Миоглобин

СТРУКТУРА НА ПРОТЕИНИТЕ
Структура на протеините

ПРИМАРНА

СЕКУНДАРНА

ТЕРЦИЈАРНА

КВАТЕРНЕРНА
 Примарна структура

• Примарната структура е определена со

редоследот на аминокиселинските
остатоци во протеинската молекула,
односно со нивната секвенца.
• Повисоките нивоа на организација на
протеините не се случајни и се во
директна зависност од примарната
структура, односно од редоследот на
аминокиселинските остатоци.
ФУНКЦИЈАТА НА ПРОТЕИНОТ ЗАВИСИ ОД НЕГОВАТА АМИНОКИСЕЛИНСКА СЕКВЕНЦА

Бројни генетски заболувања кај човекот се предизвикани од грешки во протеинската

синтеза.
• Српеста анемија – промена само на една аминокиселина во низата.
Во β-полипептидната верига на хемоглобинот глутаминската киселина е
заменета со валин.
Тоа е резултат на замена на само една азотна база во генот: аденинот е
заменет со тимин.
• Душенова мускулна дистрофија – делеција на поголем дел од
полипептидната низа на протеинот дистрофин.

АМИНОКИСЕЛИНСКАТА СЕКВЕНЦА СЕ ОДЛИКУВА СО ОДРЕДЕНА ФЛЕКСИБИЛНОСТ

Се смета дека 20-30% од протеините кај човекот се полиморфни, односно имаат
различни варијанти на аминокиселинската секвенца во човечката популација.
Голем број од овие варијации имаат мошне мало или никакво влијание врз
протеинската функција.
Сепак, многу протеини содржат важни делови кои се многу битни за нивната функција,
чија секвенца треба да остане непроменета.
ТРИДИМЕНЗИОНАЛНА СТРУКТУРА НА ПРОТЕИНИТЕ
 Секундарна структура

• Секундарната структура е резултат на интеракциите на

атомите кои ги формираат пептидните врски вдолж
веригата, не земајќи ги предвид атомите на
аминокиселинските странични R групи.
• Таа е резултат на постоењето на бројни водородни врски
помеѓу атомите кои ги формираат пептидните врски во
протеинската молекула.

• Правилната секундарна структура може да биде:

α-хеликс, β-плоча и β-свијок.
• Доколку се фаворизирани водородните врски во внатрешноста на
низата, таа добива спирален облик и се нарекува α-хеликс.
• Страничните R групи од аминокиселинските остатоци се насочени
кон надворешноста на спиралата.
• Кај повеќето протеини протегањето на α-хеликсот е деснорако.

Околу десниот палец е

намотана спирала нагоре,
во насока на стрелките на
часовникот.
Сите полипептиди не можат да градат стабилен α-хеликс.
Ова е условено од:
-Својствата на R групите на аминокиселинските остатоци и
-Интеракциите помеѓу R групите.

На пример, градењето на α-хеликсот е ограничено и отежнато доколку во низата се

присутни пролин или глицин остатоци.
Аланинот покажува најголема сколност за формирање α-хеликси.
• Доколку се фаворизирани водородните врски помеѓу низите што
се наоѓаат едни покрај други, протеинската молекула добива
набрана структура и се нарекува β-плоча.
• Страничните R групи од аминокиселинските остатоци се насочени
над и под рамнините кои се формираат со набраната структура.
Веригите што ја градат набраната структура можат да
бидат со паралелна или антипаралелна ориентација.
Во глобуларните протеини кои
имаат компактно свиткана
структура, речиси една третина
од аминокиселинските остатоци
се наоѓаат во свијоци (turns)
каде што полипептидната низа ја
менува насоката на протегање.

Најчесто се застапени β-свијоците.

