๗๖

บทที่ ๔
ผลงานการออกแบบสถาปตยกรรมของหลวงวิศาลศิลปกรรม

สถาปตยกรรมในการออกแบบของหลวงวิศาลศิลปกรรม

ผลงานการออกแบบสถาปตยกรรมของหลวงวิศาลศิลปกรรมทั้งหมดนัน้ มีลักษณะ
การจัดรูปพื้นที่หลากหลายรูปแบบ เพื่อตอบสนองการใชงานในประเภทตางๆ สําหลับการศึกษา
ในครั้งนี้ ผูศึกษาไดมุงเนนไปที่สถาปตยกรรมประเภทอาคารสาธารณะและอาคารทางศาสนา โดย
ในสวนนี้ ไดกลาวถึงมูลเหตุในการกอสรางและบรรยายลักษณะรูปแบบทางสถาปตยกรรม ซึ่ง
เรียงลําดับตามระยะเวลาการออกแบบกอสราง สําหรับเปนขอมูลพืน้ ฐานการอธิบายและวิเคราะห
ผลงานในสวนตอไป
๑. ตึกนิภานภดล วัดเทพศิรินทราวาส
มูลเหตุ ตึกนิภานภดลนี้ สมเด็จพระเจานองนางเธอเจาฟานิภานภดล ไดทรง
สละทรัพยสวนพระองคสรางประทาน ใหเปนศึกษาสถานฝายพระปริยัติธรรมและนักธรรม ใหเปน
สมบัติของวัดเทพศิรินทราวาส ดวยเห็นวาการเลาเรียนศึกษาเปนทางเกื้อกูลแกฝายศาสนปฏิบัติ
เมื่อการเจริญรุงเรือง ก็เปนไปเพื่อประโยชนแกประชาชน และอุทิศถาวรวัตถุทานการกุศลนี้ ถวาย
แดสมเด็จพระรามาธิบดีศรีสนิ ทรมหาจุฬาลงกรณ พระจุลจอมเกลาเจาอยูหวั และสมเด็จพระเทพ
ศิรินทราบรมราชินี ซึง่ ทําพิธีการเปดตึกเมื่อวันที่ ๔ ธันวาคม พ.ศ. ๒๔๖๗ ในวันคลายวันประสูติ
ของพระองค๑ (ออกแบบและสราง พ.ศ. ๒๔๖๖ – ๒๔๖๗)
ปจจุบันไดใชเปนตึกเรียนของโรงเรียนเทพศิรินทร
ลักษณะทางสถาปตยกรรม ผังอาคารเปนรูปตัว I อันเปนลักษณะผังแบบ
ตะวันตก คือ มีมุขขวางดานทิศตะวันออกและดานทิศตะวันตก รูปทรงอาคารแบบไทยประยุกต
โดยมีหลังคาเปนจั่วทรงสูงแบบไทย ตัวอาคารกออิฐถือปูน ๒ ชั้นพืน้ และออกแบบเสาแทรกหรือ
เสาอิงผนังรับคานคอนกรีต

๑
วัดเทพศิรินทรทราวาสราชวรวิหาร, ประวัติ [ออนไลน], เขาถึงเมื่อ ๑๑ ธันวาคม
๒๕๔๙. เขาถึงไดจาก http : //www. Watdebsirin.com / history/
 ๗๗

การจัดรูปแบบผังอาคารนี้เพือ่ ใหสอดรับกับการใชเปนหองเรียนไดเปนอยางดี คือการ

วางตัวอาคารตามแนวแกนเหนือ-ใต เพื่อหลีกเลี่ยงแสงแดดสาดเวลากลางวันขณะใชหองเรียน
และไดมีการใชปกนกหรือกันสาดรอบตลอดอาคารดวย สวนตัวอาคารหรือผนังใชเสาเปนสวนยืน่
ออกมาเพื่อใชรับน้ําหนักและตกแตงไปดวยในตัวเนื่องจากสวนหัวเสาและเชิงเสาไดเนนดวยชุดบัว
ซอน ๒ ชั้น สวนฐานอาคารไดทําเปนฐานปทมลูกแกวอกไกรับตัวอาคาร มุขขวางดานตะวันออก
และดานตะวันตก ขนาดกวางมุขละ ๙ เมตร แบงเปนระเบียงทางดานเหนือกวาง ๒.๕๐ เมตร พืน้
ชั้นลางจากระดับพื้นดินสูง ๑.๕๕ เมตร แตพื้นชั้นลางถึงพืน้ ชัน้ บนสูง ๕ เมตร จากพืน้ ชัน้ บนจด
ทองชื่อ ๕.๑๐ เมตร แตระดับพื้นดินสูงขาดยอด ๑๗.๐๕ เมตร มีถนนเล็กเชื่อมฐานตึก เวนดานใต
มีเขตลอมดวยกําแพงรั้วคอนกรีตโดยรอบ ภายในตึกชัน้ ลางมี ๖ หอง ชั้นบนมี ๕ หอง บันไดขึ้นชั้น
บนทางมุขดานตะวันตก บันไดคูลงพืน้ ทีม่ ุขตรงประตูกําแพงทั้งสองดานเหนือ๒

ภาพที่ ๗๒ ตึกนิภานภดล(ดานหลัง)
ที่มา : สมภพ ภิรมย, น.อ.,ร.น.,ผูรวบรวม, อนุสรณสาร เนื่องในงานฉลองอายุครบรอบเกาสิบเอ็ด
ป ของศาสตราจารย หลวงวิศาลศิลปกรรม(เชื้อ ปทมจินดา) (กรุงเทพฯ : โรงพิมพจันวาณิชย,
๒๕๑๙. พิมพในงานฉลองอายุครบรอบเกาสิบเอ็ดป ของศาสตราจารย หลวงวิศาลศิลปกรรม
(เชื้อ ปทมจินดา) กุมภาพันธ ๒๕๑๙), ไมปรากฎเลขหนา.

๒
วัดเทพศิรินทรทราวาสราชวรวิหาร, ประวัติ [ออนไลน], เขาถึงเมื่อ ๑๑ ธันวาคม
๒๕๔๙. เขาถึงไดจาก http : //www. Watdebsirin.com / history/
 ๗๘

ในส ว นหลั ง คาหน า บั น ที่ มุ ข ขวาง ออกแบบเป น รู ป ลายกระหนกและกรอบสิ น เทา

ลอมรอบตราสัญลักษณอักษร น,น อันเปนอักษรยอ ของสมเด็จพระเจานองนางเธอ เจาฟานิภา
นภดล ผูทรงสละทรัพยสวนพระองค สําหรบสรางอาคารหลังนี้
โครงสรางอาคารเครื่องบนใชไมตะแบก นอกนั้นใชไมสัก หลังคามุงกระเบื้องซีเมนต
แบบไทย๓

ภาพที่ ๗๓ ดานหนาตึก แสดงการใชเสาเปน ภาพที่ ๗๔ มุขขวางดานทิศตะวันตก

สวนประดับตัวอาคาร ตึกนิภานภดล
ที่มา : จากการสํารวจของผูว ิจัย ที่มา : จากการสํารวจของผูวิจยั

๓
วัดเทพศิรินทรทราวาสราชวรวิหาร, ประวัติ [ออนไลน], เขาถึงเมื่อ ๑๑ ธันวาคม
๒๕๔๙. เขาถึงไดจาก http : //www. Watdebsirin.com / history/
 ๗๙

