NATIONAL POLYTECHNIC COLLEGE OF SCIENCE AND TECHNOLOGY

Palm St., Greenfields 1, QUEZON CITY

AY : 2020-2021

(FIL 113)

Bb. Carmie Tresvalles Infante

GURO
 PINAL
ARALIN 18
REHIYON
ARMM
Autonomous Region of Muslim Mindanao
 A R M M (Anonymous)
Sa Bandang timog ay may mga Muslim
Na kapatid, kalahi at kababayan natin.
Ang mga Muslim na katulong man din,
Sa paghihimgsik sa mga mapang-api
Sa bahaging ito aking natanto,
Ang mga rebeldeng nais ay pagbabago
Kaya’t ang ating gobyerno’y Nakikipagareglo.
Kung babaha ng dugo, paano na ang bayan ko,
Na ang sariling katoto ay ginegera nito.
Paanong uunlad ang Pilipinas,
Kung ang lahat ay gumagamit ng dahas.
O, aking kababayan, ako’y pakinggan,
Iisa ang ating bayang pinaglingkuran
Ba’t di natin pairalin ang Kapayapaan.

•Ang nagsasariling Rehiyong (Autonomous Region) ng Muslim Mindanao ay nalikha batay sa

itinatadhana ng Saligang Batas, Artikulo X Sek. 15.

•Ang rehiyon ay binubuo ng mga lalawigan ng Sulu, Tawi-Tawi, Maguindanao, at Lanao del Sur.
BUOD NG ALAMAT NG MINDANAO
SULU
•Ang sulu ay nasa pagitan ng Basilan at Tawi-Tawi sa dakong timog ng Mindanao. Ito ay napapaligiran ng
Sulu sea pahilaga at kanluran. Ang Mindanao sea naman sa silangan at Celebes sea sa timog.

•Ang kabisera ng Sulu ay Jolo.

Ang mga munisipalidad sa Sulu ay ang Indanan, Jolo, Kalingan Caluang, Lugus, Luuk, Maimbung,
Marungas, New Panamao, Old Panamao, Patikul, Pangutaran, P

arang, Pata, Siasi, Talipaw, Tapul at Tungkil.

•Ang mga grupong etnikong naninirahan sa Sulu ay ang mga Tausug, Samal at mga Badjao.

•Ang mga muslim na naninirahan sa Jolo ay mga Tausug. Sila ang grupo ng mga Muslim na naging
makapangyarihan sa loob ng maraming taon sapagkat sila ay matapng. Nakipagkalakalan sila sa Borneo,
Sumatra, Java at pati na sa China at Japan bago pa man dumating ang mga kastila sa Pilipinas.

•Ang ibig sabihin ng Tausug ay “Treacherous waters” o mapanganib na tubig. Ibinigay daw sa kanila ang
katawagan ito dahil sa ang kanilang lupain ay lumulutang sa tubig.

•Ang Badjao naman ang mga muslim na naninirahan sa Timog Sulu. Makasaysayan ang Jolo, Sulu, dito
matatagpuan ang “Four Gates” na nagsilbing “Watch Towers” at “General Mounds” na ginawang
libingan ng mga sundalong kastila at amerikano na pinatay ng mga gererong Muslim. Narito rin ang
American Cavalry Monument na magpahanggang ngayon ay nagiisang Museo sa Sulu.

TAWI-TAWI
•Ang Tawi-Tawi ay nasa Timog- kanluran ng Mindanao. Sa kabila ng karagatan ay bansang Sabah ng
Malaysia. Ang Tawi-Tawi ay nasa nasasakupan ng Sulu Sea pahilaga at kanluran gayon din ang Celebes
Sea pasilangan at timog.

•Ang Tawi-Tawi ay binubuo ng sampung munisipalidad ito ay ang Balimbing, Bongao, Cagayan de Tawi-
Tawi, Simunul, Sitangkai, South Ubian, Tandubas, Turtle Island, Languyan at Sapa-Sapa.

•Ang salitang Tawi-Tawi ay nanggaling daw sa salitang Malay na “Jaui” na ang ibig sabihin ay “far” o
malayo . Ang mga sinaunang manlalakbay ay paulit-ulit na sinasabing “Jaui Jaui” na ang ibaig sabihin ay
“Very far” o malyung-malayo.

•Ang mga katutubong Jama-Mapuna ng Cagayan de Tawi-Tawi ay isa sa unang nanirahan dito. Ang
kanilang hanap buhay ay pangingisda at pagsasaka.

LANAO DEL SUR

•Ang Lanao del sur ay matatagpuan sa kanlurang bahagi ng malawak na kapatagan ng hilagang sentral
Mindanao. Ang lalawigan ay may hangganang nasa hilagang kanluran ng Lanao del norte sa silangan ng
kapatagang lalawigan ng Bukidnon, sa Bukidnon, timog kanluran ng Maguindanao at hilagang Cotabato
at sa timog kanluran ng Illana Bay.

•Ang lalawigan ay binubuo ng dalawang ditrito. Ang unang distrito ay binubuo ng Munisipalidad ng
Marawi city, Marantao, Piagapo, Saguiran, Tagaloan, Kapai, Ditsaan , Ramain, Bubong,
BuadiposoBuntong, Bumbaran, Maguing Wao, Molundo, Binidayan, Lumbatan, Lumbayanagues, Butig,
Bayang, at Calongas.

