J a n B ród ka

M ir o s ła w B r o n ie w ic z

Konstrukcje
stalow e
z rur

Arkady
 Opiniodawcy
Prof. dr inż. W ojciech W łodarczyk
Dr inż. M aria n G iżejow ski

Redaktor
Mgr inż. Ja n u s z P anas

© Copyright by Wydawnictwo .A rkady” Sp. z o.o.. Warszawa 2001

Redaktor techniczny Spis treści

Zdzisław M arczak

Projekt okładki i stron tytułowych

oraz układ graficzny książki
A ndrzej Pilich
1

W iadom ości wstępne

Korekta
K atarzy n a Ł ań cu ck a I. I . Uwagi o g ó ln e .............................................................................................................................. 11
1.2. Rys historyczny rozwoju konstrukcji z r u r ............................................................................ 13
1.3. Zalety i niedostatki rurowych konstrukcji stalow ych.......................................................... 15
1.4. Zagadnienia ekonomiczne wytwarzania konstrukcji z ru r.................................................. 19
Książka dofinansowana przez Ministra Edukacji Narodowej 1.5. Ochrona przed k o ro zją .............................................................................................................. 20
1.6. Ochrona przed o g n iem .............................................................................................................. 22

C IP - B iblioteka N arodow a
i 2
Bródka Jan
Konstrukcje stalowe z rur / Jan Bródka, Materiały i wyroby
Mirosław Broniewicz - Warszawa:
2.1. S t a l ................................................................................................................................................ 27
„Arkady”. 2001
2.2. K ształtow niki.............................................................................................................................. 29
2.3. W łaściwości wytrzymałościowe kształtow ników ................................................................ 36
2.4. Wytwarzanie elementów konstrukcji...................................................................................... 39
Wydawnictwo „Arkady", 00-344 Warszawa, ul. Dobra 28
Tel. 635-83-44. fax 827-41-94. tel. księgami wysyłkowej 828-38-16
Internet: http://arkady.com.pl; e-mail: arkady@arkady.com.pl
Wydanie 1, W’arszawa 2001 r. Symbol 4 1 15/R
3
Skład i łamanie: Agencja SUBDAN, Warszawa
Zasady obliczania elementów
Druk i oprawa: Drukarnia Naukowo-Techniczna S.A.
3.1. Uwagi o g ó ln e................................................................................................................................ 49
ISBN 83-213-4187-X 3.2. O bciążenia...................................................................................................................................... 49
 5.6.8. K opuły........................................................................................................................................ 269
3.3. Modele analizy ........................................................................................................................... 52
3.4. Elementy obciążone w sposób przeważając© staty czn y .................................................... 55 5.6.9. Przekrycia siatkowe istrukturalne......................................................................................... 273
5.6.10.Obiekty spo rtow e...................................................................................................................... 289
3.4.1. Nośność i sztyw ność................................................................................................................. 55
5.6.11. Budynki w ielokondygnacyjne................................................................................................ 297
3.4.2. Stateczność m iejscow a............................................................................................................. 64
5.6.12.Wieże i m a sz ty ........................................................................................................................... 305
3.4.3. Stateczność o g ó ln a.................................................................................................................... 72
5.6.13.Słupy wsporcze linii napow ietrznych.................................................................................... 313
3.4.4. Nośność i sztywność rur wypełnionych beto n em ............................................................... 78
5.6.14.Konstrukcje rozbieralne........................................................................................................... 321

I4 6
Połączenia
Przykłady obliczeń
4.1. Uwagi o g ó ln e............................................................................................................................. 93
6.1. Belki k rato w e............................................................................................................................ 323
4.2. Wytyczne kształtow ania........................................................................................................... 94
6.2. Belki bezprzekątniow e............................................................................................................ 345
4.3. Połączenia spaw ane ......................................................................................................... 103
6.3. S łu p y .......................................................................... 352
4 .3 .1. Węzły kratownic płaskich........................................................................................................ 103
6.4. R a m y ...................................................................................................... 366
4.3.2. Węzły kratownic przestrzennych........................................................................................... 115
4.3.3. Węzły belek bezprzekątniowych i ram pełnościennych.................................................... 121
Bibliografia
4.4. Połączenia śrubow e................................................................................................................... 125
4.4.1. Węzły kratownic płaskich i belek bezprzekątniow ych...................................................... 125
4.4.2. Węzły kratownic przestrzennych........................................................................................... 126
4.4.3. W ęzły ram pełnościennych i kratow ych............................................................................... 133
4.5. Obliczanie połączeń spaw an y ch ....................................... 141
4.5.1. Węzły kratownic płaskich............................. ......................................................................... 141
4.5.2. Węzły kratownic przestrzennych........................................................................................... 164
4.5.3. Węzły belek bezprzekątniowych i r a m ....................................................................... 165
4.6. Obliczanie połączeń śru b o w y ch ............................................................................................ 175
4.6.1. Węzły na blachy c z o ło w e ........................................................................................................ 175
4.6.2. Styki rur rozciąganych na blachy c z o ło w e............................................................. ............. 182
4.6.3. Inne połączenia śru bo w e.......................................................................................................... 186

5
Projektowanie elementów i konstrukcji
5.1. Uwagi w stępne........................................................................................................................... 189
5.2. S łu p y ............................................................................................................................................ 189
5.3. Belki pełnościenne .......................................................................................................... 199
5.4. Belki k rato w e............................................................................................................................. 202
5.5. Belki bezprzekątniow e............................................................................................................. 224
5.6. Przykłady realizacji konstrukcji z r u r .................................................................................... 228
5.6.1. Hale przem ysłow e..................................................................................................................... 228
5.6.2. Hale użyteczności publicznej.................................................................................................. 239
5.6.3. Budynki mieszkalne i sz k o ln e ................................................................................................ 248
5.6.4. Hangary i w ia ty .......................................................................................................................... 254
5.6.5. Kładki i pom osty........................................................................................................................ 260
5.6.6. E stakady..................................................................................... 265
5.6.7. M o s ty ........................................................................................................................................... 266
 Przedm ow a

W roku 1964 ukazała się monografia J. Wartkego „Stavby z ocelovÿch trubek”

(niemieckie wydanie pod tytułem „Stahlrohrkonstruktionen”, 1966), a w roku 1968
książka J. Bródki „Rurowe konstrukcje stalowe” (niemieckie wydanie 1968 i w ję ­
zyku rosyjskim 1975). Te opracowania przedstawiały ówczesny poziom wiedzy,
techniki i zastosowań stalowych konstrukcji z rur o przekroju kołowym. W tym
też czasie Międzynarodowy Komitet do Rozwoju i Studiów Konstrukcji Ruro­
wych (Comité International pour le Développement et l’Étude de la Construction
Tubulaire), grupujący największych producentów rur z państw o wysoko rozwi­
niętej technologii, rozpoczął wspólne finansowanie prac badawczych w celu wy­
jaśnienia zagadnień dotyczących nośności węzłów konstrukcji stalowych z kształ­
towników wewnątrz pustych (a więc z rur okrągłych, a następnie prostokątnych,
właśnie wówczas wprowadzanych przez hutnictwo tych państw). Międzynarodo­
wa współpraca wielu instytutów doprowadziła w ciągu minionych 30 lat do wyja­
śnienia podstawowych zagadnień, odnoszących się do bezpieczeństwa konstruk­
cji z rur stalowych. Pozwoliła najpierw na opracowanie tymczasowych wytycz­
nych projektowania pod egidą C1DECT, a następnie Załącznika K do Eurokodu
3-1-1 [93] pod egidą CEN i stworzyła podstawy do przygotowania szeregu porad­
ników, firmowanych przez CIDECT (por. [12], [195], [214], [251], [265]). Na
bieżąco rozwój wiedzy był przedstawiany w raportach badawczych i na sympo­
zjach specjalistycznych, które odbywały się w latach 1984,1986,1990, 1991.1993,
1994 i 1996 (patrz spotkania wymienione w rozdz. 1.1). Polscy autorzy mieli w tych
pracach również swój udział.
Duży zasób nagromadzonej wiedzy, wyników badań eksperymentalnych i teo­
retycznych oraz informacji o zastosowaniach postawił przed autorami dylemat.
10 Przedm ow a
jakiego rodzaju publikacją i dla jakich Czytelników przygotować. Monografia na­
ukowa w pełni satysfakcjonowałaby autorów, choć dla jej publikacji byłoby trudno
znaleźć obecnie wydawcą. Autorzy podjęli zatem decyzję, iż przygotują książką,
w której zaprezentują praktyczne zastosowania konstrukcji z rur. Przy jej opracowa­
niu dokonali selekcji dokonań międzynarodowych i polskich, aby przedstawić in­
formacje najbardziej potrzebne krajowemu odbiorcy. Przygotowując rozdz. 5 ni­
niejszej książki, wykorzystali częściowo materiał publikowany wcześniej w pra­
cy J. Bródki „Rurowe konstrukcje stalowe” [25] oraz w rozdziale 7.2 monografii
„Przekrycia strukturalne”, opracowanym przez J. Bródkę i A. Grudkę [32].
Już po złożeniu przez autorów książki do druku w Wydawnictwie „Arkady"
ukazała się świetna publikacja D. Dutty „Hohlprofil - Konstruktionen” (1999)
o podobnym przeznaczeniu. Chociaż obydwie książki dotyczą tej samej proble­
matyki i zajmują się podobnymi, głównymi zagadnieniami, to jednak w naszej
pracy omówiono więcej zastosowań, przedstawiając liczne opisy wzniesionych
budowli. Ponadto autorzy starając się pomóc inżynierom, zamieścili w rozdz. 6
wiele przykładów praktycznych obliczeń.
Mamy nadzieję, że Czytelnicy będą usatysfakcjonowani zarówno doborem za­
gadnień, jak i sposobem ich prezentacji przez autorów i Wydawnictwo ,A rkady”.
Jan Bródka i Mirosław Broniewicz
Warszawa, maj 2000 r.
1
W iadomości
wstępne
1.1. Uwagi ogólne
Rury zaczęto stosować do stalowych konstrukcji budowlanych wraz z wprowa­
dzeniem spawania. Ze względu na brak płaskiej powierzchni do łączenia rur o prze­
kroju kołowym nie jest przydatna inna technika łączenia. Obecnie są wytwarzane
stalowe rury o przekroju prostokątnym, a więc wyroby o ściankach płaskich we­
wnątrz pustych, w których przypadku można również stosować połączenia przy-
lgowe na śruby.
Jednak przez wiele lat od wprowadzenia spawania (po 1930 r.) rury nie znaj­
dowały większego zastosowania w procesie konstruowania budowlanych elemen­
tów nośnych, głównie ze wzglądu na:
- cenę wyrobów wyższą niż cena kątowników lub dwuteowników,
- zbyt wysoki koszt produkcji elementów w wytwórni konstrukcji stalowych
(nie było urządzeń do cięcia i półautomatycznego spawania),
- obawę, że połączenia doczołowe o dużej podatności nie zawsze będą miały
wystarczającą nośność.
Obecnie elementy budowlane z rur są powszechnie stosowane. Stało się to
możliwe wskutek:
- wprowadzenia urządzeń ułatwiających trasowanie, cięcie i inne prace warsz­
tatowe; koszt wytwarzania elementów z rur o przekroju kołowym zazwyczaj
jest zbliżony do kosztów wytwarzania elementów z innych kształtowników
stalowych,
- wdrożenia produkcji rur prostokątnych, z których elementy budowlane za­
sadniczo wykonuje się wg technologii powszechnie wykorzystywanej w wy­
twórniach konstrukcji ze stalowych wyrobów o przekroju otwartym.
12 Wiadomości wstępne Rvs historyczny rozwoju konstrukcji z rur 13

- wyjaśnienia wątpliwości dotyczących zagadnień wytrzymałościowych (po 1.2. Rys historyczny rozwoju konstrukcji z rur
przeprowadzeniu licznych badań eksperymentalnych i teoretycznych) oraz
opracowania wytycznych projektowania i obliczania połączeń i węzłów, W XIX wieku, inżynierowie - budowniczowie pierwszych mostów kolejowych
- oszczędnego zużycia stali w elementach i węzłach, co - wraz z czynnikami wy­ o dużych rozpiętościach, nie tylko wiedzieli o przydatności przekroju rurowe-
mienionymi uprzednio - prowadzi do obniżenia ogólnych kosztów' konstrukcji. eo, lecz także znali jego cechy statyczne i konstrukcyjne. Przezwyciężając wszel­
kie trudności, wznosili obiekty, które dotychczas są tego świadectwem. Most
Monograficzne opracowania J. Bródki [25], [27], [29], [30] czy też Wanke 'go „Britania”, zaprojektowany przez R. Stevensona i W. Fairbairna i wzniesiony
[261] zawierają wiedzę dziś niezbyt już aktualną. Książka Dutty i Wiirkera [87] jest w 1848 r. miał blachownicowy przekrój rurowy (prostokątny). Most „Royal
w Polsce raczej niedostępna, a nowe informacje są rozsiane w wielu publikacjach, Albert Bridge” w Saltash (Anglia) zrealizowano w 1859 r. wg projektu J. Brú­
znanych przede wszystkim specjalistom (por. np. [194], [195], [263], [265]). Bieżą­ ñela (rys. 1-1).
cy przegląd wyników badań eksperymentalnych i teoretycznych lub omówienie za­
stosowali można znaleźć w materiałach przedstawianych podczas kolejnych mię­
dzynarodowych sympozjów na temat konstrukcji rurowych. W porządku chronolo­
gicznym należy tu wymienić:
- Welding o f Tubular Structures. Proceedings o f Second International Confe­
rence. International Institut o f Welding. Boston, 16-17 July 1984. Ed. by
B. L. Alia. Pergamon Press. Oxford - New York - Frankfurt 1984.
- International Meeting on Safety Criteria in Design o f Tubular Structures. Pro­
Rvs. 1-1. M ost „RoyalA lbert Bridge"
ceedings. Tokyo. 11-12 July 1986. [13]
International Symposium on Tubular Structures. Preprints. Lappeenranta, 1-2
Sept. 1986. Ed. by E. Niemi. Elsevier Applied Science. London - New York Rozpiętość przęseł wynosiła 139 m [13], Górny pas kratownicy wykonano z rur
1990. o przekroju eliptycznym. Jeden z najbardziej znanych mostów świata przez zatokę
Tubular Structures. 4lh International Symposium. 26-28 June 1991. Delft. Ed. Firth o f Forth w Szkocji (rys. 1-2), zaprojektowany przez J. Fowlera i B. Bakera,
by J. Wardemier, E. Panjeh Shaki. Delft University Press. został wzniesiony w latach 1882-1890.
- Tubular Structures V. Proceedings o f International Symposium. Nottingham,
25-27 Aug. 1993. Ed. by M. G. Cutie, G. Davies. E and FN Spon. London -
New York - Tokyo - Melbourne 1993.
- Tubular Structures VI. Proceedings Sixth International Symposium on Tubu­
lar Structures. Melbourne, 14-16 Dec. 1994. Ed. by P. Grundy, A. Holgate,
B. IVong. A A Balkema. Rotterdam - Brookfield 1994.
- Tubular Structures Vll. Proceedings Seventh International Symposium on
Tubular Structures. Miskolc, 28-30 Aug. 1996. Ed. by J. Farkas, K. Jarmai.
A A Balkema. Rotterdam - Brookfield 1996.
Po uwzględnieniu specyficznych zagadnień dotyczących projektowania, ob­
liczania i wytwarzania elementów z rur o przekroju kołowym i prostokątnym sto­
sowanie konstrukcji z tych kształtowników podlega rutynowym procedurom, roz­
powszechnionym w biurach projektowych. W tym opracowaniu będą omówione
zagadnienia związane właśnie ze specyfiką rurowych konstrukcji stalowych. Po­
Rys. 1-2. M osi nad zato k ą Firth o f
minięto tu zagadnienia wspólne dla stalowych konstrukcji z rur i z innych kształ­ F orth [122]: a) sch em at,
towników. b) widok
14 Wiadomości wstępne
Jego pasy wykonano z blach uformowanych w postaci potężnych nitowanych rur
o średnicy 3,6 m, których przekrój wynosił około 5600 cm2. Krzyżulce i wieże rów­
nież wykonano z rur. które ze względu na stateczność w dolnych częściach posze­
rzono. Przykład nitowanego węzła tego mostu przedstawiono na rys. 1-3 [122],
Rys. 1-3. Fragm ent węzła m ostu nad
zatoką Firth o f Forth [ 122]
Pierwsze rury bez szwu wywalcowano w 1886 r. Jednak wobec małego prze­
kroju nie znalazły zastosowania w stalowych konstrukcjach nitowanych. Pierw­
sze godne uwagi konstrukcje zostały wykonane dopiero w latach 1925-1935 po
opanowaniu pierwszego etapu spawania stali. Można tu wymienić: most w Wies-
bergu na rzeczeTrisanna, most w Khodaung (Burma), wieżę w Mediolanie, skocz­
nię na pływalni w Berlinie.
W Polsce pierwszą, poważniejszą konstrukcję rurową zastosowano w 1933 r.
do rozbudowy budynku Pocztowej Kasy Oszczędności w Warszawie. Dach stano­
wił świetlnię nad salą o wymiarach 16,42 x 25.40 m. Pasy wykonano z teowników
80 x 80 x 9 mm, a krzyżulce z rur o średnicy 38 mm. Węzły z wcięciem na tzw.
widelec kształtowano, wzorując się jeszcze na konstrukcjach nitowanych. Jednym
z powodów zastosowania rur był fakt, że najmniej zacieniały one witraż, umiesz­
czony pod pasem dolnym. Autorem tego projektu i propagatorem konstrukcji ru­
rowych był S. Bryla [46], [47], [48] i jego współpracownicy.
Od tego czasu wybudowano w świecie bardzo wiele konstrukcji rurowych,
zwłaszcza masztów (rys. 1-4), kopuł, dachów o średnich i dużych rozpiętościach,
mostów wiszących jako konstrukcji wsporczych rurociągów, linii przesyłowych
wysokiego napięcia, mostów, suwnic, konstrukcji tymczasowych. Spośród pol­
skich inżynierów należy wymienić S. Du Chateau i Z. S. Makowskiego, którzy
często stosowali rury w konstrukcjach przestrzennych kopuł i przekryć struktural­
nych [81]+ [85], [166], [167].
Zalety i niedostatki rurowych konstrukcji stalowych 15
V 644.28
xr 594.28
y 481,78
y 369.28
Rys. 1-4. M aszt radiow y w K onstantynow ie kolo
Gąbina, który uległ katastrofie w 1991 r.
Badani a, węzłów konstrukcji z rur prostokątnych i zastosowania rur w prze-
kryciach strukturalnych hal i pawilonów wykonano w COBPKM „Mostostal” pod
kierunkiem J. Bródki z udziałem jego współpracowników: A. Czechowskiego,
A. Grudki, J. Kordjaka, M. Kwaśniewskiego, J. Szlendaka, J. Życińskiego i innych
[32], [36] + [40], [45], [59] + [62], [239] + [243], [275].
Liczne zastosowania konstrukcji z rur w kraju i za granicą krótko przedsta­
wiono w rozdz. 5 niniejszej monografii.
Ogólnie można stwierdzić, że rury w konstrukcjach, podobnie jak inne kszta­
łtowniki walcowane na gorąco, są używane dość powszechnie. W konstrukcjach
stałych i tymczasowych, w elementach głównych i drugorzędnych są stosowane
rury o zróżnicowanych wymiarach, mogące przenosić różne obciążenia. Rury są
szczególnie przydatne w budownictwie: przemysłowym (hale, magazyny, estaka­
dy), komunalnym (hale i pawilony targowe, wystawowe i dworcowe), mieszka­
niowym i administracyjnym (w postaci szkieletów), sportowym (trybuny, skocz­
nie itp.), a także przy budowie wież i masztów radiowych, telewizyjnych, teleko­
munikacyjnych. radarowych, sportowych, górniczych i innych oraz przy wzno­
szeniu mostów, dźwignic, sprzętu montażowego, rusztowań, stemplowań itp.
Z rur są wykonywane nie tylko całe obiekty, lecz również poszczególne ich
części (np. wiązary dachowe, słupy, płatwie, świetlnie). Rury stosuje się także
jako elementy konstrukcyjne (np. pasy, krzyżulce, stężenia, rozporki itp.), a po­
nadto wykonuje się z nich wiele detali budowlanych, w tym ogrodzenia, bramy,
poręcze, rusztowania reklamowe i inne.
Rury o przekroju zarówno kołowym, jak i prostokątnym są używane w ele­
mentach zespolonych po ich wypełnieniu betonem.
1.3. Zalety i niedostatki
rurowych konstrukcji stalowych
Rurowe konstrukcje stalowe mają liczne zalety, ale wykazują też i pewne niedo­
statki w porównaniu z konstrukcjami z innych kształtowników walcowanych na
16 Wiadomości wstępne
gorąco, które w dalszym ciągu niniejszego opracowania będą nazywane konstruk­
cjami zwykłymi.
Niżej podano zalety konstrukcji stalowych z rur.
1. Korzystna charakterystyka wytrzymałościowa rur. zwłaszcza przy ściskaniu
i skręcaniu, wskutek czego poszczególne elementy oraz cała konstrukcja są
stosunkowo lekkie. Z porównania cech geometrycznych rur i innych kształ­
towników walcowanych na gorąco (rys. 1-5) wynika, że rury są przede wszyst­
kim przydatne jako pręty w układach kratowych lub słupy (zastrzały) w ukła­
dach szkieletowych. Nośność stalowej rury ściskanej można znacznie zwięk­
szyć w wyniku wypełnienia jej wnętrza betonem.
Dodatnie cechy przekroju ze względu na stateczność miejscową (zwłaszcza
rur o przekroju kołowym), jak również z uwagi na stateczność ogólną (bez
skręcania) umożliwiają właściwe wykorzystanie w konstrukcjach rurowych
stali o podwyższonej wytrzymałości.
Rys. 1-5. P o rów nanie cech g eo m etry czn y ch rur.
zdwojonych kątowników i dw uteowników
2. Duży asortyment kształtowników zarówno o przekrój u kołowym, jak też kwa­
dratowym, a nawet prostokątnym. Wyroby takiej samej średnicy lub szeroko­
ści boków mogą mieć kilka (od 5 do 13) grubości ścianek (najczęściej od 8 do
11 w przypadku rur o przekroju kołowym, mniej w przypadku kwadratowych,
a najmniej w przypadku prostokątnych). Umożliwia to z jednej strony wła­
ściwy dobór przekroju względem występującej w pręcie siły wewnętrznej,
a z drugiej pozwala na pozostawienie gabarytowych wymiarów elementu mimo
różnicowania grubości ścianek (zwłaszcza na długości słupów, rzadziej pa­
sów kratownic).
3. Łatwość zabezpieczenia przed korozją powierzchni zewnętrznej, która jest
mniejsza o 30 do 50% od powierzchni elementu wykonanego np. z kątowni­
ków równoramiennych. Wskutek tego maleje koszt lakierowych powłok an-
Zalety i niedostatki rurowych konstrukcji stalowych 17
tykorozyjnych. Przy szczelnym zamknięciu rury w złączach powierzchnia
wewnętrzna jest odporna na korozję, a na powierzchni zewnętrznej nie wystę­
pują wgłębienia lub szczeliny, wskutek czego jest ułatwiony swobodny od­
pływ wody.
4. Zmniejszenie zużycia stali o 30 do 50% wr porównaniu z odpowiednimi ele­
mentami wykonanymi z innych kształtowników walcowanych na gorąco.
5. Korzystny kształt aerodynamiczny, wskutek czego uzyskuje się najmniejsze
parcie wiatru na całą konstrukcję. Ma to bardzo duże znaczenie przy budowie
masztów radiowych, wież telewizyjnych, słupów przesyłowych linii energe­
tycznych, platform wydobywczych surowców spod dna morskiego, podpór
kolejek linowych, wyciągów narciarskich, słupów oświetleniowych, sygnali­
zacyjnych, reklamowych i innych, w których zasadniczym obciążeniem jest
parcie i ssanie wiatru.
6. Łatwy i niezbyt pracochłonny transport i montaż elementów i całych konstruk­
cji ze względu na ich małą masę podnoszenia oraz zwiększoną sztywność
i stateczność. Ta cecha bardzo korzystanie odróżnia elementy rurowe od ele­
mentów o przekroju otwartym, zwłaszcza giętych na zimno z cienkich blach.
Jest to szczególnie ważne, gdy montaż konstrukcji jest prowadzony w terenie
niedostępnym dla ciężkiego sprzętu transportowego i montażowego (np. na
obszarach górzystych, jeziorach itp.).
7. Estetyczny wygląd umożliwia projektowanie interesujących rozwiązań archi­
tektonicznych konstrukcji nieosłoniętych zarówno wewnątrz pomieszczeń, jak
również elewacji np. pawilonów wystawowych, hal sportowych i dworcowych,
świątyń, a także słupów oświetleniowych, pomostów, pasaży itp. Dzięki mniej­
szym przekrojom poprzecznym (dodatkowo malowanym na jasne kolory)
konstrukcje z rur - w porównaniu z innymi kształtownikami - mniej zacie­
niają szklane powierzchnie, co jest ważne w świetlniach i pomieszczeniach,
gdzie gromadzi się wielu ludzi. Rury pozbawione ostrych brzegów powinny
być stosowane przy wznoszeniu np. pomostów, trybun, poręczy w obiektach
sportowych.
8. W wyniku zabetonowania wnętrza rur można zwiększyć chłonność cieplną
elementu, co prowadzi do zmniejszenia grubości kosztownych warstw zabez­
pieczających przed ogniem lub nawet do ich pominięcia w licznych obiek­
tach, w których nie wymaga się stosowania elementów o odpowiednio wyso­
kiej klasie odporności ogniowej.
9. Istnieje możliwość wykorzystania zamkniętego obiegu wody do chłodzenia
elementów stalowych, gdy w warunkach pożaru powstają wysokie tempera­
tury.
10. Płaszcze rurociągów i przejść nad przeszkodami terenowymi można wyko­
rzystać nie tylko jako przewody do transportowania cieczy i gazów przemy­
słowych, ale również jako elementy nośne.
18 Wiadomości wstępne
Użycie rur do stalowych konstrukcji budowlanych może być związane z pew­
nymi podanymi niżej niedogodnościami technicznymi i ekonomicznymi.
1. Cena rur walcowanych na gorąco, zwłaszcza o przekroju prostokątnym, jest
wyższa od ceny innych kształtowników o przekroju otwartym. Stosowanie
rur małych średnic (boków) może podwyższyć ogólne koszty konstrukcji.
W przypadku rur o średnich i dużych wymiarach koszty całych konstrukcji
wyrównują się ze względu na mniejsze masy. Zużycie stali powinno zmniej­
szyć się w granicach od 25 do 40%.
2. Na ogół jest nieopłacalne stosowanie elementów spawanych wewnątrz pu­
stych (np. zestawianych z dwóch kątowników, dwóch ceowników lub ceow-
nika z zamykającą blachą) ze względu na konieczność wykonywania długich
złączy, nie zawsze umieszczonych na osi symetrii przekrojów. Projektowanie
takich elementów należy traktować jako działalność mającą na celu uzupeł­
nienie asortymentu rur prostokątnych. Półautomatyzacja procesu spawania
może polepszyć wyniki ekonomiczne.
3. Koszt wytworzenia 1 Mg (1 t) elementów konstrukcyjnych rur o przekroju
kołowym jest wyższy niż w przypadku ich wykonania z innych kształtowni­
ków walcowanych na gorąco. Aby ten koszt obniżyć, należy użyć niezbęd­
nych specjalnych urządzeń do cięcia, ukosowania brzegów, frezowania, skła­
dania, profilowania końcowych lub węzłowych kształtek oraz do spawania.
Jeżeli w wytwórni nie ma takich urządzeń i oprzyrządowania, to ogólne kosz­
ty konstrukcji ulegają zwiększeniu.
Do prętów ściskanych mimośrodowo lub zginanych korzystniej jest stosować
rury prostokątne i kwadratowe niż koliste. Wiadomo, że rury o profilu kołowym
mają raczej niski wskaźnik wytrzymałości. W przypadku rur kwadratowych o ta­
kim samym polu przekroju poprzecznego i zbliżonych wymiarach wskaźnik jest
większy o około 30%, a w przypadku rur prostokątnych jeszcze większy, chociaż
nie tak wysoki jak dla dwuteowników (ze względu na istnienie dwóch środników).
Stosowanie rur kwadratowych i prostokątnych jest mniej korzystne (w po­
równaniu z kolistymi) ze względu na:
- ich niezbyt opływowy kształt aerodynamiczny, wskutek czego parcie wiatru
na konstrukcję jest większe niż przy profilu kołowym; na ogół współczynniki
opływu kształtowników wydrążonych są mniejsze niż np. kątowników lub
dwuteowników,
- trudniejsze w chwili obecnej kształtowanie węzłów i styków (zwłaszcza w ra­
mach przy zastosowaniu śrub); istnieją wprawdzie powierzchnie płaskie do­
godne do przylgowego łączenia, lecz te kształtowniki są dość wrażliwe na
obciążenia prostopadłe do ich ścianek,
mniejsze naprężenie krytyczne przy ściskaniu osiowym zarówno przy wybo-
czeniu ogólnym (giętnym), jak też miejscowym,
Zagadnienia ekonomiczne wytwarzania konstrukcji z rur 19
- wyższą cenę rur prostokątnych, wytwarzanych na gorąco z rur o profilu koło­
wym; podwyższenie ceny jest wynikiem wprowadzenia dodatkowej operacji
technologicznej.
Przewaga rur prostokątnych i kwadratowych nad kolistymi polega natomiast
na istnieniu płaskich powierzchni, co ma duże znaczenie podczas wytwarzania
elementów. Wówczas nie są potrzebne dodatkowe, specjalne urządzenia do cięcia
według krzywych przestrzennych, ukosowania brzegów itp., które są z kolei nie­
zbędne przy wytwarzaniu elementów z rur o profilu kołowym. Tak więc wytwór­
nie zwykłych konstrukcji stalowych mogą podejmować się wytwarzania elemen­
tów z rur prostokątnych bez obawy o wzrost kosztów wykonania.
1.4. Zagadnienia ekonomiczne
wytwarzania konstrukcji z rur
W wyniku zastosowania rur do konstrukcji stalowych można m.in. zmniejszyć
zużycie stali oraz obniżyć koszty ochrony przed korozją. Aby wynik ekonomiczny
był zadowalający (oczywiście przy uwzględnieniu pozostałych zalet tych elemen­
tów), konstrukcja rurowa nie powinna być droższa od podobnej, cięższej kon­
strukcji. wykonanej z innych, na ogół tańszych kształtowników walcowanych na
gorąco. Porównań należy dokonać dla kosztów inwestycyjnych i eksploatacyjnych
konstrukcji całego budynku, rozpatrując różne warianty projektu i wykonania.
Można stwierdzić, że we wszystkich państwach, w których konstrukcje ruro­
we znajdują zastosowanie, są one opłacalne zarówno ze względu na ich przezna­
czenie i użytkowanie, jak też koszty. Aby ogólny koszt nie był wyższy niż koszt
zwykłej konstrukcji, należy dążyć do dość dużego obniżenia zużycia stali, co zale­
ży od następujących czynników:
1) typu konstrukcji (wiązarów dachowych, ram kratowych, belek bezprzekąt-
niowych, słupów stężeń itp.),
2) cen zastosowanych rur, co wiąże się z gatunkiem stali, kształtem przekroju
i asortymentem wyrobów (gładkie bez szwu, ze szwem zgrzewanym),
3) stopnia mechanizacji wytwarzania elementów oraz wielkości serii realizowa­
nych konstrukcji; ważnym zagadnieniem jest tu wykonanie elementów przy
zunifikowanym składaniu lub bez zastosowania zabiegów obniżających pra­
cochłonność,
4) rozwiązań konstrukcyjnych połączeń i węzłów, które mogą w istotny sposób
wpływać na wzrost lub obniżenie pracochłonności wytwarzania elementów.
W przypadku kratowych wiązarów dachowych i ram, do których wykonania
stosuje się rury o średnicy zewnętrznej (lub boku kwadratu) od 32 do 159 mm, jest
zalecane obniżenie zużycia stali w stosunku do analogicznych elementów z in­
nych kształtowników walcowanych na gorąco o 35 do 40% przy produkcji ma­
20 Wiadomości wstępne
łych oraz od 30 do 35% przy produkcji dużych serii. Jeżeli elementy są wykony­
wane równocześnie z rur i innych kształtowników walcowanych na gorąco (w przy­
bliżonym stosunku masy tych wyrobów 1:1), to zalecana oszczędność stali ulega
zmniejszeniu o połowę.
W przypadku innych konstrukcji, jak np. masztów radiowych, telekomunika­
cyjnych, wież różnych typów, kładek, pomostów i konstrukcji specjalnych, któ­
rych budowa i użytkowanie mają znaczny wpływ na koszty inwestycji, jest trudno
wskazać podobne liczby. Także wtedy dużą rolę odgrywają względy estetyczne.
W różnych konstrukcjach, np. w szkieletach budynków, pomostach, zbiorni­
kach, silosach, pasażach, rusztowaniach, jest pożądane wykonywanie słupów z rur,
gdyż takie elementy odznaczają się prostotą kształtów, ich węzłów i łatwością
wykonania, a równocześnie znacznie zmniejsza się zużycie stali.
1.5. Ochrona przed korozją
Stalowe konstrukcje budowlane z rur należy chronić przed korozją, nakładając
powłoki ochronne jak w przypadku zwykłych konstrukcji stalowych (pokrycie ma­
larskie i metalowe). Zgodnie z przepisami budowlanymi, tj. z PN-97/B-06200,
sposób zabezpieczenia konstrukcji powinien być określony w dokumentacji tech­
nicznej lub pozostawiony do uznania wykonawcy konstrukcji pod warunkiem, że
zostanie zagwarantowana wymagana trwałość. Projekt ochrony antykorozyjnej
powinien określać:
- sposób przygotowania powierzchni,
- rodzaj, grubość i liczbę powłok oraz sposób ich nakładania w wytwórni i na
placu budowy,
- nazwy i producentów wyrobów,
- sposób zabezpieczania łączników.
W celu zapewnienia określonej trwałości zabezpieczeń należy w projekcie
podać:
- wymagany okres gwarancji trwałości powłok,
- charakterystykę środowiska korozyjnego,
- klasę połączeń ciernych (jeżeli występują),
- wymagany kolor powłok lakierowych,
- zalecenia lub przeciwwskazania dotyczące powłok metalicznych,
wymagania związane z równoczesnym stosowaniem pokryć przeciwogniowych.
Projekt zabezpieczenia przeciwogniowego powinien opracować wykonawca
na podstawie założeń i uzgodnień z producentem farb. Powłoki powinny być wy­
konane przez fachowych robotników pod kontrolą służb nadzoru.
Podczas kształtowania elementów i ich połączeń należy zwracać uwagę na to,
aby nie stwarzać miejsc trudno dostępnych do oczyszczania powierzchni i nakła­
dania powłoki malarskiej. Ze względu na walcowy kształt rur kolistych lub brak
Ochrona przed korozją 21
ostTych brzegów w rurach kwadratowych bądź prostokątnych odpływ wody jest
łatwy w przeciwieństwie do ograniczonych możliwości odpływu z powierzchni
innych elementów walcowanych. Gromadzenie się kurzu z tych samych powo­
dów także jest utrudnione. Wszystko to sprawia, że elementy z rur są najmniej
podatne na czynniki korozyjne. Jednak i podczas projektowania konstrukcji ruro­
wych należy pamiętać o tym, aby połączeń i prętów złożonych nie formować
w kształcie rynien lub zbiorników. Jeżeli nie można tego uniknąć, to należy za­
pewnić odwodnienie takich miejsc za pośrednictwem otworów lub w wyniku nada­
nia im spadku. Kształtowniki należy szczelnie zamykać, zakładając przepony w ich
płaszczyznach czołowych oraz wykonując ciągłe, spawane złącze.
Po spełnieniu tych warunków powierzchnie wewnętrzne rur, ogólnie rzecz
biorąc, nie wymagają żadnej szczególnej ochrony. Jest znane także zjawisko, że
nawet nie zamknięte rury, przechowywane na otwartym powietrzu, rdzewieją tyl­
ko na końcach na niewielkim odcinku w głąb elementu, gdyż w jej wnętrzu nie
występuje prawie ruch powietrza. Do korozji wewnętrznych powierzchni ścianek
może dojść, gdy wskutek różnic temperatur zainicjowany zostanie ruch powietrza
i zacznie skraplać się para wodna.
Mimo że omówione zjawiska były znane, w latach pięćdziesiątych XX w. po­
nownie postawiono pytanie, czy zawsze ochrona wnętrza rury konstrukcji budowla­
nej jest zbędna. Stwierdzono sporadyczne przypadki powstawania lodu wewnątrz
rur naciętych na końcach, będących częścią masztów lub innych konstrukcji stoją­
cych na otwartym powietrzu. Wskutek tworzenia się lodu doszło do uszkodzeń.
Przeprowadzone badania wykazały, że przy szczelnie zamkniętych rurach wilgoć
nie przenika do ich wnętrza oraz nie tworzy się rdza na ich wewnętrznych powierzch­
niach. Wewnątrz rur niezbyt szczelnie zamkniętych, np. mających nawiercone otwory,
przez które woda mogła przenikać w nieznacznych ilościach, stwierdzono dobrze
zachowany naskórek walcowniczy oraz dobrze utrzymaną powierzchnię w częściach
rury oddalonych od miejsca nieszczelności. Nawet na odcinku w pobliżu tego miej­
sca powierzchnia nie była zagrożona. Tylko w bezpośrednim otoczeniu miejsca prze­
nikania stwierdzono obecność bardzo cienkiej warstwy rdzy.
Na podstawie dotychczasowej praktyki można stwierdzić, że prawidłowe spa­
wanie w wykonaniu masowym zapewnia odpowiednią szczelność.
Mając na względzie zabezpieczenie rur przed korozją wewnętrzną, należy brać
pod uwagę, co następuje:
spawanie zupełnie szczelne uzyskuje się łatwo w powszechnym wykonaniu; do
tak łączonej rury wilgoć nie przenika, w związku z czym rdza nie tworzy się,
- nawet w miejscach nieszczelnych, jak np. w otworach na śruby, nie powinna
gromadzić się większa ilość wody, jeżeli te otwory są tak rozmieszczone, że
nie mogą być zalewane wodą opadową,
- ze względu na niebezpieczeństwo wewnętrznego oblodzenia, nie zaś korozji
zaleca się, aby konstrukcje rurowe wykonywać zawsze o hermetycznie zamknię­
tych kształtownikach, co uniemożliwi gromadzenie się wody w ich wnętrzu,
 22 Wiadomości wstępne
- w przypadkach wątpliwych, np. w konstrukcjach pozostających na otwartym
powietrzu, należy w najgłębszym punkcie rury przewidzieć otwory do swo­
bodnego odpływu wody skondensowanej, zamykane w wyniku umieszczenia
w nich śruby.
Wewnątrz budynków, w których jest zapewniona prawidłowa technologia pro­
dukcji (użytkowania), nie należy obawiać się korozji wewnątrz rur. Mimo tego
wszystkie elementy budowlane należy szczelnie zamykać.
1.6. Ochrona przed ogniem
W kratowych konstrukcjach dachów, wykonanych z rur, ochronę przed wysoką
temperaturą podczas pożaru zapewniają powłoki, zwiększające swoją objętość po
nagrzaniu ich powierzchni. Farby typu „Ogniokor” zwykle wystarczająco zabez­
pieczają takie elementy na okres 0,25 lub 0,50 h.
Słupy budynków wielokondygnacyjnych powinny wykazywać zwykle wyż­
szą odporność ogniową (klas od F 1,0 do F 4,0). Takie zabezpieczenie uzyskuje
się. stosując okładziny i tynki z wermiculitu oraz natryski, wykonywane podobnie
jak w przypadku słupów z innych kształtowników walcowanych na gorąco. Wy­
pełnienie rur betonem prowadzi do zmniejszenia grubości warstw ochronnych,
a w wielu sytuacjach może skłaniać do niestosowania ich w ogóle.
Rys. 1-6. N ag rzan ie słupów ru row ych o różnych
średnicach, wypełnionych betonem [251]
Beton znacznie zwiększa masę przekroju elementu, tak że szybko zmniejsza się
wartość ilorazu U/A (gdzie U - obwód elementu w przekroju, A pole przekroju
elementu). Jednak słup z zabetonowanej rury jest elementem zespolonym, w któ­
rym składowe materiały nie nagrzewają się jednakowo. Z rysunku 1-6 wynika, że
Ochrona przed ogniem 23
przekrój o mniejszym wymiarze nagrzewa się szybciej, przy czym jego chłonność
cieplna jest inna niż profilu czysto stalowego. Przy ocenie odporności ogniowej
elementu zespolonego nie można posługiwać się tylko wartością ilorazu U/A.
Wpływ na nośność słupa zespolonego pod obciążeniem ogniowym ma rów­
nież zbrojenie z prętów okrągłych o różnej wytrzymałości, rozmieszczone we­
wnątrz betonowego rdzenia. Poglądow-o udział poszczególnych składników słupa
w jego nośności podczas pożaru przedstawiono na rys. 1-7 w zależności od czasu t
trwania obciążenia ogniowego.
Rys. 1-7. R edukcja udziału poszczególnych skład­
n ik ó w słu p a , w y p e łn io n e g o b eto n e m ,
w zależności od czasu trwania obciążenia
ogniow ego [251]: I - rury, 2 - b etonu.
3 - zbrojenia
Jeżeli, w celu zwiększenia jego odporności ogniowej, stalowy element wypeł­
niono betonem, to w warunkach użytkowania przy temperaturze pokojowej lub niż­
szej jego nośność jest oceniania z pominięciem rdzenia betonowego. Wówczas udział
nośności płaszcza stalowego obliczeniowo odpowiada 100% nośności słupa. Wraz
ze wzrostem temperatury udział ten szybko obniża się, gdyż wartość granicy pla­
styczności maleje. Nie oznacza to, że słup traci swują nośność. Należy wtedy uwzględ­
nić nośność betonu, która pozostaje znaczna, zwłaszcza w środkowej partii rdzenia.
Także zbrojenie, którego otulina betonowa jest na ogół grubsza niż w słupach żelbe­
towych, utrzymuje dość długo dużą część swojej wytrzymałości. Jeżeli nośność
poszczególnych części składowych elementu w temperaturze t: oznaczyć pizez
to nośność słupa rurowego, wypełnionego betonem, można zapisać
^i(t) ~ ¿Łi-fjd)
Składniki tej sumy świadczą o dystrybucji obciążenia konstrukcji w warunkach
pożaru między części składowe słupa. Przy długim czasie trwania pożaru udział
płaszcza stalowego może być pominięty, a całą nośność należy oceniać w zależno­
ści od pozostałych składników. Te stwierdzenia stały się podstawą do opracowania
dwóch sposobów oceny odporności ogniowej elementów z rur zabetonowanych.
Wypełnienie betonem kształtowników o małych wymiarach przekroju jest nie­
celowe, gdyż istnieje wówczas niebezpieczeństwo powstawania kawern, co jest groź­
ne ze względu na możliwość lokalnej utraty nośności płaszcza stalowego. Również
jego szybkie nagrzanie powoduje powstanie szczeliny między rurą a rdzeniem, co
czyni wypełnienie mało skutecznym. Aby osiągnąć zamierzony cel techniczny, na­
leży wypełnić betonem kształtowniki o wymiarach określonych jako minimalne.
 24 Wiadomości wstępne Ochrona przed ogniem 25

Na podstawie rysunków 1-6 oraz 1-7 można sformułować następujące wnio­ Znaczenie symboli d, b oraz brnależy przyjmować według rys. 1-8.
ski:
- różnice charakterystyk przekroju rurowego, co dotyczy np. wyrobów ze szwem
lub bez szwu. walcowania na gorąco lub profilowania na zimno, nie mają
Rys. 1-8. Kształty przekrojów slupów z rur wypełnio­
większego znaczenia przy ocenie zachowania się słupa zabetonowanego pod
nych betonem i ich podstawowe wymiary
obciążeniem ogniowym,
- stosowanie na rury stali o podwyższonej wytrzymałości jest niecelowe, Wskaźnik wykorzystania obciążenia w konstrukcji ustala się ze wzoru
- stosowanie betonu o podwyższonej wytrzymałości, jak też zbrojenia ze stali
o podwyższonej wytrzymałości jest pożądane.
W poradniku [251 ] zaproponowano dwa sposoby oceny odporności ogniowej
gdzie:
elementów z rur wypełnionych betonem, związane z dokładnością ustalania po­
N. - siła podłużna w słupie od obciążeń prawdopodobnych podczas wy­
ziomu wpływu czynników, od których jest zależna nośność elementu w warun­
stąpienia pożaru,
kach wysokiej temperatury. Są to:
Nd - nośność obliczeniowa słupa od obciążeń występujących podczas użyt­
a) sposób uwzględniający poziom 1 przy stosowaniu danych stablicowanych.
kowania w temperaturze pokojowej.
b) sposób uwzględniający poziom 2 przy stosowaniu prostych modeli oblicze­
niowych. Oceny odporności ogniowej (tabl. 1-1) dokonano przy dodatkowych ograni­
czeniach. I tak:
Sposób wymieniony w p. a) polega na spełnieniu wymogów podanych w tabl.
- niezależnie od rzeczywistej granicy plastyczności rury przyjęto max Re =
1-1. Są one zależne od:
= 235 MPa,
- wskaźnika fj, określającego sposób wykorzystania obciążenia konstrukcji d b
w warunkach pożaru, - grubość ścianki rury ograniczono do wartości max t = — albo — ,
- minimalnego wymiaru przekroju poprzecznego d lub b, - ilość zbrojenia występującą w przekroju przyjęto max p r - 3,0%.
- minimalnej ilości zbrojenia w procentach p r,
W tablicy 1-1 minimalna ilość zbrojenia
- minimalnej grubości otuliny pręta zbrojeniowego względem jego osi br.
T ablica I-I pr = Ar 100%
K lasa o d p o rn o ści ogniow ej elem entu w ypełnionego betonem w zależności od m inim alnych w ym iarów ' Ac + Ar
o raz od w sk aźn ik a w y k o rzy stan ia obciążenia |2 5 1 |
gdzie:
W yszczególnienie w arunków przy
Klasa odporności ogniowej, h
Ar — łączne pole przekroju prętów zbrojenia,
zastosowaniu rury, gdy: b/t > 25
A c — pole przekroju rdzenia betonowego.
d /t > 25 F 0,5 F 1,0 F 1,5 F 2.0 F 3,0
Jeżeli u = 0.3. to wym iary przekroju
poprzecznego co najm niej (w mm): Sposób wymieniony w p. b) polega na ocenie obciążenia niszczącego betono­
b lub d 160 200 220 260 400 wy rdzeń słupa standardowo narażony na działanie wysokiej temperatury w ciągu
b. - 30 40 50 60
m m ./). 0,5; 1,0; 1,5 lub 2,0 h; należy tu uwzględnić długość wyboczeniową elementu. Na
0 1.5 3.0 6,0 6,0
Jeżeli /t = 0,5, to w ym iary przekroju rysunku 1-9 przedstawiono jakościowe wykresy związane z osiąganiem odpowied­
poprzecznego co najmniej (w mm): niej odporności ogniowej. Punkt określony współrzędnymi wskazuje, czy warun­
b lub d 260 260 400 450 500 ki bezpieczeństwa w przypadku słupa zabetonowanego bez zewnętrznej powłoki
br - 30 40 50 60
mm. p , 0 3,0 6,0 6.0 6.0 ochronnej są spełnione.
Jeżeli p = 0,7, to w ym iary przekroju Dla danej długości wyboczeniowej nośność rdzenia betonowego z dodatko­
poprzecznego co najm niej (w mm): wym zbrojeniem lub bez niego zależy głównie od wymiarów przekroju poprzecz­
h lu b d 260 450 500
br 25 30 40 - -
nego i od klasy zastosowanego betonu. Element spełnia zwykle wymagania odpo­
m in./). 3,0 6.0 6.0 - - wiadające klasie odporności ogniowej F 0,5 (0,50 h). Dlatego też opracowano
26 Wiadomości wstępne

wykresy nośności w zależności od długości wyboczeniowej, zmieniając następu­

jące parametry:
- klasę odporności ogniowej: F 1,0, F 1,5 oraz F 2,0,
2
- wymiary stalowej rury: d x / lub b x /,
- ilość zbrojenia: p r od 1,0 do 4,0%,
- klasę betonu: B20. B30. B40.

Materiały
i wyroby
Rys. 1-9. Krzywe nośności w yboczeniow ej rur w y­
pełnionych betonem dla różnych klas od­
porności ogniowej [251]

Stałymi parametrami były: gatunek stali rury Fe 360 (St 3) oraz gatunek stali
zbrojenia S 400 (A 400).
Takie wykresy są zamieszczone w pracy [251], gdy grubość otuliny zbrojenia
br = bl8 lub br = dl8, lecz co najmniej br = 30 mm.
2.1. Stal
Konstrukcje budowlane są wykonywane z rur. do których produkcji jest stosowa­
na stal różnych gatunków (tabl. 2-1). Tamże podano podstawowe informacje o wła­
ściwościach stali poszczególnych gatunków. Szczegółowe informacje dotyczące
składu chemicznego stali oraz jej cech mechanicznych są podane w następujących
normach:
- PN - 86/H-84018. Stal niskostopowa o podwyższonej wytrzymałości. Gatunki.
- PN- 88/H-84020. Stal niestopowa konstrukcyjna ogólnego przeznaczenia.
- PN- 89/H-84023/07. Stal określonego zastosowania, stal na rury. Gatunki.