ภาพที่ ๗๕ ปายชื่ออาคาร และรูปแบบกรอบซุมประตู ตึกนิภานภดล

ที่มา : จากการสํารวจของผูว ิจัย

ภาพที่ ๗๖ สวนมุขชัน้ สองหลังอาคารดานทิศตะวันตก ภาพที่ ๗๗ ประตูดานหนาอาคาร

ที่มา : จากการสํารวจของผูว ิจัย ที่มา : จากการสํารวจของผูวิจัย
 ๘๐

ลายเสนที่ ๙ สวนหนาบันที่ออกแบบเปนซุมโคง บรรจุลายกระหนกประกอบอักษรยอ น , น

นามผูสราง ตึกนิภานภดล
ที่มา : จากการสํารวจของผูว ิจัย

ภาพที่ ๗๘ ตัวเหงาหรือหางหงสสว นประกอบหนาบันตึกนิภานภดล

ที่มา : จากการสํารวจของผูว ิจัย
 ๘๑

ภาพที่ ๗๙ การตกแตงผนังชั้นสองดวยเสาอิงและกรอบหนาตางตึกนิภานภดล
ที่มา : จากการสํารวจของผูว ิจัย

ภาพที่ ๘๐ บัวเชิงเสาและกระจังปูนปดชายกระเบื้องของกันสาดตึกนิภานภดล
ที่มา : จากการสํารวจของผูว ิจัย
 ๘๒

ภาพที่ ๘๑ บัวประดับเชิงเสาแบบบัวซอนชั้น คือบัวปากปลิง ๒ ชัน้ และบัวคว่าํ ๒ ชั้น

ที่มา : จากการสํารวจของผูว ิจัย

ภาพที่ ๘๒ เสาพนักบันไดทางขึ้นและฐานอาคารแบบชุดฐานสิงหตกึ นิภานภดล

ที่มา : จากการสํารวจของผูว ิจัย
 ๘๓

แบบลายเสนสถาปตยกรรม ตึกนิภานภดล วัดเทพศิรินทราวาส

ลายเสนที่ ๑๐ แสดงรูปผัง ตึกนิภานภดล

ที่มา : จากการสํารวจของผูว ิจัย

ลายเสนที่ ๑๑ แสดงรูปดานหนา ตึกนิภานภดล

ที่มา : จากการสํารวจของผูว ิจัย
 ๘๔

ลายเสนที่ ๑๒ แสดงรูปดานขาง ตึกนิภานภดล

ที่มา : จากการสํารวจของผูว ิจัย

ลายเสนที่ ๑๓ แสดงรูปดานหลัง ตึกนิภานภดล

ที่มา : จากการสํารวจของผูว ิจัย
 ๘๕

๒. ตึกมนุษยนาควิทยาทาน วัดบวรนิเวศ
มูลเหตุ เมื่อสมเด็จพระมหาสมณเจากรมพระยาวชิรญาณวโรรส ไดสิ้นพระชนม
แลว มีบรรดาศิษยานุศิษยและผูมีความเคารพนับถือในพระองคทาน ทั้งบรรพชิตและคฤหัสถ
ปรารถนาจะรวมกันบําเพ็ญกุศลถวายสนองพระเดชพระคุณเปนสวนกุศลถาวรวัตถุ เพื่อเปน
อนุสาวรียเฉลิมพระเกียรติคุณ เมื่อความนี้ทราบถึงพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลาเจาอยูหัวก็ทรง
พระโสมนัสอนุโมทนา และมีพระราชประสงคจะทรงบําเพ็ญพระราชกุศลรวมดวย จึงทรงพระ
กรุณาโปรดพระราชทานพระบรมราชูปถัมภในการบําเพ็ญกุศล และทรงพระกรุณาโปรดเกลาฯ ให
สมเด็จพระเจานองยาเธอ เจาฟากรมหลวงนครสีมารับหนาที่เปนผูอํานวยการ ใหพระเจาพี่ยาเธอ
กรมพระจันทบุรีนฤนาถ ทรงรับหนาที่เปนเหรัญญิก
การสรางถาวรวัตถุนั้น ไดรับพระราชทานหารือกัน ตกลงเปนอันใหสรางสถานศึกษา
หลังใหญขึ้นหลังหนึ่ง ที่คณะรังษี วัดบวรนิเวศวิหาร สวนการกอสรางนั้นมอบถวายพระเทพกวีเปน
ผูอํานวยการ ใหเหมาะสมที่จะใชเปนสถานศึกษา เมื่อการกอสรางแลวเสร็จ พระบาทสมเด็จพระ
มงกุฎเกลาเจาอยูหัว ไดทรงพระกรุณาโปรดเกลาฯ พระราชทานนามวา “มนุษยนาควิทยาทาน”
อันเปนพระนามเดิมของสมเด็จพระมหาสมณเจากรมพระยาวชิรญาณวโรรส ปจจุบัน ใชเป น
พิพิธภัณฑของวัดบวรนิเวศวิหาร๔ (ออกแบบและสราง พ.ศ. ๒๔๖๖ – ๒๔๖๗)
ลักษณะทางสถาปตยกรรม มีลักษณะเปนตึกแบบโกธิก ศิลปสถาปตยกรรม
แบบตะวันตก มีสองชั้น หันหนาออกทางทิศตะวันออก มีมุขกลาง เปนหองบันไดทางดานหนา
และเปนหองประชุมทางดานหลัง กวาง ๑๑ เมตร ยาว ๒๖ เมตร ตอจากมุขกลางนี้ มีหองเรียนติด
ระเบียงหลังรวมกวาง ๑๐ เมตร ยาว ๑๒ เมตร เชื่อมติดตอกับหองเรียน ซึ่งตั้งเปนมุขสกัดริมกวาง
๗ เมตร ยาว ๑๘ เมตร พื้นชั้นลางสูงจากระดับดิน ๑ เมตร พื้นชั้นบนสูงจากพื้นชั้นลาง ๔ เมตร
๕๐ เซนติเมตร เพดานสูงจากพื้นชั้นบน ๔ เมตร ๗๐ เซนติเมตร มีประตูเขาเปนทางใหญ ๒ ทาง ๆ
ดานถนนพระสุเมรุทําเปนมุขนอยยื่นออกจากระดับหองเรียน ดานตะวันออกเปนประตูใหญอยูใน
มุขกลางระหวางหอสูง
ชั้นบนมีหองเรียนขนาดกวาง ๗ เมตร ยาว ๙ เมตร ๖ หอง ชั้นลางมีหองเรียนขนาด
กวาง ๗ เมตร ยาว ๙ เมตร ๔ หอง ขนาดกวาง ๗ เมตร ยาว ๘ เมตร ๒ หอง มีระเบียงทางเดิน
กวาง ๒ เมตรติดตอกันไดทุกหอง มีหองประชุมกวาง ๑๑ เมตร ยาว ๑๕ เมตร เปนหองชั้นเดียว

๔
ตํานานวัดบวรนิเวศวิหาร (กรุงเทพฯ : โรงพิมพการศาสนา, ๒๕๔๖. พิมพในวโรกาส
งานฉลองพระชนมายุ ๙๐ พรรษา สมเด็จพระญาณสังวร สมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสังฆ
ปรินายก ตุลาคม ๒๕๔๖), ๑๑๖ - ๑๑๗.
 ๘๖

สู ง ตั้ ง แต พื้ น ชั้ น ล า งตลอดถึ ง เพดานชั้ น บน มี ร ะเบี ย งเสมอระดั บ ชั้ น บน กว า ง ๑ เมตร ๕๐
เซนติเมตร ๓ ดาน ดานตะวันตกจัดเปนที่ประดิษฐานพระรูป อีก ๒ ดานใชเปนทางเดินและที่นั่ง
ประชุม