•Ang ikalawang disdtrito naman ay binubuo ng Balindong, Tugaya, Bacolod Grande, Madalum,
Balabagan, Kapatagan, Marogong, Tubaran, Binidayan, Lumbatan, Lumbayanague, Butig, Bayang at
Calanogas.

•Ipinagmamalaki ng Lanao del Sur ang Aga khan Museum na matatagpuan ng koleksyon ng malalaking “
Indigeneous Arts” , mga tugtuging musiko, mga sayaw at mga katutubong kagamitan at mga armas. Ang
lahat ng mga ito ay makikita sa Main campus ng Mindanao State University sa Lanao del Sur

MAGUINDANAO
• Isa pa sa tatlong lalawigang binuo nang ang Cotabato ay hatiin noong Nobyembre, 1973 sa bisa ng
Batas Pangulo 341 ay ang Maguindanao.

• Matatagpuan dito ang Polloc Por, isa sa pinakamakabagong daungan sa Mindanao.

• May labingwalong (18) munisipalidad ang Maguindanao at isang syudad.

• Ang kapitolyo nito ay Cotabato City. Walo sa munisipalidad ng lalawigan ay may mababang lupain kaya
tinagurian itong “Maguindanao Basin”

Ang munisipalidad na bumubuo sa Maguindanao ay:

• Ampatuan • Barira • Buldon • Buluan • Cotabato City • Datu Paglas • Datu Piang • Dinaig • General
Santos • Bendatun • Kabuntalan • Maganoy • Matanog • Pagalungan • Parang • Sultan Libarungis •
Sultan Kudarat • Talayan • Upi

• Batay sa pananaliksik, ang ibig sabihin ng Maguindanao ay “kindred settled in the country about the
lake.” Ito raw ay galing sa Mag (akin ito), Ingud (country) at Danao (lake).

• Si Shariff Mohammed Kabungsuwan ng Jahore ang nagpakilala sa buong kapuluan ng paniniwalang

Islam sa ika 15 siglo.

• Siya ay nakapangasawa ng isang prinsesa at noon nagsimula ang paninirahan ng Sultan sa

Maguindanao.

• Ang mga Muslim na naninirahan sa Maguindanao ay tatlong uri: ang mga Tiruray, Tiboli at mga
Manobo.

• Ang mga Tiruray ay mapamahiin na syang nagiging dahilan ng mabagal na pag-unlad.

• Ang isa pang pangkat ng mga Muslim sa Maguindanao ay ang mga Tiboli. Sila ay naniniwala sa
mabubuti at masasamang ispiritu na pinagmumulan ng sakit, pagkaloko at kamatayan.
• Ang mga Manobo ng Maguindanao ay magagaling na mga panday.

• Ang pananamit ng mga Muslim sa Maguindanao ay katulad din ng sa Maranao. Matitingkad ang kulay
ng kanilang mga malong.

• May batas pangkagandang asal silang sinusunod na kung tawagin nila ay Luwaran.

• Ipinagmamalaki ng Maguindanao ang magagandang nitong “beaches” tulad ng Dinaig Beach, Tapian
Beach, Buel Beach, Linic Beach, Kusyong Beach at Dimpatoy Beach.

• Matatagpuan din dito ang Regional Museum, Shariff Kabunsuan Cultural Center, ang Cotabato City
Hall, Tamontoka Church na itinayo noong 1872 ng mga Kastila at iba pang mga atraksyon para sa mga
turista.

• Bisaya ang tawag sa mga taong naninirahan dito na nagsasalita ng Bisayang Ilonggo, Bisayang Cebuano
at Maguindanao.

• Pangunahing ikinabubuhay at pinagkakakitaan ng mga tao rito ang pagsasaka at pangingisda,

pagtotroso at paghahayupan.

MGA KILALANG MANUNULAT NG REHIYON

• Andan F. Misah • Nora Mercado • Sixto Ylagan Orosa • Aida Consunji Rivera-Ford • Mona P. Highley •
Anthony Lu Tan • Kerima Polotan Tuvera

MGA IBA’T IBANG ANYO NG PANITIKAN SA MARANAO

• Sa pagsasaliksik ni Tim Madela ng Mindanao State University hinati niya ang panitikang pasalita sa mga
sumusunod:

(1) Panitikang Pang-Islam

(2) Panitikang Hindi Pang-Islam

(3) Katutubong panitikan na Pang-Islam, at

(4) Ang iba pang klasipikasyon (Madale, 1942).

Sa panitikang di pang-Islam, hinati niya ito sa mga sumusunod (Madale, 1942):

(1) Epiko,

(2) Tutol (kuwento),

(3) Tubad-tubad (maiiksing tula pampag-ibig)

(4) Kadaonga (Love fest),

(5) Pananaroon (kasabihan),

(6) Sowa-sowa-i (drama),

(7) Limpangan ago Antoka (Puzzles at Riddles),

(8) Rhymes (Sakuba),

(9) Panitikan Pambata

• Ang darangën ay salitâng Mëranaw at pangkalahatang tawag sa kanilang pag-awit. Ngunit naging
pamagat itong Darangën sa napakahabàng epikong-bayan ng mga Mëranaw. Ang guro at misyonerong si
Frank Laubach ang unang nakapagtalâ at nakapaglathala ng Darangën noong 1930.