T ablica 2-1
Stal gatunków stosow anych do p ro d u k cji r u r [204]

Grubość M in. Min. Min. fu

Znak stali 1 R, Rm
mm M Pa M Pa % MPa
t< 16 235 26 215
St3SX, SOS 375
1 6 < r< 4 0 225 25 205
/ < 16 355 305
18G2A 490 22
1 6 < /< 4 0 345 295
R r< 3 0 nie określa się 165
R35 t < 30 235 345 25 210
R45 / 5 30 255 440 21 225
12X 205 330 26 180
Uwaga: R t granica plastyczności. Rm- granica wytrzym ałości. .4, - wydłużenie,
____________ f j - wytrzym ałość obliczeniowa______________________________________
28 Materiały i wyroby Kształtowniki 29

Dane z tabl. 2-1 dotyczą rur walcowanych na gorąco. W przypadku rur profi­ Aby tę trudność pokonać, w Polsce produkuje się również rury bez szwu wal­
lowanych na zimno można podczas projektowania korzystać z informacji przed­ cowane na gorąco lub ciągnione na zimno ze stali 18G2A.
stawionych w rozdziale 2.3. Natomiast rury ze szwem zgrzewanym, również przydatne na elementy kon­
Fizyczne właściwości stali (niezależnie od sposobu wyrobu kształtowników) strukcji, produkuje się ze stali St3S oraz 18G2A.
są następujące: Stal znaku 12X jest stosowana w postaci blach do wyrobu rur dużych średnic
współczynnik sprężystości podłużnej E = 205 000 MPa, spawanych elektrycznie lub jako wstęgi do wyrobu rur zgrzewanych elektrycznie.
- współczynnik sprężystości poprzecznej G - 80 000 MPa, Jest to stal nieuspokojona o składzie chemicznym i właściwościach mechanicznych
- współczynnik Poissona v = 0,3, zbliżonych (nieco wyższych) do stali StOS. Rury takie mogą być stosowane do ele­
- współczynnik liniowej rozszerzalności cieplnej er =12 x 1 0 6 /°C, mentów budowlanych, w których brak uspokojenia stali nie jest niepożądaną cechą.
- gęstość masy p = 7850 kg/m3. W państwach Europy Zachodniej rury przeznaczone na elementy konstrukcji
Rury konstrukcyjne są produkowane przede wszystkim ze stali o znakach R, są produkowane ze stali gatunków Fe360 (zbliżona do St3), Fe430, F e510 (zbliżo­
R35 i R45. Stal grupy wytrzymałościowej St3 oraz kategorii wytrzymałościowej na do 18G2A) oraz FeE460. Różnorodność wartości granicy plastyczności wyro­
E 355 można stosować jako uzupełniającą. bów jest tam większa. W przypadku gatunku Fe430 Re = 275 MPa oraz Rm = 370
Stal znaku R jest stosowana na rury ogólnego przeznaczenia, jak np. przewo­ do 450 MPa, a w przypadku FeE460 Re = 460 MPa oraz Rm= 550 do 720 MPa.
dowe do instalacji gazowych, wodnych i parowych. Ciśnienie w tych rurach może
wynosić do 25 atm. (0,25 MPa), a temperatura czynnika grzejnego do 120°C. Rury
z tej stali m ogą być wykorzystane do drugorzędnych elementów konstrukcyjnych, 2.2. Kształtowniki
których przekroje nie podlegają większemu wytężeniu. Jest to stal o cechach zbli­
żonych do cech stali niestopowej grupy wytrzymałościowej StOS. Jej właściwości Ze względu na technologię wytwarzania rury dzieli się na dwie zasadnicze grupy:
nie są sprawdzane. Zasadniczo nie powinno się z niej wykonywać głównych kon­ wyroby bez szwu i ze szwem. Rury bez szwu wykonuje się z wlewków, kęsów lub
strukcji budowlanych, lecz elementy drugorzędne i pomocnicze, jak np. ogrodze­ tulei w procesie ich walcowania, ciągnienia, wyciskania, kucia lub wytłaczania.
nia, poręcze, drobne rusztowania itp. Ewentualnie rury z tej stali mogą być prze­ Natomiast rury ze szwem uzyskuje się, profilując na gorąco lub na zimno wstęgi
znaczone na elementy, których przekrój nie wynika z wymogów nośności, lecz ze lub blachy w arkuszach oraz wykonując szew (połączenie) zgrzewane lub spawa­
względów' geometrycznych lub estetycznych. Orientacyjna wartość granicy pla­ ne. Klasyfikację rur według sposobów wytwarzania przedstawiono na rys. 2-1.
styczności tej stali może być przyjęta R a = 185 MPa.
Rury stalowe
Stal znaków R35 lub R45 jest stosowana również do produkcji rur ogólnego
i
przeznaczenia. Wykonuje się z nich przede wszystkim rurociągi, podlegające ci­
śnieniu od 25 do 100 atm. (0,25 do 1 MPa) przy temperaturze czynnika grzejnego
do 350°C. Równocześnie są to rury przeznaczone do konstrukcji nośnych, przeno­ X
Walcowane Spawane
Walcowane Zgrzewane
lub ciągnione lub ciągnione łukowo
szących znaczne obciążenia, których elementy są silnie wytężone. Jest to stal ni- no gorąco na zimno
Elektrodą
Ogmwawo
skostopowa o składzie chemicznym zbliżonym do stali St3, lecz z ograniczoną Wcłcowane
otuloną
sposobami
zawartością węgla, zmniejszoną zawartością fosforu i siarki, a zwykle również specjalnymi Oporowo Elektrodą
- lub pod -
manganu. Granice plastyczności stali R35 i St3 na ogół są takie same. W przypad­ indukcyjnie topnikiem

ku stali R45 wartość ta jest o około 9% większa. Sposobam i Elektrodą

Rury wiertnicze, rzadziej stosowane do elementów konstrukcji budowlanych,
są produkowane ze stali R55 lub R65 o dużej zawartości węgla, a co za tym idzie
znacznej wytrzymałości, lecz jednocześnie gorszej spawalności niż np. stal 18G2A.
Te cechy sprawiają, że stale R55 i R65 są zaliczane do trudno spawalnych i z tego
powodu wyroby z nich nie są zalecane na spawane konstrukcje budowlane. Nato­
miast mogą być stosowane do wznoszenia elementów łączonych śrubami, choć
ten typ łączników pow'ażnie ogranicza przydatność takich rur w konstrukcji.
speqalrvymi w oslome Rys. 2-1. Klasyfikacja rur według sposobu
obojętnego w ytw arzania
Rury o małych i średnich wymiarach przekroju poprzecznego są zwykle produko­
wane bez szwu, natomiast rury o wielkich wymiarach, a zwłaszcza bardzo dużych
średnic są wykonywane ze szwem. Za pomocą nowoczesnych technologii uzy­
skuje się wyroby, w których szew odznacza się dobrymi właściwościami mecha­
nicznymi, zbliżonymi do właściwości materiału wyjściowego. W skutek tego
30 Materiały i wyroby
w przekroju rury można nie wyróżniać miejsca położenia złącza szwu w zastoso­
waniach konstrukcyjnych.
Niżej zostaną krótko opisane niektóre sposoby produkcji rur najbardziej
przydatnych do budowlanych konstrukcji stalowych.
Wytwarzanie rur kolistych walcowanych lub ciągnionych na gorąco jest ogra­
niczone co do zakresu, stopniowania średnic zewnętrznych i grubości ścianek
względami techniczno-ekonomicznymi. W zależności od sposobów wytwarzania
(np. systemem pielgrzymowym wg Mannesmanna, automatycznym na walcar­
kach wg Stiefela, ciągłym wg Fassla i Forena lub innymi metodami) najmniejsze
średnice zewnętrzne rur wynoszą na ogół od 22 do 42 mm. największe zaś nie
przekraczają 400 do 600 mm. Tylko w wyniku walcowania wielowalcowego wg
Rocknera można uzyskać średnice od 690 do 1800 mm. Grubości ścianek tej
grupy rur wynoszą zwykle od 3 do 9 mm w przypadku małych średnic i aż od 12
do 36 mm w przypadku dużych średnic. Długość wyrobów - w zależności od przy­
jętego systemu produkcji - wynosi od 14 do 45 m.
Jako półwyroby do produkcji rur prostokątnych służą rury o profilu kołowym
bez szwu, zwykle o grubych ściankach. Kształtownik wyjściowy nagrzany do tem­
peratury około 950°C (~ 1225 K) jest przeciągany przez ciągadło, w którym umiesz­
cza się matrycę o kształcie otworu kalibrującego odpowiednim do żądanego pro­
filu lub do pośredniej fazy profilowania (rys. 2-2).
*
£ — L— i I wnętrzne średnice mają od 8 do 4000 mm, a ścianki są grubości od 0,4 do 19 mm.
b żeli są one produkowane na giętarkach rolkowych, to długość jest uwarunkowana
Rys. 2-2. Schem aty ru r wsadowych i rur profilowych
Zwykle gotowy kształtownik wydrążony (np. rurę kwadratową) uzyskuje się przy
jednym ciągnieniu, przy czym nie stosuje się wypełnienia trzpieniem. Gdy profil
kształtownika wydrążonego ma skomplikowany kontur lub szerokości ścianek
znacznie różnią się między sobą, to są konieczne dwie, a niekiedy (rzadko) trzy
fazy ciągnienia. Otwór kalibrujący w ciągnieniu pośrednim ma zwykle kształt
pośredni między kołowym a końcowym. I tak w przypadku rury prostokątnej o ma­
łej szerokości pasa i dużej środnika ciągnienie pośrednie odbywa się przez otwór
owalny lub rombowy (rys. 2-3).
Rys. 2-3. C iągadło oczkow e - widok i przekrój do
profdow ania rury: a) trójkątnej rów nora­
miennej, b) rombowej
Kształtowniki 31
Przy wytwarzaniu rur kolistych za pom ocą walcowania lub ciągnienia na
zimno uzyskuje się wyrób znajdujący mniejsze zastosowanie do nośnych ele­
mentów budowlanych. Rury m ają zwykle wymiary przekroju przesunięte ku
mniejszym wartościom w stosunku do kształtowników walcowanych na gorąco.
Średnice wynoszą od 4 do 200 mm, a grubości ścianek od 0,5 do 10 mm (ale
rów nież do 15 mm). Długość rur jest ograniczona rodzajem stosowanej ciągarki
i wynosi od 8 do 13 m. Dokładność wymiarowa rur jest większa niż przy cią­
gnieniu na gorąco.
Rury ze szwem są produkowane najpierw jako elementy ze szczeliną wzdłuż­
ną. którą w dalszych fazach produkcji zamyka się w wyniku zgrzewania lub ze-
spawania brzegów. Przy zgrzewaniu ogniowym rura szczelinowa jest nagrzewana
w całości, a przy innych rodzajach zgrzewania źródło ciepła jest ograniczone tyl­
ko do strefy materiału położonego wzdłuż szczeliny. Równocześnie z nagrzaniem
jest wywierany nacisk. Przy niektórych systemach wytwarzania nagrzewanie i do­
cisk są ponawiane. Jako źródło ciepła wykorzystuje się piece przy zgrzewaniu
ogniowym, energię elektryczną przy zgrzewaniu oporowym lub indukcyjnym oraz
gazy techniczne (acetylen, tlen, wodór) przy zgrzewaniu innymi sposobami. Na­
cisk przekazuje się za pośrednictwem walców lub elektrod. Przy spawaniu źró­
dłem prądu jest łuk elektryczny. Stopiony metal przed niepożądanymi wpływami
z powietrza chronią składniki otuliny elektrody tworzące żużel, topnik lub gaz
obojętny (argon, hel lub dwutlenek węgla).
Rury spawane i zgrzewane są wytwarzane w dużym asortymencie. Ich ze­
Długość wyrobów wynika tylko ze sposobu przygotowania rury ze szczeliną. Je­
koniecznością cięcia i możliwościami składowania.
Elementy konstrukcyjne wydrążone (skrzynkowe, puste) można produkować
również z kształtowników walcowanych i blach, wykonując w złączu spoiny czo­
łowe lub pachwinowe (rys. 2-4).
\1
W
Rys. 2-4. Elementy skrzynkowe zestawione z kształ­
towników walcowanych na gorąco i z blach,
a następnie spawane: / - spoina czołowa.
32 Materiały i wyroby Kształtowniki 33

W podobny sposób można uzyskiwać również wyroby puste z kształtowni­ Pole przekroju poprzecznego:
ków giętych spawanych lub zgrzewanych punktowo (rys. 2-5). Koszt takich wyro­
bów jest jednak wyższy niż otrzymanych w wyniku walcowania, ciągnienia lub - naroża ostre
seryjnego zgrzewania i spawania rur ze szczeliną. F = 2t(b + h - 2 t ) (2-1)
- naroża zaokrąglone
r=J
—^ — F = t [2 (b + h) - (1,71 I r + 4,859?)] (2-2)
3 Momenty bezwładności względem osi głównych środkowych:
*
- naroża ostre

u /„ h y = ^ ( hb3- t ó ) (2-3)
2
r - naroża zaokrąglone
t* - J*
/ = / te_ 0,2146 th3 (2r + ?) + a / h + a f (2-4)
1 l ) / = I lr- 0,2146 tb3 (2r + ?) + a / b + a / (2-5)
3 3
U U * BE r-rr Współczynniki a, oraz a , we wzorach (2-4) i (2-5) należy przyjmować we­
dług tabl. 2-2.
Rys. 2-5. E lem enty w ydrążone z kształto w n ik ó w giętych na zim no, spaw ane lub zgrzew ane punktow o:
/ - spoina czołowa, 2 - spoina pachwinowa, 3 - zgrzeina punktow a
Tablica 2-2
W spółczynnik a do obliczania cech geom etrycznych r u r p ro sto k ątn y ch |1 5 7 |
Asortyment rur kolistych i prostokątnych jest podawany w normach i katalo­
W spółczynnik
gach firm. Tamże są zawarte najważniejsze dane dotyczące charakterystyki geo­ r
«. «2 «3 Ot,
metrycznej ich przekrojów. -0,1 0 2 2,8584 2.4085
0,5 l 0,4068
W przypadku rur prostokątnych o małych promieniach wewnętrznego zaokrą­ 1.0 ( 0,4838 0.148 3.2876 2,4837
glenia w narożach parametry geometryczne można obliczać jak dla profilów o kra­ 1,5 / 0,4174 0,750 3,7168 2,4170
2 ,0 / 0,2094 1,760 4,1460 2.2095
wędziach ostrych. Otrzymane wówczas wartości są obarczone błędem od 3 do
6%. W przypadku rur prostokątnych, których naroża mają zaokrąglenia o promie­ Wskaźniki wytrzymałości względem osi głównych środkowych:
niu większym niż grubość ścianki, cechy geometryczne należy wyznaczać ze wzo­ naroża ostre
rów dokładnych [30], [54], przyjmując oznaczenia podane na rys. 2-6.
jy w]x= ± -(b h 3 - b t i \ (2-6 )
6b
- naroża zaokrąglone
a. (2-7)
Wx = Wlx- 0,4292 th(2r + i) + 2?3 a , + -
IŁ.
1 bi M a,
Wv = W, - 0,4292 tb(2r + ?) + 2r3 cc, (2 - 8 )
ly
ff= 4 Wskaźniki oporu plastycznego (podwojony moment statyczny połowy prze­

H —a
23
kroju względem osi głównej środkowej):
- naroża ostre
t l . b 1 .|f b’ i
b Rys. 2-6. Wymiary rur prostokątnych i kwadratowych WUpl= [~ {bh2 - b t f \ Wlypl = - A,*,2) (2 -9 )
34 Materiały i wyroby Kształtowniki 35

- naroża zaokrąglone zaokrąglenia można zastąpić linią łamaną, złożoną z czterech odcinków. Wykresy
pól wycinkowych a> rur prostokątnych pokazano na rys. 2-7. Rzędne wykresu
wxpi = y ( 2 A + A ) - / 2(A + a 3A )+ a 4/ 3 (2-10) tych pól dla rury z narożami ostrymi można bezpośrednio ustalać z rys. 2-7.

Wypl= — (b + 2 h ) - t 3(h+a-ib)+cc4t i (2-11)

Współczynniki or3 oraz a Ą podano w tabl. 2-2.

Moment bezwładności przy swobodnym skręcaniu, obliczony ze wzoru Bredta

(2 - 12)
Lk
gdzie:
L2 - podwojone pole zawarte wewnątrz konturu przekroju poprzecznego,
Lk - długość obwodu konturu, to jest linii kreskowanej na przekrojach z rys.
2- 6 .
- naroża ostre
Rys. 2-7. Wykresy pól wycinkowych CO rur prostokątnych: a) o narożach ostrych, b) o narożach zaokrąglonych
Q = 2 (b -t)(h -t) (2-13)
L = 2(A + A - 2t) (2-14) Rzędne tych pól z narożami zaokrąglonymi (położenie punktów konturu należy
- naroża zaokrąglone przyjmować według rys. 2-7 b) można zapisać:

¿2 = 2[bh - /(A + A) - 0,8584r(r + /) - 0 J8 5 4 /2] (2-15) - b , , „ , h - 2 r A A -0,8584r2

£o.= ( A - 2 r ) - • (2-19)
L = 2(A + A - 0,8584r - 2,4292/) (2-16) '4 2 A+ A -0 .8 5 8 4 r
Wycinkowy moment bezwładności przy skręcaniu skrępowanym w ogólnym
AA _ A l,2146r AA 0,8584r;_ + Q Q m h r _ 0 3086Ar - 0,066Ir 2
przypadku przekrojów zamkniętych należy obliczać wg teorii Umanskiego. Dla
* 4 2 A+ A -0 ,8 5 8 4 r
rur o ściankach jednakowej grubości uzyskuje się przy narożach ostrych
(2-20)
_ /(A -A )2( A - /) 2( A - /) 2
_ AA A-0 ,4 2 9 2 /- A A -0,8584/-2 2
24(6 + A- 2 / ) ( ) (O, + 0 ,l4 6 4 A r-0 ,l4 6 4 A /--0 ,2 l4 6 /-
4 2 A+ A - 0 ,8584/-
Jeżeli występują naroża zaokrąglone, nawet w przypadku rur, które mają ścianki (2-2 1)
jednakowej grubości, otrzymuje się wzory o skomplikowanej postaci. Wówczas wy­
cinkowy moment bezwładności szybciej oblicza się, wychodząc ze wzoru ogólnego _ AA A+ 0,3562/- A A -0,8584/-2 o m o ni, m o iJ
co. = + 0.3086A/- - 0,0380br - 0,363 lr
Iw = jć o 2dA = t$cb2ds (2-18) 4 2 A+ A- 0,8584r
(2-22)
gdzie:
/ - stała grubość ścianek, I.l4 l6 r M -0 ,8 5 8 4 r l + 0 r )) , (2. 23)
(b - pole wycinkowe przekroju zamkniętego względem środka ścinania, ' 4 2 A+ A -0,8584r
dr - elementarny odcinek konturu. Wykres pól wycinkowych ¿0 rury kwadratowej ze ściankami jednakowej gru­
Całkowanie odbywa się wzdłuż całego obwodu. bości jest zerowy.
Kierunkowy moment bezwładności wyznacza się ze wzoru ogólnego
Na odcinkach płaskich pole wycinkowe co zmienia się liniowo, natomiast
wzdłuż zaokrągleń krzywoliniowo. W celu ułatwienia obliczeń krzywą obszaru / * = J / p 2dó- (2-24)
36 Materiały i wyroby Właściwości wytrzymałościowe kształtowników 37

gdzie: R .a
R.
t - w przypadku ogólnym zmienna grubość ścianki profilu zamkniętego, 1.20
p odległość środka ścinania od stycznej do konturu w dowolnym jego
punkcie, 1.15
d.v - jak we wzorze (2-18). 235 MPa
1.10
We wzorze (2-24) całkę oblicza się wzdłuż obwodu konturu. 275 MPa
355 MPa
Kierunkowy moment bezwładności przy stałej grubości ścianki dla: 1.05
- naroża ostrego R. =460 MPa
Rys. 2-8. W zrost średniej granicy plastyczności Ra
1.00 0 20 ¡.0 60 80 100 rur prostokątnych, produkowanych na zim-
I k = -tb h (b + łi) (2-25) JT no [216]

- naroża zaokrąglonego Zgodnie z normą europejską wartość średnią Rea można stosować przy ocenie
nośności prętów rozciąganych lub ściskanych, a nie należy jej brać pod uwagę
w przypadku elementów zginanych.
/ = i [b2{h - 2 r)+ h 2(b - 2 r )]+ (b2 + h2)+ 4 r2(n - 3)+
2 4 L4 v ’ (2-26) Natomiast w myśl polskich wytycznych obliczania konstrukcji cienkościen­
+ br(n - 2) - hr(n - 4)1 nych z kształtowników giętych na zimno sposób postępowania powinien zależeć
od wpływu wyboczcnia miejscowego ścianek na bezpieczeństwo elementu.
gdzie n = 3,1416. Zmiany cech mechanicznych wyrobu występują nierównomiernie na szero­
kości profilu. Te zmiany koncentrują się głównie przy narożach, a zwłaszcza na
jego odcinkach lukowych w przypadku gięcia na prasach. Przy produkcji na wie-
2.3. W łaściwości wytrzym ałościowe kształtowników loklatkowych giętarkach rolkowych zmiany rozciągają się również na odcinki pła­
skie. Ogólnie rzecz biorąc, zmiany właściwości wyrobów giętych zależą od ro­
Przerabianie na zimno materiału uprzednio walcowanego na gorąco powoduje dzaju urządzenia profilującego, kształtu profilu, gatunku stali, liczby przegięć i wiel­
wzrost granicy plastyczności kształtowników wskutek doprowadzenia w całości kości kątów zaginania w kolejnych fazach profilowania. Dlatego też jest trudno
przekroju lub jego części do odkształceń, przypadających na fazę umocnienia się podać ogólne zależności tych zmian.
stali przy jej rozciąganiu. Wytrzymałość obliczeniową kształtowników, które nie tracą stateczności miej­
W przypadku rur prostokątnych zgodnie z normą europejską [92] podwyższoną scowej, można określić, wykorzystując tylko wzrost granicy plastyczności w ob­
wskutek walcowania lub ciągnienia na zimno granicę plastyczności ustala się jako szarach naroży

Rea= Re + - ^ - ( R m- R e) (2-27) f dk = L Ą + U - ^ j \ f d {2-2.9)

b +h
A V A )
przy czym Rm < Rm oraz Rm < 1,2 7? ,. (2-28)
gdzie:
We wzorach (2-27) i (2-28) symbole oznaczają: f dk - wytrzymałość obliczeniowa kształtownika,
Re - normową granicę plastyczności na rozciąganie dla stali danego gatunku, f dn - wytrzymałość obliczeniowa naroży,
Rm - normową granicę wytrzymałości na rozciąganie dla stali danego ga­ f d - wytrzymałość obliczeniowa materiału wyjściowego,
tunku, An - pole przekroju wszystkich naroży (zakrzywionych części profilu),
t - grubość ścianki, A — całkowite pole przekroju profilu.
b, h - szerokość i wysokość rury. Wytrzymałość obliczeniową naroży ustala się w sposób następujący:
Na rysunku 2-8 podano wykresy podwyższonej, średniej granicy plastyczno­
f —^n fd
ści rur prostokątnych. Wartości obliczono zgodnie ze wzorem (2-27). Wyżarzenie Jdn / sJt
w temperaturze wyższej niż 580°C lub nagrzanie w czasie dłuższym niż 1 h po­ (2-30)
woduje zmniejszenie tych wartości.
 38 Materiały i wyroby Wytwarzanie elementów konstrukcji 39

' D Jeżeli elementy rurowe mają połączenia spawane, to ich nośność należy oce­
mmin
B = 3 6 9 ^ ?m®— 0,819 1,79 niać, biorąc pod uwagę wytrzymałość obliczeniową materiału wyjściowego wg
R.Vmin D (2-31)
y em in j
P N -9 0 /B -0 3 2 0 0 lub materiału przed profilowaniem na zimno.

yt = ll92 ^ ® s — 0,068 (2-32)

V m in
2.4. W ytwarzanie elem entów konstrukcji
gdzie:
Rmmin - minimalna granica wytrzymałości doraźnej materiału wyjściowego, Wytwórnia, wykonująca elementy z rur kolistych, powinna być wyposażona do­
Remia ~ minimalna granica plastyczności materiału wyjściowego, datkowo w urządzenia do specjalistycznego przygotowania końców rur tak, aby
r ,t - promień wewnętrznego zaokrąglenia, grubość ścianki. pracochłonność przeprowadzonych czynności była obniżona i nie wpływała na
Stosowanie wzorów (2-30) do (2-32) jest dopuszczalne, gdy są spełnione koszt konstrukcji. Tymi urządzeniami są zwykle automaty do gazowego cięcia
warunki: rur, piec do nagrzewania końców rur i młot sprężarkowy do ich spłaszczania, przy­
R /* rząd rolkowy do ręcznego gięcia rur, obrotnica do składania i spawania segmen­
> 1,2, - < 7 oraz kąt zaginania a < 120° tów, przyrząd do spawania doczołowego i przyrząd do spawania kołnierzy. Inne
wyposażenie nie różni się od wyposażenia niezbędnego do wytwarzania elemen­
We wzorze (2-29) jako f d przyjm uje się wytrzymałość obliczeniow ą wg tów konstrukcji z kształtowników walcowanych o przekroju otwartym.
PN-90/B-03200 albo też wartość ustaloną na podstawie rozciągania 9 próbek, wy­ Walcowy kształt elementu oraz przestrzenne linie przenikania lub styku w wę­
ciętych z każdej płaskiej ścianki kształtownika. Wartośćf d ustala się wówczas jako złach rur o przekroju kołowym są przyczyną wielu trudności, które ujawniają się
różnicę średniej z prób i dwóch odchyłek standardowych. podczas wytwarzania konstrukcji, zwłaszcza gdy zakład je przygotowujący nie
Wytrzymałość obliczeniową kształtowników, które tracą stateczność miejsco­ jest wyposażony w wymienione wyżej specjalistyczne urządzenia. Rury o prze­
wą, można określić jako jedną z następujących wartości: krojach prostokątnych zostały wprowadzone po to, aby te trudności eliminować.
- wytrzymałość obliczeniową materiału wyjściowego wg PN-90/B-03200, Przygotowanie rur do składania polega na cięciu ich końców odpowiednio do
- wytrzymałość obliczeniową materiału wyjściowego przed profilowaniem na zastosowanego rozwiązania węzła oraz na ukosowaniu brzegów w celu prawidło­
zimno (sposób przeprowadzenia prób i ocena wytrzymałości taka sama jak wego ułożenia spoiny.
przedstawiono przy objaśnieniu f d we wzorze (2-29)), Cięcie rur polega na:
średnią ważoną z wytrzymałości obliczeniowej pasm kształtowników wg - przycinaniu w kierunku długości z pewnym przybliżonym dopasowaniem,
wzoru
- frezowaniu,
- ręcznym cięciu gazowym, przy czym krzywe cięcia są znakowane na rurze za
fd= (2-33) pomocą wzornika (nie zalecane dla rur kolistych),
' T .A. p - przycinaniu za pomocą automatu do cięcia gazowego rur kolistych bez wzor­
1
ników (rys. 2-9).
gdzie:
Do przecinania kształtowników pustych należy stosować przecinaki tarczowe
f dp ~ wytrzymałość obliczeniowa, ustalona dla każdego płaskiego pa­ lub palniki gazowe. Płaszczyzny powstające w wyniku cięcia szybkobieżnymi prze­
sma kształtownika,
cinakami tarczowymi są gładkie i po wygładzeniu krawędzi nie wymagają dodat­
A - przekrój płaskiego pasma kształtownika,
kowej obróbki mechanicznej. Taka obróbka jest natomiast konieczna po cięciu
p - liczba płaskich pasm kształtownika.
gazowym, gdyż brzegi są na ogól sfalowane wskutek miejscowych wyżłobień oraz
W przypadku gdy kształtownik traci stateczność w sposób lokalny, może nie nie zawsze równomiernego prowadzenia palnika. Do przecinania kształtowników
dochodzić do wykorzystania wyższej granicy plastyczności w narożach częścio­ pustych nic należy stosować nożyc uniwersalnych. Dotyczy to nawet wyrobów
wo, a nawet całkowicie. Dlatego jest bezpieczniej to miejscowe podwyższenie o małych wymiarach przekroju poprzecznego ze względu na możliwość deforma­
nośności cech mechanicznych pomijać przy ocenie nośności elementu. cji profilu.
40 Materiały i wyroby Wytwarzanie elementów konstrukcji 41

Brzegi ścianek kształtowników pustych można ukosować na frezarkach lub Tablica 2-3
M aksym alne śred n ice r u r sk rato w an ia p rzy p łaskim p rzy cin an iu
za pomocą palników gazowych, wyposażonych w tzw. zmechanizowany posuw.
Średnica
U wagi
pasa d0
mm ___
60.3
76.1
88,9
101.6
114.3
133.0
139.7
150.0
168.3
193.7
219.1
244.5
273.0
323.9
355.6
Rys. 2-9. A utom at do ciecia gazo­
406.4
wego i ukosow ania [25] Uwaga: Jeżeli średnica pasa d0 < 57,0 mm. to nie należy rur
457.0
508.0 skratowania przycinać płasko______________________________
Cięcia płaskie można stosować tylko przy łączeniu rur małych średnic z rura­
mi średnic znacznie większych. Kombinowane przycinanie (rys. 2-10) jest do­ Tablica 2-4
W arunki cięcia n a auto m acie RB120A |2 5 |
puszczalne pod warunkiem przestrzegania zasad cięcia płaskiego.
Rodzaj cięcia Rysunek Graniczne warunki cięcia
d0 = 25 ■!- 180 mm (250 mm )

Płaskie cięcie doczołowe & 5 = 6 0 -9 0 °

y = 0 + 30°

d0 = 25 - 180 mm (250 mm)

a = 30 - 90“
Płaskie cięcie pod kątem
Rys. 2-10. U proszczone sposoby płaskiego przycinania prętów skratow ania; a) prostopadle, b) dw ukrotne,
c) trzykrotne
3 5 = 6 0 - 150°
7 = 0 - 3 0 ° _______________
d0 = 2 5 - 180 mm
Wymiary słupków podano w tabl. 2-3; spełniają one warunki zestawione na ry­ Skośne wycięcie 0 = 0 -9 0 °
sunku, a zostały wyznaczone ze wzoru
« = 45 - 90°

d0 > 0,08r/,2 + 3 dn = 25 - 420 mm

Cięcie z dopasowaniem </, = 20 - 228 mm

przy czym symbole należy przyjmować wg tabl. 2-3 w mm.
pod kątem
0 ^ =90°
Przy frezowaniu rury dołączone w węzłach przylegają bardzo dokładnie. Ten
a™, = 20 - 40°
sposób nie jest jednak zalecany, gdyż przy średnicach większych niż 60 mm jest
zbyt kosztowny. Ręczne cięcie gazowe trwa długo i jest pracochłonne. Dlatego od
W ycięcie rur d0 = 25 - 180 mm (250 mm )
ponad 50 lat jest stosowane cięcie automatyczne z ukosowaniem brzegów. Przy­
kładow o w tabl. 2-4 przedstaw iono graficznie warunki cięcia na autom acie « = 6 0 -9 0 "
RB120A.
42 Materiały i wyroby Wytwarzanie elementów konstrukcji 43

T ablica 2-4 cd. sposób zasklepić kuliście na tokarce. Obracany koniec rury jest nagrzewany
Rodzaj cięcia Rysunek
do temperatury białego żaru. Jako źródło ciepła stosuje się silny strumień z pal­
Graniczne warunki cięcia
d„ - 25 - 180 mm
nika acetylenowego. Kuliste zasklepienie jest formowane wskutek nacisku prę­
M im ośrodowe przyleganie d i = 25 - 60 mm
ta, wprawianego w ruch dzięki obrotowi podłużnego lub poprzecznego wrze­
rur pod kątem ciona. Szczelinę w kulistym zasklepieniu wykonuje się palnikiem acetyleno­
a = 30 = 90“

/ = 0 - 6 0 mm
wym.
Połówki kul, które po zespawaniu stanowią przekładki w węzłach, kształtuje
się, kując je w prasach. Aby nie dochodziło do pęknięć, stal powinna wykazywać
Końce rur kolistych najprościej jest częściowo lub całkowicie spłaszczyć na
dobrą tłoczność. Przykład uformowanych półkul przedstawiono na rys. 2-13.
małych prasach lub za pomocą młotów kuziennych. Części podlegające kuciu
W celu identyfikacji gotowych kul i zasklepionych prętów, zwłaszcza przy
powinny być nagrzane do temperatury ciemnoczerwonego żaru (od 540°C do
jednakowych ich średnicach zewnętrznych i różnych grubościach ścianek, należy
650°C), a po wyjęciu z pieca bezpośrednio poddane spłaszczaniu. Małe pęknię­
je składować w oddzielnych koszach lub stelażach, zaopatrując w przywieszki z od­
cia, które mogą pojawić się wzdłuż brzegów lub w części spłaszczonej, mogą być
powiednim oznaczeniem. Lepszym sposobem jest jednak oznaczenie każdego ele­
naprawione w wyniku ich zaspawania, jednak pod warunkiem, że te uszkodzenia
mentu paskiem farby o kolorze stosowanym w danej wytwórni jako symbol gru­
nie występują na obszarze linii łączników, przenoszących w złączu maksymalną
siłę wewnętrzną (por. rys. 2-11). Takie pęknięcia mogą powstawać, gdy iloraz bości ścianki.
zewnętrznej średnicy rury i grubości jej ścianki jest mały {dJtQ< 15). W przypad­
ku prętów konstrukcji nośnych nachylenie spłaszczenia powinno wynosić co naj­
mniej 1:4, a w przypadku elementów drugorzędnych 1:2.
Końce rur (przykłady przedstawiono na rys. 2-12) można w najprostszy

Rys. 2-13. Uform ow ane półkule 7. blach do połączeń

w ęzłow ych

Rys. 2 -1 1. Pęknięcia dopuszczalne do napraw y przy

spłaszczeniu ruty: I - pęknięcie do zespa-
wania, 2 - linia łączników przenoszących
m aksym alną silę w złączu
Rys. 2-12. Rury z końcam i przygoto­
wanymi do składania [174]
Poszczególne części przed ich spawaniem należy składać w element (np.
wiązar dachowy) według zasad znanych z produkcji elementów z konwencjo­
nalnych kształtowników o przekroju otwartym, stosując uchwyty, wzorniki (sza­
blony) i obrotniki dostosowane do typu i wymiarów konstrukcji oraz kształtu
i wymiarów kształtowników pustych. Pewne utrudnienia mogą pojawić się w ko­
lejności składania części (np. krzyżulców i słupków kratownicy) w zależności
od rozw iązania węzłów. Tak jest najczęściej, gdy stosuje się skratowanie przed­
stawione na rys. 2-14, a średnice krzyżulców są na tyle duże w stosunku do śred­
nicy pasa, że węzeł jest ukształtowany przez wzajemne ich nachodzenie na sie­
bie. Wówczas krzyżulec ściskany częściowo nakrywa krzyżulec rozciągany. Je­
żeli najpierw złoży się i zespawa krzyżulce rozciągane, to następnie między te
pręty i pasy nie można już wprowadzić ściskanych krzyżulców z rur kolistych.
Obecnie wszystkie krzyżulce kratownicy są składane równocześnie i łączone
z pasami spoinami sczepnymi. Spoiny w węźle są wykonane wokół tak złożo­
nych rur, wskutek czego zakryty odcinek nie jest przyspawany do pasa. Według
 44 Materiah i wyroby
badań Sammeta [222] nośność węzłów bez spoiny w miejscu zakrytym nie jest
mniejsza od nośności węzła o spoinach wykonywanych na całym obwodzie rur
skratowania.
Rys. 2-14. U trudnienia przy składaniu kratow nicy
o węzłach z krzyżulcami częściowo nakła­
dającymi się
Jeżeli istnieją obawy co do słuszności takiego postępowania, to można temu
zaradzić, stosując jeden z podanych niżej sposobów.
1. W krzyżulcu ściskanym, nachodzącym na krzyżulec rozciągany, wycina się
okienko, wykonuje spoinę na odcinku zakrytym, a następnie dokonuje napra­
wy elementu zdefektowanego. Są to działania pracochłonne i kosztowne,
a równocześnie nieprawidłowe, gdyż w ich wyniku do konstrukcji są dodat­
kowo wprowadzane naprężenia spawalnicze.
2. Węzeł kształtuje się na tak dużym mimośrodzie ujemnym prętów skratowa­
nia względem pasa, że jest możliwe wykonanie spoiny najpierw wokół krzy-
żułca rozciąganego w jego styku z pasem, a następnie wokół krzyżulca ści­
skanego dookoła jego styku z krzyżulcem rozciąganym.
Do składania elementów płaskich z rur są stosow ane zwykle takie same
urządzenia jak do ich składania z innych kształtowników walcowanych. Do­
bór rodzaju urządzenia, to je s t rusztu m onterskiego lub obrotnicy, zależy
przede w szystkim od tego. w jakim stopniu w ykonyw ana konstrukcja jest
powtarzana.
Jest pożądane, aby spoiny sczepne rozmieszczać w regularnych odstępach
na całym obwodzie rury przygotowanej do spawania. Przy małych wymiarach
przekroju poprzecznego wystarczy wykonać dwie takie spoiny (rys. 2-15). Na­
leży pamiętać, że wówczas grubość ścianki rury ukośnie rozmieszczonej jest
również mała, tak więc grubość spoiny sczepnej powinna odpowiadać grubości
przewidzianej dla spoiny nośnej danego węzła, gdyż stanie się ona częścią złą­
cza bez przetopienia ściegu graniowego, co występuje, gdy spoiny są grube,
a więc wykonywane jako wielowarstwowe. Przy dużych wymiarach liczbę spo­
in sczepnych należy zwdększyć do czterech, a umieszczać je w pobliżu naroży,
aby następnie na nich układać ściegi spoin nośnych. Liczbami rzymskimi ozna­
czono kolejność układania odcinków spoin. Umieszczono te liczby w pobliżu
miejsca, w którym rozpoczyna się układanie odcinków; strzałki wskazują kieru­
nek narastania warstwy spoiny.
Wytwarzanie elementów konstrukcji 45
Rys. 2-15. K o lejn o ść u k ład an ia spoin w w ęzłach
z ru r: a) k o listy c h , b) p ro sto k ą tn y c h ;
1 / III / - m iejsca ułożenia spoin sczepnych
1 III
Przy układaniu spoin odcinka II, zwłaszcza gdy pręt skratowania wykonano
z rury prostokątnej, mogą wystąpić utrudnienia, jeżeli kąt nachylenia elementu
dołączonego jest mniejszy niż 60°. Wykonanie spoiny o pełnej wytrzymałości jest
łatwe, gdy krzyżulec jest nachylony pod kątem od 60° do 90°. Gdy ten kąt wynosi
od 40° do 60°, nie jest możliwe prowadzenie elektrody o prawidłowym nachyle­
niu, jak również jest utrudnione wykonanie ściegu graniowego z powodu ograni­
czonego dostępu do węzła. Wytrzymałość spoiny wykonanej w takich warunkach
jest obniżona.
Należy również pamiętać, że wskutek braku dostępu do miejsc zakrywanych
przez drugi krzyżulec nie można odcinków spoin układać wg kolejności wskaza­
nej na rys. 2-15. Wówczas przy krótszych odcinkach należy spawać w taki spo­
sób. aby momenty od naprężeń spowodowanych skurczem stopniowo redukować.
Po spełnieniu omówionych wskazań uzyskuje się połączenie, w którym napręże­
nia spawalnicze są najmniejsze z możliwych.
W złączach rur o przekroju kołowym spoiny układa się w rowkach, których
kąt ukosowania brzegu zmienia się w kierunku długości spoiny. Równocześnie
powierzchnia rowka od strony pasa jest wypukła (walcowa). Stwarza to również
pewne utrudnienia, zwłaszcza przy wykonywaniu spoin jednowarstwowych. Z tych
względów jest pożądane używanie spawarek z regulatorem zdalnym.
Przy składaniu kratownic przestrzennych, w których rozstaw pasów powinien
być dokładnie ustalony, zaleca się stosować obrotnice. Dzięki temu unika się wy­
konywania rusztowań oraz bardzo przyspiesza obracanie elementów w celu uzy­
skania położenia elementu w pozycjach najdogodniejszych do spawania.
Rys. 2-16. Przygotowanie rowka do spawania doczo­
łowego rur: a) fragment przekroju styku,
b) podkładka z cienkiej blachy; I - pra­
w idłow e miejsce ułożenia spoiny sczep­
nej, 2 - nieprawidłowe m iejsce ułożenia
46 Materiały i wyroby
Na rysunku 2-16 pokazano sposób przygotowania rowka do spawania do­
czołowego dwóch rur o tych samych wym iarach wewnętrznych i grubościach
różniących się nie więcej niż 4 mm. Jeżeli ścianka rury ma grubość do 5 mm.
to ukosowanie jej brzegu jest zbędne, gdyż przy cięciu prostopadłym do osi
rur wystarcza tylko ich rozsunięcie i utworzenie szczeliny (około 3 mm). Je­
żeli grubość ścianki rury wynosi od 5 do 13 mm, to brzegi należy ukosować
m echanicznie, a jeżeli więcej - palnikiem gazowym. Do prawidłowego ułoże­
nia warstwy graniowej spoiny jest niezbędne przygotow anie w złączu pod­
kładki z cienkiej blachy, dobrze dopasowanej do wew nętrznego kształtu rury
kolistej lub prostokątnej. Grubość blachy, z której wykonano podkładkę, po­
winna być tak dobrana, aby została stopiona podczas układania ściegu granio­
wego. Szerokość paska przeznaczonego na podkładkę powinna równać się
czterem grubościom ścianki łączonej rury, lecz nie pow inna wynosić więcej
niż 50 mm. Takie przygotowanie podkładek jest szczególnie ważne, gdy kon­
strukcja jest poddana obciążeniom dynamicznym lub gdy zastosowano rury ze
stali o podwyższonej wytrzym ałości.
Rozwiązanie podane na rys. 2-16 należy zmodyfikować, gdy w styku do­
czołowym są łączone rury o tych samych wymiarach zewnętrznych, lecz o róż­
nej grubości ich ścianek. W ówczas od strony grani ma miejsce skokowa zmiana
grubości spoiny. Zwykle różnica grubości ścianek nie jest zbyt duża i wynosi od
3 do 6 mm. Podkładka pokazana na rys. 2-16 b powinna w takim styku um ożli­
wić wykonanie prawidłowego styku graniowego, co jest realne, gdy wprowadzi
się dodatkową opaskę z cienkiej blachy między podkładkę a rurę, której ścianki
mają mniejszą grubość.
Jest celowe również użycie podkładek ceramicznych, które mają łagodne,
wyprofilowane przejście i umożliwiają ułożenie warstwy graniowej spoiny przy
powiększeniu szczeliny między łączonymi rurami.
Styki doczołowe rur, w których skok grubości spoiny wynosi więcej niż 4 mm,
nie są zalecane do stosowania w konstrukcjach obciążonych dynamicznie.
Podkładki należy łączyć z rurami w sposób pokazany na rys. 2-16 a. Wystar­
czy ułożyć spoiny sczepne przy dwóch przeciwległych ściankach kształtownika.
Zaleca się układać spoiny sczepne wg pozycji 1 z rys. 2-16, gdyż wówczas są one
przetopione przy układaniu warstwy graniowej i stają się jednolitym składnikiem
spoiny czołowej. Ułożenie spoiny sczepnej wg pozycji 2 (możliwe przy bardzo
dużych wymiarach rury) nie jest zalecane.
Na rysunku 2-17 pokazano przekroje spoin czołowych w złączu pasa i pręta
skratowania z rur jednakowej szerokości. Ze względu na kształt rowka na sku­
tek zewnętrznego wyokrąglenia naroża spoina ma kształt rozmyty. Jeżeli rura
skratowania ma ścianką tej samej grubości co rura pasa, to w grani odstęp jest
mały i pierwsza warstwa stopiwa podczas układania nie wypływa do wnętrza
Wytwarzanie elementów konstrukcji 47
pustego kształtow nika. W ówczas jednak grubość spoiny jest m niejsza od gru­
bości ścianki a u < i, = tQi taką spoinę należy uważać za niepełną. Natomiast
jeżeli rura skratowania ma ścianką grubości mniejszej niż rura pasa, to w grani
odstęp jest duży. W celu dobrego ułożenia pierwszej warstwy należy dać pod­
kładkę z cienkiego pręta okrągłego. W skutek przetopienia tego pręta spoina
uzyskuje grubość rów ną grubości ścianki aw= t ] < tQi taką spoinę uważa się za
pełną.
Rys. 2-17. Spoiny czołow e w połączeniu pasa i słup­
ka (krzyżulca) z rur prostokątnych o jed ­
nakowej szerokości: a) niepełna, b) pełna
z dodatkow ą w kładką pręta okrągłego (1)
Kształtowniki wydrążone, ciągnione na zimno z rur o przekroju kołowym
doznają w całym przekroju odkształceń plastycznych z powodu wejścia podczas
walcowania w obszar umocnienia stali. Spawanie przyspiesza starzenie się mate­
riału w strefie wpływu ciepła i powstanie tzw. kruchości niebieskiej. To z kolei
sprzyja kruchemu pękaniu w złączu. Przepisy polskie nie regulują tego zagadnie­
nia. W zasadzie rury ciągnione mają niezbyt grube ścianki i wówczas niebezpie­
czeństwo nagłego zniszczenia jest raczej niewielkie. Konstrukcje spawane z ta­
kich rur nie powinny przenosić obciążeń dynamicznych.
Przyspieszone starzenie pojawia się również przy spawaniu kształtowników,
produkowanych w wyniku zaginania na prasach lub giętarkach rolkowych. Złącze
spawane zachowuje się w bezpieczny sposób wówczas, gdy zewnętrzny promień
zaokrąglenia przy gięciu na zimno spełnia warunek
gdzie:
r - zewnętrzny promień zaokrąglenia kształtownika,
t - grubość jego ścianki,
Rc - granica plastyczności stali w MPa.
Spoina może być wówczas usytuowana w strefie zgniotu lub w przylegają­
cym do zaokrąglenia paśmie szerokości 51. W wytycznych zagranicznych sfor­
mułowano bardziej ostre warunki niż zapisane we wzorze (2-34) podanym za
PN-90/B-03200. Zestawiono je w tabl. 2-5.
48 Materiały i wyroby

Tablica 2-5
W aru n k i bezpiecznego sp aw ania w obszarze odkształceń plastycznych na zim no

r
/. mm Stal gatunku
t
2 10 > 16 St3SY, SG S, I8G 2A w wyrobach, które poddano normalizowaniu po
< 12 profilowaniu na zim no, lecz przed spawaniem konstrukcji
>3
<8 St3SY, SGS, I8G2A
2 1,5
Zasady
<4 St3SX. St3SY, SG S, 18G2A

Jeżeli podane warunki nie są spełnione, to może nastąpić pęknięcie, jak poka­
zano na rys. 2-18. Skłonność do tworzenia się rys ujawnia sięjuż podczas spawa­
nia. Elementy z tak uszkodzonymi połączeniami powinny być usunięte.
Rys. 2-18. Rura prostokątna o grubej ściance i ma­
łym prom ieniu zaokrąglenia: a) w idok
kształtow nika, b) fragment naroża z rysą;
I - ścieg spoiny w obszarze odkształceń
plastycznych na zim no
Ze względu na to, ze rury koliste, a przede wszystkim rury prostokątne są
wyrobami droższymi niż inne kształtowniki walcowane, przy wytwarzaniu ele­
mentów dużych obiektów lub o dużej masie jest właściwe zamawiać rury o długo­
ści dokładnej, aby w jak największym stopniu redukować ilość odpadów, powsta­
jących podczas kształtowania węzłów.
Wyroby pokryte warstwą gruntującą mogą być składowane na zewnątrz na
otwartej przestrzeni na podłożu utwardzonym. Kształtowniki dostarczone z tym­
czasową warstwą antykorozyjną wymagają mniej pracy przy czyszczeniu przed
spawaniem.
obliczania
elem entów
3.1. Uwagi ogólne
Ogólne zasady obliczania i wymiarowania stalowych konstrukcji z rur są na ogół
takie same jak w przypadku konstrukcji z innych kształtowników walcowanych na
gorąco, jeżeli nie brać pod uwagę tak specjalnych konstrukcji jak kominy, rurociągi,
maszty, wysokie słupy (np. oświetleniowe) itp. Istotna różnica między elementami
konstrukcji z rur i pozostałych kształtowników walcowanych na gorąco polega przede
wszystkim na kształtowaniu połączeń, ocenie ich bezpieczeństwa i wytwarzaniu.
Profil rurowy (zamknięty) jest przyczyną powstawania wielu specyficznych różnic.
Dotyczą one przyjmowania obciążeń, oceny nośności, sztywności i stateczności
zarówno przekrojów pustych, jak i wypełnionych betonem, zachowania się elemen­
tów pod obciążeniami dynamicznymi lub zmęczeniowymi. Rozwój wiedzy powo­
duje, że te różnice są wyodrębniane i uwzględniane w ocenie bezpieczeństwa ele­
mentów konstrukcji, jak też w procesie ich wytwarzania w celu obniżenia kosztów.
W żadnym przypadku nic powinno to być powodem zwiększania nakładu pracy
projektanta, pozwala natomiast dodatkowo obniżyć zużycie stali.
Niniejszy rozdział jest poświęcony zagadnieniom specyficznym dotyczącym kon­
strukcji z rur. Zasady obliczania i projektowania, które są wspólne dla wszystkich bu­
dowlanych konstrukcji stalowych, nie są tu omawiane, gdyż wiedzę na ten temat Czy­
telnik może znaleźć w monografiach i podręcznikach budownictwa stalowego.

3.2. Obciążenia
Obciążenia konstrukcji rurowych należy przyjmować zgodnie z PN-82/B-02000,
PN-82/B-02001, PN-82/B-02003, PN-86/B-02005, PN-80/B-02010, PN-77/B-02011
oraz PN-86/B-02015.
50 Zasady obliczania elementów Obciążenia 51

W przypadku konstrukcji z rur znajdujących się na otwartej przestrzeni zacho­

dzi konieczność ustalenia obciążenia wiatrem poszczególnych elementów o prze­ wwwc
kroju kołowym lub prostokątnym. Wówczas przepisy, dotyczące całych obiektów
budowlanych, nie mogą być stosowane w tej części, która dotyczy współczynnika
oporu aerodynamicznego. Z doświadczeń wiadomo, że ten współczynnik zależy od
średnicy (boku) rury i stopnia, w jakim jest ona narażona na działanie wiatru.
Norma PN-77/B-02011 reguluje to zagadnienie. Współczynnik oporu jest
>d > W \\W ^ •n\ \ n\'CC- Rys. 3-3. Ustalenie współczynnika smukłości rury
podany bez podziału na parcie i ssanie, co nie ma wpływu na obciążenie rur nawet
dużych średnic (boków).
Wartość współczynnika k określa się:
- dla rur o przekroju kołowym:
k = 0,5 - 0,25 • lg I/A, gdy dyj0,]qkCe < 0,5(prosta 1) (3-2)

k = 0,67 —0,18 • lg 1/A, gdy d j0 ,\q kCe> 0,5 (prosta 2) (3-3)

dla rur o przekroju prostokątnym (także o przekroju kwadratowym):
k = 0,26 - 0,38 • lg 1/A (prosta 3) (3-4)
przy czym:
A - współczynnik smukłości rury (por. rys. 3-3),
d - średnica rury kolistej, bok rury kwadratowej lub większy wy­
Rys. 3-1. Wykres współczynnika k we wzorze (3-1) dla rur kolistych (opis w tekście) miar przekroju rury prostokątnej,
qk - charakterystyczne ciśnienie prędkości wiatru, w Pa,
Wyznacza się go ze wzoru Ce - współczynnik ekspozycji (por. PN-77/B-02011).
C=*C (3-1) Natomiast wartość współczynnika oporu aerodynamicznego pręta nieskoń­
gdzie: czenie wiotkiego ustala się jak podano niżej:
C_ współczynnik oporu aerodynamicznego pręta nieskończenie wiotkiego, - dla rur o przekroju kołowym:
k współczynnik ustalany z rys. 3-1 lub 3-2 w zależności od współczyn­
C .= l,2 , gdy d yj{)\q kCe < 0.5
nika smukłości rury A (rys.3-3) lub z odpowiednich wzorów.
O = M 5 - 0 , 5 d p , l q kCe , gdy 0 ,5 < d ^ 0 ,\q kCe <1,5

O r °>7> gdy d yj0,\qkCe > 1,5

- dla rur o przekroju kwadratowym:
C = 2,0
- dla rur o przekroju prostokątnym:
0 = 2,1, gdy kierunek działania wiatru jest prostopadły do szerszej ścianki,
O r 0,75, gdy kierunek działania wiatru jest prostopadły do węższej ścianki.
Wartości podane w PN-77/B-02011 dla O odnoszą się do rury prostokątnej
Rys. 3-2. Wykres współczynnika k wc wzorze (3-1) dla rur prostokątnych (opis w tekście) o stosunku szerokości boków 1:2.
52 Zasady obliczania elementów Modele analizy 53

krytycznym. Wykorzystuje się tu warunki zapewnienia zdolności do obrotu, zapisy­

3.3. M odele analizy wane w postaci smukłości płytowej A = b/t (gdzie b - szerokość płaskiej ścianki, t -
W metodzie stanów granicznych, zalecanej przez PN-90/B-03200 [204] do obli­ grubość tej ścianki).
czania bezpieczeństwa budowlanych konstrukcji stalowych, stosuje się zwykle Przekroje klasy 1 (plastyczne) m ogą osiągać nośność uogólnionego przegubu
następujące metody analizy [31], [34]: plastycznego, a w stanie pełnego uplastycznienia przy zginaniu wykazują zdol­
- sprężystej pierwszego rzędu, ność do obrotu, niezbędną do plastycznej redystrybucji momentów zginających.
- bifurkacyjnej analizy stateczności (wraz z analizą nośności nadkrytycznej), Przekroje klasy 2 (plastyczne częściowo) mogą osiągać nośność uogólnione­
- sprężystej drugiego rzędu, go przegubu plastycznego, lecz wskutek miejscowej niestateczności plastycznej
- niesprężystej pierwszego rzędu. wykazują ograniczoną zdolność do obrotu, uniemożliwiającą pełną, plastyczną
redystrybucję momentów zginających.
W metodach tych przyjęto modele zachowania się prętów w założeniu sprę­ Przekroje klasy 3 (sprężyste) charakteryzują się tym, że co najmniej ekstre­
żystego lub niesprężystego (plastycznego) stanu deformacji i naprężeń. Do oceny malnie wytężone włókna strefy ściskanej osiągają granicę plastyczności, jednak
bezpieczeństwa elementów ramowych (także belek) z rur są wykorzystywane bez możliwości dalszego pełnego uplastycznienia przekroju.
wszystkie wymienione metody (najrzadziej analiza niesprężysta pierwszego rzę­ Przekroje klasy 4 (sprężyste częściowo) tracą nośność przy największych na­
du). Ocenę bezpieczeństwa elementów kratowych z rur przeprowadza się tylko za prężeniach ściskających lub przy średnich naprężeniach stycznych, mniejszych niż
pomocą dwóch pierwszych metod (por. [34]). granica plastyczności przy zginaniu (ściskaniu) lub granica plastyczności przy ści­
Do celów praktycznych w PN-90/B-03200 zaleca się stosowanie czterech pro­ naniu. W tych przekrojach może dokonywać się nadkrytyczna redystrybucja naprę­
cedur projektowania (tabl. 3-1) związanych z oceną czterech klas przekrojów. żeń normalnych w granicach ustalonej dla nich zdolności tego przekroju do obrotu.
Zachowanie się prętów w istotny sposób różni się w zależności od klasy prze­
Tablica 3-1
kroju. W związku z tym prętom przypisuje się odmienne modele analizy w prostych
P ro c ed u r)’ p ro jek to w an ia i klasy przekrojów
lub złożonych stanach naprężenia. Także konstrukcje, które są układami prętów o róż­
Klasa przekroju
1 2 3 4
nych klasach przekrojów, zachowują się odmiennie. Wprowadzenie klas przekro­
N ośność pełnego pełnego sprężystego sprężystego jów umożliwia ścisłe powiązanie metod analizy z kształtowaniem geometrycznym
elem entu uplastycznienia uplastycznienia przekroju przekroju elementów i pozwala na zwarty zapis procedur projektowania konstrukcji.
określona przekroju przekroju poprzecznego przy poprzecznego
z warunku poprzecznego przy poprzecznego wystąpieniu plasty­ przy w ystąpieniu
Graniczne wartości smukłości płytowej, odpowiadające poszczególnym kla­
pełnej zdolności do przy ograniczonej cznego naprężenia niestateczności som przekrojów, zestawiono w tabl. 3-2 w odniesieniu do rur o przekroju koło­
obrotu zdolności do obrotu w skrajnym włóknie miejscowej wym lub prostokątnym. W przypadku przekrojów innych kształtowników, rzadko
Rozkład a ----- ¿F—--- w tej monografii omawianych, analogiczne warunki graniczne należy przyjmo­
naprężeń R. R. R. 6,-R.
wać z tabl. 6, zamieszczonej w PN-90/B-03200. Znaczenie symboli v oraz K, na­
/ /
w przekroju
i zdolność do
R,
leży przyjmować wg p. 3.4.2.
obrotu R. R, R.
Przekroje nie spełniające wymagań klasy 3 są zaliczane do klasy 4. Zdolność
Procedura oceny
naprężeń przekroju do obrotu przy zginaniu zależy od sposobu podparcia podłużnych brze­
w przekroju plastyczna plastyczna sprężysta sprężysta gów ścianki i od rozkładu w niej naprężeń normalnych.
poprzecznym Przy czystym ścinaniu należy rozpatrywać możliwość wystąpienia lub nie-
Procedura oceny
nośności
wystąpienia utraty stateczności miejscowej przekroju czynnego przy ścinaniu. Je­
plastyczna sprężysta sprężysta sprężysta
granicznej żeli smukłość płytowa
elementu
A = — < 70e albo A = - < 7 0 e (3-5)
W celu umożliwienia przeprowadzenia obliczeń zgodnie z zasadami formu­ t t
łowanymi w analizie wspomnianych uprzednio metod pręty dzieli się obecnie na gdzie symbole d, h oraz t zestawiono w tabl. 3-2, to przekroje poprzeczne rur
klasy i narzuca się ich przekrojom poprzecznym takie wymogi wymiarowe, aby kolistych i prostokątnych są zaliczane do klasy 1, 2 lub 3. Jeżeli powyższe warun­
analizę można było prowadzić w stanie sprężystym lub plastycznym, a także nad- ki nie są spełnione, to przekroje rurowe zalicza się do klasy 4.
54 Zasady obliczania elementów Elementy obciążone w sposób przeważająco statyczny 55

Tablica 3-2 - klasy 2 wartości sił wewnętrznych układu należy wyznaczać w stanie spręży­
G ran iczn e w arto ści sm uklości płytow ej przekrojów rurow ych |204J
stym, a nośność przekroju można oceniać przy jego uplastycznianiu się,
- klasy 3 wartości sił wewnętrznych układu i nośność przekroju należy ustalić
w stanie sprężystym,
Przekrój klasy 4 wartości sił wewnętrznych układu należy wyznaczyć w stanie spręży­
stym. a nośność przekroju ustalić z uwzględnieniem utraty stateczności ścia­
nek lub jego nośności nadkrytycznej.
K lasa przekroju ściskanie i / lub zginanie
'd
1 max |= 5 0 e 2
3.4. Elementy obciążone
d
2 max = 70e2
. i w sposób przeważająco statyczny
3 max = l0 0 e 2
(7 3.4.1. Nośność i sztywność
f 2 = 215 fd, M Pa 165 180 210 225 305
3.4.1.1. Zginanie. Pręty zginane, wykonane tylko z rur o przekroju kołowym, są
fd i 1,30 1,19 1,02 0,96 0,70
szerokość rury spotykane rzadko, gdyż taki profil nie wykazuje korzystnych cech przy zginaniu.
b< h Jednak odznacza się on pewnymi zaletami przy zginaniu ukośnym, które w przy­
padku dwuteowników lub ceowników jest niekorzystne, przy kolistych zaś rurach
Przekrój
sprowadza się do zginania jednokierunkowego.
Niemniej jednak zamiast rur kolistych należy stosować rury prostokątne. Bel­
ki z takich rur mają mniej zalet niż pręty z dwuteowników walcowanych na gorą­
KJasa przekroju środnik zginany
środnik zginany środnik ściskany co. lecz różnice nie są tak wielkie, jak się to często sądzi. Aby przeanalizować tę
i ściskany
W
= sprawę, ustalono bezwymiarowy wskaźnik , który zależy od:
Rozkład naprężeń
w stanie plastycznym
=
©1
OC=0.5
JC
& 8
ot = 1 =
B
i W
hA
wskaźnika wytrzymałości przekroju względem osi głównej środko­
wej x-x,
fh \ ( h \_ 23e A - pola przekroju poprzecznego,
\j Y 65e
i
- 2ie
J
i t
i h i_
a -Ja
25c
h — wysokości kształtownika.

