελίστες, περί «αλχημείας» των αγορών: είχε
πραγματοποιηθεί το αρχαίο όνειρο, να δημιουργεί κανείς χρυσό μόνο
με την σκέψη και το άγγιγμα. Και για τους ανθρώπους ισχύει πια η
διδασκαλία των αλχημιστών, πως η «εργασία» πρέπει να είναι μια
εργασία της ψυχής. Όποιος την κάνει σωστά, του ανήκουν τα πλούτη
της γης.
Για να καταστεί αυτό δυνατό, έπρεπε να κυλίσει το ρεύμα μέσα από τις
ηλεκτρονικές αρτηρίες των υπολογιστών, και οι άνθρωποι έπρεπε από
μόνοι τους να συνδεθούν με την κυκλοφορία μέσω του PC και του
κινητού τηλεφώνου. Ο υπολογιστής είχε γίνει και τα δυο: η αγορά
αλλά και το σπίτι του οικονομικού πράκτορα. Από την στιγμή αυτή οι
μαθηματικοί τύποι άρχισαν να λειτουργούν σαν τα γενετικά
προγράμματα. Μπορεί οι άνθρωποι να ήταν μη λογικοί, όχι όμως και
οι «αυτόματοι πράκτορες», οι οποίοι ενεργούσαν στην θέση των
ανθρώπων στις οικονομικές και άλλες αγορές. Συνέβη αυτό που,
σύμφωνα με τα αξεπέραστα λόγια του Hugh Kenner, συμβαίνει κάθε
φορά που ο κόσμος εισέρχεται σε μια νέα εποχή: «επεξεργάστηκαν τα
νέα συστήματα, και επινόησαν τον άνθρωπο που ταίριαζε σε αυτά»107.
106
Callon, ‘What Does It Mean to Say That Economics Is Performative?’
107
Hugh Kenner, The Counterfeiters (Οι παραχαράκτες): An Historical Comedy, σ. 41.
109
Αυτό το μεγάλο κοινωνικό πείραμα με τον άνθρωπο μέσα στα πλαίσια
της κοινωνίας (τον μη στρατιωτικό δηλαδή), είχε αρχίσει με την
αυτοματοποίηση των χρηματιστηρίων.
Δεν πρέπει να συγχύσουμε την κριτική στην ψηφιακή οικονομία με τον
σκεπτικισμό απέναντι στο αυτοκίνητο και τον σιδηρόδρομο. Στην
περίπτωση της ψηφιακής οικονομίας δεν μιλούμε πια για τεχνολογία,
αλλά για την κατασκευή μιας κοινωνικής μηχανής.
Στα trading pits (ανταλλακτήρια) των χρηματιστηρίων, οι έμποροι έγιναν
πρώτα ένα με τους υπολογιστές τους και τα προγραμματισμένα πλήκτρα
που υπολόγιζαν τους τόκους και τα options (τις επιλογές), και μετά
μετακινήθηκαν στο εσωτερικό τής μηχανής και κατοίκησαν τα κλειστά
δωμάτια των terminals (οθονών), όπως πριν από αυτούς το έκανε ο
στρατός.
108
Introduction: Machel Callon, ‘The Embeddedness of Economic Markets in Economics’, σ. 51.
110
αναλυτικές διαδικασίες που χρησιμοποιούνται για τα email, και σε όλες
τις αγορές που προσδιορίζουν την τιμή ενός ανθρώπου βάσει του
συνόλου των δεδομένων του και των ψηφιακών του επικοινωνιών.
Θα δούμε το «Νούμερο 2» σε δράση, σε ένα επόμενο κεφάλαιο. Σε αυτό
το σημείο μας ενδιαφέρει μόνο ο πράκτορας ως τεχνητός άνθρωπος,
σε όλο το μεγαλείο των προτιμήσεων και προκαταλήψεων του.
Ωθούμενο από τον αυξανόμενο βαθμό δικτύωσης των ανθρώπων, που
ήθελαν να συνεργαστούν και όχι να αγοράσουν ή να πουλήσουν (και
κυρίως τους εαυτούς τους), το Νούμερο 2 είχε ξεκινήσει για τα καλά, και
μπήκε με επιτυχία στα πάντα. Και τώρα στην αυγή του εμπορικού
ίντερνετ, ήταν η σειρά των ανθρώπων.
109
Philip Bobbitrt, Terror and Consent: The Wars for the Twenty-First Century, σ. 87.
111
Ένα αθώο, αλλά για τον λόγο αυτό ισχυρότερο, παιχνίδι δημοπρασίας
είναι το Google AdWords. Ο φιλόσοφος της επιστήμης George Dyson,
θεωρεί πως ο αλγόριθμος αυτός είναι ο ισχυρότερος που υπάρχει αυτή
την στιγμή στον κόσμο. Είναι πιο πολύπλοκος και πιο ικανός από κάθε
τύπο της θεωρίας των παιγνίων που χρησιμοποιήθηκε στον Ψυχρό
Πόλεμo110. Αυτό το λογισμικό, που συνδέει την αναζήτηση με την
διαφήμιση, και κάνει την Google πλούσια, έχει γίνει μια εργασία
ρουτίνας για το «Nούμερο 2».
Κάθε αναζήτηση που κάποιος άνθρωπος οπουδήποτε στον κόσμο κάνει,
είναι στην πραγματικότητα μια δημοπρασία που ελέγχεται από το
«Nούμερο 2», στην οποία η απόφαση που παίρνεται αφορά το ποια
διαφήμιση, με ποια τιμή θα εμφανιστεί στα δεξιά της οθόνης. Η
δημοπρασία παίζεται με αλγόριθμους από την θεωρία των παιγνίων, που
διαφέρουν πια από εκείνους που λειτουργούν στα hedge funds και την
αγορά παραγώγων.
«Η πώληση αγγελιών δεν παράγει μόνο κέρδος. Παράγει επίσης ένα
σωρό πληροφορίες για το γούστο και τις συνήθειες του χρήστη. Η
Google κοσκινίζει και επεξεργάζεται αυτά τα δεδομένα, για να
προβλέψει την μελλοντική καταναλωτική συμπεριφορά, για να
βελτιώσει προϊόντα και για να πουλήσει περισσότερες αγγελίες. Αυτά
είναι η καρδιά και η ψυχή του Googlenomics. Είναι ένα σύστημα
διαρκούς αυτοανάλυσης: ένας αναδραστικός βρόχος που κινείται από τα
δεδομένα. Αυτό το σύστημα δεν είναι μόνο το μέλλον της Google, αλλά
και καθενός που κάνει συναλλαγές online»111.
110
Dyson, ‘Conversation: Technology: A Universe of Self-Replicating
111
Steven Levy, ‘Secret of Googlenomics: Data-Fueled Recipe Brews Profitability’.
112
για πολύ καιρό κάτι άλλο. Και δεν πέρασε πολύς καιρός από τότε που
έγινε μηχανή - μάλιστα μια υπολογιστική μηχανή»112.
Εκλογές, διαμόρφωση κοινής γνώμης, πολιτική, ακόμα και το σύνταγμα
δυτικών δημοκρατιών, όλα αυτά πρόκειται να μετατραπούν σε
αυτοματοποιημένες αγορές: από μηδέν σε μερικά δισεκατομμύρια μέλη.
Αλλάζει η ουσία της ατομικής ζωής. Η ζωή αυτή, της οποίας έχουν
κλέψει την ταυτότητα και την πορεία, καταλαμβάνεται από το
«Νούμερο 2», όπως ένας ιός καταλαμβάνει ένα πρόγραμμα στον
υπολογιστή.
Για τον λόγο αυτό, όταν παρακολουθούμε την κρίση των αγορών, δεν
παρακολουθούμε ούτε το πορτοφόλι, ούτε τις τηλεοπτικές εκπομπές για
το χρηματιστήριο. Αυτός που ρίχνει την ματιά του εκεί, όπου το μόνο
πράγμα που γίνεται είναι η μετατροπή του μέλλοντος σε χρήμα, με την
βοήθεια αυτόματων μηχανών, παρατηρεί το μέλλον των
αυτοματοποιημένων αγορών, αυτό σημαίνει το μέλλον της
αυτοματοποιημένης κοινωνίας.
Όποιος θέλει να δει φαντάσματα μπορεί να πάρει το τραινάκι του τρόμου
στο λούνα παρκ. Όταν όμως ένα φάντασμα εμφανίζεται μέρα μεσημέρι,
και μπορούν να το δουν όλοι, τότε το πράγμα αρχίζει να γίνεται
ενδιαφέρον.
Υπάρχει η ελπίδα, πως ο σεβασμός προς το «Νούμερο 2» μπορεί να
ανταλλαγεί προς χάριν του σεβασμού για τις ιστορίες της ζωής, οι οποίες
δεν μπορούν να μειωθούν στο απλό προσωπικό συμφέρον κάποιου
γενετικά προγραμματισμένου εγωισμού μέσα μας. Και λίγη ελπίδα, ότι
στα πρόσωπα κυρίως Αμερικανών ειδικών και μαθηματικών προφητών,
που χρησιμοποιούν την έννοια κοινωνικό κράτος μόνο ως κατηγορία
(έγκλημα), θα ζωγραφιστεί ίσως κάτι άλλο από απλό μειδίαμα, όταν τους
παρουσιάσουμε τα τέρατα από την λογοτεχνία.
Εκείνοι όμως που με τους τύπους τους μείωσαν την λογική τού
ανθρώπου, και επιβάλλουν μια τέτοια λογική σε όλους (αυτοί είναι οι
αντιπρόσωποι της οικονομικής επιστήμης που ασκούν και την
μεγαλύτερη επιρροή), παράγουν ένα περίεργο θέατρο του παραλόγου.
Κάτω από την επιρροή της κρίσης, ο οικονομολόγος Paul de Grauwe,
δημοσίευσε ένα άρθρο αυτοκριτικής, στο οποίο εκφράζει την αμφιβολία
του για τον λογικό εγωισμό τού συνηθισμένου οικονομικού πράκτορα:
«επειδή όλοι καταλαβαίνουν την ίδια "αλήθεια", λειτουργούν όλοι με τον
112
Marcel Mauss, The Gift: The Form and Reason for Exchange in Archaic Societies, σ. 98.
113
ίδιο τρόπο. Για να προσομοιώσουμε λοιπόν το πόσο απρόβλεπτος είναι ο
κόσμος, αρκεί να προσομοιώσουμε την συμπεριφορά ενός πράκτορα (ο
αντιπροσωπευτικός καταναλωτής και ο αντιπροσωπευτικός παραγωγός).
Σπάνια είχε γίνει αποδεκτή μια τόσο τρελή ιδέα, από τόσο πολλούς
ακαδημαϊκούς»113.
Αυτό ήταν μια επιεικής έκφραση, γιατί ο Paul de Grauwe δεν θέτει
ερωτήματα περί του ρόλου και της ηθικής του «Νούμερο 2». Την
επόμενη μόλις μέρα, ένας άλλος οικονομολόγος ο Michael Wickens είχε
δημοσιεύσει στην ίδια στήλη (Financial Times) μια απάντηση που
αποδείκνυε ότι ο de Grauwe ήταν εντελώς λάθος. Μερικές βδομάδες
αργότερα ένα άλλο άρθρο, τέλειωνε ως εξής: «Ο καθηγητής Wickens
είχε δείξει πως ο κύριος de Grauwe ήταν λάθος, πράγμα που αποδεικνύει
ότι ο κύριος de Grauwe ήταν σωστός».114
Ας μη γελάσει πρόωρα όποιος, ως πράκτορας στην πραγματική ζωή, θα
μπορούσε να είχε ξεπηδήσει από κάποια ιστορία του Κάφκα. Ίσως η
λογοτεχνία και η τέχνη θα μπορέσουν να παίξουν πάλι ένα ρόλο, ώστε να
θυμίσουν σε μεμονωμένα άτομα πως ο άνθρωπος είναι απρόβλεπτος. Δυο
συγγραφείς από το ΔΝΤ, υπό την επιρροή της καταστροφής του 2010,
είχαν γράψει μια αποδομητική ανάλυση περί της αποτυχίας του
συστήματος, που στα μάτια τους ήταν αποτυχία όλων των
συμμετεχόντων στα οικονομικά πράγματα. Ξέσκισαν κυριολεκτικά τον
πράκτορα115. Και με ειρωνεία πρότειναν στον κλάδο να βάλει ένα νέο.
Ως υποψήφιο πρότειναν μια λογοτεχνική μορφή. Την Mrs. Rose από το
διήγημα του Faulkner «Ένα τριαντάφυλλο για την Emily». Μια ιστορία
τρόμου.
113
Paul De Grauwe, ‘Economics Is in Crisis: It Is Time for a Profound Revamp (βαθιά ανανέωση)’.
114
Luc E. Leruth and Pierre J. Nicolas, The Crisis and Miss Emily’s Perceptions, σ. 2.
115
Luc E. Leruth and Pierre J. Nicolas, The Crisis and Miss Emily’s Perceptions, σ. 2.
114
Σχόλια στο Ιστολόγιο του Αμέθυστου
Ανώνυμος (27/12/14 12:06 π.μ.): Κειμενάρα. Και εμείς στην Ελλάδα μιλάμε ακόμη
για αριστερά και δεξιά. Μετά το σαμάρωμα είμαστε για τσίπρα τελίκα. Άντε και καλό
πατσά...
amethystos (27/12/14 3:09 μ.μ.): Υπάρχει καί ολόκληρο. Στήν λίστα βιβλίων δίπλα.
Μ (27/12/14 3:19 μ.μ.): Φοβερά πράγματα! Οι εικονικές αξίες στον πλανήτη είναι
1200 τρις όταν το παγκόσμιο ΑΕΠ είναι 50-60 τρις.. (20 φορές περισσότερο!). Μια
τεράστια φούσκα που είναι έτοιμη να σκάσει!
Ξεπέρασαν το βασιλιά Μίδα.. δημιουργούσαν χρυσάφι με ένα άγγιγμα!
Επίσης συγκλονιστικά είναι αυτά που λέει για τους ισχυρότερους αλγόριθμους στον
κόσμο που ανήκουν στην google!!
Είμαστε όλοι πειραματόζωα, οι συνήθειες οι επιλογές και οι προτιμήσεις μας
επεξεργάζονται συνεχώς… Γινόμαστε όλο και πιο προβλέψιμοι και κατά συνέπεια
διαχειρίσιμοι… Η ελευθερία του ανθρώπου έχει τελειώσει..
Μ (27/12/14 3:26 μ.μ.): 2:50 Μακάρι να ήταν μυθιστόρημα. Δυστυχώς πρόκειται για
την αληθινή ιστορία της μεγαλύτερης απάτης που μόνο ο ίδιος ο Εωσφόρος θα
μπορούσε να επινοήσει και να εμπνεύσει τον άνθρωπο να την υλοποιήσει…
115
10. Το νευρικό σύστημα
Για πρώτη φορά γίνεται σαφές: ο άνθρωπος δεν χρειάζεται σώμα
για να λειτουργήσει στον κόσμο, χρειάζεται μόνο γερά νεύρα
Το νούμερο 2 δεν είναι πια ένα πλάσμα που βρίσκεται πάνω στο
χαρτί. Για όσο βρισκόταν μόνο στα βιβλία, ήταν φανερό πως
υπηρετούσε ως ιδεολογία για ένα μεγάλο φάσμα ανθρώπων, που
ξεκινούσε από τον οικονομολόγο από το Σικάγο Milton Friedman, και
έφτανε μέχρι τα παρακλάδια του θατσερισμού. Ο ηλεκτρισμός ήταν που
κατέστησε το «νούμερο 2» αυτό που κατέληξε να είναι.
116
Mary W. Shelley, Frankenstein, σ. 11.
116
Το τέρας του Dr. Frankenstein, που
είχε ζωντανέψει με αστραπές και
γαλβανικό ρεύμα, βρισκόταν επίσης
μόνο πάνω στο χαρτί μέχρι τώρα.
Έπρεπε να περάσει σχεδόν 150 χρόνια
σε χειμερία νάρκη στους αιώνιους
πάγους, πριν του δοθεί η δεύτερη
ευκαιρία. Όλος ο κόσμος αναφέρεται
τώρα στο τέρας του Frankenstein,
λες και υπήρξε στην πραγματικότητα. Δεν άλλαξαν η φαντασία, οι
επιθυμίες και τα πάθη των ανθρώπων, αλλά μόνο οι τεχνολογικές
δυνατότητες πραγματοποίησης τους. Ο «Frankenstein» της Mary
Shelley ήταν, όπως τόσο κατά τον 19ο αιώνα, μια δοκιμαστική κούρσα
για την φαντασία. Το τέρας ήταν εκεί. Έλειπε μόνο η σπίθα που θα το
ζωντάνευε.
Ζούμε στην εποχή του δεύτερου αυτού κύματος σκέψεων, θεωριών και
ιδεολογιών, οι οποίες κάποτε δοκιμάστηκαν κάτω από άλλες
προϋποθέσεις, και απέτυχαν. Στις αποτυχίες αυτές ανήκουν οι
καταστροφές στα πλαίσια του οικονομικού καπιταλισμού, η
εκμηχάνιση του ανθρώπου, ο κατακερματισμός του ανθρώπινου
εαυτού με σκοπό την καλύτερη εκμετάλλευση του, η
εμπορευματοποίηση των κοινωνικών σχέσεων. Όλα αυτά
κυριαρχούσαν κάποτε στα εργαστήρια των αλχημιστών, κατά την εποχή
του απολυταρχισμού, της βιομηχανικής επανάστασης, όπως και στα
βιομηχανικά συμπλέγματα των αρχών του 20ου αιώνα.
Όταν κάτι γίνεται για πρώτη φορά είναι πάντα σωματικό: παραγωγή
χρυσού από μόλυβδο, ανάσταση νεκρών με ηλεκτροπληξία, μετατροπή
αυτομάτων σε ανθρώπους. Τέτοια οράματα περί του ανθρώπου
φυλακίζονται με τρομερούς κόπους σε σπηλιές, ή εξορίζονται στους
πόλους, ή απλά θεωρούνται ως παιδικότητες. Εκεί περιμένουν σαν τους
Έλληνες Tιτάνες κάτω από τη γη, ή όπως ο Sauron στην Mordor, την
ημέρα της επιστροφής με νέα μορφή και κάτω από καλύτερες συνθήκες.
Η φαντασία των πολιτισμών γνωρίζει εκατοντάδες τέτοια παραδείγματα.
Ας ονομάσουμε ένα: η επιστροφή των freak animals ή η
απελευθέρωση των τεράτων.
117
Αυτή η ιστορική επισήμανση είναι σημαντική, για να καταλάβουμε
ποια όνειρα ονειρευόμαστε αυτή την στιγμή. Η ιστορία δεν ξεκινά με
την Apple ή την Microsoft, ούτε και με την υπολογιστική μηχανή του
πρωτοπόρου των υπολογιστών Konrad Zuse. Το λογισμικό (software)
το οποίο οδήγησε στην κατασκευή αυτών των μηχανών, αποτελείται
εδώ και αιώνες, όχι από μαθηματικούς κωδικούς, αλλά από την
οικονομική επιθυμία για ένα είδος καθολική μηχανής σκέψης, ένα
αυτόματο προς έλεγχο της σκέψης, για ζωντάνεμα του μη ζώντος, για
επικοινωνία με και τήν παρακολούθηση των απόντων.
118
μη σύμπαντος, η ίδια οικονομία της σκέψης, η ίδια υπολογισιμότητα
αγορών και πωλήσεων. Το φάσμα ξεκινά από τα νευρικά κύτταρα και
φτάνει μέχρι τις αποφάσεις περί επενδύσεων με τα χρήματα
συνταξιοδοτικών ταμείων.