ภาพที่ ๘๓ ตึกมนุษยนาควิทยาทาน เมือ่ แรกสรางเสร็จ

ที่มา : หอจดหมายเหตุแหงชาติ

ภาพที่ ๘๔ มุขกลางดานหนาตึกมนุษยนาควิทยาทาน ในปจจุบัน

ที่มา : จากการสํารวจของผูว ิจัย
 ๘๗

ภาพที่ ๘๕ หองโถงมุขกลางสวนดานหลัง ออกแบบเปนสวนโปรงเชื่อมระหวางชัน้ ตึกมนุษยนาค

วิทยาทาน
ที่มา : จากการสํารวจของผูว ิจัย

การกอสรางตึกหลังนี้ ไดขุดรากลึกลงไปจากระดับดิน ๑ เมตร ๕๐ เซนติเมตร ใชตอก

เข็ ม ไม แข็ ง ขนาดใหญใ ตผนั ง ทั่ ว ไปทั้ ง หลั ง เวน แตที่ ห อสูง และผนัง มุ ขหน า ไดใ ชรากอย า งวิ ธี
คอนกรีตเสริมเหล็กโดยเฉพาะ และมีเสาแกนขึ้นไปจนถึงยอดเพื่อใหตานน้ําหนักไดเทากับสวนที่มี
น้ําหนักนอยกวา ตามผนังอิฐทั่วไปมีกันครากคอนกรีตเสริมเหล็กทับหลังตลอดทุก ๆ ระดับพื้นและ
เพดานหลังคามุงดวยกระเบื้องซีเมนตขนาดกลาง ตัวไมหลังคาใชไมตะแบกและมีไมสักปนใชเปน
ขื่อและจันทัน ไมคานไมตงและไมพื้นใชไมสัก เวนแตหองบันได ซึ่งเปนพื้นคอนนกรีตเสริมเหล็กใช
ปูดวยกระเบื้องกรวดหินออน เพดาน ประตู หนาตาง ลูกกรง ใชไมสักทั้งหมด บันไดภายในใชไม
สัก บันไดภายนอกใชคอนกรีตเสริมเหล็กและปูดวยกระเบื้องกรวดหินออน บรรดาตัวไมตาง ๆ
ภายในที่มองเห็นได ใชทาดวยน้ํามันแชลแลคชักมัน ตัวไมภายนอกทาดวยสีน้ํามัน๕

๕
ตํานานวัดบวรนิเวศวิหาร, ๑๑๘.
 ๘๘

ภาพที่ ๘๖ มุขดานทิศเหนือ ภาพที่ ๘๗ ประตูมุขดานทิศเหนือ

ตึกมนุษยนาควิทยาทาน ตึกมนุษยนาควิทยาทาน
ที่มา : จากการสํารวจของผูว ิจัย ทีม่ า : จากการสํารวจของผูว จิ ัย

ภาพที่ ๘๘ แสดงดานในของประตูกลางดานหนา ตึกมนุษยนาควิทยาทาน

ที่มา : จากการสํารวจของผูว ิจัย
 ๘๙

ภาพที่ ๘๙ โถงสวนพักบันไดขึ้นชั้นบนตึกมนุษยนาควิทยาทาน
ที่มา : จากการสํารวจของผูว ิจัย

ภาพที่ ๙๐ แสดงมุมมองตึกมนุษยนาควิทยาทาน
ที่มา : สมภพ ภิรมย, น.อ.,ร.น.,ผูรวบรวม, อนุสรณสาร เนื่องในงานฉลองอายุครบรอบเกาสิบเอ็ด
ป ของศาสตราจารย หลวงวิศาลศิลปกรรม(เชื้อ ปทมจินดา) (กรุงเทพฯ : โรงพิมพจันวาณิชย,
๒๕๑๙. พิมพในงานฉลองอายุครบรอบเกาสิบเอ็ดป ของศาสตราจารย หลวงวิศาลศิลปกรรม
(เชื้อ ปทมจินดา) กุมภาพันธ ๒๕๑๙), ไมปรากฎเลขหนา.
 ๙๐

แบบลายเสนสถาปตยกรรม ตึกมนุษยนาควิทยาทาน วัดบวรนิเวศวิหาร

ลายเสนที่ ๑๔ แสดงรูปผัง ตึกมนุษยนาควิทยาทาน

ที่มา : จากการสํารวจของผูว ิจัย

ลายเสนที่ ๑๕ แสดงรูปดานหนา ตึกมนุษยนาควิทยาทาน

ที่มา : จากการสํารวจของผูว ิจัย

ลายเสนที่ ๑๖ แสดงรูปดานขาง ตึกมนุษยนาควิทยาทาน

ที่มา : จากการสํารวจของผูว ิจัย
 ๙๑

๓. พระอุโบสถวัดพระปฐมเจดีย
มูลเหตุ เนื่องจากพระอุโบสถเกาชํารุดทรุดโทรม และไดดําเนินการบูรณ
ปฏิสังขรณมานาน ตั้งแตสมัยรัชการที่ ๕ และยืดเยื้อมาจนถึงสมัยรัชการที่ ๗ จึงไทรงพระกรุณา
โปรดเกลาฯ ใหสรางใหม๖ โดยไดใหกระทรวงธรรมการเปนผูออกแบบ แตเนื่องจากแบบที่เขียนขึ้น
มีความวิจิตรมากจึงไมไดนําไปสรางจริง (ออกแบบ พ.ศ. ๒๔๖๙ ไมไดสราง)
ลักษณะทางสถาปตยกรรม ผังอาคารแบบกากบาทหรือจัตุรมุข หลังคาลดซอน
สองชั้นตอมุขหนายาวลดอีกหนึ่งชั้น ซึ่งมุขหนาหลังออกแบบเปนแบบมุขประเจิด สวนคอสองยืด
และตอลงมาดวยหลังคาคลุมโดยรอบ หนาบันแบบกระเทเซร๗ ไมมีไขราหนาจั่ว ปานลมออกแบบ
ซุมโคง ประกอบดวย ชอฟาใบระกาและหางหงส กลางหนาบันมีซุมยอแนบเรียนแบบหนาบันใหญ
แตมีเสารองรับหางหงส และวางตัวลงบนสันของหลังคาคลุมอาคาร สวนลายประกอบเปนลาย
ชนิดชอหางโต ในสวนชายกระเบื้องออกแบบเปนกระจังหรือกระเบื้องอุด อันเนื่องจากหลังคาใช
กระเบื้องกาบูหรือกระเบื้องกาบ ซึ่งการออกแบบชุดหลังคานี้ นาจะไดอิทธิพลทางรูปแบบจาก
ศาลารายหนาพระอุโบสถวัดเบญจมบพิตรฯ
ตัวอาคารประดับดวยชุดเสาอิงยอมุม ที่หัวเสาและเชิงเสาออกแบบเปนกาบลายและ
กระจังปฏิญาณหุมอยู มีหนาตางดานละสี่ชอง ประตูสี่ชองอยูดานขาง ในชวงมุขหนาและมุขหลัง
ซุมประตูหนาตางเปนแบบซุมบันแถลง มีลักษณะคลายกับหนาบันปานลม ที่ผนังมีซุมเสมาแนบ
ผนัง ๖ ซุม ภายในพระอุโบสถยกพื้นสูง ผนังสกัดดานหลังออกแบบซุมสําหรับประดิษฐานพระ
ประธานของพระอุโบสถ ฐานอาคารแบบชุดฐานสิงห

๖
สุรศักดิ์ เจริญวงศ, สมเด็จฯเจาฟากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ “สมเด็จครู” นายชาง
ใหญ แหงกรุงสยาม (กรุงเทพฯ: สํานักพิมพมติชน, ๒๕๔๙), ๑๒๐.
๗
กระเทเซร หมายถึง ชื่อหนาจัว่ หรือหนาบันที่เปนเครื่องกอ ทําทึบไมเปนคูหาหรือซุม
ลึกเขาไปใตหลังคา ดูรายละเอียดใน ราชบัณฑิตยสถาน, พจนานุกรมศัพทศิลปกรรม (กรุงเทพฯ :
โรงพิมพคุรุสภาลาดพราว, ๒๕๒๖), ๑๗.
 ๙๒