(r> 7l£
(*)■
25c
l J
l a ja
Na podstawie wzorów podanych w rozdz. 2.2 dla rury prostokątnej o ostrych
narożach będzie:
.c* =
Rozkład naprężeń © © bh2 bX ) f, b ,k \
1- 1 1
sz
w stanie sprężystym P 8 W =-
X
oraz A - b h 1—-3-4-
ot = 0.5 = OC= l 6
V
h/r l bh )
(42 - I4 v )r skąd po wprowadzeniu dodatkowych oznaczeń

L . MPa
(*)= 105f

205
[ij-
28e

295
*2
305
n =—
B hi = i1 2i y = —K = ,1 2t oraz y 3 = ~ .1-----
6/
215
215 b b ' h h h
V fd E 1,02 1,00 0.85 0,84 oraz po przekształceniach uzyskuje się
] + 3ó_6/
Na podstawie tabl. 3-2 przyjmuje się, że dla elementów o przekrojach: Ł - i +^ h - 1
klasy 1 wartości sił wewnętrznych układu można wyznaczać przy plastycznym hA~ 6 l+b_2t ~ 6 \-P y (3-6)
wyrównaniu momentów, a nośność przekroju przy jego uplastycznianiu się. h h
56 Zasady obliczania elementów' Elementy obciążone w sposób przeważająco statyczny 57

Znaczenie symboli należy przyjmować wg rys. 2-6. Skąd dla rur cienkościennych:
W przypadku rury kwadratowej - prostokątnych apl = 1.25 (zaleca się wartość = 1,20),
- kolistych apl = 1,13.

s -H K " * « ')
natomiast rury o profilu kołowym

TT = \ i l ~~7 I (3-8)
hA d
gdzie d - zewnętrzna średnica rury.
Wzory od (3-6) do (3-8) posłużyły do sporządzenia poglądowych wykresów
Wx . . .
wskaźnika — . którego wartości podano w odniesieniu do ilorazu t/h na rys. 3-4 dla:
1 - dwuteowników europejskich (r - grubość środnika),
2 - dwuteowników normalnych ( t - grubość środnika),
3 - rury kwadratowej,

4 - rury prostokątnej o stosunku boków —= 0.6,

h
5 - rury prostokątnej o stosunku boków —= 0,4,
h
6 — rury kolistej.
Wt
Jeżeli wskaźnik — przyjąć jako miernik efektywności różnych profilów przy
hA
zginaniu od obciążenia przyłożonego w płaszczyźnie większego oporu, to z rys. Wx
Rys. 3-4. Poglądowe w ykresy wskaźnika ^ ^ Rys. 3-5. Poglądowe w ykresy wskaźnika
3-4 wynika, że w przypadku rur cienkościennych wartość tego wskaźnika jest dość hA
(opis w tekście) (opis w tekście)
bliska wartości osiąganej dla dwuteowników.
Rozumując w podobny sposób, sporządzono poglądowe wykresy wskaźnika Sprawdzając bezpieczeństwo belki poddanej czystemu zginaniu, należy brać
Wy pod uwagę warunki:
~ , którego wartości wyznaczono dla tych samych profilów co na rys. 3-4, a przed­
M M .
stawiono je na rys. 3-5. Ten wskaźnik można przyjąć jako miernik efektywności <1 lub <1 (3-9)
profilu przy zginaniu od obciążenia przyłożonego w płaszczyźnie mniejszego oporu. *Pl ^ R tyl.M/tr M Ry
Jak łatwo przewidzieć, stosowanie rur cienkościennych przy takim zginaniu jest gdzie:
znacznie korzystniejsze niż dwuteowników. Spośród rur poddanych takiemu zgi­ M - moment obliczeniowy w sprawdzanym przekroju belki,
naniu materiał jest najkorzystniej rozłożony w rurze o przekroju prostokątnym, Mr - nośność obliczeniowa sprawdzanego przekroju belki, ustalo­
a najmniej korzystnie w rurze o przekroju kołowym. na zgodnie z PN-90/B-03200 w zależności od klasy przekroju,
Współczynnik rezerwy plastycznej przekroju, zgodnie z PN-90/B-03200 MRMRv - jak Mr, lecz określana przy zginaniu względem osi x-x luby-y,
cpL - współczynnik zwichrzenia;
<pL = 1,0 - dla rury kolistej i kwadratowej,
<p; < 1,0 - dla rury prostokątnej.
a obliczeniowy współczynnik rezerwy plastycznej
Wpływ zwichrzenia na nośność belki wykonanej z rur kwadratowej i prosto­
a = 0,5(1+ a ,) kątnej omówiono w p. 3.4.3.2.
58 Zasady obliczania elementów Elementy obciążone w sposób przeważająco statyczny 59

Ugięcia belek z rur powinny być mniejsze od ugięć granicznych, określonych

w PN-90/B-03200. (PPv = T ~ - leCZ i3' 16)
AP

3.4.1.2. Ścinanie. W PN-90/B-03200 zezwala się na uproszczoną ocenę bezpie­ przy czym A - smukłość względna, którą należy obliczać wg p. 3.4.2.
czeństwa ścianek przekroju rur poddanych działaniu siły poprzecznej. Należy przy
czystym ścinaniu spełnić warunek W przypadku produkowanych w Polsce rur kolistych walcowanych na go-
V<VR (3-10) d
rąco iloraz — jest zawsze mniejszy od 46,2, tak że warunek (3-5) jest spełniony.
gdzie:
V - obliczeniowa siła poprzeczna, W przypadku rur jednoznacznie cienkościennych należy współczynnik q> ustalić
V.. nośność obliczeniowa przekroju przy ścinaniu. na podstawie teorii powłok walcowych, obarczonych imperfekcjami. W budowla­
nych konstrukcjach z rur taka okoliczność, praktycznie rzecz biorąc, nie występuje.
Jeżeli jest spełniony warunek (3-5), to plastyczną nośność obliczeniową prze­
kroju zarówno dla rur kolistych, jak też prostokątnych można zapisać: 3.4.1.3. Skręcanie. Niżej przedstawiono różne rodzaje skręcania.
VRp>= AJ * 3lb0 (3-11)
A. S k r ę c a n i e s w o b o d n e . Największe zalety przekroju rurowego ujaw­
VRp, = Ą - j ± = 0 ,5 8 A J J (3-12) niają się przy skręcaniu swobodnym. Naprężenia styczne wyznacza się ze wzoru Bredta

gdzie:
Xv=^ k ~ fdv ( 3 ~ 1 7 )
A = 2(d - t)t - dla rur kolistych, (3-13)
gdzie:
= 2 (h - t)t - dla rur prostokątnych. (3-14) My - moment skręcania swobodnego,
Q - podwojone pole, zawarte wewnątrz konturu przekroju poprzecznego,
f* ~ wytrzymałość obliczeniowa stali przy ścinaniu, t. f dv - jak we wzorze (3-11).
d - średnica rury kolistej,
h - wysokość (szerokość) ściankirury prostokątnej, Dla rury o przekroju kołowym
t - grubość ścianki. i 2 = l ,5 7 ( r f - / ) 2 (3-18)
Współczynnik 2 we wzorach (3-13) i (3-14) do oceny pola przekroju czynne­ W przypadku rury o przekroju prostokątnym obowiązują wzory (2-13) i (2-15).
go przy ścinaniu Ar oznacza, że uwzględnia się dwie ścianki rury prostokątnej Ze wzoru (3-16) wynika, że strumień naprężeń stycznych r / j e s t stały na ca­
równoległe do kierunku siły poprzecznej lub dwa wycinki rury kolistej (por. rys. łym obwodzie rury. Ten wzór jest słuszny dla wszystkich przekrojów wewnątrz
3-6). Zezwala się na pomijanie zaokrągleń w narożach rury przy rw< 1,5t. pustych o jednej komorze.
Stosowanie skręcanych swobodnie prętów z rur prostokątnych jest mniej ko­
%
i
rzystne od skręcanych prętów z rur kolistych. Jest to łatwo wykazać, gdy porów­
na się ich cechy geometryczne (dla uproszczenia rur kolistych i kwadratowych).
-C W przypadku rury kwadratowej o ostrych narożach mamy:
/ i 2 ' = 2 t(b - t f = ~ 2tb(b - 2t )
Rys. 3-6. Zasady ustalania przekroju A t (pola zaciemnionego)
A' = 4 t ( b - t )
Jeżeli warunek (3-5) nie jest spełniony, to krytyczna nośność obliczeniowa
przekroju dla rur prostokątnych a w przypadku rury kolistej:
VK= 0,58Av(Pp/ d (3-15) tQ ”= ^ t ( d - t ) 2 = ~ 2 td ( d - 2 t)
gdzie dodatkowo <p - współczynnik niestateczności przy ścinaniu, ustalony ze
wzoru A" = m ( d - t )
60 Zasady obliczania elementów Elementy obciążone w sposób przeważająco statyczny 61

Aby pola przekroju poprzecznego obydwu rur były jednakowe przy tej samej
grubości ścianki, należy spełnić warunek dany wyrażeniem 4 1 (b t)= m (d - t).
f , \f
i - * ' (3-21)
Stąd uzyskuje się b = itdt4 + (1 - rd4)t. h-A x +\ h
Teraz zapisuje się:

n n
1+ *
Q' 4 4 4
(3-19)
O" 2r
d
W przypadku rur cienkościennych iloraz (3-19) jest właściwie stały i dla = 0,1
wynosi 0,61. W przypadku rur prostokątnych wartości te są jeszcze niższe.
Kąt skręcania, o który obracają się dwa sąsiednie przekroje pręta, obciążone­
go momentem M

<P'=
JYL (3-20)
G1T Rys. 3-7. Poglądowe w ykresy wskaźnika tt ~
n A
gdzie: (opis w tekście)
M v - jak we wzorze (3-17),
Wzór (3-21) posłużył do sporządzenia poglądowych wykresów tego wskaźni­
lj — moment bezwładności swobodnego skręcania,
ka (rys. 3-7), przy czym linie od (7) do (4) odnoszą się do:
G - współczynnik sprężystości poprzecznej.
7 - zwykłego dwuteownika,
Stosowanie prętów z rur prostokątnych skręcanych swobodnie jest znacznie 2 - pełnego prostokąta,
korzystniejsze niż prętów o przekroju pełnym otwartym. Aby przeanalizować to 3 - rury prostokątnej o dość grubej ściance (t/hs = 0,10),
IT 4 - cienkościennych rur prostokątnych.
zagadnienie, ustalono bezwymiarowy wskaźnik , który zależy od momentu
Na rysunku 3-7 jako szerokość dwuteowników przyjęto szerokość ich stopek.
bezwładności swobodnego skręcania, pola przekroju poprzecznego i kwadratu wy­
B. S k r ę c a n i e s k r ę p o w a n e . Rury o przekroju kołowym i kwadra­
sokości kształtownika. Na podstawie wzorów podanych w rozdz. 2.2 dla rury o o-
towym ze wszystkimi ściankami jednakowej grubości nie ulegają skręcaniu skrę­
strych narożach:
powanemu. Skręcanie cienkościennych prętów o profilu zamkniętym łączy w so­
_ 2tbshs _ 2x bie cechy skręcania prętów pełnych i cienkościennych prętów o profilu otwartym.
oraz A = 2t(bs + hs ) = 2(x +1 )ths I tak rury ciągnione na gorąco lub spawane z kształtowników walcowanych na
T~ b+ h
gorąco o długościach spotykanych powszechnie w budownictwie przemysłowym,
gdzie: rolniczym lub ogólnego przeznaczenia mogą zasadniczo być sprawdzane przede
w szystkim przy skręcaniu sw obodnym (tak jak pręty pełne), gdyż liczba

k = \GIr 1- It definiowana podobnie jak liczba k -

GI t
dla profilów
bs — szerokość rury w osiach środników, 'EL EL,
hs — wysokość rury w osiach pasów,
t - stała grubość ścianki rury. otwartych jest na ogół od 20 do 40 razy większa przy tym samym przekroju po­
przecznym. Powoduje to, że bimomenty i momenty giętno-skrętne występująz re­
Profil jest tym bardziej przydatny, im większa jest wartość ilorazu IT/A. Do guły lokalnie i mogą wskutek tego być pomijane przy ocenie nośności pręta wg
celów porównawczych jednak jest wygodniej posługiwać się wskaźnikiem bez­ warunku wytrzymałości na zasadzie założenia de Saint- Venanta. Jednak w przy­
wymiarowym padku cienkich ścianek powstające naprężenia normalne powinny być brane pod
62 Zasady obliczania elementów Elementy obciążone w sposób przeważająco statyczny 63

uwagę ze względu na niestateczność miejscową. Krótkie informacje przedstawio­ - dla rury prostokątnej
no w [30], Szczegółowo podstawy skręcania skrępowanego elementów o prze­ M rm = 1.33apW (l- n ) fd . lecz M ^ < a pWfd (3-28)
krojach zamkniętych są omówione w [145], [218], [219] i [252],
W normach projektowania konstrukcji stalowych nie określono bezpiecznych,
M RvN = a rW l-" f d, lecz M RyN < a Wfd (3-29)
dopuszczalnych wartości największego kąta skręcania. 0,5 + n t / A
przy czym:
3.4.1.4. Złożony stan naprężeń. Niżej omówiono zagadnienia nośności elemen­ a - obliczeniow y w skaźnik rezerwy plastycznej przekroju wg
tów poddanych jednocześnie działaniom różnych obciążeń. p. 3.4.1.1,
A. N o ś n o ś ć p r z y ś c i s k a n i u i z g i n a n i u ( ś c i s k a n i u W - wskaźnik wytrzymałości przekroju przy zginaniu sprężystym,
m i m o ś r o d o w y m) jest omówiona w p. 3.4.3.3. t - grubość ścianki,
f d ~ wytrzymałość obliczeniowa stali,
B. E l e m e n t y o b c i ą ż o n e m o m e n t a m i z g i n a j ą c y m i h - wysokość rury.
i s i ł ą p o d ł u ż n ą r o z c i ą g a j ą c ą można obliczać zgodnie z zalecenia­
mi Eurocode [92]. Wzory od (3-26) do (3-29) dostosowano do zaleceń PN-90/B-03200.
Nośność belek o przekrojach klasy 1 i 2, gdy V < 0,5 VR, sprawdza się wg wzoru W przypadku belki z rury kolistej zamiast zależności (3-22) można spraw­
dzać warunek [216]
Mx y <1 (3-22) f »r
+ M
< cos 1.57 A (3-30)
v M RxN j V* v , M' R
gdzie: przy czym:
a = p = 2 dla rur kolistych
1.66 M - yjM 2 + M 2v , lecz równocześnie V < 0,25 VR
a = P = i— 2 , jednak a = p < 6 dla rur prostokątnych (3-23)
1—1,13«
N Nośność belek o przekroju klasy 3, gdy V < 0,3 VR , sprawdza się wg wzoru
n=— (3-24)
N Rt podanego w PN-90/B-03200
MR M - momenty zginające, działające odpowiednio względem N Mr M
osi największej i najmniejszej bezwładności przekroju ^' ~Al + 7Mg;
7 ^ + 7M7^ ^ - 1 (3-31)
N - siła podłużna
Jeżeli zachodzi konieczność uwzględnienia wpływu zwicłirzenia, to w mia­
= (3-25) nowniku drugiego członu należy przyjąć <pLMKt zamiast M Ri. Znaczenie symboli
A pole przekroju poprzecznego, we wzorze (3-31) należy przyjmować zgodnie z PN-90/B-03200.
A/toV, MRvN - zredukowane nośności przekroju poprzecznego przy zgina­ Z wyrażenia (3-31) można także określać dolną granicę bezpieczeństwa w sta­
niu z uwzględnieniem wpływu siły podłużnej. nie plastycznym, zamiast sprawdzać ten warunek ze wzoru (3-22).

Zredukowane nośności przekroju ustala się jak podano niżej: C. E l e m e n t y o b c i ą ż o n e m o m e n t e m z g i n a j ą c y m i s i ł ą

dla rury kolistej p o p r z e c z n ą można obliczać zgodnie z zaleceniami Eurocode 3 [92]. Jeżeli
V> 0,5 VR, to nośność obliczeniową przekroju klasy 1 lub 2 przy złożonym stanie
M m = \.04apw ( \ - n u )fd (3-26) naprężeń normalnych od momentów zginających i siły podłużnej wg wzorów od
dla rury kwadratowej (3-26) do (3-29) należy ustalać, stosując zredukowaną wskutek istnienia w prze­
kroju ścinania wartość wytrzymałości obliczeniowej f tl zamiast fd. Następnie
M m = l.2 6 a pW ( l - n ) f d (3-27) bezpieczeństwo elementu ocenia się wg wzoru (3-22). Ustala się
64 Zasady obliczania elementów Elementy obciążone w sposób przeważająco statyczny 65

Tablica 3-3
fd .r e d “ 0 P)fc (3-32) N aprężenia w ścian k ach długich

gdzie p = 21-1 (3-33)

Symbole m ają znaczenie podane wcześniej.

Jeżeli V> 0,3 to dla przekroju klasy 3 w złożonym stanie naprężeń normal­
nych i stycznych nośność belek sprawdza się wg wzoru podanego w PN-90/B-03200
N M, M ..
<1 (3-34)
N R, M RxV M r v

przy czym należy również spełnić warunek

V = Vr s = Vr ^ - { N / N J (3-35)
W zależnościach (3-34) i (3-35)

I ,(V)x
v Rozwiązania uzyskane dla płyt prostokątnych, zgodnie z bifurkacyjną teorią
MRxV ~ M Rx 1— (3-36)
stateczności sprężystej, są dość skomplikowane, zwłaszcza gdy zamierza się
v VR y
uwzględnić wpływ kształtu, imperfekcji, materiału nieidealnego. Równocześnie
na podstawie licznych badań doświadczalnych okazało się. że osiągnięcie stanu
l{v)y krytycznego w płytach o dużej smukłości nie jest równoznaczne z osiągnięciem
M RyV ~ M Ry (3-37)
stanu granicznego. W zakresie niedużych smukłości imperfekcje obniżają nośność
graniczną. Natomiast dla innych płyt nieidealnych nośność jest z reguły większa,
gdzie:
a nawet znacznie większa od obciążenia krytycznego. Z tego też względu w nor­
A/fo, M Ry nośność obliczeniowa przekroju przy jednokierunkowym zginaniu,
mach projektowania konstrukcji stalowych podstawą do oceny bezpieczeństwa są
NRi - według (3-25),
rozwiązania przybliżone, a równocześnie wartość współczynnika bezpieczeństwa
VR - według (3-11),
przyjmuje się niższą niż przy ogólnym wyboczeniu prętów.
lytyt Ari, moment bezwładności części przekroju czynnej przy ścinaniu
względem osi obojętnej. Przygotowując polską normę, podczas analizy wyników badań [61] stwier­
dzono, że w pewnych obszarach współczynniki niestateczności miejscowej (pp, usta­
Znaczenie pozostałych symboli podano wcześniej.
lone dla ścianek elementów o przekrojach otwartych, nie mogą być przyjęte dla
rur prostokątnych i elementów skrzynkowych z naprężeniami spawalniczymi. Dla
3.4.2. Stateczność miejscowa takich elementów w PN-90/B-03200 ustalono
3.4.2.1. Stateczność miejscowa ścianek płaskich. Na podstawie teorii bifiirkacyj- - dla Xp < Xpo = 0 .7 5 - 0,25v jest ę p = l,0 (3-38)
nej płyt w PN-90/B-03200 [204] została podana tablica 8 z wartościami współczyn­
ników, określających wpływ zamocowania brzegów w zależności od stanu naprę­ - dla Xpo < Xp <1,35 jest <pp = l , 6 - 0 > - X /,(0 ,8 -0 ,2 v ) (3-39)
żeń normalnych i stycznych. Wyciąg z tej tablicy zamieszczono w tabl. 3-3. Ze
względu na to, że w budowlanych elementach rurowych, a więc o przekrojach - dla Xp > 1,35 jest ^ = 0 , 8 ^ ) ' ' * (3-40)
poprzecznych wewnątrz pustych, nie stosuje się żeber usztywniających, zamiesz­
czono tylko dane dotyczące ścianek długich. Wartość naprężenia normalnego v a przy czym:
jest ustalona w połowie szerokości ścianki. Naprężenie ściskające na rysunku w ta­ v - stosunek naprężeń w połowie szerokości ścianki do największych
blicy jest przyjmowane jako ujemnej wartości. naprężeń ściskających (por. tabl. 3-3),
66 Zasady obliczania elementów Elementy' obciążone w sposób przeważająco statyczny 67

AT I /' W PN-90/B-03200 współczynnik niestateczności miejscowej, gdy występują

Ap = — - smukłość względna ścianki, (3-41) naprężenia styczne, zapisano

K = K , - według tabl. 3-3. 1

(3-42)
Pozostałe symbole objaśniono wcześniej.
przy czym smukłość względną Xp oblicza się ze wzoru (3-41), przyjmując K = K
wg tabl. 3-3.
Krzywą <pn przedstawiono na rys. 3-9 linią przerywaną. Pokrywa się ona
z krzywą ocenianą wg modelu dużych ugięć (wg Karmana).
Przy ocenie nośności elementów z rur prostokątnych o przekrojach klasy 4
uwzględnia się wpływ stateczności miejscowej w stanie krytycznym, ustalając
Rys. 3-8. K rzyw e nieslateczności współczynników obliczeniową nośność przekroju:
do oceny nośności ścianek rur prosto- (3-43)
o 0,50 0.751,00 1.35 2,00 Xp 3.00 kątnych w stanie krytycznym
Mr = W J d (3-44)
Na rysunku 3-8 przedstawiono wykres współczynników niestateczności miej­ gdzie:
scowej (pp według wymienionych wzorów. W celu porównania linią przerywaną i// - współczynnik redukcyjny nośności obliczeniowej przekroju,
naniesiono krzywą z bifurkacyjnego modelu płyty idealnej. W tablicy 3-4 podano W - wskaźnik wytrzymałości przekroju, określony dla włókna ściskanego.
wartości współczynnika (pp w celu ułatwienia obliczeń podczas projektowania ele­
Współczynnik redukcyjny w stanie krytycznym
mentów z rur prostokątnych przy ściskaniu osiowym i mimośrodowym oraz przy
zginaniu z uwzględnieniem stateczności miejscowej. yr= ęp (3-45)

T ablica 3-4 Sprawdzenie nośności odbywa się wg wzorów (3-9) przy zginaniu oraz wg
W artości w spółczynnika ęp dla r u r p ro sto k ątn y ch warunku (3-15) przy ścinaniu.
Smuklość W spółczynniki niestateczności m iejscowej <p„ dla v
względna
4p 0 0,25 0,50 0,75 1.00

ś , 0,50 1,000 1,000 1,000 1.000 1,000

0,55 1,000 1,000 1,000 1,000 0,970
0,60 1,000 1,000 1,000 0.985 0,940
0,65 1,000 1,000 0,995 0,952 0,910
0,70 1,000 1.000 0,960 0,920 0,880
0,75 1,000 0,692 0,925 0,887 0,850 Rys. 3-9. Krzywe nieslateczności współczynników
0,80 0.960 0.925 0.890 0.855 0,820 i do oceny nośności ścianek rur prosto­
0,85 0,920 0,887 0,855 0.822 0,790 kątnych w stanie nadkrytycznym
0,90 0,880 0.850 0,820 0,790 0,760
0,95 0,840 0.812 0.785 0.757 0,730 Osiągnięcie stanu granicznego płyty nie oznacza jej zniszczenia. Obciążenia
1,00 0,800 0,775 0,750 0,725 0,700
mogą dalej wzrastać, przy czym wygięta część płyty jest jej postacią ustabilizo­
1,05 0,760 0,737 0,715 0,692 0,670
1,10 0,720 0.700 0,680 0.660 0.640
waną. Jeżeli występują w płycie naprężenia normalne, dzieje się tak dlatego, że
1,15 0,680 0,662 0,645 0,627 0,610 we włóknach prostopadłych do kierunku obciążenia ściskanego powstają stabili­
1,20 0,640 0,625 0,610 0,595 0,580 zujące naprężenia rozciągające. Wyczerpanie nośności ma miejsce wówczas, gdy
1.25 0,600 0.587 0,575 0,562 0,550 następuje:
1,30 0,560 0,550 0,540 0,530 0,520
1,35 0,495 0.495 0,495 0,495 0.495
- uplastycznienie pasm płyty przy jej brzegach podpartych (np. przez inne pły­
> 1,35 w g tablicy 9 w PN-90/B-03200 ty lub żebra),
68 Zasady obliczania elementów Elementy obciążane w sposób przewa/ająco statyczny 69

wcześniejsze wyboczenie elementów podpierających brzeg przed uplastycz­ część ścianki, która znajduje się wzdłuż brzegu prostego, przy czym naprężenia
nieniem samych pasm. normalne osiągają granicę plastyczności. Szerokość tej części płyty, która stawia
opór obciążeniu, jest nazywana szerokością współpracującą (ekwiwalentną). Pasmo
Oceny tego zjawiska należy dokonać, posługując się współczynnikiem nic- współpracujące jest rozmieszczone przy brzegu usztywnionym (por. rys. 3-10).
stateczności miejscowej cp ,. który w PN-90/B-03200 określono dla stanu nadkry- W PN-90/B-03200 przyjęto
tycznego dla rur prostokątnych. I tak:
be =(ppebx (3-50)
- dla Xp < A ^ = 0 ,7 5 -0 ,5 v jest (ppe = \ (3-46)
gdzie:
dla Xpo<Xp < \ jest = 1.6 —0,4 v - A p(0 ,8 -0 ,4 v ) (3-47) b — szerokość współpracująca (ekwiwalentna),
b\ = 6 -2 /,
- dla l < A p < 3 jest ^ = 0 , 8 ( 1 ^ ' * (3-48) ' Dl
współczynnik wg wzorów od (3-46) do (3-48).
gdzie Xp oraz v mają znaczenie jak we wzorach od (3-38) do (3-40). a) b) c).
Rys. 3-10. Rozmieszczenie szerokości współpracują­
! vg ^1
W tablicy 3-5 podano wartości współczynnika <p; w celu ułatwienia obliczeń. ~t i cej płyty podpartej na dwóch brzegach:
7 i a) schemat płyty, b) wykres naprężeń w sta­
! a - n
T ablica 3-5
\ /A +j 4 * nie p o d krytycznym , c) ro zm ieszczen ie
pasm współpracujących
W artości w spółczynnika ęi dla r u r p ro sto k ątn y ch

Smukłość W spółczynniki niestateczności m iejscow ej tp„ dla v W ściance o dwóch brzegach podpartych występują dwa pasma przypodporowe
względna
beX= (0,3 + 0,2v)6,oraz be2 = b - b el (3-51)
0 0.25 0,50 0,75 1,00
Nośność wg stanu nadkrytycznego można oceniać także wtedy, kiedy naprę­
< 0 .5 0 1,000 1,000 1,000 1,000 1,000
0.55 1,000 1.000 1.000 1,000 0,980
żenia w ściance podpierającej są ograniczone do wartości o < f d. Wówczas za­
0,60 1,000 1,000 1.000 1,000 0,960 miast (prh do oceny szerokości współpracującej można przyjmować
0,65 1,000 1.000 1,000 0,975 0,940
0,70 1.000 1,000 0,980 0,950 0,920
0,900
r~<Pn
0,75 1,000 0,975 0,950 0,925
(D
r peo = ¿4L 1+ <1
0.80 0.960 0.940 0.920 0,900 0.880
1 (3-52)
0.85 0,920 0.905 0.890 0,875 0,860
0.90 0,880 0,870 0,860 0,850 0,840
0.95 0,840 0,835 0,830 0,825 0.820
przy czym symbole mają znaczenie wcześniej wyjaśnione.
1,00 0,800 0,800 0,800 0,800 0,800
> 1,00 wg tablicy 9 PN-90/B-03200 Posługiwanie się współczynnikiem niestateczności miejscowej wg (3-52) ozna­
cza, że ocenę nośności nadkrytycznej przeprowadza się w takiej chwili zniszcze­
Natomiast na rys. 3-9 przedstawiono wykresy współczynników ę r wg wzorów od nia, w której elementy podparcia ulegają destrukcji, zanim pasmo brzegowe zo­
(3-46) do (3-48), a dla porównania linią przerywaną zaznaczono linię wg oceny stanie poddane uplastycznieniu.
wynikającej z metody Karmana, zapisaną w postaci Stan nadkrytyczny ścianek i towarzyszący mu wzrost nośności obliczeniowej
elementu ściskanego osiowo lub mimośrodowo albo zginanego można uwzględ­
<Ppe=(KV i3*49) nić tylko wtedy, kiedy element jest obciążony statycznie.
W stanie granicznym zniszczenia wygięcia boczne ścianek są na ogół duże. Mając wyznaczoną szerokość współpracującą ścianek ściskanych osiowo lub
Rozkład naprężeń normalnych jest nierównomierny, a przy dużych smukłościach mimośrodowo oraz ścianek zginanych, a także ich podział na pasma (por. rys. 3-10),
płytowych ścianki ściskanej osiowo naprężenia zmieniają znak na rozciągające. ustala się przekrój współpracujący, pokazany na rys. 3-11.
Dla przypadków gdy zniszczenie płyt następuje w wyniku uplastycznienia pasm, Opór siłom wewnętrznym stawiają:
opracowano przybliżony sposób oceny nośności ścianki w stanie nadkrytycznym. ścianki ściskane osiowo lub mimośrodowo (także zginane) łącznej szerokości 6,
Pomija się część płyty silnie wygiętą, uważając, że opór obciążeniu stawia tylko ta lub wysokości he,
70 Zasady obliczania elementów Elementy obciążone w sposób przeważająco statyczny 71

ścianki rozciągane osiowo pełnej szerokości b + t lub wysokości h.+ t. V=Ve<PP (3-55)
b) Sprawdzenie nośności przy zginaniu odbywa się wg wzorów (3-9); przyjmuje
a) 05 b. 05 b. C)
się nośność przekroju wg (3-44).
Jeżeli środek ciężkości przekroju współpracującego jest przesunięty wzglę­
i¡rf dem środka ciężkości przekroju rzeczywistego (por. rys. 3-11 b, c) o wielkość e, to
w obliczeniach należy uwzględnić dodatkowe zginanie od sił podłużnej N mo­
1 £ — \- mentem

t |
AM = Ne (3-56)
Środniki rur prostokątnych walcowanych na ogól nie są narażone na utratę sta­
0.5
uAu
___1
0.5 b.
teczności i nośności pod obciążeniem skupionym. Jednak takie elementy, wykona­
ne ze spawanych kształtowników giętych o przekrojach klasy 4, mogą doznawać
Rys. 3-11. W spółpracujące przekroje rury prostokątnej: a) przy ściskaniu osiowym, b) przy zginaniu w zglę­ lokalnych naprężeń normalnych a , które oddziałują na nośność łącznie z napręże­
dem osi x-x, c) przy zginaniu względem osi y -y niami <7 od momentów zginających i siły podłużnej. Takie stany lokalnego wytęże­
Wartości oraz hc ustala się analogicznie jak b ] oraz be. Przy zginaniu lub nia mogą pochodzić od zewnętrznych obciążeń skupionych, jak też od sił wewnętrz­
ściskaniu mimośrodowym następuje przesunięcie osi głównych środkowych prze­ nych w węzłach. Obecność wymienionych wyżej lokalnych naprężeń należy brać
kroju współpracującego (xe l u b w stosunku do osi głównych środkowych (x luby) pod uwagę, zwłaszcza że rury prostokątne nie mają żeber usztywniających, umiesz­
przekroju rzeczywistego. Te przesunięcia wynoszą ei lub e (por. rys. 3-11 b, c). czanych wewnątrz elementu, a projektowanie takich żeber na powierzchniach ze­
wnętrznych ścianek z różnych względów jest także niewskazane.
Oblicza się: W sytuacjach wymagających oceny wpływu obciążeń skupionych na no­
- pole przekroju współpracującego Ae, śność cienkich środników należy stosować metody obliczeń ustalone dla ele­
- mimośrody ex oraz e , mentów z kształtowników giętych (por. [44], [270]).
- momenty bezwładności Ixc oraz / przekroju współpracującego względem
jego osi głównych środkowych, 3.4.2.2. Stateczność miejscowa rur kolistych. Stateczność miejscowa elemen­
- wskaźniki wytrzymałości Wxe oraz W w przekroju współpracującego wzglę­ tów o walcowym przekroju poprzecznym była wielokrotnie badana doświadczal­
dem jego osi głównych środkowych. nie. Stwierdzono dużą zmienność zachowania się cienkościennych elementów wal­
Przy ocenie nośności elementów z rur prostokątnych o przekrojach klasy 4 cowych, zwłaszcza pod obciążeniem, powodującym nominalnie ściskanie osio­
uwzględnia się wpływ stateczności miejscowej w stanie nadkrytycznym, ustala­ we. Wynika to z czułości na imperfekcje geometryczne i technologiczne oraz z na­
jąc obliczeniową nośność przekroju wg wzorów (3-43) lub (3-44). W tych wzo­ głej redukcji nośności, objawiającej się z reguły bez rezerwy nadkrytycznej. Roz­
rach współczynnik redukcyjny ustala się: wiązania teoretyczne przynoszą wyniki, które sytuują się znacznie powyżej śred­
- przy ściskaniu osiowym nich wyników eksperymentalnych i z tego powodu nie mogą stanowić podstawy
do oceny bezpieczeństwa elementów. Występują również duże trudności przy sfor­
(3-53) malizowaniu interakcji wyboczenia miejscowego i ogólnego.
V = V ' A
Rury walcowane o przekroju kołowym nie należą do elementów cienkościen­
przy zginaniu
nych, gdyż w ich przypadku są zawsze spełnione warunki ustalone dla przekroju
W* klasy 2 (max dlt < 49 dla stali 18G2A) oraz dla przekroju klasy 1 (max d/t < 48 dla
¥ = ¥ e =
-
(3-54)
w wszystkich stali krajowych, przeznaczonych do wykonania rur, z wyjątkiem stali
przy czym symbole mają znaczenie wcześniej omówione. 18G2A).
W stanie krytycznym ograniczonym, gdy naprężenia c , w przekroju ścianki Powszechnie znany wzór empiryczny przy ściskaniu osiowym ma postać
podpieranej są ograniczone do wartości wynikającej ze stanu krytycznego ścianki
o cr= c E (3-57)
podpierającej (o . = < p gdzie <pp określa się dla < A _J). ustala się dm
72 Zasady obliczania elementów Elementy obciążone « sposób przeważająco statyczny 73

gdzie: y/ = 1,0 dla przekrojów klasy 1, 2 i 3,

c = od 0,18 do 0,30, y/ < 1,0 dla przekroju klasy 4, określany wzorem (3-45), (3-53) lub (3-55).
E - współczynnik sprężystości podłużnej,
Wzory do obliczania sił krytycznych według bifurkacyjnej teorii stateczności
i - grubość ścianki rury,
są powszechnie dostępne w monografiach, poradnikach i podręcznikach. W pol­
dm = d -t,
skim piśmiennictwie najwięcej danych można uzyskać z pracy [266].
d - średnica zewnętrzna rury.
d W PN-90/B-03200 podano wartości parametrów imperfekcji odniesione do
Stosując dolną wartość współczynnika c = 0,18 oraz —— = 99, wyznacza się czterech krzywych, z których wszystkie znajdują zastosowanie do konstrukcji
naprężenie krytyczne warunku maksymalnego dla przekroju klasy 3 o wartości wykonanych z elementów rurowych (tj. wyrobów o przekrojach wewnątrz pustych).
ercr = 764 MPa > R e = 305 MPa dla stali 18G2A. 1 tak:
Cienkościenne rury spawane o przekrojach klasy 4 stosowane są na elementy - dla krzywej wyboczeniowej aa- n = 2,5
budowlane niezmiernie rzadko. Wówczas naprężenia krytyczne należy ustalać jak - dla krzywej wyboczeniowej a - n - 2,0
dla powłok walcowych nieidealnych obarczonych impcrfekcjami technologicz­ - dla krzywej wyboczeniowej b - n = 1,6
nymi i geometrycznymi. Można wówczas posługiwać się metodą zalecaną w [95]. - dla krzywej wyboczeniowej c - n = 1,2
Na rysunku 3-12 przedstawiono wykresy współczynników niestateczności
3.4.3. Stateczność ogólna ogólnej ę, obliczonych ze wzoru (3-58) w zależności od smukłości względnej A .
Linią przerywaną oznaczono wyniki rozwiązania, gdy do oceny naprężeń kry­
3.4.3.1. Nośność prętów ściskanych osiowo. Do celów praktycznego projekto­
tycznych bierze się pod uwagę krzywą naprężeń krytycznych Eulera.
wania w PN-90/B-03200 ustalono współczynniki niestateczności ogólnej (współ­
czynniki wyboczeniowe) <p, uwzględniające wpływ imperfekcji strukturalnych,
technologicznych i geometrycznych na nośność krytyczną prętów', kształt ich prze­
kroju poprzecznego i losowość rozkładu wyników eksperymentalnych. Ponadto
wprowadzono dodatkowy, częściowy współczynnik bezpieczeństwa. Uogólniona
formuła tych współczynników ma postać

V(X )=(l + XI- y » (3-5S>

przy czym: Rys. 3-12. W ykresy współczynników niestateczności
ogólnej (opis w tekście)

A- — smukłość względna (3-59)

W PN-90/B-03200 zestawiono wartości współczynników <p, co ułatwia pro­
wadzenie obliczeń podczas projektowania (por. tab l.ll normy).
4 Podczas obliczeń krzywą wyboczeniową przyporządkowuje się zgodnie z tabl. 10
7=— — częściowy współczynnik bezpieczeństwa,
normy w zależności od rodzaju przekroju, technologii jego wytwarzania i płasz­
NXe — nośność obliczeniowa przekroju przy ściskaniu osiowym, czyzny wyboczenia. Do elementów rurowych należy stosować następujące krzywe:
Ncr - siła krytyczna według bifurkacyjnej (klasycznej) teorii sta­ a - w przypadku rur walcowanych (tj. pozbawionych naprężeń spawal­
teczności przy wyboczeniu sprężystym, niczych),
n - uogólniony parametr imperfekcji. b — w przypadku rur giętych na zimno ze szwem spawanym oraz prze­
krojów skrzynkowych spawanych z kształtowników walcowanych,
Nośność obliczeniową przekroju ustala się ze wzoru
c - w przypadku rur o podwyższonej granicy plastyczności wskutek pro­
N rc = ¥Afd (3-60) filowania ich na zimno,
gdzie: aQ - w przypadku rur walcowanych (tj. pozbawionych naprężeń spawal­
i// — współczynnik redukcyjny; niczych), wykonanych ze stali o granicy plastycznościRe= 4 6 0 MPa.
74 Zasady obliczania elementów Elementy obciążone w sposób przeważająco statyczny 75

Stosowanie krzywych wyboczeniowych c oraz aQnie wynika z postanowień Osłabienie elementów otworami na łączniki (gdy taka okoliczność występu­
polskiej normy, gdyż tam podobnych zaleceń nie zawarto, nie odnosząc się do wska­ je) należy uwzględniać zgodnie z zaleceniami PN-90/B-03200.
zanych zagadnień. Wzorowano się tu na analogicznym zaleceniu, podanym w [216]. Słupy wielogałęziowe projektuje się i oblicza również według tej normy.
Smukłość względną pręta prostego o stałym przekroju poprzecznym na dłu­
gości pręta przy wyboczeniu giętnym można zapisać: 3.4.3.2. Zwichrzenie prętów zginanych. Belki zginane o profilach zamkniętych
mają znacznie większą nośność przy zwichrzeniu niż belki o cienkościennych pro­
- A
A=— - w przypadku przekrojów klas 1, 2 i 3 (3-61) filach otwartych. Wskutek tego boczne stężenia poziome, zapobiegające utracie
X p płaskiej postaci zginania, są dawane w znacznie większych odstępach.
Zwichrzenie belek o profilach zamkniętych oblicza się wg takich samych
w przypadku przekroju klasy 4 (3-62) wzorów jak belek o profilach otwartych, przyjmując jednak wycinkowy moment
w których: bezwładności i moment bezwładności swobodnego skręcania, ustalany dla profi­
lów' zamkniętych. Wzory do wyznaczania krytycznych naprężeń zwichrzenia po­
A= — - smukłość pręta (3-63) dano w [44]. We wzorach tych dokonuje się ponadto zmiany dla promienia obrotu
i przekroju, który dla profilów zamkniętych wyznacza się z zależności
Ie = /ul, - długość wyboczeniowa (3-64)
fu - współczynnik długości wyboczeniowej, c2 =- ' jL * I^ + O m i u l f l r K (3-67)
lt - długość obliczeniowa pręta, mierzona w osiach podpór (stę­ sK /Vo
żeń) lub między teoretycznymi węzłami konstrukcji,
i - promień bezwładności przekroju względem osigłównej środ­ gdzie:
kowej, I -
moment bezwładności względem osi głównej środkowej y-y, leżącej
Xp - smukłość porównawcza; w płaszczyźnie obciążenia przyłożonego do belki,
I - długość pręta,
l0 = 0,8 / lub odległość między środkami ciężkości grup łączników na
A „= ;r -------= 84
r fiJ d ~ i l7 (3-65) obu końcach pręta, służących do przymocowania do innych części
konstrukcji,
przy czym wytrzymałość obliczeniową należy przyjmować w MPa.
H - współczynnik długości przy wyboczeniu giętnym,
Ocena współczynników długości wyboczeniowej n jest omówiona w rozdz. 5 Hn - współczynnik długości przy wyboczeniu skrętnym,
niniejszego opracowania w odniesieniu do prętów kratownic. Długości wybocze-
niowe słupów ram z węzłami podatnymi można ustalać zgodnie z zaleceniami
podanymi w pracy [114], rtt3ib <3 ‘ 6 8 )

Nośność elementów ściskanych osiowo z uwzględnieniem wyboczenia nale­

K=\ i- (3-69)
ży sprawdzać ze wzoru

kierunkowy moment bezwładności.

¿b ( 3 - 6 6 )
Zgodnie z PN-90/B-03200 można nie brać pod uwagę zwichrzenia, gdy roz­
w którym: staw stężeń bocznych pasa ściskanego lub odległość między przekrojami zabez­
N - siła podłużna, pieczonymi przed obrotem i przemieszczeniem bocznym
<p - współczynnik niestateczności ogólnej, ustalony dla smukłości względnej,
NRc — nośność obliczeniowa przekroju, ustalona wg (3-60). 215
/, <1006„ (3-70)
Smukłość prętów ściskanych powinna spełniać warunek L
A < 250 gdzie bm- osiowy rozstaw środników.
76 Zasady obliczania elementów Elementy obciążone w sposób przeważająco statyczny 77

Jest to zalecenie przybliżone, lecz dla walcowanych rur prostokątnych daje ra­ We wzorze (3-72) znak „+” przyjmuje się przy obliczaniu s,, natomiast znak
czej bezpieczne wartości. Dokładniejszy sposób oceny długości ltjest podany w [216]. przy obliczaniu 5,. Stosując wzór (3-75), wymiary określa się w mm.
Moment krytyczny zwichrzenia

=4 M cr= °crW
gdzie W - wskaźnik wytrzymałości przekroju.
(3*76)

Współczynnik zwichrzenia określa się zgodnie z PN-90/B-03200.

3.4.3.3. Nośność prętów ściskanych mimośrodowo. Pręty ściskane mimośrodo-

wo należy sprawdzać na ściskanie ze zginaniem (warunek wytrzymałości) i na
Rys. 3-13. M odel rury cienkościennej poddanej zwichrzeniu
wyboczenie giętne ze zginaniem (warunek stateczności). Pierwszy warunek po­
winien być brany pod uwagę na końcach pręta lub w węzłach, gdy pręt jest obcią­
W przypadku belek cienkościennych wzory podane w [44] odnoszą się do przy­ żony momentem zginającym, zmiennym na jego długości (o wartości maksymal­
bliżonego rozwiązania zagadnienia. Dokładniejsze wyniki uzyskuje się, rozpatrując nej w węźle) i gdy pręt jest podparty na końcach w sposób nieprzesuwny. Drugi
zwichrzenie nie według teorii Umanskiego, lecz według teorii M asowa, opracowa­ warunek wynika z konieczności uwzględnienia nicstateczności ogólnej, która
nej dla profilów zamkniętych z uwzględnieniem zniekształcenia konturu. W przy­ w przypadku prętów o przekroju rurowym prowadzi do wyboczenia giętnego.
padku belki z rys. 3-13, podpartej widełkowo i obciążonej na podporach dwoma W praktycznie spotykanych sytuacjach konstrukcyjnych wyboczenie giętno-skrętne
jednakowej długości momentami, lecz o przeciwnych znakach, otrzymano [246] lub zwichrzenie nie występuje.
Zgodnie z PN-90/B-03200 podane dalej zasady oceny nośności dotyczą ele­
h -u ( -2 3 fK* ' EL
£i__ ‘y2 mentów pełnościennych o stałym przekroju dowolnej klasy, obciążonych w ogól­
*4+ — (3-71)
•V, 1+ s4 nym przypadku siłą podłużnąN i momentem zginającym Mx oraz M . działający­
/
mi odpowiednio względem największej (x-x) i najmniejszej (y-y) osi bezwładno­
gdzie: ści przekroju.

(3-72) Zachodzi tu potrzeba uwzględnienia zjawisk drugiego rzędu, gdyż do oceny

bezpieczeństwa nie można posługiwać się prętem w niezdeformowanej postaci.
Aby nie potęgować trudu projektanta, bierze się pod uwagę procedury upraszcza­
(h - t2 )2(b - t, f [r, (h - 12) + 12{b - /,)] (3-73) jące, które umożliwiają traktowanie zagadnienia zgodnie z teorią pierwszego rzę­
24
du, wprowadzając poprawkę w normowym warunku bezpieczeństwa.
Nośność elementów ściskanych i zginanych z uwzględnieniem ich niestatecz-
( I 4 n 2l2 ^
— + ----- 1 -A ności ogólnej należy sprawdzać wg wzoru (przekrój ma oś symetrii y-y)
s. =- r \ (3-74) _ _N + ¡3XM mix + P y M ^ ^ 1_ A
+n i-* . <P.Hrc <Pl M r*
s,s
lJ 3
w którym:
( h —t2 \ N - siła podłużna,
b —t]
= 960 przyjmowane w niutonach (N) (3-75) M maksymalny moment zginający względem osi x-x lub y-y,
A/to, MKt - jak we wzorze (3-9),
— jak we wzorze (3-60),
Px, - współczynniki korygujące, których wartości ustala się wg
'i ~ n n tabl. 12 podanej w PN-90/B-03200,
G - współczynnik sprężystości poprzecznej. <¡£> - współczynnik niestateczności ogólnej według (3-58),
78 Zasady obliczania elementów Elementy obciążone w sposób przeważająco statyczny 79

(pL —współczynnik zwichrzenia (równy 1,0, a jeżeli zachodzi po­ ków. Stosowanie wypełnionych betonem pasów górnych wiązarów dachowych
trzeba, to ustalony według p. 3.4.3.2 niniejszego rozdziału), było lansowane w ZSRR. Ich częściowe wypełnianie tylko w węzłach badano w Ka­
A - składnik poprawkowy, służący do oceny wpływów drugiego nadzie. Zdaniem autorów ze względu na wytwarzanie i transport takie rozwiąza­
rzędu, nia nie nadają się do szerszego rozpowszechniania.
/ = jrluby. Obszerne badania eksperymentalne przeprowadzono przede wszystkim w Au­
stralii, Japonii, Niemczech, Wielkiej Brytanii i w Związku Radzieckim (np. [53],
Składnik poprawkowy ustala się według wzoru
[143], [184], [213]). Na tej podstawie opracowano projekt normy europejskiej
A, = 1,25<p (Xi f •— < 0.1 (3-78) [94] oraz poradnika [12].
* M Ri N Rc Ścisła ocena nośności granicznej słupa zespolonego powinna uwzględniać
przy czym wielkości z indeksem i odpowiadają zawsze rozpatrywanej płaszczyź­ wiele czynników, jak np. kombinację obciążeń, występujące imperfekcje, wpływ
nie wyboczenia względem osi x-x lub y-y, a A, jest smuklością względną pręta ugięć na stan równowagi wewnętrznej, degradację sztywności pod obciążeniem
przy wyboczeniu giętnym, wyznaczoną ze wzorów (3-61) lub (3-62) w zależności prowadzącym do uplastycznienia, właściwości fizyczne stali rury, zbrojenia i be­
od klasy przekroju. tonu, stateczność, pełzanie. Dokładny ich wpływ podczas narastania obciążenia
W ogólnym przypadku warunek (3-77) należy sprawdzić dwukrotnie, gdyż można określić tylko za pośrednictwem programu komputerowego, mało przydat­
nie zawsze we wszystkich sytuacjach można powiedzieć, jak łącznie na wynik nego w codziennej działalności biura projektowego, a służącego raczej do oceny
będą oddziaływać wszystkie jego człony. eksperymentów. Dlatego też w normie europejskiej EC4 zezwolono na stosowa­
Jeżeli współczynniki korygujące /? są mniejsze od 1,0. należy również spraw­ nie metody uproszczonej, której podstawy wraz z praktycznym komentarzem przed­
dzić warunek: stawiono w pracy [12].
Przykładowe przekroje słupów, wypełnionych betonem, zilustrowano na rys.
N + M xmax + M } "•** < ) ( 3 _7 9 ) 1-8. Nośność elementów o takich przekrojach jest ustalana metodą stanów gra­
N rc <PLM Rx M Ry nicznych, gdy są spełnione następujące warunki, określające zakres stosowania
w którym najczęściej jest ę L = 1,0. metody ze względu na:
W każdym przypadku jeżeli współczynnik (p, przyjmowany we wzorach (3-77) - stateczność miejscową:
i (3-78), jest większy od min <p(A), należy dodatkowo sprawdzić warunek (3-66).
- rur prostokątnych —^ 52e (3-80)

3.4.4. Nośność i sztywność ru r wypełnionych betonem

- rur kolistych —< 5 0 e 2 (3-81)
3.4.4.I. Ocena nośności słupów według EC4 [94|, 112). Przeprowadzone bada­
nia wykazały, że wypełnienie betonem słupów z kształtowników o profilu zamknię­ gdzie:
tym wpływa korzystnie na ich nośność [17], [51], [53], [184], Według wielu do­ h - większy wymiar przekroju rury prostokątnej,
świadczeń w przypadku elementów krępych nośność zwiększa się o 60 do 100%, d - średnica zewnętrzna rury kolistej,
zwłaszcza przy wypełnieniu rur o profilu kołowym. Stalowy płaszcz spełnia rów­ t - grubość ścianki.
nież rolę deskowania i zbrojenia, a rodzaj konstrukcji umożliwia wykonanie w pro­
sty sposób połączeń spawanych lub śrubowych na dowolnej wysokości słupa. Jak
wspomniano w rozdz. 1.7, pojemność cieplna rdzenia betonowego zwiększa bar­ • - I es
¥
dzo znacznie odporność ogniową słupa zespolonego w porównaniu z odpornością Ret - granica plastyczności stali, z jakiej wykonano rurę w MPa;
elementu wykonanego z pustego kształtownika. Te korzystne cechy sprawiają, że
coraz powszechniej wypełnia się rury betonem zarówno ze względów ekonomicz­ - stateczność ogólną elementów
nych, jak też użytkowych. Tak przygotowane elementy stosuje się głównie jako A < 2.0 (3-83)
słupy ściskane osiowo lub mimośrodowo. Natomiast elementy zginane nie nadają
się do szerszego rozpowszechniania ze względu na małą wysokość kształtowni­ przy czym A - smukłość względna pręta zespolonego;
80 Zasady obliczania elementów Element)' obciążone w sposób przeważająco statyczny 81

- maksymalny procent zbrojenia rdzenia betonowego Mimośród w zależnościach (3-89) i (3-90)

m < 4% (3-84) e = M max / N (3-93)
v '
— stosunek nośności przekroju płaszcza rury i przekroju zespolonego przy czym:
0,2 < 8 < 0,9 (3-85) maksymalny zginający moment obliczeniowy, wyznaczony według
przy czym teorii pierwszego rzędu,
N - obliczeniowa siła podłużna.
£ _ AsJ ds
(3-86) Bezpieczeństwo pręta zespolonego, ściskanego osiowo, sprawdza się ze wzoru
A' rP,
gdzie: N
— — <1 (3-94)
A - pole przekroju płaszcza rury, XN rp,
f - wytrzymałość obliczeniowa stali rury, gdzie: JV według (3-87) lub (3-88) w zależności od rodzaju rury oraz współczyn­
n rp i = A J ds + Acf dc + Arf dr - nośność przekroju zespolonego przy nik niestateczności ogólnej pręta zespolonego
ściskaniu osiowym (3-87)
Ac - przekrój rdzenia betonowego,
f - wytrzymałość obliczeniowa betonu rdzenia, < 3 - 9 5 )

Ar - łączny przekrój prętów zbrojenia, przy czym:

f dr - wytrzymałość obliczeniowa stali prętów zbrojenia.
Z zależności (3-87) wynika, że przyjmuje się pełne uplastycznienie się skła­ <p = 0,5 1-H0,2 l(A - 0.2)+ (A ^ (3-96)
dowych części przekroju zespolonego.
W przypadku rur kolistych wypełnionych betonem nośność przekroju zespo­
lonego jest większa, niż wynika ze wzoru (3-87), gdyż ściskanie betonu prowadzi i - r *
X ~ f c (3-97)
do trójosiowego stanu naprężeń w rdzeniu. Wskutek tego nośność rdzenia wzra­
sta, a równocześnie obniża się nośność stalowego płaszcza, na który oddziałują N Rpl - nośność przekroju zespolonego ustalana według (3-87) lub (3-88),
składowe poprzeczne od betonu, powodując rozciąganie w ściance rury. Nośność lecz po zastąp ien iu ^ przez Res, f dcprzez /? oraz /j przez R^,
przekroju zespolonego ocenia się z zależności [12] Rer —granica plastyczności stali prętów zbrojeniowych,
f. t Re A
N rpI - AsfdsH2 + Acfdc 1+ n , - + Arfdr (3-88) N cr = — ^ - - siła krytyczna elementu zespolonego (3-98)
d R. K
gdzie dodatkowo:
(E l ) - sztywność giętna przekroju zespolonego
Rk - wytrzymałość betonu,
/. - długość wyboczeniowa słupa.