 Терцијарна структура
• Терцијарната структура се однесува на просторниот распоред
на сите атоми во протеинската молекула, вклучувајќи ги и
атомите на аминокиселинските странични R групи.
• Таа претставува највисоко ниво на структурна организираност
на протеините кои се изградени само од една верига –
мономерни протеини.
• Хемиски врски и интеракции одговорни за терцијарната
структура:
– Водородни
– Дисулфидни
– Јонски
– Хидрофобни (ја истиснуваат водата од делот на протеинот каде се
наоѓаат)
• Во зависност од нивната терцијарна (и кватернерна)
структура протеините можат да се поделат во 2 големи групи:
-Фибриларни
-Глобуларни
 Фибриларни протеини
Фибриларните протеини се одликуваат со цврстина и еластичност, својства кои
произлегуваат од нивната структура.
ВРСКА ПОМЕЃУ СТРУКТУРА И ФУНКЦИЈА!
Претставници: α-кератин и колаген.

α-Кератините се присутни само кај цицачите (влакна, нокти, кожа).

Тие имаат деснорак α-хеликс.
Две нишки со паралелна ориентација се сучат една околу друга и градат суперспирала.
Суперспиралата има леворака форма.

Суперспиралите градат повисоко организирани структури – протофиламенти и

протофибрили (влакно од коса).
Јачината на влакната се засилува со дисулфидни попречни мостови меѓу соседните
нишки.
Колагенот го има во кожата, тетивите, ‘рскавиците, органскиот матрикс на коските,
во корнеата на окото.
Колагенскиот хеликс е различен од α-хеликсот.
Три поединечни низи се плетат во суперспирала.
На тој начин се постигнува огромна еластичност.
Аминокиселинската секвенца на колагенот е периодичната трипептидна
едининца: Gly-X-Y.
X е најчесто пролин.
Y е најчесто хидроксипролин.
Витаминот С е неопходен за хидроксилација на пролинот и лизинот во колагенот.
Колагенските влакна се попречно сврзани со необични типови на ковалентни врски
кои ги вклучуваат аминокиселинските остатоци на лизин и хидроксилизин.
Зголемената нееластичност на сврзното ткиво кај постарите луѓе е резултат на овие
акумулирани попречни ковалентни врски.

ВРСКА ПОМЕЃУ СТРУКТУРАТА И ФУНКЦИЈАТА

НА ПРОТЕИНИТЕ
Глицинот се заменува со аминокиселински
остаток со поголема R група (генетски дефект).
Osteogenesis imperfecta – абнормално
формирање на коските кај бебињата
Елерс-Данлосов синдром – разлабавување на
зглобовите
 Глобуларни протеини

Миоглобин – терцијарна структура

• 1 Хем и 1 Глобин (153 аминокиселински остатоци,

Mr = 16 700)
• Има компактна структура и само 4 молекули вода
во внатрешноста
• На површината се наоѓаат поларните странични
аминокиселински R групи
• Железо:
• 4 координативни врски формира во хемот
• 1 координативна врска се формира со 93-тата
(хистидинска) странична R група од протеинската низа
• 1 координативна врска се формира со молекула
кислород
Планарната група на хемот се наоѓа во еден процеп (џеб) на
протеинскиот дел од молекулата.
 Глобуларните протеини имаат разновидни терцијарни структури.

Кога се разгледуваат сложени терцијарни структури од различни глобуларни

протеини најдобро е вниманието да се насочи кон најпрепознатливите
структурни мотиви кои се повторуваат кај сродни протеини.

Миоглобин
Структурните мотиви на протеините се основа за нивната структурна
класификација.

Дефинирани се 4 класи на протеински структури:

-Сите α
-Сите β
-α/β (наизменични α и β сегменти)
- α+β (α и β сегменти кои се одвоени едни од други)
Протеинска фамилија – Ја сочинуваат протеини со значителна сличност во
примарната структура и слична терцијарна структура и функција.
Протеинска суперфамилија – Ја сочинуваат две или повеќе фамилии со мала
сличност во примарната структура, но со исти главни структурни мотиви и слична
функција.
 Кватернерна структура