Υπάρχουν επίσης και νεκροί κλάδοι πάνω στο γενεαλογικό δέντρο του
«νούμερο 2». Ο ένας ήταν η προσπάθεια να τον ζωντανέψουν με την
βοήθεια του ηλεκτρισμού, και να τον κάνουν υπηρέτη του κυρίου του ή
εργάτη σε εργοστάσιο. Το αδιέξοδο όμως στο οποίο κατέληξε ο 18ος
αιώνας, οδήγησε σε μια νέα γνώση, με την οποία καταπιάστηκαν και
πάλι 100 χρόνια αργότερα: η ζωτική ενέργεια δεν ήταν ο
ηλεκτρισμός, αλλά η ηλεκτρική ανταλλαγή πληροφοριών. Η αποτυχία
στην πρώτη προσπάθεια να ζωντανέψει το «νούμερο 2», ήταν ότι
συνέδεσαν τα ηλεκτρόδια κατευθείαν στο ζωντανό σώμα, αντί να τα
χρησιμοποιήσουν για να συνδέσουν δυο ζωντανά πλάσματα μεταξύ τους.
119
ΕΩΣΦΟΡΙΚΗ ΜΕΡΙΜΝΑ. Η ΛΑΤΡΕΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΥ ΑΓΙΟΥ ΞΥΛΟΥ
(HOLLY-WOOD) ΟΠΟΥ ΣΤΑΥΡΩΝΕΤΑΙ ΣΗΜΕΡΑ Ο ΚΥΡΙΟΣ
ΚΑΤΕΚΤΗΣΕ ΤΑ ΠΑΝΤΑ.]
120
Παντού στην Ευρώπη διαμέλιζαν ζώα και συνέδεαν τα μέλη με πηγές
ηλεκτρισμού: κεφάλι αγελάδας, πόδι κότας, σκουλήκια. Αναλόγως
τού παρατηρητή, το γεγονός ήταν ένα πνευματικό, ή επιστημονικό ή
οικονομικό εγχείρημα. Συχνά όλα μαζί. Τίποτα δεν μπορούσε να
παρατηρηθεί απομονωμένο: το σώμα του ζώου και του ανθρώπου δεν
ήταν τίποτα άλλο από ένα οικονομικό κύκλωμα, animal economy, και
αποτελούσε πρότυπο για την πραγματική οικονομία. Οι νόμοι της
φύσης που ανακαλύπτονταν μέσα στο σώμα μπορούσαν να
μεταφερθούν κατευθείαν στην οικονομία και την κοινωνία. Μέσα σε
λίγα χρόνια είχε προκύψει μια εξαιρετικά σημαντική διασύνδεση: ο
ηλεκτρισμός είχε καταστεί σύμβολο της ζωτικής ενέργειας, και
σύμβολο οικονομικού πλούτου.
121
Τότε όμως, ένας ένθερμος οπαδός του Galvani είχε την έμπνευση. Γιατί
να συνδέεται ο ηλεκτρισμός στα νεύρα, όταν ο ίδιος ο ηλεκτρισμός
μπορεί να δημιουργήσει ένα νευρικό σύστημα; Γιατί να ζωντανέψει
κανείς ολόκληρο το σώμα, αφού μόνο το πνεύμα θέλει να έχει; Ήδη
εκείνη την εποχή είχε κάποιος την ιδέα πως μπορεί να γίνει αυτό. 150
χρόνια πρόωρα, αλλά με ένα μήνυμα επίκαιρο: ζωτική ενέργεια δεν
είναι ο ηλεκτρισμός, αλλά ζωή είναι η ανταλλαγή πληροφοριών.
122
έμπιστες πηγές, πως ο Ναπολέων είναι απογοητευμένος από την έλλειψη
αξιοπιστίας των οπτικών μέσων μεταφοράς μηνυμάτων. Ο Ναπολέων
μάλιστα είχε δει όχι μόνο τα στρατιωτικά, αλλά και τα οικονομικά
προτερήματα της νέας τεχνολογίας.
Όσο πιο μεγάλος ο βαθμός της συγχώνευσης, τόσο πιο γρήγορη, αιθέρια,
αλάνθαστη η επικοινωνία. Αλλά και αυτό το σύνολο διαμελίζεται όλο και
πιο πολύ. Στο τέλος δέν χρειάζεται ούτε η γλώσσα, ούτε ολόκληρο το
118
Laura Otis, Networking: Communicating with Bodies and Machines in the Nineteenth Century, σ.
121.
119
Laura Otis, Networking: Communicating with Bodies and Machines in the Nineteenth Century, σ.
10.
123
χέρι - έμεινε μόνο ο αντίχειρας που δείχνει προς τα πάνω στο
Facebook.
Στα 200στα γενέθλια τού Galvani το 1937, την εποχή του τηλέγραφου
και του τηλεφώνου, ήταν σε όλους σαφές, τι πραγματικά είχε εμφανιστεί
στον κόσμο: «Αυτό που στα χέρια του Galvani ήταν σε θέση να
κινήσει ένα μυ, μετέφερε την φωνή του Marconi από την μια άκρη
του ωκεανού στην άλλη»120.
120
Laura Otis, Networking: Communicating with Bodies and Machines in the Nineteenth Century, σ.
228.
121
Bram Stoker, Dracula, σ. 70.
124
οποίο ο Bram Stoker ηχογραφεί την ιστορία του «Dracula». Οι άνθρωποι
προσπάθησαν με τα σύγχρονα μέσα επικοινωνίας, να επικοινωνήσουν όχι
μόνο μεταξύ τους, αλλά και με ένα δεύτερο, άυλο ον.
Στο τέλος του 20ου αιώνα, το σύστημα αυτό ήταν τέλειο: από τα
γονίδια μέχρι τα νεύρα και τις αυτόματες αγορές, λειτουργούσαν τα
πάντα βάσει των μοντέλων τής νεοκλασικής και νεοφιλελεύθερης
οικονομίας. Και η θεωρία των παιγνίων είχε καταφέρει να
διαμορφώσει ακόμα και τις σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων βάσει
αυτής της εικόνας.
125
ΑΝΑΛΑΜΒΑΝΟΥΝ ΤΟΝ ΕΓΚΑΤΕΙΛΗΜΕΝΟ ΡΟΛΟ ΤΟΥ
ΣΩΜΑΤΟΣ].
Μ (27/12/14 6:29 μ.μ. και 7:11 μ.μ.): Τα πάντα εξαρτώνται από τον ηλεκτρισμό. Αν
αυτή τη στιγμή έπαυε να υπάρχει θα τελείωνε όλη η ηλεκτρονική δικτατορία, η
χειραγώγηση και η δημιουργία του σύγχρονου ανθρώπινου μορφώματος. Αλλά
φυσικά αυτό δεν πρόκειται να γίνει. Και αν γινόταν ο πληθυσμός στη γη δεν θα
επιβίωνε.. εκτός από λίγους.
Δεν ήταν καλύτεροι οι άνθρωποι παλιότερα.. νομίζω ότι μπορεί να ήταν και
χειρότεροι. Ακούμε ιστορίες από τις γιαγιάδες μας απίστευτες, για μεγάλη
σκληρότητα και κακομεταχείριση ανθρώπων και ζώων. Ακούμε ότι δεν υπήρχε
συγχώρηση ούτε έλεος σε παραστρατήματα. Ακούμε για ξυλοδαρμούς στο σπίτι στο
σχολείο ακόμα και στο στρατό..
Το μόνο που υπήρχε ήταν ίσως η ντροπή και το φιλότιμο, το οποίο έγινε ξετσιπωσιά
και ατιμία σε πολλούς.
Άρα λοιπόν είναι η τεράστια επίδραση της σύγχρονης τεχνολογίας, που μας έχει
αλλοιώσει, μας έχει διαστρέψει.
Η εναλλαγή εικόνων στη διαφήμιση γίνεται σε χρόνο μικρότερο απ' όσο χρειάζεται ο
εγκέφαλος για να αποδεχτεί ή να απορρίψει μετά από επεξεργασία, την πληροφορία
που δέχεται. Όλα δουλεύουν και λειτουργούν με βάση τις πιο σύγχρονες ψυχολογικές
μεθόδους.
Ένα μικρό παιδί αντί να παίζει στη φύση με φίλους, έχει στο F.B. τους εικονικούς
δεκάδες "φίλους" και περιμένει πόσα "like" θα δεχτεί για να νιώσει καλά.. και αυτά
που βλέπει και θαυμάζει είναι όλοι οι διεστραμμένοι της μουσικής βιομηχανίας..
Αυτό αν καταφέρει να διαφοροποιηθεί μεγαλώνοντας από το "σωρό" από τη μάζα..
θα είναι ήρωας. Πραγματικά όλοι βαλλόμαστε από παντού με ένα καταιγιστικό
τρόπο.. αλλά οι μικρές ηλικίες δεν έχουν αντιστάσεις.. Γι’ αυτό βλέπουμε μια μαζική
μεταμόρφωση της ανθρωπότητας.. κάθε δεκαετία και ένα παγκόσμιο άλμα προς
ΚΑΤΙ ΑΛΛΟ.. μια νέα μορφή, άγνωστη και αποκρουστική.. Ακόμα και οι ζωγραφιές
στα παιδικά βιβλία είναι άχαρες και ακαλαίσθητες πια, όπως γίνεται σιγά σιγά και η
ψυχή μας..
Επειδή δεν θέλω να γενικεύω, διευκρινίζω ότι μιλάω για το καθαρά ανθρώπινο
στοιχείο, το οποίο σε κάθε εποχή έχει τα χαρακτηριστικά του. Διαχωρίζω φυσικά τον
πιστό άνθρωπο ο οποίος είναι διαχρονικός και μοιάζει με τον Κύριό του ανεξάρτητα
από την εποχή στην οποία ζει.
Τώρα τα γενικά χαρακτηριστικά μιας εποχής.. η λεγόμενη "αθωότητα" που όλοι
ζηλεύουμε νομίζω ότι έχει να κάνει περισσότερο με εξωγενείς παράγοντες οι οποίοι
διαμορφώνουν την κοινωνία αλλά και την ατομική συμπεριφορά, και τον τρόπο ζωής,
σκέψης και ύπαρξης.. Μ.
126
11. Ανδροειδές (Android)
Δεν πρόλαβαν να συναρμολογηθούν τα πρώτα αυτόματα, και ήδη
διαμελίζεται ο άνθρωπος
Ένας ενθουσιασμένος με τα
πράγματα αυτά της εποχής
εκείνης, έγραψε για ένα
πολύ δημοφιλές αυτόματο,
την πάπια: «Μπορούμε να
δούμε πως καταπίνει το
φαγητό της με μεγάλη
όρεξη, πίνει με μέτρο,
χαίρεται όταν έχει πιει, συγυρίζει τα φτερά της, σταματά για λίγο και
τελικά ενεργείται...». Η αυτοκράτειρα Μαρία Θηρεσία είχε μια μηχανή
που μπορούσε να γράφει.
127
δεν μπορούσαν στην αρχή να πιστέψουν πως η μουσική μπορούσε να
προέρχεται από το αυτόματο»122.
122
Simon Schaffer, ‘Enlightened Automata’, σ. 136.
123
Simon Schaffer, ‘Enlightened Automata’, σ. 138.
128
σχολαστικός βασιλιάς των μικρών μηχανών» όπως τον αποκάλεσε ο
Michel Foucault124, παρήγγειλε να του φτιάξουν αυτόματα που θα ήταν
δικά του.
124
Michel Foucault, Discipline and Punish, σ. 136. Quoted in Simon Schaffer, ‘Enlightened Automota’,
σ. 140.
125
Simon Schaffer, ‘Enlightened Automata’, σ. 143-4.
126
Minsoo Kang, Sublime Dreams of Living Machines: The Automaton in the European Imagination, σ.
111.
129
Το ότι τα ζώα δεν είναι τίποτε άλλο από αυτόματα, το είχε ήδη βάλει στα
κεφάλια ο René Descartes: ο άνθρωπος έχει ψυχή, κατά τα άλλα δεν
διαφέρει σε τίποτε από τα ζώα. Ο Joseph Spence, που είχε δει την
πάπια το 1741 στο Παρίσι, έγραψε στην μάνα του μια επιστολή όπου
επεκτείνει την σκέψη αυτή: καλοί τεχνίτες «είναι σε θέση να
δημιουργήσουν ένα ζώο από ένα μηχανισμό, ο οποίος μπορεί να κάνει τα
πάντα, όπως ένα πραγματικό ζώο»127.
Αυτή η κοσμοθεωρία ήταν ότι πιο κατάλληλο για τις ανάγκες της
εποχής που αναδυόταν, που χαρακτηριζόταν από την απαίτηση της
οικονομίας για αποτελεσματικότητα και εκμετάλλευση, και από την
πολιτική βούληση για έλεγχο μέσω ενός κεντρικού εγκεφάλου.
127
Minsoo Kang, Sublime Dreams of Living Machines: The Automaton in the European Imagination, σ.
111.
128
Thomas Hobbes, Leviathan, σ. 7.
130
φλογεροπαίκτης και ο τυμπανιστής και η χορεύτρια, ακόμα και η
πάπια ήταν εργοστάσια παραγωγής κοσμοειδώλων.
Από παντού, από τον Immanuel Kant στο Königsberg μέχρι τον Γάλλο
γιατρό και οικονομολόγο François Quesnay (1694-1774), έρχονταν
γνωματεύσεις για το μέχρι ποιο βαθμό οργάνωσης ένα κράτος είναι
μηχανή, και από ποιο σημείο και πέρα η μηχανή μετατρέπει το κράτος σε
τυραννία. Το αποφασιστικό γεγονός όμως ήταν αυτό που ο ιστορικός
Simon Schaffer ονόμασε γέννηση της «τέχνο-πολιτικής»130.
129
Michel Foucault, Discipline and Punish, σ. 136. Quoted in Simon Schaffer, ‘Enlightened Automota’,
σ. 140.
130
Schaffer, ‘Enlightened Automata’, σ. 139–48.
131
Πρέπει απλώς να δούμε τι έκαναν ο Quesnay και οι θαυματοποιοί-
μηχανικοί κατασκευαστές αυτομάτων, στο Παρίσι: ονειρεύονταν
μηχανές, οι οποίες δε θα προσομοίωναν μόνο την ανθρώπινη ανατομία
στο σύνολο της, κάθε κόκαλο και κάθε άρθρωση, αλλά που θα
προσομοίωνε και τους μύες, και με την βοήθεια υδραυλικών μηχανών
την κυκλοφορία του αίματος. Το ότι είχαν συλλάβει το ανθρώπινο
σώμα ως κυκλοφορία, δεν είχε ακόμα διαδοθεί στους κύκλους των
γιατρών. Οι περισσότεροι αποδέχονταν ακόμα την θεωρία του
Γαληνού, ότι το αίμα δημιουργείται στο συκώτι και φεύγει
βγαίνοντας έξω από τα αγγεία.
131
Margaret Schabas, The Natural Origins of Economics, σ. 47.
132
ανέλαβε τον ρόλο του αίματος, και αργότερα οι κβαντικές διαδικασίες
ανταλλαγής σωματιδίων στο επίπεδο της ατομικής δομής.
Ένας γάμος που δεν έγινε στον ουρανό αλλά στους μηχανισμούς των
ρολογιών του βιομηχανοποιημένου ανθρώπου μιας βιομηχανικής
κοινωνίας.
132
Nancy Cartwright, The Dappled World: A Study of the Boundaries of Science, σ. 1.
133
Το να κατηγορούμε τους επικριτές της τεχνολογικής καινοτομίας ως
Luddites (Λουδίτες: Άνθρωποι που απορρίπτουν τις τεχνολογικές
καινοτομίες ως «επίθεση των μηχανών». Ο όρος σχετίζεται με το εργατικό
κίνημα που εκδηλώθηκε στην Αγγλία στις αρχές του 19ου αιώνα (1811-
1816), κυρίως από Άγγλους υφαντουργούς, οι οποίοι κατέστρεφαν τις
κλωστοϋφαντουργικές μηχανές, φοβούμενοι τις επιπτώσεις της
Βιομηχανικής Επανάστασης), αυτό δείχνει απίστευτη αφέλεια. Η κριτική
των τεχνολογιών είναι πάντα κριτική των κοινωνικών και διανοητικών
καταναγκασμών που αυτές προκαλούν, επειδή η οικονομία τίς
εκμεταλλεύεται ως μοντέλα ερμηνείας. Ο La Mettrie είχε γράψει: «Ο
άνθρωπος είναι μια μηχανή που κουρδίζει η ίδια τον εαυτό της»133.
133
Schaffer, ‘Enlightened Automata’, σ. 142.
134
Kenner, The Counterfeiters, σ. 40.
135
Schaffer, ‘Enlightened Automata’, σ. 144.
134
Η μόδα των παιχνιδιών είχε πια τελειώσει στην Γαλλία. Τα αυτόματα
είχαν παραγάγει στρατιώτες και υπηκόους. Τώρα ήταν σειρά να
παράξουν καταναλωτές και αγορές.
Ο Τζον Τζόζεφ Μέρλιν είχε αγοράσει τα αυτόματα από την Γαλλία και
τα έφερε στο Λονδίνο, στο μουσείο του, το οποίο έχαιρε ακόμα
καλύτερης φήμης από τα θαυμαστά έργα του Vaucanson κατά την
περίοδο που μεσουρανούσαν.
136
Schaffer, ‘Enlightened Automata’, σ. 138.
137
Schaffer, ‘Enlightened Automata’, σ. 138.
135
Στην πραγματικότητα, οι άνθρωποι έβλεπαν αλγορίθμους, χωρίς να
το γνωρίζουν. Τότε δεν ήταν όπως σήμερα γραμμένοι σε κώδικες, αλλά
χειροπιαστοί. Προετοίμασαν όμως τον άνθρωπο για ένα κόσμο
κατανομής της εργασίας και διαμελισμού. Ο διαμελισμός του
μηχανισμού των ρολογιών, όπως το εξηγεί ο Otto Mayr, θεωρούνταν από
τον 17ο αιώνα «απεικόνιση της ανάλυσης»138. Ήταν μια ασυνείδητη
διεργασία, που είχε περισσότερη σχέση με την ζήτηση τεχνητών μελών
του σώματος παρά με τις ανάγκες της σύγχρονης βιομηχανίας. Αυτό
όμως που εκτελούσε (η διεργασία αυτή) ήταν ακριβώς αυτό που
σήμερα κάνουν αδιαλείπτως οι αλγόριθμοι: τον διαμελισμό της
σωματικής και πνευματικής εργασίας σε τύπους, οι οποίοι έχουν
σκοπό να μετρήσουν την φυσική, και συνεπώς την οικονομική αξία
της σκέψης.
138
Mayr, Authority, Liberty, and Automatic Machinery in Early Modern Europe, σ. 84.
139
Schaffer, ‘Enlightened Automata’, σ. 134.
136
Ο ρομαντικός ποιητής William Wordsworth, ήταν από τους λίγους, που
στα συμπαθητικά ανδροειδή του θεάτρου Haymarket του John-Joseph
Merlin (ελευθερότεκτων, κατασκευαστής ρολογιών, κατασκευαστής
μουσικών οργάνων και εφευρέτης), είχε δει κάτι άλλο. Αυτός δεν
πανηγύρισε. Αυτό που είδε το ονόμασε «Βουλή των Τεράτων».