= ^lol 1 ~ — (3-89) Długość wyboczeniową / określa się zgodnie z normą projektowania kon­
strukcji stalowych (np. PN-90/B-03200 lub EC3), a sztywność z zależności
1ftp
*12= ^ O + O " ^ )~7- i3' 90) (£/)
' ' e = £ v/ j + 0 ’, 8 £
c c/ + Er /r (3-99)
v '
a
e - mimośród gdzie:
oraz: Ef Ec, Er - odpowiednio wskaźnik sprężystości stali płaszcza mry, be­
^ io = 4 ,9 - 1 8.5A + 1 7(AJ . lecz ^ 10> 0 (3-91) tonu lub stali prętów zbrojeniowych,
ls / / — odpowiednio moment bezwładności przekroju rury, rdzenia be­
t720 = 0,25(3+ 2A ) lecz T720 < 1.0 (3-92) tonowego lub prętów zbrojeniowych względem osi głównej
przy czym A jak w (3-83). przekroju zespolonego.
82 Zasady obliczania elementów Element}' obciążone w sposób przeważająco statyczny 83

Wartość Ec ustala się w odniesieniu do siecznego wskaźnika sprężystości be­ gdzie:

tonu E , przyjmując h - wymiar przekroju poprzecznego prostopadły do osi obojętnej,
E mir - współczynnik wg tabl. 3-6, 3-7 lub 3-8,
Ec = ^ L L m - współczynnik wg tabl. 3-9.
(3-100)
1,35
Jak wynika z przedstawionej procedury, w przypadku słupów z zabetonowa­ Nośności ustalone ze wzorów (3-102) i (3-103) nie uwzględniają istnienia zbro­
nych rur o przekroju kołowym zachodzi konieczność ustalania wartości ze wzo­ jenia w obszarze rdzenia betonowego. Jeżeli pręty zostały wprowadzone, to nośność
rów (3-88) i (3-94) metodą kolejnych przybliżeń z powodu wzajemnej zależności od przekroju należy zwiększyć o
siebie N Rp, oraz A. n
Wpływ pełzania i skurczu betonu wskutek obciążeń długotrwałych jest uwzględ­ AjVV = L k K -/* (3-io4)
i=i
niany przez redukcję wskaźnika sprężystości betonu; zamiast E przyjmuje się
gdzie:
1 -0 ,5 — (3 -1 0 1 )
A. - pole przekroju jednego pręta zbrojenia.
N \e\ — odległość osi pręta zbrojenia od osi obojętnej,
gdzie:
Ng - część siły podłużnej od obciążenia długotrwałego, n - liczba prętów zbrojenia,
N - jak w (3-93). f Jr - jak we wzorze (3-87).
Pełzanie i skurcz betonu w sposób znaczący wywierają wpływ tylko na pręty Można przyjmować przybliżone wartości, gdyż nie powoduje to dużego błę­
smukłe. W’ przypadku prętów krępych lub dużych mimośrodów efektów tych można du w ocenie nośności przekroju zespolonego.
nie uwzględniać, gdyż ich znaczenie jest niewielkie. W tablicach od 3-6 do 3-9 symbole Fe odnoszą się do stali o granicy plastycz­
Ustalając nośność przekroju zespolonego przy zginaniu, przyjmuje się roz­ ności wyrażonej w MPa.
kład naprężeń normalnych według rys. 3-14 (przykład elementu z rury kolistej).
T ablica 3-6
fdr W artości w spółczynnika m :r dla r u r p ro sto k ątn y ch p rzy lilb = 0,5 wg [12]

W spółczynnik m„
Gatunek Klasa
stali
hit
betonu
10 15 20 25 30 40 50 60 80 100
Rys. 3-14. Rozkład naprężeń normal­ B20 0.9743 1.0134 1.0378 1,0556 1.0694 1.0898 1,1045 1,1156 1,1314 1,1422
nych przy zginaniu okrągłe­
B30 0.9858 1,0287 1,0551 1,0738 1,0879 1.1081 1.1220 1,1321 1,4161 1,1553
go przekroju zespolonego Fe 235
B40 0.9952 1,0404 1,0677 1,0865 1,1004 1.1198 1,1328 1,1422 1,1547 1,1628
B50 1.0031 1,0497 1,0773 1,0959 1,1095 1,1281 1,1403 1.1489 1,1603 1.1676
Położenie osi obojętnej przekroju jest ustalone przy założeniu, że siła podłużna
B20 0.9704 1.0080 1.0315 1.0487 1,0622 1.0825 1.0972 1.1086 1,1250 1.1363
jest równa zeru. Następnie ustala się wartości momentu jako sumę od składowych
B30 0.9811 1.0225 1.0483 1.0667 1.0808 1,1012 1,1154 1,1260 1,1408 1.1506
części przekroju. Obliczenia są żmudne, zwłaszcza dla rur kolistych. Sporządzono Fe 275
B40 0.9900 1,0340 1.0608 1,0796 1,0937 1,1136 1,1271 1.1369 1,1502 1,1589
tablice pomocnicze współczynników korekcyjnych w zależności od klas betonu 1,1565 1,1643
B50 0,9975 1,0432 1.0705 1,0893 1.0352 1.1224 1,1351 1.1443
i stali. Wówczas nośność graniczną przekroju zespolonego można zapisać [12]: 0.9649 1,0220 1,0509 1,0852 1.0967 1,1137 1,1259
B20 1,0001 1,0381 1.0705
- dla rur kwadratowych i prostokątnych B30 0.9741 1,0131 1,0375 1,0553 1,0690 1,0895 1.1042 1,1153 1,1312 1,1420
Fe 355
B40 0.9820 1,0238 1.0497 1,0681 1,0822 1.1026 1,1168 1,1273 1,1419 1,1516
bh2 - ( b - 2 t X h - 2 t f
M R pl= m „ ~fds (3 -1 0 2 ) B50 0.9889 1,0326 1.0594 1,0782 1,0922 1,1122 1,1258 1,1357 1.1492 1,1580
B20 0.9603 0.9931 1.0133 1,0283 1.0402 1.0587 1,0729 1.0843 1.1016 1,1143
- dla rur kolistych
B30 0.9680 1,0045 1.0274 1,0441 1.0573 1,0774 1,0921 1.1036 1,1203 1,1320
Fe 460
B40 0.9748 1,0141 1.0387 1.0565 1,0704 1.0908 1,1055 1.1165 1.1323 1,1430
M Kpi —m,c f* (3 -1 0 3 ) B50 0.9810 1,0224 1,0481 1,0665 1.0806 1,1010 1,1153 1,1259 1,1407 1,1505
84 Zasady obliczania elementów Elementy obciążone w sposób przeważająco statyczny 85

T ablica 3-7 T ablica 3-9

W artości w spółczynnika m r dla r u r p ro sto k ątn y ch przy hib - 1,0 wg |1 2 | W artości w spółczynnika m K d la r u r kolistych w g |I 2 |

W spółczynnik m„ W spółczynnik m*
Gatunek Klasa Gatunek Klasa
hit Alt
stali betonu stali betonu
10 15 20 25 30 40 50 60 80 100 10 15 20 25 30 40 50 60 80 100
B20 0.9268 0,9840 1,0186 1,0439 1.0640 1,0953 1,1191 1,1382 1,1674 1,1887 B20 1,0294 1.0491 1,0669 1.0830 1,0976 1.1231 1.1447 1.1634 1,1943 1,2190
B30 0,9388 1,0023 1.0415 1,0701 1.0925 1.1264 1,1513 1,1707 1.1989 1»2187 B30 1,0420 1,0685 1,0914 1,1115 1,1291 1,1589 1.1833 1,2037 U 363 1»2615
Fe 235 Fe 235
B40 0.9495 1,0181 1,0603 1.0908 1,1143 1.1491 1,1739 1.1927 1,2193 1,2374 B40 1.0534 1,0853 1.1121 1,1348 1,1543 1.1866 1.2122 1.2333 1.2663 1.2913
B50 0.9593 1,0317 1,0760 1,1076 1,1316 1.1664 1.1906 1,2086 1.2335 1,2501 B50 1,0638 1,1003 1,1298 1,1545 1,1752 1,2089 1,2351 1.2564 1,2892 1.3137
B20 0.9231 0.9780 1,0109 1.0349 1.0540 1.0839 1.1070 1.1257 1,1547 1,1763 B20 1,0255 1.0429 1.0589 1,0735 1,0868 1,1105 1.1309 1,1487 1,1785 1,2026

B30 0,9337 0.9947 1,0321 1,0594 1,0810 1,1141 1.1388 1.1582 1.1870 1,2075 B30 1,0366 1,0604 1.0813 1,0998 1,1163 1,1445 1,1679 1,1878 1,2199 1,2450
Fc 275 Fe 275
B40 0,9434 1,0092 1.0498 1,0793 1,1023 1,1367 1,1617 1.1808 1.2084 1,2275 B40 1,0469 1.0758 1.1005 1,1217 1,1403 1,1713 1.1963 1,2171 1,2500 1.2751
B50 0,9523 1.0220 1.0649 1,0957 1,1194 1,1542 1,1789 1,1975 1,2237 1,2413 B50 1,0563 1,0896 1.1172 1,1405 1,1604 1,1931 1,2190 1.2402 1,2731 1.2980
B20 0.9179 0,9697 1.0000 1,0219 1,0393 1.0667 1,0822 1.1059 1.1340 1,1555 B20 1,0201 1,0343 1.0475 1,0598 1,0712 1,0918 1,1100 1.1629 1,1538 1.1767
B30 0,9266 0.9837 1.0182 1.0435 1,0636 1,0947 1,1186 1,1377 1,1668 1,1882 B30 1,0292 1.0488 1.0665 1,0826 1.0971 1,1225 1.1441 1,1628 1.1936 1.2182
Fe 355 Fe 355
B40 0,9347 0.9962 1,0340 1.0616 1,0834 1,1166 1.1414 1,1608 1,1895 1.2099 B40 1,0377 1,0620 1.0833 1,1021 1.1188 1,1474 1,1710 1,1910 1,2233 1.2484

B50 0,9422 1,0075 1.0477 1,0770 1.0998 1,1342 1.5191 1.1783 1.2061 1.2253 B50 1.0456 1,0739 1.0982 1,1191 1,1375 1,1682 1,1930 1,2138 1.2466 1,2718

B20 0,9137 0.9627 0,9907 1,0106 1,0263 1,0511 1.0707 1.0871 1,1136 1.1345 B20 1,0158 1,0271 1,0379 1,0481 1,0576 1,0752 1.0911 1,1054 1.1305 1,1517
B30 0,9207 0,9743 1.0060 1.0291 1.0475 1,0764 1.0988 1,1171 1.1458 1,1675 B30 1,0231 1.0391 1.0538 1.0674 1.0799 1,1023 1.1217 1,1389 1.1678 1,1915
Fe 460 Fe 460
B40 0,9273 0.9848 1,0197 1,0452 1,0654 1,0969 1.1208 1.1400 1,1691 1.1904 B40 1.0299 1.0500 1.0681 1,0844 1.0991 1,1249 1.1467 1,1655 1.1965 1,2212
B50 0.9336 0.9945 1.0319 1.0592 1.0808 1,1138 1,1385 1,1579 1.1867 1,2072 B50 1,0365 1.0602 1,0811 1,0995 1,1160 1.1442 1,1676 1,1874 1,2195 1,2447

Bezpieczeństwo zginanego pręta zespolonego sprawdza się wg wzoru

T ablica 3-8
W artości w spółczynnika m n dla r u r p ro sto k ątn y ch p rzy hlb = 2,0 wg [12| M
<1 (3-105)
W spółczynnik m„ m Rp,
Gatunek Klasa
stali betonu
hit gdzie M = jak dla (3-93), a MRpl wg (3-102) lub (3 -103) z uwzględnieniem
10 15 20 25 30 40 50 60 80 100 (3-104). Przy sprawdzaniu bezpieczeństwa rur prostokątnych wypełnionych beto­
B20 0.8564 0,9351 0.9787 1,0093 1,0334 1,0712 1.1009 1,1258 1.1659 1.1976 nem w praktyce nie uwzględnia się zwichrzenia.
B30 0.8645 0,9503 1.0000 1.0356 1,0639 1,1082 1.1425 1,1705 1,2142 1,2473
Fe 235 W celu ustalenia nośności przekroju zespolonego przy ściskaniu mimośrodo-
B40 0,8722 0,9644 1.0191 1,0587 1,0900 1.1385 1,1753 1.2047 1,2494 1,2820

B50 0,8797 0,9776 1.0364 1.0790 1,1126 1,1638 1,2020 1,2319 1,2762 13077 wym opracowano krzywe interakcyjne (rys. od 3-15 do 3-18) [12], Sporządzono
B20 0.8540 0,9304 0,9721 1,0010 1,0236 1.0588 1.0867 1,1101 1,1483 1,1789 je w odniesieniu do wskaźnika S według (3-86), nie uwzględniając faktu umiesz­
B30 0,8610 0,9438 0,9910 1,0246 1,0512 1,0930 1.1256 1,1525 1,1951 1,2279 czenia wewnątrz rdzenia betonowego prętów zbrojeniowych. Jeżeli takie pręty są
Fe 275
B40 0.8678 0,9563 1,0082 1.0456 1,0753 1,1215 1.1571 1,1858 1,2302 13632 zaprojektowane, to wartościNRpl oraz MR/:, należy ustalić zgodnie z podanymi wcze­
B50 0.8743 0,9681 1.0240 1,0645 1.0965 1,1458 1,1831 1,2127 1,2574 1,2898 śniej zasadami i takie wartości przyjmować do dalszych obliczeń. Znaczenie sym­
B20 0.8507 0,9240 0,9629 0.9894 1.0097 1.0412 1.0660 1,0869 1,1216 1,1500 boli na wykresach:
B30 0.8563 0,9348 0.9784 1.0089 1.0330 1,0706 1.1002 1.1250 1,1651 1,1968
Fe 355
B40 0,8617 0,9451 0,9927 1.0268 1.0538 1,0960 1.1290 1.1561 1,1990 1.2319 NRp<’ MRPI - ws (3*87) lub (3-88) oraz (3-102) lub (3-103),
B50 0,8669 0.9548 1,0061 1.0431 1,0725 1,1182 1,1534 1.1820 1.2262 1.2593
Mr —siła podłużna oraz moment zginający, przenoszony przez
B20 0.8481 0,9189 0,9555 0,9798 0,9982 1,0262 1,0481 1.0666 1,0974 1.1231
przekrój zespolony przy ściskaniu mimośrodowym.
B30 0.8525 0.9275 0,9676 0,9957 1,0173 1,0510 1,0775 1.0998 1,1366 1,1663
Fe 460
B40 0,8568 0,9357 0,9797 1,0106 1.0349 1,0729 1,1029 1,1280 1.1684 1.2002 Bezpieczeństwo ściskanego mimośrodowo w jednej płaszczyźnie pręta ze­
B50 0,8609 0,9437 0,9908 1,0243 1,0510 1,0926 1.1252 1,1521 1.1947 13275 spolonego sprawdza się według procedury opisanej niżej.
86 Zasady obliczania elementów Elementy obciążone w sposób przcważająco statyczny 87

Rys. 3-t6. Krzywe interakcyjne dla rur kwadratowych przy h/h = 1,0 [12] Rys. 3-18. Krzywe interakcyjne dla rur kolistych [12]
88 Zasady obliczania elementów Elementy obciążone w sposób pr/.eważająco statyczny 89

I. Znając N Rpl, MR/t, oraz 6 dla przekroju projektowanego pręta, wykreśla się - Bezpieczeństwo ściskanego mimośrodowo w dwóch płaszczyznach głównych
korzystając z rys. od 3-15 do 3-18, krzywą interakcyjną, jak na rys. 3-19. pręta zespolonego ustala się, stosując oddzielnie dla każdego kierunku zginania
przedstawioną uprzednio procedurę. Dzięki temu wyznacza się p = p x oraz ¡u = py.
Stopień bezpieczeństwa ocenia się z zależności:

M ' M v <1 (3 -1 1 0 )
^x^R pU Hy M Rply

M r
<1 (3-111)
o^ M rpu

Rys. 3-19. W ybrana krzyw a do spraw dzenia bez­ My

<1 (3-112)
pieczeństw a pręta ściskanego m im ośro-
0,9 HyM Rply
dow o [12]
gdzie:
2. Ustala się wartość współczynnika niestatcczności ogólnej x jak dla pręta ści­ M ,M v -
obliczeniowe momenty przy zginaniu względem osix-x luby-y,
skanego osiowo i korzystając z krzywej (rys. 3-19), wyznacza się wartość /uk. M Rplx
n ,, M Kp
. ty. -
nośności graniczne przekroju zespolonego odpowiednio przy
3. Ze względu na to, że pręt przenosi nie tylko ściskanie osiowe, zmniejsza się zginaniu względem osi x-x lub y-y.
wartość tego współczynnika do
Znaczenie pozostałych symboli objaśniono wcześniej.
N Zgodnie z zaleceniami europejskiej normy konstrukcji zespolonych EC4 [95]
Xd = T T ~ (3-106)
^ Rpl momenty zginające, działające w prętach, należy ustalać według teorii drugiego
gdzie N jak w (3-93). rzędu. Dokładne ich określenie można znaleźć w pracy [12], W sposób przybliżo­
ny szybko i prosto ich wartość można ocenić, posługując się mnożnikiem
Korzystając z rys. 3-19, wyznacza się wartość p r
4. Ponadto ustala się k- Z » *»
] N (3-113)
Xn = X ^ (3-107) Ner
4 w którym:
gdzie r - stosunek wartości momentów zginających na końcach pręta, przy czym N — jak w (3-93),
w liczniku ilorazu przyjmuje sie wartość mniejszą (-1 < r< -1- 1). Ncr - jak w (3-98),
5. Układ linii na wykresie z rys. 3-19 prowadzi do wartości 0 = 0,66 + 0,44r,lecz 0 > 0,44 (3-114)
r - jak w (3-107).
H = H d - V k *J ~ Xn (3-108) Moment zginający, ustalony według teorii pierwszego rzędu, jest mnożony
przez wartość k i wstawiany do wzorów od (3-109) do (3-112).
Wyjaśnienie stosowanej procedury można znaleźć w pracy [12], Ostatecznie
W przedstawionych dotychczas sposobach sprawdzenia bezpieczeństwa prę­
oceny bezpieczeństwa pręta ściskanego mimośrodowo w jednej płaszczyźnie do­
ta pomijano siłę poprzeczną. Ta siła może być przeniesiona przez przekrój zespo­
konuje się ze wzoru
lony lub tylko przez sam przekrój stalowego kształtownika. Uwzględnienie wpły­
wu siły poprzecznej na nośność przekroju jest konieczne, gdy
—-----^1 (3-109)
0 .9 jlA V 1 ’ V>Q,5V r (3-115)
w którym wprowadzono dodatkowy współczynnik 0,9 ze względu na to, że opisa­ gdzie:
na procedura daje przybliżoną ocenę zjawiska. V — siła n o n rzeczn a nreta.
90 Zasady obliczania elementów
VR = 0,58A pf^ - nośność przekroju stalowego kształtownika przy ścinaniu,
(3-116)
~ według objaśnień podanych poprzednio.
Dokonuje się redukcji naprężeń normalnych w stalowym kształtowniku wsku­
tek wpływu naprężeń stycznych na nośność przekroju. Najwygodniej jest osią­
gnąć ten cel, redukując grubość tej ścianki kształtownika, która przenosi ścinanie.
Odpowiedni wzór ma postać
red t = t 1- (3-117)
Sprawdzenia bezpieczeństwa z uwzględnieniem siły poprzecznej dokonuje się,
jak podano dotychczas, redukując wartości A s oraz ¡s o składnik wynikający z róż­
nicy grubości t - red t.
3.4.4.2. Ogólne zasady stosowania. Biorąc pod uwagę wyniki przeprowadzo­
nych doświadczeń stwierdzono, że stosowanie betonu o dużej wytrzymałości jest
korzystne. Należy projektować beton co najmniej klasy B20. Ponieważ beton
w konstrukcji pełni ważną rolę, trzeba zapewnić jego dobrą jakość, prawidłowo
wypełniać nim rury oraz prowadzić wnikliwą kontrolę i nadzór. Beton powinien
szczelnie wypełniać wnętrze kształtownika i mieć właściwą przyczepność do jego
ścianek r = 0,4 MPa. Jeżeli naprężenia styczne od działąjącego obciążenia prze­
kraczają tę wartość, to wprowadzenie tego obciążenia powinno być zapewnione
w sposób mechaniczny.
Przed betonowaniem należy z dna słupa usunąć wszelkie pozostałości sma­
rów, pyłów, zanieczyszczeń i wody. U podstawy słupa trzeba wykonać otwór spu­
stowy do odprowadzenia wody, nagromadzonej podczas trwania budowy, lub pary
- w przypadku pożaru. Na czas betonowania otwory powinny być zasklepione.
M ieszankę betonową zagęszcza się, wibrując wgłębnie (co jest skuteczniej­
sze) lub powierzchniowo. Słup powinien być betonowany warstwami, grubości
nie większej niż 60 cm. Należy zagęszczać każdą warstwę osobno, a jednocze­
śnie wibrowaniu powinno być poddane przynajmniej 10 cm górnej części po­
przedniej warstwy. Podczas stosowania wibratorów przyczepnych beton ma ten­
dencję do oddzielania się od ścianki rury, co jest eliminowane później wskutek
nacisku wyżej położonych warstw. Jednak w górnej części słupa nacisk może
być niewystarczający i dlatego tę część należy zagęszczać wibratorem wgłęb­
nym na około 60 cm.
Górna część betonu powinna być wygładzona i wypoziomowana. Beton kur­
czy się i lekko osiada. W ciągu 24 h od ułożenia należy uzupełnić powierzchnię
betonu tak, aby pokrywała się z blachą głowicową. Wysychaniu betonu można
zapobiec, owijając folią górną część słupa.
Elementy obciążone w sposób przeważająco statyczny 91
Stalowe części słupa wypełnionego betonem powinny spełniać wymagania
podane w normie projektowania konstrukcji stalowych. Jeżeli wierzchołek słupa
nie jest przykryty elementem konstrukcji, to należy zaprojektować poziomą bla­
chę głowicową. Przy dobrze wygładzonej powierzchni beton współpracuje z płasz­
czem stalowym podczas przenoszenia obciążenia w płaszczyźnie czołowej. Jeżeli
rura nie jest frezowana, to spoinę pachwinową, którą połączono blachę głowicy ze
słupem, należy obliczać na siłę przenoszoną przez stalowy przekrój płaszcza.
Otwór w blasze głowicy, przeznaczony do betonowania, powinien być jak naj­
większy. Jego brzeg powinien być oddalony od ścianki rury nie więcej niż o 15 mm.
Podczas prac montażowych zezwala się na spawanie słupów wypełnionych beto­
nem pod warunkiem, że wymiary poprzeczne tych elementów nie są zbyt małe.
Jeżeli skupione obciążenie jest wprowadzane do słupa, to należy zapewnić
uzyskanie nośności w odpowiedniej części przez wszystkie elementy zespolone­
go przekroju poprzecznego na długości wprowadzenia / r Tę długość ustala się ze
wzoru
l= 2d (3-118)
gdzie d - mniejszy z dwóch wymiarów przekroju poprzecznego.
Gdy pole, na jakim jest przekazywane obciążenie na blachę głowicową, jest
mniejsze od pola przekroju zespolonego, wówczas rozkład obciążenia można przyj­
mować według rys. 3-20.
F
sra S toi
Rys. 3-20. Rozkład obciążenia w blasze głowicowej
1:1 B eton 1: 1 ' i rdzeniu betonowym
A-A
Rys. 3-21. W prowadzenie obciążenia do zespolone­
go stupa za pom ocą blachy pionowej [12]
Stosuje się również rozwiązanie węzła, jak na rys. 3-21. Naprężenia w beto­
nie pod blachą mogą bezpiecznie osiągać duże wartości, gdyż jest on ograniczony
92 Zasady obliczania elementów

płaszczem. Można zezwolić na docisk przy ściskaniu osiowym lub mimośrodo-

wym. Wartość tego docisku zapisuje się wzorem

/„ = ( * ,,+ 3 5 ,0 ) - J S (3 -1 1 9 )
Y c \ Ai

gdzie:
At - pole przekroju rdzenia betonowego,
At - pole przekroju poniżej blachy,
Rk - wytrzymałość betonu,
yc - częściowy współczynnik bezpieczeństwa dla betonu.

Ponadto należy spełnić następujące warunki:

Połączenia
/«i - oraz ^ < 2 0 (3-120)
A, A,

4.1. Uwagi ogólne

Sposób kształtowania połączeń i węzłów elementów budowlanych z rur o profdu
kołowym i prostokątnym stanowi o istotnej różnicy między tymi elementami a e-
lementami z innych kształtowników walcowanych na gorąco. Zamknięty, pusty
wewnątrz profil rury stwarza szereg utrudnień konstrukcyjnych i wytwórczych
zarówno podczas projektowania, jak też w procesie produkcji, zwłaszcza węzłów
(jeżeli wzorować się na tradycyjnych formach rozwiązań, znanych z konstrukcji
powszechnie dotychczas stosowanych, wykonywanych z takich kształtowników
o profilu otwartym jak kątowniki, ceowniki lub dwuteowniki).
Biorąc pod uwagę historyczny rozwój konstrukcji stalowych, można stwier­
dzić, że główną przeszkodą w upowszechnieniu stosowania rur w budowlanych
konstrukcjach nitowanych lub śrubowanych w bardzo znacznym stopniu były trud­
ności związane z kształtowaniem połączeń ze względu na brak płaskich powierzchni
przylgowych (walcowy profil rur), niewypełnioną pustkę wewnątrz kształtownika
(powodującą podatność węzła) oraz ściankę zbyt cienką, aby uzyskać złącze o wy­
starczająco wyrównanej nośności na docisk i ścinanie łączników mechanicznych.
Te trudności mogły być pokonywane tylko w przypadku rur o bardzo dużych śred­
nicach, wykonywanych z zakrzywionych cylindrycznie odcinków grubych blach.
Natomiast w przypadku rur walcowanych problemy techniczne były w przeszłości
nieprzezwyciężalne.
Upowszechnienie spawania umożliwiło stosowanie rur o profilu kołowym do
budowlanych konstrukcji stalowych. W połączeniach spawanych istnienie płasz­
czyzny przylgowej nie jest niezbędne, lecz często dogodne, gdyż ułatwia pasowa­
nie części lub elementów, natomiast gwarantowane bezpieczeństwo złącza można
uzyskać również przy cienkich ściankach bez konieczności dostępu do wnętrza
94 Połączenia
kształtownika, chociaż wiąże się to z wprowadzeniem dodatkowych części (blach
lub żeber) lub z utrudnieniami natury technologicznej.
Jednak w wyniku stosowania tradycyjnych rozwiązań węzłów uzyskuje się zbyt
ciężkie elementy konstrukcji z powodu niewykorzystania pełnej nośności przekro­
jów wielu prętów. Ponadto tradycyjne węzły i styki między prętami lub elementami
są tak kształtowane, że ich wykonanie w wytwórni jest mało technologiczne i zbyt
drogie, aby konstrukcje z rur skutecznie konkurowały z innymi konstrukcjami sta­
lowymi. W obu przypadkach, mając na względzie cenę rur wyższą niż innych kształ­
towników walcowanych na gorąco, jest utrudnione stosowanie rur do ustrojów bu­
dowlanych, gdy jako jedyne kryterium opłacalności inwestycji przyjmuje się koszt
konstrukcji. Aby stosowanie rur w konstrukcjach budowlanych stało się opłacalne,
wielu wytwórców i współpracujących z nimi badaczy opracowało i wprowadziło
unowocześnione lub specjalne rozwiązania węzłów i styków.
Unowocześnione rozwiązania przeznaczone do powszechnego zastosowania
polegają na przyjęciu kilku podstawowych kształtów, odpowiednich zarówno dla
rur kolistych, jak też prostokątnych, dogodnych w procesie półautomatycznego
sterowania produkcją w wytwórni konstrukcji stalowych, zwykle pozbawionych
dodatkowych blach lub żeber. Rozwiązania takie nie są zbyt pracochłonne, lecz
wskutek istnienia podatności węzłów wymagają od projektanta zwiększonej wie­
dzy przy ocenie ich bezpieczeństwa.
Natomiast rozwiązania specjalne odnoszą się na ogół do poszczególnych ty­
pów elementów konstrukcji (np. przekryć strukturalnych, masztów, słupów linii
energetycznych itp.), a rzadziej dotyczą konstrukcji powszechnego stosowania.
W rozwiązaniach specjalnych są stosowane szczególne kształty części węzłów
lub łączników, a także odpowiedni sprzęt. Dzisiaj liczba rozwiązań specjalnych,
chronionych patentami, jak również ogólnie dostępnych bez ograniczeń jest bar­
dzo duża i są one wielce różnorodne.
W niniejszym rozdziale będą przede wszystkim przedstawione unowocześnione
rozwiązania traktowane jako wzorcowe i niektóre rozwiązania nawiązujące do
kształtów tradycyjnych, a stanowiące uzupełnienie tych wzorców przy stosowa­
niu w sytuacjach szczególnych. Rozwiązania specjalne charakteryzujące się do­
skonałymi cechami konstrukcyjnymi, technologicznymi i ekonomicznymi będą
przedstawione w rozdz. 5.
4.2. W ytyczne kształtowania
Projektując połączenia stałe (zwykle spawane) lub rozbieralne (na ogół na śruby)
konstrukcji rurowych, należy przede wszystkim uwzględniać obciążenia przeno­
szone przez łączone części, pręty lub elementy. Rodzaje obciążeń (statycznych,
przeważająco statycznych, dynamicznych lub zmęczeniowych) oraz rodzaje sił
Wytyczne kształtowania 95
wewnętrznych, będących skutkiem statycznego układu konstrukcyjnego, mają wpływ
nie tylko na nośność i stan naprężeń części składowych węzłów i styków, ale rów­
nież w zależności od ich kształtu na ich nośność. Ponadto należy brać pod uwagę
prostotę wykonania złącza w wytwórni ze względu na dążenie do uzyskania niskich
kosztów robocizny warsztatowej oraz jego złożenia (scalenia) podczas montażu.
Przy tradycyjnym projektowaniu połączeń, gdy siły z jednego pręta lub ele­
mentu na drugi są przekazywane przez łączniki w płaszczyznach przylgowych,
części umożliwiające rozmieszczenie łączników zachowują się jak tarcze, wsku­
tek czego ich sztywność jest duża. Te części są więc rozpatrywane jako niepodat­
ne. Natomiast węzły i styki mogą być traktowane jako sztywne lub przegubowe.
W konstrukcjach rurowych, w wyniku ekonomicznego kształtowania połą­
czeń, siły są zwykle przekazywane w płaszczyznach lub powierzchniach kontak­
tu, gdy części przyległe należy rozpatrywać jako płyty lub powłoki obciążone
prostopadle albo w sposób bardziej złożony. Te części należy więc traktować jako
podatne, gdyż ich sztywność jest znacznie mniejsza niż sztywność tarcz. Wów­
czas węzły i styki zwykle (lecz nie zawsze) nie mogą być przyjmowane jako sztyw­
ne lub przegubowe. Jest konieczne rozpatrywanie nośności części składowych i no­
śności węzłów jako całości.
W przypadku połączeń śrubowych można postępować zgodnie z zaleceniem
EC3 [92], [93]. Łączniki i części składowe rozpatruje się, uwzględniając niżej
podane założenia.
1. Połączenia mogą być projektowane wskutek rozłożenia wewnętrznych sił
w najlepszy, możliwy do pomyślenia i racjonalny sposób pod warunkiem, że:
- założone siły i momenty pozostają w równowadze z obciążeniem ze­
wnętrznym, to jest z przyłożonymi siłami i momentami,
- każda część połączenia ma nośność odpowiednią do sił lub naprężeń,
wynikających z dokonywanej analizy,
- odkształcenia towarzyszące rozkładowi sił (naprężeń) nie przekraczają
wartości wynikających ze zdolności do odkształceń łączników (śrub lub
spoin) oraz innych części połączenia,
- odkształcenia, będące skutkiem przyjęcia modelu linii załomów plastycz­
nych, wynikają z obrotu sztywnych płatów (i odkształceń tarczowych),
które są fizycznie możliwe, to jest kinematycznie dopuszczalne.
2. Przyjmowany rozkład sił wewnętrznych powinien być realistyczny ze wzglę­
du na sztywność strefy węzła. Siły wewnętrzne są przekazywane wzdłuż ścież­
ki, wynikającej ze ścieżki największej sztywności. Ta ścieżka powinna być
jednoznacznie określona; należy nią konsekwentnie podążać podczas projek­
towania połączenia.
3. Na ogół nie ma potrzeby uwzględniania naprężeń własnych, naprężeń od sprę­
żania, a także naprężeń wynikających z likwidacji luzów, dopuszczalnych
według norm wytwarzania i montażu.
96 Połączenia
W przypadku połączeń spawanych można również postępować zgodnie z po­
wyższymi zaleceniami. Jednak nie wszystkie wskazania w każdym ukształtowa­
nym węźle mogą być sformułowane w sposób nie budzący dyskusji (np. la, lb
lub 2). W zajemne współdziałanie części i łączników jest bardziej złożone niż
w przypadku połączeń śrubowych. Aby nie popełnić zbyt dużych błędów przy
ocenie nośności węzłów według unowocześnionych rozwiązań, przeprowadzono
liczne badania doświadczalne na elementach izolowanych z kratownic, belek bez-
przekątniowych i ram. Ostatnio są też prowadzone studia numeryczne metodą ele­
mentów skończonych. Mają one jednak mniejsze praktyczne znaczenie niż wcze­
śniejsze badania eksperymentalne.
Zarówno badania doświadczalne węzłów według unowocześnionych rozwią­
zań, jak też raczej wyrywkowe badania eksperymentalne węzłów według rozwią­
zań specjalnych, będących zwykle przedmiotem patentów przedsiębiorstw z za­
chodniej Europy, czy też studia numeryczne pozwalają na wyciągnięcie uogólnia­
jących wniosków, które projektanci powinni brać pod uwagę, gdy oceniają noś­
ność nie tylko łączników, ale również części składowych węzłów lub węzłów jako
całości. Są tu dwie drogi postępowania: zapis wpływoi podstawowych czynników
na bezpieczeństwo konstrukcji w postaci wzorów odniesionych do nośności wę­
złów lub opisowe wskazanie tych czynników. Pierwsza droga będzie omówiona
w dalszych podrozdziałach, druga zaś zostanie przedstawiona obecnie w celu wska­
zania ogólnych kierunków postępowania przy doborze przekrojów elementów.
Podstawowymi parametrami, które mają decydujący wpływ na nośność spa­
wanych węzłów z rur, są:
1) stosunek średnicy rury skratowania (krzyżulca lub słupka kratownicy, czy też
belki bezprzekątniowej) do średnicy pasa,
2) stosunek grubości pasa do jego średnicy,
3) stosunek grubości rury skratowania do jej średnicy,
4) rozwiązanie konstrukcyjne węzła (kształt końcowego fragmentu rury skrato­
wania, wzajemne położenie tych końcówek, obecność dodatkowych części,
takich jak przepony, usztywnienia, stoliki itp.),
5) wartość kątów w kratownicy między prętami skratowań i pasów,
6) mimośrodowe usytuowanie prętów skratowania względem pasa,
7) naprężenia w rurowym przekroju pasa.
Wymienione parametry zapisano w odniesieniu do rur o przekroju kołowym.
W przypadku rur prostokątnych zamiast średnicy należy przyjmować szerokość
lub wysokość przekroju takiej rury. Gdy kształtowniki rurowe są stosowane w ra­
mach, co w przypadku rur kolistych zdarza się bardzo rzadko, lecz w przypadku
rur prostokątnych znacznie częściej, wówczas pod pojęciem pręty skratowania
należy rozumieć rygle, a pod pojęciem pasy —słupy ram.
Wzrastająca wartość ilorazów według punktów 1), 2) i 3) oraz zmniejszająca
się wartość kąta 5) powodują wzrost nośności węzła. Wpływ mimośrodów będzie
Wytyczne kształtowania 97
opisany dalej. Wprowadzenie mimośrodu ujemnego (w granicach określonych niżej)
zwiększa nośność węzła, natomiast mimośród dodatni obniża tę nośność. Tylko bar­
dzo duże naprężenia w pasie lub słupie powodują obniżenie nośności węzła. Obec­
ność dodatkowych części w w'ęźle (np. niektórych przepon lub żeber) nie prowadzi do
podwyższenia nośności węzła, a może zmniejszać jego ciągliwość. Zawsze jednak
przyczynia się do zwiększenia pracochłonności (robocizny warsztatowej).
W przypadku stosowania rur prostokątnych pewien wpływ na nośność może mieć
również stosunek wysokości przekroju skratowania do wysokości przekroju pasa.
Zc względu na ukształtowanie węzła i związaną z tym podatność jego czę­
ści przenoszą nie tylko siły wewnętrzne, które działają na węzeł, ale też dodat­
kowe naprężenia, zwłaszcza pochodzące od dodatkowego zginania poszczegól­
nych części.
W układach konstrukcyjnych o węzłach sztywnych (niepodatnych) siły we­
wnętrzne są przekazywane z łączonych elementów za pomocą części, których
modelem obliczeniowym jest tarcza (ścianki, blachy węzłowe lub inne dodatkowe
elementy). Siły wewnętrzne w układach konstrukcyjnych o węzłach podatnych są
natomiast przekazywane za pomocą części (najczęściej ścianek, blach doczoło­
wych lub dodatkowych elementów), których modelem jest zwykle płyta lub po­
włoka, a także tarcza. Zachowanie się węzłów podatnych można najłatwiej zobra­
zować dla kratownic z rur prostokątnych. Przedstawione i omówione uprzednio
parametry pozwalają wyróżnić kilka postaci zniszczenia, których modele (rys. 4-1)
klasyfikuje się jak podano niżej:
- zniszczenie obciążonej ścianki pasa wskutek uplastycznienia przy pewnych
deformacjach ścianek bocznych:
- model M l - mechanizm podwójnej translacji (zapadnięcie ścianki pod
krzyżulcem ściskanym i wybrzuszenie pod krzyżulcem rozciąganym),
- model M2 - mechanizm przechyłowy.
- ścięcie plastyczne bocznych ścianek pasa:
- model M3 - w obszarze między krzyżulcami,
- model M4 - w obszarze nachodzenia krzyżulców.
miejscowe wyboczenie pasa od strony krzyżulca rozciąganego:
- model M5 - symetryczna postać wyboczenia,
model M6 - niesymetryczna postać wyboczenia.
- niesymetryczne, miejscowa wyboczenie krzyżulca ściskanego
- model M6X.
Przy projektowaniu węzłów podatnych nie wystarcza sprawdzenie nośności
łączników (spoin lub śrub) oraz nośności poszczególnych części, służących do ich
rozmieszczenia, na czym zwykle poprzestaje się przy projektowaniu węzłów dźwi­
garów kratowych. Jak wynika z rys. 4-1. dla węzłów podatnych trzeba ponadto
sprawdzić nośność ścianek, rozpatrując postacie plastycznego zniszczenia giętne-
go lub ścinającego oraz wyboczenia miejscowego ścianek elementów schodzą­
cych się w węźle.
98 Połączenia Wytyczne kształtowania 99

A-A cenią się powłoki cylindrycznej pasa w postaci zbliżonej do modelu M 1. Mają na
to wpływ przede wszystkim parametry 1), 2), 5) i 6). Natomiast parametr 3) (gru­
bość rury skratowania) decyduje o grubości spoiny i jej długości w złączu. Para­
M1 O metr 2) ma rówmież wpływ' (łącznie z parametrem 3)) na efektywną długość spo­
iny w połączeniu. W efekcie w modelu M l lub w podobnym modelu z rys. 4-3
przy zniekształceniu pasa pod krzyżulcem ściskanym może nastąpić zerwanie złą­
B-B
cza krzyżulca rozciąganego pod obciążeniem mniejszym niż uplastycznionego
węzła.

Rys. 4-3. Zniszczenie węzła kratownicy wskutek m iej­

Rys. 4-1. M odele zniszczenia węzłów podatnych scowego zniekształcenia powłoki pasa [222]

Na rysunku 4-2 przedstawiono przekrój podłużny węzła zniszczonego we­ W połączeniach rur o zbyt cienkiej ściance pasa może również wystąpić nie­
dług modelu M I. W badaniach eksperymentalnych występowały również postaci pożądane, przedwczesne zniszczenie w postaci przedstawionej na rys.4-4.
zniszczenia bardziej złożone. Niektóre próbki uległy niszczeniu, dając obraz łącz­
nych deformacji, charakterystycznych dla modeli M l oraz M2.

Rys. 4-2. Przekrój przez próbkę węzła z m r prosto­

kątnych po zniszczeniu

Rys. 4-4. Z niszczenie w ęzła kratow nicy w skutek

Analizowane modele, tworzone dla poszczególnych kształtów węzłów, któ­
rych podstawowe postaci zniszczenia w przypadku węzłów określonych jako wę­
zły typu K przedstawiono na rys. 4-1, wskazują, że parametry uprzednio wymie­
nione oddziałują łącznie. Dla przykładu zniszczenie węzła typu K z rur kolistych
może wystąpić w postaci pokazanej na rys. 4-3, wskutek miejscowego zniekształ-
przedw czesnego. lokalnego naderw ania
się ścianki pasa [222]
W PN-90/B-03200 [204] podano tylko ogólnikowe stwierdzenie, że w przy­
padku połączeń podatnych, w szczególności połączeń rur cienkościennych.
100 Połączenia
sprawdzenie nośności spoiny jest niewystarczające. Szczegółowa ocena bezpie­
czeństwa węzłów jest omawiana w licznych publikacjach (np. [160], [194], [195],
[265], [270], [275]). Najważniejsze zalecenia są podane w podrozdz. 4.5,4.6 i 4.7.
W normie [204] zezwolono również, aby w spoinach pachwinowych łączą­
cych rury między sobą lub z częściami płaskimi można było przyjmować grubość
nominalną a n m< r, (rys. 4-5). Mamy tu do czynienia z odstępstwem od zwyczajo­
wego określenia tej grubości jako nie przekraczającej 0,7 grubości cieńszego ele­
mentu w złączu. Stosowane obecnie techniki spawania rur umożliwiają wykony­
wanie spoin o wysokiej wytrzymałości, pozbawionych wad wewnętrznych i zew­
nętrznych niekorzystnie oddziałujących na nośność połączenia. Badania ekspery­
mentalne potwierdziły ich wysoką wytrzymałość. Na ogół zdarza się rzadko, aby
grubość ścianki pasa była mniejsza od grubości prętów skratowania. Pozostałe
wymagania należy spełniać zgodnie z PN-90/B-03200. Spoiny pachwinowe naj­
dogodniej jest stosować w węzłach, w których nachylenie prętów skratowania
względem pasa wynosi od 30 do 120°. W innych sytuacjach staje się konieczne
stosowanie spoin czołowych. Ze względu na brak dostępu do grani spoiny jedy­
nym kształtem przygotowania rowka jest ukosowanie brzegów dla spoiny zbliżo-
1 z wzajemnego dopasowania. Jest niedopuszczalne rozwiązanie podane na rys. 4-6
nej kształtem do —V. Te spoiny mogą być stosowane przy grubościach łączonych
ścianek od 2 do 16 mm przy spawaniu jednostronnym, co w pełni wystarcza do
stosowania ich w połączeniach rurowych konstrukcji budowlanych. Projektując
1 walnicze i dodatkowe zginanie. Należy spełnić wymagania zestawione w tabl. 2-3.
spoinę w kształcie —V między ścianką pręta skratowania a ścianką pasa, można
przyjmować, że jej grubość nominalna nie powinna przekraczać grubości pasa.
Wprawdzie w PN-90/B-03200 [204] takiego zezwolenia nie ma, ale jest ono
rozszerzającą interpretacją wynikającą z rys. 4-5. Skoro jest możliwa taka sytu­
acja dla spoin pachwinowych, to jest również dopuszczalna w przypadku spoin
czołowych.
Rys. 4-5. O cena nom inalnej grubości spoiny pachwi­
nowej w złączu rur
W celu należytego wykonania spoiny czołowej wymaga się, aby w grani mię­
dzy ścianką pręta skratowania a ścianką pasa pozostawić szczelinę, której szero­
kość przyjmuje się zgodnie z tabl. 4-1. Ta szczelina jest konieczna, aby uzyskać
dobre wtopienie w grani spoiny na całym obwodzie rury zarówno na odcinkach
łatwo dostępnych, jak również w miejscach, gdzie odpowiednio głębokie ułoże­
nie pierwszego ściegu jest utrudnione (tj. przy kątach mniejszych od 45°).
Wytyczne kształtowania 101
Tablica 4-1
S zerokość szczeliny w g ran i spoiny 1/2 V w złączach pod kątem 45°
Grubość ścianki rury
do 2,0 2.5-kt.O 3.25-^4,25 ponad 4,25
mm
Szerokość szczeliny
0 1.0 2.0 3.0
mm
Miejsca takie znajdują się wewnątrz kąta ostrego, utworzonego przez pas i krzy-
żulce między prętami skratowania, albo też występują w przypadku nagromadze­
nia licznych skratowań w węźle. Liczby podane w tabl. 4-1 są prawdziwe dla
kąta 45°. Zbliżają się one do wartości granicznych 0 przy kącie 90°. Szczeliny nie
należy przyjmować większej, niż jest to konieczne, gdyż mniejszej jej szerokości
na ogół odpowiadają mniejsze naprężenia spawalnicze. Przy wartości większej
niż 3 mm spawanie elektrodami powszechnego użytku nie zawsze zapewni dobre
przekrycie w pierwszym ściegu, powodując ponadto wyciek stopiwa do wnętrza
rury. W takich sytuacjach należałoby stosować elektrody specjalne.
W bezpośrednich złączach między rurami o przekroju kołowym ich końcówki
powinny być wzajemnie przycięte według krzywych przestrzennych, wynikających
zarówno w złączu ze spoinami pachwinowymi, jak też czołowymi, przy bardzo
małym stosunku średnic, gdyż wówczas jest niemożliwe utrzymanie należytej grubo­
ści spoiny, która przy dużym nadlewie jest narażona na zwiększone naprężenia spa­
Rys. 4-6. N iedopuszczalny brak dopasow ania rur
w złączu
Rodzaj zastosowanej spoiny zależy również od wartości siły w połączeniu,
a więc od średnicy rury, a nie tylko od grubości jej ścianki. Spoiny czołowe są
układane jako ciągłe na całej długości obwodu, chociaż kształt ich rowka może
ulegać dość dużym zmianom. Natomiast spoiny pachwinowe, również o zmien­
nym kształcie nadlewu, są układane w sposób ciągły tylko przy małym ilorazie
średnicy rury skratowania i średnicy pasa. Gdy wartość tego ilorazu wzrasta, wów­
czas właściwsze jest kształtowanie złącza, w którym na częściach obwodu wystę-
pują przemiennie spoiny pachwinowe i czołowe. Są to tzw. spoiny kombinowane.
Należy dążyć do jak najszerszego stosowania spoin pachwinowych, a gdy jest to
trudne do wykonania, spoin kombinowanych. Wprawdzie zawsze można ograni­
czyć się tylko do spoin czołowych, ale ich ułożenie wymaga prawidłowego ukoso-
wania brzegów, a nie tylko przestrzennego cięcia końcówek rur kolistych. Każda
dodatkowa czynność obróbcza zwiększa koszty konstrukcji. Zaleca się stosować:
102 Połączenia Połączenia spawane 103

d 1
- spoiny pachwinowe, gdy — < -

d 1
- spoiny czołowe, gdy ~ ~

gdzie:
d — średnica zewnętrzna rury mniejszej.
D - średnica zewnętrzna rury większej.
Na rysunku 4-7 przedstawiono przekroje spoin pachwinowych w trzech cha­
rakterystycznych punktach złącza dwóch rur kolistych. W celu uzyskania jedna­
kowej grubości obliczeniowej spoiny na całym obwodzie boki jej przekrojów mają
Zaleca się. aby kąt ostry zawarty między dwiema łączonymi bezpośrednio
różne wymiary. Podczas układania takich spoin nie można uniknąć ich wykonania
rurami wynosił od 30 do 90°. W przypadku kąta mniejszego niż 30° zawsze wy­
przy ściankach ostro przyciętych, co jest niepożądane ze względu na nośność po­
stępuje utrudnienie związane z ułożeniem spoiny, przy czym odcinek spoiny, na
łączenia.
którym to występuje, jest większy w przypadku rur prostokątnych niż kolistych.
Na rysunku 4-8 pokazano przekroje spoin czołowych w tychże charaktery­
Dawniej stosowano dodatkowe blachy węzłowe, przepony, przekładki itp. Należy
stycznych trzech punktach. W celu ułożenia spoiny czołowej należy ukosować
do takich środków podchodzić z pewną ostrożnością nie tylko ze względu na wzrost
brzegi ścianek pręta dołączanego. Minimalny kąt ukosowania wynosi 45°. Dając kosztów robocizny warsztatowej, ale również dlatego, że dochodzi zwykle do nad­
w grani omówione uprzednio szerokości szczeliny, uzyskuje się połączenie o wy­ miernego spiętrzenia naprężeń spawalniczych, a niektóre z tych środków wcale
sokiej nośności, unikając w węźle ostrych przejść linii sił. nie zwiększają nośności węzła.
Rozwiązanie konstrukcyjne węzła, rozumiane jako sposób schodzenia się
poszczególnych prętów, ma jednak duży wpływ1 na jego nośność.
Przedstawione sytuacje na ogół nie występują przy stosowaniu rur prostokąt­
nych, które mają ścianki płaskie (poza zaokrągleniami w narożach). Rury prosto­
kątne wynaleziono przecież po to, aby eliminować utrudnienia wynikające z wal­
cowego kształtu rury. Jednak równocześnie wzrasta podatność węzłów z rur pro­
stokątnych w porównaniu z podatnością węzłów z rur kolistych.

m in.45°

min. 45° 4.3. Połączenia spawane

Rys. 4-7. Przekroje spoiny pachwinowej w punktach Rys. 4-8. Przekroje spoiny czołowej w punktach
X, Y i Z X. Y i Z
Na rysunku 4-9 przedstawiono natomiast przekroje spoiny kombinowanej (czo-
łowo-pachwinowej) w tychże charakterystycznych trzech punktach. Spoinę two­
rzy się w ten sposób, że na odcinkach w granicach zbliżonych do położenia podol-
nego układa się spoinę pachwinową, natomiast na odcinkach zbliżonych do poło­
żenia naściennego spoinę czołową. Na krótkich odcinkach przejściowych wyko­
nuje się spoinę czołową z powiększonym nadlewem, który upodabnia ją do spo­
iny pachwinowej.
4.3.1. Węzły kratownic płaskich
4.3.1.1. Węzły bez blach węzłowych. Połączenia stałe (nierozbieralne) zwykle są
wykonywane jako spawane. W zależności od sposobu kształtowania można je
podzielić na: węzły bez blach węzłowych, z blachami węzłowymi i z przekładka­
mi (to jest z przeponami, kulami i podobnymi elementami). Inne rodzaje połączeń
są spotykane rzadziej.
Węzły bez blach węzłowych są to połączenia najczęściej stosowane w ele­
mentach o powszechnie projektowanych skratowaniach. dla których przygotowa­
no unowocześnione opracowania standardowe (rys. 4-10). Ze względu na podo­
bieństwo do liter są one nazywane węzłami typu K, N, KT, Y oraz X.
104 Połączenia
Rys. 4-10. Rodzaje węzłów kratownic płaskich
Przykładowe rozwiązanie węzła typu K przedstawiono na rys. 4-11 dla rur
o profilu kołowym. Jeżeli rury są prostokątne, to węzeł ma kształt analogiczny,
tylko wówczas elementy skratowania mają na końcach cięcia płaskie zamiast
cięć według krzywych przestrzennych, odwzorowujących przenikanie się po­
wierzchni walcowych. Jeżeli średnica lub nachylenie krzyżulców umożliwiają
uzyskanie odstępu między nimi co najmniej 10 mm. to węzeł kształtuje się
według rys. 4-11 przy mimośrodzie e = 0. Gdy tak nie jest, wówczas projek­
tuje się rozwiązanie równie proste technologicznie przy mimośrodzie 0 lub
bardziej złożone przy mimośrodzie e < 0. Stosunkowo niedawno wprowadzono
węzeł kształtowany przy ujemnym mimośrodzie e = — 0,55 dn. Rozwiązanie to
jest technologicznie również proste, gdyż przygotowane końcówki krzyżulców
mają tylko pojedyncze cięcie. Przyjmując porównawczo wariant e = 0, można
stwierdzić, że nośność węzła z mimośrodem dodatnim jest mniejsza od nośności
węzła porównawczego. W przypadku węzłów z mimośrodem ujemnym jest od­
wrotnie (czyli nośność jest większa).
Rys. 4-11. Standardowy węzeł typu K z rur kolistych o prętach skratowania: a) nic nachodzących na siebie,
h) nachodzących na siebie
Połączenia spawane I0 5
Przykładowe rozwiązania konstrukcyjne węzła typu N przedstawiono na rys.
4- 12 dla rur prostokątnych. Także i tu zasady kształtowania standardowego są ana­
logiczne do omówionych przy objaśnianiu rys. 4-11.
Prętem skratowania, który nachodzi, powinien być element rozciągany
[195], [265]. Spełnia się w ten sposób od dawna propagowane zalecenie,
aby krzyżulec ściskany był najpierw mocowany do pasa, dzięki czemu uzy­
skuje się m niejszą jego długość wyboczeniową. Odmienne zalecenie jest
podane w przewodniku kanadyjskim, gdzie jako nachodzący wskazuje się
pręt ściskany [194J. Uzasadnieniem tego stanowiska jest fakt. że złącze
elementu rozciąganego jest bardziej narażone na zerwanie niż złącze elemen­
tu ściskanego. Przy różnicowaniu średnicy (szerokości boku) krzyżulców ele­
mentem nachodzącym powinien być pręt rozciągany, gdyż w odwrotnej sytuacji
cięcie pręta ściskanego staje się skomplikowane, zwłaszcza gdy jest on wykona­
ny z mry prostokątnej.
o) e=o b) e< 0
e»0 e< 0
Rys. 4-12. Standardow y węzeł typu N z rur prostokątnych o prętach skratow ania: a) nie nachodzących na
siebie, b) nachodzących na siebie
Na podobnych zasadach kształtuje się węzły typu KT (rys. 4-13). Tu jednak
rozwiązanie z mimośrodami ujemnymi nie jest zalecane, gdyż zanadto kompli­
kuje się problem związany z końcówkami przycinanych prętów. Najdogodniej­
sze okazuje się rozwiązanie z mimośrodem dodatnim. Stosowanie dwuteowni-
ków szerokostopowych na pas kratownicy jest dogodne, gdy wymiary przekro­
jów krzyżulców są dość duże. W ówczas dodatnie mimośrody nie przyjmują du­
żych wartości, a wskutek istnienia środnika w przekroju pasa nośność węzła jest
duża.
 106 Połączenia Połączenia spawane 107

e=0 e»0
Rys. 4-13. Standardowy węzeł typu KT z rur skratowania i dwuteowego pasa
Po podanych wyjaśnieniach kształtowanie standardowych węzłów typu Y oraz
X nie przedstawia trudności (rys. 4-! 4).
Pasy kratownic płaskich mogą być wykonywane z dwóch rur kwadratowych
lub prostokątnych (rys. 4-16), rozsuniętych na szerokość przekroju skratowania
lub złożonych przylgowo. Krzyżulce zwykle są umieszczane na mimośrodzie do­
datnim, gdy nie nachodzą na siebie, lub ujemnym przy pełnym ich nałożeniu. Gdy
na pasy są stosowane rury prostokątne o ściance szerszej równoległej do płasz­
czyzny symetrii kratownicy, wówfczas jest możliwe uzyskanie kształtu węzła przy
e = 0. Podobnie jest, gdy rury prostokątne krzyżulców układa się tak, że ich węż­
sza ścianka jest równoległa do płaszczyzny symetrii układu. Rozsunięte rury pa­
sów mogą nic być łączone przewiązkami. Natomiast rury zestawione przylgowo
należy łączyć spoinami przerywanymi, aby ich ścianki pozostawały w kontakcie.
Rury mają zawsze odchyłki od linii prostej na długości i w przekroju, co jest przy­
czyną powstawania szczelin, które z kolei utrudniają należytą ochronę konstruk­
cji przed korozją.