• Nakuha niya ang epikong-bayan hábang nakasakay sa barko kasáma ang may 35 Mëranaw. Hábang
nagbibiyahe, kinanta ng mga kasáma niya ang Darangën maghapon. Nang dumaong ang sinasakyang
barko, naghanap si Fr. Laubach ng mga táong may kakayahang kantahin ito. Ayon sa mismong talâ niya,
inaabot nang halos 11 oras ang pagkanta nitó. Kalahati lámang ang naisalin niya sa Ingles.

• Si Bantugën (o Bantogën), kapatid ng hari ng Bëmbaran (o Bumbaran), ang pangunahing tauhan ng

Darangën. Hinahangaan siyá sa tapang at lakas. Sa isang bahagi ng epikong-bayan, hinarap niyang mag-
isa ang isang hukbong lumulusob sa kaharian hábang nakasakay sa kaniyang mahiwagang kalasag.

• Sa kasalukuyan, may 17 bahagi ng Darangën ang nasaliksik na at nailathala. Ilan sa mga

naidokumentong episodyo ang :

• Ang Unang Pinuno: Diwata Ndaw Gibon ng Illiyan a Bëmbaran, Ang Kuwento ni Madali, Paano
Namatay si Bantogën sa Ilalim ng Bundok sa Tabing-Dagat, Paano Bumalik si Bantogën mula Langit, at
Ang Labanan sa Bagombayan.

TUTOL
Ang tutol ay nahahati sa tatlo:
(1) Tutol sa Pagkapoon (Kuwento tungkol sa Pinagmulan),

(2) Tutol sa Piyakakuyakayad (Nakakatuwang Kuwento),

(3) pabula (pangangayamun)

TUTOL SA PAGKAPOON (KUWENTO TUNKOL SA PINAGMULAN)

Radia Indarapatra
• Bagama’t itinuturing ang Radia Indarapatra bilang epiko, ito ay napapabilang sa kategoryang tutol. Ito
ay ayon kay Timan Madela (1942). Ang Radia Indarapatra ay may dalawang bersyon: ang sa
Maguindanao at sa Maranao. Sa bersyon ng Maranao, binubuo ito ng pitong kabanata
• Ang tutol ay tumtukoy sa mga pangyayari sa iba’t ibang pagkakasunod: (1) pisikal at politikal na
heograpiya, (2) sosyal at pamilyang organisasyon, (3) kosmolohiya, (4) relihiyon at mahika, at iba’t ibang
katangian ng lipunan ng Maranao (Madale, 1942).

TUTOL SA PIYAKAKUYAKAD (NAKAKATUWANG KUWENTO)

• Isang magandang halimbawa sa nakakatuwang kuwento na gustong gusto marinig ng mga Maranao ay
ang Pilandok. Si Pilandok ay mautak at maparaan . Isa sa mga kuwento nito ay ang kuwento kung paano
niya tinawid ang ilog na may mga buwaya (Madale, 1942).

PABULA-PANGANGANYAMON
• Mahilig ang mga kabataan sa mga nakakatuwang kuwento. Bukod pa dito, mahilig rin sila sa mga
kuwento tungkol sa mga hayop o pabula. Halimbawa nito ay ang Unggoy at Ang Tagak (Madale, 1942).

TUBAD- TUBAD – MAIIKSING TULANG PAMPAG-IBIG

• Noong una, ang mga Maranao ay gumagamit ng maiiksing mga berso para ipahayag ang kanilang
nararamdaman at pagkadismaya. Patula nilang pinapahayag ang mga ito para di masakit sa iba (Madale,
1942). Ito ay may iba’t ibang interpretasyon depende sa okasyong ginamit ito. Kung sa konteksto na pag-
ibig, maaring ibig sabihin nito na hindi mapapantayan ng isang mangingibig ang isa dahil ang isa ay mas
mataas o mas magaling kaysa sa kanya. Ang isa pang interpretasyon ay ang literal na kahulugan na ang
lawin ay di makakapantay sa agila (Madale, 1942).

KADAONGA (LOVE FEST)

• Kapag gusto ng lalaki magphayag ng pag-ibig sa babae, binibisita niya ito sa bahay at may kasama
siyang dala na nagsisilbing tagapagmensahe niya. Sa ganitong paraan, ang babae mayroon ring
tagapagmensahe. Ito ay di pormal na okasyon.

• Ito ay halimbawa ng sagot nang lalaki matapos sagutin ng babae kung mayroon ba itong pag-asa
(Madale, 1942):

Ino ko di Papanok ka so Nori Apai so samber ian Da ngka kasampiroti

Why will i not be sure that the bird Nori is mine When in flight it is free but when it perched it's caught
PANANAROON- MATALINGHAGANG KASABIHAN
• Ang mga pananaroon ng mga Maranao ay binibigkas tuwing pinaparusa ang isang bata upang matuto
o uyamin ang tao. Kahit karamihan sa mga ito ay di nakasulat, isinasapuso ito ng mga bata at nagiging
bahagi ng kanilang pagpapahalaga at paniniwala (Madale, 1942).

Hal.:

So bawing a ketesen A bunch of bawing plants

Na mi song bo sa ketesen May grow far apart
Na makapemagenesa But they are one when being pulled

SOWA-SOWA-I – DRAMA
• Ang Sowa-sowa-I ay mahahati sa lima: (a)Kamboyka, (b)Kaganat sa darangen, (c)Diabro, Onta, and
Kokok (d)Sagayan (e)Sadoratan (Madale, 1942).

KAMBOYOKA
• Ang bayok ay mga patulang berso na tumatalakay sa iba’t ibang paksa. Ang tema ay umiikot sa uri ng
kapistahan na piangdidiwang. Ito ay maaring bahagi ng epiko. Ito ay inaawit ng onor. Ang tawag sa
sesyon na ito ay kambayoka (Madale, 1942).

