Ispitivanje i

defektoskopija
Ispitivanje penetrantima
konstrukcija

Ispitivanje i defektoskopija konstrukcija
Ispitivanje penetrantima
v.as.mr. Samir Lemeš
„ Područje upotrebe
„ Fizički princip rada
„ Vrste penetranata
„ Opis procesa ispitivanja
„ Vrste penetranata
„ Izbor metode
„ Oprema
<slemes@mf.unze.ba> „ Lažne indikacije

Ispitivanje penetrantima 2/31

Ispitivanje i
defektoskopija
Područje upotrebe Ispitivanje i
defektoskopija
Područje upotrebe
konstrukcija konstrukcija

„ Otkrivanje otvorenih diskontinuiteta „ Ispitivanje alata i kalupa

na površinama čvrstih i neporoznih
materijala
„ Zasniva se na kapilarnim pojavama
„ Ispitivanje odlivaka od gvožđa i
obojenih metala, proizvoda praškaste
metalurgije, proizvoda od keramike,
plastike i stakla
„ Ispitivanje rezervoara, posuda,
reaktora, cijevi, pumpi,...
„ Ispitivanje dijelova vozila: osovina,
točkova, zupčanika, propelera,...
„ Ispitivanje zavarenih spojeva
„ Ispitivanje opreme u procesnoj
industriji
„ Ispitivanje livenih i kovanih proizvoda

Ispitivanje penetrantima 3/31 Ispitivanje penetrantima 4/31

Ispitivanje i
defektoskopija
Fizički princip rada Ispitivanje i
defektoskopija
Fizički princip rada
konstrukcija konstrukcija

„ Najvažnija osobina „ Na tok tečnosti po površini utječu:

penetranta je „ Čistoća površine
sposobnost
„ Konfiguracija pukotine
kvašenja površine
„ Čistoća pukotine
„ Površinu koja se
ispituje penetrant „ Veličina otvora pukotine

treba da prekrije „ Površinski napon tečnosti

jednoliko i „ Sposobnost tečnosti da kvasi površinu
kontinuirano, „ Kontaktni ugao tečnosti
nakon čega ulazi u
pukotine
Ispitivanje penetrantima 5/31 Ispitivanje penetrantima 6/31

1
Ispitivanje i
defektoskopija
Fizički princip rada Ispitivanje i
defektoskopija
Fizički princip rada
konstrukcija konstrukcija

„ Sile kohezije između molekula

tečnosti izazivaju površinski napon
„ Kapljica zbog tog napona teži da
formira sferni oblik
„ Površinskom naponu se suprotstavlja
hidrostatički pritisak tečnosti
„ Silama kohezije se suprotstavljaju i
sile adhezije s površinom u kontaktu
„ Te sile određuju kontaktni ugao θ

Ispitivanje penetrantima 7/31 Ispitivanje penetrantima 8/31

Ispitivanje i
defektoskopija
Fizički princip rada Ispitivanje i
defektoskopija
Fizički princip rada
konstrukcija konstrukcija

„ Kontaktni ugao θ između tečnosti i „ Kapilarni efekat:

površine: „ Ako je kontaktni ugao θ < 90°, tečnost
„ θ < 90°: tečnost kvasi zid kapilara – konkavna površina
tečnosti, tečnost raste
dobro kvasi površinu
„ Ako je kontaktni ugao θ = 90°, nema
kapilanog efekta
„ θ ≥ 90°: tečnost loše kvasi površinu „ Ako je kontaktni ugao θ > 90°, tečnost
ne kvasi zid kapilara – konveksna
površina tečnosti, tečnost se spušta niz
kapilar

Ispitivanje penetrantima 9/31 Ispitivanje penetrantima 10/31

Ispitivanje i
defektoskopija
Fizički princip rada Ispitivanje i
defektoskopija
Fizički princip rada
konstrukcija konstrukcija

θ < 90° θ = 90° θ > 90° „ Sila koja djeluje

prema dole
jednaka je težini
stuba tečnosti:
Fd = 2πr2hgρ
„ Sila koja djeluje
prema gore je
proizvod
površinskog
napona i obima:
Fu = (Tcosθ)2πr
Ispitivanje penetrantima 11/31 Ispitivanje penetrantima 12/31

2
Ispitivanje i
defektoskopija
Fizički princip rada Ispitivanje i
defektoskopija
Fizički princip rada
konstrukcija konstrukcija

„ Pukotine nisu kapilarne cijevi, ali se „ Razvijač (developer) se koristi da bi

tečnost prema zidovima pukotine formirao fino porozni površinski sloj
ponaša slično kao prema zidu kapilara „ Koriste se 4 tipa razvijača (A, B, C, D)
„ Viskozitet tečnosti ne utječe na „ Razvijač upija
kapilarni efekat penetrant koji
„ Jako viskozne tečnosti nisu pogodne izlazi iz
kao penetranti pukotine jer
jer se sporo je porozan
razlijevaju po
površini
Ispitivanje penetrantima 13/31 Ispitivanje penetrantima 14/31

Ispitivanje i
defektoskopija
Vrste penetranata Ispitivanje i
defektoskopija
Vrste penetranata
konstrukcija konstrukcija