• Кватернерната структура се однесува на

протеините кои се изградени од повеќе
субединици.
• Секоја субединица си има своја примарна,
секундарна и терцијарна структура.
• Кватернерната структура може да биде:
– Хомогена кватернерна структура, кога протеинот
е изграден од две или повеќе идентични
субединици и
– Хетерогена кватернерна структура, кога
протеинот е изграден од различни субединици
(пример: хемоглобин).
ХЕМОГЛОБИН
ФУНКЦИИ НА ПРОТЕИНИТЕ
24
• 1. Реверзибилно сврзување на протеинот
со лиганд - Протеини коишто сврзуваат
кислород
• 2. Комплементарни интеракции меѓу
протеините и лигандите - Имун систем и
имуноглобулини
• 3. Протеински интеракции регулирани со
хемиска енергија – миозин, актин и
молекуларни мотори https://vimeo.com/101470181

25
 1. Реверзибилно сврзување на протеинот со лиганд
- Протеини коишто сврзуваат кислород
МИОГЛОБИНОТ и ХЕМОГЛОБИНОТ се можеби најиспитуваните и најдобро објаснетите
протеини.
Тие се првите протеини со определена тридимензионална структура.
На нивниот пример ќе го објасниме реверзибилното сврзување на лиганд со протеин.
Кислородот е слабо растворлив во вода. Доколку е само растворен во крвната плазма
не може да се пренесе до ткивата во доволни количества.
За негов ефикасен транспорт кај поголемите животни и човекот постои хемот.
Според својата хемиска структура хемот претставува железо протопорфирин IX.
Во структурата на хемот железото има 6 координативни врски:
- 4 за азотните атоми од планарниот протопорфирински прстен и
- 2 нормални на протопофиринот:
а) едната е поврзна со хистидински остаток (93),
б) другата го сврзува молекуларниот кислород.

Протопорфиринот IX е изграден од 4 пиролни

Хем 26
прстени врзани со метински мостови.
Во структурата на хемот кај хемоглобинот и миоглобинот железото се наоѓа во Fe+2
состојба и како такво има капацитет реверзибилно да го сврзува кислородот.

Доколку се наоѓа во Fe+3 состојба, железото не сврзува кислород.

Освен кај миоглобинот и

хемоглобинот, хемот се јавува како
простетичка група и кај
цитохромите.

Кога се сврзува за кислородот,

електронските својства на железото
од хемот се менуваат и затоа бојата
на артериската и венската крв е
различна.

27
 МИОГЛОБИН
Миоглобинот (Mb, Mr=16,7 kDa) е релативно едноставен протеин за сврзување
(и отпуштање) на кислородот, кој се среќава во мускулното ткиво на цицачите.
Посебно е распространет во мускулите на подводните цицачи, каде има улога во
складирањето на кислородот кој е потребен за подолгото задржување под вода.
Миоглобинот има хиперболична крива на сврзување со кислородот
(функција – складирање на кислород во мускулите).

Миоглобинот има голем

афинитет за сврзување со
кислородот.

КРИВА НА СВРЗУВАЊЕ НА КИСЛОРОДОТ

МИОГЛОБИНОТ ИМА ЕДНО МЕСТО ЗА СО МИОГЛОБИНОТ: Графички приказ на
СВРЗУВАЊЕ НА КИСЛОРОД зависноста на уделот на зафатени места
за сврзување (θ) од концентрацијата на
кислородот. 28
 ХЕМОГЛОБИН
Хемоглобинот (Нb, Mr=64,5 kDa) е протеин чија главна функција е транспорт на
кислородот преку крвта. Влегува во состав на еритроцитите.
Хемоглобинот А кој е процентуално најзастапен кај возрасните е изграден од 2 типа
глобински низи:
- две α низи (секоја со 141 аминокиселински остаток) и
- две β низи (секоја со 146 аминокиселински остатоци).
!!!Иако аминокиселинските секвенци немаат многу сличности, тридимензионалните
структури на овие низи се многу слични, а исто така се слични и со структурата на
миоглобинот.