Όταν το τεχνητό είδος ζώου είχε πια φύγει από την παγκόσμια σκηνή
της φαντασίας, τα μεγάλα έθνη κατοικούνταν από μηχανήματα, τα
οποία δρούσαν αυτόνομα και ήταν σε θέση να ασκούν αυτοέλεγχο.
Έδιναν την εντύπωση πως ήταν μια μετάλλαξη των εύθραυστων
αυτόματων. Τα νέα αυτόματα όμως δεν τα χαιρετούσαν πλέον με
χειροκροτήματα και χαρές των πανηγυριών, αλλά με σεβασμό (δέος)
ή φόβο.
137
12. Σενάριο Εγκέφαλος
Ο άνθρωπος γίνεται συμβατός με τα αυτόματα
Ακόμα και ο Sigmund Freud είχε δανειστεί από τον κόσμο των
μηχανών τις μεταφορές του όπως πίεση, ενέργεια, δύναμη και
απώθηση, με τις οποίες ερμήνευσε το ασυνείδητο. Όποιος μιλά για
μηχανές, ή όπως σήμερα για τους υπολογιστές, μιλά πάντα και περί
κοινωνικής φυσικής.
140
Βλέπε Langdon Winner, The Whale and the Reactor: A Search for Limits in a Age of High
Technology («Do Artifacts Have Politics;»), το οποίο αναφέρει επίσης μια σειρά από μερικές φορές
αμφιλεγόμενα παραδείγματα.
141
Mayr, Authority, Liberty, and Automatic Machinery in Early Modern Europe, σ. 197.
138
Με τον «governor» η ατμομηχανή είχε εδραιώσει στα κεφάλια των
ανθρώπων την έννοια της αυτορρύθμισης. Όμως: η βαλβίδα
ασφαλείας δεν ήταν εκεί για να προστατεύσει τους ανθρώπους. Όταν
ο άνθρωπος δεν πρόσεχε, η μηχανή είχε την συνήθεια να κόβει χέρια και
πόδια. Η βαλβίδα δεν το απέτρεπε αυτό. Μάλλον εξυπηρετούσε την
προστασία του συστήματος, ώστε να μην διαλυθεί η ακριβή μηχανή.
Αυτή ήταν η δεύτερη «πολιτική» δήλωση της μηχανής: η
λειτουργικότητα της συσκευής είναι πιο σημαντική από την
λειτουργικότητα τού ανθρώπου.
Την στιγμή ακριβώς που ο William Wordsworth είχε δει την «βουλή των
τεράτων» στο Λονδίνο, μια μητέρα με τον μικρό της γιο πήγαινε στο
μουσείο του Μέρλιν. Χρόνια αργότερα ο μικρός θα θυμάται ακόμα την
«χορεύτρια» του Vaucanson, «μια θαυμαστή μπαλαρίνα, με ένα πουλί
πάνω στον δείκτη του δεξιού της χεριού, που κουνούσε την ουρά του,
142
Herbert Sussman, Victorian Technology: Invention, Innovation, and the Rise of the Machine, σ. 50.
139
φτερούγιζε και άνοιγε το ράμφος του. Η κυρία αυτή ήταν πολύ
ελκυστική. Τα μάτια της είχαν μια εκφραστική δύναμη και ήταν
ακαταμάχητα»143.
143
Kenner, The Counterfeiters, σ. 37.
144
Kenner, The Counterfeiters, σ. 37 και 108.
145
Mirowski, Machine Dreams, σ. 34–5.
140
πραγματικές ατμομηχανές: ένα προσθετικό μέλος για το ανερχόμενο
στρώμα επιχειρηματιών και εμπόρων, οι οποίοι έπρεπε να
συγχωνευτούν με τους αριθμούς, τα κέρδη και τις λειτουργίες τού νέου
συστήματος που αναπτυσσόταν, του καπιταλισμού.
Ήταν όμως πολύ νωρίς για το «νούμερο 2». Επειδή τότε κανείς δεν ήθελε
να κατασκευάσει την ατομική βόμβα, ούτε χρειαζόταν διαδικασίες
έκδοσης στρατιωτικών διαταγών όπου δεν παρεμβάλλονταν άνθρωποι, η
βρετανική κυβέρνηση ενδιαφέρθηκε εφήμερα για το πρόγραμμα. Ο
Babbage παραπονιόταν πως ο παλιός κόσμος ενδιαφερόταν μόνο για
την χορεύτρια του, αλλά όχι για την διαφορική μηχανή του. Στο
διαμέρισμα του, είχε στο ένα δωμάτιο την χορεύτρια, και σε ένα άλλο
την υπό κατασκευή υπολογιστική μηχανή του: σχεδόν κανένας
επισκέπτης δεν ενδιαφερόταν για την
αφηρημένη μηχανή, όλοι ήθελαν να
δουν την προσομοίωση τού ανθρώπινου
αυτόματου. Η διαφορική μηχανή όμως
ήταν αυτή που θεμελίωνε την ιδέα του
αυτόματου. Ο Babbage δεν μπορούσε
να γνωρίζει, πως σήμερα, 150 χρόνια
αργότερα, την εποχή των «Big Data»,
θα δημιουργούσαν τεράστιες υπεραγορές δεδομένων, αποθήκες και
βιομηχανίες για την ανθρώπινη σκέψη. Για τον λόγο αυτό ήταν ακόμα
πιο προφητικό το γεγονός πως την μηχανή του την ονόμασε
«εργοστάσιο».
141
που προσπαθούσαν να επιτύχουν με άλλα μέσα. Γύρω στο 1851 είχε
εξαπλωθεί η «mesmeric mania», που ήθελε με την σωματική ενέργεια
να δημιουργήσει από τον άνθρωπο ένα αυτόματο ον, δυνατό σαν
ατμοκίνητο σφυρί, έξυπνο σαν τον Νεύτωνα και με την δυνατότητα
πρόβλεψης του μέλλοντος (όλα αυτά που έχουμε σήμερα, μόνο που τότε
δεν χρησιμοποιούσαν τύπους αλλά τον ίδιο τον άνθρωπο)146.
146
Alison Winter, Mesmerized: Powers of Mind in Victorian Britain, σ. 285.
147
Alison Winter, Mesmerized: Powers of Mind in Victorian Britain, σ. 4.
142
σκεφτούμε ότι ο Babbage παραπονιόταν πως όλοι αγαπούσαν την
χορεύτρια του, αλλά κανένας δεν ενδιαφερόταν για την διαφορική του
μηχανή, μπορούμε να συμπεράνουμε ότι ο μεσμερισμός ήταν αναγκαίο
να εμφανιστεί, γιατί συνδύαζε τα χτυπητά χαρακτηριστικά ενός
αυτομάτου που χορεύει με αυτά μιας μηχανής που σκέφτεται - όλα αυτά
μέσα στο σώμα ενός ανθρώπου. Ο μεσμερισμός μετέτρεψε μια γυναίκα
σε μηχανή και απέδειξε, πως το μηχανικό μέρος ενός ανθρώπου ήταν
σε θέση, όπως και η διαφορική μηχανή, να εκτελέσει πνευματική
εργασία, χωρίς να παρεμβάλλεται θέληση ή σκέψη»148.
Αυτό μπορούμε να το διαβάσουμε σαν την γενική πρόβα για τον αιώνα
μας, που χαρακτηρίζεται από την οικονομία της πληροφορίας. Μόνο ο
πρωταγωνιστής δεν ταιριάζει, ο υπολογιστής δηλαδή, γιατί δεν είχε
ακόμα εφευρεθεί τότε. Τα όνειρα είναι τα ίδια μόνο το μέσο ή το
εργαλείο, που θα τα μεταφέρει από το σενάριο στην πραγματικότητα
δεν είχε ακόμα βρεθεί.
148
Alison Winter, Mesmerized: Powers of Mind in Victorian Britain, σ. 57.
149
Alison Winter, Mesmerized: Powers of Mind in Victorian Britain, σ. 289.
143
προσπαθήσει να τα επιτύχει μέσω του δρόμου της ψυχολογίας, που
είχε αρχίσει με τις seance και κατέληξε σε μια εποχή πλύσης
εγκεφάλου, με τα εκλεπτυσμένα μέσα κατήχησης, μαζικής υποβολής
και «προπαγάνδας», εν συντομία: με τους «μυστικούς αποπλανητές».
Αυτό ήταν το διαφοροποιόν στοιχείο μεταξύ του 20ου και 21ου αιώνα:
σήμερα υπάρχει η δυνατότητα να προβλεφθεί και να καθοδηγηθεί ο
κάθε άνθρωπος στο επίπεδο των επιθυμιών του. Η ψυχολογία των
μαζών, που είχε δημιουργηθεί στα σαλόνια του Λονδίνου, χειριζόταν
«δυνάμεις», όχι άτομα.
150
Jackson Lears, Fables of Abundance: A Cultural History of Advertising in America, σ. 224.
144
του παιχνιδιού. Ο καιρός τότε δεν ήταν ώριμος για τον εγωιστικό
δίδυμο του ανθρώπου. Ίσως γιατί η ιδέα περί μιας μηχανής, που
εξαναγκάζει τον άνθρωπο όχι μόνο να δουλεύει βάσει της οικονομίας,
αλλά και να σκέφτεται με μια οικονομική λογική, ξεπερνούσε τα όρια
της φαντασίας.
Τότε όμως εμφανίστηκε και μια άλλη παραλλαγή του τέρατος στα
μυθιστορήματα, ένα ον της πόλης, που βρισκόταν μεν στην πλευρά του
νόμου, ήταν όμως ένα είδος τέρατος. Αυτό το γέννημα του δικαίου και
του νόμου, ιχνηλατούσε τους ανθρώπους, συνδύαζε ενδείξεις από μια
φαινομενικά ασύνδετη μάζα πληροφοριών, και ήταν διαρκώς έτοιμος να
αποκαλύψει, ανθρώπους (ή ζώα) που ισχυρίζονταν πως ήταν κάτι το
οποίο δεν ήταν. Ο Edgar Allan Poe είχε βάσει αυτού του μοντέλου
δημιουργήσει τον υπερεγκέφαλο Dupont. Ο Sherlock Holmes, που ο
Conan Doyle τον έβαλε να κατοικεί μερικά βήματα από το σπίτι του
Babbage, είναι όπως υποθέτει ο Hugh Kenner151, η ενσάρκωση της
διαφορικής μηχανής του Babbage. Και ο Ηρακλής Πουαρώ της
Agatha Christie είναι κατασκευασμένος από τα υπερλογικά γονίδια
του Babbage.
Συνδυασμός, αποκωδικοποίηση,
αποκάλυψη, απόδειξη ενοχής και
πλήρης ανάληψη της προοπτικής
του άλλου, μέσω παρατήρησης -
μόλις ο άνθρωπος βρεθεί κοντά
στις ψηφιακές τεχνολογίες, θέλει
αμέσως να εισδύσει στα κεφάλια
των άλλων ανθρώπων, είτε μέσω
των ντετέκτιβ είτε μέσω αλγορίθμων. Τότε ανακαλύπτει κανείς σε όλους
τους ανθρώπους πόρτες που οδηγούν στο εσωτερικό τους, ή γυάλινα
κρανία όπως είχαν τα αυτόματα του μεγάλου εφευρέτη παιγνιδιών
αυτομάτων, του Vaucanson. Και όποιος προσπαθήσει να μιμηθεί την
151
Kenner, The Counterfeiters, σ. 114.
145
λογική των μεγάλων ντετέκτιβ, που ήθελαν να αποκωδικοποιήσουν το
περιβάλλον τους όπως ο Sherlock Holmes ή να σπάσουν ένα κωδικό,
όπως ο εφευρέτης του υπολογιστή Allan Turing, θα πρέπει να
διαπιστώσει, πως αυτό λειτουργεί μόνο όταν βλέπει τον κόσμο σε μια
μαθηματική κατάσταση, όπου το καθετί έχει την λειτουργία του.
Ήδη από την δεκαετία του ’50 του 20ου αιώνα, τα κείμενα που
οργάνωναν, περιέγραφαν, παρακολουθούσαν και παρακινούσαν τους
ανθρώπους να πράξουν, είχαν γραφτεί σε γλώσσα μηχανής.
152
Kenner, The Counterfeiters, σ. 40.
146
Σχόλια στο Ιστολόγιο του Αμέθυστου
Μ (2/1/15 7:27 μ.μ): Οι μηχανές δημιούργησαν ένα νέο τρόπο σκέψης. Ήταν το
μέλλον, το καινούργιο, το καθολικά αποδεκτό, και οι κανόνες που έθεταν ήταν μη
αμφισβητήσιμοι.. Ήταν μια επανάσταση.. ανώτερη και από τη νομοθεσία και
εμφυτεύονταν άμεσα στη συνείδηση…
Έτσι θεμελιώθηκε η Νέα Ιδεολογία του φιλελευθερισμού, δημιουργήθηκε η Νέα
Πίστη της αυτορρυθμιζόμενης οικονομίας της αγοράς.. Όμως οι άνθρωποι
θαυμάζοντας την αυτορρύθμιση των μηχανών και πιστεύοντας στην αυτορρύθμιση
των οικονομικών συστημάτων δεν ήθελαν να δουν ότι αυτή γινόταν ΓΙΑ ΤΗΝ
ΑΥΤΟΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΟΥΣ ΚΑΙ ΤΗΝ ΣΥΝΕΧΙΣΗ ΤΗΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΤΟΥΣ..
ΓΙΝΟΤΑΝ ΚΟΒΟΝΤΑΣ ΑΜΕΣΑ, ΧΩΡΙΣ ΕΝΔΟΙΑΣΜΟΥΣ ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΜΙΚΡΗ
ΕΜΠΛΟΚΗ, ΧΕΡΙΑ ΚΑΙ ΚΕΦΑΛΙΑ...
Μια αδίστακτη οικονομία της αγοράς… χυδαία και αγοραία που για να επιβιώσει
συνθλίβει και δολοφονεί λαούς… Από τη φύση του άψυχο αμείλικτο οικονομικό
σύστημα, δημιούργημα της μηχανής…
Απουσία του ανθρώπινου στοιχείου, ως μη κατάλληλου, ως ξεπερασμένου για να
επενδύσει ένα πολλά υποσχόμενο σύστημα στηριζόμενο μόνο στον ορθολογισμό. Και
τώρα μετά από ένα αιώνα και περισσότερο, ζούμε την σήψη του σε ζωντανή όμως
κατάσταση και γι αυτό, ΠΟΛΥ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΗ…
Η αυτορρύθμιση αυτού του συστήματος όπως μας διδάσκει η ιστορία μερικές φορές
γίνεται μόνο με πόλεμο…
Μ (3/1/15 4:38 μ.μ): O υπολογιστής προσομοιώνει την σκέψη μόνο όταν αυτή είναι
συμβατή με τον υπολογιστή, προσομοιώνει τον άνθρωπο μόνο όταν αυτός είναι
συμβατός μαζί του. Άρα ΕΠΡΕΠΕ να περάσουμε σε νέο τρόπο σκέψης και σε νέο
τύπο ανθρώπου ώστε να είναι χρήσιμοι οι υπολογιστές και να λειτουργήσουν τα
μαθηματικά μοντέλα πρόβλεψης.. για να έχουμε μεγιστοποίηση του κέρδους από τις
νέες τεχνολογίες.. για να απογειωθεί το σύστημα.. για να δουλέψουν στο έπακρο και
να μην χαθούν οι δυνατότητές τους..
Έτσι ο ρόλος του υπολογιστή ως εργαλείο στην υπηρεσία του ανθρώπου
αναβαθμίζεται "άθελά του" σε μηχανή "κατήχησης"… γίνεται ένας "υποβολέας" που
τον "εξαναγκάζει" να σκέφτεται με οικονομική λογική, με μαθηματικό τρόπο . Άρα ο
"άνθρωπος" ως ιδέα, (πολύπλοκος και απρόβλεπτος).. ξεπουλήθηκε, απεμπολήθηκε
για τις νέες ανάγκες του πολιτισμού. Για να μην υπάρχουν κωλύματα στην
δημιουργία και την εξέλιξη των νέων οικονομικών και πολιτικών συστημάτων…
αποροφήθηκε από το μηχανικό μέρος…
Αυτό άλλαξε ριζικά και μαζικά το πρόσωπο της ανθρωπότητας, ανατρέποντας αξίες,
ιδέες επιστημονικές, ηθικές, κοινωνικές και πολιτικές και εγκαθιδρύοντας οριστικά
τον νέο τύπο ανθρώπου.
Αυτόν που όλοι ξορκίζουμε αλλά παράλληλα ΘΕΛΟΥΜΕ... γιατί δίνει οντότητα
στον εγωισμό μας μέσω του συμφεροντολογικού τρόπου σκέψης που οι
οικονομολόγοι τον ονομάζουν απλά… ΛΟΓΙΚΟ... (ενώ οτιδήποτε άλλο
χαρακτηρίζεται παράλογο… ως ασύμβατο με τη μηχανή)..
Είμαστε ταυτισμένοι πλέον με την τεχνολογία, και ενώ έχουμε καλές ηθικές
προθέσεις σε όλα τα επίπεδα, αυτή η κατάσταση από την ίδια τη φύση της
εξαφανίζει… καταπίνει… σιγά σιγά το "ανθρώπινο" μέρος στην σύντηξη.
Το θυσιάζουμε πλέον μόνοι μας, γοητευμένοι από τις νέες τεχνολογίες σ΄όλα τα
επίπεδα.. Δεχόμαστε την εξουσία τους επάνω μας με μαζοχιστική ευχαρίστηση… και
ταυτόχρονα έχουμε την ψευδαίσθηση ότι τις "εξαντλούμε" στην υπηρεσία μας… Τι
147
είναι αυτό που εκπληρώνεται;; Το αρχαίο εωσφορικό παραμύθι... η κενοδοξία μας…
η μετάβαση στο άγνωστο "ανώτερο". Αυτό που τρομάζει αλλά παράλληλα μας
τραβάει με τρόπο μή αναστρέψιμο... προς την τελική αναμέτρηση με τον ίδιο τον
εαυτό μας ως ανθρώπινο είδος... όπως το σύλλαβε ο Νους του Δημιουργού προ
καταβολής κόσμου..
(http://theodotus.blogspot.com/2012/12/blog-post_29.html).
148
13. Γονίδια
Ο εγωισμός κατακτά το γενετικό υλικό
Κατά την εποχή του Vaucanson η μηχανή είχε την όψη του ανθρώπου.
Στον 20ο αιώνα ο άνθρωπος έπρεπε να γίνει μηχανή.
Ίσως η εξουσία τού «νούμερο 2» να μην ήταν τόσο γενικευμένη, εάν είχε
περιοριστεί στα οικονομικά μοντέλα. Την αποστολή όμως να
καταστήσει τον άνθρωπο ένα εργοστάσιο που παράγει εγωισμό, την
ανέλαβε η βιολογία. Οι ειδικοί του χώρου ανακάλυψαν στα τέλη της
δεκαετίας του ’70, πως η θεωρία παιγνίων είναι ότι καλύτερο για να
εξηγηθεί το δαρβινικό μοντέλο του αγώνα τής επιβίωσης, δηλαδή του
αγώνα για πλεονεκτήματα, μεγιστοποίηση τού κέρδους και
ευκαιριών αναπαραγωγής.