• Ito ay maaring kantahin ng dalawa o higit pa na nakaupo sa magkabila. Ito ay nagsisimula ng isang
panimulang talumpati ng tagapagbunsod at ng mga putok ng baril. Ang pangatlong tao ay magsisilbing
tagapaghatol kung sino sa dalawa ang may pinakamaganda at may pinakamatalinghagang paglalarawan
sa okasyon na iyon (Madale, 1942).

• Ito ay isang halimbawa ng isang bayok na may tunog ng Darangen na tumatalakay sa isang bahagi ng
epikong, “Kamplomna” (Madale, 1942).

LIMPANGAN AGO ANTOKA - Puzzles at Riddles

• Ang limapangan (puzzles) ay para sa mga matatanda samantalang ang mga antoka (riddles) ay para sa
mga bata (Madale, 1942). Ang halimabawa ng limpangan ay ang kuwento ng Unggoy at ng Puno Ang
mga limpangan ay binibigkas tuwing nagsasama-sama ang mga batang Maranao. Ang bata na na
nakakasagot ng maraming limpangin ay hinahangaan at itinuturing matalino (Madale, 1942).

Halimbawa ng limpangan :

Ladia sa kalaan A di ketangalan sa ig. A cup from the forest Which can not hold water
Sagot: Bird’s nest
PANITIKANG PAMBATA
• Ang panitikang pambata ay nahahati sa tatlo:(a) Kanta tungkol sa Pangangaso (b) pangingisda, (c)
lalabay,(d) kantang may rima (rhyme song) (Madale, 1942).

Kanta tungkol sa Pangangaso

• Naniniwala ang mga bata na kapag maglagay sila ng bitag at kapag sila ay kumanta, mahuhuli nila ang
ibon. Ang isang uri ng ibon na mabibihag nila sa pamamagitan ng kantan ay ang dao’lan.

Matapos niyang ibitag ito, aawit siya.

Kanta tungkol sa Pangingisda

Halimbawa :

Seda ka seda ka Do not tell your story

O ba ka panonotolan Or your jaw will break
Magpeka baka ‘ka And you neck twisted.
Mabibid a lig ka.
Fish, fish

Pinaniniwalaan kapag kumanta sila ng kantang ito, marami silang mahuhuling isda

BUNG-BONG – LALABAY
• Kinakanta ito ng mga nakakatandang kapatid na babae sa kapag pinapatigil ang iyak ng sanggol at
kapag pinaputolog ang sanggol kapag umaalis sa bahay ang ina (Madale, 1942).
Bon, bong ai bong bongan Sleep, sleep, sleep
Pakatorog ka wata Sleep dear little one
Gomirao si ‘na aka Mother might say
Ba ko seka dianeg That I punish
Go ka ri pimbongetan And reprimanded you.;

KANTANG MAY RIMA (RHYME)

• Karamihan ng mga bahay ay itinatayo malapit sa lawa. Dahil ditto, kinahiligan ng mga bata maglaro at
lumangoy sa tubig. Matapos maglaro, lulundag sila mula sa banto at kakanta sila (Madale, 1942).

Halimbawa:

Talepi, talepi Di so mga ped ko

Maona ko mamara Beat, beat
I will dry ahead Of my companions

KATUTUBONG PANITIKAN NA PANG-ISLAM

DEKIR- Dirge Song
• Ang Dekir (dekr sa salitang Arabo) ay ibig sabihin sambahin ang Panginoon. Ang isang berso mula sa
Koran o ang buong Koran ay itinuturing dekir. Sa mga Maranao, ang ibig sabihin ng dekir ay isang kanta
na inaawit sa huling gabi ng virgil. Kiakailangan dalawang tao ang aawit ng dekir. Ito ay mayroon mataas
na tono. Nang maabot ng mangaawit ang pinakamataas na tono, hihinto siya sa pagkanta at
ipagpapatuloy ng isa pang mangaawit (Madale, 1942).

QUIZA- Religious Story

• Ang mga quiza ay mga relihiyosong kuwento na nagmula sa Koran para sa mga nanampalataya at di
nanampalataya. Ang isang halimbawa nito ay ang kuwento ni Ibrahim nang isakripisyo niya ang kanyang
sariling anak (Madale, 1942).

KANDIDIAGAO- Crying Over the Dead

• Ito ay kakaibang paraan ng pagiyak para sa namatay. Habang umiiyak para sa namatay, ginagawa niya
ito sa magandang tono. Ito ay katulad ng dekir. Iba ang pamamaraan ng Kandidiago ng lalaki sa babae.
Ang tawag sa paraan ng lalaki sa pagkanta ay kakemama (Madale, 1942). Ang unang halimbawa ay
pagiyak ng babae para sa kanyang namatay na anak:

KHUTBA-Sermons
• Ito ay mga passsages mula sa Koran na para sa mga nanampalatay at para rin sa di nanampalataya. Ito
ay isinasagawa ng Iman (pari) tuwing kapistanhan tulad ng Ed-el Fitr, Mauleed-en-Nabi at sa mga dasal
tuwing Biyernes(Salatul Juma-at) (Madale, 1942). Kadalasan ang tema ng khutba ay naayong sa okasyon.
Halimbawa na lamang kung sa Biyernes, ang tema ay tungkola kahalagahan ang pagdarasal (Madale,
1942).