แบบลายเสนสถาปตยกรรม พระอุโบสถวัดพระปฐมเจดีย

ลายเสนที่ ๑๗ แสดงรูปผังพระอุโบสถวัดพระปฐมเจดีย
ที่มา : หลวงวิศาลศิลปกรรม, (กรุงเทพฯ : โรงพิมพจันวาณิชย, ๒๕๒๕.พิมพในงานพระราชทาน
เพลิงศพศาสตราจารย หลวงวิศาลศิลปกรรม (เชื้อ ปทมจินดา) มีนาคม ๒๕๒๕), ไมปรากฏเลข
หนา.
 ๙๓

ลายเสนที่ ๑๘ รูปตัดดานหนาพระอุโบสถวัดพระปฐมเจดีย
ที่มา : หลวงวิศาลศิลปกรรม, (กรุงเทพฯ : โรงพิมพจันวาณิชย, ๒๕๒๕.พิมพในงานพระราชทาน
เพลิงศพศาสตราจารย หลวงวิศาลศิลปกรรม (เชื้อ ปทมจินดา) มีนาคม ๒๕๒๕), ไมปรากฏเลข
หนา.
 ๙๔

ลายเสนที่ ๑๙ แสดงลายละเอียดรูปหนาบันและรูปทรงหนาตาง
ที่มา : หลวงวิศาลศิลปกรรม, (กรุงเทพฯ : โรงพิมพจันวาณิชย, ๒๕๒๕.พิมพในงานพระราชทาน
เพลิงศพศาสตราจารย หลวงวิศาลศิลปกรรม (เชื้อ ปทมจินดา) มีนาคม ๒๕๒๕), ไมปรากฏเลข
หนา.
 ๙๕

ลายเสนที่ ๒๐ รูปดานขางพระอุโบสถวัดพระปฐมเจดีย
ที่มา : หลวงวิศาลศิลปกรรม, (กรุงเทพฯ : โรงพิมพจันวาณิชย, ๒๕๒๕.พิมพในงานพระราชทาน
เพลิงศพศาสตราจารย หลวงวิศาลศิลปกรรม (เชื้อ ปทมจินดา) มีนาคม ๒๕๒๕), ไมปรากฏเลข
หนา.
 ๙๖

๔. ศาลาทาน้ํา โรงพยาบาลศิริราช
มูลเหตุ มูลนิธิร็อกกี้เฟลเลอร (Rockefeller) ไดใหทุนในการสรางตึกอาคาร
แกโรงพยาบาลศิริราช ในระหวางป พ.ศ. ๒๔๖๖-๒๔๘๘ โดยกระทรวงธรรมการไดมอบหมาย
ใหพระสาโรชรัตนนิมมานก และหลวงวิศาลศิลปกรรม ออกแบบอาคารในโรงพยาบาลรวมถึง
ศาลาทาน้ําของโรงพยาบาลดวย ทั้งนี้ไดสรางเสร็จและใชในโอกาส รับเสด็จพระบาทสมเด็จ
พระปกเกลาเจาอยูหัว รัชกาลที่ ๗ และพระบรมราชินี ครั้งเสด็จเยือนโรงพยาบาลศิริราช ในป
พ.ศ. ๒๔๗๐ รวมถึงตึกพยาบาลอัษฎางค และเรือนนอนพยาบาล ซึ่งสรางเสร็จในป พ.ศ.
๒๔๗๑ และ ๒๔๗๕ ตามลําดับ๘ (สรางเสร็จ พ.ศ. ๒๔๗๐)
ลักษณะทางสถาปตยกรรม ศาลาตั้งอยูริมแมน้ําเจาพระยา มีลักษณะเปน
อาคารโถงโปร ง ผั ง รู ป สี่ เ หลี่ ย มจั ตุ รั ส รู ป แบบสถาป ต ยกรรมแบบฟ น ฟู วิ ท ยาการ
(Renaissance)ของตะวันตก โดยมีการประดับหัวเสาแบบไอโอนิค รองรับซุมโคง ทั้ง ๔ ดาน
ในสวนผนังบริเวณคอสอง ออกแบบเปนชองตะแกรงโปรง รอบอาคารประดับดวยพนักลูกแกว
โปรงโดยรอบ

ภาพที่ ๙๑ ศาลาทาน้ําโรงพยาบาลศิริราช
ที่มา : จากการสํารวจของผูว ิจัย

๘
วีระ อินพันทัง,”ทางสายชางของหลวงวิศาลศิลปกรรม,” ใน สถาปตยกรรมไทยเฉลิม
พระเกียรติ, การแสดงนิทรรศการเนื่องในวโรกาส สมเด็จพรเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี
เจริญพระชนมายุครบ ๕๐ พรรษา และครบรอบ ๕๐ ป แหงการสถาปนาคณะสถาปตยกรรม
ศาสตร มหาวิทยาลัยศิลปากร ณ หอศิลป มหาวิทยาลัยศิลปากร วังทาพระ, ๓ - ๑๗ มิถุนายน
๒๕๔๘ (กรุงเทพฯ : อัมรินทรพริ้นติ้งฯ, ๒๕๔๘), ๗๘.
 ๙๗

ภาพที่ ๙๒ แสดงรูปภายในศาลาทาน้าํ โรงพยาบาลศิรริ าช

ที่มา : จากการสํารวจของผูว ิจัย

ภาพที่ ๙๓ แสดงลายละเอียดศาลาทาน้ํา ภาพที่ ๙๔ แสดงรูปหัวเสาแบบไอโอนิค

ที่มา : จากการสํารวจของผูว ิจัย ของศาลาทาน้ํา
ที่มา : จากการสํารวจของผูวิจัย

ภาพที่ ๙๕ แสดงลายละเอียดการตกแตงฝาเพดานและภายใน
ที่มา : จากการสํารวจของผูว ิจัย
 ๙๘

แบบลายเสนสถาปตยกรรม ศาลาทาน้ําโรงพยาบาลศิริราช

ลายเสนที่ ๒๑ แสดงรูปผังศาลาทาน้ําโรงพยาบาลศิริราช
ที่มา : จากการสํารวจของผูว ิจัย

ลายเสนที่ ๒๒ รูปดานขางศาลาทาน้ําโรงพยาบาลศิริราช
ที่มา : จากการสํารวจของผูว ิจัย
 ๙๙

๕. ตึกคณะวิทยาศาสตร จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย
มูลเหตุ สมเด็จพระมหิตลาธิเบศร อดุลยเดชวิกรม พระบรมราชชนก เมื่อครั้งยัง
ทรงดํารงพระอิสริยศักดิ์เปนสมเด็จพระเจานองยาเธอ กรมขุนสงขลานครินทร ทรงกําหนดใหสราง
อาคารขึ้นสําหรับการจัดการเรียนการสอน วิชาวิทยาศาสตรแกนิสิตคณะแพทยศาสตรและคณะ
วิศวกรรมศาสตร ทั้งนี้เปนไปตามขอตกลงเกี่ยงกับความรวมมือระหวางประเทศไทยกับมูลนิธิ
Rockefeller วา ประเทศไทยจะตองสรางตึกทดลองวิทยาศาสตรหนึ่งหลัง อาคารนี้สรางเสร็จเมื่อ
พ.ศ.๒๔๗๐ และเริ่มใชงานในปลายป พ.ศ. ๒๔๗๑๙ (สรางเสร็จ พ.ศ. ๒๔๗๑)
ลักษณะทางสถาปตยกรรม มีลักษณะผังอาคารสมมาตรแบบตะวันตก หลังคา
ไดลดทอนแบงเปน ๒ ตับ และมีปกนก ๑ ตับ เพื่อเปนการลดขนาดพื้นหลังคาที่มีขนาดใหญ หนา
บันแบบเรียบเกลี้ยงไมมีการประดับตกแตง สวนปานลมทําเปนสันปูนครอบปดขอบกระเบื้อง ตรง
ปลายปนเปนตัวเหงา กอดกับตัวสันปูน สวนตัวอาคารเปน ๒ ชั้น ชั้นบนสวนผนังมีหนาตางรอบตัว
อาคาร เหนือชองหนาตาง สวนคอสองทําเปนชองแสง เจาะเปนรูปซุมยอดโคงแหลมชักรูปแตง
ขอบคิ้ว สวนชั้นลางมีบันดานหนาตรงกลางอาคารมีพนักบันไดแบบพลสิงหเรียบกลมกลืน พื้นชั้น
ลางยกสู งขึ้ นเพื่ อผนังส วนฐานเจาะทําเปน ชองแสงใหชั้น ใตดิน สวนผนังอาคารชั้นลางมีชอง
หนาตางโดยรอบและเจาะชองเสาที่สวนคอสอง เชนเดียวกับชั้นสอง
การตกแตงโถงบันไดภายในทําเปนราวลูกกรง เสาหัวเม็ดเหลี่ยมกั้นบริเวณ สวนลงชั้น
ใตดินซุมทางเดินระหวางหองโถง ในแตละสวนทําฟนคิ้วโคงชักบัวเล็บมือโดยรอบ