Στο σημείο αυτό αναφερόμαστε στον Dawkins μόνο και μόνο επειδή
είναι ο πιο διάσημος πρωταγωνιστής. Όταν είχε γράψει το βιβλίο του,
υπήρχε ήδη μια συμφωνία, που μιλώντας απλοποιημένα, η
αυτοοργάνωση των αγορών αντιστοιχεί στην αυτοοργάνωση των
ζωντανών οργανισμών. Η κυβερνητική, η οικονομική επιστήμη και η
βιολογία, ανεξάρτητα η μια από την άλλη, είχαν κατά την δεκαετία
του ’50 αντικαταστήσει την έννοια «ενέργεια» με την «πληροφορία».
Με τον τρόπο αυτό είχαν δημιουργήσει την προϋπόθεση για την νέα
γενική θεωρία, στην οποία οι «πληροφορίες», από το πεδίο του DNA
149
μέχρι το πεδίο των αγορών, είναι η αρχή που διοικεί τα πάντα153. Ο
Friedrich Hayek, που είχε ήδη το 1935 ανακαλύψει τον ρόλο τής
πληροφορίας για τις αγορές, και αργότερα είχε μεταφέρει την επίγνωση
του αυτή στην θεωρία της γνώσης, έπαιξε όπως πάντα ένα λαμπρό
ρόλο154. Ο Dawkins όμως ήταν αυτός που τα εκλαΐκευσε όλα αυτά με ένα
πρωτόγνωρο τρόπο.
Τότε δεν έγινε κάτι λιγότερο από την βιολογιστική θεμελίωση μιας
νέας ηθικής. Το εγωιστικό γονίδιο του «νούμερο 2» τα είχε καταφέρει
να μπει στην βιολογία. Στις ΗΠΑ για παράδειγμα, ένας από τους
μεγαλύτερους θαυμαστές του Dawkins ήταν ο Jeffrey Skilling,
διευθυντής της γνωστής για τις
απατεωνιές εταιρίας «Enron». Το
βιβλίο του Dawkins το χαρακτήρισε
ως «το αγαπημένο του βιβλίο και
κύρια πηγή τής έμπνευσής του»155.
Στην Enron είχε εισάγει το σύστημα
της εξαναγκασμένης κατάταξης «rank
and yank»: κάθε έξι μήνες γινόταν αξιολόγηση όλων των συνεργατών, το
ανώτερο 5% έπαιρνε υψηλά bonus, το κατώτερο 15% το απέλυαν ή το
153
Bruce Clarke και Linda Dalrymple Henderson, Από την Ενέργεια στην Πληροφορία:
Αντιπροσώπευση στην Επιστήμη και την Τεχνολογία, την Τέχνη και τη Λογοτεχνία.
154
Mirowski, Machine Dreams, σ. 235–6.
155
Stefan Klein, The Sense of Giving, θέση 354.
150
μετέθεταν. Ο Skilling είχε πει πως αυτή ήταν η «διδασκαλία που πήρε
από την φύση»156.
151
με τον τρόπο αυτό, όπως κάποτε το είχαν κάνει οι θεωρίες περί
«ισορροπίας», «δυνάμεως» ή «αυτορρύθμισης». Θεωρίες που είχαν
ενσαρκωθεί στην ατμομηχανή και επέφεραν την εποχή της
βιομηχανίας.
152
Σχόλια στο Ιστολόγιο του Αμέθυστου
Απορρίπτει την έννοια της Πίστης. Την θεωρεί ότι πιο επικίνδυνο και παράλογο,
καθώς και το μεγαλύτερο εμπόδιο για την σκέψη. Πιστεύει ότι ο μοναδικός τρόπος να
μάθεις την αλήθεια είναι ΟΙ ΑΠΟΔΕΙΞΕΙΣ. Χαρακτηρίζει την Αγία Γραφή, ένα
δηλητηριώδες ηθικό σύστημα, και την μετάδοση της Πίστης από τους γονείς στα
παιδιά τους ως "έγκλημα", επειδή ο εγκέφαλος των παιδιών για λόγους φυσικής
επιλογής και επιβίωσης δέχεται αυτά ακούει αδιαμαρτύρητα.
Εδώ ο συγγραφέας μας εξηγεί ότι αυτός ο άνθρωπος και συνολικά η επιστήμη της
βιολογίας που μας περιγράφει ως μηχανές επιβίωσης που σκοπό έχουμε την
διαιώνιση των εγωιστικών γονιδίων… όχι απλά επηρέασε αλλά καθόρισε την εξέλιξη
των κοινωνιών. Δημιούργησε μια νέα ηθική που κωδικοποιείται σε όρους βιολογίας
όπως: αξιολόγηση, ανταγωνισμός, επιβίωση, μεγιστοποίηση κέρδους κτλ.. Το
βιολογικό μοντέλο του DNA, έγινε μοντέλο οικοδόμησης της κοινωνίας. Έγινε
επίσης οικονομικό μοντέλο. Έγινε ιδεολογία της αγοράς και των επιχειρήσεων. Η
κινητήρια δύναμη ήταν πλέον ο σκληρός ανταγωνισμός και η επιβίωση του
ισχυρότερου.
amethystos (4/1/15 5:37 μ.μ.): Η Θρησκευτική παράδοση στήν οποία μεγάλωσε δέν
διαθέτει αποδείξεις διότι στερείται Χάριτος. Εμείς διαθέτουμε τούς Αγίους μας, καί ο
Θεός δέν άφησε ποτέ καμμία γενιά παραπονεμένη. Άλλο άν μάς δουλεύει ο πονηρός
μέ τίς συκοφαντίες τών αποτειχισμένων.
153
αποδείξεων;).. .Πως μπορείς να εξηγήσεις όλη την απίστευτη ισορροπία στον
πλανήτη μας, την απόσταση από τον ήλιο, την κλίση στην περιστροφή και την
εναλλαγή των εποχών, την αναλογία των αερίων στην ατμόσφαιρα, την βαρύτητα που
καθορίζει την μορφή του κόσμου... και τόσα πολλά.. αμέτρητα.. που μπορείς να πεις..
Και το σπουδαιότερο την εμφάνιση της Ζωής ως χημικό φαινόμενο που είναι
αντίθετη με βασικούς νόμους του σύμπαντος όπως το δεύτερο θερμοδυναμικό
αξίωμα, που πολύ απλά μας λέει ότι όλα τα κλειστά συστήματα μεταβαίνουν σε
αύξηση της εντροπίας τους δηλ. της αταξίας τους και αποδιοργάνωσης..
Μα παίρνουν λέει ενέργεια από τον ήλιο.. δεν είναι κλειστά.. και ο ήλιος
εκφυλίζεται.. Ωραία, αν πάμε όμως παραπέρα το ίδιο το Σύμπαν είναι ένα κλειστό
σύστημα. Όταν μας λένε ότι ήταν συμπυκνωμένο σε ένα υλικό σημείο πριν το big
bang, πως βρέθηκε η ενέργεια και η αιτία που την προκάλεσε;; Δεν υπάρχουν
απαντήσεις… Σε κάθε ζήτημα που "λύνουν" ανοίγουν δεκάδες άλλα...
Όμως ο Θεός δεν ανακαλύπτεται, αλλά αποκαλύπτεται και "μωραίνει" τους σοφούς
και συνετούς του κόσμου αυτού, ενώ φανερώνει την αλήθεια στα "νήπια", τα "μωρά"
και τα "εξουθενημένα" και τα "μη όντα" για να καταργήσει τα όντα..
154
14. Συγγένεια
Ακόμα και η φύση λογαριάζει όπως ένας trader του χρηματιστηρίου
158
Nasar, A Beautiful Mind, σ. 110.
155
Η προϋπόθεση για την αναδυόμενη γενικευμένη ηλεκτροβιολογική
θεωρία για τα πάντα και για τον καθένα, ήταν η στενή διασύνδεση
των γονιδίων, των υπολογιστικών αλγορίθμων και της δυνατότητας
προγραμματισμού τους.
159
Binmore, Game Theory and the Social Contract: Volume 1: Playing Fair, σ. 231.
156
Είναι αδιάφορο, εάν από αυτούς προκύπτουν αποτελέσματα τα οποία
σήμερα χρησιμοποιεί η Google, και αύριο μια ακόμα καλύτερη μηχανή
αναζήτησης, ή αν τα χρησιμοποιεί η τράπεζα, η αστυνομία ή ο
υπολογιστής του νοσοκομείου. Εναντίον τής ψηφιακής προκατά-
ληψης, πως κάποιος αποτελεί κίνδυνο για την δημόσια ασφάλεια ή
πως δεν είναι φερέγγυος για να πάρει δάνειο, δεν μπορεί κανείς να
μηνύσει κανένα. Όπως δεν μπορεί κανείς να κάνει μήνυση στο γονίδιο
που είναι υπεύθυνο για το Alzheimer ή την δυσπεψία της λακτόζης.
157
γίνεται «νούμερο 2». Και το «νούμερο 2» με τον τρόπο αυτό είναι
νόμος της φύσης. Ο φιλόσοφος Daniel Dennett λέει:
Όπως ένας μακρινός ξάδελφος, που έρχεται για επίσκεψη και δε θέλει
να ξαναφύγει, και σιγά σιγά παίρνει τον έλεγχο του νοικοκυριού, το
«νούμερο 2» έχει μετατρέψει το «ψηφιακό εσύ» σε αυτό που
κατήντησε το δικό του τερατώδες εγώ. «Είμαι συγγενής σου», λέει.
Και η κοινωνιοβιολογία με τον ισχυρισμό περί «εγωιστικού
γονιδίου», λέει: έχει τα ίδια γονίδια με σένα.
160
Daniel C. Dennett, Darwin’s Dangerous Idea: Evolution and the Meanings of Life, σ. 59.
161
John Maynard Smith, ‘Genes, Memes, & Minds’.
158
Γράφει ο Binmore: «οι άνθρωποι αισθάνονται προφανώς πως έχουν
μειωθεί, όταν λέει κανείς πως δεν είναι καλύτεροι από τα ρομπότ, όπως
οι άνθρωποι κατά την βικτωριανή εποχή, θεωρούσαν πως απειλούνταν η
αξιοπρέπεια τους όταν έμαθαν ότι οι πίθηκοι είναι συγγενείς τους... Ο
φόβος, ότι θα διαλυθεί η κοινωνία, εάν οι άνθρωποι μάθουν ποια είναι η
αληθινή τους φύση, είναι παράλογος»162.
«Η ποικιλία των ειδών δηλαδή δεν είναι τίποτα παραπάνω από την
απλή υπολογιστική ικανότητα της φυσικής επιλογής; Εγώ αντίθετα
θαυμάζω, πως ένας μετεωρίτης εξαφάνισε τους δεινόσαυρους και
έδωσε την ευκαιρία στα θηλαστικά. Αν δεν λάμβανε χώρα αυτό το
τυχαίο γεγονός... εμείς δε θα υπήρχαμε, για να είμαστε σε θέση να
θαυμάζουμε»163.
162
Binmore, Game Theory and the Social Contract: Volume 1: Playing Fair, σ. 231.
163
Stephen Jay Gould, ‘Darwinian Fundamentalism’.
159
Ο καθηγητής στατιστικής Andrew Gelman, εξηγεί: «ο νόμος των μη
επισκοπούμενων συνεπειών δείχνει τι συμβαίνει, όταν ένα απλό
σύστημα προσπαθεί να ελέγξει ένα πολύπλοκο σύστημα»164. Με τον
ίδιο τρόπο, το «νούμερο 2», με οικονομική στενοκεφαλιά του, ρυθμίζει
τον άνθρωπο που αποτελείται από σάρκα και αίμα.
164
Das, Extreme Money, σ. 424.
160
Σχόλια στο Ιστολόγιο του Αμέθυστου
Θωμάς (26/7/13 9:33 μ.μ.): Ο Craig Venter είναι κοντά στο να δημιουργήσει τεχνητή
ζωή (03/2013).
Ο Venter ανακοίνωσε το 2010 ότι είχε φέρει στη ζωή μια σχεδόν εντελώς συνθετική
μορφή του βακτηρίου Mycoplasma mycoides, με τη μεταμόσχευσή του στο κενό
κέλυφος ενός άλλου βακτηρίου. Η τελευταία δημιουργία του Venter, το οποίο έχει
βαπτιστεί "το Χαίρε Μαρία γονιδίωμα", θα γίνει από το μηδέν με τα γονίδια που
αυτός και οι συνεργάτες του ινστιτούτου, Clyde Hutchison και Hamilton Smith,
θεωρούν απαραίτητα για τη ζωή.
http://www.newscientist.com/article/dn23266-craig-venter-close-to-creating-
synthetic-life.html#.UfLAO40W3ng
Ανώνυμος (26/7/13 11:42 μ.μ): Θωμά αγαπητέ, εάν όντως δημιουργηθεί ζωή εκ του
μηδενός εις εργαστήριον, αυτό τι επιπτώσεις φιλοσοφικές-θρησκευτικές, νομίζετε οτι
θα έχει;
Θωμάς (27/7/13 12:48 π.μ.): Αγαπητέ φίλε δεν μπορεί να δημιουργηθεί ζωή εκ του
μηδενός στο εργαστήριο. Ο Venter και οι συνεργάτες του θα χρησιμοποιήσουν
γονίδια τα οποία θεωρούν απαραίτητα για τη ζωή. Αν αυτό συμβεί τότε τι δημιουργία
εκ του μηδενός είναι αυτή;
161
ανθρώπινη γνώση, την οδηγούν δύο ρυθμιστικές αρχές. Οι αρχές της ομοιότητος και
της ανομοιότητος, της ομογένειας και της ετερογένειας. Για να λειτουργήσει η
ανθρώπινη νόηση και οι δύο αρχές είναι απαραίτητες. Η λογική αρχή του γένους που
απαιτεί την ταυτότητα, αντισταθμίζεται από μία άλλη αρχή, του είδους, που απαιτεί
διαφορετικότητα και τήν πολλαπλότητα των πραγμάτων.
Ακόμη και σήμερα που κατερρίφθη υποτίθεται με την σχετικότητα αυτή η πεποίθηση
περί της ομοιογένειας των φυσικών φαινομένων, δέν εμφανίστηκε κάποιος ρόλος
μίας προσωπικής πράξεως, μία απαραίτητη ανθρώπινη επέμβαση! Ακόμη και η
γενετική επεμβαίνει στην Φύση, πιστεύοντας στην ομοιογένεια της.
Τίποτε δέν αλλάζει. Δέν είναι κάν δυνατή η αλλαγή. Τί δέν αλλάζει δηλαδή; Η αιτία
και το αποτέλεσμα. Ο νόμος της βαρύτητος. Η δύναμις. Ο δυνατός είναι ταυτισμένος
πάντοτε με την ουσία, με την υπόσταση! Η προσωπικότης αναλαμβάνει την αρχηγία.
Για να επιλέξω τον δυνατό όμως δηλώνω την αδυναμία μου. Μπορώ να μεταλλάξω
την αδυναμία μου βεβαίως σε δύναμη αλλά και πάλι βρίσκομαι παγιδευμένος στο
καλό και στο κακό.
Θωμά, σωστή η υπενθύμιση του σχήματος των αντιθέτων και του Καντ.
Υπήρξατε αναλυτικός και θεωρητικός μαζί στην απάντησή σας, και απόλεσα την
ουσία. Ας επανατοποθετήσω το ερώτημα του ανων. 11:42: τι μπορεί να σημαίνει το
ότι ο Θεός έφτιασε τον Αδάμ κατ'Εικόνα Του; Μήπως αυτό μπορεί να σημαίνει ότι
δόθηκε δύναμη δημιουργίας εκ του μηδενός και στον άνθρωπο; μήπως θα ήταν
δυνατόν αυτό να συμβεί σε κάποια φάση της εξέλιξης αυτού που ονομάζουμε
Επιστήμη; και αν συμβεί, τότε αυτοί που επιθυμούν να ονομάζονται χριστιανοί, τι
είδους κραδασμούς θα δεχτούν στο σκάφος της κοσμοθεωρίας τους; Με ενδιαφέρουν
οι πρακτικές, πολύ συγκεκριμένες επιπτώσεις του -θεωρητικά, για σας- ανέφικτου
162
ενδεχομένου στην καθημερινότητά μας- εφόσον θα μπορούσατε να κάνετε κάποια
νύξη γι αυτές.
Το κατ' εικόνα και το καθ' ομοίωσιν δεν σημαίνει ότι δόθηκε δύναμη δημιουργίας εκ
του μηδενός στον άνθρωπο αλλά είναι το αυτεξούσιο (το οποίο και χάσαμε με την
πτώση).
Η σύγχρονη φυσική επιστήμη δεν έχει καμία σχέση με τον άνθρωπο καθώς έχει
αυτονομηθεί πλήρως με την επανάσταση του Γαλιλαίου. Η επιστήμη δεν μπορεί να
κατασκευάσει πράγματα από το μηδέν αλλά όλες οι δυνάμεις που ανακαλύπτει είναι
εκ του παντός (δηλαδή το σύνολο των υπαρκτών γνώσεων αυστηρά μέσα στα πλαίσια
της φύσης, του φυσικού κόσμου). Συνεπώς η δημιουργικότητα της σύγχρονης
επιστήμης δεν έχει καμία σχέση με την δημιουργία του Θεού. Στόχος της σύγχρονης
επιστήμης είναι με τη βοήθεια της τεχνολογίας να χρησιμοποιήσει το σύνολο των
υπαρκτών γνώσεων με απώτερο στόχο τη δημιουργία του υπερανθρώπου (όπως τον
οραματίστηκε ο Νίτσε), του βιονικού ανθρώπου, του ανθρώπου-ρομπότ (όπως το
παρουσιάζει και ο Schirrmacher). Μάλιστα η σύγχρονη επιστήμη δεν έχει καμία
σχέση με την αρχαία επιστήμη του Αριστοτέλη (η οποία ήταν άρρηκτα συνδεδεμένη
με τον άνθρωπο) και γι' αυτό την βλέπουμε στις μέρες μας να είναι ταυτισμένη με την
πολιτική και να υπηρετεί τυφλά την εξουσία πράγμα που δεν έκανε η αρχαία
επιστήμη (π.χ. Αρχιμήδης). Ο χριστιανός εφόσον δεν είναι εκ του κόσμου τούτου δεν
νομίζω να τον απασχολεί το θέμα. Μεγάλο σοκ θα πάθει όμως ο σημερινός
εκκοσμικευμένος άνθρωπος όταν καταλάβει ότι θα αντικατασταθεί από τον βιονικό
άνθρωπο-ρομπότ και το νούμερο 2 θα γίνει σιγά-σιγά το νούμερο 1. Πραγματικά οι
τελευταίες δημοσιεύσεις ήταν αποκαλυπτικές.
Ανώνυμος (5/1/15 5:11 μ.μ.): Το καλύτερο κομμάτι μέχρι τώρα. Αρχίζει να μπαίνει
σε βαθιά νερά..
Ανώνυμος (5/1/15 8:07 μ.μ.): Αμέθυστε ποιοί είναι αυτοί οι κύριοι που συνεχώς
αναρτάς αποσπάσματα από έργα τους - λέω την αμαρτία μου ποτέ δέν είχα την
υπομονή νά μπώ στόν λαβύρινθο της σκέψης τους Η ελληνική φιλοσοφία πρό
Χριστού είχε μιά αξία μέ την έννοια οτι η ανθρώπινη σκέψη έφθασε ανθρωπίνως στό
απόγειό της. Μετά Χριστόν έχει ένα ενδιαφέρον μόνο καί μόνο γιά νά γνωρίσει
κανείς την περιπέτεια της ανθρώπινης σκέψης στην απομάκρυνσή του από τον Θεό
στόν Ευρωπαϊκό χώρο. Μία περιπέτεια που την δημιούργησε η αίρεση του παπισμού
μέ κατάληξη τον μηδενισμό καί την αθεϊα. Όλη η ευρωπαϊκή φιλοσοφία είναι
παράγωγο του παπισμού καί δέν έχει νά κάνει μέ τον ελληνικό χώρο. Ο Τελεβάντος
φαντάσου θύμωσε επειδή κάποιος είπε τον Νίτσε «ηλίθιο». Τόσο μεγάλο έγκλημα
αυτός που τό ζωολογικό βασίλειο βρίσκεται στην ημερησία διάταξή του. Τό μωρόν
του Θεού σοφώτερον των ανθρώπων εστί Χαίρε η τεχνολογους ΑΛΟΓΟΥΣ
ελέγχουσα!