Na podobnych zasadach mogą być kształtowane węzły, gdy ich pasy są wyko­
nane z ceowników, których płaszczyzna symetrii pokrywa się z płaszczyzną kra­
townicy. Jeżeli środnik ceownika znajduje się od wewnątrz ustroju, to zwykle mi- e * 0
i i

mośrody są ujemne, co nie zapewnia węzłowi dużej nośności. Środnik ceownika i

i
i
'

umieszcza się od strony zewnętrznej bardzo rzadko, gdyż występują wtedy utrud­ i
i
i
i

nienia podczas układania spoin, mimo żc pręty skratowania nachodzą na siebie. i i

i i
Gdy pręty kratownicy są wykonane z rur kwadratowych, ustawionych sko­
śnie w płaszczyźnie symetrii, wówczas węzły są ukształtowane jak na rys. 4-15. L . z

Nie zaleca się projektować prętów skratowania pod bardzo ostrym kątem wzglę­
dem pasa, gdyż wówczas ścianki rur tych prętów przybierają kształt wydłużo­
Rys. 4-16. W ęzły typu K z rur prostokątnych przy zdwojonych kształtownikach pasa
nych, ptasich dziobów, co może być przyczyną zniekształconego ich przycięcia
i koncentracji naprężeń w węźle. e =0

Rys. 4-17. Węzeł ze spłaszczeniami prętów skratowania

prostopadłym i do płasz.czyzny kratownicy

Na rysunku 4-17 przedstawiono rozwiązanie, w którym unika się przecinania

krzyżulców. Końce rur o przekroju kołowym prętów skratowania są spłaszczone
Rys. 4-15. W ęzły z rur kwadratowych, kształtow ane na t/w . ptasi dziób w płaszczyźnie prostopadłej do płaszczyzny symetrii kratownicy. Według prze-
108 Połączenia Połączenia spawane 109

prowadzonych wyrywkowo badań takie rozwiązanie jest korzystne zwłaszcza

w przypadku elementów obciążonych dynamicznie. Większą wytrzymałość zmę­
czeniową można tu osiągnąć przede wszystkim wskutek dużej wiotkości połą­
czeń skratowań w płaszczyźnie kratownicy oraz bardzo mało sztywnego układu
spoin pachwinowych, co prowadzi do obniżenia się sztywności węzła i wartości
koncentracji naprężeń. Jednak obecnie ze względu na utrudnienia związane z przy­
gotowaniem końców rur (nagrzewanie, spłaszczanie i cięcie według wycinka koła)
takie węzły spotyka się bardzo rzadko. Bardziej racjonalne jest stosowanie wę­
złów, gdy pasy projektuje się z rur kwadratowych.
Spłaszczenie kolistych rur skratowań może być niepełne, jak przedstawio­
no na rys. 4-18.

Rys. 4-18. Niepełne spłaszczenia prętów skratowania z rur

kolistych w złączu z prostokątną rurą pasa

Węzeł ze spłaszczeniami rur kolistych w płaszczyźnie kratownicy przedsta­

wiono na rys. 4-19. Rozwiązanie to jest stosowane, jeżeli nachylenie krzyżulców
powodowałoby nieznaczne nachodzenie lub też brak zalecanego odstępu 10 mm,
a nie przewidziano mimośrodów dodatnich lub ujemnych. Takiego złącza nie za­ Rys. 4-20. Warianty w ęzłów z samych rur
leca się wówczas, gdy pas jest wykonany z rury prostokątnej.
e= o

a)

Rys. 4-19. W ęzeł ze spłaszczeniami prętów skrato­

wania w płaszczyźnie kratownicy

Na przykładzie przedstawionych dotychczas węzłów zilustrowano zasadę stan­

dardowego (unowocześnionego) lub niestandardowego kształtowania połączeń
bez blach węzłowych. Kilka innych sposobów projektowania przedstawiono na
rys. 4-20.
Nie zaleca się zwiększać sztywności węzła w sposób przedstawiony na rys. 4-21.
Pokazane rozwiązania konstrukcyjne zawsze prowadzą do zwiększenia kosztu
robocizny warsztatowej, a sytuacje zilustrowane na rys. 4-21 a, b i c mogą prowa­ Rys. 4-21. Niezalecane sposoby zwiększania sztywności węzła za pośrednictwem: a) zewnętrznego żebra w kształ­
dzić nawet do iluzorycznego, nie zaś rzeczywistego wzrostu nośności. cie pierścienia, b) wewnętrznego żebra, c) skrajnego żebra, d) zwiększenia grubości ścianki mry
 1 1O Połączenia
4.3.1.2. Węzły z blachami węzłowymi. Połączenia na blachy węzłowe kratownic
z rur nie są w większości sytuacji projektowych zalecane ze względu na dużą pra­
cochłonność takich rozwiązań i utrudnienia związane ze zmechanizowaniem przy­
gotowania końcówek prętów skratowania. W przypadku rur kolistych blachy wę­
złowe pozwalały na zwiększenie nośności spoin i węzła jako całości (rys. 4-22).
Natomiast umieszczenie blach w węzłach rur prostokątnych nie przynosi żadnych
korzyści. Nośność takich węzłów nie różni się od nośności węzłów bez blach.
Nośność spoin jest obecnie wystarczająca wskutek zwiększenia grubości spoiny
pachwinowej a z 0,7imm do 1,0fmm. Unowocześnione rozwiązania standardowe,
opisane w poprzednim podrozdziale, pozwalają osiągnąć korzystniejsze wyniki
tak pod względem rachunku ekonomicznego, jak i bezpieczeństwa konstrukcji.
Rys. 4-22. N ieekonom iczne węzły niestandardowe z blachami węzłowym i
Pewne zalety wykonawcze mają węzły z blachami o kształtach przedstawio­
nych na rys. 4-23 a, b i c, zwłaszcza gdy są przygotowywane w wytwórniach słabo
zmechanizowanych. Natomiast rozwiązanie polecane na rys. 4-23 d jest zdecydo­
wanie niekorzystne ze względu na kopulaste zasklepienie na gorąco (lub dodatko­
we spawanie denka) oraz gazowe wycinanie szczeliny.
Rys. 4-23. Warianty w ęzłów z blachami (opis w tekście)
Połączenia spawane 1 11
Natomiast godne rozważenia jest zastosowanie blach w takich sytuacjach,
w których prowadzi to do lokalnego pogrubienia ścianki rury (rys. 4-24). Blacha
umieszczona w złączu wzmacnia wówczas miejscowo pas. Grubość blachy po­
winna odpowiadać co najmniej dwóm grubościom ścianki pasa. aby w sposób od­
czuwalny doszło do zwiększenia nośności węzła. W przypadku przykładki o kszta-
łtcie walcowym (rys. 4-24 a) należy starannie dopasować jej profil do wzmocnio­
nej rury, aby pod krzyżulccm ściskanym nastąpiło współdziałanie w docisku do
pasa.
Rys. 4-24. W zm ocnienie węzła blachą przy zastosow aniu rur: a) kolistych, b). c) prostokątnych pojedynczych,
d) prostokątnych zdwojonych
Pod krzyżulccm rozciąganym całe składowe ciągnienie przejmuje przykładka. Wza­
jemne działanie blachy i rury pasa jest w pełni możliwa, jeżeli wzmocnienie nic
jest zbyt krótkie. W wyjątkowych sytuacjach można akceptować również rozwią­
zania z rys. 4-25.
Są węzły, zwłaszcza podporowe, kalenicowe lub takie, w których pręty zbie­
gają się pod bardzo ostrymi kątami, gdzie blachy węzłowe trzeba koniecznie sto­
sować. Przykłady pokazano na rys. 4-26.
112 Połączenia
Rys. 4-26. Przykłady węzłów, których uzupełnienie blachami węzłowymi jest konieczne
4.3.1.3. Węzły z przekładkami. Pod pojęciem przekładki rozumie się przepony,
kule, użebrowania i inne dodatkowe części, umieszczone w węzłach w celu pra­
widłowego i bezpiecznego przeniesienia sił działających w schodzących się prę­
tach kratownicy.
W Wielkiej Brytanii znalazły zastosowanie rozwiązania węzłów, w których
zamiast blach daje się przepony węzłowe. W celu zachowania osiowego zbiegania
się prętów rury w węźle są na ogół przecinane, a na ich miejsce jest wstawiana
przepona wykonana z płaskowników. Przy dużych siłach i dużych średnicach rur
przekrój przepony może być dwuteowy lub skrzynkowy. W węzłach pośrednich
przepona ma zwykle w płaszczyźnie kratownicy kształt kołowy, natomiast w wę­
złach podporowych najczęściej kształt wieloboku nieforemnego.
Pas przepony, do którego są przyspawane rury. powinien być wykonany z gru­
bej blachy, aby w sposób dostatecznie bezpieczny przenosił lokalnie przyłożone
znaczne obciążenia. Środnik w kształcie koła o niedużych wymiarach powinien za­
pewnić stały kształt przepony bez jej użebrowania. Natomiast środnik przepon o wic-
lobokach nieregularnych często jest wzmacniany żebrami wzdłuż osi prętów, z któ­
rych są przekazywane duże siły. Aby ograniczyć zakres prac spawalniczych, który
w takich węzłach jest większy niż w przypadku węzłów standardowych, opisanych
Połączenia spawane 113
w p. 4.3.1.1, właściwszym rozwiązaniem jest pogrubienie środnika i unikanie żeber.
Przykłady takich węzłów przedstawiono na rys. od 4-27 do 4-30.
A-A
Rys. 4-27 Węzeł pośredni z przeponą okrągłą Rys. 4-28. Węzeł podporowy z przeponą wicloboczną
Rys. 4-29. Węzeł pośredni z przeponą półokrągłą Rys. 4-30. W ęzeł podporowy z przeponą półokrągłą
Rozwiązania te dotyczą dwóch węzłów pośrednich oraz dwóch węzłów podporo­
wych, przy czym aby uniknąć niewłaściwej interpretacji, pokazano rozmieszcze­
nie spoin pachwinowych i czołowych w sposób obrazkowy.
W celu nadania konstrukcji estetycznego wyglądu, zwłaszcza gdy przecinają
się pręty położone w wielu płaszczyznach, wprowadza się podczas kształtowania
węzłów kule lub bryły zbliżone swoim kształtem do kul. Spełniają one rolę układu
blach węzłowych. Umożliwiają proste pod względem technologicznym połącze­
nie wielu rur, przede wszystkim w układach przestrzennych. Kule są wewnątrz
puste, przy czym bryły wielopłaszczyznowe mają niekiedy użebrowania, usztyw­
niające ścianki od strony wewnętrznej, a także części stanowiące przedłużenie rur,
przekazujących duże siły.
Przykład kuli jako łącznika w węźle przedstawiono na rys. 4-31, a bryły nic-
foremnej na rys. 4-32. W tym węźle przecina się sześć prętów w jednej płaszczyź­
nie oraz tTzy pręty w drugiej płaszczyźnie, nachylonej względem pierwszej pod ką­
tem mniejszym niż 90°. Takie łączniki znajdują zastosowanie w przestrzennych
kratownicach dachowych lub masztów.
114 Połączenia
Rys. 4-31. W ęzeł z kulą Rys. 4-32. W ęzeł z bryłą m eforem ną
Profil rury kolistej pod działaniem siły poprzecznej i momentu zginającego
ulega zniekształceniu, tworząc w przekroju elipsę. Jest to tzw. efekt Karmana,
spowodowany powstawaniem dodatkowych naprężeń radialnych. Rozkład tych
naprężeń w węźle spawanym jest zmieniony z powodu sztywności układu i do­
datkowych naprężeń skurczowych od spawania. W przypadku przyłożenia dużych
sił poprzecznych w węźle znalazły zastosowanie rozwiązania z przekładkami róż­
nego rodzaju. Przykładem jest węzeł podporowy kratowego podciągu wieloprzę-
słowego (rys. 4-33). Przekładka w postaci czołowego żebra jest umieszczona
w płaszczyźnie prostopadłej do płaszczyzny kratownicy. Ma ona obustronne zgru­
bienie, które wchodzi do środka rur pasa. Ścianki tych rur są ukosowane. Jest
układana spoina czołowa —V (jak na podkładce), umożliwiająca nickłopotliwe
pasowanie rur w tym ważnym dla bezpieczeństwa konstrukcji węźle. Siły poprzecz­
ne (tu reakcja) są przenoszone przez przeponę.
A -A
B-B
Ł .
Rys. 4-33. W ęzeł 7 blachą poprzeczną pogrubioną w obszarze pasa
Przykład złącza z przegubem (np. w słupie) przedstawiono na rys. 4-34.
Nakładka, spełniająca taką samą funkcję jak przekładka, została zastosowana
w rozwiązaniu przedstawionym na rys. 4-35. Średnica wewnętrzna nakładki jest
Połączenia spawane 115
nieznacznie większa od zewnętrznej średnicy pasa. Grubość ścianki nakładki jest
dobierana z uwagi na niezbędną sztywność węzła. Ze względów technologicz­
nych takie rozwiązanie może być stosowane w sytuacji przymusowej.
Rys. 4-34. W ęzeł 7. przekładką spełniającą Rys. 4-35. W ęzeł z nakładką
rolę przegubu
4.3.2. Węzły kratownic przestrzennych
Węzły standardowe o unowocześnionych rozwiązaniach opracowano dla wią-
zarów kratowych, trójpasowych lub dla konstrukcji projektowanych według za­
sad zbliżonych do elementów tego typu. W płaszczyznach skratowań (to jest
krzyżulców i słupków) mają one postać jak na rys. od 4-10 do 4-14, natomiast
w przekroju poprzecznym wiązara złącze przyjmuje kształt litery F (rys. 4-36).
ot=90°
m
111
i\1
1 1
LU
T
Rys. 4-36. Przykładowe węzły wiązarów trójpasowych z rur kolistych
Podobnie kształtuje się węzły z rur kwadratowych. Wówczas pasy dolne umiesz­
cza się w płaszczyźnie symetrii wiązara, natomiast pasy górne w płaszczyźnie skra­
towania. Przykłady przedstawiono na rys. 4-37. Pas górny jest jednak wygodniej
projektować z rury kolistej ze względu na dogodniejszy kształt stolików z ceow-
ników lub teowników, koniecznych do ustawienia płatwi. Jeżeli rozporki w pozio­
mie górnych pasów nachodzą na krzyżuice ukośnych płaszczyzn, to można je uło­
żyć na małym mimośrodzie dodatnim względem pasów.
Podobnie kształtuje się węzły kratownic przestrzennych. Przykład krzyżowa­
nia się rur w płaszczyznach pasów pokazano na rys. 4-38.
1 16 Pułączenia Połączenia spawane 117

podstawowym elementem węzła jest kula (rys. 4-39), utworzona z dwóch czasz,
połączonych spoiną i usztywnionych wewnętrznym pierścieniem. Średnica kuli
jest na tyle duża, że schodzące się pręty z rur kolistych są cięte prostopadle i łą­
czone w węźle spoinami pachwinowymi. Składowe elementy kuli po wytłocze­
niu i sam element węzłowy po spawaniu przedstawiono na rys. 4-40. Konstruk­
cje systemu „Oktaplatte” są w wytwórni wykonywane w postaci elementów wy­
syłkowych, tj. dźwigarów o trzech lub czterech pasach, spełniających wymogi
transportu. Na placu budowy konstrukcję przestrzenną uzupełnia się pozostały­
mi prętami pasów i skratowań w pozycji scalania, układając brakujące spoiny
pachwinowe.

Rys. 4-37. Przekroje wiązarów trójpasowyeh z rur kwadratowych

Rys. 4-39. W ęzeł k u lo w y system u

Rys. 4-38. W ęzeł krzyżow y w płaszczyźnie pasów „O ktaplatte” [167]
kratow nicy przestrzennej

W płaskich kratownicach przestrzennych, nazywanych często przekryciami

strukturalnymi, zwykle są stosowane węzły opracowane dla konkretnych syste­
mów konstrukcyjno-montażowych. Ze względu na to, że obecnie w miarę możli­
wości ogranicza się zakres robót spawalniczych na placu budowy, znane są przede
wszystkim starsze sposoby kształtowania węzłów przestrzennych całkowicie spa­ Rys. 4-40. Składowe części kulowego węzła system u ..Oktaplatte" i kul3 po spaw aniu (na podstawie „Techni­
wanych. ques et Architecture”, nr 309, 62 rue Ampere 57017 Paryż, Francja)
System „Oktaplatte” [105], [167] opracował J. Fröhlich na zamówienie
jednej z niem ieckich firm w 1959 r. przede w szystkim w celu stosow ania Niedostatkiem systemu „Oktaplatte” jest konieczność prowadzenia prac spa­
w przekryciach strukturalnych o siatce ortogonalnej (por. [32]) lub trójkątnej. walniczych w dość dużym zakresie na placu budowy. W celu wyeliminowania
1 18 Połączenia Połączenia spawane 119

tych pracochłonnych i kosztownych czynności, sprzyjających również powstawa­ Wymagane jest jednak wcześniejsze nanizanie kul na ciągły pas i wstępne ich
niu wewnętrznych wad spoin, została w 1974 r. wprowadzona nowa wersja złą­ sczepienie przed prefabrykacją kratownicy w postaci elementów (dźwigarów)
cza. nazywana węzłem „Okta-S”, w której wykorzystano nagwintowaną tuleję wysyłkowych [154].
(mufę) jako łącznik montażowy (rys. 4-41). Zaproponowane rozwiązanie pole­
ga na tym, że rurowe pręty konstrukcji są łączone z kołnierzowymi wypustkami
kul za pom ocą wewnętrznie nagw intowanych muf. Wykorzystano tu wcześniej­
sze rozwiązanie ./. Fróhlicha do łączenia rurowych prętów w masztach. Tuleje
dokręca się określonym momentem, co powoduje stan wstępnych naprężeń
w węźle. Typoszereg kul obejmuje 7 elementów węzłowych o zewnętrznej śred­
nicy kuli od 90 mm przy grubości jej ścianki 8 mm do 210 mm przy grubości
14 mm. Daje to nośność węzła, określaną nośnością dołączanego pręta, w grani­
cach od 167 do 598 kN.

Rys. 4-41. Elementy składow e połączenia system u

„Okta S" [128]: / - kula, 2 - rura kolista,
3 - końcówka pręta rurowego, 4 - wypustka
rurowa z kołnierzem, 5 - gwintowana tuleja

Węzły kulowe stosowane przez F. Lederem (d. Czechosłowacja) są zbliżone

do rozwiązania według systemu „Oktaplatte . Elementem węzłowym jest tu rów­ Rys. 4-42. Przykłady węzłów kulowych w edług rozw iązania Ledereru [ 154J
nież wydrążona kula. jednak zrezygnowano z wewnętrznego pierścienia usztyw­
niającego. Pręty pasów, w których panują największe siły, są ciągłe i przenikają Przy realizacji kopuł siatkowych oraz przekryć strukturalnych znalazł zasto­
przez otwory w kuli, znajdujące się na ich osi (rys. 4-42). Parametry wymiarowe sowanie węzeł typu SDC. opracowany przez S. Du Chateau. Łącznik odlany ze
powinno się dobierać zgodnie z tabl. 4-2. W przypadku pręta ciągłego spoiny łą­ staliwa spawalnego tworzy gwiazdę sześcioramicnną (rys. 4-43), która umożliwia
czące go z kulą przenoszą tylko różnicę sił z obu sąsiadujących z węzłem prze­ przymocowanie prętów z rur kolistych nachylonych do płaszczyzny gwiazdy pod
działów pasa. małym kątem, pozwalając na wykonanie kopuł o małej wyniosłości. Wsunięte do
środka gwiazdy rury są łączone z nią spoinami pachwinowymi. Przykład węzła
T ablica 4-2
przekrycia strukturalnego o siatce trójkątnej pokazano na rys. 4-44. System SDC
P aram etry wy m iaro w e węzłów L ederem [154|
pozwala na łatwe regulowanie długości dochodzących prętów rurowych. Jeżeli
WyimiLMiiJ mili!>ść ścianki kuli I w węźle jest mało miejsca do łączenia krzyżulców i słupka, to ich rury są zwężane
a a < 0 ,3 a < 0 .5
• zaopatrzone w końcówki z pełnych prętów okrągłych [86].
r
y < 0.35 r > D J40 »>0735 Węzeł opracowany przez Ryszarda Dziewolskiego (Francja) jest bardzo przy­
r < o.50 t > D /3 5 l > O./30 datny do zastosowania według rozwiązań niesystcmowych sklepień i przekryć
a - .. _ A w t strukturalnych (rys. 4-45). Elementy wysyłkowe w postaci dźwigarów kratowych
ustawia się obok siebie. Złącze montażowe wykonuje się za pomocą klinów, co
gdzie: d„ - środkowa średnica dochodzącej rury ściskanej
D„„ - środkowa średnica ciągłej rury Pozwala na skuteczną eliminację niedokładności wytwórczych lub montażowych.
l),„ - środkowa średnica kuli Istnieje również wersja złącza na śruby [88].
 120 Połączenia Połączenia spawane 1 21

4.3.3. Węzły belek bezprzekątniowych i ram pełnościennych

Węzły belek bezprzekątniowych i lekkich ram są kształtowane podobnie, chociaż
ich siły wewnętrzne przybierają wartości w różnych przedziałach. Rury koliste
stosuje się dość rzadko, natomiast rury prostokątne i układy mieszane z dwuteow-
nikami są częściej spotykane. W węzłach standardowych o unowocześnionych
rozwiązaniach wykorzystuje się zasady kształtowania węzłów typu T. stosowa­
nych także w kratownicach (rys. 4-46).

Rys. 4-46. Węzły typu T belek bezprzekątniowych

Rys. 4-43. Elem enty składowe węzła
typu SD C [86]
Rys. 4-44. Schematyczny układ prętów w wężle systemu SDC [86],
stosowanym w przekryciach strukturalnych
Podobnie proste kształty przyjm ują węzły narożne (rys. 4-47). W podanych
przykładach zastosowano rury prostokątne, przy czym zasady geometrycznej
postaci ustroju nie zmieniają się, gdy zastąpić je rurami kolistymi. Węzły naroż­
ne podpór wym agają zwykle dodatkowego użebrowania i blach do rozmiesz­
czenia śrub.

w t>U
Rys. 4-47. W ęzły narożne belek bezprzekątniowych I - ewentualnie żebro

Węzły typu T belek bezprzekątniowych mogą wymagać wzmocnienia, gdy

Rys. 4-45. Złącze m ontażowe w edług rozwiązania D ziew ohkiego [88] wykonane za pom ocą: a) blach po­
przecznych i klinów, b) blach podłużnych i śrub
■eh nośność nie wystarcza do przeniesienia momentu zginającego i dość dużej siły
Podłużnej w słupku. Dokonuje się tego w sposób przedstawiony na rys. 4-48. Duży
wzrost nośności uzyskuje się, dodając trójkątne wstawki, wycięte z tego samego
elementu, z jakiego wykonano słupek lub blachę czołową grubości równej dwóm
grubościom rury pasa. Dwa dalsze sposoby wzmocnienia powodują mniejszy wzrost
nośności węzła.
122 Połączenia Połączenia spawane 123

PT Podatne połączenie dwuteowego rygla z rurowym słupem (rys. 4-50), spawa­

rr
1lii
11 ne podczas montażu, wykazuje mankamenty spowodowane koniecznością dobre­
il 1 go dopasowania rygla do słupa. Nośność tych węzłów jest dość duża wskutek
w z m o c n ie n ia trójkątną wstawką lub blachą czołową. Wymaganie dotyczące za­
/ ;! \ ii chowania ściśle określonej długości rygla można eliminować, projektując dodat­
i
i
i
i

4- + “ł- kowy styk śrubowy na przykładki i nakładki dwuteownika. Wskutek tego zwięk­
■i
i
i
: 1

™ l ( h — sza się koszt przedsięwzięcia o koszty wykonania styku, przy czym odcinek rygla
w pobliżu słupa jest spawany do niego w wytwórni.
?Ti [>1-1
n i
m »•1 l •i
rn 1| 1
i !- 1 1
i 1!
[i1 1 n rn 11
1l|! F!! . W / i 1\ ¡i;
4 - 4- 4
y— - i h — - i rrrrA

Rys. 4-48. Węzły typu T belek bezprzekątniowych, wzm ocnione

W ramach zwykle stosuje się rygle z dwuteowników ze wzglądu na prosty

sposób łączenia z nimi belek stropowych. Węzły, które można uznać praktycznie
jako sztywne, pokazano na rys. 4-49. Rozwiązania polegają na przeniesieniu mo­
mentów zginających przez spoiny, łączące rygiel ze środnikami rurowego słupa.
W układzie jak na rys. 4-49 a jest wymagane dość dokładne określenie długości
rygla. Można tego uniknąć, nic wykonując spoin łączących środnik rygla z pasem
słupa. Jeżeli rygiel projektuje się z dwóch ceowników, to dobre ich dopasowanie
do rury słupa uzyskuje się wówczas, gdy przewiązki rygla są wykonane po jego
ustawieniu na stolikach z kątowników.
A-A
Rys. 4-49. Sztywny węzeł rygla ze słupem o przekro­
ju rurowym prostokątnym : a) dwuteowc-
go, b) ceowego; / - stolik
Rys. 4-50. Podatne połączenia spaw ane dw uteow e­
go rygla z rurowym słupem
Na rysunku 4-51 przedstawiono połączenie rurowego słupa z dwuteowym
ryglem [194], [203J na przykładki z kątowników. Przykładki dolne sąprzyspawa-
nc do słupa, a góme do rygla. Aby utworzyć złącze przylgowe, poziome ramiona
kątowników odcięto z wyokrągleniem. Promień wyokrąglenia w kątownikach roz­
ciąganych jest większy, co pozwala uniknąć lokalnego pęknięcia. Przykładki dol­
ne służą również jako stolik montażowy. Na placu budowy są układane spoiny,
zaznaczone na rysunku. Jeżeli siła poprzeczna w ryglu jest dość duża, to są spawa­
ne dodatkowe kątowniki między środnikiem rygla a pasem słupa.
Na podobnej zasadzie jest projektowane połączenie na przykładki z teowni-
ków (rys. 4-52). W wytwórni są wykonane złącza doczołowe przykładek dolnych
ze słupem oraz przykładek górnych z ryglem. Pułapowe spoiny pachwinowe na
dolnej stopce rygla oraz czołowe spoiny między słupem a przykładką górną są
układane podczas montażu. Gdy odstęp w grani spoiny czołowej jest zbyt duży.
wówczas stosuje się specjalne elektrody, pozwalające na przespawanie szczeliny
do 8 mm, lub daje podkładkę.
Na podstawie analizy przedstawionych rozwiązań węzłów ram z rurowymi
słupami można ocenić, że jest utrudnione projektowanie ustrojów o prostych kształ-
tach, a zarazem zagwarantowanie płynnego przekazywania sił przez elementy łącz­
ników. Zadowalające pod każdym względem rozwiązania uzyskuje się tylko wte­
dy* gdy połączenie rygla ze słupem jest całkowicie spawane w wytwórni, a rygiel
zaopatrzono dodatkowo w styki montażowe na śruby.
124 Połączenia Połączenia śrubowe 125

\K_
c -c

Rys. 4-53. Spawany węzeł o obniżonej sztywności m iędzy ryglem a słupem z rury kwadratowej

B-B

yę
M Rys. 4-51. W ęzeł rurowego słupa z dw uteow ego ry­
gla na przykładki z kątowników [203]

A-A

Rys. 4-54. Spaw any w ęzeł o obni­

żonej sztywności między
ryglem a słupem z rury
o p rz e k ro ju k o ło w y m :
a) w id o k , b) p rz e k ró j
z przeponami wyokrąglo­
nymi, c) przekrój z prze­
ponami o uproszczonym

Rys. 4-52. Węzeł, w którym zastosowano przykładki

z teow ników

W Japonii są powszechnie stosowane węzły rygli i słupów, przedstawione na

rys. 4-53 i 4-54. Ich konstrukcja jest układem przestrzennym, w którym elementy
pionowe poddano dwukierunkowemu zginaniu. Elementy wysyłkowe (zwykle
długości równej wysokości słupów dwóch kondygnacji) mają węzły z przepona­
mi i z odcinkami przyspawanych do nich dwuteowych rygli. Aby uprościć wyko­
nanie przepon, zamiast ich wyokrąglenia stosuje się również cięcie, jak pokazano
na rys. 4-54 c. Tak zaprojektowane węzły wykazują obniżoną sztywność w sto­
sunku do węzłów idealnie sztywnych, ale zwykle w obliczeniach statycznych są
uważane za węzły w pełni sztywne.
4.4. Połączenia śrubowe
4.4.1. Węzły kratow nic płaskich i bełek bezprzekątniowych
W elementach płaskich węzły warsztatowe są zwykle spawane, natomiast węzły
montażowe są przygotowywane w wytwórni z przyspawanych części, które na­
stępnie są łączone na śruby podczas scalania w poziomie terenu lub podczas robót
na wysokości. Przykłady takich połączeń śrubowych zostaną podane w rozdz. 5
dotyczącym projektowania elementów i konstrukcji.
126 Połączenia Połączenia śrubowe 127

4.4.2. Węzły kratow nic przestrzennych

Połączenia montażowe elementów konstrukcji do scalania lub łączenia na wy­
sokości zwykle są opracowane dla konkretnego systemu konstrukcyjno-monta-
żowego.
Na rysunku 4-55 przedstawiono prefabrykaty i ich złącza systemu „Unibat'’,
opracowanego przez Dit Chateau [83], Ostrosłupy kratowre są rozmieszczone we­
dług pól szachownicy i uzupełniane w poziomie pasa dolnego kratownicy przestrzen­
nej dostarczanymi luzem odcinkami prętów, krzyżujących się w dwóch kierunkach
wzajemnie prostopadłych w wierzchołku odwróconego ku dołowi ostrosłupa. Krzy-
żulce i pasy dolne są wykonywane z rur kolistych, a pasy górne z rur kwadratowych
lub z dwuteowników. Złącze montażowe uzyskuje się w wyniku przylgowcgo nało­
żenia trzech elementów i umieszczenia jednej śruby w złączu ciernym.

a - a b - B Kratownicę przestrzenną systemu „Tesep" (Francja) [32J. [158J tworzy się,

scalając modularne odcinki kratownic płaskich o węzłach montażowych wzajem­
nie przesuniętych w planie. System ten jest stosowany do dachów o niedużych
rozpiętościach. Z rysunku 4-57 wynika, że złącza spawane w warsztacie są two­
rzone z czołowych elementów teowych, a złącza warsztatowe jako przylgowe,
każde na jedną śrubę.

Rys. 4-55. Elementy podstaw ow e i w ęzły konstrukcji system u „U nibat”

Węzeł z rysunku 4-56 znajduje zastosowanie w procesie tworzenia przekryć
strukturalnych systemu „Tubaccord” (Francja). Prefabrykaty główne w postaci
jednopasowych kratownic (elementy w rodzaju grzebienia) są układane ukośnie
na przemian pasami w górnej lub w dolnej powierzchni oraz uzupełniane odcin­
kami pasów dolnych i górnych. Węzeł składa się więc ze złącza stałego, spawane­
go w wytwórni, i z trzech złączy montażowych, każde na jedną śrubę o wysokiej
wytrzymałości z naciągiem sprężającym.
Rys. 4-57 W ęzły konstrukcji system u „Tesep” [158): a) prefabrykat, b) zakończenia prefabrykatu w m iejscu
schodzenia się pasa i krzyżulca, c). d l miejsca krzyżowania się dwóch prefabrykatów w poziomic
pasów odpow iednio dolnych i górnych
System „Tridimatec” został opracowany przez Du Chateau w celu budowy
kratowych rusztów dachowych [158] o średnich i dużych rozpiętościach. Odcinki
rusztów o siatce ortogonalnej lub trójkątnej są wykonane z rur kolistych. Koń­
cówki w poziomie pasów mają przekrój dwuteowy. końcówki zaś krzyżulców -
 1 28 Połączenia
teowy (rys. 4-58). W węźle pasy są nakrywane przykładkami, z których jedna
służąca do mocowania krzyżulców, ma dodatkowe żeberka. W złączach pasó*
zastosowano cztery śruby jcdnocięte, a w złączach krzyżulców po jednej śrubie
dwuciętej. W środku przykładek jest wspawana rura słupka rusztu.
Rys- 4-58. Węzeł rusztu trójkątnego system u „Tridimatec” 182]
Swobodę kształtowania geometrycznego kratowej konstrukcji przestrzennej
daje węzeł systemu „Mero”, opracowany przez M. Mengeringhausena (Niemcy)
i przedstawiony na rys. 4-59. Kratownicę scala się na budowie w poziomie terenu
lub podczas robót na wysokości z węzłów w kształcie wielościanów, dostarcza­
nych w skrzyniach, oraz z pojedynczych prętów rurowych, dowożonych w pęcz­
kach [177], Wielościan składa sic z czterech kwadratów i dwunastu prostokątów,
w których znajdują się otwory nagwintowane, przenikające do środka bryły. Prś‘
rurowy jest zaopatrzony w stożkowe końcówki, służące do zwężenia pręta i przy*
stosowane do umieszczenia w ich wnętrzu sworznia z jednostronnym łbem, ktoty
wskutek obrotu nakrętki jest wsuwany do otworu wielościanu węzłowego.
Rys. 4-59. E lem enty składow e po łączen ia system u „M ero" [ 177]: I - w ęzeł w p rzek ro ju , 2 - prę* ruro'v5r’
3 - końców ka stożkowa. 4 - gwintowany sworzeń, 5 - sześciokątna nakrętka. 6 - kołek do ol
sworznia. 7 - otw ór technologiczny, którym wpływa i wypływa ciecz podczas kąpieli
Połączenia śrubowe 129
cepcja połączenia typu BW2 została opracowana w COBPKM „Mosto-
,. ° " chą charakterystyczną rozwiązania (rys. 4-60) jest możliwość łączenia
■ z węzłem za pomocą osiowo osadzonych śrub. Ta metoda może znaleźć
prętów ^ ^ montażu wielowarstwowych siatek przekryć strukturalnych lub
235 0 s7CZoncj formie do budowy jednowarstwowych sklepień i kopuł. W zalcż-
W UPi od typu kratownicy elementy środkowy i zewnętrzny mają odpowiednią liczbę
"gwintow anych otworów. Pręty warstw- zewnętrznych kratownicy i jej krzyżulce
" ^ a n a g w i n t o w a n e końcówki, których kształt umożliwia łączenie ruro kilku śred­
nicach Łącznik śrubowy jest wykonany z pręta pełnego o przekroju sześciokąt-
-m W pozycji początkowej ten łącznik jest maksymalnie wkręcony w końców­
kę pręta. Podczas montażu łącznik jest stopniowo wykręcany z końcówki pręta
i wprowadzany do otworu elementu węzłowego, a następnie kontrowany nakrętką.
Rys. 4-60. Węzeł typu BW2: / - środkowy element węzła, 2 - zewnętrzny elem ent węzła. 3 - pręt rurowy.
4 - końcówka pręta. 5 - łącznik śrubowy. 6 - przcciwnakrętka
Koncepcja połączenia typu BW3 została również opracowana w COBPKM „Mo­
stostal (rys. 4-61 i 4-62) według podobnej zasady jak przedstawiona na rys. 4-60.
Węzeł dostosowano natomiast do innej technologii wytwarzania jego elementów skła­
dowych. Głównym składnikiem jest czasza z rury. wykonana przez zawalcowanic, z na­
gwintowanymi tulejami. Takie same tuleje stosuje się na końcówki zwężonych prętów
rurowych. Tuleje łączy się za pomocą wysoko wydajnego zgrzewania tarciowego.
Interesujące rozwiązanie zostało zastosowane przy wznoszeniu pawilonu ja-
Ponskiego na terenie wystawy światowej Expo '70 w mieście Osaka (rys. 4-63).
^°nstrukcję o wymiarach w planie 108 x 291.6 m i wysokości 37,5 m oparto na
c i s :pach. Jako węzły Z.aMUMJWcUiU
zastosowano KUIC
kule uo M
średnicy
C U JIILy 800 IUU
lub I1000
UW Umm [247],
li II [¿ .-T /J. Me-
2 Połączenia zapewniał likwidację kątowych i liniowych odchyłek monta-
«yc oraz odchyłek wymiarowych dostarczonych elementów. Wspólna sferyczna
cjeni , rzc nia styku węzła i łba śruby oraz zwiększenie średnicy otworu wzglę-
braes»1“ l0'vychdniCy ° ^ mm zapewniało jej obrót, a więc likwidację odchyłek ką-
cynkowej c Odchyłki liniowe usuwano dzięki wprowadzeniu zestawu podkładek.
130 Połączenia Połączenia śrubowe 1 31

Węzeł systemu „Triodetic’' (rys. 4-64) został opracowany przez H. G. Fenti-

mana (Kanada). Element łącznikowy w kształcie walca ma wzdłuż tworzących
ząbkowanie rowki, w których umieszcza się końcówki spłaszczonych rur koli­
stych, również zaopatrzonych w odpowiednio przygotowane wypustki. Pozwala
to na stworzenie układu prętów o dowolnym układzie pasów i krzyżulców kra­
townicy. Po rozmieszczeniu tych prętów na elemencie łącznikowym od dołu i gó­
ry umieszcza się płytki z obrzeżem, tworzące kołpaki. Te płytki są wzajemnie
ściągane za pomocą śruby umieszczonej w otworze centralnym elementu łączni­
kowego. Siły w prętach kratownicy są przenoszone na element łącznikowy za po­
Rys. 4-61. Węzeł typu BW3
mocą żłobkowania. Wysunięciu się prętów z elementu łącznikowego zapobiegają
kołpaki sprężone naciągiem śruby.

Rys. 4-62. Widok w ęzła typu BW3

Rys. 4-64. W ęzeł systemu „Triodetic” [32]: a) widok elem entu łącznikowego, b) widok węzła

Węzeł systemu „Nodus” (rys. 4-65) został opracowany w Wielkiej Brytanii

[187], [256]. Na podstawie rysunku łatwo rozpoznaje się zasadę łączenia. Pręty
konstrukcji mogą być wykonane z rur kolistych lub kwadratowych. Element łącz­
nikowy składa się z dwóch żłobkowanych kształtek, służących do umieszczenia or­
togonalnych pasów. Kształtki są sprężone centralnie przenikającą przez nie śrubą.
Krzyżulce są dołączane do jednej z kształtek za pomocą dwuciętego sworznia przy-
spawanej do końca rury. Pozwala to na swobodne pochylanie prętów skratowania.
Węzeł systemu „Spherobat ’ został opracowany przez Du Chateau (rys. 4-66).
Kulowy węzeł z otworami jest podzielony na dwie części. Wskutek tego jest moż­
liwe zakładanie śrub od środka kuli. Koliste rury prętów kratownicy mają zwęże­
nia, w których wykonuje się wewnętrzne gwinty. Obie części kuli są ściągnięte
śrubą centralną. Żłobkowane styki przenoszą docisk i ścinanie. Jeżeli na górnej
W ęzeł pawilonu iapoń warstwie prętów są ustawiane płatwie, to mniejszy wycinek kuli ma spłaszczenie,
skiego [247]
które zapewnia dobre przyleganie części łączącej płatew do węzła.
 Połączenia śrubowe I33

Omówione wyżej węzły kratownic przestrzennych są zwykle produkowane

o kilku rozmiarach (typoszeregach), aby umożliwić przenoszenie sił w łączonych
prętach o dużej gradacji. Zwykle w ramach typoszeregu rozróżnia się od 4 do 7
różnych wymiarów węzłów i śrub. Rozwiązania są chronione patentami.

4.4.3. Węzły ram pełnościennych i kratowych

Projektowanie węzłów śrubowych ram pełnościennych o rurowych słupach i dwu-
teowych ryglach jest kłopotliwe. Konstrukcja wymaga rozbudowanych części łączą­
cych i wygląda nieestetycznie. Wobec braku dostępu do środka rury nie można zało­
żyć powszechnie stosowanych śrub z łbem sześciokątnym w złączach na blachy czo­
łowe. Jest możliwe wycięcie prostokątnego otworu w ściance rury, umieszczenie śru­
by z łbem prostokątnym (młotkowym), jej obrót o 90° i naciąg. Takie rozwiązanie nie
znalazło uznania ze względu na osłabienie ścianki, obawę przed ponownym obrotem
łba podczas naciągu i brak hermetycznego zamknięcia wnętrza rury [41].
Jednak złącze doczołowe jest korzystne, gdy podatność węzła między ryglem
a słupem nie jest zasadniczą przeszkodą w projektowaniu konstrukcji. Opracowa­
no dwa sposoby pokonania przedstawionych trudności.

Rys. 4-65. Elementy składowe węzła konstrukcji

system u „Nodus” [187]

Jeden z nich polega na plastycznym nawiercaniu otworów i wewnętrznym ich

nagwintowaniu [97], Proces nawiercania otworu w płaskiej ściance przedstawio­
no schematycznie na rys. 4-67 a. Stożkowe wiertło z nawęglanej stali obracając
się z dużą prędkością wytwarza lokalne pole wysokiej temperatury, co powoduje
 134 Połączenia Połączenia śrubowe 135

uplastycznienie materiału. Narzędzie przenika przez ściankę, wgniatając materiał faza 2 - specjalny pistolet do wykonania złącza zostaje umieszczony na na­
do środka, wskutek czego wewnątrz rury tworzy się pusty, ścięty stożek. Materiał krętce i włączony, a następnie cylindryczna tuleja zgnieciona w celu uformo­
nie jest tracony w postaci wiórków, lecz ukształtowany w formie kołnierza, który wania podkładki kołnierzowej między łbem a ścianką konstrukcji,
nagwintowuje się wewnętrznie (patrz rys. 4-67 b). Dotychczas opanowano techni­ - faza 3 - przy wzroście obciążenia specjalna podkładka ścina się, a podkładka
kę tworzenia kołnierzy w ściankach grubości do 12,5 mm, co pozwala stosować dociskowa zakleszcza w żłobkowaniu rdzenia,
standardowe śruby do średnicy M22. faza 4 - przy wzroście obciążenia rdzeń zrywa się w przewężeniu; element
Przykład złącza doczołowego na śruby zakładane jednostronnie przedsta­ łącznikowy uzyskuje zaprogramowany naciąg.
wiono na rys. 4-68. Lekkie spęczenie wokół otworu na zewnętrznej powierzchni
rury jest zeszlifowane, aby zapewnić dobre przyleganie łba o standardowych
wymiarach. Śruba z trzpieniem nagwintowanym na całej długości jest wkręcana
od zewnątrz. Kołnierz wewnętrzny wokół otworu spełnia rolę nakrętki.
A-A

o e

Rys. 4-69. Łącznik typu BOM wg [221 ] (opis w tekście)

Rys. 4-68. Połączenie rygla na czołow ą blachą wy­
stającą, m ocow aną do rurow ego stupa na
standardowe śruby: / - stolik do przenie­
sienia siły poprzecznej

Drugi sposób polega na zastosowaniu dwu rodzajów specjalnych śrub o wy­

sokiej wytrzymałości i specjalnej techniki ich naciągu [42], Śruby oznaczono sym­
bolami BOM (blind oversized mechanically) oraz HSBB {high strength blind bolt).
Łączniki BOM są produkowane o średnicach od 3/16 do 3/4 cala klasy 12.9, a łącz­
niki HSBB o średnicach od 20 do 27 mm klasy 8.8. Łączniki BOM pierwotnie
zostały opracowane w celu wykonania napraw, w przypadku gdy średnica otworu
została dodatkowo powiększona, a warunki zakładania nowego łącznika były utrud­
nione i skłaniały do jego instalowania z jednej strony (rys. 4-69). Łącznik podob­
ny do śruby składa się z sześciu części: / - rdzenia żłobkowanego na części długo­
ści wraz z walcowym łbem, 2 - cylindrycznej tulei, 3 - tulei zaciskowej, 4 - pod­
kładki ścinania, 5 - podkładki dociskowej i 6 - nakrętki. Rdzeń żłobkowany ma Fazal Faza2 Fazo 3 FozoA
przewężenie od strony naciąganej, a średnica jego łba pozwala na wsunięcie łącz­
Rys. 4-70. Fazy instalowania łącznika typu BOM (opis w tekście)
nika przez otwór.
Kolejne czynności związane z wykonywaniem złącza są przedstawione na rys. Łączniki HSBB zostały opracowane w celu stosowania w doczołowych wę­
4-70. I tak następują po sobie: złach dwuteowych rygli z rurowymi słupami, aby zapewnić nośność odpowiada­
- faza 1 - rdzeń łącznika umieszcza się w otworze wraz z cylindryczną tuleją jącą nośności standardowych połączeń na śruby o wysokiej wytrzymałości. Idea
i tuleją zaciskową. wykonania złącza jest podobna do opisanej uprzednio, lecz części składowych jest
136 Połączenia Połączenia śrubowe 137

osiem i m ają nieco inne kształty: / - rdzeń żłobkowany wraz z walcowym łbem, W Japonii ze względu na trzęsienia ziemi są stosowane ramy przestrzenne
2 - tuleja podstawowa, 3 - tuleja dodatkowa, 4 - kołnierz przeznaczony do ścię­ [220]. Słupy z rur kwadratowych i rygle z dwuteowników takich ram są łączone
cia, 5 - podkładka, 6 - tuleja zaciskowa. Ponadto są podkładka dociskowa i na­ śrubami HSBB (rys. 4-72). W obszarze węzłów słupy są wzmacniane za pomocą
krętka, nie pokazane na rys. 4-71. spawanej wstawki z rury o takich samych wymiarach, lecz zwiększonej grubości
lub za pomocą spawanych czterech kątowników równoramiennych z półką dużej
a) grubości. Wskutek takiego wzmocnienia podatność węzłów znacznie maleje, tak
m że można je traktować jak węzły sztywne.
im W Japonii węzły ram o rurowych słupach są powszechnie projektowane z prze­
mi IL I ............... ponami w poziomie rygli, aby przekazać składowe siły od momentu z belki bez
.-z *

E ?

1
1

przeciążenia słupa. Zwiększa to pracochłonność i wymaga zaprojektowania styku

łucznik typu HSBB [ 148]: a) w po­
łożeniu umożliwiającym wykona­
nie złącza, b) po zakończeniu na­
ciągu (opis w tekście)
montażowego na standardowe śruby w obszarze przywęzłowym rygla. Na rysun­
ku 4-73 przedstawiono rozwiązanie zamienne na króciaki teowe z zastosowaniem
łączników BOM lub HSBB. Jeżeli rura w obszarze węzłowym nie jest wzmocnio­
na, to złącze nie może być traktowane jako sztywne.
A- A

Zaletą omawianej techniki łączenia jest możliwość dokładnego wprowadze­

nia żądanego naciągu śrub (nazywanych niekiedy śrubonitami). Jednak równo­
cześnie wadą jest niemożność uwzględnienia strat naciągu w łącznikach wykona­
nych wcześniej w połączeniu, składającym się z wielu łączników.
Rys. 4-73. W ęzeł ram y przestrzennej z łącznikam i
HSBB na króciakach teowych [221]

W budynkach wielokondygnacyjnych słupy z rur o przekroju kołowym lub

kwadratowym są stosowane najczęściej w układach wieloprzegubowych, nieprze-
chyłowych, których stateczność zapewniają stężenia kratowe lub trzony żelbetowe.
Wówczas połączenie przenosi przede wszystkim reakcję z belki na słup i stosunko­
wo nieduży moment zginający wskutek ograniczenia obrotów belki na jej końcach.
Przykłady rozwiązań takich układów przedstawiono na rys. od 4-74 do 4-77. Są to
połączenia podatne o różnym stopniu ograniczenia swobody obrotu, które mogą
być stosowane w tych układach w obu płaszczyznach oporu słupa przy zginaniu.