๙
สวัสดิ์ จงกล, “ขอมูลเกี่ยวกับอาคารจุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย,” เอกสารหอประวัติ
จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย, ๒๕๔๑.(อัดสําเนา)
 ๑๐๐

ภาพที่ ๙๖ แสดงรูปดานขางตึกวิทยาศาสตรเมื่อแรกสราง
ที่มา : ชาตรี ประกิตนนทการ. การเมืองและสังคมในศิลปสถาปตยกรรม สยามสมัย ไทยประยุกต
ชาตินิยม. (กรุงเทพฯ : สํานักพิมพมติชน, ๒๕๔๗), ๒๔๑.

ภาพที่ ๙๗ แสดงรูปดานหนาตึกวิทยาศาสตรเมื่อแรกสราง
ที่มา : สมภพ ภิรมย,น.อ.,ร.น., ผูรวบรวม, อนุสรณสาร เนื่องในงานฉลองอายุครบรอบเกาสิบเอ็ด
ป ของศาสตราจารย หลวงวิศาลศิลปกรรม(เชื้อ ปทมจินดา) (กรุงเทพฯ : โรงพิมพจันวาณิชย,
๒๕๑๙. พิมพในงานฉลองอายุครบรอบเกาสิบเอ็ดป ของศาสตราจารย หลวงวิศาลศิลปกรรม
(เชื้อ ปทมจินดา) กุมภาพันธ ๒๕๑๙), ไมปรากฏเลขหนา.
 ๑๐๑

แบบลายเสนสถาปตยกรรม ตึกคณะวิทยาศาสตร จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย

ลายเสนที่ ๒๓ แสดงรูปผังตึกวิทยาศาสตร
ที่มา : หอจดหมายเหตุแหงชาติ

ลายเสนที่ ๒๔ แสดงรูปดานหนาตึกวิทยาศาสตร
ที่มา : หลวงวิศาลศิลปกรรม (กรุงเทพฯ : โรงพิมพจันวาณิชย, ๒๕๒๕. พิมพในงานพระราชทาน
เพลิงศพศาสตราจารย หลวงวิศาลศิลปกรรม (เชื้อ ปทมจินดา) มีนาคม ๒๕๒๕), ไมปรากฏเลข
หนา.
 ๑๐๒

ลายเสนที่ ๒๕ แสดงรูปดานขางตึกวิทยาศาสตร
ที่มา : หลวงวิศาลศิลปกรรม (กรุงเทพฯ : โรงพิมพจันวาณิชย, ๒๕๒๕. พิมพในงานพระราชทาน
เพลิงศพศาสตราจารย หลวงวิศาลศิลปกรรม (เชื้อ ปทมจินดา) มีนาคม ๒๕๒๕), ไมปรากฏเลข
หนา.
 ๑๐๓

ลายเสนที่ ๒๖ แสดงรูปดานหนาสวนโถง ตึกวิทยาศาสตร

ที่มา : “แปลนบันไดหนาโถง ตึกคณะวิทยาศาสตร จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย,” แผนที่สว นบุคคล,
ผ. สบ. ๖.๖/๔,หอจดหมายเหตุแหงชาติ.

ลายเสนที่ ๒๗ แสดงลายละเอียดประตู พนักลูกกรง และเสาหัวเม็ด ตึกวิทยาศาสตร

ที่มา : “แปลนบันไดหนาโถง ตึกคณะวิทยาศาสตร จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย,” แผนที่สวนบุคคล,
ผ. สบ. ๖.๖/๔,หอจดหมายเหตุแหงชาติ.
 ๑๐๔

๖. ตึกพยาบาล วชิราวุธวิทยาลัย
มูลเหตุ โรงเรียนวชิราวุธวิทยาลัย เดิมชื่อวา “โรงเรียนมหาดเล็กหลวง” กอตั้งขึ้น
ตามพระราชดําริของพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลาเจาอยูหัวในการที่จะสรางโรงเรียนแทนการ
สรางวัดประจํารัชกาลดังรัชกาลกอนๆ เปดดําเนินการเมื่อวันที่ ๑ มิถุนายน พ.ศ. ๒๔๕๔ ขณะนั้น
อาคารตางๆ ยังเปนกลุมเรือนไม หลังคามุงจาก อีก ๔ ปตอมาจึงไดจัดสรางอาคารอยางถาวรขึ้น
เปนรุนแรก ประกอบดวยหอสวด (หอประชุม) และอาคารเรียนรวมทั้งที่พัก ๔ คณะ ไดแก คณะผู
บังคับการ คณะดุสิต คณะจิตรลดา และคณะพญาไท พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลาฯทรง
พระราชทานแนวความคิดใหออกแบบอาคารเปนแบบไทย เพื่อใดสอดคลองกับวัดเบญจมบพิตรที่
ตั้งอยูอีกฝงหนึ่งของสวนสัตวดุสิต นายเอ็ดวารด ฮีลี (Edward Healey) และพระสมิทธิ์เลขา
(ปลั่ง) เปนสถาปนิกโครงการเริ่มกอสรางในป พ.ศ.๒๔๕๘ อาคารดังกลาวไดกอสรางเสร็จ และ
พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลาเจาอยูหัวไดเสร็จพระราชดําเนินทรงเหยียบอาคารเปนครั้งแรก เมื่อ
วันที่ ๒๓ มกราคม ๒๔๖๐ อาคารกลุมนี้นับเปนอาคารรุนบุกเบิกที่นําลักษณะสถาปตยกรรมไทย
มาใชกับอาคารหลายชั้น
ตอมาในพ.ศ.๒๔๖๙ รัชสมัยพระบาทสมเด็จพระปกเกลาเจ า อยูหัวเกิ ดเหตุ การณ
เศรษฐกิจตกต่ําทั่วโลก จึงโปรดเกลาฯใหยายโรงเรียนราชวิทยาลัย (กอตั้งขึ้นในรัชกาลที่ ๕) มา
รวมกับโรงเรียนมหาดเล็กหลวงเพื่อประหยัดงบประมาณ ในการนี้ทรงพระราชทานนามใหมวา
“โรงเรียนวชิราวุธวิทยาลัย”
เมื่อโรงเรียนขยายตัวขึ้น ดังนั้นจึงไดมีการกอสรางอาคารเพิ่มเติม ไดแก ตึกวชิรมงกุฎ
เปนอาคารเรียนถาวร และตึกพยาบาล และออกแบบโดยพระสาโรชรัตนนิมมานก (สาโรช ร. สุข
ยางค) และ หลวงวิศาลศิลปกรรม (เชื้อ ปทมจินดา) กอสรางขึ้นในป ๒๔๗๔ แลวเสร็จป ๒๔๗๕
ลักษณะสถาปตยกรรมเปนแบบไทยเชนเดียวกับอาคารในรุนแรก กรมขุนชัยนาทนเรนทรเสด็จ
แทนพระองค พระบาทสมเด็จพระปกเลาเจาอยูหัวทรงเปดตึกพยาบาลพรอมกับตึกวชิรมงกุฎ เมื่อ
วันอาทิตยที่ ๒๖ กุมภาพันธ พ.ศ. ๒๔๗๕๑๐
ลักษณะทางสถาปตยกรรม เปนอาคารทรงไทยประยุกตมีลักษณะผังเปนรูป
สี่เหลี่ยมผืนผา หันหนาอาคารสูทิศตะวันออก โดยมีแนวแคบสันหลังคาวางตัวทิศเหนือ – ใต สวน
หนาบันทั้ง ๒ ดานออกแบบเปนมุขประเจิด สวนปานลมเปนใบระกา หางหงส หรือหัวนาค หนา
บันใหญเปนลายชอหางโต ปูนปนถอดพิมพหลอ หนาบันมุขประเจิดเปนลายกรอบประกอบหนา
๑๐
วชิราวุธวิทยาลัย, ประวัติ [ออนไลน], เขาถึงเมื่อ ๖ พฤศจิกายน ๒๕๔๙. เขาถึงได
จาก http : // www.vajiravudh.ac.th/history/
 ๑๐๕