163
amethystos (5/1/15 10:36 μ.μ.): Εσείς καί εμείς δέν ανήκουμε στά μωρά τού θεού.
Καί δυστυχώς σκεπτόμαστε όπως ακριβώς εξέλιξε τήν δυτική σκέψη ο παπισμός,
νομίζοντας ότι είμαστε ορθόδοξοι. Ποιός μπορεί νά διαβάσει σήμερα τούς Πατέρες
τής εκκλησίας καί τούς θεολόγους της.
Μ (6/1/15 6:26 μ.μ.): 8.07 Αυτά που λέτε δεν έρχονται σε αντίθεση με το βιβλίο,
γιατί ο συγγραφέας κάνει όχι απλά μια σκληρή κριτική σε αυτό το έκτρωμα
πολιτισμού και οικονομικού συστήματος αδικίας που ζούμε αλλά το ξεσκεπάζει το
ξεγυμνώνει και μπορούμε να το δούμε ακριβώς.
Και επειδή η μετάλλαξη του ανθρώπινου στοιχείου έχει επηρεάσει ακόμα και το
θρησκευτικό κομμάτι μας, έχει μεγάλη αξία να την κατανοήσουμε.
Εδώ μας λέει ότι ένα απλό "σύστημα ύπαρξης" με 3 "γονίδια" ΕΓΩΙΣΜΟΥ,
ΚΕΡΔΟΥΣ και ΦΟΒΟΥ, προσπαθεί να ελέγξει (και τα καταφέρνει) ένα πολύπλοκο
σύστημα τον ΑΝΘΡΩΠΟ. Αυτό είναι ένα κατασκεύασμα της νέας υπερθεωρίας από
την σύντηξη της εξελικτικής και της οικονομικής θεωρίας και της τεχνολογίας των
Η/Υ, το οποίο εμπεδώνεται σιγά σιγά στη συνείδησή μας, ως ΝΟΜΟΣ ΤΗΣ ΦΥΣΗΣ.
Μας λένε ότι όλα στη φύση (άρα κατ' επέκταση και στις ανθρώπινες κοινωνίες) είναι
υπολογιστικές μηχανές που αποβλέπουν στη μεγιστοποίηση του κέρδους και την
επιβίωση κάνοντας συνεργασίες μόνο για ιδιοτέλεια και εκμεταλλευόμενοι την
αδυναμία του άλλου!
Μας πείθουν λοιπόν ότι εφόσον η φύση έχει την ίδια συνταγή με την οικονομία των
"αγορών".. το να λειτουργείς με αυτόν τον τρόπο είναι μια ΦΥΣΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ.
Πρέπει να κατανοήσουμε αυτή τη λογική γιατί δυστυχώς είναι πλέον εδώ, τη ζούμε
καθημερινά.. Και δεν περιορίζεται μόνο στα στελέχη μεγάλων εταιριών που
φτιάχνουν φιλόδοξα business plans ή στα golden boys των Τραπεζών, αλλά αγγίζει
πια τους πάντες και τα πάντα. Από τα μαθητικά μας χρόνια ακούμε αυτή την
ορολογία... "ο ανταγωνισμός είναι σκληρός", "θα επιτύχει ο ικανότερος", "τα
κριτήρια γίνονται όλο και αυστηρότερα.. οι απαιτήσεις όλο και μεγαλύτερες", "πρέπει
να αποκτήσεις όσο το δυνατόν περισσότερα εφόδια".. και όλα αυτά για να
στελεχώσουν οι καλύτεροι αυτό το συγκεκριμένο σύστημα της αποθέωσης του
εγωισμού.. όπου ο άνθρωπος είναι ένα "γονίδιο" μέσα σε μια "μηχανή επιβίωσης"
που είναι οι αυτοματοποιημένες αγορές.
Δεν μπορούμε βέβαια να φύγουμε σωματικά από το σύστημα αυτό, ψυχικά όμως και
πνευματικά ΜΠΟΡΟΥΜΕ, και νομίζω ότι το βιβλίο αυτό μας βοηθάει πολύ αφού
ξεσκεπάζει το αληθινό του πρόσωπο…
164
15. Σχιζοφρένεια
Ο κόσμος είναι πολύ πιο κατάλληλος για τα εγωιστικά αυτόματα
παρά για ονειροπόλους ανθρώπους
Ήδη το 1955, όταν η θεωρία παιγνίων είχε γίνει της μόδας -χωρίς την
χρήση υπολογιστών ακόμα, αλλά είχε σχεδιαστεί ως ένα αυτόματο- ο
John W. Campbell είχε προειδοποιήσει για την μεταφορά
μαθηματικών κανόνων στην κοινωνία: «άνθρωποι, οι οποίοι
μεγαλώνουν σε έναν πολιτισμό όπου κυριαρχεί το κρυμμένο παιχνίδι,
θα αποκτήσουν τρομακτικά ψυχικά προβλήματα».
165
δεδομένων. Ή: «συμμετοχή» και ταυτόχρονη υποτίμηση των
δημοψηφισμάτων, τα οποία θα μπορούσαν να προκαλέσουν
ανασφάλεια στις αγορές. Ή: απόλυτη «δημιουργικότητα» και
υπόσχεση διασημότητας για τον καθένα, και ταυτόχρονο πληθωρισμό
αυτο-εκμετάλλευσης και απλήρωτης μικροεργασίας. Ή: «τέλος της
εργασίας» κάνοντας ευτυχισμένες τις αναπτυσσόμενες χώρες με τα
sweat-shops (εργοστάσια με πολύ χαμηλούς μισθούς), που θα
μπορούσαν να προέρχονται από κάποιο μυθιστόρημα του Dickens.
Τέλος: «συνεργασία» και ταυτόχρονη έκρηξη πληθυσμού του
εγωιστικού πράκτορα σε όλα τα ψηφιακά μέσα.
165
Manuel Castells, The Rise of the Network Society: The Information Age: Economy, Society, and
Culture, Volume 1, σ. 3.
166
Ken Binmore, Game Theory and the Social Contract: Volume 2: Just Playing , σ. 205–6.
166
και ηλεκτρονικών χρηματιστηρίων, να αφήσουμε το «νούμερο 2» να
τα κάνει όλα;
Αυτό είναι το μήνυμα: δεν σας χρειαζόμαστε. Όχι μόνο επειδή είστε
πολύ αργοί και μερικές φορές αποκοιμάστε στις οθόνες, αλλά γιατί
έχουμε την ευκαιρία, να κατασκευάσουμε καλύτερες εγώ-μηχανές, τις
οποίες δεν θα φτάσετε ποτέ. Υπάρχει κάτι καλύτερο από τον άνθρωπο,
εάν θέλει κανείς να κάνει εμπόριο. Πρέπει απλώς να πείσουμε τον
άνθρωπο να δώσει στον αυτόματο πράκτορα νομιμότητα και
εξουσιοδότηση. Ο πράκτορας δεν είναι μόνο κωδικοποιημένο
λογισμικό, αλλά κωδικοποιημένη ιδεολογία.
167
Vulkan, ‘Economic Implications of Agent Technology and E-Commerce’, σ. 5.
168
Vulkan, ‘Economic Implications of Agent Technology and E-Commerce’, σ. 4-5.
167
Ιδιοτέλεια, κερδοσκοπία και ικανότητα για απάτη. Όποιος ψάχνει το
πιστοποιητικό γεννήσεως, όπου όλα τα στοιχεία της ανθρώπινης
ζωής έχουν γίνει αγορές της πληροφορίας: το βρήκε σε αυτές τις
προτάσεις.
Το όνειρο των γαλβανιστών και η ανησυχία της Mary Shelley είχε γίνει
πραγματικότητα στην ψηφιακή εποχή: ο διακόπτης με τον οποίο ανοίγει
κανείς τον υπολογιστή και το κινητό του, ανάβει την ηλεκτρική
σπίθα που ζωοποιεί το «νούμερο 2».
Στην αρχή φυσικά, η αρμοδιότητά του ήταν τόσο περιορισμένη, όσο και
αυτή ενός παιδιού. Ζούσε σε ένα μικρό στάβλο, τον έθρεφε κανείς με τις
προθέσεις του, έκανε λάθη και ξυπνούσε ένστικτα προστάτη στον χρήστη
του.
168
Είχε μεγαλώσει πολύ το «νούμερο 2». Και τελικά, τον Μάη του 2010,
ένας έκπληκτος κόσμος είχε δει για πρώτη φορά τι μπορεί να γίνει όταν
το «νούμερο 2» έχει τον απόλυτο έλεγχο.
Ανώνυμος (13/4/19 12:28 μ.μ.): Ενδιαφέρον: Survival of the Richest: The wealthy
are plotting to leave us behind.
https://medium.com/s/futurehuman/survival-of-the-richest-9ef6cddd0cc1
169
16. Κεραυνός
Οι εγώ-μηχανές λειτουργούν όπως το προδιαγράφουν τα βιβλία -
και προκαλούν πολέμους
169
Jerry Adler, ‘Raging Bulls: How Wall Street Got Addicted to Light-Speed Trading’.
170
την δεκαετία του 50 ήταν κατά μέσον όρο 4 χρόνια)170. Από την οπτική
γωνία της φυσικής, το οικονομικό σύμπαν κινείται προς τα πίσω,
προς το big bang.
Τον Αύγουστο του 2012, η Knights Capital είχε χάσει μέσα σε μισή ώρα
σχεδόν ένα δισεκατομμύριο δολάρια (και αργότερα κέρδισε πάλι το 99%
αυτών που είχε χάσει, με τον ίδιο ανεξήγητο τρόπο) και το 75% της
χρηματιστηριακής της αξίας, μέσω περίεργων εντολών συναλλαγής, τις
οποίες είχε δώσει ο υπολογιστής της εταιρίας. Ο ιστορικός της
επιστήμης George Dyson λέει: «είναι σαν να βλέπαμε να σκοτώνεται
κάποιος πεζός από ένα αυτοκίνητο, και ξαφνικά να σηκώνεται και να
φεύγει»171.
170
Scott Patterson, Dark Pools: The Rise of AI Trading Machines and the Looming Threat to Wall
Street, σ. 46.
171
Dyson, ‘Conversation: Technology: A Universe of Self-Replicating Code’.
171
πίσω από τα οποία κρύβονται τεράστια funds, είτε αλληλοτρώγονται σε
περίπτωση έλλειψης τροφής (με φρενήρη επίθεση)172.
Όπως πάντα, οι αγορές είναι και στο σημείο αυτό οι πρωτοπόροι: μέσα
σε λίγα χρόνια είχε εκραγεί το τμήμα των συναλλαγών στα «Dark
Pools», στα μαύρα εκείνα ύδατα -στην πραγματικότητα απλώς
ανεξέλεγκτα σημεία των χρηματιστηρίων- όπου κατέφευγαν οι κάποτε οι
επενδυτές, για να κρυφτούν από τους κλέφτες της τροφής τους. Ένα
172
Scott Patterson, Dark Pools: The Rise of AI Trading Machines and the Looming Threat to Wall
Street, σ. 62.
173
Scott Patterson, Dark Pools: The Rise of AI Trading Machines and the Looming Threat to Wall
Street, σ. 315.
172
funds μεταβάλλει αμέσως την τιμή, όταν οι αλγόριθμοι του αποφασίσουν
να αγοράσουν ή να πουλήσουν μεγάλο όγκο αξιών. Όποιος είναι σε θέση
να προβλέψει μέσα σε κλάσματα του δευτερολέπτου, ότι θα γίνει αυτό,
μπορεί να κάνει καλές δουλειές.
174
Scott Patterson, Dark Pools: The Rise of AI Trading Machines and the Looming Threat to Wall
Street, σ. 6.
173
γνώσης του οποίου, δεν δημιουργεί διαφάνεια, αλλά τον γυμνό φόβο
για τα τέρατα.
Και ενώ η πολιτική είχε απλώσει το δικό της SDI (Strategic Defense
Initiative: Στρατηγική Αμυντική Πρωτοβουλία) με την μορφή ομπρέλας
διάσωσης, μια έρευνα η οποία μελέτησε 19000 εξαιρετικά γρήγορες και
απρόσμενες κινήσεις στις αγορές, κατά την περίοδο 2006-2011, έχει
δείξει πως ο τρούλος που σκέπαζε τις αγορές είχε υποστεί «εξαιρετικά
γρήγορα ρήγματα», τα οποία θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε «μια αργή
κατάρρευση του παγκόσμιου οικονομικού συστήματος»176.
175
Scott Patterson, Dark Pools: The Rise of AI Trading Machines and the Looming Threat to Wall
Street, σ. 40.
176
Neil Johnson et al., ‘Financial Black Swans Driven by Ultrafast Machine Ecology’, σ. 1.
174
Ειδικοί όπως ο George Dyson, λένε ανοικτά, πως σήμερα κανείς δεν
ξέρει πως θα εξελιχθεί ένα μέρος αυτών των mutants τού «νούμερο 2»,
τα οποία αφέθηκαν ελεύθερα στην φύση. Το μόνο που ξέρουν είναι ότι
μια γαλβανική σπίθα αρκεί, για να βάλει μπρος κάποια διαδικασία. Ο
Dyson αναφέρει: «Μπορεί να συμβεί οπουδήποτε γύρω μας, όχι μόνο
στων κόσμο των αγορών. Και εμείς δε θα το καταλάβουμε κατ’
ανάγκην, ότι υπάρχει ένας ολόκληρος κόσμος επικοινωνίας, η οποία
δεν είναι ανθρώπινη επικοινωνία. Είναι οι μηχανές που επικοινωνούν
με μηχανές. Επικοινωνούν ίσως με χρήματα ή πληροφορίες, που
αποκτούν άλλο νόημα. Αν το μέσο επικοινωνίας είναι το χρήμα, θα το
καταλάβουμε σε κάποια στιγμή. Μια μικρή ζεστή λιμνούλα περιμένει την
ηλεκτρική σπίθα»177.
***
Εμάς τους ανθρώπους που κάνουμε λάθη, με τις ελλείψεις και και
τους εσφαλμένους συμβιβασμούς μας, μας βγάλανε έξω από τον
βρόχο, «out of the loop», και μας αντικατέστησαν με το «νούμερο 2».
Και τώρα που το «νούμερο 2» έχει τον λόγο, μας προειδοποιεί ο Dave
Cliff -ένας από εκείνους που δημιούργησαν ολόκληρες γενιές
οικονομικών πρακτόρων, πριν εγκαταλείψει την Wall Street- πως
ολόκληρο το σύστημα θα μπει μια μέρα σε ένα «ατέρμονα βρόχο», τον
οποίο κανένας άνθρωπος δε θα είναι σε θέση να διακόψει178.
Συστήματα, τα οποία προσπαθούν διαρκώς να μάθουν τι σχεδιάζει
και τι κρύβει ο αντίπαλος τους, και μετά συνδυάζουν στον
υπολογισμό τους το δεδομένο, πως ο αντίπαλος τους γνωρίζει πως
αυτά προσπαθούν να βρουν τι σχεδιάζει αυτός, προσκολλώνται, γιατί
αυτή η ιστορία συνεχίζεται επ’ άπειρον. Και επειδή προσκολλώνται,
πρέπει να μαζεύουν συνεχώς νέες πληροφορίες. Αυτό είχε αρχίσει στα
χρηματιστήρια. Δεν χρειάζεται όμως πολλή φαντασία, για να δούμε
πως παντού, όπου το «νούμερο 2» αξιολογεί τις ανθρώπινες
συναλλαγές, η μανία συλλογής πληροφοριών γίνεται ένα σύστημα το
οποίο ενισχύει αυτόματα την δραστηριότητα του και το στοιχείο που
προκαλεί την ενίσχυση είναι αυτή η ίδια η δραστηριότητα (θετική
ανάδραση).
177
‘Conversation: Technology: A Universe of Self-Replicating Code’.
178
Dave Cliff, ‘Man Versus Machine, Part One’.
175
Το «νούμερο 2» δεν χρειάστηκε τον υπολογιστή, γιατί το ίδιο είναι
είναι αυτόματο. Το μόνο που χρειάζεται είναι η μήτρα τής θεωρίας
των παιγνίων, ένας πίνακας, όπου καταχωρούνται όλες οι πιθανές
κινήσεις και τα ρίσκα που φέρουν, όπως και μερικοί μαθηματικοί
τύποι. Η τεχνολογία όμως διευκολύνει την ύπαρξη του.
179
Scott Patterson, Dark Pools: The Rise of AI Trading Machines and the Looming Threat to Wall
Street, σ. 307.
176
Σήμερα, το 2013, είναι ακόμα και για τους ειδικούς στην πληροφορική
τού χώρου τής οικονομίας (IT business engineers), αδύνατο να
προβλέψουν πως θα εξελιχθούν ορισμένοι οικονομικοί πράκτορες, οι
οποίοι δρουν στις αγορές και λειτουργούν εξελικτικά. Αυτό που καθιστά
επιτυχημένο το «νούμερο 2», (όταν αυτό έχει την ικανότητα να
μαθαίνει), στην πρώτη γενιά, το παραλαμβάνει η δεύτερη γενιά. Η
δεύτερη γενιά προσλαμβάνει και βελτιώνει το στοιχείο αυτό, χωρίς
την παρέμβαση του ανθρώπου.
Έτσι και τώρα: μερικοί λένε πως το «νούμερο 2» έγινε τέρας, γιατί το να
είναι τέρας τού ήταν έμφυτο, και για τον λόγο αυτό κάτι πρέπει να γίνει
για να αντιμετωπιστεί το δεδομένο αυτό. Οι άλλοι πιστεύουν πως το
«νούμερο 2» υπέστη μετάλλαξη, μια τυχαία παραλλαγή, η οποία δεν
είναι «συστημική», δηλαδή δεν κληρονομείται.
177
γράψει. Και η εξήγηση που έδωσε στο ερώτημα, γιατί η φύση
επιτρέπει κάτι τέτοιο, είναι ιδιαιτέρως σημαντική για το θέμα μας.
Το ατύχημα, σύμφωνα με τον Δαρβίνο, είναι πως ο άνθρωπος
επιλέγει τα freak animals «μόνο προς δικό του όφελος. Η φύση από
την άλλη, επιλέγει εκείνα τα ζωντανά τα οποία θέλει να
υποστηρίξει»180.
178
μελετούν την συμπεριφορά, υποδεικνύουν τις αντιφάσεις μεταξύ
πραγματικότητας και μοντέλου. Και ο Gerd Gigerenzer αποδεικνύει πως
ο άνθρωπος και η φύση δεν καθοδηγούνται από τα μαθηματικά τής
ιδιοτέλειας, αλλά από τις διαισθήσεις και την ευρηματικότητα182.
Για τον λόγο αυτόν είναι ακόμα πιο περίεργο το γεγονός, πως αφήσαμε
να εισχωρήσει στο σύνολο της κοινωνικής μας ζωής, εκείνο το πράγμα
που οδήγησε σχεδόν στην καταστροφή τις πρώτες αυτόματες αγορές του
κόσμου.