KORANIC EXEGESIS
• Ito ay mahalaga sa muslom sa kanilang paginterpreta ng scriptures. Ito ay di lamang para sa Muslim,
para rin ito sa mga di Muslim (Madale, 1942).
EXPLICATORY STATEMENTS TUNGKOL SA ISLAM
• Ito ay maaring bahagi ng ng mahabang khutba o interpretasyon ng Koran. Ito ay para sa Muslim at di
Muslim (Madale, 1942).

PANITIKAN NG TAUSUG
• Ang panitikan ng Tausug ay binubuo ng tula at prosa, naratibo at di naratibo. Ang mga nilalaman ng
mga ito ay maaring mapabilang isa sa dalawang tradisyon:

1.1. Katutubo(folk)
1.2. Pang-islam na nakabatay sa Quran at mgat Hadith (mga kasabihan) and Sunna (tradisyon at
kaugalian) ng propetang Muhammad.

• Katutubong naratibo ay binubuo ng tigum-tigum o tukud-tukud (riddles), masaalaa (proverbs), daman

(poetic dialogue or advice), pituwa (maxims), malikata (word inversions), tilik (love spells), and tarasul
(poems) (Tuban 1977:101).

Tigum-tigum/tukud-tukud (riddles)

• Ang mga tigum-tigum ay maaring tinatanong sa di pormal na kuwentuhan o ikinakanta sa mga

pagdiriwang. Anumang okasyon , ang pagsasagot sa mga tigum-tigum ay kusang hinuhulaan ng mga
panauhin . Sa porma, ito ay maaring quatrain (kapag kinakanta), o couplet, o prosa. Ang karaniwang mga
paksa nito ay tungkol sa halama, hayop, kasangkapan , klima, topograpiya, kalangitan, bahagi ng
katawan, pagkain, mga laro, at mga relihiyosong kagawian (Tuban 1977:101, 108, 111-112).

• Ang bugtong sa lipunan ng Tausug ay nagsisilbing panlibangan lalo na tuwing kasal at sa buwan ng
Ramadan. Ito ay isang pagtutunggali ng katalinuhan. Ito ay nagbibigay aral sa mga bata tungkol sa
kalikasan at sa iba pang bagay na pumapalibot sa kanila. Narito ang mga halimbawa (Tuban 1977:121-
122):

Piyasud, Piyasling It was entered inside and taken outside

Piyasausugaring It was zigzagged
Pasura paslinga Let it enter, take it out
Pasa usugaringa. (Makina pagtatahi) Let it zigzag. ( Sewing Machine)

Masaalaa (proverbs/ kasabihan)

• Tulad ng ibang pangkat etniko, ang mga masaalaa (proverbs), ito ay nagpapakita ng pandaigdigang
pananaw sa buhat at kadalasan maririnig sa mga pagdiriwang, sa kasiyahan, kalungkutan, o
pagkadismaya. Ang mga ito ay mayroon gamit sa edukasyon, pinapangara; ng mga nakakabata sa
lipunan ng Tausug (Tuban 1977:140).

Karamihan sa mga kasabihan sa Tausug ay nagpapakita ng dominanteng etnikong katangian.

Halimbawa:

Gam muti in bukug,

ayaw in tikud-tikud. Man plans but
God decides

It is better to die *Kitbita in pais mu;

rather than run away from trouble. bang masakit kaymu,
masakit da isab ha kaibanan mu.
In isug ha way akkal' way guna'.

Courage without discretion is useless. Pinch your own skin;

if it is painful to you,
In manussiya magparuparu,
sagawa in Tuhan in magbaya. it is also painful when done to your fellows.

Daman (patulang diyalogo/advice)

• Ang mga daman ay patulang diyalogo o payo na ginagamit sa panliligaw, at sa mga ritwal sa kasa. Ang
wikang gamit ay luma kaya mahirap ito maintindihan. Sa pamamagitan ng daman, kaya ng isang
manliligaw iphahayag ang kanyang nararamdaman sa isang magalang at matalinghagang paraanpresent
(Rixhon 1974a:41-44).

Tausug pituwa (maxims or advice)

• Ito ay tulad rin sa mga kasabihan (Rixhon 1974a:45)

Halimbawa:
Suppak bata malangug, mahumu' kasakitan.

The retribution for a naughty child is pain

Malikata (word inversions)

• Malikata (word inversions) ay mga salitang mayroong tinatagong biro o mga nararamdaman para sa
iba. Ito ay mga pangungusap na mayroong pagkakabaliktad ng mga salita na maaring mabasa sa isang
kodigo.

Halimbawa:
Kaina bang in anu matinab init makatina' kay manubu' bahal panadu?

Tinatagong Mensahe: Mayta' bang tau mabuta di' makakita'?

Why can't blind men see?

Tarasul (poems)

• Ito ay kawili-wila at mayroong maiituro. Kahit sila ay pasalitang ipinapasa sa tradisyon, nakasulat ang
mga ito. Ang mga paksa ay iba’t iba- kalikasan, paglulutog , pag-iba at marami pang iba (Hassan et al
l974a:116, 118, 123, 126):

Halimbawa:

In ulan iban suga Kagunahan ha dunya U! Apu' Banuwa In jambangan tulunga.

The rain and sun Are essential on earth, Oh, Apu' Banuwa ["grandfather chief" or angel Michael] Help
the garden.