กาล ทรงสามเหลี่ยมสัมพันธกับกรอบปานลม สําหรับตัวอาคารแบงเปน ๒ ชั้น กอผนังเรียบเจาะ

ชองหนาตางและมีประตูออกดานหนาและหลัง ดานหนาตรงกลางอาคารออกแบบใหมีสวนยื่น
ออกมาสําหรับเปนหลังคาคุมทางเดินเขาอาคาร แตดานบนใชเปนระเบียงเปดโลงสามารถเดิน
ออกมาไดและลอมดวยราวระเบียงเสาหัวเม็ดแบบสี่เหลี่ยมชักราวโดยรอบ ๓ ดาน สวนประดับ
ผนังไดทําเปนเสาอิงยื่นออกจากผนัง ประดับ ชุดบัว ทั้งหัวเสาและเชิงเสา แบบเรียงเกลี้ยง อันมี
ลักษณะคลายกับตึกนิภานภดล ณ วัดเทพศิรินทร ชั้น ๑ มีหลังคาปกนกทําเปนกันสาดรอบตัว
อาคาร
ดานหลังอาคารออกแบบใหมีบันไดดานนอก สามารถเดินขึ้นชั้นบนไดพื้นที่ใชสอย
ภายใน ชั้น ๑ สวนกลางออกแบบเปนโถงลอมดวยหองทั้ง ๓ ดาน และออกแบบเปนบันไดสําหรับ
ขึ้นลง ชั้นบนดานทิศเหนือ สวนผังพื้นชั้นบนตรงกลางเปนหองโถงเชื่อมติดกับหองทั้งคา ๓ ดาน
และมีประตู สําหรับออกสูระเบียงดานหนา
ปจจุบันใชเปนหอประวัติของวชิราวุธวิทยาลัย

ภาพที่ ๙๘ แสดงมุมมองตึกพยาบาล
ที่มา : จากการสํารวจของผูว ิจัย

ภาพที่ ๙๙ แสดงดานหนา(ทิศตะวันออก)ตึกพยาบาล
ที่มา : จากการสํารวจของผูว ิจัย
 ๑๐๖

ภาพที่ ๑๐๐ แสดงดานขาง(ทิศเหนือ)ตึกพยาบาล

ที่มา : จากการสํารวจของผูว ิจัย

ภาพที่ ๑๐๑ แสดงมุมมองตึกพยาบาล

ที่มา : จากการสํารวจของผูว ิจัย

ภาพที่ ๑๐๒ แสดงดานหลัง(ทิศตะวันตก)ตึกพยาบาล

ที่มา : จากการสํารวจของผูว ิจัย
 ๑๐๗

ภาพที่ ๑๐๓ แสดงการประดับตกแตงหนาบันตึกพยาบาล

ที่มา : จากการสํารวจของผูว ิจัย

ภาพที่ ๑๐๔ แสดงโถงกลางชั้นลางตึกพยาบาล ภาพที่ ๑๐๕ แสดงลักษณะชองแสง

ที่มา : จากการสํารวจของผูว ิจัย ที่มา : จากการสํารวจของผูว ิจัย
 ๑๐๘

ภาพที่ ๑๐๖ แสดงบันไดขึ้นชั้นบนตึกพยาบาล

ที่มา : จากการสํารวจของผูว ิจัย

ภาพที่ ๑๐๗ แสดงรูปแบบประตูหองตึกพยาบาล

ที่มา : จากการสํารวจของผูว ิจัย
 ๑๐๙

แบบลายเสนสถาปตยกรรม ตึกพยาบาล วชิราวุธวิทยาลัย

ลายเสนที่ ๒๘ แสดงผังพืน้ ชั้นลางตึกพยาบาล

ที่มา : “แบบที่ ๓ ตึกพยาบาล โรงเรียนวชิราวุธวิทยาลัย,” แผนที่สว นบุคคล, ผ. สบ. ๖.๕/๘,
หอจดหมายเหตุแหงชาติ.
 ๑๑๐

ลายเสนที่ ๒๘ แสดงผังพืน้ ชั้นบนตึกพยาบาล

ที่มา : “แบบที่ ๓ ตึกพยาบาล โรงเรียนวชิราวุธวิทยาลัย,” แผนที่สว นบุคคล, ผ. สบ. ๖.๕/๘,
หอจดหมายเหตุแหงชาติ.
 ๑๑๑

ลายเสนที่ ๒๙ แสดงรูปดานหนาและโครงสรางฐานรากตึกพยาบาล
ที่มา : หลวงวิศาลศิลปกรรม (กรุงเทพฯ : โรงพิมพจันวาณิชย, ๒๕๒๕. พิมพในงานพระราชทาน
เพลิงศพศาสตราจารย หลวงวิศาลศิลปกรรม (เชื้อ ปทมจินดา) มีนาคม ๒๕๒๕), ไมปรากฏเลข
หนา.
 ๑๑๒

ลายเสนที่ ๓๐ แสดงรูปดานขางและโครงสรางฐานรากตึกพยาบาล
ที่มา : หลวงวิศาลศิลปกรรม (กรุงเทพฯ : โรงพิมพจันวาณิชย, ๒๕๒๕. พิมพในงานพระราชทาน
เพลิงศพศาสตราจารย หลวงวิศาลศิลปกรรม (เชื้อ ปทมจินดา) มีนาคม ๒๕๒๕), ไมปรากฏเลข
หนา.
 ๑๑๓

ลายเสนที่ ๓๑ แสดงรูปดานหลังและรูปตัดโครงสรางหลังคาตึกพยาบาล
ที่มา : “แบบที่ ๓ ตึกพยาบาล โรงเรียนวชิราวุธวิทยาลัย,” แผนที่สว นบุคคล, ผ. สบ. ๖.๕/๘,
หอจดหมายเหตุแหงชาติ.
 ๑๑๔

ลายเสนที่ ๓๒ แสดงลายละเอียดหลังประตูและหนาตางตึกพยาบาล
ที่มา : “แบบที่ ๓ ตึกพยาบาล โรงเรียนวชิราวุธวิทยาลัย,” แผนที่สว นบุคคล, ผ. สบ. ๖.๕/๘,
หอจดหมายเหตุแหงชาติ.
 ๑๑๕

ลายเสนที่ ๓๓ แสดงรูปตัดดานขางและโครงสรางฐานรากตึกพยาบาล
ที่มา : “แบบที่ ๓ ตึกพยาบาล โรงเรียนวชิราวุธวิทยาลัย,” แผนที่สว นบุคคล, ผ. สบ. ๖.๕/๘,
หอจดหมายเหตุแหงชาติ.
 ๑๑๖