182
Gerd Gigerenzer et al., Simple Heuristics That Make Us Smart.
179
17. Πολιτική
Πως να εγκλωβίζεις κράτη
Σχεδόν δυο δεκαετίες μετά την έκδοση του «Frankenstein» τής Mary
Shelley, η φαντασία μας είχε εξασκηθεί στην εμφάνιση τεράτων.
Έμοιαζαν με τον Boris Karloff, το Godzilla ή το«Alien» του Ridley
Scott. Έπαιρναν την όψη των φόβων που κυκλοφορούσαν. Και αν οι
φόβοι ήταν χωρίς κάποια μορφή, τότε τα τέρατα αυτά ενσάρκωναν,
όπως τα πλάσματα κάτω από το ατομικό νέφος, την γενετική
μετάλλαξη των φόβων.
Ο καπιταλισμός της πληροφορίας είχε εκκολάψει ένα πλάσμα, το
γενετικό υλικό του οποίου πολλαπλασιαζόταν ακράτητα μέσα στα
«τοξικά χαρτιά», που στην πραγματικότητα ήταν ηλεκτρονικά σήματα.
Το πλάσμα αυτό δεν είχε πια την συνήθεια να καταστρέφει γειτονιές και
ολόκληρες πόλεις. Αντί αυτού έχει αφήσει ένα σημάδι, από νέα σπίτια
και ολόκληρα οικοδομικά τετράγωνα, οι ανθρώπινοι κάτοικοι των
οποίων είχαν εκδιωχθεί.
Και αυτό που συνέβη ήταν εντελώς διαφορετικό από αυτό που
σχεδιάστηκε: είχε μείνει μόνο ο εικονικός χώρος.
183
Nicholas Negroponte, Being Digital, σ. 7.
180
Ο νέος Big Brother, όπως μερικοί χωρίς
καθόλου φαντασία ονόμασαν το θηρίο, έκανε
ακριβώς αυτό που είχε προβλέψει ο Zygmunt
Bauman: η δουλειά του ήταν να εκτελεί
αποκλεισμούς. «Πρέπει να μυριστεί τους
ανθρώπους που δεν ταιριάζουν στον τόπο,
πρέπει να τους διώξει από εκείνο τον τόπο,
και να τους πάει εκεί όπου ανήκουν. Ακόμα
καλύτερο θα ήταν να μην τους αφήσει να
πάνε οπουδήποτε. Ο νέος Big Brother προμηθεύει τις υπηρεσίες
μετανάστευσης με λίστες ανθρώπων, τους οποίους δεν πρέπει να
αφήσουν να μπουν στην χώρα, και τους τραπεζίτες με λίστες ανθρώπων
τους οποίους δεν πρέπει να αποδεχθούν στην κοινότητα των αξίων για να
πάρουν δάνειο»184.
184
Zygmunt Bauman, Wasted Lives: Modernity and Outcasts, σ. 132.
185
Lewis, The Big Short, σ. 14.
181
Οι Αμερικανοί κάτοχοι σπιτιών, οι οποίοι ψώνιζαν με χρήματα που
είχαν αποκτήσει με δάνεια τα οποία πήραν αποθηκεύοντας τα σπίτια
τα οποία δεν τους ανήκαν, έκαναν λογικά σωστές κινήσεις μέχρι να
ξεσπάσει η κρίση. Όχι μόνο οι τράπεζες, αλλά και τα μέσα
ενημέρωσης, επιστήμονες και νομπελίστες τους ενθάρρυναν. Ότι
έκαναν συμφωνούσε με την θεωρία του καπιταλισμού της
πληροφορίας.
182
Ένα περιβόητο μανιφέστο της ιδεολογίας του
Internet συνοψίζει σε μια πρόταση όλες αυτές τις
τοποθετήσεις: «οι ταυτότητες μας δεν έχουν
σώμα… επομένως δεν υπάρχει και κανένας
φυσικός εξαναγκασμός»186.
186
John Perry Barlow, ‘A Declaration of the Independence of Cyberspace’.
183
ήταν σε θέση να διακρίνουν αυτό που η τράπεζα είχε από αυτό που θα
έπρεπε να έχει. «Το να είσαι μέσα στην παγίδα», είναι μια από τις πιο
συχνές εκφράσεις, που χρησιμοποιείται για να περιγράψει την
οικονομική και ευρωπαϊκή κρίση, τα αδιέξοδα που αφορούν την
ρευστότητα αλλά και το σύνταγμα.
184
συμπαίκτες, και όχι ως συνταγματικές δομές οι οποίες περιλαμβάνουν
και την αγορά.
Η «Wall Street Journal» γράφει, λες και δεν πρόκειται για την κρίση
του ευρώ το 2012, αλλά για αμοιβαίο εκφοβισμό: «Πολλά διαβάζετε,
ότι το ευρώ δεν πρόκειται να καταρρεύσει, γιατί θα ήταν κακό για
όλους - και για τον λόγο αυτό οι πολιτικοί θα διαπραγματευθούν και
θα πάρουν μια κατάλληλη απόφαση. Μην το πιστεύετε ούτε για μια
στιγμή. Ένα καταστροφικό γεγονός είναι αρκετά πιθανό. Η μόνη
λογική στάση είναι να ετοιμάζεστε για το χειρότερο».
Και επειδή η εφημερίδα είναι πεπεισμένη για την ανώτερη σοφία των
αγορών, αλλά και για το πόσο περιορισμένα είναι τα κράτη, συστήνει
στους αναγνώστες της να δουν την ταινία «A Beautiful Mind», για να
καταλάβουν την κρίση του ευρώ187.
187
Matthew Lynn, ‘Greek Crisis Isn’t Economics, It’s Game Theory’.
185
πότε; Για πόσα δευτερόλεπτα μπορώ να κρατήσω την πορεία μου
μέχρι ο άλλος να υποχωρήσει; Τα παιχνίδια αυτά με τις σκέψεις, δεν
έχουν σκοπό να διερευνήσουν την αυτόνομη αντίδραση κάποιου, αλλά
να δημιουργήσουν την εντύπωση της απόλυτης αυτονομίας, και να
δημιουργήσουν στον άλλο αμφιβολία για τις προθέσεις του. Αυτό πρέπει
να έχουμε υπόψιν μας, εάν θέλουμε να καταλάβουμε πώς οι αγορές
αντιλαμβάνονται τα κράτη και τους πολίτες τών κρατών αυτών:
συμπεριφέρονται σαν αυτά να μην υπάρχουν.
188
Brian D. Singer, ‘Positioning Portfolios for Turbulent Times’, σ. 48.
186
«νούμερο 2», η ιδέα να επιτραπεί στον λαό να επιλέξει είναι «απειλή»,
γιατί η αγορά είναι καλύτερος υπολογιστής των εκλογών από το
δημοψήφισμα.
189
Brian D. Singer, ‘Positioning Portfolios for Turbulent Times’, σ. 50.
190
Brian D. Singer, ‘Positioning Portfolios for Turbulent Times’, σ. 54.
187
καθορισμένη τακτική, παρακάμπτουν τις βουλές και τους νόμους,
δημιουργούν παραπλανητικά ίχνη και καλλιεργούν αντιφατικές
ελπίδες, προσποιούνται πως διαθέτουν αφθονία χρημάτων και
ψυχραιμία, ανακοινώνουν ρυθμίσεις, επιβάλλουν ή καταργούν - και
όλα αυτά τα κάνουν για να συγχύσουν τον αντίπαλο, να τον
παραπλανήσουν ή να τον εξαναγκάσουν να συνεργαστεί. Όλα αυτά τα
κάνουν για να μην πέσουν πέσουν στην παγίδα, αλλά για να στήσουν
οι ίδιοι μια παγίδα.
188
Και οι δυο πλευρές γνωρίζουν πως η άλλη πλευρά διαθέτει όπλα
εκφοβισμού και μαζικής καταστροφής. Δεν μπορούν να μιλήσουν
απευθείας μεταξύ τους, αλλά πρέπει να αναπαράξουν την σκέψη του
άλλου μέσα στο κεφάλι τους, ώστε να είναι σε θέση να αντιδράσουν. Και
οι δυο πρέπει να υποθέσουν ότι η άλλη πλευρά θα εκτελέσει το
καταστροφικό κτύπημα, και πως η μια πλευρά δεν μπορεί να θέλει την
χρεοκοπία της άλλης. Όλα αυτά όμως δεν αποκλείουν στρατηγικά
κτυπήματα, όπως συνέβη με την Lehman Brothers, που πίστευε στην
σημασία της για το σύστημα. Οι manager ήταν πεπεισμένοι πως το
κράτος δεν θα την άφηνε να καταστραφεί.
189
Όπως οι παίκτες της RAND Corporation, παίζουν όχι μόνο με τον
«αντίπαλο» ή ακόμα και με τις «αγορές», αλλά και με τα δικά τους
θέματα. Αρκούν τα χρήματα για την ομπρέλα διάσωσης; Ισχύει η
κόκκινη γραμμή; Πρέπει να ενημερωθεί η βουλή;
Το ότι λέγεται δημοσίως πως κάτι «βγήκε εκτός ελέγχου», πως πρέπει να
«περιορισθεί», πως πρέπει χρήματα να «προστατευθούν σε ασφαλή
μέρη», πως πρέπει να αποφευχθεί «ο πανικός», να απλωθεί μια «ομπρέλα
προστασίας», για την οποία αποφασίζουν νομικά άνοσοι «αρχηγοί
κρατών», όλα αυτά συμπεριλαμβανομένων των μεταφορών από τον χώρο
των πυρηνικών όπλων, όπως «τήξη πυρήνα (κατάρρευση)», «οικονομικά
όπλα μαζικής καταστροφής», δεν είναι γλώσσα της υπηρεσίας Πολιτικής
Προστασίας (σε περιπτώσεις φυσικών καταστροφών και ατυχημάτων), ή
αυτή από την Fukushima, αλλά η γλώσσα από τον εσωτερικό πυρήνα
του Ψυχρού Πολέμου.
190
18. Matrix
«Πως μπορέσατε και δημιουργήσατε έναν τέτοιον άνθρωπο;»
Αυτό που συνέβη κατά την κρίση του 2007, δεν ήταν προφανώς ένα
εφήμερο, παράλογο συστημικό σφάλμα. Ήταν κάτι παραπάνω από το
περιοδικά επαναλαμβανόμενο επ’ αόριστον «system goes wild» (το
σύστημα συμπεριφέρεται με έναν τρελό ανεξέλεγκτο τρόπο). Τις μηχανές
δεν μπορούμε απλά νά τις θέσουμε εκτός λειτουργίας, ή όπως συνέβη
μετά την καταστροφή στην Fukushima, να ανακοινώσουμε την στροφή
όσον αφορά στις πηγές ενέργειας που σκοπεύουμε να χρησιμοποιήσουμε.
Το ότι στις περιπτώσεις αυτές μιλούμε περί «τεράτων», δείχνει πως
το συλλογικό ασυνείδητο καλλιεργεί την υποψία, πως πρόκειται για
κάτι ζωντανό, το οποίο απελευθερώθηκε από τα δεσμά του.
191
Οι έρευνες της αυστριακής κοινωνιολόγου Karin Knorr-Cetina, στα
χρηματιστήρια της Νέας Υόρκης και Ζυρίχης, έχουν δείξει, πως οι
traders δεν βιώνουν πια τα ψηφιακά συστήματα τους ως μέσα
επικοινωνίας, αλλά ως αυτόνομες βιολογικές μορφές ζωής, και ως
ένα «ανώτερο πλάσμα» (greater being)191. Μετά από αυτή την
σύντηξη ανθρώπου και μηχανής, οι οθόνες των υπολογιστών δεν είναι
πια «παράθυρα» προς τις αγορές, όπως ήταν κατά την δεκαετία του
’90, αλλά είναι οι ίδιες οι αγορές. Ας το πούμε καλύτερα: «είναι πεδία
πάνω στα οποία κτίζεται ολόκληρος ο οικονομικός και πνευματικός
κόσμος»192, είναι μια μεταμόρφωση η οποία εκτελείται ακόμα και
στα «προσωπικά» κοινωνικά δίκτυα, όπως το facebook.
- Τα πάντα.
192
στον εργοδότη του, την Société Générale, ζημιά 4,8 δισεκατομμυρίων
ευρώ. Στο αποκορύφωμα της κρίσης, ο Kerviel είχε φανεί στα μάτια της
δημοσιότητας σαν ένα είδος Che Guevara, ο οποίος ανατινάζει το
σύστημα το οποίο είχε απαιτήσει ακριβώς αυτού του είδος οικονομική
συμπεριφορά. Αυτά που έγραφαν οι υποστηρικτές του στο facebook ή
στον γαλλικό τύπο, μοιάζουν με κάποιο κεφάλαιο της τριλογίας του
«Μάτριξ».
194
Das, Extreme Money, σ. 229.
193
19. Mind’s Eye
Η δημοκρατία, η συμβατή με την αγορά, φορτώνεται στο
υπολογιστικό σύστημα
Αυτό που ήθελαν ήταν εντελώς αξιοπρεπές: μια κοινωνία στην οποία
ο καθένας μπορεί να ζει σύμφωνα με τις επιθυμίες και τα πάθη
(ενθουσιασμούς) του. Τόσο οι πράκτορες όσο και τα αυτόματα
(Dummies). Για τον λόγο αυτόν, πολλοί από εκείνους που κατασκεύασαν
οικονομικούς πράκτορες οι οποίοι είναι σε θέση να εξελίσσονται, δεν
γνωρίζουν εδώ και καιρό, τι κάνουν τα πλάσματα τους. Το μόνο που
ξέρουν είναι πως ότι κάνουν, το κάνουν πιθανόν βάσει του απλού
κανόνα της αυτό-μεγιστοποίησης, τον οποίο κανόνα τούς τόν έχουν οι
κατασκευαστές τους εμφυτεύσει (προγραμματίσει).
194
«Το ψέμα» μέσα στον κόσμο αυτόν είναι κάτι πέραν της ηθικής, και
η σχεδιασμένη ανειλικρίνεια είναι το μικρότερο πρόβλημα: στην ίδια
κατηγορία, κατά την εποχή των «Big Data» (εποχή της απόλυτης
δικτύωσης όλων των δεδομένων που αφορούν ανθρώπους και
πράγματα), ανήκουν και η αυτοεξαπάτηση, οι ψευδαισθήσεις, και οι
στρατηγικές με τις οποίες οι άνθρωποι ξεγελούν το εαυτό τους. [Αυτό
είναι τό πνεύμα τού Αντιχρίστου].
195
Οι πληροφορίες όμως που συλλέγονται στις αγορές, συλλέγονται και
αξιολογούνται στα πλαίσια «κρυφών παιγνίων»: ο συμπαίκτης αποσιωπά
κάτι, κρατά κάτι για τον εαυτό του, με σκοπό να βγάλει κέρδος από την
κρυμμένη πληροφορία. Καμιά εταιρία ή οργάνωση δε θα παραδεχθεί ότι
θέλει να μάθει ποια μυστικά κρατούν οι συνεργάτες της. Η θεωρία
παιγνίων λοιπόν στον κανονικό εργασιακό χώρο εκφράζεται κάπως έτσι:
196
Mark Buchanan, ‘The Science of Subtle Signals’, σ. 8
197
Andy Greenberg, ‘Mining Human Behavior at MIT’.
196
ελεγχθούν τα έγγραφα που κουβαλούμε, το να μας παίρνουν τα
δακτυλικά αποτυπώματα όταν εισερχόμαστε σε μια χώρα...
Σχεδόν όλα τα βιομηχανικά έθνη της Δύσης δουλεύουν ήδη πάνω στο
project «Δημοκρατία συμβατή με τις αγορές». Όπως (λειτουργούσαν)
μέχρι τώρα οι αυτοματοποιημένες αγορές, τα κοινωνικά δίκτυα και οι
μηχανές αναζήτησης στο εμπορευματοποιημένο διαδίκτυο, έτσι και το
νέο κράτος που βασίζεται στην πληροφορία, αναπτύσσει ρομποτικές
μεθόδους πρόβλεψης της συμπεριφοράς και παρακολούθησης, οι
οποίες βασίζονται στο πρότυπο της pre-crime ανάλυσης. Τα κέντρα
ακτινοβολίας της οικονομίας
τής πληροφορίας βρίσκονται
στην Silicon Valley και την
Wall Street. Ένα τρίτο, και το
ισχυρότερο από όλα τα άλλα
κέντρο, το οποίο ασχολείται
ακατάπαυστα με τις σκέψεις
των ανθρώπων, βρίσκεται στην
Virginia. Εκεί είναι η έδρα της
NSA (National Security Agency), της Υπηρεσίας Εθνικής Ασφάλειας
των ΗΠΑ. Σήμερα εργάζονται εκεί τα καλύτερα κεφάλια - το Carnegie
Mellon project, για παράδειγμα, χρηματοδοτήθηκε από την DARPA, την
Υπηρεσία Έρευνας Προηγµένων Αµυντικών
Προγραµµάτων -, και η Google ψάχνει εκεί να βρει
τους manager της198. Αυτά που άλλοτε ήταν τα
καταφύγια και οι μηχανές παρακολούθησης κατά τον
Ψυχρό Πόλεμο, βρίσκεται στην NSA, σε πολύ πιο
198
Noah Shachtman, ‘Exclusive: Darpa Director Bolts Pentagon for Google’.
197
ρευστή μορφή. Αν οι θεωρητικοί των παιγνίων έπαιζαν οικονομικά
παιχνίδια με την Σοβιετική Ένωση, η NSA έχει πάει ένα βήμα πιο πέρα:
έχει γίνει βασικό τμήμα τής οικονομίας της πληροφορίας, και σκοπό έχει,
όπως άλλοτε οι άνθρωποι της RAND, να μεταγράψει τα κοινωνικά
δεδομένα (βρίσκεται στη διαδικασία επανεγγραφής των κοινωνικών
συμβολαίων). Ένας από τους σημαντικότερους θεωρητικούς
πρωτοπόρους της NSA, αν και δεν είναι μέλος της, βλέπει νέες
συνταγματικές ανακατατάξεις να έρχονται, οι οποίες θα τραντάξουν τα
θεμέλια των δημοκρατικών εθνικών κρατών.
Το μάθημα από την παρούσα κρίση, για τον Bobbitt, δεν είναι η
αμφισβήτηση του δείκτη νοημοσύνης των αγορών, αλλά το αντίθετο: οι
αγορές κατέστησαν τα κράτη ακατάλληλα, επειδή τα κράτη δεν
198
καταλαβαίνουν τις μοντέρνες διαδικασίες που αφορούν το χρήμα και
την πληροφορία. Τα κράτη της πληροφορίας έχουν ένα απλό μήνυμα:
δώστε μας πληροφορίες για αυτά που σκέφτεστε, που σχεδιάζετε ή
που θέλετε να αγοράσετε, και εμείς θα σας δώσουμε νέες ευκαιρίες
για την ανάπτυξη και την καριέρα σας. Ταυτόχρονα, το μοντέρνο
κράτος της αγοράς της πληροφορίας, εγγυάται ελάχιστα δικαιώματα
κοινωνικής πρόνοιας.
199
εφαρμογής τεχνικών πολέμου και άμυνας, που είναι απροσπέλαστες στο
εθνικό κράτος»199.
199
Bobbitt, Terror and Consent, σ. 87.
200
Robert T. Collins et al., ‘A System for Video Surveillance and Monitoring’.