„ Prvi materijal koji je korišten kao „ Osnovni utjecajni „ Četiri metode:

penetrant je kerozin faktori: A. Koji se mogu
„ Stanje površine ispirati vodom
„ Ima malu viskoznost i dobro kvašenje objekta
B. Lipofilni
„ Nedostatak: premale pukotine se „ Karakteristike
grešaka koje se
postemulzifilni
teško uočavaju Koji se uklanjaju
otkrivaju C.
„ Vapnena voda (whitewash) se koristi „ Vrijeme i mjesto otapalom
da poveća kontrast ispitivanja D. Hidrofilni
Veličina objekta postemulzifilni
„ Udarcem čekića tokom testa se izvlači
„
„ Potrebna
kerozin iz pukotine na vapnenu vodu osjetljivost
Ispitivanje penetrantima 15/31 Ispitivanje penetrantima 16/31

Ispitivanje i
defektoskopija
Vodeni penetranti (metoda A) Ispitivanje i
defektoskopija
Postemulzifilni penetranti
konstrukcija konstrukcija

„ Ovi penetranti se mogu ispirati vodom „ Prije finalnog ispiranja nanosi se

„ Ne zahtijevaju poseban korak emulzija koja ostatak penetranta čini
emulzifikacije (nanošenja emulzije) topivim u vodi (metode B i D)
„ Potreban oprez da se ne ispere „ Oprez da se samo penetrant izvan
previše penetranta pukotine učini topivim u vodi

Ispitivanje penetrantima 17/31 Ispitivanje penetrantima 18/31

3
Ispitivanje i
defektoskopija
Hidrofilni penetranti (metoda D) Ispitivanje i
defektoskopija
Solventni penetranti (metoda C)
konstrukcija konstrukcija

„ Umjesto vode se za ispranje koristi

otapalo (razvijač, solvent)
„ Koriste se kod lokalnog ispitivanja i
kod ispitivanja na terenu
„ Ima najveću osjetljivost

Ispitivanje penetrantima 19/31 Ispitivanje penetrantima 20/31

Ispitivanje i
defektoskopija
Opis procesa ispitivanja Ispitivanje i
defektoskopija
Vrste penetranata
konstrukcija konstrukcija

1. Priprema „ Fluoresentni (tip I)

površine „ jako svijetle (najčešće zeleno) pod UV
2. Nanošenje svjetlom (talasne dužine 320-400 nm)
penetranta „ Različiti nivoi osjetljivosti:
½ (ultraniska), 1, 2, 3, 4 (ultravisoka)
3. Uklanjanje
viška penetranta „ Vidljivi (tip II)
„ najčešće crveni, radi
4. Razvijanje kontrasta s podlogom
5. Pregled „ osjetljivost je nivoa 1
(ispitivanje) (niska)
Ispitivanje penetrantima 21/31 Ispitivanje penetrantima 22/31

Ispitivanje i
defektoskopija
Izbor metode Ispitivanje i
defektoskopija
Izbor metode
konstrukcija konstrukcija

„ Na izbor metode utječu veličina, oblik Vodeni Postemulz. Vodeni

fluoresc. fluoresc. vidljivi
Postemulz.
vidljivi
i masa objekta koji se ispituje, te broj Visoka osjetljivost x x
različitih objekata Visoka vidljivost x x

„ Najvažniji faktor kod izbora je balans Visoka brzina x x

Ponovljivost x x
zahtijevane osjetljivosti i cijene
Portabilnost x x
„ Fluorescentni tip se koristi češće, dok Složeni dijelovi x
se vidljivi penetranti Plitki defekti x
koriste uglavnom za Veliki dijelovi x x
lokalizirane testove Kontaminirani x
dijelovi

Ispitivanje penetrantima 23/31 Ispitivanje penetrantima 24/31

4
Ispitivanje i
defektoskopija
Izbor metode Ispitivanje i
defektoskopija
Oprema
konstrukcija konstrukcija

Vodeni Postemulz. Vodeni Postemulz. „ Prenosiva (portabl)

fluoresc. fluoresc. vidljivi vidljivi
Potrebna UV x x
oprema se koristi
lampa za lokalizirane
Loša ponovljivost x testove na terenu
Veliki zahtjevi za x x „ Postoje setovi i za
osoblje
vidljive i za
Potrebno x x
ispiranje fluorescentne
Niska brzina x x penetrante
Loši rezultati kod x x x „ Za ispitivanje
plitkih defekata proizvoda bolji su
Loši rezultati kod x x x
grube površine
stacionarni setovi
Ispitivanje penetrantima 25/31 Ispitivanje penetrantima 26/31

Ispitivanje i
defektoskopija
Oprema Ispitivanje i
defektoskopija
Oprema
konstrukcija konstrukcija

„ Stacionarno
postrojenje ima
posebne jedinice:
„ Za cijeđenje
„ Za nanošenje
penetranta i
emulzije
„ Za pranje
„ Za razvijanje
„ Za ispitivanje
„ Za čišćenje

Ispitivanje penetrantima 27/31 Ispitivanje penetrantima 28/31

Ispitivanje i
defektoskopija
Oprema Ispitivanje i
defektoskopija
Lažne indikacije
konstrukcija konstrukcija

„ Osim stvarnih grešaka, penetranti

mogu dati i lažne indikacije:
„ Zaostale kapi penetranta
„ Indikacije usljed dizajna ili geometrije
objekta koji se ispituje
„ Zaprljanost stola za ispitivanje
„ Zaprljanost ruku ispitivača
„ Zaprljanost površine koja se ispituje
(zaostala piljevina od obrade rezanjem)

Ispitivanje penetrantima 29/31 Ispitivanje penetrantima 30/31