๗. หอนาฬิกา,ระฆัง วชิราวุธวิทยาลัย
มูลเหตุ คณะละครไทยเขษม สรางอุทศิ ถวายแด พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลา
เจาอยูห ัว รัชการที่๖ ในป พ.ศ.๒๔๗๑ - ๒๔๗๒๑๑
ลักษณะทางสถาปตยกรรม มีลักษณะเปนอาคารทรงจตุรมุขผังรูปสี่เหลี่ยม
จัตุรัส แบบหอโปรงสูง ๒ ชั้น ประกอบดวยเสาแบบยอมุม ๔ ตน หลังคาจัตุรมุข หนาบันทั้ง ๔ ดาน
เปนลายหลอปูนซีเมนตรูปหนากาลคาบตัวนาคที่ลอมนาฬิกากลม เหนือหนากาลเปนรูปวัชระ
ลอมรอบดวยรัศมี เปนกรอบสินเทาทรงซุมแหลม ตัวอาคารเปนเสา ๔ ดานไมมีผนัง แตที่ชั้น ๒ กั้น
ดวยพนักลูกกรง รองรับดวยชุดบัวฐานสิงห สวนเสาชั้นลางเปนเสา ๔ ตนตั้งบนฐานเขียงสี่เหลี่ยม
จัตุรัส ๓ ชั้นไมมีผนังและราวลูกกรง ตัวเสาประดับดวยชุดบัวหัวเสาและเชิงเสา ๒ ชุด ภายในหอ
ชั้น ๒ แขวนระฆังโลหะ ๑ ใบ
การออกแบบหอนาฬิกา อันมีรูปลักษณแบบแวนฟาหรือแวนสุริยกานต เปนการ
ออกแบบใหมลี ักษณะการรวมเครื่องบอกเวลา แบบตะวันตกกับการเคาะตีระฆังบอกเวลาแบบ
ไทย และคติแฝงรูปหนากาลอันเปนตัวกาลเวลากลืนกินนาคที่ลอมรอบนาฬิกา รวมถึงรูปวัชระ อัน
หมายเปนสัญลักษณขององคพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลาเจาอยูห ัว ผูกอตั้งโรงเรียนแหงนี้
โครงสรางอาคารเปนคอนกรีตเสริมเหล็ก หลังคากระเบื้องดินเผาเคลือบ

ภาพที่ ๑๐๘ หอนาฬิกา วชิราวุธวิทยาลัย

ที่มา : จากการสํารวจของผูว ิจัย

๑๑
วชิราวุธวิทยาลัย, ประวัติ [ออนไลน], เขาถึงเมื่อ ๖ พฤศจิกายน ๒๕๔๙. เขาถึงได
จาก http : // www.vajiravudh.ac.th/history/
 ๑๑๗

ภาพที่ ๑๐๙ สวนหนาบันของหอนาฬิกา

ที่มา : จากการสํารวจของผูว ิจัย

ภาพที่ ๑๑๐ ปายจารึกคณะละครไทยเขษมสรางอุทิศถวายแด พระบาทสมเด็จพระรามาธิบดี

ศรีสินทรมหาวชิราวุธ พระมงกุฎเกลาเจาอยูหัว
ที่มา : จากการสํารวจของผูว ิจัย
 ๑๑๘

ภาพที่ ๑๑๑ สวนเรือนชั้น ๒ ของหอนาฬิกา

ที่มา : จากการสํารวจของผูว ิจัย

ภาพที่ ๑๑๒ รูปดานหอนาฬิกา วชิราวุธวิทยาลัย

ที่มา : จากการสํารวจของผูว ิจัย
 ๑๑๙

แบบลายเสนสถาปตยกรรมหอนาฬิกา,ระฆัง วชิราวุธวิทยาลัย

ลายเสนที่ ๓๔ แสดงรูปตัดผังพืน้ หอนาฬิกา

ที่มา : “แปลนหอระฆัง โรงเรียนวชิราวุธวิทยาลัย,” แผนที่สวนบุคคล, ผ. สบ. ๖.๕/๗, หอจดหมาย
เหตุแหงชาติ.
 ๑๒๐

ลายเสนที่ ๓๕ แสดงรูปดานหอนาฬิกา
ที่มา : หลวงวิศาลศิลปกรรม (กรุงเทพฯ : โรงพิมพจนั วาณิชย, ๒๕๒๕. พิมพในงานพระราชทาน
เพลิงศพศาสตราจารย หลวงวิศาลศิลปกรรม (เชื้อ ปทมจินดา) มีนาคม ๒๕๒๕), ไมปรากฏเลข
หนา.
 ๑๒๑

ลายเสนที่ ๓๖ รูปตัดแสดงโครงสรางหอนาฬิกา
ที่มา : “แปลนหอระฆัง โรงเรียนวชิราวุธวิทยาลัย,” แผนที่สวนบุคคล, ผ. สบ. ๖.๕/๗, หอจดหมาย
เหตุแหงชาติ.
 ๑๒๒

๘. ตึกวชิรมงกุฎ วชิราวุธวิทยาลัย
มูลเหตุ พระสาโรชรัตนนิมมานกกับหลวงวิศาลศิลปกรรม เปนผูอ อกแบบ กรม
ขุนชัยนาทนเรนทรเสด็จแทนพระองค พระบาทสมเด็จพระปกเลาเจาอยูหวั ทรงเปดตึก เมื่อวัน
อาทิตยที่ ๒๖ กุมภาพันธ พ.ศ. ๒๔๗๕๑๒
ลักษณะทางสถาปตยกรรม ผังอาคารแบบสมมาตรรูปตัว I โดยวางอาคาร
ยาวตามแกนทิศเหนือ – ใต หันหนาอาคารสูทิศตะวันออก ตัวอาคาร ๒ ชั้น สวนลักษณะหลังคา
ทรงไทย มีผืนหลังคา ๓ ตับ มุขดานหนาทิศเหนือและใตเปนมุขลดสองชั้น ดานหนาอาคารมีมุขลด
แบบเสาคู มุขละ ๒ คู สวนมุขแบบโถงมีบันไดขึ้นดานขางของมุขทั้ง ๒ ดาน ดานหนาอาคารตรง
สวนกลางออกแบบเปนบันไดขึ้นสูตัวอาคาร มุขดานหลังอาคารทั้งสองขางไมมมี ุขลด
ในสวนผังพื้นชั้นลางยกพืน้ สูง มีระเบียงทางเดินดานหนาเปนตัวเชื่อมระหวางหลังเรียน
สวนกลางอาคารเปนโถงบันไดเชื่อมตอกับชั้น ๒
การประดับตกแตง สวนหลังคา ปานลมแบบเครื่องลํายอง ประกอบดวย ชอฟาใบระกา
หางหงส ชายคามีคันทวยรับโดยรอบอาคาร หนาบันมุขโถง ลายประธานเปนรูปวัชระประดิษฐาน
บนฐานปทม ลอมรอบดวยกรอบรัศมีเสนสันเทา สวนลายประกอบเปนลายกระหนกเถาแบบกาน
ขดมียอดลายเปนรูปหัวนาค ตัวหนาบันประธานเปนรูปกระบวนลายกนก เชนเดียวกับ ลาย
ประกอบของหนาบันมุขโถง การออกแบบลายหนาบันใหมีลกั ษณะเปน ๓ มิตกิ ลมกลืน ในรูป
สัญลักษณ ไดใชรูปวัชระและนาคในสวนประกอบของการออกแบบลายนั้นอันเปนชื่อและปพระ
ราชสมภาซึ่ง คือ ปมะโรงขององคพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลารัชกาลที่ ๖ สวนหนาบันมุข
ดานหลัง

ภาพที่ ๑๑๓ ตึกวชิรมงกุฎ(ตึกขาว) ดานหนา

ที่มา : จากการสํารวจของผูว ิจัย

๑๒
วชิราวุธวิทยาลัย, ประวัติ [ออนไลน], เขาถึงเมื่อ ๖ พฤศจิกายน ๒๕๔๙. เขาถึงได
จาก http : // www.vajiravudh.ac.th/history/
 ๑๒๓

ภาพที่ ๑๑๔ ตึกวชิรมงกุฎ(ตึกขาว) ดานหลัง

ที่มา : วิมลสิทธิ์ หรยางกูร และคนอื่นๆ, พัฒนาการแนวความคิดและรูปแบบของงาน
สถาปตยกรรม อดีต ปจจุบัน และอนาคต (กรุงเทพฯ : สมาคมสถาปนิกสยาม, ๒๕๓๖), ๘๕.