200
μεμονωμένα επεισόδια, τα οποία συνδέονται με όρους «παραλαμβάνω»,
«μεταφέρω» ή «θάβω»: αν κάποιος «παραλαμβάνει» ένα σώμα, το
«μεταφέρει» ή το «θάβει», το σύστημα προειδοποιεί τους χειριστές, οι
οποίοι αναλόγως της κατάστασης μπορεί να γίνουν εν μέρει μηχανές (οι
οποίοι στη συνέχεια θα προβούν σε άλλες μηχανικές ενέργειες).
201
James Pita et al., ‘Using Game Theory for Los Angeles Airport Security’.
201
το ότι σκοπεύει να μεγιστοποιήσει το κέρδος του, είναι από ηθικής
πλευράς κάτι εντελώς διαφορετικό. Σε κάθε
Charles Babbage κρύβεται ένας Sherlock
Holmes, και σε κάθε Sherlock Holmes κρύβεται
η γενική υποψία για τον κόσμο, που κάτι έχει
να κρύψει.
Με άλλα λόγια: όλα αυτά τα μάτια, στον ουρανό και στη γη, πρέπει
εξ ορισμού να σκέφτονται τα χειρότερα για τον άνθρωπο τον οποίο
παρακολουθούν. Τι συνέπειες έχει αυτό θα το δούμε στη συνέχεια. [Τό
πνεύμα τού αντίχριστου κυριαρχεί ήδη]
202
ΕΠΙΘΥΜΙΑΣ ΚΑΙ ΤΙΣ ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΕΣ ΚΟΚΑΚΩΛΕΣ ΓΙΑ ΝΑ
ΟΛΟΚΛΗΡΩΘΕΙ Ο ΜΩΑΜΕΘΑΝΙΚΟΣ ΠΑΡΑΔΕΙΣΟΣ.
Ανώνυμος (26/1/17 11:15 μ.μ): Εποχή των παγετώνων. Εντελώς παγωμένες ψυχές. Ο
άνθρωπος τα κατάφερε, με τόση πολλή 'πρόοδο' στους τελευταίους αιώνες, να
ξαναγυρίση εκεί απ' όπου ξεκίνησε στην 'ιστορία' και 'προ-ιστορία', αυτο-
καταστρεφόμενος μέσα στη μεγαλομανία του. Κι όμως, δεν έχουν κλείσει όλοι οι
δρόμοι για όποιον το ζητήσει...
203
20. Εκλογή
Τον καιρό τού «λυκόφωτος τής εθνικής κυριαρχίας», οι εξουσίες
επιστρέφουν στον άνθρωπο τήν δύναμη
Σήμερα όμως δεν έχουμε πια την μηχανή που σηματοδότησε μια νέα
εποχή μεγάλης προόδου, όπως την δεκαετία του ’90, που υποσχόταν την
ουτοπία τής απεριόριστης επικοινωνίας, διαφάνειας, και φιλικών σμηνών
(όπως τα σμήνη των πουλιών που έχουν μια χαρακτηριστική, κοινή
συμπεριφορά), που γίνονται όλο και πιο έξυπνα. Η αντίληψη περί μιας
οικονομίας τής γνώσης, όπου οι άνθρωποι επωφελούνται ο ένας από
τον άλλο δια της συνεργασίας και του αλτρουισμού, είναι ακόμα
ζωντανή. Αυτός ο τύπος ανθρώπου όμως, επειδή είναι αδύνατον να
πραγματοποιηθεί «τεχνικά», δεν έχει προγραμματισθεί (ως
λογισμικό). Είναι δυο διαφορετικά πράγματα η παραδοχή πως όλοι οι
άνθρωποι ωθούνται από καθαρή ιδιοτέλεια, και ο προγραμματισμός
ενός πλήθους με τέτοιο τρόπο ώστε να γίνουν έτσι οι άνθρωποι.
204
κράτος θα παραδοθεί στην γνώση των αγορών και την λογική τού homo
oeconomicus. Προέβλεψε αυτό που επενδυτές τραπεζίτες τής «William
Blair» είχαν διαπιστώσει το 2012. Τα κράτη παίζουν μόνο «παιχνίδια
κυριαρχίας». «Οι αγορές είναι υπολογιστές εκλογικών κέντρων. Είναι
ένα διαρκές δημοψήφισμα»202, έγραψε ο Wriston.
202
Thomas Frank, One Market under God: Extreme Capitalism, Market Populism and the End of
Economic Democracy, σ. 55.
203
Thomas Frank, One Market under God: Extreme Capitalism, Market Populism and the End of
Economic Democracy.
205
όπως σεβασμός, αυτοθυσία, πιστότητα ή οικογένεια, του είναι
αδιάφορες»204.
Οι εκλογές είναι στην περίπτωση αυτή κατά κάποιο τρόπο συνάξεις τού
λαού που αντικείμενο έχουν το αφηρημένο όλο. Το θέλημα των
καταναλωτών εκφράζεται μέσω της μαζικής επικοινωνίας στο ίντερνετ
και στα μέσα ενημέρωσης, αλλά και στις «αγορές». Επειδή όμως, τόσο η
επικοινωνία στο διαδίκτυο όσο και αυτή στα μέσα, δυστυχώς
αξιολογούνται και επιλέγονται από αλγόριθμους βάσει του αριθμού των
κλικ που κάνουν οι καταναλωτές, κλείνει έτσι ένας κύκλος
αυτοεκπληρούμενης προφητείας.
Το «θεώρημα του αδύνατου» (με την έννοια ότι δεν είναι δυνατόν να
λάβει χώρα) του «αριστερόφρονος» νομπελίστα καθηγητή Kenneth
Arrow, έχει αποδείξει μαθηματικά, ότι οι επιθυμίες όλων των
καταναλωτών δεν είναι δυνατόν να συμψηφιστούν σε μια κοινή
204
Bobbitt, Terror and Consent (Τρομοκρατία και Συναίνεση), σ. 90.
205
Mirowski, Machine Dreams, σ. 505.
206
επιθυμία (volonté générale), η οποία να αποδίδει και την
πραγματικότητα. Αυτό σημαίνει επίσης: οι εκλογές, σε αντίθεση με
τις αγορές, δεν είναι μέσο με το οποίο μπορούν να εκφρασθούν οι
ατομικές επιθυμίες.
206
Bobbitt, Terror and Consent, σ. 90.
207
Philip Bobbitt, ‘Preface’, p. ix.
207
ενός πρώην μέλους του Συμβουλίου Ασφαλείας, είναι εκείνη μεταξύ
«παραγωγών» πληροφοριών (χρησιμοποιούνται από τις μυστικές
υπηρεσίες) και «καταναλωτών» πληροφοριών [intelligence producers
and consumers]. Καθένας πρέπει να αξιολογείται ταυτόχρονα ως
παραγωγός και καταναλωτής πληροφοριών, και έτσι νά κλείνει ο κύκλος:
ο άνθρωπος, ως πολίτης, ως τουρίστας ή ως αναζητών εργασία,
παθαίνει ακριβώς αυτό που παθαίνει όποιος διαβάζει κάτι στο
διαδίκτυο, και ταυτόχρονα διαβάζεται με σκοπό να προβλεφθεί η
συμπεριφορά του.
208
Διαφέρουν μόνο σε ότι αφορά τον προσδιορισμό της τιμής - της
«αλήθειας».
208
Bobbitt, Terror and Consent, σ. 390.
209
Bobbitt, Terror and Consent, σ. 385.
209
Ξεκαθαρίζει ότι απορρίπτει τέτοιες μεθόδους, γιατί λαμβάνουν χώρα
εκτός των πλαισίων του δικαίου. Το δίκαιο πρέπει να προσαρμοστεί
εξελικτικά. Αυτό σημαίνει πως η επιτροπή εκείνη, που θα αποτελείται
από σώφρονες, ανώνυμους ανθρώπους, «οι οποίοι επελέγησαν τυχαία
από τον μεγαλύτερο δυνατό αριθμό υποψηφίων», θα αποφασίζει με ποιο
τρόπο θα αποκτούνται οι πληροφορίες από τους τρομοκράτες. Δεν
λειτουργούν «ως εκπρόσωποι τής κυβέρνησης, αλλά της κοινωνίας, για
την οποία η κυβέρνηση αυτή πράττει»210.
Στα μάτια του Bobbitt, οι μορφές οργάνωσης του μέλλοντος δεν είναι
τα κράτη που παρακολουθούν τα πάντα, αλλά οι αγορές που
παρακολουθούν τα πάντα και βρίσκονται εντός των δημοκρατικών
κρατών. Δεν καταγράφουν μόνο την πιθανή απειλή απ’ έξω, αλλά και
210
Bobbitt, Terror and Consent, σ. 390.
210
την συμφωνία του πληθυσμού (τη λαϊκή συναίνεση), που δεν είναι
τίποτε άλλο παρά η απόφαση ενός καταναλωτή που είναι μόνιμος
ψηφοφόρος.
Το ένα δεν υπάρχει χωρίς το άλλο. Και για τα δυο απαιτούνται πολλά
χρήματα και πολλή τεχνολογία. Είναι ακριβώς αυτό που αρχίζει να
γίνεται πολύ της μόδας.
Ανώνυμος (28/10/13 4:36 μ.μ): Διαβάζεις τέτοια και κοιμάσαι καλά το βράδυ;
211
21. Big Data
Το «νούμερο2» πετά με ελικόπτερο πάνω από κάθε κεφάλι
211
James Manyika et al., ‘Big Data: The Next Frontier for Innovation, Competition and Productivity’.
212
John Markoff, ‘Government Aims to Build a “Data Eye in the Sky”’.
212
μικροσκοπικό Black
Black-Hawk ελικόπτερο, το οποίο να σας
περιτριγυρίζει διαρκώς και νά παρακολουθεί τα πάντα - πού
βρίσκεστε, με ποιον μιλάτε, τι αγοράζετε, τι σκέφτεστε. Και να το
κάνει αυτό αδιάκοπα σε πραγματικό χρόνο για εκατομμύρια
ανθρώπους. […]. Ακριβώς αυτό έχουμε σήμερα»213.
Το να παραπονούμαστε
αστε πως τα Big-Data-Computer μειώνουν την
συμπεριφορά τού ανθρώπου σε ανεπίτρεπτο βαθμό σε μαθηματικά
μοντέλα, λες και οι άνθρωποι είναι μετοχές και οι πράξεις τους
συναλλαγές, και το να πούμε πως πρέπει να μπει ένα όριο στον
υπολογισμό του ανθρώπου (πρέπει να καταβληθούν προσπάθειες για
213
Nicholas A. Christakis, ‘Conversation: Culture: A New Kind of Social Science for the 21st Century’.
213
τον περιορισμό αυτής της υπολογιστικής προσέγγισης του ανθρώπου),
δεν σημαίνει τίποτα άλλο παρά το ότι χρειαστήκαμε πολύ καιρό να
αντιδράσουμε: σημαίνει ότι αδικούμε τον υπολογιστή και
αθωώνουμε την κοινωνία που τον δημιούργησε. Το Big Data θα
δουλέψει με συστήματα πολλαπλών πρακτόρων, που δεν μπορούν να
κάνουν κάτι άλλο, από το να αναλύουν τον κόσμο στο κοινωνικό
επίπεδο, χρησιμοποιώντας το εγώ του «νούμερο 2» και εξισώσεις της
θεωρίας των παιγνίων.
214
Σχόλιο: [ΓΙΑ ΝΑ ΛΥΤΡΩΣΕΙ Ο ΧΑΙΝΤΕΓΚΕΡ ΤΗΝ
ΑΝΘΡΩΠΟΤΗΤΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ Νο 2 ΕΠΕΣΤΡΕΨΕ
ΣΤΗΝ ΠΡΟ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΓΝΩΣΗ, ΣΤΗΝ ΠΡΟ ΣΩΚΡΑΤΙΚΗ,
ΟΠΟΥ ΤΟ ΨΕΜΑ ΚΑΙ ΤΟ ΚΑΚΟ ΔΕΝ ΥΦΙΣΤΑΝΤΟ]..
214
Dirk
irk Helbing, ‘Conversation: Technology: A New Kind of SSocio-Inspired’.
215
πολλά δεδομένα, έχουν παράξει τρομερά εσφαλμένα αποτελέσματα. Ο
στατιστικός Alexander Ozonoff, που εργάζεται στο «Harvard School of
Public Health», έχει τα τελευταία χρόνια διαπιστώσει μια σημαντική
στατιστική συσχέτιση μεταξύ τής διάδοσης τής ασθένειας και της
διάδοσής της από τα μέσα ενημέρωσης: όσο πιο συχνά διαβάζουμε στην
εφημερίδα για μια ασθένεια, τόσο πιο συχνά γίνεται η διάγνωση της
(τόσο πιο συχνά εμφανίζεται).
«Ξανά και ξανά και ξανά διαπιστώνουμε, πώς όσο πιο ισχυρή η
παρουσία μιας ασθένειας στα κεφάλια των ανθρώπων, και όσο πιο πολύ
βρίσκεται στο επίκεντρο της δημόσιας συζήτησης, η διάγνωσή της
πλησιάζει το 100%»215.
Πολλά δεδομένα υποδεικνύουν πως αυτό ισχύει και για την αστραπιαία
διάδοση της γρίπης των χοίρων. Όσο πιο ισχυρή η καθοδήγηση των
μέσων ενημέρωσης από τα κλικ και τους αλγόριθμους, και όσο πιο πολύ
γίνεται ο σχολιασμός σε πραγματικό χρόνο, τόσο πιο ισχυρή αυτή η τάση
που αναφέραμε. Την «Black Friday», με τον αυτοενισχυόμενο πανικό
της, θα την έχουμε μάλλον πιο συχνά στην εποχή του «Big Data».
Πέραν όμως της μαζικής αυθυποβολής, οι φίλοι του «Big Data», είναι
ιδιαίτερα αδύναμοι στο πεδίο το οποίο διεκδικούν για τον εαυτό
τους: την πρόγνωση. Όχι μόνο στα χρηματιστήρια, αλλά σε όλα σχεδόν
τα πεδία, για τα οποία έχουμε την δυνατότητα να εξετάσουμε την
ποιότητα των προγνώσεών τους (αυτό είναι τρομακτικό, αν σκεφτούμε,
ότι για πολλά πεδία δεν γνωρίζουμε αν οι προγνώσεις αυτές
αξιολογούνται).
216
ένας από τους πιο σοβαρούς στατιστικολόγους των ΗΠΑ: «“Ποιος
χρειάζεται την όποια θεωρία, όταν κατέχει τόσες πληροφορίες;”
Αυτή είναι μια εντελώς λανθασμένη στάση... το ECRI έχει μια τυχαία
σούπα από μεταβλητές, και συγχύζει τις συσχετίσεις με τις αιτίες»216.
Το ίδιο ισχύει και για την φούσκα ακινήτων στις ΗΠΑ. Οι εταιρίες
αξιολόγησης είχαν λογισμικά πρόβλεψης, και είχαν εγκαταστήσει ένα
πολύπλοκο σύστημα παρακολούθησης της αγοράς. Το ότι είχαν
αξιολογήσει θετικά τα τοξικά χαρτιά, το εξηγούν με τα «απρόβλεπτα
γεγονότα», με τον διάσημο «μαύρο κύκνο». Τίποτα πιο λανθασμένο.
Όπως το έδειξε ο Nate Silver, η φούσκα ακινήτων ήταν κάθε άλλο
παρά μαύρος κύκνος. Ήταν, σύμφωνα με τον Paul Krugman, «ένας
ελέφαντας στο δωμάτιο». Αυτό όμως που ήταν πιο αποφασιστικό
ήταν το εξής: όλοι αισθάνονταν πως τα πράγματα πήγαιναν στραβά.
216
Nate Silver, The Signal and the Noise: Why So Many Predictions Fail – But Some Don’t, σ. 197.
217
Nate Silver, The Signal and the Noise: Why So Many Predictions Fail – But Some Don’t, σ. 11.
217
όπου είχαν παρατηρηθεί οι μεγαλύτερες αυξήσεις στις τιμές των
ακινήτων... Ο όρος «φούσκα ακινήτων» είχε αναφερθεί το 2001 μόνο 8
φορές στα μέσα ενημέρωσης. Το 2005 είχε αναφερθεί 3447 φορές. Η
συζήτηση για την «φούσκα ακινήτων» γινόταν 10 φορές ημερησίως στα
περιοδικά και εφημερίδες». Ας το σημειώσουμε: τρία χρόνια πριν το
«ξαφνικό γεγονός»218.
Η απάντηση στο αίνιγμα αυτό είναι ότι δεν οφείλεται στην έλλειψη
«γνώσεως» ή «πληροφορίας». Οι «γνώσεις» αυτές απλώς
εφαρμόστηκαν εσφαλμένα. Δηλαδή ως όπλα για τις δουλειές του
«νούμερο 2», το οποίο δρα σε όλα τα συστήματα.
218
Nate Silver, The Signal and the Noise: Why So Many Predictions Fail – But Some Don’t, σ. 22-23.
218
Σχόλια στο Ιστολόγιο του Αμέθυστου
ΑΡΧΑΙΟΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝΟΣ (11/11/13 12:44 μ.μ.): Αυτή η ευχή είναι και ο καλύτερος
βατήρας για την…"ανατροπή"…του…"καπιταλισμού".
Μ (17/1/15 7:02 μ.μ.): Η Γνώση είναι δύναμη". Ξεκινώντας από κει και θεωρώντας
ως Γνώση τη συλλογή διαρκώς ενός τεράστιου όγκου πληροφοριών σε βάσεις
δεδομένων, και την επεξεργασία τους ακατάπαυστα με μαθηματικούς αλγόριθμους,
για την εξαγωγή συμπερασμάτων και την δημιουργία προγνώσεων.. πιστεύουν ότι
έχουν κατακτήσει την εξουσία και την παντοδυναμία.
Αυτό είναι όντως το πνεύμα του αντιχρίστου το οποίο υπάρχει ΗΔΗ… Όχι απλά ένας
αόρατος παντεπόπτης οφθαλμός τύπου "Big Brother" αλλά όπως φαντασιώνονται,
ένας "παντογνώστης νους", αφού τα δισεκατομμύρια δεδομένα που "βλέπει" μπορεί
να τα επεξεργαστεί και να προβλέψει… ΝΑ ΓΝΩΡΙΖΕΙ ΠΛΕΟΝ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ, ΝΑ
ΕΙΝΑΙ "ΙΣΟΣ ΜΕ ΤΟΝ ΘΕΟ" (!!!)
Ήδη η έννοια των εθνικών κρατών αρχίζει να εξαλείφεται. Υπάρχει η νέα αόρατη
παγκόσμια συνταγματική τάξη που θα τα αντικαταστήσει... Για να μην πούμε ότι
αυτό έχει ήδη γίνει. Η ύπαρξη (κυριολεκτικά) πλέον, ενός κράτους (γεωγραφική
επικράτεια και πληθυσμός) εξαρτάται αποκλειστικά από την πρόσβαση στις
παγκόσμιες "αγορές" και την άντληση χρήματος..
Πιστεύουν λοιπόν, ότι έχουν τα οικονομικά "υπερόπλα" ότι είναι παντοδύναμοι και
αλάθητοι.. και όταν δεν τους βγαίνει το σενάριο το αποδίδουν σε.. "ατύχημα"..
Δεν χρειάζεται λένε, εσείς να ξέρετε πολλά, απλά εμπιστευθείτε τα "εργαλεία" μας..
Έχουμε λογισμικά πρόβλεψης παντού.. σε Κυβερνητικές Υπηρεσίες, Τραπεζικό
σύστημα, αλλά και στην Ιατρική..