A-A
F il
H

1------- ■
:
1------- m :

[+ J
UJ Rys. 4-72. W ęzeł ramy przestrzennej z łącznikam i
H SBB na blachach czołowych
Rys. 4-74. Podatne połączenia rygla z rurowym słupem na przykładki środnika: a) do jednego pasa rury, b) do
dwóch pasów rury
 13 8 Połączenia Połączenia śrubowe 139

Rozwiązanie z rys. 4-74 a jest bardzo podatne. Zc względu na zachowanie się bel­ W celu uniknięcia przeciążenia ścianki rury kwadratowej słup sytuuje się w o-
ki może być uznane za przegubowe. Połączenie tego typu powoduje jednak znie­ symetrii przechodzących przez naroża kształtownika (rys. 4-78).
s ia c h
kształcenie ścianki rury, co przyczynia się do dość dużego jej przeciążenia, mogą­ (Idy na słupy są stosowane rury o przekroju kołowym, wówczas jest możli­
cego niekorzystnie oddziaływać na nośność słupa. Z tego powodu jest zastępowa­ we projektowanie połączeń z dwuteowymi ryglami w'edług rys. 4-74 a oraz rys.
ne przez inne rozwiązanie (rys. 4-74 b), w którym nie występuje duże przeciąże­ od 4-75 do 4-77. Trzeba tylko dać przekładkę z odcinka ccownika, jak przykła­
nie ścianki rury. Elementem niekorzystnym jest tu konieczność wykonania złącza dowo przedstawiono na rys. 4-79. Jednak w wyniku takiego rozwiązania po­
w wytwórni. Aby przenizać blachę żebra, trzeba wyciąć prostokątne otwory wstaje szczelina o powierzchniach trudno dostępnych przy odnawianiu powłok
w dwóch przeciwległych ściankach i ułożyć spoiny. Takie cięcie może być wyko­
antykorozyjnych.
nane tylko palnikiem gazowym i otwory rzadko są wystarczająco dokładnie roz­
mieszczone. Ponadto te otwory mogą mieć na ostrych brzegach rysy, które przy
spawaniu powinny być starannie usunięte i zapełnione stopiwem elektrody.
Połączenia zaprezentowane na rys. 4-75 i 4-76 wykazują większą sztyw­
ność i nośność, chociaż nie tak dużą jak w przypadku, gdy słupy są wykonane
z dwuteowników.
A-A

A-A \*
A

!ś f A-A

U
Rys. 4-75. Połączenie rygla z rurow ym słupem na Rys. 4-76. Podatne połączenia rygla z rurowym
przykładkę teow ą, przyspaw aną do słupa słupem na nakładki z kątow ników ,
przyspawane do słupa: I - podkładka

Technika nawiercania plastycznego może być użyta do wykonania połączenia Rys. 4-78. Wariant połączenia z rurow ym słupem Rys. 4-79. W ariant połączenia rygla dw uteow ego
na blachy głowicowe według rys. 4-77. Węzeł taki ma bardzo dużą podatność na p r/y k ła d k ę środnika, p rzy sp aw an ą ze słupem o przekroju kołowym na prze-
i może być rozważany jako przegubowy. do słupa -kładkę z odcinka ceownika

W budynkach wielokondygnacyjnych słupy z rur o przekroju prostokątnym

A "
Rys. 4-77. Połączenie rygla na czołow ą blachę gło­
wicową. mocowaną do rurow ego słupa na
śruby zakładane jednostronnie
mogą być także stosowane o układach przechyłowych z ciągłymi ryglami dwu­
teowymi. Wówczas połączenie przenosi na słup zarówno siły poprzeczne, jak
też dość duże momenty zginające. Przykłady rozwiązań węzłów takich układów
przedstawiono na rys. od 4-80 do 4-82. Założeniem do projektowania jest, aby
rygiel był ciągły i przekazywał stosunkowo nieduży moment na słupy dolnej
i górnej kondygnacji. Tak będzie przede wszystkim w przypadku węzłów przy
słupach traktów środkowych budynku. Rozwiązanie z rys. 4-80 nic wprowadza
żadnego przeciążenia ścianek słupów od sił wewnętrznych. Słupy m ają styki
pod i nad ryglem na blachy czołowe. Takie połączenia, pozbawione żeber usztyw­
niających te blachy, powinny być rozważane jako węzły podatne. Gdy zachodzi
140 Połączenia Obliczanie połączeń spawanych 141

konieczność zastosowania na słupy rur kwadratowych, wówczas rygle trzeba

zaprojektować z dwuteowników szerokostopowych, co z kolei jest mniej korzyst­
ne niż użycie dwuteowników IPE. Na rysunku 4-81 węzeł kształtuje się przy
podzieleniu rygla i równocześnie stykowaniu słupa górnej kondygnacji. Jeżeli
reakcja belki nie jest duża, to można j ą przenieść za pośrednictwem przykładki
!l!
z blachy, teownika lub dwóch kątowników. Takie złącze przeciąża pasy słupa w róż­
nym stopniu (por. uwagi do rys. od 4-74 do 4-77). Przy dużej reakcji właściwsze
jest rozwiązanie z rys. 4-80. Wariant rozwiązania bez styku słupa przedstawio­
no na rys. 4-82.

A-A
A-A

Rys. 4-80. W ęzeł ciągłego rygla dw uteow ego z dołą­ Rys. 4-81. W ęzeł przenoszący m om ent zginający
czanym i słupam i rurowymi: / - wstawka z sąsiednich przęseł rygla z równoczes­ Rys. 4-83. Przykładowe połączenia rygli i słupów ram kratowych
7 przeciętej rury słupa nym stykiem słupa [19]

A-A
4.5. Obliczanie połączeń spawanych
lA 4.5.1. Węzły kratow nic płaskich
r1t 1 i >
1 /> A i ! i 4.5.1.1 . Węzły bez blach węzłowych. W ciągu minionych trzydziestu lat przepro­
■W M i— ttt» , C i 3
|---- 1 I . 4 —1—1------1 wadzono liczne badania doświadczalne węzłów kratownic, belek bezprzekątnio-
♦ : h ♦1 wych i ram pełnościennych, wykonanych z rur o przekroju kołowym lub prosto­
ł- -+ - - ^
r f i kątnym. Prace te trwały m.in. w Holandii, Japonii, Kanadzie, Niemczech, Wiel­
i/\ i + - H ------i kiej Brytanii, a także w Czechosłowacji, Francji i Polsce (np. [9], [59]^-[62],
i - d ? t i 1j
i ! Rys. 4-82. W ęzeł przenoszący m om ent zginający [6 9 M 7 1], [ 13 7 M 140], [ 14 7 M 151 ], [ 16 0 M 165], [ 16 8 M 170], [ 181 ], [ 191M 195],
z sąsiednich przęseł rygla bez styku słu­ [220H 222], [238M 245], [263M 265], [271], [275]). Współpraca międzynaro­
! L |a pa: / - przekładka m ontażowa
dowa prowadzona w ramach CIDECT (Międzynarodowego Komitetu do Rozwo­
ju i Studiów Konstrukcji Rurowych) oraz Komisji XV IIW (Międzynarodowego
Węzły rygli i słupów kratowych ram są kształtowane według zasad podanych Instytutu Spawalnictwa) pozwoliła na przygotowanie szeregu raportów i analiz
przy omawianiu wiązarów dachowych. Ich śrubowe złącza montażowe projektuje teoretycznych, których wyniki zostały wykorzystane do opracowania wytycznych,
się w sposób przedstawiony na rys. 4-83. podanych w Eurocode 3 (Załącznik K) oraz opublikowanych przez CIDECT
142 Połączenia Obliczanie połączeń spawanych 143

[93], [194], [195], [265]. Te wytyczne stanowią podstawy zaleceń projektowych
i obliczeniowych, przedstawionych w następnych podrozdziałach.
Projektując węzły spawane kratownic z rur. należy sprawdzać nośność węzłów
jako całości oraz nośność spoin. Bezpieczeństwo węzłów jako całości ustala się
z wyrażenia
N -
<1
N Ri
gdzie:
N siła obliczeniowa w krzyżulcu lub słupku węzła,
N,Rj nośność obliczeniowa węzła pod siłą w krzyżulcu lub słupku.
Te indeksy odnoszą się także do wytrzymałości obliczeniowej f . Wzory podane
w niniejszym podrozdziale, związane z nośnością węzłów, są ważne, gdy:
- w węźle typu X siły w krzyżulcach są ściskające lub rozciągające,
- w węzłach typu N, K oraz KT siły Nl są ściskające, a siły N, rozciągające lub
siły N f są rozciągające, a siły N , ściskające,
w węzłach T, Y oraz KT siły N t lub N. są ściskające lub rozciągające.
(4-1)
Zaleca się, aby stosować na pręty stal o granicach plastyczności R ^ R .
A. Rury o p rzekroju kołowym [93], [265], Podane dalej wzory
od (4-3) do (4-16) są ważne w zakresie:

Wartość N należy obliczać według wzorów podanych w dalszych podroz­ 0 ,2 < — < 1.0, — <25, -0 .5 5 < — <0,25
dn 21, dr,
działach. Bezpieczeństwo układu spoin w węzłach ustala się zgodnie z zasadami
podanymi w PN-90/B-03200.
Na rysunku 4-84 zestawiono schematycznie typy rozpatrywanych węzłów oraz < 25 (dla węzłów X : -2 - < 20), 30° < 0, < 90° (4-2)
2 / () 2 t0
symbole sił i stosowane wymiary. Poszczególne indeksy dotyczą: 0 - pasa, 1 , 2 -
lewego i prawego krzyżulca (słupka w węźle typu N), 3 - słupka w węźle typu KT. g > t , + 12 g 0v > 0,25g 0v max (patrz rys. 4-85)

a)

!1 U
L -* -J UJ ¡ = 1 . 2 lub 3

Rys. 4-85. U stalenia wielkości nachodzenia

prętów

Nośność obliczeniowa węzłów typu T oraz Y

A^=Uf-(2.8
siny,
+14,2P2y 2f(n') (4-3)

Nośność obliczeniowa węzła typu X

_ Ul 5.2
(4-4)
sin0, 1-0,81 p
Nośność obliczeniowa węzłów typu K oraz N przy odstępie lub nachodzeniu
K z nachodzeniem KT
prętów skratowania
K z odstępem

Rys. 4-84. Schem aty węzłów oraz symbole: a) przekroje pasa i prętów skratowania, b) schem aty węzłów T. Y. 0 -8 + 10,2/3 ) / ( v g ' ) / ( « ' ) (4-5)
X. N, K oraz KT
sin#
144 Połączenia Obliczanie połączeń spawanych 145

oraz
Ar _ AT sin0!
N m - N m sin02 (4-6)
Znaczenie symboli we wzorach od (4-3) do (4-5):
dn . <* 0 p
0 = ^-, — , n'=
do 2 f„ f )
(4-7)
g '= — lub g ' = ^ ~ . f 0- wytrzymałość obliczeniowa stali pasa

W tych wzorach znaczenie pozostałych symboli należy przyjmować zgodnie

z rys. 4-84.
Wartość funkcji / ( n ') o r a z /( v g ') :
- dla pasa rozciąganego
/ ( « ' ) = 1.0. gdy ri> 0 (4-8)
- dla pasa ściskanego
/(# i')= l + 0,3n'-0.3(n')2. gdy n '< 0 (4-9) Rys. 4-86. Wykresy funkcji wpływ u odstępu lub na­
chodzenia [265]
przy czym wartość ri ustala się dla aQp naprężenia w pasie od strony rozpa­
trywanego krzyżulca; w rezultacie uzyskuje się Dodatkowego wyjaśnienia wymaga stosowanie wzoru (4-5) do oceny nośno­
, N oP ści węzła typu KT [194], W przypadku węzłów z odstępem należy w tym wzorze
n= - f (4-10)
^o/o wstawiać parametr 0 - ——- f ----- 1 . Parametr g 0v do oceny funkcji (4-11) ustala
gdzie: 0
się jako odstęp w świetle krzyżulców, w których działają siły o przeciwnych zwro­
N(lri - siła w przedziale pasa ściskanego nad krzyżulcem o sile N t,
tach (por. rys. 4-84).
An - przekrój pasa;
W węźle typu KT składowe sił prętów skratowania mogą mieć zwroty jak na
dla funkcji wpływu wartości odstępu lub nachodzenia prętów skratowania
rys. 4-87 a, b, c i d. Działanie składowych prostopadłych do pasa należy sumować.

0.024 v1.2 b) d)
/( v g ') = V 0.2 1+ - (4-11)
exp(0.5g'-1.33)+ 1

Wykresy funkcji f ( v g ') zostały przedstawione na rys. 4-86.

Wzory od (4-2) do (4-6) zostały ustalone dla modeli uplastycznienia pasa. [4 4
Ponadto należy wziąć pod uwagę ścinanie pasa w obszarze węzła. Wówczas jego
Rys. 4-87. Schematy węzłów KT: /, 2. 3 - siły w prętach skratowania, 4 - dodatkowe obciążenie poprzeczne [194]
nośność obliczeniową dla układów T, Y. X oraz KN. KT z odstępem lub nachodze­
niem można zapisać
W związku z tym oceniając bezpieczeństwo węzła, do wzoru (4-1) należy wstawiać:
1 + sin0, - dla układu według rys. 4-87 a
H m = Ą ? t 0J t d l (4-12)
Rji T I ’" ' 2s h r ą
przy czym tt= 3,14. (4-13)
sin 9-, sin0.
146 Połączenia Obliczanie połączeń spawanych 147

dla układu według rys. 4-87 b N m = 0 .8 « ‘ d0t0f 0f ( n ') (4-19)

sin0, .. sin0,
N' = N^ + N i^ e ; (4- 14) Wartość współczynnika « można przyjmować z rys. 4-88.
oraz odpowiednio iVft? lub N .
Gdy w węźle KT występuje dodatkowe obciążenie poprzeczne (zwykle od
płatwi lub od podwieszania do dachu urządzeń), które oddziałuje w tym samym
kierunku co składowe sił w prętach skratowania, wówczas bezpieczeństwo należy
sprawdzać ze wzoru (4-1), wstawiając:
- dla układu z rys. 4-87 c N = N, (4-15)
- dla układu z rys. 4-87 d jV = jV~ (4-16)
Jeżeli w węźle KT środkowy pręt skratowania, opatrzony indeksem i = 3, nie
przenosi żadnej siły (Aj = 0), to taki węzeł należy traktować jak węzeł typu K, lecz
charakteryzowany parametrem [3 = d. /d0.
Węzły typu KT z nachodzącymi na siebie prętami skratowania są stosowane
raczej rzadko. W celu określenia nośności takiego węzła korzysta się ze wzoru
(4-5). Postępuje się tu tak samo, jak przedstawiono uprzednio [194], lecz przy
ustaleniu wartości nachodzenia w sposób konserwatywny. Należy więc określać
g 0i tylko między dwoma sąsiednimi prętami, przyjmując mniejszą z dwóch obli­ Rys. 4-88. Wykresy do oceny nośno­
ści w ęzła ze spłaszczony­
czanych wartości. mi końcam i ru r kolistych
W przypadku węzłów ze spłaszczonymi końcami rur o przekroju kołowym w płaszczyźnie kratow ni­
nie przeprowadzono zbyt wielu eksperymentów. W związku z tym wzór (4-17) ■at/do=fł cy [265]

jest ważny dla następujących wymiarów (w mm) i parametrów:

Nachylenie spłaszczenia rury powinno wynosić 1:4. Długość części płaskiej
114 < d0 < 169, 14 < d0 / t 0 < 50. 0 < g 0v/ g tv jm < 0,75 węzła powinna być możliwie najmniejszej wysokości.

42 < d x < 90. 0.35 <</,/«/„ <0,8. 0, = 90°

3 < / 0 < 8. d{/ d 2 < 1,0, 02 = 45°

3 < r, < 4,6, / , / i 2 < l,0 , Rci = 4 0 0 M P a

Tak więc nośność obliczeniową węzła typu N

N m = 0,8(l0,5 + 4 0 ,6H2 - ™ ) ± d 0t0f 0f ( n ') (4_17)

Rys. 4-89. W ęzeł typu K o częściow o spłaszczonych
Znaczenie symboli ¡3. v, ri orazf należy przyjmować według (4-7), pozostałych końcach prętów skratowania [265]

zaś zgodnie z rys. 4-84. Dla pasa rozciąganego / ( « ') = 1,0, a dla pasa ściskanego
Jeżeli węzły typu T, Y, X, K oraz N mają częściowe spłaszczenia, jak przykła­
/ ( « ') = 1.0 + 0.2/j', gdy -0 ,8 < n'< 0 (4-18) dowo pokazano na rys. 4-89, to ich nośność obliczeniowa może być zapisana wzo­
Zastępując wyrażenie w nawiasie wzoru (4-17) przez ot, uzyskuje się rami od (4-3) do (4-11), po dokonaniu ich modyfikacji. I tak w przypadku:
148 Połączenia Obliczanie połączeń spawanych 149

- węzłów typu T, Y oraz X zastępuje się d ] przez r/|min,

- węzłów typu K z odstępem zamiast d f wprowadza się (d] + d ]ma)/2. N Rit ~ f di - ^ 0 ^ ( 2 h, - 4 t i )+ b e + be0v (4-22)
£()v.m a x

B. R u r y p a s ó w o p r z e k r o j u k w a d r a t o w y m , r u r y p r ę t ó w - gdy 0,50 < g 0l,/g0v max <0,80,

s k r a t o w a n i a o p r z e k r o j u k o ł o w y m l u b k w a d r a t o w y m [93],
[195]. Wzory podano dla prętów skratowania z rur kwadratowych. Gdy są stoso­ fd t —4f,- + &„ + be0v) (4-23)
wane rury o przekroju kołowym, wówczas do wzorów należy wprowadzić mnoż­
g 0v^Ov.fflax^O,80,
nik — = 0,785 oraz zastąpić w nich b. przez dt lub h przez <7.
4 N» (2 *, - % + * ,+ * .,.. ) <4‘24>
Nośność obliczeniowa węzłów typu T, Y oraz X Znaczenie symboli należy tu przyjmować według rys. 4-84 i 4-85, a ponadto
.2 J] - wytrzymałość obliczeniowa stali krzyżulca
2(3
N . ___ ______ + 4(1 - ( i ) ',0,5 / ( « ') (4-20)
A'" (l-/J)sin ć) sin0. 10f0 f 0t0 u
( 4 - 2 5 )
gdzie symbole mają znaczenie jak podane dla wzoru (4-3), przy czym obecnie
I 10^t f k d k L u
b' 0 * = , ■y f- b l <bl ( 4 _ 2 6 )

0 = f-- bk J ił i
bo
Wzór (4-20) jest ważny, gdy: przy czym: i dla pręta przekrywającego, k - dla pręta przekrywanego.
Wzory (4-22) do (4-26) są ważne, gdy:
0.25 < /3 < 0,85. 10 < b j t 0 < 35,
fi > 0,25, b0/t0 < 40, t j t k < 1,0, bdbk < 1,0
IE
ó,//i<1,25 I— (przy ściskaniu), 6,/f, < 35 (przy ściskaniu lub rozciąganiu), [E
V K) b jt, < 1.1 I— (przy ściskaniu), bft. < 35 (przy rozciąganiu)
Rei - granica plastyczności stali krzyżulca. VR el

Nośność obliczeniowa węzłów typu K oraz N z odstępem -0 ,5 5 < — <0,25

K
AT = 8 , 9 ^ - ^ b \ b 2 \ 0.5 Wartość funkcji / ( « ') wyznacza się ze wzorów:
/ ( " ') (4-21)
sin0 . 2 b0 - dla pasa rozciąganego

.
Obecnie wartość v ustala się jako —
bo
-
f ( r i ) = 1,0,
dla pasa ściskanego
gdy n’> 0 (4-27)

2?0
/ ( « ') - 1 .3 + (0,4/t')//3, lecz / ( « ') < 1, gdy « '< 0 (4-28)
Wzór (4-21) jest ważny, gdy:
Jeżeli na pręty skratowane są stosowane rury o przekroju kołowym, to po­
/? >0,1 + 0,02v, lecz (3 > 0,35, 15 < ¿>0/i0 < 35 dane uprzednio warunki dla b /b 0 oraz bft. należy zastąpić odpowiednio wyraże­
bt > 0,385(6,■ + b2). 0,5(1 - ¡3 )< g /b 0 <1,5(1- (i) oraz g > t x+ t2 niami d jd n oraz d/t., przy czym wzory są ważne, gdy:

bft. jak dla węzłów typu T, Y oraz X.

- 0,55 < — < 0,25 0 ,4 < i/(/60 < 0.8 oraz //,//, < 1,5 ^ 7 (dla ściskania) oraz
bo
Nośność obliczeniową węzłów typu K oraz N z nachodzeniem zapisuje się: d2/t2 ^ 50 jednakowe dla wzorów od (4-20) do (4-26) przy rozciąganiu.
gdy 0,25 < g 0v/g0vamx < 0,50, Pozostałe warunki pozostają niezmienione (zamiast h wprowadza się d).
150 Połączenia Obliczanie połączeń spawanych 151

Nośność obliczeniową węzłów typu KT z odstępem ustala się ze wzoru (4-21), bf ze wzoru (4-25) oraz
podstawiając (bt + b, + b,)/(36tf) zamiast (6, + /),)/(2ó0). Dalsze postępowanie jest
prowadzone zgodnie ze wzorami od (4-13) do (4-16). KP = - r ~ bi - b< (4-39)
Natomiast nośność obliczeniową węzłów typu KT z nachodzeniem ustala się "o
ze wzorów od (4-22) do (4-24), rozpatrując oddzielnie każdy przypadek nacho­ <7cr = / o - przy rozciąganiu pasa (4-40)
dzenia prętów [194].
a cr = <pf0 - przy ściskaniu pasa (dla połączeń typu T i Y) (4-41)

C. R u r y p a s ó w o p r z e k r o j u p r o s t o k ą t n y m , r u r y p r ę t ó w o cr =0.8 sin#,ę>/0 - przy ściskaniu pasa (dla połączeń typu X) (4-42)

s k r a t o w a n i a o p r z e k r o j u k o ł o w ym , k w a d r a t o w y m lub gdzie (p - współczynnik niestateczności ogólnej dla krzywej wyboczeniowej (a)
p r o s t o k ą t n y m [93 J, [195], Wzory podano dla prętów skratowania z rur według PN-90/B-03200. ustalony dla smukłości giętnej
prostokątnych. Gdy są stosowane rury o przekroju kołowym, wówczas należy je n0.5
1
TT
przemnożyć przez — = 0,785 i zastąpić w nich 6, i 6. oraz /z( i /z, przez t/, i d A =3,46 "o _ -) (4-43)
tn sin#,

Nośność obliczeniowa węzłów typu T, Y oraz X przy 0 < 0,85 jest ustalona Wzory (4-20) oraz od (4-29) do (4-32) są ważne, gdy:
ze wzoru (4-20). w którym jednak w pierwszym członie sumy nawiasu kwadrato-
0 > 0,25, /i,/60 >25, bQ/t0 < 3 5 . h j t 0 <35, 6 ,//, <1.25 —
wego należy przyjmować # = ' zamiast 0: VRe\
ho (przy ściskaniu)
dla 0 > 0,85 b ]/t] < 35 (przy ściskaniu lub rozciąganiu), h [/tl jak dla b j l l
NW -4 /, +2& J (4-29)
0,5 < — < 2
ad\a 0 = 1.0
Nośność obliczeniowa węzłów typu K oraz N z odstępem:
W =% £>/ *- + 10/o (4-30)
sin#. sin#. _ o n fafo 6| + h2 + /;, + h2
z Hpji = 8 ,9 y ° \fW ) (4-44)
sin#, 4 bn
oraz
\r _ 2./()ń0/0 _ fo A
n dii = (4-45)
" " ' M <4-3 l > R" yfi sin#,
Ponadto nośność obliczeniową należy ustalać dodatkowo w sytuacjach, gdy a także
0,85 P< 1 < - l/v z zależności 0.5

_ Jo1o 2/z, _, Hpjo = (Ą, —Av) / q + Av f 0 1 - (4-46)

H rji — (4-32)
V3 sin#. sin#, *
lub
lub gdy 0,85 < 0 < 1,0, dokonując liniowej interpolacji między wartościami, usta­
lonymi ze wzorów (4-20) i (4-30) lub (4-20) i (4-31). N m = f,t,( 2h, - 4 / , + 6, + 6 .) (4-47)
Ostatecznie gdy 0 > 0,85, należy przyjmować najmniejszą z wartości uzyska­ Ponadto dodatkowo należy rozpatrzyć sytuację, gdy 0< 1 - l/v. Wtedy otrzymamy
nych dla rozpatrywanej sytuacji.
We wzorach (4-20) oraz od (4-29) do (4-32) symbole mają znaczenie podane \r fo lQ 2h.
■— ł*6- + 6 (4-48)
wcześniej lub wyjaśnione na rys. 4-84, a ponadto R,‘ J J sin#. sin#
 152 Połączenia Obliczanie połączeń spawanych 153

Wc wzorach od (4-44) do (4-48) symbole mają znaczenie podane wcześniej Nośność obliczeniową węzłów typu K oraz N z nachodzeniem ustala się ze
lub wyjaśnione na rys. 4-84, a ponadto wzorów od (4-22) do (4-25), przy czym szerokość współpracującą przy nachodze­
A ze wzoru (4-25), 6 ze wzoru (4-39) oraz niu zapisuje się jak niżej:
Ag - pole przekroju rury pasa,
< _ u
Ay - pole przekroju rury pasa przy ścinaniu.
*■»- hU t b■ <4-53>
Dla skratowań z rur kwadratowych i prostokątnych: gdzie i odnosi się do pręta przckrywającego. a k do pręta przekrywanego.
Av = (2h0 + a QbQ)tQ (4-49)
Wzory na nośność obliczeniową typu K. oraz N są ważne, gdy:
f \0-5
0 > 0,25, h jti < 25, b0/t0 < 40, Ao^o^ 40
1
nr
1+
V (4-50) bil(i lub hi/ti < 1,1 I— (przy ściskaniu)
3fn VRc.
Dla skratowań z rur kolistych: bjtj lub h jtj <35 (przy rozciąganiu)
A v = 2 h ato (4-51)
0 , 5 < /' < 2 , 0,25 < g 0v/ g 0v,max - 1-0. b,/bk > 0 J 5
V - siła poprzeczna w środniku rury pasa. bi
V _ f o Av Nośność obliczeniową węzłów typu KT z odstępem ustala się ze wzoru (4-44),
(4-52)
p V3 podstawiając (A, + A, + b} + A, + h2 + A,)/(6An) zamiast (A, + A, + h ] + A2)/(4A0) oraz
Wzory od (4-44) do (4-48) są ważne, gdy: ze wzorów od (4-45) do (4-50). W dalszym postępowaniu należy korzystać ze
wzorów od (4-13) do (4-16).
0 > 0,35 lub 0 >0,1 + 0,01-2-, ^ 0,1 + 0.01 — , A„/f0 <35 Natomiast nośność obliczeniową węzłów typu KT z nachodzeniem ustala się
ze wzorów od (4-22) do (4-24), rozpatrując oddzielnie każdy przypadek nacho­
dzenia prętów.
h()/t0 < 35, bi/ti <1,25 I— (przy ściskaniu)
V Rei D. P a s y z d w u t e o w n i k ó w , r u r y p r ę t ó w s k r a t o w a n i a o p rze -
bj/tj < 35 (przy ściskaniu lub rozciąganiu), h jt, jak dla bi/ti k r o j u k o ł o w y m , k w a d r a t o w y m l u b p r o s t o k ą t n y m [193],[194],
Dwuteownik pasa charakteryzują wymiary:
h0 - wysokość dwuteownika,
0 . 5 < ^ < 2 . 0,5(1 - 0 )< g /b o < 1,5(1 —0), g > t { + t2
h, A0,Aw- szerokość stopki, wysokość środnika w świetle stopek,
Wartość funkcji / ( « ') wyznacza się ze wzorów (4-27) lub (4-28). tQJ w - grubość stopki, grubość środnika,
Jeżeli pręty skratowania są wykonane z rur o przekroju kołowym, to podane rQ - promień zaokrąglenia między stopką a środnikiem.
uprzednio warunki dla b /b0, b /ti należy zastąpić odpowiednio przez dJbn oraz d /te Nośność obliczeniową węzłów typu T, Y oraz X zapisuje się w postaci wyrażeń
przy czym w'zory są ważne, gdy:
*yu _ ./obml
VDii —
( 4 - 5 4 )
0,4 < d j b 0 < 0.8 oraz dilti < 1,5 i—— ściskania) oraz
V ci lub
d j t i < 50 dla rozciągania. Hftjj ~ 2f d \ be (4-55)
Pozostałe warunki pozostają niezmienione (zastępuje się A, przez J ). Przy czym i = 1.
154 Połączenia Obliczanie połączeń spawanych 155

i prętach skratowania z rur o przekroju kołowym, k w ad rato w y m

Nośność obliczeniową węzłów typu K oraz N z odstępem zapisuje się wzora­
mi (4-54) lub (4-55), gdy i = 1 lub 2 oraz wzorami (4-45) i (4-46). Sprawdzenie wg
wzoru (4-55) nie jest wymagane, jeżeli:
g < 20 - 28)3, fi < 1,0 - 0,03v oraz

0,75 < — <1,33 lub 0,75 < — <1,33

(12 ^>2
Nośność obliczeniową węzłów typu K oraz N z nachodzeniem ustala się ze
wzorów od (4-22) do (4-24).
Znaczenie symboli wc wzorach (4-54) i (4-55) oraz (4-45) i (4-46) należy
przyjmować zgodnie z wcześniejszymi wyjaśnieniami lub ustalać jak niżej:
- dla prętów skratowania z rur kwadratowych i prostokątnych

bm = - ^ + 5 ( t 0 +r0) (4 -5 6 )
sm 0,
- dla prętów skratowania z rur kwadratowych, prostokątnych i kolistych
bm ~ 2 /, + 10(/0 + r0) (4 -5 7 )

o pasach z dwuteownikńw
- dla prętów skratowania z rur kolistych

^ ¿ - + 5(,° + ro) (4 -5 8 )
1'
a ponadto —

be = tw + 2r0 + 7-2-t0 <bt (4-59)

Zakres ważności wzorów do oceny nośności obliczeniowej węzłów

Ji
Aa - pole przekroju dwutcownika pasa,
Av - pole przekroju dwuteownika pasa przy ścinaniu,

A, = /ia ~ ( 2 - ao A lo + K + 2rX (4-60a)

dla prętów skratowania z rur kwadratowych lub prostokątnych
A v=A0 - 2b0t0 + (tw+ 2 r jt0 dla prętów skratowania z rur kolistych (4-60b)
or według wzoru (4-50), F według wzoru (4-58)

V = (N is m d ,)m„ (4-61)
lub prostokątnym 1194|

Znaczenie symboli we wzorach od (4-22) do (4-24) należy przyjmować zgod­

nie z wcześniejszymi wyjaśnieniami lub ich wartość ustalać odpowiednio:
br ze wzoru (4-59) oraz b ze wzoru (4-26).
Tablica 4-3

Wzory (4-54) i (4-55), (4-45) i (4-46) oraz (4-22) do (4-24) są obecnie ważne,
gdy są spełnione warunki podane w tabl. 4-3.
156 Połączenia Obliczanie połączeń spawanych 15 7

E. I n n e p o ł ą c z e n i a . Węzły z rur kwadratowych przedstawione na Węzły typu K o pasach z rur kwadratowych i spłaszczonych na końcu krzy-
rys. 4-15 zostały zbadane w Japonii [191]. Wykazano, że ich nośność jest większa żulcach z rur kolistych zostały zbadane w Kanadzie [153], [194] (rys. 4-91).
w stosunku do nośności węzłów, w których złącza prętów skratowania były wyko­
nywane na płaskich ściankach pasa (a nie w narożach).
Nośność obliczeniowa węzła typu T (0, = 90°)

Rys. 4-91. W ęzeł typu K. o częściowo spłaszczonych

1 końcach prętów skratow ania [194]
A » ') (4-62)
0,21-0,19 .7 9 -0 .9 4
Ich złącze ukształtowano tak, że spłaszczenia nie miały odstępu ani też nie
nachodziły na siebie. Próby przeprowadzono dla rur, które odznaczały się nastę­
gdzie symbole mają znaczenie wcześniej podane lub przedstawione na rys. 4-84. pującymi parametrami:
Wzór (4-62) jest ważny, gdy:
12< — < 32. 032< — <0,88, - ^ = 1.0
16< — < 4 2 oraz 0.3< — <1.0
lo ho
— = 1,0, e , = e 2 = 6 0 °, Rc0 = Rel = 4 0 0 MPa
Nośność węzła typu K w przypadku jednakowych krzyżulców można zapisać *7

XT _ 4 / 0/0fffc Nośność węzła można zapisać

(4-63) v
R,] 7 |+ 2 sin 2 0 i ł°
N Ki = 0 . 4 N 1 + 0,021 — 1 + 1,71 — (4-64)
gdzie znaczenie symboli wyjaśniono uprzednio, a wartość współczynnika a h na­ A
leży przyjmować z rys. 4-90. gdzie:

/o n ¿j, +2/7, 132 f.

—+■ -T-+- tg0|V i fW) (4-65)
sin 8, b0 ~b\
~ uo ‘o
t
/?! - szerokość spłaszczonego pręta skratowania (przy pełnym spłaszcze­
niu i obcięciu można przyjmować 6, = 2f ,)
h' _ n(d\ - / , ) + / ,
2sin0,
t
d] - kąt nachylenia spłaszczonego czoła pręta skratowania w punkcie sty­
Rys. 4-90 W ykresy do oceny współczynnika «,[191]
ku z pasem (por. rys. 4-91); konserwatywnie można przyjmować
d[= B x
Wzór (4-63) jest ważny, gdy:
i 7 Gdy złącze jest wykonane w wyniku ułożenia wokół spłaszczeń spoin pa­
16< — < 4 4 oraz 0 ,2 < -L < 0 ,7 chwinowych, wówczas szerokość 6, można powiększyć, dodając 2aw (aw—gru­
bość spoiny).
Wartości funkcji f(n') we wzorach (4-62) i (4-63) należy przyjmować we­ Węzły wykonane ze zdwojonych rur, rozstawionych w celu umieszczenia prę­
dług wzorów (4-8) lub (4-9). tów skratowania (por. rys. 4-16), zostały zbadane w Kanadzie [147], [149], [150].
158 Połączenia Obliczanie połączeń spawanych 159

Nośność węzła ze względu na przeniesienie siły poprzecznej w obszarze odstępu ści. Nie do końca jest wyjaśnione zagadnienie efektywności spoin pachwinowych,
między krzyżulcami ustala się ze wzoru (4-45). Zatem należy przyjmować: gdy na pasy są stosowane rury kwadratowe lub prostokątne, a na pręty skratowa­
nia rury koliste. Na ogół podatność pasów nie wpływa w zbyt dużym stopniu na
Av - 2,6h0t0 dla /^/A0 > 1 oraz (4-66)
redukcję długości rzeczywistych spoin, gdy pręty są wykonane z rur o stosunkach
Av =2,OA0/0 dla /ł0/A0 < l (4-67) wymiarów dozwolonych przy ocenie nośności węzłów oraz gdy jest stosowana
praktyka projektowa, że na sąsiadujące ze sobą krzyżulce ściskane i rozciągane
Interakcję siły podłużnej i stycznej w obszarze odstępu między' krzyżulcami
o podobnych wartościach sił wewnętrznych przeznacza się rury o takich samych
sprawdza się ze wzoru
średnicach i grubościach. Wówczas siła przekazywana przez spoiny jest zawsze
r“ ■
j - iO.s
2~ mniejsza niż nośność przekroju ze względu na wpływ wyboczenia giętnego na
(( rz \f
1- v
--- nośność pręta.
H KjO = ( 2 ^ 0 — A 1 ) jo + A i f o
V (4-68)
W celu ustalenia długości spoiny w złączu dwóch rur o przekroju kołowym
K p)
stosuje się przybliżoną zależność (rys. 4-92)
gdzie:
A0 - przekrój pojedynczej rury pasa, L ~ l w\ + L i +3y¡ll\ + lh (4-69)
Av - według wzorów (4-66) lub (4-67),
przy czym (znaczenie symboli według rys. 4-92):
V - według (4-61),
V - według (4-58) przy uwzględnieniu (4-66) lub (4-67), d*
wytrzymałość obliczeniowa rur pasa. 3-
/o D
oraz lw2 = (4-70)
2sin# ' d_
F. N o ś n o ś ć s p o i n . Ocena nośności spoin węzłów kratownic z rur jest
zagadnieniem bardziej złożonym niż w przypadku zastosowaniu blach węzłowych D
i prętów z kształtowników o przekroju otwartym. Jest to związane z ustaleniem
długości spoin ułożonych w węzłach podatnych, ich rozmieszczenia i podziału
składowych sił działających w węźle na poszczególne odcinki. W zależności od
typu węzłów, konfiguracji ich spoin i sekwencji przenoszenia składowych sił
w węźle efektywność odcinków spoin, a w rezultacie całego ich układu będzie
różna.
Przyjmuje się, że sprawdzenie nośności węzłów za pośrednictwem oceny NF.
Rys. 4-92. Rysunek w ęzła do obliczen ia długości
przy zastosowaniu spoin czołowych jest równocześnie sprawdzeniem nośności krzywej przenikania dwóch rur kolistych
tych spoin. Można też za bezpieczne uznać sprawdzanie nośności spoin o ukła­ w złączu bezpośrednim
dzie kombinowanym (czyli na pewnych odcinkach spoin czołowych, a na innych
spoin pachwinowych), przyjmując, że występują tylko spoiny pachwinowe. W przypadku styku rury pod kątem do elementu płaskiego
Problemem do dyskusji pozostaje więc ocena efektywności spoin pachwino­
wych w różnych typach węzłów, a zatem ustalenie ich długości współpracujących (».2=0,5 d (4-71)
wskutek oddziaływania podatności pasów w warunkach zróżnicowanych obcią­
W PN-90/B-03200 zezwolono, aby grubość awspoiny pachwinowej w złączu
żeń poprzecznych i podłużnych.
rur była równa grubości cieńszej ścianki elementów łączonych
Na podstawie dotychczasowych badań doświadczalnych węzłów izolowa­
nych oraz kratownic w skali naturalnej, wykonanych całkowicie z rur o prze­ aH*— t| lub a W= tn
0 (4-72)
kroju kołowym lub przy zastosowaniu na pasy dwuteowników, a na skratowania
przy czym / = 1,2 lub 3; znaczenie symboli podano uprzednio.
rur o przekroju kołowym, przyjmuje się, że podatność węzłów nie wpływa na
efektywność spoin pachwinowych, co oznacza, że do obliczenia nośności takich Nośność złącza ze spoiną pachwinową, ułożoną na obwodzie rury w węźle
spoin w tych elementach można przyjmować w złączach ich rzeczywiste długo­ typu T z elementem płaskim, przy uwzględnieniu wzorów (4-70) i (4-72) jest
160 Połączenia Obliczanie połączeń spawanych 161

mniejsza od nośności przekroju tej rury. Aby te nośności zostały zrównane, gru­ W przypadku węzłów typu K oraz N z nachodzeniem o wartości 50% (czyli
bość spoiny powinna być większa. 1 tak: przy g0v/9ov.max = 0^ ) spoiny mogą być rozważane jako efektywne na wszystkich
czterech brzegach łączonych rur. W ówczas długość obliczeniową spoin określa
- dla stali grupy St 3 = 1,071 oraz
się według ich rzeczywistych wymiarów w połączeniu.
- dla stali 18G2A a H’= “l,20r.
Inaczej jest w przypadku spoin poprzecznych, łączących pręty skratowania
W normie europejskiej EC3 [93] w załączniku K zezwolono, aby przyjmo­
z pasami węzłów typu T, Y oraz X. Odcinki 3są nieefektywne przy małych
wać a w= 1,510/. wartościach 0. Obecnie przyjmuje się długość współpracującą spoin [194]:
W połączeniach pod kątem innym niż 90° długość spoiny wzrasta, lecz nie na
tyle, aby złącze rury rozciąganej miało nośność równą nośności pręta. W złączu lw według wzoru (4-73) dla 0 > 0,85 oraz (4-75)
rury ściskanej sytuacja jest korzystniejsza, gdyż przekrój rury jest większy, a złą­
cze jest obliczane na zrównanie z siłą wewnętrzną, nie zaś z siłą wynikającą lw = - r ± - dla 0 < 0,85 (4-76)
sin#,
z przekroju.
Biorąc jednak pod uwagę nowsze badania dotyczące węzłów typu K, wzór
Na podstawie dotychczasowych badań doświadczalnych węzłów izolowanych
(4-75), zaleca się stosować tylko dla kątów 0, < 50°.
oraz kratownic w skali naturalnej, wykonanych z rur kwadratowych i prostokąt­
Znaczenie symboli we wzorach (4-73) do (4-76) należy przyjmować według
nych, stwierdza się, że w konfiguracji spoin różnych typów węzłów niektóre od­
wcześniejszych objaśnień.
cinki tych spoin nic są efektywne. Wynika to również z przedstawionych uprzed­
nio wzorów na nośność, które ustalano zgodnie z kryterium ścinania ścianek prę­
4.5.I.2. Węzły z blacham i węzłowymi. W przeciwieństwie do węzłów przedsta­
tów skratowania.
wionych w poprzednim podrozdziale rozwiązania z blachami węzłowymi nie były
W przypadku węzłów typu K oraz N (rys. 4-93 a) z odstępem przyjmuje się,
badane jako elementy izolowane z kratownic, lecz jako elementy złożone tylko
że podłużne względem osi pasa odcinki spoin są w pełni efektywne, natomiast
z pasów i blach, odwzorowujących układy rzeczywiste [69], [195], [263], [265].
wydajność poprzecznych odcinków jest odmienna. Odcinek I złącza pręta nachy­
Badania w tym zakresie przeprowadzono przede wszystkim w Japonii.
lonego bierze udział w przenoszeniu siły z jednego pręta na drugi sąsiedni odci­
nek, natomiast odcinek 2 jest właściwie wyłączony ze współpracy przy dużych
A. B l a c h y w ę z ł o w e n a p a s a c h z r u r o p r z e k r o j u k o ł o w y m
kątach nachylenia. W związku z tym długość współpracująca spoin w węzłach
[194], [265], Zbadane kształty przedstawiono na rys. 4-94.
typu K oraz N jest przyjmowana [ 195]:
?h
/M
. = — J- + bi dla 0, > 60° (4-73a) A-A
sin#, i" '

lw =
sin#,
+ 26, dla #,. < 50" (4-73b)
%
lw należy ustalać, interpolując liniowo dla 50° < #, < 60° (4-74)

bi .
Rys. 4-94. Pasy z rur o przekroju kołowym z blachami węzłowymi: a) wzdłuż pasa, b) poprzecznie do pasa [ 194]

Nośność obliczeniowa węzła z blachą wzdłużną (rys. 4-94 a)

= 5 / 0/02(l + 0,25/7)/(«') (4-77)

Rys. 4-93. Usytuow anie odcinków poprzecznych spoin pachwinowych w w ęźle bezpośrednim dwóch rur pro­
stokątnych: a) typu K (lub N ), b) typu Y (lub T albo X) (opis w tekście)
162 Połączenia Obliczanie połączeń spawanych 163

/ ( « ') według wzorów (4-8) lub (4-9). We wzorach od (4-80) do (4-82) symbole oznaczają:

W celu uniknięcia dużych zniekształceń rury pasa przyjmuje się, że wzór (4-77) p =— . v = -^ -
jest ważny w zakresie wartości d j t 0 < 50 . b0 2 ta
Nośność obliczeniowa węzła z blachą poprzeczną (rys. 4-94 b)
5f t KP = > Iecz KP ^ b\ (4-83)
Nm = 0 / ( n ') (4-78) "o
J 1 —0,81^
gdzie: be = 10<o f ° to bu lecz be < b{ (4-84)
bo U i
P -b /Ą
f 0,f \ - wytrzymałość obliczeniowa pasa lub blachy węzłowej.
/ ( « ') według wzorów (4-8) lub (4-9).
Wzory od (4-80) do (4-81) są ważne, gdy b0/tn < 30.

B. B l a c h y w ę z ł o w e na p a s a c h z r u r k w a d r a t o w y c h 4.5.1,3. Węzły ze wzmocnieniami. Takie wzmocnienia zostały przedstawione na

i p r o s t o k ą t n y c h [ 194], [195]. Zbadane kształty przedstawiono na rys. 4-95. rys. 4-24 i rys. 4-25. Są stosowane w sytuacjach, gdy nośność węzła jest mniejsza
od wymaganej, a nie zachodzi istotna potrzeba zmiany grubości ścianki rury pasa
a) b| na dużym odcinku długości kratownicy.
bu
Nośność węzłów typu K oraz N można oceniać, wykorzystując wzory poda­
ne w p. 4.5.1.1 (A, B i C), przyjmując t zamiast t0. Grubość blachy wzmacniają­
cej / zaleca się przyjmować w następujących sytuacjach:
- przy umieszczaniu pod prętami skratowania w celu zwiększenia oporu pla­
stycznego przy zginaniu (/ = 2t0),
- przy umieszczaniu na bocznych ściankach dwóch blach w celu zwiększenia
L—5a_J -JLh- oporu plastycznego przy ścinaniu (2/ = 2tQ).
Rys. 4-95. Pasy z rur o przekroju kwadratowym lub prostokątnym z blacham i węzłowymi [195]: a) wzdłuż Aby umożliwić prawidłowe rozwinięcie się linii załomów plastycznych, dłu­
pasa. b) poprzecznie do pasa
gość wzmocnienia wzdłuż pasa
Nośność obliczeniowa węzła z blachą wzdłużną (rys. 4-95a)
/ „ = 1.5 —^ — ł-g-i— —— 1 (4-85)
sin0, 1 sin0,
(4-79) v 1 z/
* * . = ^ I ? 7 + 2(1 - / J ) 0'5] / V )
Przy ocenie zginania nie uwzględnia się więc ścianki pasa. Natomiast ścina­
gdzie: nie jest przenoszone przy współdziałaniu środnika pasa i wzmocnienia. Wów­
czas jest
P = t / b 0 oraz r\ = h jb n
Av - 2/j0()0 + tp )
Natomiast nośność obliczeniową węzła z blachą poprzeczną (rys. 4-95 b) moż­
na zapisać: W przypadku węzłów typu T, Y oraz X przy rozciąganiu prętów skratowania
oceny ich nośności dokonuje się podobnie jak dla węzłów K i N, gdyż blacha wzmac­
N Rj\ = 2f 0t0(i, + 5/„), gdy p - \ ,0 (4-80)
niająca pod prętem skratowania odgina się od ścianki pasa. Natomiast przy ściskaniu
prętów skratowania blacha wzmacniająca jest wgniatana w ściankę pasa, co prowadzi
R/i vt • "ep (4-81) do współdziałania tych elementów Odpowiedni wzór jest podany w [194], [195],
Długość blachy wzmocnienia, gdy jest ona odginana, wyznacza się ze wzoru
= J V A . gdy P < 1 (4-82) (4-85), przyjmując g = 0 oraz h2 = 0. Gdy jest dociskana, korzysta się ze wzoru
] 64 Połączenia Obliczanie połączeń spawanych 165

Wzory od (4-88 ) do (4-92 ) są ważne, gdy 60° < a < 90°, przy czym a jest
' ^ +V V V ó ) (4 . 86) kątem między płaszczyznami prętów skratowań.
Ocena nośności węzłów z kulami została podana w pracy [142], Inne spawa­
gdzie ne węzły kratownic przestrzennych zostały opracowane dla konstrukcji według
bfj> b0 - szerokość blachy wzmacniającej. systemów konstrukcyjno-montażowych. Ich bezpieczeństwo należy sprawdzać
Poziome blachy wzmocnienia powinny być połączone z rurą pasa spoinami zgodnie z katalogami tych systemów. Węzły takich kratownic przestrzennych jak
pachwinowymi o grubości przynajmniej ćzm= /, lub aw= Natomiast spoiny łą­ wieże, maszty, platformy nie są przedmiotem niniejszej monografii. Mają one
czące pionowe blachy wzmocnienia z pasem powinny przenosić część siły po­ bardziej różnorodne kształty niż przedstawione na rys. od 4-36 do 4-38. Na ich
przecznej, przenoszonej przez blachę wzmocnienia. nośność ma wpływ nie tylko geometryczna konfiguracja, lecz również układ sił
wewnętrznych oraz ich znaki. W układach, w których znaki są jednakowe (np.
tylko lub w większości odpowiadające ściskaniu albo rozciąganiu), może nastąpić
4.5.2. Węzły kratow nic przestrzennych znaczne obniżenie nośności w stosunku do układów płaskich, nawet do 33% ( por.
Przykłady węzłów przestrzennych kratownic dachowych zostały przedstawione wzór (4-90)).
na rys. od 4-36 do 4-38. Są one reprezentatywne dla wiązarów o trzech pasach
(dwóch górnych i jednym dolnym lub odwrotnie). Ocena nośności takich węzłów 4.5.3. Węzły belek bezprzekątniowych i ram
może być dokonywana za pośrednictwem wzorów podanych w p. 4.5.1 (A i B),
z zastosowaniem współczynników korygujących. Wówczas jest 4.5.3.I. Belki bezprzekątniow e. Przykłady węzłów typu T przedstawiono na rys.
od 4-46 do 4-48.
* * -"« » . (4-87)
gdzie:
A. R u r y o p r z e k r o j u k o ł o w y m . Nośność obliczeniową węzłów
N„ — nośność obliczeniowa węzła kratownicy płaskiej,
typu T, Y, X ze względu na zginanie w płaszczyźnie układu można zapisać [265]
« - współczynnik korygujący dla kratownicy przestrzennej.
Wartości współczynników korygujących dla kratownic dachowych przyjmuje się: M RJi= 4 , S 5 ^ - d , 0 v ° - 5f ( n ') (4-93)
- w przypadku zastosowania rur o przekroju kołowym do węzłów [265]: sin t/j
- typu T (por. rys. 4-36) nsT= 1,0 (4-88) a ze względu na ścinanie
- typu K. (por. rys. 4-36 ) nsK= 0,9 (4-89) A/ = A t d f ł + 3s^ 0» (4-94)
N V3 0 1 4sin #, V
- typu X (por. rys. 4-37 ) n = 1+ 0,33 —7- (4-90)
/V, gdzie:
gdzie: i N2- siły w prętach skratowania wzajemnie prostopadłych; należy
je przyjmować z ich znakiem (plus lub minus), biorąc pod uwagę, że A, > N2, 0 = — , v = — , / ( « ') według (4-8) lub (4-9),
d0 210
- w przypadku wykonania pasów z rur kwadratowych, a prętów skratowań z rur #, - kąt nachylenia słupka względem pasa (#, < 90°),
kwadratowych lub kolistych do węzłów [194]
f0 - wytrzymałość obliczeniowa stali pasa,
- węzłów typu T, X oraz K = 0,9 (4-91)
d0, t0, d v /, według rys. 4-84.
W węzłach typu K z odstępem należy ponadto sprawdzić
( N V Zakres ważności wzorów (4-93 ) i (4-94) obowiązuje jak dla węzłów kra­
+3 <1.0 (4-92) townic.
Ątfo Aofo Nośność obliczeniową węzłów typu T ,Y oraz X ze względu na siłę podłużną
gdzie V jest siłą styczną węzła na odcinku odstępu krzyżulców (suma z obu ich w słupku należy przyjmować jak dla płaskich kratownic, czyli ustalać ze wzorów
płaszczyzn). (4-3) lub (4-4).
166 Połączenia Obliczanie połączeń spawanych 167

Interakcyjne działanie siły podłużnej i momentu zginającego sprawdza się ze B. R u r y k w a d r a t o w e i p r o s t o k ą t n e [194], [195], Obszerne
wzoru badania węzłów typu T zostały przeprowadzone w Japonii, Niemczech i w Pol­
sce [138], [169], [239], [242],
N Nośność obliczeniową węzłów typu T oraz X ze względu na zginanie w płasz­
< 1,0 (4-95)
N Ryl czyźnie układu można zapisać [195]:
- dla p < 0.85
przy czym:
M, N - przywęzłowy moment zginający i siła podłużna w słupku rozpa­ 1 2 n
+ , +- / ( « ') (4-97)
trywanego węzła belki bezprzekątniowej, 2 T] JU T p 1- p
A/ , N Rj] - nośność według wzorów (4-93) lub (4-94) oraz (4-3) albo (4-4).
dla 0,85 < P < 1,0
Siły wewnętrzne belki bezprzekątniowej, zwłaszcza momenty zginające, po­
winny być ustalone dla układów o węzłach podatnych. Do tego celu jest niezbęd­ i-A
na znajomość cech sztywności węzła, tzn. krzywych M-<p (por. [43]). Brakuje 4 7 * .= / . W.pi (4-98)
jednak dokładnych, opublikowanych danych eksperymentalnych lub krzywych pro­
gnozowania. Modelem belki bezprzekątniowej o węzłach sztywnych można po­ albo
47 Ryl —0 , 5 / / (1(/;, —5 /0 ) (4-99)
sługiwać się, gdy P = 0,8- 1,0 lub gdy ^ - < 2 0 oraz równocześnie r, = t0.
gdzie :
W innych sytuacjach statykę belki bezprzekątniowej można rozpatrywać w zało­
żeniu stanu sprężystego, przyjmując sieczną sztywność obrotową węzłów P = ~ . rl = ^L - b0, t0, bx, /,. /., według rys. 4-84,
°0
K r, = — (4-96) W - wskaźnik oporu plastycznego rury słupka,
n pi
bc - według (4-25),
gdzie:
f t = f0 - dla węzłów typu T,
K ri = CEdl • 10"4 , kN • m/rad, f t = 0,8 f 0 - dla węzłów typu X,
n = 3. f& f\ ~ wytrzymałość obliczeniowa stali pasa lub słupka,
Wartość współczynnika C można ustalać z rys. 4-96.
N0 A7n
J(n') - według (4-27) lub (4-28), lecz dla ri = , przy czym:
A /o K fo
N0, M n — siła podłużna i moment zginający w pasie,
A0 - pole przekroju pasa,
W0 - wskaźnik wytrzymałości przekroju pasa.
Wzory od (4-97 ) do ( 4-99 ) są ważne, gdy:

/ <355 MPa. 0, = 9 0 °, b0/t0 <35, h0/t0 < 35. b ,/i,< l,] J y r

Nośność obliczeniową węzłów typu T oraz X ze względu na siłę podłużną

w słupku należy przyjmować jak dla płaskich kratownic, czyli ustalać ze wzorów
od (4-20 ) do (4-24) lub od (4-29 ) do (4-48).
Rys. 4-96. Sztyw ność obrotow a w ęzła typu T pod Interakcyjne działanie siły podłużnej i momentu zginającego sprawdza się,
obciążeniem momentem zginającym [265] stosując wzór (4-95).
168 Połączenia Obliczanie połączeń spawanych 169

Nośność graniczną węzłów typu T wzmocnionych w wyniku dopasowania oc=

z jednej strony słupka trójkątnej wstawki, wyciętej z takiej samej rury, z jakiej
wykonano słupek, oraz wzmocnionych przekładką z blachy, umieszczoną pod słup­
kiem wzdłuż pasa, zbadano w Polsce [239], [242].
W przypadku węzłów wzm ocnionych trójkątną wstawką stwierdzono, że
opór przeciw zginaniu rośnie tak, jakby słupek wykonano z rury o wysokości
h \ = A, + Ah v gdzie AA, - wysokość wstawki. Podczas oceny nośności oblicze­
niowej węzła typu T ze względu na moment zginający można posługiwać się wzo­
rami od (4-97) do (4-99 ), wstawiając do nich wartość h \ zamiast hy Natomiast
nośność obliczeniową takiego węzła ze względu na siłę podłużną można ustalać
jak w przypadku kratownic płaskich, pomijając istnienie trójkątnej wstawki. Wy­
miary wstawki wzdłuż słupka i wzdłuż pasa powinny być takie, aby pręty nie-
wzmocnione bezpiecznie przenosiły występujące w nich siły wewnętrzne.
Natomiast nośność obliczeniową węzłów typu T wzmocnionych blachą
umieszczoną pod słupkiem wzdłuż pasa grubości tp można ustalać ze wzorów od
(4-97) do (4-99), wstawiając do nich tp zamiast tQoraz fp zamiast f g (przy czym 7^ Rys. 4-97. W spółczynnik redukcji wytrzym ałości obliczeniowej dla narożnych belek bezprzekątniowych, spa­
jest wytrzymałością obliczeniową stali zastosowanej blachy), a ponadto przyjmu­ wanych bezpośrednio, przy zginaniu w zględem płaszczyzny większego oporu przekroju [77]
jąc J[nr) = 1,0 także dla pasa ściskanego. Nośność obliczeniową takiego węzła
należy obliczać w sposób podany dla kratownic.
Długość wzmacniającej blachy wzdłuż pasa lp = 2h r
Węzły narożne bezpośrednio spawane po przekątnej złącza lub z ukośną bla­
chą czołową (por. rys. 4-47 ) zostały zbadane w Niemczech [77], [170],
Interakcyjne działanie siły podłużnej i momentu zginającego zgodnie z [77]
sprawdza się ze wzoru

N ‘ .+ ^ < a (4-100)

dla i = 0 lub 1 (gdzie 0 odnosi się do pasa, a 1 do słupka ), przy czym:

N. - siła podłużna w dochodzącym pręcie,
A/ - przywęzłowy moment zginający w dochodzącym pręcie,
Rys. 4-98. W spółczynnik redukcji wytrzymałości obliczeniowej dla narożnych belek bezprzekątniowych. spa­
NR. - nośność obliczeniowa przekroju przy rozciąganiu lub ściskaniu, wanych bezpośrednio, przy zginaniu w zględem płaszczyzny słabego oporu przekroju [77]

M Ri - nośność obliczeniowa przekroju przy zginaniu,

Ponadto zgodnie z Eurocode 3 [92] należy sprawdzić warunek
a — współczynnik redukcji wytrzymałości obliczeniowej przyjmowany
z rys. 4-97 lub z rys. 4-98 dla węzłów bezpośrednio spawanych w za­ -A- <0,5 (4-101)
leżności od sposobu rozmieszczenia rur, Ki

a = 1,0 dla węzłów z ukośną blachą czołową. gdzie:

V{ — siła poprzeczna w dochodzącym pręcie,
Wartość składnika N /N R. we wzorze (4-100) nie powinna przekraczać 0,2. — nośność obliczeniowa przekroju przy ścinaniu siłą poprzeczną.
170 Połączenia Obliczanie połączeń spawanych 171

Grubość blachy czołowej zaleca się przyjmować SM plhn

<
PP = — —— - plastyczny obrót odniesienia,
t > 1,5 ti (dla i = 1 lub 2 ), przy czym tp > 10 mm.
_ M
Wzory (4-100 ) i (4-101) są ważne, gdy: m~ M t ~ bezwymiarowy moment zginający,
b( lub h. < 400 mm przy stosowaniu ukośnej blachy czołowej,
b lub h < 300 mm przy bezpośrednim spawaniu prętów, M - przywęzłowy moment zginający w słupku belki bezprzekąt-
niowej,
0,33 < h jb { < 3,50, 0 = 9 0 °,
2,5 mm < /. < 25 mm dla stali 18G2A, M. - plastyczny moment zginający tegoż słupka,
b it lub h /t < 36 dla węzła z ukośną blachą czołową , 0j, m0, n - parametry modelu, określające kształt krzywej Ramberga-
b /li lub h it. jak dla przekroju klasy 1 węzła przy bezpośrednim spawaniu -Osgooda dla rozpatrywanego węzła,
hn - wysokość przekroju słupka,
prętów w węźle.
ln — moment bezwładności przekroju słupka.
Gdy warunek (4-101) nie jest spełniony, wówczas należy sprawdzić napręże­
nia złożone zgodnie ze wzorem Hubera (por. wzór (1) według PN-90/B-03200), W celu dokładnego odwzorowania różnych parametrów węzła podzielono
do którego wstawia się człon związany z naprężeniami normalnymi od siły osio- krzywe M-<p na pięć grup, odnoszących się do węzłów:
- nominalnie przegubowych
a >' zamiast
wej i momentu zginającego — • .a .
^ < 0 , 2 oraz Cc < E I"
W bezpośrednim złączu rur grubość spoin powinna odpowiadać grubości łą­
Mpi e 10 K
czonych elementów. W złączu z ukośną blachą czołową spoina pachwinowa mię­
- podatnych o małej sztywności
dzy blachą a rurą powinna mieć grubość am=
Jeżeli złącze narożne jest wykonane pod kątem 0 > 90°, to jego nośność jest M El FI
0,2 < — ^ < 0 ,3 5 oraz ~
większa niż w przypadku złącza wykonanego pod kątem prostym. Węzeł można M P, 10K ' 5,2 h„
sprawdzać przy wykorzystaniu wzoru (4-100), wstawiając do niego zamiast a
- podatnych o średniej sztywności
wartość skorygowaną a,
M El FI
0 ,3 5 < — ^ < 0 ,5 5 oraz - = ^ - < C < '
a, = l - ^ - c o s 0 ( l - a ) (4-102) M pl 5.2hn e 2,86/ł„

Prognozę krzywych M-<p dla węzłów mr prostokątnych (por. rys. 4-46) opra­ - podatnych o dużej sztywności
cował M. Broniewicz, który wykorzystał wyniki badań eksperymentalnych prze­ M FI FI
prowadzonych w Japonii. Niemczech i w Polsce [137], [170], [239], Zastosował 0 ,5 5 < -—^ < 0,7 oraz - = ^ - < C <
M pl 2,86 h„ e 2h
równanie Ramberga-Osgooda [22], [23] i dokonał metodami statystycznymi
kalibrowania współczynników tego równania. W postaci bezwymiarowej równa­ ~ nominalnie sztywnych
nie Ramberga-Osgooda można zapisać
M " > 0,7 oraz C, > ^
■ f _ \n-l M pi ' - 2 hm
<p _ m m
1+ (4-103) przy czym Mu - nośność węzła, a pozostałe symbole jak uprzednio.
0o m0 m0
Parametry równań Ramberga-Osgooda po analizie przyjęły postać:
gdzie:
<t>o=k\Pb' Tlc' K ' K a f' (4-104)
0 =— - bezwymiarowy obrót, mo = k2f i l>1riCl$ afl (4-105)
^p
0 - obrót względny między ryglem a słupem. n = k ip b'T]c' $ X j a A (4-106)
172 Połączenia Obliczanie połączeń spawanych 173

Parametry równań od (4-104) do (4-106) zostały podane w tabl. 4-4.