Tilik (love spells):

• Ang mga tilik (love spells) ay pangunahing ginagamit ng mga lalaking Tausug upang makuha ang puso
ng babae ngunit mayroon pa ito ibang gamit: upang gawin ang kanyang sarili kaakit-akit , upang
mapagaan ang galit, upang mapahina. Ang mga tilik ay itinuturing banal at di dapat isawalat. Ang
halimbawa sa ibaba ay binibigkas upang ang mga anghel at ang propeta ay magpakita sa panaginip ng
babae.

• Ang inkantasyon na ito ay sinsasamahan ng tatlong palo sa gilid ng unan, na ibabaligtad (Tuban
1977:105-106).

Halimbawa:

Kaddim alua hi dua Magsailu kita alua Alua mumari kaku'! Alua ku mattun kaymu, Bang adlaw aku in ha
atay mu Bang dum aku in ha mata mu Iya Mikail, iya Sarapil, iya Gibrail, iya Muhammad Pasabisabilra
niyu aku Katua niyu kaku' hi (ngan sin babae). Pukawa! Barakat Laillahailqulla Barakat duwa Muhammad
Razurulla.

Our two souls are chained Let's exchange our souls Your soul will come to me; My soul will go to you. At
daytime I'm in your heart, At night time I'm in your eyes. O Michael, O Raphael, O Gabriel, O
Muhammad I am inviting you To go to [name of woman]. Wake her up? God's blessings! Blessings of
Muhammad

KATUTUBONG NARATIBO ( FOLK NARRATIVE)

• Ito ay binubuo ng mga sumusunod:

1. Ang Salsila (ethno-historical narratives)

2. Ang Kaawn Kissa (mga kuwento tungkol sa paglikha), Ang usulan kissa ( mga kuwento sa pinagmulan),

3. Ang Katakata
• Ang mga katakata ay mga kuwento na di historical at binibigkas para libangan. Mayroong tatlong uri ng
katakata: Ang isa ay tulad ng alamat, ang isa ay katutubong kuwento marchen, at ang mga kuwento ng
mandaraya.

Halimbawa ng unang uri ay ang "In Duwa bud" (The Two Mountains). Mayroon isang lalaki at isang
babae na namatat sa dalawang bukid. Pinaniniwalan ang dalawang ito ay mahiwaga. Ito ay matatagpuan
sa pagitan ng dagat ng Sulu at Zamboanga.

Panitikang Pang-islam
• Ang panitikan pang-Islam ay maipapakita sa mga teksto ng Arabo sa pamamagitan ng hadis
(commentaries on Islamic law), khutba (Friday sermon), at salat (prayers), (Rixhon 1974a:6- 14).

A. Mga Dasal
1.1. Duwaa
• Ito ay mga debosyonal na dasal, na dinadagdag sa pang-araw-araw na dasal bukod pa salat. Ito ay
dinadasal sa mga indibidwal, pamilya at sa mga komunidad na karanasan sa saya at sa kahirapan.

• Mga dasal, kung tawagin duwaa sala-mat o dasal pampasalamat ay ginagawa kapag nakaroos sa
problema

1. a. Magtaubat

• Ito ay isang duwaa ng pagsisi. Ito ay idinadasal kapag naghihingi ng kapatawaran kay Allah sa mga
kasalanan.

1. b. Duwaa arowa

• Ito ay mga dasal para sa mga anibersaryo ng kamatayan.

1.2. Jihiker
• Ang mga dasal na ito ay pagpbigkas ng 99 pangalan ni Allah na gamit ang tasbih (prayer beads).
Pribado itong isinasagawa bilang bahagi ng salat.

• Ang pangadji o pagbabasa ng Koran ay isinasagawa ng mga Muslim upang ipakita nag kanilang
pagmamahal at pananampalataya kay Allah. Ito ay maaring gawin sa publiko o sa sariling pagpapahayag
ng debosyon kay Allah.

B. Pangadji
• Pangadji ay isinasagaw rin kapag may namatay sa pamilya. Pitong gabi ang inilalaan para dito.
Magsisimula ito sa unang gabi ng pagkamatay. Ibinibigkas ito mula sa Koran ng mga lalaki at babae
pasalit-salit hanggang buong aklat ay nabasa. Ito ay isinasagawa para sa mabuting paglalakbay ng
namatay.
C. Hadith o Hadis
• Ito ay mga kasabihan o mga kagawian ng Propeta Muhammad na pinagsama ng mga iskolar ng Islam.
Ang mga ito ay isa rin sa batayan ng mga batas ng Islam. Ang mga ito ay nagpapaliwanag rin ng mga
mahahalagang punto sa Koran. Ang wikang gamit ay Arabo.

• Ang mga hadis ng Tausug ay nasa anyong tarasul (poem) o kissa (story), at mga komentaryo ito sa
mahahalagang punto ng Koran. Ang mga hadis tarasul ay kinakanta sa lugu at nagpapakilala sa isang
kabanata mula sa Korantradition. Itinatanghal rin ito bilang relihiyosong obligasyon ng mga tao (Rixhon
1974a:16-18).

D. Khutba
• Ang khutba ay isang sermon o pangaral sa Biyernes na ibinibigay tuwing magdarasal ang kongregasyon
at ginagawa ito ng khatib mula sa mimbar (platform). Ito ay tungkol sa mga relihiyosong paksa at ang
gamit ito sa pangarawaraw na buhay. Ang lokal na wika ang gingamit sa khutba kahit ang mga berso
mula sa Koran ay binanabasa sa wikang Arabo.