29
ХЕМОГЛОБИНОТ ПРЕТРПУВА СТРУКТУРНИ ПРОМЕНИ ПРИ СВРЗУВАЊЕ НА
КИСЛОРОДОТ.
https://www.youtube.com/
watch?v=H3DHvJ_MEtk
Хемоглобинот егзистира во две главни конформации:
T (tense - напрегната)
R (relaxed - опуштена)
Т состојбата преовладува кај деоксихемоглобинот.
Сврзувањето на кислород за една субединица од Т формата на хемоглобинот
предизвикува промена на неговата конформација во R форма.

Хемоглобинот го сврзува кислородот и во двете состојби, но сепак поголем афинитет за

негово сврзување има во состојбата R.

R состојба –
поголем афинитет
за сврзување на
кислородот.

30
ВАЖНО: Првата молекула на О2 која заемодејствува со
деоксихемоглобинот се сврзува со мал афинитет затоа
што се сврзува за подединицата при Т состојба.
Меѓутоа ова сврзување предизвикува конформациони
промени кои се пренесуваат на соседните подединици, со
што се олеснува сврзувањето на другите молекули на О2.

Последната (четврта) О2 молекула се сврзува со хемот со

подединицата која е веќе во R состојба. Заради тоа таа се
врзува со хемоглобинот со многу поголем афинитет
отколку првата молекула.

31
За да ја оствари својата функција, хемоглобинот мора ефикасно да го сврзе
кислородот во белите дробови при pO2 од околу 13,3 kPa и да го ослободи во
ткивата при pO2 од околу 4 kPa.
Во општ случај, еден протеин кој го сврзува кислородот со висок афинитет во белите
дробови, нема да испушти многу од сврзаниот кислород во ткивата.
Наспроти ова, доколку протеинот го сврзува кислородот со низок афинитет за
полесно испуштање во ткивата, тој нема да сврзува доволно кислород во белите
дробови.

Овој проблем е решен кај

хемоглобинот кој во текот на
врзувањето на кислородот
претрпува премин од
конформација со низок афинитет
(Т состојба) во конформација со
висок афинитет (R состојба).
Како резултат на ова,
хемоглобинот покажува
сигмоидна крива на сврзување
на кислород.
Сигмоидна крива на кооперативно сврзување
32
ХЕМОГЛОБИНОТ ИСТО ТАКА ПРЕНЕСУВА H+ и CO2.

Сврзувањето на H+ и CO2 е обратно пропорционално со сврзувањето на

кислородот.

-При релативно ниски pH вредности и висока концентрација на CO2 во

периферните ткива, со сврзувањето на H+ и CO2, афинитетот на хемоглобинот
кон кислородот се намалува и О2 се ослободува во ткивата.

-Обратно, како резултат на отпуштањето на CO2 во белодробните капилари се

зголемува pH на крвта, расте афинитетот на хемоглобинот кон кислородот, а
хемоглобинот сврзува повеќе O2 за транспорт кон периферните ткива.

ВАЖНО: Ова влијание на pH и на концентрацијата на CO2 врз сврзувањето и

отпуштањето на кислородот од хемоглобинот се вика БОРОВ ЕФЕКТ.

33
ВОДОРОД

ВАЖНО: Н+ се сврзува за аминокиселински остатоци.

ЈАГЛЕРОД ДИОКСИД

ВАЖНО: Јаглерод диоксидот се сврзува како карбаматна група за

α-амино групата од N-терминусот на секоја глобинска низа.
На тој начин се добива карбаминохемоглобин.
Со оваа реакција се добива и Н+, кој придонесува за Боровиот ефект.

34
ЈАГЛЕРОД МОНОКСИД, спореден производ на
нецелосно согорување на фосилните горива.
ПРИКРИЕН УБИЕЦ.

СО има 250 пати поголем афинитет за

сврзување со хемоглобинот во однос на
кислородот, при што се создава
КАРБОКСИХЕМОГЛОБИН.

Врзување на СО за една или две субединици на

хемоглобинот го зголемува афинитетот за О2 кај
другите субединици, со што се намалува
неговото отпуштање во ткивата.

35