T ablica 4-1
S tale ró w n ań do o k reślan ia p aram etró w 0O, m0 o raz n [22]
b) c)

m
Stałe równań (i = 1 ,2 lub 3)
Parametry \ e, \ \ f,
1 1 b, 1 1 c, 1 1 4 I
węzły nom inalnie przegubowe
0,00027 -3,38 -1 ,4 4 -0 ,9 4 -0 .3 6 -0 ,2 2
+-■ — I
I I
+
m0 18,0296 0,71 -0,33 Ao -1 ,3 2 2, 0.24 a -0 ,5 4
P n
n 318.003 1,89 -0 ,1 8 0,39 -0,8 -1 ,6 3
w ęzły podatne o m alej sztywności
-1 ,2 4 0.70 0,25
yj
% 1,71171 -0,45 -1 ,2 8
m0 8,23377 P 0,45 n -0 ,7 9 Ao -1 ,2 9 A. 0.35 a -0,12
n 26,54897 1,38 0,56 -0,01 -0,18 -0 ,2 9
węzły podatne o średniej sztywności Rys. 4-99. Spawane węzły dwuteowych rygli i rurow ych słupów 1163]: a) styk bezpośredni, b) styk wzm oc­
0,91092 0,49 -1 ,4 4 0 0 ,3 6 0,10 niony odcinkiem dwuteownika, c) styk wzm ocniony blachą
h
6,75269 P 0,99 U -0 ,0 9 2o -1 A» 0,11 a 0,25
n 8,58942 1,32 -0,24 0,18 -0 ,3 4 0,38 Sztywność początkową węzła ustala się ze wzoru
w ęzły podatne o dużej sztywności
<Po 23,97226 -2 ,7 6 0,04 -1 ,8 6 0,61 -0 ,2 4 K - 4,1 \ Et] p7]\ (4-107)
1,40272 P 0,85 ’1 0,42 Ao -0 .3 9 K 0,07 a -0,01 (1 —0,5 p ) 2
n 100.1833 0,91 0,09 -0 ,5 8 -0,07 -0 ,2 2
w ęzły nom inalnie sztywne
a sztywność sieczną z wyrażenia
10,04257 828,46 828.47 -0 ,7 3 -0 ,2 6 -0 ,1 5
<t>0 K s = 2 ,9 E tlp 2r i% (4-108)
m„ 3,82018 P 133,38 n -133,14 Ao 0,61 K 0,08 a -0 .0 2
n 53.44531 -426,95 427,52 -0,23 -0,33 -0 ,0 8 w których:
c*

Ao = —
li
II

'o n- n —— 2 —
(4-109)
h„ - szerokość rury słupka, t„ - grubość rury słupka,
b„ - szerokość rury pasa, t0 - grubość rury pasa, bc, tc - szerokość lub grubość rury słupa,
hn - wysokość rury słupka, a - grubość spoiny pachwinowej między rurami słupka i pasa belki bezprzekątniowej
bh, hb - szerokość stopki lub wysokość dwuteownika rygla.
Granice nośności i sztywności węzłów nominalnie przegubowych i nomi­ Obliczeniowy moment zginający, przy którym kończy się idealizowany stan
nalnie sztywnych pozwalają określić, czy zastosowany węzeł jest, czy też nie jest sprężysty węzła, ocenia się ze wzoru
podatny. Dla węzła podatnego jest konieczne ustalenie krzywej M-<p i analiza (
belki bezprzekątniowej z uwzględnieniem tak określonej charakterystyki sztyw­ Jdc
M e,.j= 11.3 (4-110)
ności. Ldb
gdzie:
4.5.3.2. Ramy. Spawane węzły (rys. 4-99) zostały zbadane eksperymentalnie przez fdc ~ wytrzymałość obliczeniowa stali słupa,
I. Ligockiego w Politechnice Białostockiej [163], Procedury oceny nośności tych f Jh - wytrzymałość obliczeniowa stali rygla.
węzłów na podstawie linii załomów zostały przedstawione w pracach [ 160]-^-[ 162].
Dokładna teoretyczna ocena jest jednak dość żmudna w praktyce projektowej. Obliczeniową nośność węzła można oceniać ze wzoru
Korzystając z wyników eksperymentalnych i analiz teoretycznych, Szlendakopra­ / r— VJ dc
cował [240] uproszczoną procedurę dotyczącą zarówno wyznaczania nośności, A/«,. =9,55 (4-111)
jak też sztywności węzłów spawanych bezpośrednio z dwuteowników i rur pro­ fodb
stokątnych ( por. rys. 4-99 a). gdzie M r - nośność obliczeniowa przekroju belki zgodnie z PN-90/B-03200.
 Obliczanie połączeń śrubowych 175
174 Połączenia

Wzory (4-110) i (4-111) stosuje się, gdy: Natomiast węzeł z rys. 4-52 został zbadany w National University o f Singa­
pore [ 156], Opracowano procedurę sprawdzania nośności i prognozowania krzy­
0,47 </ 3 < 1,0, 0 ,7 4 < r/< 2 , i 1 0 < A0< 35.
wej M-(p. Główne założenia oceny bezpieczeństwa węzłów sprowadzają się do
Zdolność węzła do obrotu rozpatrzenia warunków, ustanowionych w Załączniku J normy europejskiej EC3
1 L r MR [93], które zostały powtórzone i skomentowane w monografii [31]. Na rysunku
♦ * = 1 9 .7
lpX pWKfl Et] (4_,I2) 4-101 przedstawiono przykładowo krzywe M-<p - doświadczalną i analityczną.
Odpowiednie wzory zostały podane w [156] i powtórzone w [43].
Na rysunku 4-100 przykładowo porównano krzywąM-0, uzyskaną z ekspery­
mentu i wyznaczoną zgodnie z przedstawioną procedurą (przy zastąpieniu cech
wytrzymałości obliczeniowych cechami plastycznymi).
4.6. O bliczanie połączeń śrubowych
4.6.1. Węzły na blachy czołowe
4.6.1.1. S tandardow e śruby zakładane jednostronnie. Przykład węzła przedsta­
wiono na rys. 4-68. Badania śrub umieszczonych w wewnętrznych kołnierzach
profilowanych plastycznie, jak też połączeń przeprowadzono w USA i w Wiel­
kiej Brytanii [7], [100], [226], [271],
W Laboratorium British Steel Technical [7] porównano wyniki badań bezpo­
Rys. 4-100. Porów nanie krzywych Ai-0 w ęzła z rys.
4-99 [240]: / - eksperyment, 2 - pro- średniego rozciągania śrub M20 klasy 8.8, gdy jako próbki stosowano śruby z na­
10-3 gnoza krętkami sześciokątnymi (łącznie pięć prób) oraz śruby umieszczone w kołnier­
zach nawierconych plastycznie (również łącznie pięć prób). Kołnierze uzyskano
Węzeł z rys. 4-51 został zbadany w Laval University w Kanadzie [112], [203].
w ściankach rur grubości 5; 6.3; 8; 10 i 12,5 mm. Maksymalne obciążenie nisz­
Wcześniejsze dane eksperymentalne pozwoliły na opracowanie sposobu progno­
czące złącze kołnierzowe wynosiło 143,9; 188.1; 214,9; 228,3 oraz 228,5 kN. Na­
zowania krzywej M-(p [1]. Odpowiednie równania zostały powtórzone w mono­
tomiast średnia wartość obciążenia śrub z nakrętkami 227,8 kN. Złącza kołnierzo­
grafiach [43], [52], wa przy grubości ścianki rury 5; 6,3 oraz 8 mm ulegały zniszczeniu przez ścięcie
gwintu, a ich nośność wynosiła od 63% do 94% obciążenia niszczącego śruby
z nakrętkami. Wynika z tego. że przy grubości ścianki t = 8 mm liczba zwojów
gwintu jest za mała, aby nastąpiło zenvanie trzpienia. Takie zniszczenie występo­
wało przy t = (10^-12,5) mm. W przypadku śrub klasy 5.8 zniszczenie powinno
także następować w wyniku zerwania trzpienia przy grubości / = 5 mm.
W tychże laboratoriach [7] przeprowadzono próby ścinania połączeń na elemen­
tach doświadczalnych (rys. 4-102). Obciążenie przykładano tuż przy słupie, aby zmi­
nimalizować wpływ' zginania na ścinanie rur o smukłości płytowej od 16 do 40. Znisz­
czenie następowało w sposób analogiczny do zniszczenia próbek ze śrubami zaopa­
trzonymi w nakrętki przy wartościach wyższych od oczekiwanych, zgodnie z norma­
mi projektowania budowlanego. W tym badaniu zastosowano śruby klasy 4.6.
Badania węzłów rygli dwuteow7 ch ze słupami z rur prostokątnych na śrubowa­
ne blachy czołowe są jeszcze nieliczne. Trzy połączenia doczołowe na blachy gło­
wicowa i pięć podobnych połączeń na blachy wpuszczone zbadano w University of
Sheffield [100]. Fragmenty słupów wykonano z kwadratowej rury 200 x 8 mm, a rygle
rod-10'1 z dwuteowników 254 x 146 x 31 UB. 356 x 171 x 45 UB lub 457 x 152 x 52 UB.
Rys. 4-101. Porów nanie eksperym entalnych ( / ) i analitycznych (Z) krzywych m om entów-obrotów [156]
Blachy czołowe miały grubość 10 mm (w jednym z elementów próbnych 15 mm).
176 Połączenia Obliczanie połączeń śrubowych 177

E 250
Zastosowano śruby M20 klasy 8.8 o zmiennej ich liczbie w złączu w zależności ż
2Ł.
od wysokości dwuteownika (dla 254: 4 szt., dla 356: 6 szt., dla 457: 8 szt.). Ele­
menty próbne wykonano w postaci słupa wysokości 1700 mm ze wspornikiem |200
o
o wysięgu 1000 mm. Na rysunku 4-103 przedstawiono schemat próby oraz wyni­ 2
ki pomiarów zestawionych w postaci krzywych momentu-obrotu węzła (A7-0). 150

Elementy próbne na blachy głowicowe (krzywe od 1 do 3) odpowiadają ze wzglę­

du na liczbę i rozstaw śrub w płaszczyźnie lica słupa (rozstaw śrub w = 100 mm) 100
podobnym elementom na blachy wpuszczone (krzywe od 4 do 6). W pozostałych
dwóch elementach na blachy wpuszczone (krzywe 7 i 8) zmieniono rozstaw śrub
50
(w = 120 mm) lub grubość blachy czołowej (15 mm).
mo* 50 0
0.00 0.01 0.02 0,03 004 0,05 0,06 0.07 0,08 0,09
Obrót węzła. rad

Rys. 4-104. Krzywe m om entu-obrotu (M-0) w ęzłów na czołowe blachy w ystające [271]

Mniejsza smukłość płytowa ścianki rury słupa oraz większy rozstaw śrub
w jego licu przyczyniają się do wzrostu sztywności i nośności węzła. Ponadto
zbadano 15 elementów próbnych, na których symulowano ocenę nośności węzła
na czołowe blachy wystające w strefie śrub rozciąganych.
Mała liczba przeprowadzonych dotychczas eksperymentów nie pozwala na
opracowanie wiarygodnych wzorów do oceny prognozowanej krzywej M-Q. Jed­
nak jest już możliwe podanie podstawowych kryteriów służących ustaleniu nośno­
Slupy 1 5 0 * 150 RH S
2 0 0 *2 0 0 RHS ści składowych części węzłów. Bierze się tu pod uwagę:
250 * 250 RHS
Belki 305*127*37 UB 1) nośność na rozciąganie śrub, rozmieszczonych wokół stopki rygla,
Rys. 4-102. Elementy próbne połączeń Rys. 4-103. K rzy w e m o m e n tu -o b ro tu (M-<j>) w ęzłó w 2) ścinanie gwintu śrub rozciąganych,
ścinanych [7] na czołow e blachy głowicowe (od / do 3) 3) przecinanie materiału wokół kołnierzy śrub rozciąganych,
oraz blachy w puszczone (od 4 do S) [100]
4) ścinanie śrub i docisk do ścianki otworu od siły poprzecznej (można przyj­
Jak należało się spodziewać, węzły na blachy wpuszczone mają nośność mować liczbę śrub rozmieszczonych przy ściskanej stopce rygla),
i sztywność większą niż odpowiadające im konstrukcją węzły na blachy głowico­ 5) defonnacje czołowej ścianki rury słupa wskutek działania grupy śrub rozcią­
we. Ich podatność wynika przede wszystkim z odkształceń czołowej ścianki rury ganych,
pasa oraz z odkształceń blachy czołowej belki. Blachy wpuszczone stawiają siłom 6) deformacje blachy czołowej głowicowej, wpuszczonej lub wystającej.
rozciągającym od śrub większy opór, gdyż są przymocowane spoinami nie tylko 7) deformacje ścianki rury słupa od siły ściskającej w złączu.
do środnika rygla (jak blachy głowicowe), lecz również do jego stopek.
Natomiast węzły na czołowe blachy wystające zostały zbadane (6 szt.) w Ośrod­ Kryteria 1) i 4) powodują skutki, które są rozpatrywane przy ocenie nośności
ku Badawczym British Steel Tubes and Pipes [271]. Słupy wykonano z rur kwa­ węzłów na blachy czołowe między słupami i ryglami z dwuteowników. Szcze­
dratowych szerokości 150 mm i zmiennej grubości ścianki (f. = 5,8 i 12,5 mm), gółowo te skutki są rozpatrzone w Załączniku J do normy europejskiej EC3 [93]
a rygle z dwuteowników wysokości 356 mm. Przyjęto grubą blachę czołową i omówione w pracy [31], Odpowiednie wzory tam zostały podane. Natomiast
{t = 30 mm), aby zawsze podatność i nośność węzła wynikała z wymiarów rury kryteria 2), 3), 5) i 7) wymagają tu rozpatrzenia.
pasa i rozstawu śrub w jej licu (w = 75 lub 100 mm). Zastosowano po 6 śrub M20 Nośność obliczeniową gwintu kołnierza rury prostokątnej przy rozciąganiu
klasy 8.8. Rozstaw łączników względem pasa rozciąganego był stały i wynosił śruby ustala się ze wzoru [271]
120 mm (po 60 mm od osi stopki dwuteownika). Wyniki pomiarów kąta obrotu
(4-113)
pod obciążeniem zestawiono na rys. 4-104.
178 Połączenia Obliczanie połączeń śrubowych 179

gdzie: ce lub wpuszczone, można wykorzystać wzory na nośność węzła wykonanego

fc - wytrzymałość obliczeniowa stali rury słupa, z rury prostokątnej i blachy węzłowej rozmieszczonej poprzecznie. We wzorach
At = Jtdh (te + t.) - pole ścinania gwintu, (4-114) (4-80) i (4-81 ) należy przyjm ow ać^ zam iast^, tc zamiast t0 oraz tf zamiast tv przy
dh - średnica śruby, czym lyjest grubością stopki dwuteownika rygla, pozostałe zaś symbole mają
i - grubość ścianki (stopki) rury słupa, znaczenie wyjaśnione przy wzorach (4-113) i (4-117).
tfi - grubość wewnętrznego występu kołnierza.
Aby ustalić obliczeniową nośność złącza wskutek docisku ściskanej części
Można przyjmować = 5 mm dla tc = 5+6 mm, tfi = 6 mm dla tc = 8 mm oraz środnika do pasa rury słupa przy deformacji jego ścianek w węźle na czołową
tft= l mm dla tc = 10+12,5 mm. blachę głowicową, można wykorzystać wzór na nośność węzła wykonanego z ru­
Nośność obliczeniową kołnierza przy ścinaniu rury prostokątnej wskutek roz­ ry prostokątnej i blachy węzłowej rozmieszczonej wzdłuż rury. Wzór (4-79) przyj­
ciągania śruby ustala się ze wzoru [271] muje obecnie postać

(4-115)
gdzie Af = K (db + l t c )tc (4-116)
N* = T r f b + 2(1 - r \f{n') (4-119)

Symbole mają znaczenie podane uprzednio. gdzie:

Aby ustalić nośność obliczeniową złącza rozciąganego śrub, rozmieszczo­
a ' . +2>, „ -K .
nych bezpośrednio wokół stopki rygla, Yeomans [271] zaproponował wykorzysta­
K ’ n ~ b /
nie wzoru na nośność węzła z rur prostokątnych. Wzór (4-20) po odpowiednich
modyfikacjach przyjmuje obecnie postać f(n ’) - według (4-24) przy uwzględnieniu «'zgodnie z (4-118),
tw —grubość środnika dwuteownika rygla,
tp - grubość czołowej blachy głowicowej,
(, - 0 )°'i k< "'> ( 4 - l l 7 )
hcw - wysokość strefy docisku środnika.
gdzie: Znaczenie pozostałych symboli wyjaśniono uprzednio.
n c W Wysokość należy ustalać drogą kolejnych przybliżeń, tak jak to przedsta­
7 "= 7; wiono w monografii [31] dla węzłów na czołowe blachy głowicowe, przyjmując
C C
naprężenie docisku g oi <f h takiej wartości, aby
c - rozstaw śrub wzdłuż słupa,
w - rozstaw śrub na szerokości rury słupa, i4' 120)
bc - szerokość rury słupa, gdzie NRjc - ze wzoru (4-119), a f h - wytrzymałość obliczeniowa stali rygla.
/ ( « ' ) - według wzoru ( 4-28 ), oceniając jednak n ' według zależności
Wzory na nośność obliczeniową MR. węzłów rurowych słupów z dwuteowymi
n' = i - + _ ^ £ - (4-118) ryglami na czołowe blachy wystające (wpuszczone lub głowicowe) mają postać
Acfc K ie podaną w monografii [31 ] dla analogicznych węzłów z dwuteowników z uwzględ­
przy czym: nieniem informacji podanych w niniejszym podrozdziale. Dzięki temu założeniu
N c, Mc - siła podłużna i moment zginający w słupie, prognozowanie krzywej momentu-obrotu (Af-0) dla węzłów na czołowe blachy mię­
A , W - pole przekroju słupa i jego wskaźnik wytrzymałości. dzy ryglami dwuteowymi i rurowymi słupami ze standardowymi śrubami zakłada­
nymi jednostronnie może być dokonywane zgodnie z Załącznikiem J normy euro­
Wzór (4-117) służy tylko do oceny wpływu odkształceń pasa słupa w węźle pejskiej EC3 [93], Ta metoda jest wyjaśniona również w monografii [31],
na czołową blachę wystającą. Ocena wpływu odkształceń pasa słupa w węzłach
na czołowe blachy wpuszczone i głowicowe wymaga dalszych studiów. 4.6.1.2. Specjalne śruby zakładane jednostronnie. Przykłady węzłów niewzmoc-
Aby ustalić obliczeniową nośność złącza wskutek docisku stopki ściskanej nionych przedstawiono na rys. 4-68 (także bez stolika) i na rys. 4-73, a węzła
do rury słupa przy deformacji jego ścianek w węzłach na czołowe blachy wystają­ wzmocnionego opaską z kątowników na rys. 4-72. Badania elementów imitują­
180 Połączenia Obliczanie połączeń śrubowych 18 1

cych oddziaływania pasa rozciąganego i węzłów płaskich wykonano w Japonii,
Kanadzie i USA [110], [148], [181], [220], [221], [244] i [245],
W McMaster University (Kanada) zbadano same śruby, jak też węzły na
wystające blachy czołowe. Na rysunku 4-105 przedstawiono zależność rozwarcia
próbki od obciążenia dla zwykłych śrub o wysokiej wytrzymałości (A325), śrub
ze zgniataną tuleją (BOM) i śrub specjalnych z tuleją wewnętrzną (HSBB).
W stosunku do normalnych śrub zgniatana tuleja uległa ścięciu pod niższym ob­
ciążeniem. Natomiast śruba HSBB odpowiada śrubie normalnej o wysokiej wy­
trzymałości przy bardzo dużym rozwarciu styku.
W tymże uniwersytecie przeprowadzono serię 7 prób na izolowanych wę­
złach złożonych z odcinka słupa i wspornika. Słupy wykonano z rur kwadrato­
wych o smukłości płytowej około 16, 22, 26, a rygiel z amerykańskiego dwute-
ownika W360x33. Zachowanie się węzłów zilustrowano na rys. 4-106 [110], [148],
Zastosowano 8 śrub (po 4 wokół górnej i dolnej stopki rygla) M20 typu HSBB
w elementach S3, L4 do L7 oraz M19 typu BOM w elemencie S2 i Ml 9 typu
A325 w elemencie SI. Największą nośność wykazały elementy o najmniejszej
smukłości płytowej, małą zaś te o smukłości największej. W elemencie L5 dodat­
kowo wzmocniono stopki rygla, a słup elementu L6 był wypełniony betonem. Te
zabiegi miały wpływ na wzrost sztywności, lecz nie oddziaływały na nośność
węzłów. Element SI ze śrubami A325 wykazał umiarkowaną nośność i sztyw­
ność. Najniższą nośność osiągnął element S2 ze śrubami typu BOM przy umiar­
kowanej sztywności.

Tablica 4-5
Nośność śru b typ u H u ck

Średnica śruby Średnica tulei Minimalna nośność Minimalna grubość

typu HSBB po założeniu przy zerwaniu stopki rury
<4, mm mm S '* . kN tc. mm
16 21,5 124 10,4
20 26 192 13,4
22 29 237 14.8
24 32 276 15,6
26 35 325 16,3
28 37,5 377 18,2

W tablicy 4-5 zestawiono dane dotyczące łączników Huck [135], Zgodnie

z PN-90/B-03200 nośność śruby przy rozciąganiu należy określić ze wzoru
S,,= 0,65 (4-121)
gdzie: wartość 0,65 jest normowym współczynnikiem redukcyjnym, a S 'Ri nośno­
ścią przy zerwaniu z tabl. 4-5.
Obliczanie węzłów na czołowe blachy może być prowadzone, jak przedsta­
wiono dla węzłów w p . 4.6.1.1. Uwzględnić trzeba nośność na rozciąganie we­
dług danych producenta z zastosowaniem współczynnika redukcyjnego 0,65.
W przypadku śrub typu BOM należy również sprawdzać ich nośność na ścinanie
zgniecionej tulei, stanowiącej wewnętrzną podkładkę pod łeb śruby. Można tu
posługiwać się wzorem podobnym do (4-115), który obecnie przyjmuje postać
= ° H ,A „ (4-122)
gdzie:

f "y, '
Rys. 4-106. Krzywe m om entu-obrotu ( M-t>) w ęzłów na czołowe blachy wystające [148] Res, - granica plastyczności stali tulei według danych producenta.
182 Połączenia Obliczanie połączeń śrubowych 183

7, = 1,15, r0 - promień koła. na którego obwodzie rozmieszczono śruby,

Asl = 2 n {d b + 2 Q tsP r, = d. - / według rys. 4-107.
db - średnica śruby typu BOM ,
Liczba śrub w rozpatrywanym złączu
t, — grubość tulei według danych producenta.
Śruby Huck typu HSBB (w ulepszonej wersji znanej jako TCBB) są stoso­
wane w Japonii do szkieletów budynków wysokich. Ważnym zagadnieniem jest N 1
n> 1 + (4-125)
w tamtejszych warunkach nośność węzłów ze względu na obciążenia sejsm icz­ k
Rt
ne [220], [221], [244], [245]. Badano elementy symulujące rozciąganie na kró- Aln —
rn
ciaki teowe i całe węzły na obciążenia cykliczne zarówno ze wzmocnieniem
opaskami z czterech kątowników w obszarze węzłów, jak też węzły bez takich gdzie:
wzmocnień. Przy ocenie nośności części węzłów posługiwano się modelami nośność obliczeniowa śruby na rozciąganie,
linii załomów. k, r0 - jak uprzednio,
rp - promień
OE koła blachy kołnierzowej, przy czym powinno być:
4.6.2. Styki ru r rozciąganych na blachy czołowe d,
rP = 2/o -
4.6.2.1. Rury koliste. Rozwiązanie konstrukcyjne styku przedstawiono na rys. 4-107.
Blachy czołowe mogą mieć grubość tak dużą, aby rozwarcie styku było równo­ W stykach, w których liczba śrub jest mała, należy dodatkowo sprawdzić gru­
mierne lub mniejsze przy powstaniu efektu dźwigni. Nośność styku można usta­ bość blachy według PN-90/B-03200. obliczając
lać według PN-90/B-03200 [204], Wyjaśnienia i odpowiednie wzory zostały po­ cS Rt
dane w pracy [164]. Dokładniejszy sposób obliczenia styku zaproponowano Lmn (4-126)
w pracy [133]. eh

A -A gdzie:
beh - szerokość współpracująca wokół śmby ustalona jako wartość mniejsza z:
beh, = 27tm lub (4-127)
b . = 4/n + l,25e (4-128)

Rys. 4-107. Styk rozciągany rur kolistych na czoło­ przy czym:

we blachy kołnierzowe m = r0- rr
e = r - r0 < l,25w,
Grubość blachy kołnierzowej ustala się ze wzoru c = m - 0,5 d .,
dh - średnica otworu śruby.
(4-123)
Wówczas liczbę śrub ustala się z warunku
gdzie: N
n=■ (4-129)
N — siła podłużna, JRi
f dp — wytrzymałość obliczeniowa stali zastosowanej na blachę kołnierzową, Jeżeli w połączeniu nośność śrub SRt nie jest wykorzystana, to we wzorze
(4-126) zamiast jej wartości można przyjmować siłę N/n.
1
k =- ln — + 2 + J ln — + 2 - 4 1 n — (4-124)
r,* V1 \ r.1 r, 4.6.2.2. R ury prostokątne. Rozmieszczenie śrub w styku rur kwadratowych nie
21n — ż
doczekało się jeszcze obszernych eksperymentów i studiów analitycznych [194],
J8 4 Połączenia Obliczanie połączeń śrubowych 185

P ropozycje raczej konserwatywne dla śrub M l6, M20 lub M24 podano niżej. gdzie:
I tak przy zastosowaniu (rys. 4-108): n liczba śrub w styku,
- czterech łączników tp > dh,
_ ośmiu łączników tp > dh + 3, 8 = 1- — (4-132)
gdzie:
/ - grubość blachy czołowej, dh - średnica otworu śruby,
dh- średnica śruby w mm. p - podziałka śrub (por. rys. 4-109),
A-A
K = 4000 b (4-133)
❖ ❖ fd„P

b’= b - - + ti
❖ 2
b - odstęp osi śruby od brzegu rury,
ó- ❖
d - średnica śruby,
Rys. 4-108. Warianty rozm ieszczenia śrub wokół rury kwadratowej w sty k u rozciąganym (194] i - grubość ścianki rury,
fjP ~ wytrzymałość obliczeniowa blachy czołowej.
Stwierdzono, że przy takich grubościach blach i rozmieszczeniu śrub nośność
styku osiąga 80% sumy nośności śrub Obliczeniową nośność styku wyznacza się jak niżej
N < 0 ,S n S K' (4-130) t 2(] + 8a)n
przy czym naciąg śruby Sg = 0,7 Rm A t N’ Rji
pi;= - £ -> N (4-134)
K
gdzie: gdzie:
Rm - granica wytrzymałości stali śruby,
A' - pole przekroju czynnego rdzenia śruby. KS Ri a + 0,5d
a - -1
Natomiast styki prostokątnych rur rozciąganych zostały zbadane dokładniej 8{a + b + ti) (4-135)
(przy rozmieszczeniu według rys. 4-109 [194]). Taki układ okazał się wydajny
S - obliczeniowa nośność śruby na rozciąganie.
i dla niego opracowano procedurę, ustalając wymiary i nośność.
a < 1,25 b - odstęp osi śruby od brzegu blachy (por. rys. 4-109).
Znaczenie pozostałych symboli objaśniono wcześniej.
Rzeczywistą siłę rozciągającą z uwzględnieniem efektu dźwigni ustala się ze
wzoru
N i, b’ 5a '
N» = 1+ (4-136)
a '\ + 5 a \
gdzie:
a'= a + 0,5 d (por. rys. 4-109),
Rys. 4-109. Z alecane rozm ieszczenie śrub w okół rury prostokątnej w styku rozciąganym [194]
1 KN
a - -1 (4-137)
Grubość blachy czołowej przyjmuje się w granicach n tł
Szczegółowe wyniki badań, dające podstawy do opracowania tej procedury,
przedstawiono w pracy [15].
186 Połączenia Obliczanie połączeń śrubowych 187

4.6.3. Inne połączenia śrubowe ny zewnętrznej na nakładkach dokręcać nakrętki. Na rysunku 4-112 takie otwory
zaznaczono linią przerywaną. Po wykonaniu styku otwory powinny być zakryte
Styki rur kolistych i kwadratowych mogą być kształtowane na boczne blachy wspawanymi okrągłymi denkami.
węzłowe, przyspawane do kształtowników, które są nakrywane dwustronnie przy-
kładkami i łączone standardowymi śrubami, zakładanymi z dwóch stron (a więc
z nakrętkami). Aby rury były zamknięte hermetycznie w takim styku, powinny
być zakończone denkami, łączonymi z rurami na spoiny czołowe. Przykłady po­
dano na rys. 4-110 i 4-111.

A-A

Rys. 4-112. Styk n u y kwadratowej na nakładki i śraby standardowe, zakładane jednostronnie

Jeżeli ważne są względy estetyczne, to styki rur kwadratowych lub prostokąt­

nych mogą być kształtowane jak na rys. 4-112 na nakładki, umieszczone bezpo­
średnio na płaskich ściankach kształtowników. Wówczas stosuje się standardowe
śruby w kołnierzach nawiercanych według techniki „Flowdrill” lub śruby specjal­
ne typu BOW lub HSBB. Jeżeli podczas montażu nie dysponuje się urządzeniami
do jednostronnego zakładania śrub, to w pobliżu styku można wykonać otwory
w jednej ze ścianek rury, aby przez nie umieszczać śruby w jej wnętrzu, a od stro-
 Projektowanie
elementów
i konstrukcji

5.1. Uwagi wstępne

Rury o przekroju kołowym i prostokątnym są coraz powszechniej stosowanymi
kształtownikami stalowymi, z których wykonywane są konstrukcje nośne budyn­
ków, mostów, wiaduktów, wież, masztów i innych elementów rozbieralnych lub
pomocniczych. Nadają się one do stosowania głównie w układach kratowych, gdzie
występuje zasadniczy podział na pręty ściskane i rozciągane. Podobnie rury są
kształtownikami przydatnymi do stosowania na słupy ściskane osiowo. Rzadziej
używa się ich w konstrukcjach lub prętach pracujących na ściskanie mimośrodo-
we. Do elementów zginanych, jako pręty pojedyncze lub jako składowe ustrojów
pełnościennych, są stosowane z reguły rury prostokątne. Rury używane są rów­
nież w elementach zespolonych, np. wypełnionych betonem.
Ogóhie zasady kształtowania i obliczania elementów kratowych i pełnościen­
nych oraz pojedynczych prętów ściskanych lub zginanych są takie same, jak w przy­
padku innych kształtowników walcowanych na gorąco. Szereg zasad szczegól­
nych, związanych z kształtem profilu rur, będzie omówionych w dalszych punk­
tach niniejszego rozdziału.

5.2. Słupy
Słupy składają się z trzech zasadniczych części: podstawy, trzonu i głowicy. Przy
dużych wysokościach budowli lub przy zmiennym przekroju trzony mogą mieć
styki. W ustrojach szkieletowych należy ponadto uwzględniać połączenia słupów
z innymi elementami, np. z podciągami, belkami lub ze stężeniami.
190 Projektowanie elementów i konstrukcji Slupy 191

Podstawy słupów przedstawiono na rys. 5-1 [194], Składają się one zwykle które uważa się za połączenie przegubowe. Przekazywanie sił odbywa się zwykle
z poziomej blachy podstawy i z blach trapezowych. za pośrednictwem blachy poziomej z podkładką centrującą. Wówczas słup należy
dodatkowo sprawdzić na ściskanie mimośrodowe, jeśli belka podpierana nie jest
b) ciągła, lecz składa się z odcinków swobodnie podpartych. Gdy słupy mają trzony
a)
wykonane z kształtowników o przekroju zamkniętym, wówczas rozstaw śrub jest
P R zbyt duży (rys. 5-3 a). Zaleca się wobec tego zamiast śrub stosować dwie prze­
i i ii \ /H kładki kołowe, z których jedna ma wyżłobienie walcowe (rys. 5-3 b). Gdy spoiny
T
i
/

-T----- i----- d !i
1
nie mogą przenieść pełnej siły z blachy poziomej na trzon słupa, niezbędne jest
frezowanie rury. w celu uzyskania bezpośredniego docisku elementów składowych
głowicy. Niekiedy konieczne jest zastosowanie blach trapezowych.

^ 1
T “
\ *
aun.-tm io /
❖
M<l
& _j_ A i -4» ~i—
t -
"N * i .... ,
e )
i 9 — i— \ 4 i
Rys. 5-1. Podstawy słupów ściskanych osiowo 1194): a) słupy lekko obciążone, b) słupy średnio obciążone

W przypadku słupów lekko obciążonych wystarczy zastosować blachy trape­

zowe tylko wzdłuż osi podstawy (rys. 5-1 a). W przypadku średnio obciążonych
słupów (ok. 500 kN) stosuje się zwykle podział pola podstawy za pomocą blach
trapezowych wzdłuż jej przekątnych (rys. 5-1 b). Wymiary blachy podstawy zale­
żą od nacisku dopuszczalnego na fundament.
Siła ściskająca z trzonu słupa może być przekazywana w całości przez spoiny
na blachy trapezowe i blachę podstawy lub przez bezpośredni docisk, co wymaga
dopasowania styku trzonu i blachy poziomej. Wskazane jest to w przypadku ob­
ciążenia dużymi siłami, gdyż wówczas można znacznie zmniejszyć wymiary bla­
chy podstawy, zwiększając znacznie jej grubość i stosując na fundament beton
Rys. 5-2. Podstawa słupów słabo obciążonych [194]
0 dużej wytrzymałości. W PN-90/B-03200 zawarty jest zapis, że jeśli powierzch­
nie łączonych części są obrobione mechanicznie, to można przyjąć, że 75% siły
ściskającej w styku spawanym przenoszone jest bezpośrednio przez docisk. Pozo­
stała część obciążenia jest przenoszona przez spoiny pachwinowe, które wówczas b)
mają mniejszą grubość. Należy wtedy spełnić również pozostałe zalecenia ujęte '1
w PN-90/B-03200. ± Ł.
W słupach obciążonych niedużymi siłami, gdy ze względów estetycznych nie­
pożądane są blachy trapezowe, stosuje się rozwiązanie przedstawione na rys. 5-2.
Należy pamiętać o zapewnieniu swobody dostępu w celu dokręcenia nakrętek śrub __
kotwiących. AA B-B
Głowicę słupa w połączeniu przegubowym z belką przedstawiono na rys. 5-3
[35]. Należy dążyć do tego, aby śruby zapobiegające przesunięciu się belki wzglę­ />
i< Rys. 5-3. Głowice slupów w połączeniach przegubo­
dem słupa były umieszczone na możliwie małym ramieniu względem osi słupa
1 nie powodowały powstania zbyt dużego momentu zamocowania w połączeniu, k wych: a) głowica z podkładką centrującą,
b) głowica z przekładkami kołowymi
192 Projektowanie elementów i konstrukcji Słupy 193

Zdarza się, że ze względów architektonicznych jest pożądane ukrycie głowi­ nanych z rur okrągłych. Na rysunku 5-6 a przedstawiono połączenie doczołowe
cy słupa w stropie (rys. 5-4) [25]. W przypadku żelbetowych płyt stropowych gło­ dwóch rur na spoinę czołową w kształcie litery V. Prawidłowe ułożenie spoiny
wice można projektować jak przedstawiono na rys. 5-5. czołowej, zwłaszcza przy dużych grubościach ścianki, uzyskuje się, stosując wkład­
ki stalowe (rys. 5-6 b). Jeżeli używamy w złączu przepony czołowej z blachy
(rys. 5-6 c), można spoiny wykonać jako czołowe lub pachwinowe. Na rysunku
5-6 d przedstawiono styki ze spoiną czołową wzmocnione dwiema łukowymi przy-
kładkami kształtowymi z blachy. Przykładki są przymocowane do rury za pomocą
podłużnych i poprzecznych spoin pachwinowych. W rozwiązaniu przedstawio­
nym na rys. 5-6 e zastosowano spoiny pachwinowe łączące pręt z nakładką z rury
o większej średnicy. Na rysunkach 5-6 f i g podano przykłady złączy doczoło­
wych dwóch rur o różnych średnicach. Przejście od średnicy większej do mniej­
szej uzyskuje się, stosując kształtki lub spłaszczenia albo czołowe przepony z blach
p tj dostatecznie grubych.
■i----- 1— r
1
k-----

Rys. 5-4. G łowica z blachami trapezowym i ukryta Rys. 5-5. Głowice słupów, na których bezpośrednio
w płycie stropowej spoczyw a strop żelbetowy

Styki trzonów słupów z rur należy kształtować jako doczołowe. Na rysunku

5-6 ukazano przykłady złączy doczołowych styków w przypadku trzonów wyko-

Rys. 5-7. Połączenie podciągu i belek ze słupem za

pośrednictwem śrub i blachy węzłowej

Gdy na słupy są przekazywane mniejsze obciążenia, dwuteowe belki lub pod­

Rys. 5-6. Styki doczołowe słupów z rur: a) styk na spoinę czołową, b) styk na spoinę czołow ą z zastosowa­
niem wkładek stalowych, c) styk z zastosowaniem przepony czołowej z blachy, d) styk na spoinę
czołow ą z dwiem a nakładkam i z blachy, e) styk na spoinę pachw inow ą z zastosowaniem nakładki
z rury o większej średnicy, f) połączenia doczołowe dw óch rur o różnych średnicach z zastosowa­
niem przepony z blachy, g) połączenie doczołowe dwóch rur o różnych średnicach z zastosowaniem
przepony oraz żeber
ciągi można łączyć ze słupem bezpośrednio na przykładki na środniku lub pasach
rygla, wykorzystując do tego celu elementy z blach, kątowników, teowników i ce-
owników. Przykłady takich połączeń kształtowanych w słupach z rur okrągłych
przedstawiono na iys. 5-7 i 4-79. Połączenia wykonano, przyspawając przykładki
z blachy do ścianki rury bezpośrednio (rys. 5-7) lub za pośrednictwem elementów
wyciętych z ceowników (por. rys. 4-79). Inny przykład połączeń przegubowych
słupa z podciągami i belkami stropowymi zaprezentowano na rys. 5-8. Podciągi
i belki spoczywają na krótkich wspornikach (stolikach), wyciętych z dwuteowni-
ków, a przymocowanych do trzonu spoinami pachwinowymi. Przykładki i śruby
194 Projektowanie elementów i konstrukcji
shiżą tylko do ustalenia położenia podczas montażu i m ogą przenosić niewielkie
siły poziome. Przy obciążeniu przekazywanym tylko z jednego podciągu lub bel­
ki słupy należy sprawdzić dodatkowo na ściskanie mimośrodowc.
C-C b^ b
A -A
Rys. 5-8. Połączenie podciągów i belek ze słupem
za pośrednictwem stolików
W przypadku słupów z rur kwadratowych lub prostokątnych proste połącze­
nia kształtuje się zazwyczaj na przykładki z blach, kątowników lub teowników
(por. rys. 4-74, 4-75, 4-78). Przyjmuje się, że połączenia takie przenoszą jedynie
siłę ścinającą oraz niewielki moment zginający i traktuje się je jako połączenia
podatne bliskie przegubom.
W wielu przypadkach zadaniem połączeń jest przeniesienie momentu zgina­
jącego z rygla na słup. Połączeń tego typu jest wiele, począwszy od takich, w któ­
rych rygiel jest elementem ciągłym przecinającym trzon słupa, a skończywszy na
połączeniach, w których ciągłość belki jest zapewniona wskutek zastosowania do­
datkowych elementów przenoszących moment i wzmacniających ścianki czoło­
we słupa. W połączeniu z ciągłym ryglem (por. rys. 4-80) unika się problemu zwią­
zanego z przeniesieniem momentu zginającego na słup. Ciągłość słupa uzyskuje
się, przyspawając jego końce do blach stanowiących nakładki na pasach dwu-
teowych rygli. Nakładki te są przym ocowane do pasów rygla za pom ocą śrub.
W tym przypadku pasy dwuteownika zastosowanego na rygiel powinny mieć sze­
rokość co najmniej równą szerokości ścianki rury słupa. Na szczycie słupa belkę
Slupy 195
opiera się na podkładce z blachy przyspawanej do trzonu słupa. Jeżeli zachodzi
konieczność wzmocnienia środnika belki, stosuje się żebra krótkie.
W większości kształtowanych połączeń sztywnych rygiel jest elementem, któ­
rego końce są połączone z nieprzerwanym trzonem słupa. Moment zginający jest
przenoszony z rygla na słup w wyniku zastosowania nakładek na pasach górnym
1 dolnym rygla. Siły poprzeczne są przenoszone przez przykładki z blach lub,
w przypadku większego obciążenia, przez przykładki z kątowników na środniku
rygla (por. rys. 4-81). Na końcu słupa, w jego styku lub przy zmianie przekroju
stosuje się rozwiązanie przedstawione na rys. 4-82. Inne rozwiązanie przydatne
w sytuacji, gdy belki łączą się ze słupem tylko w jednej płaszczyźnie i mają taką
samą wysokość przekroju po obu stronach rygla, przedstawiono na rys. 4-51. Do
przeniesienia sił ściskającej i rozciągającej wykorzystano kątowniki przyspawane
do pasów dwuteowych rygli i do ścianek bocznych słupa. Jak wykazały badania
doświadczalne, taki rodzaj połączenia może przenieść zarówno moment zginają­
cy, jak i siłę poprzeczną bez wprowadzania dodatkowych przykładek na środniku
rygla. Wadą jest tu konieczność odpowiedniego wyprofilowania przykładek z ką­
towników.
Węzły przedstawione na rys. 4-53 i 4-54 są przykładem połączenia sztyw­
nego ukształtowanego z zastosowaniem specjalnie przygotowanych płaskich ele­
mentów, które dospawuje się do pasów górnego i dolnego odpowiednio wypro­
filowanych elementów dwuteowych, łączonych następnie z ryglami —i jedno­
cześnie umieszcza się między nimi blachę pionową środnika. Blachy te ściśle
obejmują rurę kwadratową trzonu słupa. Zespawane ze sobą i z trzonem słupa
tworzą układ elementów przenoszących moment zginający oraz siłę poprzecz­
ną. Tak przygotowane elementy węzła łączy się z ryglami, w miejscach zero­
wych momentów zginających, stosując proste połączenia ścinane na śruby. Otrzy­
muje się wówczas rygiel, będący elementem dwustronnie przegubowo podpar­
tym. Tego typu węzły mogą być stosowane przy połączeniach słupa z dwoma,
trzema lub czterema ryglami.
Najprostszym sposobem ukształtowania połączenia słupa z ryglem przeno-
szącego moment zginający jest zastosowanie przykładek na pasy rygla lub wzmoc­
nienie czołowej ścianki rury słupa, która będzie w stanie przenieść na słup siły
2 pasów rygla. Przykłady dwóch takich węzłów przedstawiono na rys. 4-50. Siła
poprzeczna jest przenoszona w obu rozwiązaniach w wyniku zastosowania stoli­
ków podporowych z kątownika lub z blachy.
Węzły sztywne słupów z rur okrągłych mogą być kształtowane w sposób po­
dobny do kształtowania węzłów w słupach z rur prostokątnych. Ciągłość rygli moż­
na zapewnić w wyniku zastosowania odpowiednio wyprofilowanych nakładek z ką­
towników na pasy rygla, obejmujących okrągły trzon słupa wzmocnionego lub na­
kładkę z blachy w miejscu połączenia. Alternatywny rodzaj połączenia można uzy­
skać, odpowiednio profilując pasy rygla w sposób przedstawiony na rys. 5-9.
196 Projektowanie elementów i konstrukcji Słupy 197

M
Rys. 5-9. Połączenie w sposób sztywny słupa z Tu­
ry kolistej z dwuteowym ryglem w wyni­
ku wyprofilowania pasów rygla [194]

Słup wykonany z rur prostokątnych i taki sam rygiel łączy się z reguły na
śruby lub spawa, przy czym węzły spawane mogą być wzmocnione i niewzmoc-
nione. Jeśli elementy łączone zostały wykonane z rur o takich samych lub niewie­
le różniących się między sobą przekrojach, połączenie wymaga z reguły zastoso­
wania dodatkowych blach, kątowników czy teowników przyspawanych do obu
elementów i łączonych śrubami (por. rys. 4-83).
W przypadku gdy przekrój słupa jest dużo większy od przekroju belki, wyko­
rzystuje się kątowniki (rys. 5-10 a) lub blachy płaskie (rys. 5-10 b). które spawa
się do ścianki czołowej słupa w pobliżu jej brzegu tak, aby obejmowały wchodzą­
cy między nie rygiel.
Rys. 5-11. Kształtowanie połączeń słupa z ryglem [194]: a) na blachy boczne, b) na blachy czołowe
Węzły spawane słupów i rygli z rur szerzej omówiono w p. 4.5.3.
Zasady projektowania i kształtowania słupów zespolonych składających się
z rury stalowej wypełnionej lub otoczonej betonem przedstawiono w p. 3.4.4.
Słupy wykonywane z rur o przekroju okrągłym lub prostokątnym znajdują
szerokie zastosowanie w budownictwie. Na rysunku 5-12 [54] pokazano słupy
z rur wykorzystane przy budowie budynku wielokondygnacyjnego na lotnisku
w Orły pod Paryżem.

a)

-i-
N
h<;
t-H
M j
Rys. 5-12. W nętrze budynku w ielo­
kondygnacyjnego [54]
Rys. 5-10. Połączenie szerszego słupa z w ąskim ryglem wykonanych z rur prostokątnych [194]: a) z zastoso­
waniem kątowników przyspawanych do ścianki czołowej słupa, b) przy użyciu elem entów z blach
Elementy takie m ogą również kształtować architekturę elewacji, jak np. w przy­
Połączenia półprzegubowe kształtuje się bądź to wykorzystując blachy boczne, padku budynku biurowego w Dusseldorfie (rys. 5-13) [27] lub daszku nad wej­
obejmujące ścianki boczne słupa i rygla (rys. 5-11 a), bądź blachy czołowe. W celu ściem do budynku biurowego w Darmsztadcie (rys. 5-14) [91]. Słupy z rur
umożliwienia założenia śrub łączących rurowy rygiel z przykładkami w dolnej ściance służą do podtrzym ywania różnego rodzaju obiektów lub urządzeń technolo­
rygla wycina się otwór. Połączenie półprzegubowe ukształtowane z wykorzysta­ gicznych w budownictw ie przem ysłowym, jak zbiorników kulistych i w alco­
niem blach czołowych przedstawiono na rys. 5-11 b. wych. rurociągów, pomostów itp. (rys. 5-15 i rys. 5-16 [27]). Dalsze przykła-

19 8 Projektowanie elementów i konstrukcji
dy będą przytoczone w podrozdz. 5.6 dotyczącym przykładów różnych kon­
strukcji budowlanych.
Rys. 5-14. Daszek przed wejściem do budynku [91]
Rys. 5-13. Elewacja budynku biurowego [27]
Rys. 5-15. Z b io rn ik kulisty o średnicy 21.25 m
na ciekły butan [27]
Rys. 5-16. Słupy zbiornika kulistego o średnicy 33,7 tn
zbudowanego w Kolonii-M ulheim |27]
Belki pełnościenne 199
Słupy ściskane mimośrodowo rzadko wykonywane są z rur pojedynczych, ze
względu na ich niższy wskaźnik wytrzymałości niż w przypadku profilu dwute-
owego. Kształtowanie podstawy i głowicy słupa z rury pojedynczej nie różni się
w niczym od kształtowania słupów ściskanych osiow'0. Jedynie śruby kotwiące spe­
łniają wówczas rolę elementu nośnego, a nie tylko stabilizującego położenie. Słupy
silnie obciążone mimośrodowo projektowane są zwykle jako kratowe. Na rysunku
5-17 [201] przedstawiono głowicę i podstawę słupa hali przemysłowej zbudowanej
w Mediolanie. Słup jest dwugałęziowy. Rura od wewnętrznej strony hali podtrzy­
muje belkę podsuwnicową. Rura zewnętrzna przenosi obciążenia z dachu hali.
2620
Rys. 5-17. Kratowy słup ściskany m im ośrodowo [201]: a) głowica, b) podstaw a
5.3. Belki pełnościenne
Belki pełnościenne wykonywane z rur składają się z dwóch zasadniczych części:
elementu podstawowego oraz połączeń, służących do oparcia lub podwieszenia.
Przy większych długościach belek występująjeszcze styki elementu podstawowe­
go. Jeśli belka pełnościenna jest składową elementu bardziej złożonego, występu­
ją również połączenia, np. ze stężeniami wiatrowymi [25],
200 Projektowanie elementów i konstrukcji Belki pelnościenne 201

W Wielkiej Brytanii są stosowane typowe płatwie z rur pojedynczych rozpię­ Oparcie na podporach pośrednich powinno umożliwiać przesunięcie rurociągu
tości 3,81 lub 4,58 m z rur 76 x 3,25 lub 86 x 3,25 mm. Rozstaw płatwi wynosi wzdłuż jego osi. Na rysunku 5-22 a i b przedstawiono oparcie ślizgowe i toczne.
0,91-^1,83 m, a obciążenie odpowiednio 0,7-^2,8 kN/m2. Sposoby oparcia płatwi Przesunięcie umożliwiają również zawieszenia (rys. 5-22 c), które stanowią pod­
z rur okrągłych na górnym pasie wiązara dachowego przedstawiono na rys. 5-18. pory wahadłowe.
Pomysłowością i prostotą podczas montażu odznacza się zwłaszcza sposób wg
rys. 5-18 c, polegający na zastosowaniu trzpienia śruby i nakrętki w łączonych
elementach.