PARANG SIBIL
• Ito ay isang naratibong kanta na nagsasalaysay ng kabayanihan ng mga tao na nakikipaglaban sa
pamamaraan ng Diyos. Ang mga ito ay kinakanta na may kasamang musikal na instrumento, gabbang.
Bilang isang anyong pampanitikan, ang mga ito ay tinuturing epiko na isinasalaysay ang pagpasalang ng
mga Muslim sa kamay ng mga Kristiyano sa digmaan.

LITERATURA NG MAGUINDANAO:
• Ang mga bumubuo sa elemento ng literatura ng mga Maguindanao ay ang folk speech at folk
narratives. Ang folk speech ay nahahayag sa mga antuka/pantuka/paakenala (bugtong) at bayok
(tulang liriko), samantalang ang mga naratibo naman ay nahahati sa tradisyong pangislam at sa
katutubong tradisyon. Sa tradisyong pang-Islam kasama ang pagbasa sa Quran, ang tarsila o naratibo ng
angkan (genealogical narratives), ang luwaran, ang paglalarawan sa mga nakasanayang batas; hadith o
mga kataga ng propeta; ang quiza o mga relihiyosong kwento. Ang katutubong tradisyon naman ay
binubuo ng tudtul (katutubong kwento), at mga epiko tulad ng Raja Indarapatra, Darangen, at Raja
Madaya.
• Para sa Maguindanao, ang mga bugtong ay nakakatulong sa pagsulong at pagkabuo ng pagkakaibigan
sa isang grupo. Nagsisilbi itong kasangkapan sa paghahanda sa pagtuturo. Ang istruktura ng isang
bugtong sa Maguindanao ay binubuo ng isang larawan o imahe at ng isang paksa. Merong apat na uri ng
larawan: komparatibo, deskriptibo, puns o puzzle at naratibo. Ang mga Maguindanao ay nainiwala sa
pagkakaisa ng mga iba’t –ibang aspeto ng kapaligiran at ang paniniwalang ito ay nasasalamin sa
kadalasang paggamit ng nagsasalungat na imahe at paksa sa mga bugtong. (Notre Dame Journal
1980:17)

PANITIKAN NG SAMAL
• Ang Sama/Samal ay isa sa apat na grupong etniko na nasa archipelago ng Sulu. Ang salitang ‘Sama’ ay
maari raw nagmula sa salitang sama-sama (togetherness). Ang wikang gamit nila ay Siama/ Sinama na
tinatawag ring Bahasa Sama, Bisla Sinama at Pamong Sinama.

• Ang tradisyunal na literatura ng mga Samal ay binubuo ng kanilang mga naratibong prosa (narrative
prose), katutubong kwento (folk tale) na karaniwang tinatawag bilang katakata, isang termino na
karaniwang tumutukoy sa mga trickster tales na madalas isang pusung ang sentrong karakter. Ang iba
pang naratibo na mayroon ang panitikan ng Samal ay ang mga mito, kwento na hayop ang mga bida,
numskull tales, kwentong may mahika, at mga novelistic tales. Mayroong kata-kata ang mga Samal dahil
ito ang nagpapaliwanag sa mga pinagmulan ng pagkain, bituin, pagkabuo ng lupa at iba pa. May mga
kwento rin sila patungkol sa mga dragon, anghel, halimaw, prinsipe at prinsesa.

PANITIKAN NG MGA TIRURAY

• Ang salitang Tiruray ay mula sa salitang ‘tiru’ na nangangahulugang ‘place of origin, birth o residence’
at ang ‘ray’ naman ay nangangahulugang ‘upper part of a stream or river’ . tinatawag ng mga Tiruray
ang kanilang mga sarili na etew teduray (Tiruray People).

• Ang panitikan ng Tiruray ay binubuo ng mga mito, alamat at mga kwentong ang bida ay ang mga
hayop.

• Ang mito ng paglikha ay nakasentro sa isang diyosang nangngangalang Minaden, kung saan hinubog
niya ang mga tao mula sa putik.

• Ang mga Tiruray ay may mga bayani sa kanilang kulturang mitolohiya katulad nila Lagey Lengkuwos, na
tinuturing na pinakamalakas sa kanilang lahat. Sinasabing nakapagsasalita na siya kahit na nasa
sinapupunan pa lamang ng kanyang ina.

• Siya raw ang nagbigay ng bagong buhay sa mundo na dating ginawa ni Minaden, dahil ang ginawa dati
ni Minaden ay puro lupa at bato lamang. Ayon sa talaan ni Sigayan, ang mga babaeng epic chanters ay
nagkukwento ng tungkol kay Lagey Lengkuwos, Metiyatil Kenogon, Bidek at Bonggo na sinasabing mga
naunang taong namuhay sa mundo. Hindi sila mga diyos ngunit sila ay nererespeto at sinusunod ng mga
sinaunang Tiruray. Nakatira na sila ngayon sa mundo ng mga espiritu.
• Maraming uri ng kanta ang mga Tiruray na nababagay sa iba’t-ibang okasyon. Ang balikata ay isang
awit na may improvised text na kinakanta sa tradisyunal na melodiya na ginagamit rin sa mga debate at
pakikipag-usap. Ang balikata bae ay kilalang oyayi samantalang ang lendugan naman ay isang awit ng
pag-ibig, isang patulang paglalarawan sa kagandahan ng ligawan, na inihahambing rin sa mga bulaklak.
Minsan, inilalarawan rin nito ang uri ng pamumuhay meron ang mga Tiruray.