Και παρά τις λάθος προβλέψεις κανένας δεν προβληματίστηκε, όπως π.χ. τα τεράστια
λάθη με τις υποτιθέμενες επιδημίες, ή το περιβόητο λάθος με τον πολλαπλασιαστή
στην προβλεπόμενη ύφεση μετά την εσωτερική υποτίμηση στην Ελλάδα αλλά και τα
εγκληματικά "λάθη" που έφεραν τη φούσκα των στεγαστικών στην Αμερική, το
σκάσιμο, και το ξεκίνημα της οικονομικής κρίσης.. της "τήξης πυρήνα" όπως μας είπε
σε άλλο σημείο... που κάθε άλλο παρά τελειώνει..
Οι μεγάλοι οικονομολόγοι συνεχίζουν με τον ίδιο τρόπο σκέψης με την ίδια λογική
σε όλα τα επίπεδα.. ενώ οι οικονομικοί δολοφόνοι του πλανήτη οι περιβόητες
"αγορές", "απασφάλισαν" ήδη τη βόμβα, με σίγουρο ρίσκο : TO TIMHMA ΘΑ
ΕΙΝΑΙ ΤΕΤΟΙΟΥ ΜΕΓΕΘΟΥΣ ΩΣΤΕ ΚΑΝΕΝΑΣ ΔΕΝ ΘΑ ΤΟΜΗΣΕΙ ΝΑ
ΕΠΙΤΡΕΨΕΙ ΝΑ ΣΚΑΣΕΙ.
219
κοσμοϊστορικές ραγδαίες αλλαγές που θα οδηγήσουν σε πλήρη ανατροπή όλων όσων
γνωρίζαμε μέχρι σήμερα.
Ολοκληρώνεται η παγκόσμια δικτατορία. Αλλά η διάρκειά της από κει και πέρα θα
είναι μικρή, με βάση αυτά που μας λέει ο ίδιος ο Θεός. Στην Αποκάλυψη
περιγράφεται η καταστροφή της Βαβέλ, όλου του κοσμικού συστήματος της
εκμετάλλευσης, της αδικίας και της αμαρτίας, που κάθεται πάνω στο θηρίο, το
πολιτικο-θρησκευτικό μόρφωμα (που υπάρχει ήδη και εξελίσσεται μέχρι την
ολοκλήρωσή του). Αποτυπώνεται η πλήρης αλήθεια.. την οποία γνωρίζουμε. Γιατί
την αληθινή Γνώση για το μέλλον (που προσπαθούν να βρουν με τους αλγόριθμους),
ο Θεός την έχει δώσει μέσω των Αγίων Του, μόνο στα παιδιά Του...
220
22. Υποταγή
Ο άνθρωπος είναι όλα όσα θέλει να είναι, και εμείς ξέρουμε τι θέλει.
221
μια καλύτερη», για να βρεθεί και πάλι, πολύ βαθιά, «στην μεγάλη
μηχανή της αγοράς»219.
«Ήθελα να υποβάλω στον εαυτό μου, πως οι
υπολογιστές είναι ουδέτεροι, ένα εργαλείο όπως όλα
τα άλλα, ένα σφυρί με το οποίο μπορείς να κτίσεις
ένα σπίτι ή να σπάσεις ένα κεφάλι. Αλλά μέσα στο
σύστημα αυτό υπάρχει κάτι, στην τυπική λογική
των δεδομένων και προγραμμάτων, το οποίο
δημιουργεί εκ νέου τον κόσμο βάσει της δικής του
κοσμοθεωρίας... είναι σαν να διακηρύττουμε πως το σκάκι είναι το
ανώτερο επίπεδο της ανθρώπινης ύπαρξης»220.
Ακριβώς αυτό όμως έχει συμβεί. Όχι μέσω του υπολογιστή, αλλά
μέσω της επίθεσης της οικονομίας της πληροφορίας. Αυτό που
αισθάνεται η Ullman δεν είναι κάποια παρενέργεια μιας τεχνολογίας την
οποία δεν ξέρουμε ακόμα να χειριστούμε σωστά. Ποιος θα μπορούσε να
είναι καλύτερα προετοιμασμένος από κάποιον προγραμματιστή όπως η
Ellen Ullman; Αυτά που συμβαίνουν είναι μάλλον η λογική συνέπεια
εκείνου του οικονομικού ιμπεριαλισμού, για τον οποίο ο υπολογιστής
είναι το τέλειο εργαλείο. Ας το εκφράσουμε με ένα soundbite
(σλόγκαν): Νομίζαμε ότι η Silicon Valley θα κατακτούσε τον κόσμο.
Όχι, δεν έγινε αυτό. Ένα συγκεκριμένο είδος παιχνιδιού της
οικονομίας (που στον πυρήνα της είναι νεοφιλελεύθερη, αλλά εδώ και
καιρό υπερβαίνει αυτά τα όρια) κατέκτησε τον κόσμο - και τώρα
κατακτά την Silicon Valley. Ένας από τους κριτικούς της θεμελιώδους
μελέτης του John Davis περί της κατάργησης του ατόμου στην
«πολιτική οικονομία», περιέγραψε με λίγα λόγια
επακριβώς τι συμβαίνει: «Για τους νεοκλασικούς
οικονομολόγους, όλα αυτά είναι άσχετα, δεν έχουν
σημασία... ο Davis θα μπορούσε να είχε γράψει αυτά
τα πράγματα και για φιγούρες του σκακιού (πιόνια),
γιατί το αφηρημένο άτομο είναι τόσο λίγο πολύπλοκο,
και έχει τόσο λίγη σχέση με τον κόσμο όσο και οι φιγούρες του
σκακιού»221. Αυτό είναι κάτι που η Ullman αισθάνθηκε διαισθητικά.
Αν υπήρχε σήμερα λογοτεχνικός ντανταϊσμός (Dadaism) επιπέδου, θα
σκιαγραφούσε τον άνθρωπο ως φιγούρα σκακιού που παίζει πόκερ.
219
Ellen Ullman, Close to the Machine: Technophilia and Its Discontents, σ. 188.
220
Ellen Ullman, Close to the Machine: Technophilia and Its Discontents, σ. 89.
221
Milonakis and Fine, From Economics Imperialism to Freakonomics, σ. 21.
222
Για τον λόγο αυτό οι θεωρίες παιγνίων και rational choice (λογικών
χειρισμών), βρήκαν ένα τόσο δεκτικό κοινό στην Silicon Valley. Η
ψηφιακή ελίτ, έχει από την εποχή της RAND αποδεχθεί μια σειρά
υποθέσεων περί λογικής, για πεδία που κυμαίνονται από την καθαρή
επιστήμη υπολογιστών και θεωρίας της πληροφορίας, μέχρι την
στατιστική και το design (η αρχιτεκτονική του Bauhaus έχει επηρεάσει
την Silicon Valley περισσότερο από κάθε θεωρία - σαν ψάρι κολυμπούσε
στον ωκεανό της «λογικής»). Πώς θα μπορούσε να αντισταθεί κάποιος
από εκείνους, σε μια θεωρία η οποία μείωσε τόσο τον άνθρωπο, και
άφησε μόνο τις προτιμήσεις του και ένα εγωιστικό κίνητρο για να τις
πραγματοποιήσει; Και η οποία θεωρία, θεωρεί ως α-λογο οτιδήποτε
ξεφεύγει από τον σκοπό της μεγιστοποίησης του συμφέροντος για το
άτομο.222
Θέλουμε αυτό που θέλουμε - ο νεοκλασικισμός δεν ενδιαφέρεται
γιατί θέλουμε κάτι. Αυτό σημαίνει πως τα ενδιαφέροντά μας έρχονται
απ’ έξω. Αυτό ακριβώς είναι το σημείο κλειδί, στο οποίο βασίζεται η
οικονομία της πληροφορίας στην ψηφιακή εποχή. Για τον λόγο αυτό
βρίσκονται παντού οι συστάσεις για «like it», «your preferences»,
εξατομικευμένη αναζήτηση. Το Google (αλλά και πολλοί οικονομικοί
αλγόριθμοι, το Facebook, και διάφορες λειτουργίες λογισμικών
παρακολούθησης) υποστηρίζει με αρκετά αλαζονικό τρόπο, πως
αποκαλύπτει τις προτιμήσεις μας: οι προβλέψεις του, οι συστάσεις του
και οι λειτουργίες του, είναι σαν ένας καθρέφτης που αντικατοπτρίζει τις
επιθυμίες μας.
Ας πάρουμε ως παράδειγμα αυτό που ο
Eric Schmidt, σημερινός προϊστάμενος
του Google, λέει περί «αυτόνομης
αναζήτησης». Τα κινητά μας, σύμφωνα
με τον Schmidt, ψάχνουν αδιάκοπα για
μας, και θα είναι σε θέση να προβλέψουν
τι θα έπρεπε ή τι θα θέλαμε να κάνουμε.
«Ξέρει (το κινητό) ποιος είμαι. Ξέρει τι με ενδιαφέρει. Ξέρει με μεγάλη
ακρίβεια που είμαι. Αυτή είναι η ιδέα της αυτόνομης αναζήτησης - η
ικανότητα να μου λέει πράγματα, τα οποία δεν γνώριζα, τα οποία όμως
μπορεί να με ενδιαφέρουν, είναι το επόμενο επίπεδο»223. Μπορούμε
επίσης νά σκεφτούμε τις νέες λειτουργίες που υπόσχεται το Google
Maps. Ένα application που λειτουργεί σαν συσκευή πλοήγησης, και δεν
λέει απλά αυτό που βλέπει ο χρήστης, αλλά και αυτό που θα του αρέσει.
222
Milonakis and Fine, From Economics Imperialism to Freakonomics, σ. 19.
223
Matt McGee, ‘Google’s Schmidt: “Next Great Stage” of Search Is Autonomous, Personal’.
223
«Εκεί στην γωνία γυρίστηκε μια σκηνή της αγαπημένης σου ταινίας», θα
μπορούσε να πει το app, σύμφωνα με την «Atlantic Wire»224. Τέτοια
συστήματα είναι απολύτως αδύνατο να λειτουργήσουν, χωρίς να
κάνουν υποθέσεις για τον χρήστη. Και όπως έχουν τα πράγματα, οι
υποθέσεις αυτές δεν μπορεί να είναι άλλες από εκείνες της θεωρίας
παιγνίων και της Rational-Choice.
Δεν πρέπει να ξεχνάμε, πως το «νούμερο 2» δεν χρειάζεται τίποτε άλλο:
ούτε στο πεδίο της κατανάλωσης, αλλά ούτε και σε πεδία μακράν της
αγοράς, όπως είναι οι εκλογές ή οι κοινωνικές επαφές.
Πολλά από αυτά είναι θαυμαστά, όχι μόνο η αναζήτηση στο ίντερνετ.
Κάποια μέρα το Google θα διαπιστώσει ότι θέλουμε να πάμε σινεμά,
και θα μας παραλάβει με αυτοκίνητο που οδηγεί μόνο του, και θα μας
πάει με αυτό εκεί. Για να μην δημιουργούνται παρεξηγήσεις: οι
«συστάσεις» του Google ή του Amazon λειτουργούν προς το παρόν πολύ
καλά. Οι υποθέσεις περί λογικότητας, «προθέσεων» και το «εγώ» τού
ανθρώπου (ή user) είναι αναπόφευκτες. Παλιά οι άνθρωποι
εμπιστεύονταν τον βιβλιοπώλη τους. Τώρα το Amazon σας προφέρει
ακόμα μερικά βιβλία, που μπορεί να ενδιαφέρουν τον πελάτη.
Σχεδιαστές των βάσεων δεδομένων για βιβλιοθήκες, ξέρουν ότι είναι
αδύνατο να κωδικοποιηθούν όλες οι λεπτομερείς πληροφορίες για τον
κάθε αναγνώστη ξεχωριστά. Αυτό ίσως γίνει δυνατό κατά την εποχή του
e-book, αλλά μέχρι τότε οι απλοποιήσεις είναι αναπόφευκτες. Αυτό
ισχύει για πολιτικές πληροφορίες, κοινωνικές συζητήσεις, προσφορές
επιχειρημάτων και τοποθετήσεων. Το ερώτημα κλειδί δεν είναι πως να
αποφευχθούν οι απλοποιήσεις, αλλά ποιο είδος απλοποιήσεων είναι
αποδεκτό για εμάς και ποια συμφέροντα εξυπηρετούν.
Τι γίνεται όμως αν συμβεί ακριβώς αυτό που παρατηρήσαμε να
συμβαίνει κατά τα Flash-Crash; Και αν τα συστήματα δεν απεικονίζουν
τις προτιμήσεις μας, αλλά τις δημιουργούν; Τότε η τεχνολογική
αιτιοκρατία θα έχει γίνει μια για πάντα κοινωνική αιτιοκρατία. Τότε ο
άνθρωπος είναι αυτό που οι άλλοι θεωρούν πως είναι οι προτιμήσεις
του. Όχι μόνο το Amazon, αλλά και οι φίλοι στο Facebook, η οικογένεια,
το τμήμα προσωπικού, η τράπεζα, οι δημόσιες υπηρεσίες, ή -όπως θα
δούμε- και οι ιστοσελίδες όπου παρουσιάζει κανείς το επαγγελματικό του
προφίλ, όπως το LinkedIn. Και τότε μπορεί άπειρες φορές να ειπωθεί πως
μεταξύ ουρανού και γης υπάρχουν πολλά πράγματα που δεν εξυπηρετούν
την βελτιστοποίηση του κέρδους και τον εγωισμό. Ένας κόσμος όμως
που αποκαλύπτει και πουλάει στον άνθρωπο τις προτιμήσεις του
224
Rebecca Greenfield, ‘The Google Maps of the Future Sounds Useful but Creepy’.
224
(ανθρώπου), δεν του δίνει την ευκαιρία να είναι κάτι άλλο παρά μια
εγώ-μηχανή, εάν θέλει να θεωρείται λογικό ον. Όλα υπόκεινται στους
νόμους της αγοράς, ακόμα και οι πολιτικές και κοινωνικές προτιμήσεις
μιάς διαρκώς παρακολουθούμενης κοινωνίας. Τα ερωτήματα όμως περί
των συσχετίσεων δεν αφορούν ποτέ μόνο τις αγορές. Είναι πολιτικές
αποφάσεις.
Η Ellen Ullman ήταν μόνο το πρωτότυπο, που είχε δημιουργήσει η νέα
οικονομία τής πληροφορίας. Ο Jérôme Kerviel ενώπιον του δικαστή είναι
το εγκληματικό αντίστοιχο αυτής της εικόνας. Οι άνθρωποι δεν
μπορούν να είναι για πολύ εκτεθειμένοι στο περιβάλλον του
αυτοματοποιημένου εγωισμού, χωρίς να πληρώσουν το τίμημα, που
είναι έτσι κι αλλιώς το μόνο κέντρο αναφοράς. Ο πολιτισμός μας
προβάλλει τις επιθυμίες του στα εργαλεία που διαθέτει, η τεχνολογία
όμως είναι πάντα εξαρτημένη από τους θεσμικούς σκοπούς και στόχους.
Τι σκέφτονταν οι άνθρωποι όπως η Ellen Ullman, και τι σκέφτονται οι
άνθρωποι ακόμα και σήμερα; Είναι παλιά η
ιστορία της τεχνολογίας ως Δούρειου Ίππου.
Δεν λειτουργεί όμως έτσι. Ποτέ δεν
λειτούργησε έτσι. Λειτούργησαν μόνο όταν
θεσμοί και εξουσίες χρησιμοποίησαν την
τεχνολογία, όπως ο Friedrich ο μέγας, που
χρησιμοποίησε τα αυτόματα, για να τα
εμφυτεύσει ως δούρειο ίππο στην σκέψη
των υποτελών του.
Τα εργαλεία ανθίζουν και ευδοκιμούν, η δύναμη τους αυξάνεται, το
άτομο όμως γίνεται στην πραγματικότητα πιο εξαρτημένο και
πιθανόν πιο αδύναμο. Ο ψυχολόγος Raymond Barglow (από την
Καλιφόρνια), περιγράφει, πως η οικονομία της
πληροφορίας «απογυμνώνει» κυριολεκτικά το άτομο
από κάθε ταυτότητα, και στο τέλος μένει το όνειρο να
γίνει κανείς high-tech υπάλληλος στην Silicon Valley:
«Εικόνα ενός κεφαλιού ... και σε αυτό συνδεδεμένο
ένα πληκτρολόγιο... εγώ είμαι αυτό το
προγραμματισμένο κεφάλι»225. Αυτή είναι η εικόνα
της απόλυτης μοναξιάς, όπως διαπιστώνει ο Manuel
Castells.
Η Ullman περιγράφει μια κοινωνική εμπειρία στο «Close to The
Machine». Είναι αδιάφορο εάν με τον όρο μηχανή εννοείται ο
225
Castells, The Rise of the Network Society, σ. 23.
225
υπολογιστής ή ένας από υπολογιστή καθοδηγούμενος άνθρωπος
(πράγμα που παρατηρεί ο καθένας που προσπαθεί να πείσει την
μηχανή ότι αυτός έχει δίκαιο). Δεν υπάρχει τίποτα που νά έχει
λιγότερη ευθύνη από ένα υπολογιστή, όπως και τίποτα με λιγότερη
ευθύνη από την αγορά που ο υπολογιστής αντιπροσωπεύει.
Ο υπολογιστής και η αγορά έχουν πάντα δίκαιο, όπως φάνηκε σε
μεγάλη κλίμακα κατά την οικονομική κρίση. Ακόμα και όταν δεν
είναι δυνατόν να έχουν δίκαιο. Μιλώντας με την γλώσσα της θεωρίας
των παιγνίων, πληρώνει εκείνος που νευριασμένος διακόπτει το
download. Πληρώνει ένα τίμημα για την ακούσια συνεργασία του,
που επιτρέπει στους άλλους να συνεχίσουν το παιχνίδι.
Σε ένα κόσμο όπου είναι αδύνατο να φέρεις αντίρρηση, πρέπει ο
καθένας να ψάξει στον εαυτό του την «ενοχή». Αυτός είναι ο πυρήνας
της νέας ιδεολογίας και η ουσία των κοινωνιών όπου ισχύει «Winner-
takes-it-all»: καθένας μπορεί να γίνει τα πάντα. YouTube-Star, 50-
Shades-of Grey-bestseller γίγαντας, με ένα καλό ανέκδοτο ή βίντεο σταρ
για εκατομμύρια ανθρώπους, με δανεισμό από τίποτα (δανείζοντας κενές
υποσχέσεις) να κάνεις λεφτά και να αγοράσεις σπίτια... Μόνο όταν ο
καθένας το πιστέψει και είναι διατεθειμένος να εγκαταλείψει την
θέση του ηττημένου, χωρίς να κατηγορεί τον εαυτό του ή την τύχη,
μόνο τότε έχει ανοίξει πραγματικά η μεγάλη παρτίδα πόκερ.
Κανένας δεν θα έπαιζε εθελοντικά αυτό το παιχνίδι αν λέγονταν
ξεκάθαρα αυτά τα πράγματα. Το «νούμερο 2» αναγκάστηκε να
διαπιστώσει, πως παρά την θεωρητική προεργασία, η αντίσταση του
εγώ ήταν τεράστια. Για τον λόγο αυτό έπρεπε να ηττηθεί με άλλο
τρόπο. Και για να θυμηθούμε την Susan Sontag: ο άλλος τρόπος δεν
ήταν να το σκοτώσουν, αλλά να το εξαφανίσουν (σβήσουν).
226