ภาพที่ ๑๑๕ ตึกวชิรมงกุฎ ดานขาง ภาพที่ ๑๑๖ มุขดานหนา ตึกชิรมงกุฎ

ที่มา : จากการสํารวจของผูว ิจัย ทีม่ า : จากการสํารวจของผูว จิ ัย
 ๑๒๔

ภาพที่ ๑๑๗ หนาบันปน ปูนรูปวัชระ ประดิษฐานอยูในซุมเรือนแกวตึกวชิรมงกุฎ

ที่มา : จากการสํารวจของผูว ิจัย

ภาพที่ ๑๑๘ ระเบียงทางเดินหนาหอง ภาพที่ ๑๑๙ ระเบียงทางเดินหนาหองชัน้ บน

ชั้นลางตึกวชิรมงกุฎ ตึกวชิรมงกุฎ
ที่มา : จากการสํารวจของผูว ิจัย ที่มา : จากการสํารวจของผูวิจัย
 ๑๒๕

ภาพที่ ๑๒๐ โถงบันไดกลางอาคาร ภาพที่ ๑๒๑ พระมนูแถลงสาร

ตึกวชิรมงกุฎ ตราสัญลักษณของโรงเรียน
ที่มา : จากการสํารวจของผูว ิจัย ที่มา : จากการสํารวจของผูวิจยั

ภาพที่ ๑๒๒ ลายตกแตงเพดานโถงบันได ภาพที่ ๑๒๓ บัวประดับหัวเสาโถงบันได

ตึกวชิรมงกุฎ ตึกวชิรมงกุฎ
ที่มา : จากการสํารวจของผูว ิจัย ที่มา : จากการสํารวจของผูว ิจัย
 ๑๒๖

ภาพที่ ๑๒๔ คันทวยแบบเทพนมตึกวชิรมงกุฎ ภาพที่ ๑๒๕ ลายปูนปนเชิงสาหรายรวงผึง้

ที่มา : จากการสํารวจของผูว ิจัย ที่มา : จากการสํารวจของผูวิจัย

ภาพที่ ๑๒๖ ซุมกันสาดระเบียง ภาพที่ ๑๒๗ ลักษณะหองเรียน ในตึกวชิรมงกุฎ

ดานหนาตึกวชิรมงกุฎ ที่มา : จากการสํารวจของผูวิจยั
ที่มา : จากการสํารวจของผูว ิจัย
 ๑๒๗

ภาพที่ ๑๒๘ บันไดมุขดานหนาตึกวชิรมงกุฎ ภาพที่ ๑๒๙ บันไดมุขดานหลังตึกวชิรมงกุฎ

ที่มา : จากการสํารวจของผูว ิจัย ที่มา : จากการสํารวจของผูวิจยั

ภาพที่ ๑๓๐ มุขดานหลังตึกวชิรมงกุฎ

ที่มา : จากการสํารวจของผูว ิจัย
 ๑๒๘

แบบลายเสนสถาปตยกรรมตึกวชิรมงกุฎ วชิราวุธวิทยาลัย

ลายเสนที่ ๓๗ แสดงรูปผังตึกวชิรมงกุฎ วชิราวุธวิทยาลัย

ที่มา : จากการสํารวจของผูว ิจัย

ลายเสนที่ ๓๘ แสดงรูปดานหนาตึกวชิรมงกุฎ วชิราวุธวิทยาลัย

ที่มา : จากการสํารวจของผูว ิจัย

ลายเสนที่ ๓๙ แสดงรูปดานขางตึกวชิรมงกุฎ วชิราวุธวิทยาลัย

ที่มา : จากการสํารวจของผูว ิจัย
 ๑๒๙

ลายเสนที่ ๔๐ แสดงรูปผังพื้นชัน้ ลาง ตึกวชิรมงกุฎ วชิราวุธวิทยาลัย

ที่มา : “แปลนพืน้ ชัน้ ลาง ตึกเรียนโรงเรียน วชิราวุธวิทยาลัย,” แผนทีส่ วนบุคคล, ผ. สบ. ๖.๕/๔.
หอจดหมายเหตุแหงชาติ.

ลายเสนที่ ๔๑ แสดงรูปดานขางและรูปตัดโครงสรางอาคาร ตึกวชิรมงกุฎ วชิราวุธวิทยาลัย

ที่มา : หลวงวิศาลศิลปกรรม, แบบโรงเรียนวชิราวุธ วิทยาลัย, ลายเสนพิมพเขียว, ๒๔๗๕.
 ๑๓๐

ลายเสนที่ ๔๒ แสดงรูปดานหนาและโครงสรางจั่ว ตึกวชิรมงกุฎ วชิราวุธวิทยาลัย

ที่มา : “แปลนดานหนาแสดงโครงเหล็ก ตึกเรียนโรงเรียนวชิราวุธวิทยาลัย,” แผนที่สวนบุคคล,
ผ. สบ. ๖.๕/๒, หอจดหมายเหตุแหงชาติ.
 ๑๓๑

ลายเสนที่ ๔๓ แสดงรูปดานขางและรูปตัดโครงสรางจัว่ ตึกวชิรมงกุฎ วชิราวุธวิทยาลัย

ที่มา : “แปลนดานหนาแสดงโครงเหล็ก ตึกเรียนโรงเรียนวชิราวุธวิทยาลัย,” แผนทีส่ วนบุคคล,
ผ. สบ. ๖.๕/๒, หอจดหมายเหตุแหงชาติ.
 ๑๓๒

ลายเสนที่ ๔๔ แสดงรูปตัดโครงสรางจั่ว ตึกวชิรมงกุฎ วชิราวุธวิทยาลัย

ที่มา : “แปลนดานหนาแสดงโครงเหล็ก ตึกเรียนโรงเรียนวชิราวุธวิทยาลัย,” แผนทีส่ วนบุคคล,
ผ. สบ. ๖.๕/๒, หอจดหมายเหตุแหงชาติ.
 ๑๓๓

ลายเสนที่ ๔๕ แสดงรูปหนาบันและรูปตัดโครงสรางหนาบัน ตึกวชิรมงกุฎ วชิราวุธวิทยาลัย

ที่มา : “แปลนดานหนาแสดงโครงเหล็ก ตึกเรียนโรงเรียนวชิราวุธวิทยาลัย,” แผนทีส่ วนบุคคล,
ผ. สบ. ๖.๕/๒, หอจดหมายเหตุแหงชาติ.
 ๑๓๔

ลายเสนที่ ๔๖ แสดงรูปหนาบันและเครือ่ งประดับตกแตงจั่ว ตึกวชิรมงกุฎ วชิราวุธวิทยาลัย

ที่มา : “แปลนดานหนาแสดงโครงเหล็ก ตึกเรียนโรงเรียนวชิราวุธวิทยาลัย,” แผนทีส่ วนบุคคล,
ผ. สบ. ๖.๕/๒, หอจดหมายเหตุแหงชาติ.
 ๑๓๕

ลายเสนที่ ๔๗ แสดงรูปหนาบันและเครือ่ งประดับตกแตงจั่ว ตึกวชิรมงกุฎ วชิราวุธวิทยาลัย

ที่มา : “แปลนดานหนาแสดงโครงเหล็ก ตึกเรียนโรงเรียนวชิราวุธวิทยาลัย,” แผนทีส่ วนบุคคล,
ผ. สบ. ๖.๕/๒, หอจดหมายเหตุแหงชาติ.