• Ang binuaya ay isang kantang naratibo na nagkukwento tungkol sa mga mahahalagang pangyayari sa
nakaraan. Ang siasid ay isang dasal na inaawit na inaalala ang mga biyayang binigay ni Lagey
Lengkuwos at ng espiritu ng kalikasan na sina Serong at Remoger. Ang foto moto ay isang kanta na
wari’y nanunukso na siyang itinatanghal tuwing may kasal. Ang meka meka ay awit ng katapatan na
kinakanta ng babae sa kanyang asawa.

PANITIKAN NG MGA YAKAN:

• Ang mga Yakan ay ang pinakalamaking grupo ng Muslim sa Basilan. Tinatawag sila ng mga Espanyol na
Samecas at itinuturing silang maiilap at palaban na taga-bundok (Wulff 1978:149; Haylaya 1980:13).

• Ang mga Yakan ay nagtataglay ng katangian ng mga Malay at nagsasalita ng wikang Bahasa Yakan,
isang baryasyon ng Samal Sinama o Siama at ng wika ng Tausug (Jundam 1983:7-8). Sinusulat ito sa
Malayan Arabic Script na may adaptasyon sa tunog na hindi maririnig sa Arabic (Sherfan 1976).

• Ang pinaka-prominenteng halimbawa ng literature ng Yakan ay mga alamat. Dalawang magkaugnay na

alamat ay ang kwento ng paglikha ng mundo at tao. Una ay kadiliman lamang ang mayroon at nilikha ng
Diyos ang liwanag, sunod ay ang tubig at mga puno na nagbunga ng 7.7 milyon na prutas. Sunod na
nilikha ng Diyos ay ang mga ibon na mangamatay matapos kainin ang huling prutas. Pagkatapos ng
pagkamatay ng ibon, nilikha ng Diyos ang 70 Adan na may 70 taon na buhay. Ang huling Adan ang ating
ninuno

• Nilikha rin ng Diyos ang mga bundok. Si Adan umakyat sa pinakamataas na bundok at napagtantong
wala pa siyang asawa at humiling sa Diyos na bigyan siya. Nagpakita ang isang espiritu at sinabihan
siyang bumalik sa biyernes. Nang dumating ang araw na iyon, gumuhit ng anyo ng isang babae at sinabi
kay Adan na ito ang kanyang magiging asawa. Matapos ay inatasan si Anghel Gabriel na patulugin si
Adan at kumuha ng laman sa kanyang tadyang na sa kalaunan ay naging si Sitti Hawa ( Eve). Inutusan ng
Diyos si Adan na bigyan ng regalo ang kanyang asawa. Ang regalo na ibinigay ni Adan ay isang pormula:
La Ilaha Illahah na nangangahulugang “Walang ibang Diyos kundi si Allah”. Nagkaroon sila ng apat na
anak, dalawang lalaki at dalawang babae. Ang dalawang lalaki ay sina Kain at Habil. Mula sa kanila
umusbong ang dami ng tao.

• Ang isa pang kwento ay tungkol naman sa pinagmulan ng mga Yakan

• Nagkaroon ng isang delubyo at sa kanluran naman, isang yakal ang nahati na siyang naglalaman ng
unang tao sa Basilan. Sa silangan ay may kabundukan na tinatawag na Tong Magtangal. Mula sa punso
ay lumabas ang unang babae sa Basilan. Nagkita ang dalawa, nag-ibigan, at nagkaroon sila ng apat na
anak. Ang panganay na babae ay si Kumalang, na ipinangalan mula sa isang ilog na tinatawag na Bohe
Kumalang na nasa kanluran. Sa hilaga nanirahan ang kanilang anak na lalaki na si Gubawan, na hango rin
sa pangalan ng ilog. Sa timog-silangang parte ng isla nanirahan ang isa pa nilang anak na lalaki na si
Tumahubong, na mula sa ngalan ng ilog. Ang huling anak na lalaki na si Basilan ay ipinangalan mula sa
ilog na Bohe Basilan sa may silangan.

• Ang pinakapopular na katutubong kwento ay tungkol sa mga hayop. Isang halimbawa ay ang kwento
sa suliranin sa pagitan ng mga unggoy at paru-paro. Isang araw ang mga paruparo, bibe at ibon ay
nagsagwan gamit ang isang malaking dahon at tubo naman bilang batangan. Isang unggoy ang kumain
sa tubo kaya naman ang mga nasa dahon ay tumaob. Nagalit ang mga ibon at tinanggihang tulungan
makapunta ng pampang ang mga unggoy, ngunit nakumbinsi ng mga unggoy ang isang paru-paro. Nang
makaahon sa pampang ang unggoy ay tinapakan niya ang paru-paro hanggang sa mamatay ito. Nagalit
ang iba pang mga paru-paro at kalaunan ay nagkaroon ng digmaan. Nangamba ang mga paru-paro dahil
sa sila’y maliliit lamang ngunit nakaisip ang pinuno ng mga paru-paro. Dumapo sila sa ilong ng mga
unggoy at lumipad kaagad kaya naman ang mga unggoy ay nagkatamaan. Namatay ang mga unggoy
maliban na lamang sa isang buntis kaya naman di nagtagal ay dumami muli ang mga unggoy (Eugenio
1989:42-43).

SANGGUNIANG AKLAT: “Panitikan ng Rehiyon sa Pilipinas”