=£3 )
25 A— ii

Rys. 5-18. O parcie platwi rurowych na wiązarach za pośrednictwem: a), b) nakładek i śrub, c) przepon i śruby: Rys. 5-21. Rurociąg sam onośny [27]
1 - płatew, 2 - pas górny wiązara, 3 - nakładka, 4 - przepona

W przypadku większych odstępów wiązarów, np. 5,0 lub 6,0 m. są możliwe a)

trzy rozwiązania płatwi rurowych. Można zastosować:
rurę o większej średnicy i grubości niż omówiono wyżej,
zastrzały od płatwi do pasa dolnego wiązara (rys. 5-19),
belkę bezprzekątniową (rys. 5-20).

V t- u
w
i-u t-l0
V
l-l0

Rys. 5-19. Schem at płatwi z zastrzałami: /- płatew, 2 - w iązar dachowy. 3 - zastrzał

A -A

Rys. 5-20. Fragm ent płatw i bezprzekątniow ej

Belki z zastrzałami oblicza się, jak gdyby były one swobodnie podparte, przyj­
mując długości /, = (/ + /„)/2. Oznaczenia należy przyjmować wg rys. 5-19.
Rurociągi przemysłowe m ogą być wykonywane jako samonośne. Wówczas
Rys. 5-22. O parcia um ożliw iające przesunięcia w zdłużne rurociągu: a) ślizgow e, bl toczne, c) zaw ieszenie
rura spełnia równocześnie rolę przewodu technologicznego i belki (rys. 5-21) [27]. wahadłow e
202 Projektowanie elementów i konstrukcji
Znane są również przypadki umieszczenia rurociągów wewnątrz galerii, któ­
ra stanowi konstrukcję nośną. Na filarach mostu może być umieszczona galeria
z rurociągami ciepłowniczymi.
Na rysunku 5-23 przedstawiono przykład dźwigara całkowicie spawanego
o rozpiętości przęseł ok. 60 m, z doczołowymi stykami poprzecznymi i doczoło­
wym stykiem podłużnym [25], W celu zapewnienia równomiernego przenoszenia
obciążeń skupionych przez cały przekrój, zastosowano cztery żebra podłużne z dwu-
teowników 80. Przekrój podporowy ma wewnętrzne żebro poprzeczne przystoso­
wane do przeniesienia reakcji o wielkości ok. 2000 kN. Elementy montażowe miały
długość ok. 15,30 oraz 37,5 m. Takie segmenty wykonywano w wytwórni i pod­
czas montażu łączono w pierwszej fazie na śruby, potem zaś spawano czołowo
styki.
5.4. Belki kratowe
Belki kratowe z rur są stosowane przede wszystkim jako płatwie, wiązary dacho­
we, podciągi i rzadziej jako belki podsuwnicowe [25], Dla takich elementów cha­
rakterystyczne są połączenia w węzłach, styki, węzły podporowe oraz przekładki
służące do wytworzenia płaszczyzn przylegania między kształtownikami o ścian­
kach płaskich i okrągłych.
Belki kratowe 203
Rozstaw płatwi zależy bezpośrednio od przyjętego pokrycia dachowego. Na­
tomiast ich rozpiętość należy ustalić, biorąc pod uwagę rozpiętość zasadniczego
ustroju nośnego (np. wiązara). Im większa jest rozpiętość, tym większy powinien
być także ich rozstaw. W tym przypadku należy mieć na uwadze, że:
zmniejszenie zużycia stali w płatwiach wskutek przyjęcia mniejszej ich roz­
piętości powoduje wzrost zużycia stali w wiązarach, zwykle przekraczający
oszczędności uzyskane w płatwiach,
- koszt wytwarzania płatwi jest niższy niż koszt wytwarzania wiązarów,
przy dużych rozpiętościach wiązarów, a równocześnie przy małych ich roz­
stawach, brak jest harmonii w rozplanowaniu dużych powierzchni dachu.
Najbardziej rozpowszechnione typy belek kratowych wykonanych z rur sta­
lowych przedstawiono na rys. 5-24. Z uwagi na efektywne przenoszenie sił ści­
skających przez pręty wykonane z kształtowników o przekrojach zamkniętych,
najbardziej ekonomiczne wydaje się rozwiązanie kratownicy o pasach równole­
głych typu V z dodatkowymi słupkami ściskającymi (rys. 5-24 b). Liczba prętów
skratowania, a co za tym idzie także liczba węzłów, jest w niej o połowę mniejsza
niż w kratownicy ze skratowaniem typu N (rys. 5-24 a). Ponadto, często wykonuje
się układy kratowe z rur jako kratownicę Dietza (rys. 5-24 c), półkrzyżulcową
(rys. 5-24 d) i z drugorzędnym zawieszeniem (rys. 5-24 e, f, g).
o)
b)
1 1 . 1
c)
xxx>XX)00
d)
« « « >>>>»
Rys. 5-24 Główne typy belek kratowych z run a) ze skratowaniem typu N. b) ze skratowaniem typu V z dodatko­
wymi słupami, c) kratownica Dietza, d) kratownica półkrzyżulcową. e), 0 , g) kratownice z drugorzęd­
nym zawieszeniem
Wysokość belek kratowych jest uzależniona od ich rozpiętości, obciążenia
i dopuszczalnego ugięcia. Wraz ze wzrostem wysokości maleją siły osiowe w pa­
sach, natomiast rosną długości prętów skratowania. Najbardziej korzystna war­
tość ilorazu rozpiętości belki kratowej i jej wysokości zawiera się w granicach od
8 do 12.
204 Projektowanie elementów i konstrukcji
Konstrukcje kratowe projektuje się przy założeniu, że połączenia prętów w wę­
złach są przegubowe. Momenty drugorzędne, powstające w wyniku sztywności
rzeczywistej węzłów, mogą być pominięte, jeśli węzły te mają wystarczającą zdol­
ność do obrotu, tzn. ich parametry geometryczne spełniają warunki opisane wzo­
rami przedstawionymi w p. 4.5.1.1.
Z powodu uproszczonej technologii wykonania w większości układów krato­
wych osie środkowe prętów schodzących się w węźle nie przecinają się w jednym
punkcie, co powoduje powstawanie dodatkowych momentów zginających. Jeśli
mimośród e przecięcia się prętów (por. rys. 4-11) spełnia warunek - 0,55 <e/dn < 0,25,
gdzie d - średnica ruty pasa, to momenty zginające powstałe wskutek mimośro-
dowego przecinania się prętów mogą być pominięte w obliczeniach nośności wę­
złów oraz przy sprawdzeniu nośności pasa rozciąganego. W przypadku pasa ści­
skanego jego nośność powinna być zawsze sprawdzona z uwzględnieniem dodat­
kowego momentu zginającego (jak dla ściskania mimośrodowego).
W powszechnie stosowanych układach kratowych prawie 50% masy całej kon­
strukcji stanowi masa elementów pasa ściskanego, 3 0 % - masa prętów pasa rozciąga­
nego, pozostałe zaś 20% - masa elementów skratowania. W celu obniżenia ciężaru
całego układu należy w pierwszym rzędzie dążyć do zminimalizowania grubości ścia­
nek elementów pasa ściskanego. Z drugiej strony, ze względu na konieczność zabez­
pieczenia antykorozyjnego konstrukcji, powinno się ograniczać wielkości przekro­
jów elementów stosowanych na pasy. Ponadto nośność węzłów wzrasta wraz ze zmniej­
szaniem się smukłości ścianek prętów pasa, a więc ze wzrostem ich grubości oraz ze
wzrostem ilorazu t j t , gdzie to - grubość ścianki elementu pasa, a / - grubość ścianki
elementu skratowania. Wskutek tego wymiary elementów powinno się ustalać, mając
na uwadze kompromis między nośnością węzłów' a szty wnościąelemcntów. W związku
z tym na pasy są przyjmowane zazwyczaj elementy krępe o małej smukłości.
Nośność połączenia wzrasta wraz ze wzrostem wartości ilorazu grubości ścian­
ki pasa i grubości ścianki pręta skratowania. Należy dążyć, aby wartość ta była
w miarę możliwości jak największa. Ponadto połączenie takie wymaga stosowa­
nia spoin o mniejszej grubości.
W przypadku projektowania konstrukcji z rur prostokątnych, z wyjątkiem
połączeń, w których pręty w pełni nachodzą na siebie, na pasy należy stosować
przekroje o dużej grubości ścianek. Przekroje takie w bardziej efektywny sposób
przenoszą obciążenia z elementów skratowania, co wpływa na wzrost nośności
węzła. Jednakże, w przypadku pasów ściskanych, korzystniej ze względu na wy-
boczenie zachowują się przekroje o dużych wymiarach i cienkich ściankach. Dla­
tego też przyjmując przekroje takich prętów, należy mieć na uwadze kompromis
między nośnościami węzłów a prętów ściskanych. Z reguły wskutek tego podej­
ścia pasy ściskane wykonuje się z elementów krępych.
Elementy skratowania powinny mieć cienkie ścianki (z wyjątkiem elemen­
tów w połączeniach, w których pręty nachodzą na siebie), co powoduje wzrost
nośności węzła i wymaga stosowania spoin mniejszej grubości.
Belki kratowe 205
W większości preferowanych połączeń przekrój elementów skratowania jest
węższy niż przekrój pasów, co umożliwia wykonanie spoin na płaskiej ściance
pasa, chociaż z estetycznego punktu widzenia idealnym rozwiązaniem byłoby
przyjmowanie jednakowej szerokości przekrojów pasa i skratowania. Wówczas
spoiny są umieszczane w zaokrągleniu naroża rury pasa.
W przypadku węzłów typu K i N preferuje się rozwiązania węzłów, w któ­
rych pręty są połączone z odstępem, co umożliwia łatwiejsze przygotowanie ele­
mentów, ich dopasowanie i wzajemne zespolenie. Przy kształtowaniu połączeń,
w których pręty nachodzą na siebie, co najmniej 1/4. a najlepiej 1/2 przekroju
pręta górnego powinna nachodzić na pręt dolny. Węzły, w których elementy skra­
towania stykają się ze sobą pod kątem mniejszym niż 30°, są trudne do wykonania
pod względem technologicznym.
Podczas projektowania konstrukcji kratowej z rur inżynier powinien wiedzieć,
że koszt całkowity konstrukcji w dużej mierze zależy od kosztów jej wytworze­
nia. Oznacza to konieczność minimalizacji kosztów związanych z cięciem ele­
mentów, przygotowaniem ich końców i ich wzajemnym łączeniem. Przy kształto­
waniu konstrukcji powinno się uwzględniać długości handlowe rur okrągłych lub
prostokątnych albo zamawiać rury o innych długościach, wynikających z wymia­
rów' geometrycznych ustroju, co pozwoli ograniczyć zakres czynności związa­
nych z cięciem elementów składowych.
Spoina znajdująca się po stronie kąta rozwartego w połączeniu dwóch elemen­
tów jest najbardziej istotna z punktu widzenia właściwego przenoszenia siły w węź­
le. Jeśli element skratowania tworzy z pasem kąt mniejszy od 60°, brzeg rury należy
zukosować, a połączenie wykonać w postaci spoiny czołowej. Aby było możliwe
wykonanie właściwej spoiny wokół elementu, pręty skratowania nie powinny sty­
kać się z innymi prętami konstrukcji pod kątem mniejszym niż 30°.
Minimalny odstęp między prętami skratowania w węzłach typu K i N powi­
nien być równy / (+ ' r Taka odległość umożliwi właściwe wykonanie spoin łączą­
cych elementy skratowania z pasem.
W węzłach, w których pręty częściowo nachodzą na siebie, część pręta przy­
kryta przez pręt nachodzący zazwyczaj nie jest przyspawywana do pasa, chyba że
element jest obciążony dużą siłą zewnętrzną prostopadłą do pasa. Można zaniechać
wykonywania spoiny w przykrytej części połączenia także wtedy, gdy są spełnione
następujące warunki:
średnice zewnętrzne prętów skratowania są nie większe niż 146 mm,
przykrywanym prętem skratowania jest zawsze pręt rozciągany,
przykrywającym prętem skratowania jest zawsze pręt ściskany,
długość spoiny między prętami skratow ania jest nie większa niż długość spo­
iny łączącej pręt przykrywany z pasem,
— zapewnione jest wykonanie spoin o wysokiej jakości.
Przy kształtowaniu węzłów konstrukcji z rur o przekroju prostokątnym nale­
ży pamiętać, że bardziej ekonomiczne, wobec płaskich ścianek elementów, jest
206 Projektowanie elementów i konstrukcji Belki kratowe 207

stosowanie spoin pachwinowych. Zgodnie z większością przepisów zezwala się
na wykonywanie jedynie spoin pachwinowych, jeśli kąt nachylenia pręta skrato-
wania jest większy niż 60°. Ponieważ trudno jest ułożyć spoinę przy małych ką­
tach nachylenia elementów skratowania, dopuszcza się minimalny kąt nachylenia
krzyżulców w stosunku do pasa 30° (rys. 5-25) [74],
W wielu przypadkach konstrukcje wykonuje się z rur, w których może się
akumulować wilgoć we wnętrzu zamkniętych elementów. Woda deszczowa na­
gromadzona na ściankach elementów wewnątrz pustych ma tendencje do przeni­
kania do środka przez szczeliny i pory znajdujące się w ściankach. Ponadto woda
wykrapla się z powietrza zamkniętego wewnątrz elementów w przypadku jego
oziębienia, np. po upalnym dniu. Woda nagromadzona wewnątrz rur w elemen­
tach o złączach spawanych podczas zamarzania może spowodować ich pęknięcie
wzdłuż naroży. W takich przypadkach należy przewidzieć niewielkie otwory (maks.
10 mm) przy zakończeniu spoin lub w dolnych ściankach elementów, które umoż­
liwią odprowadzenie na zewnątrz nagromadzonej wody. Jak wykazały badania,
spowoduje to tylko niewielki wzrost stopnia korozji wewnętrznej w rurze.
W złączu dwóch rur okrągłych o różnych średnicach ich osie m ogą się nie
przecinać, lecz pozostawać w pewnych odstępach, np. e (rys. 5-27) (linią przery­
waną oznaczono maksymalną średnicę rury mniejszej) [25],

b)

i Q |« 0 L i)
Ą_ [i © |— ® V
-V
- \h°-
—)
J
Rys. 5-25. Kształtowaniu węzłów konstrukcji z rur o przekroju prostokątnym [74]
Rys. 5-27. G raniczne przypadki usytuowania dwóch
Aby zapobiec korozji wewnątrz rur, należy zamykać je na końcach zgodnie z rys. ru r łączonych przy nadaniu m im ośrodu
5-26. Najprostsze jest wykonanie denka o średnicy większej od średnicy rury i przy- spoinami: a) czołowym i, b) pachw inow y­
m i, c) kombinowanymi
spawanie go ciągłą spoiną pachwinową. Również stosuje się spłaszczenie skrajnego
odcinka rury, gdyż w celu zamknięcia kształtownika układa się wówczas mniej spoin.
I tak w przypadku zastosowania spoin:
- czołowych (rys. 5-27 a)

(5-1)
pachwinowych (rys. 5-27 b)
1
(5-2)
3
~ kombinowanych (rys. 5-27 c)
Rys. 5-26. Szczelne zam knięcie końców rur: a) w wyniku zasklepienia rury o przekroju kołowym, b), c) i d) za
pom ocą denka przyspawanego do rur o przekroju kołowym lub prostokątnym, e) wskutek spłasz- ^ o 1(D ,
czenia końców rury okrągłej 0r3Z emi" = 2 T (5-3)
208 Projektowanie elementów i konstrukcji
W przypadku połączeń elementów z rur prostokątnych mimośród e łączonych
elementów nie powinien być większy niż 0,3 b0, gdzie bu - szerokość większej
z łączonych rur.
Jeżeli na rury działają siły skupione prostopadłe do osi podłużnej kształtow­
nika. to rury te wykazują dużą podatność na zmianę kształtu przekroju. Dlatego
też wszystkie miejsca, w których mogą wystąpić takie siły, powinny być starannie
zlokalizowane i usztywnione. W tym celu można pogrubić ścianki lub rozmieścić
żebra. Żebra usytuowane na zewnątrz mogą pełnić równocześnie funkcję blachy
węzłowej (rys. 5-28).
Rys. 5-28. U szty w n ien ie ru ry żeb rem w m iejscu
przyłożenia obciążenia skupionego
W elementach kratowych zaleca się projektować takie węzły, w których zbie­
ga się mało prętów. Jest pożądane, aby w każdym węźle przecinały się nie więcej
niż dwie rury skratowania (nakładały się wg przestrzennych krzywych przenika­
nia). Należy unikać przecinania się prętów (krzyżulców i słupków) z różnych płasz­
czyzn skratowania.
Pręty elementów kratowych, które w węzłach mają półkulistc spłaszczenia
i są nasadzone na blachę węzłową, mogą być wymiarowane przy uwzględnieniu
przekroju nieosłabionego, jeśli spoiny są wykonane wokół końcówki pręta, tak że
brakujący przekrój jest w pełni zastąpiony przez spoinę. Wówczas przy oblicza­
niu spoin, łączących pręt z blachą, można przyjmować, że ich długość składa się
z odcinków wzdłuż osi pręta oraz z połowy odcinka spoiny ukośnej na półkuli-
stym spłaszczeniu.
Jeśli elementy kratowe są wykonane ze stali gatunku St3, to grubości ścianek
pustych kul należy przyjmować zgodnie z tabl. 5-1.
Belki kratowe 209
T ablica 5-1
N ajm niejsze g rub o ści ścian ek pustych kul ze stali St3 o śred n icach 15 0 -4 0 0 mm
Najm niejsza grubość ścianek
iloraz średniej średnicy rury i średniej średnicy kuli
0,25 0.5 0,75
1i2 / > D/50 t > 0 /4 0 l > D/35
3 i4 l > D /40 1 > D /35 0 0 /3 0
Oznaczenia: D - zew nętrzna średnica kuli. / grubość ścianki kuli. U m owną kolejność grubości ścianki rury
ustala się np.: 0 8 9 x 3 ,5 mm ma I . um ow ną grubość ścianki, 0 8 9 x 4 .0 mm ma 2. um ow ną grubość ścianki,
0 8 9 x 4 .5 mm ma 3. um ow ną grubość ścianki, 0 8 9 x 5 .0 mm ma 4 um owną grubość ścianki_____________
Grubości t ścianek kul zostały ustalone zgodnie z warunkiem, że w przyspawa-
nych rurach działa największa dopuszczalna siła N = A f d (gdzie/i - przekrój rury,
f j —wytrzymałość obliczeniowa dla stali St3). Jeśli elementy są wykonane ze stali
o większej wytrzymałości niż stal St3, a naprężenie w rurach nie przekracza 215
MPa, to przy określaniu grubości ścianek pustych kul można również korzystać
z tabl. 5-1. Gdy naprężenia w rurach są większe, wówczas nośność kul należy
wyznaczać na podstawie niszczenia próbek wg rys. 5-29 pod działaniem osiowej
siły ściskającej. Spoina czołowa między dwiema półkulami powinna wtedy znaj­
dować się w płaszczyźnie prostopadłej do kierunku ściskania. Nośność kul roz­
ciąganych wzdłuż jednej osi lub kul, do których dochodzi więcej prętów niż w prób­
ce, jest zawsze większa niż przy jednoosiowym ściskaniu. Ze względu na technikę
spawania grubość ścianki kuli nie powinna być mniejsza od grubości ścianki rur.
Rys. 5-29. Próbki do w yznaczania nośności kul pustych
Jeśli pręty połączone są na nakładkę, to należy je obliczać jako dodatkowo
zginane momentem spowodowanym przez mimośród równy grubości ścianki rury.
Zginania w obrębie spłaszczenia rury można nie uwzględniać, gdy zastosowano
przynajmniej takie usztywnienie, jak na rys. 5-30.
210 Projektowanie elementów i konstrukcji Belki kratowe 21 1

ul = 1 - 0 .7 5 ^ . lecz >0,5/0 (5-4)

□ ¡C M
N c l,

gdzie:
-------------------- T i i ._ ___________________ J r J
Nr /V - siły w prętach odpowiednio rozciąganym i ściskanym,
o>)
/,, /. - długości prętów odpowiednio rozciąganego i ściskanego;
d) przy wyboczeniu prętów skratowania w kratownicy półkrzyżulcowej (por. rys.
5-24d) w płaszczyźnie prostopadłej do płaszczyzny kratownicy
Rys. 5-30. Usztywnienie końcówki rury okrągłej
ze spłaszczeniem kulistym
/// = / 0.75 + 0 . 2 5 ^ (5-5)

Styki rur należy kształtować w oparciu o zasady wskazane na rys. 5-31. gdzie:
I długość słupka w osiach pasów,
N t i N2- siły w słupku, przy czym |A,| <|A ^,|;
e) w kratownicach z podwójnymi lub potrójnymi pasami:
- dla pasów ¡ul - 0,9 /, gdzie /je st długością pręta pasa.
- dla prętów skratowania /j ! = 0.75/, gdzie / jest długością pręta skratowania.

Rys. 5-31. K ształtow anie styków spaw anych rur: a) doczołow ych o jednakow ej średnicy zew nętrznej, lecz
o różnych grubościach, b) doczołow ych o różnych średnicach zew nętrznych i w ew nętrznych,
c) z p rzep o n ą poprzeczną
Przy określaniu długości wyboczeniowej belek kratowych z rur przyjmowa­
no z reguły, że współczynnik długości wyboczeniowej fj = 1,0. Jednakże odpo­
wiednio stabilne zamocowanie końców prętów ściskanych w węzłach charaktery­
styczne dla układów kratowych z rur powoduje, że współczynnik długości wybo­
czeniowej przybiera wartości znacznie mniejsze od jedności. W praktyce w przy­
padku belek kratowych z rur przyjmuje się następujące długości wyboczeniowc
prętów (w nawiasie podano wartości wg PN-90/B-03200 [204]):
a) dla pasów wykonanych z rur prostokątnych:
przy wyboczeniu pręta w' płaszczyźnie kratownicy ¡ul = 0,9 I (jjJ = /). gdzie
/ jest długością pręta pasa,
przy w yboczeniu pręta w płaszczyźnie prostopadłej do kratow nicy
fjl = 0,9 l (u l = /), gdzie / jest odległością między punktami stężeń bocz­
Podane wartości stosuje się, gdy łączony pręt jest przyspawany do sąsiadują­
cych elementów na całym swoim pełnym obwodzie (nie występuje spłaszczenie
końców rur), a pręty pasa są usytuowane względem siebie równolegle lub z nie­
wielkim nachyleniem. Ponadto, pręty skratowania nie powinny być o przekroju
mniejszym niż 1/4 przekroju pasów, a grubość ścianek prętów skratowania nie
powinna być większa od grubości ścianki prętów pasa.
W przypadku prętów skratowania nachodzących w węźle na siebie należy
przyjmować wartość współczynnika ¡x = 1.0.
W przypadku belek kratowych o takich samych pasach górnych i dolnych,
a także w sytuacji, gdy iloraz szerokości przekroju prętów skratowania i szero­
kości przekroju pasów nic przekracza wartości 0,6, można określić wartości współ­
czynników długości wyboczeniowych n ściskanych prętów skratowania [195].
I tak:
- jeśli pręty skratowania i pasy są wykonane z rur okrągłych
,2 \ 0 ’2 5

nych pasa: H = 2,2 lecz 0.5 < / / < 0.75 (5-6)

ldn
b) przy wyboczeniu prętów skratowania (krzyżulców i słupków) wykonanych z rur
o przekroju kołowym lub prostokątnym, w obu płaszczyznach // / = 0.75 / jeśli pręty skratowania wykonane są z rur okrągłych, a pas z rur prostokąt­
(// / = 0.8 /), gdzie / jest długością pręta skratowania; nych
c) przy wyboczeniu pręta ciągłego skratowania skrzyżowanego z prętem roz­ n O.25

ciąganym (np. w kratownicy typu Dietza (por. rys. 5-24c)) w płaszczyźnie ju = 2,35 lecz 0,5 < / i < 0,75 (5-7)
prostopadłej do płaszczyzny kratownicy lb„

212 Projektowanie elementów i konstrukcji
- jeśli pręty skratowania i pasy wykonane są z rur prostokątnych
^ ° ' 25
H =2.3 lecz 0.5 < jU< 0,75
lbn
gdzie:
d. - średnica rury okrągłej skratowania.
bt - szerokość rury prostokątnej skratowania,
d() - średnica rury okrągłej pasa.
ó. - szerokość rury prostokątnej pasa,
/ - długość pręta skratowania.
W przypadku elementów kratowych, których krzyżulce spłaszczono przy
węzłach w płaszczyźnie prostopadłej do płaszczyzny kraty, należy przyjmować
długości wyboczcniowe /,, w dowolnym kierunku wg rys. 5-32. Aby spoinę w o-
strym kącie takiego węzła można było wykonać prawidłowo, należy zachować
wymiar 2t (f - grubość ścianki rury).
Rys. 5-32. Długość w yboc/eniow a /f prętów spłasz­
czonych w płaszczyźnie prostopadłej do
płaszczyzny kraty
W drugim stanie granicznym określenie strzałki ugięcia belki kratowej, przy
uwzględnieniu obciążeń charakterystycznych oraz przyjęciu założenia, że wszystkie
elementy kratownicy są połączone ze sobą w sposób przegubowy, prowadzi do
wyników znacznie zawyżonych, zwłaszcza w przypadku, gdy pręty skratowania
w węzłach nachodzą na siebie. Lepiej jest wówczas przyjąć, że pas stanowi ele­
ment ciągły z przyłączonymi do niego w sposób przegubowy prętami skratowania.
Jeżeli jednak pręty skratowania są połączone ze sobą w węzłach z zachowa­
niem odstępu, to analiza kratownicy jako układu o węzłach przegubowych powo­
duje niedoszacowanie wartości ugięcia rzędu od 12 do 15%. W takim przypadku
obliczoną strzałkę ugięcia należy pomnożyć przez 1,15.
Układy kratowe o węzłach przegubowych projektuje się wg podanej niżej pro­
cedury. Jej główne etapy to:
1. Przyjęcie kształtu kratownicy, jej rozpiętości i wysokości, odległości pomiędzy
węzłami oraz rozstawu układów kratowych zgodnie z przyjętymi metodami pro­
jektowymi. Należy ograniczyć liczbę połączeń prętów w węzłach do minimum.
Belki kratowe 213
2. Określenie obciążenia działającego na węzły i na pręty układu kratowego.
Obciążenie międzywęzłowe należy zastąpić ekwiwalentnym obciążeniem przy­
łożonym w węzłach układu.
(5-8)
3. Wyznaczenie sił osiowych w prętach kratownicy przy założeniu, że są one
połączone ze sobą w sposób przegubowy, a ich osie środkowe przecinają się
w jednym punkcie.
4. Przyjęcie przekrojów prętów pasów ze względu na wymaganą nośność, od­
porność na korozję oraz smukłość ścianek przekroju rury. Iloraz średnicy
rury okrągłej i grubości ścianki przyjmuje się w granicach 15+30, a iloraz
szerokości ścianki rury prostokątnej i jej grubości 15+25. Wartość wspó­
łczynnika długości wyboczeniowej dla elementów ściskanych należy przy­
jąć 0,9.
5. Przyjęcie prętów skratowania (słupków i krzyżulców) ze względu na wyma­
ganą nośność przekroju o ściankach grubości mniejszej od grubości ścianek
prętów pasa. Wartość współczynnika długości wyboczeniowej ściskanych prę­
tów skratowania należy przyjąć 0,75.
6. Standaryzacja elementów skratowania do kilku wybranych przekrojów (naj­
lepiej trzech) w celu ograniczenia liczby różnych przekrojów prętów. Należy
upewnić się co do dostępności elementów o żądanych przekrojach. Ze wzglę­
dów wytwórczych i estetycznych należy przyjmować przekroje o tych samych
wymiarach zewnętrznych, różniące się jedynie grubością ścianek (należy
zwrócić uwagę na możliwość pomyłek przy wykonaniu konstrukcji i koniecz­
ność prawidłowej gospodarki magazynowej w wytwórni).
7. Przyjęcie odpowiedniego rodzaju połączeń prętów w węzłach (z zastosowa­
niem blach węzłowych lub bez nich). Należy w pierwszym rzędzie przyjąć,
że pręty skratowania schodzą się w węźle z zachowaniem odstępu między
nimi, i sprawdzić, czy parametry opisujące geometrię węzła i wymiary łączo­
nych elementów odpowiadają warunkom przedstawionym w p. 4.5.1.1. Nale­
ży zwrócić szczególną uwagę na wielkości mimośrodów i porównać je z do­
puszczalnymi. Przy rozważaniu kształtu geometrycznego węzłów należy zwró­
cić uwagę na technologiczność ich wykonania.
8 Sprawdzenie nośności połączeń zgodnie z wzorami przedstawionymi w p. 4.5.1.1,
odnoszącymi się do połączeń z rur okrągłych i kwadratowych.
9. Przyjęcie połączenia, w którym pręty nachodzą na siebie w węźle, lub zwięk­
szenie przekrojów pasów i ponowna ocena nośności węzłów, w przypadku
gdy nośność węzłów ukształtowanych z odstępem jest zbyt mała.
10. Ocena wpływu momentów drugorzędnych w węzłach na nośność pasów. Na­
leży określić wielkość momentów zginających przy założeniu, że połączenia
wszystkich prętów są doskonale przegubowe. Wielkość dodatkowego momentu
zginającego można obliczyć ze wzoru [13]
M B =V;e[ + v:e’x = { D 2 - D x)e2 (5-9)
214 Projektowanie elementów i konstrukcji
Moment taki należałoby rozdzielić na wszystkie pręty w węźle proporcjonal­
nie do ich sztywności. Ze względu na to, iż pręty skratowania mają znacznie
mniejszą sztywność niż pasy, przyjmuje się założenie, że moment węzłowy
przejmują tylko pasy sąsiednich przedziałów. Przykładowy rozkład sił i mo­
mentów dla przypadku, gdy pas charakteryzuje się stałym momentem bez­
władności, a rozpatrywany moment zginający nie oddziałuje na sąsiedni wę­
zeł, przedstawiono na rys. 5-33. Otrzymuje się wówczas
Rys. 5-33. Układ sił wewnętrznych w węźle: a) schem at pasa wraz z prętami skratowania. b) wykres m om en­
tów zginających w pasie, c) rozkład sił w węźle, d) widok węzła
Belki kratowe 215
Podobnie rozpatruje się inne węzły. Jeżeli w węźle A (por. rys. 5-33) nie ma
dodatkowego momentu, to maksymalna wartość, na długości pierwszego prze­
działu pasa, wystąpi w punkcie przecięcia sięjego osi z osią krzyżulca. W obrę­
bie węzła nic zachodzi „skokowa", lecz liniowa zmiana momentu między punk­
tami przecięcia się osi pasa i krzyżulców. Tak więc możemy zapisać:
" /,+/2 /, /,+/2 h (U )
W wiązarach o obrysie trapezowym lub prostokątnym największe momenty
zginające od mimośrodów występują w węźle podporowym lub najbliższym.
Jeżeli dźwigar ma podporę w poziomie pasa górnego, to pierwszy krzyżulec
należy traktować jako część pasa dolnego. Nośność pasów obciążonych do­
datkowymi momentami ustala się jak dla prętów rozciąganych lub ściskanych
mimośrodowo.
Przy założeniu, żc pasy są elementami ciągłymi, układ kratowy traktuje
się jako ramę, w której pręty skratowania są dołączone do nich w sposób prze­
gubowy.
Przy obciążeniu pasa silą ściskającą należy określić wielkość momentów
zginających, które powstały wskutek mimośrodowego przecinania się prę­
tów. uwzględniając przedstaw ione uprzednio założenia. Następnie należy
sprawdzić nośność prętów pasa poddanych zarówno ściskaniu siłą osiową,
jak i rozciąganiu oraz zginaniu momentami przywęzłowymi.
11. Sprawdzenie ugięcia kratownicy przy uwzględnieniu obciążeń charaktery­
stycznych.
12. Sprawdzenie nośności spoin lub śrub w węzłach i stykach.
W wiązarach z rur uzyskuje się tym większe obniżenie zużycia stali w stosun­
ku do takich samych elementów z innych kształtowników walcowanych na gorą­
co. im większa jest ich rozpiętość. Na przykład spawane wiązary z kształtowników
w porównaniu z wiązarami z rur przy rozpiętości 15,0 m są cięższe o ok. 50%,
a przy rozpiętości 30.0 m o ok. 125%. Uzyskuje się więc oszczędność stali od 33
do 55%. W przypadku wiązarów o rozpiętości do 10 m zaleca się projektować
dachy bezpłatwiowe, przyjmując rozstaw wiązarów co 3,0 m i przekrywając prze­
strzeń między nimi płytami fałdowymi lub z lekkich betonów. Wówczas pas gór­
ny wiązara powinien być odpowiednio przystosowany do ułożenia płaskich płyt
dachowych. Uzyskuje się to, wykonując pas z otwartego kształtownika walcowa­
nego na gorąco (kątownika lub ceownika) albo ze specjalnego kształtownika pro­
filowanego na zimno (rys. 5-34) [172]. Po ułożeniu płyt przestrzeń w korytku pasa
górnego oraz między płytami zapełnia się betonem, wskutek czego kształtownik
zostaje dodatkowo usztywniony.
W Niemczech są produkowane typowe wiązary dachowe z ruro rozpiętościach
15-K)0 m przenoszące obciążenia od 1,1 do 1,85 kN/m2. Schematy tych wiązarów
przedstawiono na rys. 5-35.
216 Projektowanie elementów i konstrukcji Belki kratowe 217

Sposób oparcia płatwi na pasach górnych wiązarów wykonanych z rur przed­

stawiono na rys. 5-36 [194], W przypadku dużego obciążenia można strefę przy-
węzłową wzmocnić nakładką z blachy.

Rys. 5-34. Przekrój wiązani w dachu bezplatwiowym systemu „M an­

nesmanna" o rozpiętości do 10 m [172]: / - kształtow nik
profilowany na zim no. 2 - płyta dachowa, 3 - beton ukła­
dany na budowie

__ — A / \ »__ cm

K 7 V V V V \ 7 I rsi
15.00 P.

^ 5
K7^ v V V V \A ^ rff
1 20.00
* r^r-

Rys. 5-36. Przykłady oparcia płatwi na pasach górnych wiązarów z rur [194]

Oparcie wiązarów dachowych z rur okrągłych na dwuteowych słupach na­

leży kształtow ać z wykorzystaniem blach węzłowych. Jest to konieczne, aby
przejść od okrągłych kształtow ników konstrukcji dachowej do płaskich ele­
mentów podpory. Szczegół oparcia dwóch wiązarów dachowych na słupie
przedstaw iono na rys. 5-37. Dwa przykłady skrajnych podpór wiązara podano
na rys. 5-38.
2 i8 Projektowanie elementów i konstrukcji Belki kratowe 219

towania jest mniejszy od 90° oraz gdy elementy skratowania nie są przymoco­
wane prostopadle do ścianek czołowych pasa, nośność pasa rozciąganego kra­
townicy trójpasowej jest większa od nośności pasa rozciąganego analogicznej
kratownicy płaskiej. Nośność węzłów typu K.K należy określać ze wzorów jak
dla węzła typu K (płaskiego) z uwzględnieniem mnożnika 0,9 (por. p. 4.5.2).
Kratownice o przekroju trójkątnym są bardziej przydatne niż analogiczne kratownice
płaskie, a nawet jako mniej kosztowne z powodzeniem zastępują ramy przestrzenne.
Rys. 5-37. Oparcie dwóch rurowych wiązarów na Rys. 5-38. Podpory skrajne rurowego w ią/ara da-
slupie chowego [194]: a) oparcie na slupie żel­
Jedną z pierwszych konstrukcji w Polsce, do której wykonania zastosowano
betowym. b) oparcie na slupie stalowym rury, był wiązar dachowy zaprojektowany przez S. Bryłę i zrealizowany w War­
szawie w 1933 r. Węzeł podporowy ukształtowano za pomocą blach pionowych
W przypadku gdy słup jest wykonany z rury o przekroju kwadratowym we­
i blachy poziomej (rys. 5-40) [48].
wnątrz pustym lub wypełnionym betonem, połączenie słupa z dźwigarem z rur
prostokątnych może być ukształtowane na wiele sposobów, zależnie od typu dźwi­
gara (z pojedynczym lub podwójnym pasem) oraz stosownie do wymaganej sztyw­
ności połączenia (rys. 5-39).

\ (T
•■
d-r- -j : d-ś

«*
ŁJ_ —*\
V h i

----- r » '»

l"
1» lii ii!

\M

Rys. 5-39. P ołączenia słu p a i w iązara

w ykonanego z rur prostokąt­
nych: a) z podw ojonym pa­
sem górnym , b) z potrojonym
pasem górnym

Węzły przestrzenne z rur prostokątnych są stosowane w konstrukcjach kra­

towych wież, masztów, konstrukcji dachowych itp. Przykłady węzłów przestrzen­
nych z rur omówiono w p. 4.4.2. W przypadku gdy kąt między elementami skra- Rys. 5-40. Kratowy wiązar dachow y z rur. Schem at geom etryczny i szczegóły [48]
220 Projektowanie elementów i konstrukcji
Węzeł kalenicowy uzyskano w wyniku wsunięcia przepony pionowej, do której
przyspawano z obu stron pasy górne oraz blachy węzłowe. Krzyżulce tego węzła
stykały się bezpośrednio z pasem, przy czym były dodatkowo przyspawane do
blachy węzłowej. Pozostałe węzły z krzyżulcami miały również dodatkowe bla­
chy grubości 10 mm, przyspawane między dwiema rurami. Na pasach górnych
wiązara opierały się płatwie dachowe wykonane z ceowników. W celu uzyskania
płaskiej powierzchni umożliwiającej ich ustawienie przyspawano do pasów gór­
nych siodełka wycięte z dwuteowników. Siodełka takie można także uzyskać, do-
spawując ceownik (rys. 5-41 ) [27].
Rys. 5-41. Siodełko do oparcia platwi na pasie kra­
townicy 1113)
Inny przykład zastosowania wiązara trójkątnego typu ..Polonceau" przedsta­
wiono na rys. 5-42 [27]. Aby pręty skratowania przecinały się osiowo z pasami,
w Wielkiej Brytanii stosuje się przepony węzłowe zamiast blach. W pobliżu oma­
wianego węzła znajduje się styk pasów dolnych, wykonany przy użyciu przepony
poprzecznej.
Rys. 5-42. W iązar trójkątny
„Polonceau" [27]
Na rysunku 5-43 przedstawiono wiązar dachowy w Dusseldorfie o rozpięto­
ści w osiach słupów 20.0 m [27]. Konstrukcję zaprojektowano na łączne obciążenie
Belki kratowe 221
pionowe 2,2 k N /n f. Uwzględniono też reakcję od jezdni suwnicowej; siła ta, o war­
tości 40 kN, przyłożona była w odległości 4,0 m od podpory. Rozstaw wiązarów
wynosi 5,0 m. Wiązar przewidziano jako rozpory ramy, stanowiącej ustrój po­
przeczny budynku. Słup hali jest jednocześnie słupem wiązara. Wskutek tego pod­
pora wiązara została rozwiązana na wysokości węzła okapowego. W wyniku do-
spawania blach pionowych i poziomych uzyskuje się płaskie oparcie wiązara na
głowicy słupa. Pas dolny w miejscu przymocowania do słupa ma blachę węzłową.
Również węzeł kalenicowy ma przeponę z blachy. Styk pasa dolnego wykonano
przy użyciu blach z nakładkami. Aby ograniczyć połączenie do tylko jednej śru­
by z każdej strony styku, blachy wzmocniono obustronnie przekładkami. Wią­
zar składa się z dwóch elementów montażowych. W szystkie styki montażowe
połączono na śruby.
Na rysunku 5-44 przedstawiono z kolei wiązar dachowy nad halą targową
Wybudowaną w Kolonii [27], Rury są przymocowane do stopek dwuteowników
spoinami pachwinowymi. Rury przyspawano na całym obwodzie, co pozwoliło
uniknąć stosowania blach węzłowych. Osie krzyżulców nie przecinają się na osi
pasów, lecz na niewielkim mimośrodzie dodatnim. Powstały dodatkowe momenty

222 Projektowanie elementów i konstrukcji
w pasach, które należało uwzględniać przy sprawdzaniu wytrzymałości dwuteow­
ników. Węzeł podporowy na słupie ściany bocznej wykonano z niewielkim mimo-
środem ujemnym. Między krzyżulec a pas wstawiono dodatkową blachę węzłową.
Rys. 5-14. W iązar dachow y o krzyżulcach / rur [63]: a) schem at ogólny, b) w ęzeł okapowy, c) węzeł pośredni
pasa dolnego, d) węzeł kalenicowy [27]
Rys. 5-45. P odciąg stanow iący podpory wiązarów
przy dużej siatce slupów [109]
Podciągi znajdują zastosowanie w halach wielonawowych. w których rozstaw
słupów jest większy niż rozstaw wiązarów (rys. 5-45), oraz w halach o bardzo
dużych rozpiętośćiach (np. podciągi nad bramami hangarów lotniczych i zajezdni
autobusowych) [109], Takie podciągi są zwykle wykonywane jako ustroje o pa­
sach równoległych. Do rozwiązań podobnego rodzaju można zaliczyć również
Belki kratowe 223
podciągi w dachach pilastych (rys. 5-46). Podciąg pochylony umieszczony jest
w oszklonej płaszczyźnie świetlika, którego drugą płaszczyznę stanowią płyty
dachowe oparte na płatwiach z dwuteowników. Podciągi znajdują również zasto­
sowanie w innych rozwiązaniach (rys. 5-47).
Kratowe belki podsuwnicowe z rur są stosowane w halach przemysłowych
pod suwnice przeznaczone do przenoszenia dużych ciężarów. Są to kratownice
płaskie (dwupasowe) z poziomym tężnikiem albo trójpasowe. Pas górny belki, na
którym spoczywa szyna, ma zwykle płaską powierzchnię dogodną do mocowania
jezdni. Pas taki jest wykonywany z dwuteownika szerokostopowego lub z rury
224 Projektowanie elementów i konstrukcji Belki bezpr/ekigniowe 225

prostokątnej. Zamiast takiej rury można projektować przekrój prostokątny, uzy­
skiwany w wyniku zespawania dwóch ceowników lub kątowników nierównora-
miennych. Pasy z kształtowników o powierzchniach płaskich są również odpo­
wiednie ze względów statycznych, gdyż mają większy wskaźnik wytrzymałości
niż rura okrągła. Pasy pracują na zginanie spowodowane naciskiem kół suwnicy
na odcinkach miedzy węzłami kratownicy. Belka podsuwnicowa wykonana w jed­
nej z hut niemieckich (rys. 5-48) ma rozpiętość 16.0 m oraz wysokość 1,5 m [109],
Pas górny wykonano z dwuteownika szerokostopowego. Suwnica miała rozpię­
tość 40,0 m.
Taką metodę analizy teoretycznej nośności belek bezprzekątniowych z rur
prostokątnych podano w pracy [36], opierając się na wynikach badań wyizolowa­
nych węzłów typuT przeprowadzonych wr COBPKM „Mostostal". Wykorzystano
propozycję A Czechowskiego, omówioną w pracach [61], [62],
Belki bezprzekątniowe analizowano, stosując metodę przemieszczeń z wy­
korzystaniem wzorów transformacyjnych, uwzględniających podatność połączeń.
Zdefiniowano następujące rodzaje podatności sprężystej węzłów:
translacyjną A r, (węzły kratownicowe X, Y, T)
A (o.95-Q,5/32) /|( o ,9 - JJj)p,5by
8;rD
- obrotową C (węzły ramowe, węzły zakładkowe K. i N)

(o ,95 - 0,5/?2) / (o.9 - 0,02/3 - y f p )

4ri7tD(\ + ( k - ] ) p )
gdzie:

¡5=—,
bo
Rys. 5-48. Przykład kratowej belki hQ
podsuw nicowcj [109]
71 h ’
°o

5.5. Belki bezprzekątniowe
Są to ramy składające się z pasów i słupków, stykających się ze sobą pod kątem
90°. Podczas wymiarowania przekrojów prętów belek Vierendeela przyjmuje się,
że węzły są sztywne, co zdarza się rzadko w przypadku węzłów z rur. W odróżnie­
niu od typowych układów kratowych obciążonych w stanie granicznym nośności
głównie siłami osiowymi, w belkach bezprzekątniowych pręty są obciążone mo­
mentami zginającymi oraz siłami podłużnymi.
Analiza układów ramowych przy zmiennej nieliniowo podatności połączeń
jest możliwa przy wykorzystaniu przystosowanych do tego programów oblicze­
niowych, które będą uwzględniać nieliniowość otrzymanej bądź w sposób ekspe­
rymentalny, bądź za pomocą jednej z metod prognozowania funkcji momentu-
obrotu, charakteryzującej węzeł podatny. W praktyce wydaje się wystarczające
przyjęcie modelu pracy węzła polegającego na aproksymowaniu krzywej ekspe­
rymentalnej linią łamaną. Wówczas obliczanie układu ramowego wymaga kilka­
krotnej zmiany podatności połączeń w sposób skokowy i superponowania otrzy­
manych wyników. Metodą kolejnych kroków wyznacza się wartość obciążenia
niszczącego, przy którym układ zamienia się w mechanizm lub przemieszczenia
osiągają wartość uznaną za graniczną.
k=±.
p
bu - szerokość przekroju rury pasa,
bn - szerokość przekroju rury elementu skratowania,
h0 — wysokość przekroju rury pasa,
ft - współczynnik zależny od wartości /i, Tj.
Niżej przedstawiono algorytm analizy statycznej ram i belek bezprzekąt­
niowych.
1. Rozwiązuje się układ równań równowagi i wyznacza się siły wewnętrzne od
obciążenia jednostkowego, przyjmując podatność połączenia dla pierwszej
fazy obliczeń (pierwszej części krzywej M-<p).
2. Ustala się wartość obciążenia zewnętrznego, przy którym w węźle podatnym
powstaje moment zginający równy momentowi granicznemu pierwszej czę­
ści krzywej.
3. Rozwiązuje się układ równań i wyznacza siły, jak w punkcie 1, lecz przy po­
datności właściwej dla drugiej fazy obliczeń (drugiej części krzywej M-<p).
4. Ustala się wielkość przyrostu obciążenia zewnętrznego, któiy powoduje wzrost
momentu w węźle podatnym do wartości granicy drugiej części krzywej M-0.
5. Powtarza się procedurę dla trzeciej fazy obliczeń.
226 Projektowanie elementów i konstrukcji Belki be/przekątniowe 227

6. Podczas analizy bada się momenty zginające także w innych przekrojach; je ­

żeli w chwili wyczerpania nośności węzła podatnego nie utworzył się me­ -param etr; k - - ^ > 1.
chanizm, to można realizować wzrost obciążenia, lecz po wprowadzeniu prze­
gubu w węźle podatnym. ,_ K - względna wysokość przekroju rygla,
Podana procedura komplikuje się, gdy w układzie występuje więcej niż jeden
węzeł podatny. Liczba faz obliczeń wzrasta i stają się one bardziej pracochłonne.
W analizie przyjęto, że podatnością połączenia C jest względny obrót spowo­ (OA = —(o,91 - J~P) parametr,
dowany działaniem jednostkowego momentu zginającego. Na danym poziomie
obciążenia podatność chwilowa równa się cotangensowi nachylenia stycznej do K ho wysokość i szerokość przekroju pasa,
krzywej M -0 otrzymywanej w sposób eksperymentalny. hny, b n -w ysokość i szerokość przekroju słupa,
Jedną z pierwszych prób teoretycznego oszacowania podatności połączeń z rur
E -w spółczynnik sprężystości podłużnej,
prostokątnych podjęto w Niemczech [170]. W wyniku przeprowadzonych badań
doświadczalnych Mang i inni stwierdzili, ze teoretycznie obliczone na podstawie L grubość ścianki słupa.
równania prac wirtualnych ugięcia końców rygli, spowodowane obciążeniem wę­
zła, są zbyt duże w stosunku do ugięć określonych eksperymentalnie. Błąd obli­
czeń wzrastał wraz ze zwiększaniem grubości ścianki słupa i wzrostem różnicy
przekrojów między słupem a ryglem. W wyniku badań zaproponowano, aby sztyw­
ność węzła ustalać wg wzoru

K = £ A , kN • m/rad (5-14)
" 52
gdzie:
C” - współczynnik odczytywany z nomogramów na rys. 5-49 w funkcji
smukłości ścianki słupa (A0 = b(j/ t j i ilorazu grubości ścianek słupa
i rygla ( tĄ ) ,
t0 - grubość ścianki słupa w mm.
Próby oszacowania podatności węzłów typu RHS w latach 80. XX w. podjęto
również w Polsce [39], Dla węzłów' typu T z rur prostokątnych obciążonych mo­
mentem zginającym w płaszczyźnie węzła przedstawiono wzór
Rys. 5-49. Nom ogram do określania współczynnika C
dla w ęzłów typu T przy /? < 0,7 [170]
A<p 2(0..
C = 0.25 (5-15)
AM Sposób prognozowania przebiegu krzywych podatności węzłów belek bez-
przckątniowych w zakresie nieliniowym zaproponowano w pracy [22]. Zgodnie
gdzie: z tą procedurą, aby określić przebieg krzywej podatności dowolnego z tego typu
C sztywność węzła, węzłów należy:
<
t> kąt obrotu węzła, określić parametry geometryczne fi, tj, A0, An i grubość spoiny a węzła,
M moment zginający działający w węźle. ~ obliczyć nośność plastyczną rygla; M , = W
określić nośność węzła, wykorzystując do tego wzory (4-97), (4-98), (4-99),
dokonać klasyfikacji węzła zgodnie z wzorami przedstawionymi w p. 4.5.3.1,
określić parametry 0(), m0 i n (w formie bezwymiarowej) równania Ramberga-
-Osgooda opisującego w sposób matematyczny postać prognozowanej krzy­
wej M-<p, posługując się wzorami od (4-104) do (4-106) i tabl. 4-4,
 Przykłady realizacji konstrukcji z rur 229
228 Projektowanie elementów i konstrukcji

podstawiając otrzymane parametry do wzoru Ramberga-Osgooda (4-103),

określić postać równania opisującego przebieg prognozowanej krzywej M-<p H U ill r r r r f T T W 2T!L1C
,I—11 patJ-kJLJL _ L L L -L U -ł-L j
dla danego typu węzła.
Aby określić sztywność sieczną węzła, należy: 15.00 10.00 10.00 10.00 L 10,00 . 10.00 . 1000 l 10.00 IL 10.00 10,00 . 1QOO
[ 11500 '
------- ■
- określić sztywność początkową węzła w formie bezwymiarowej K r =?=*-,
0o
.N I \N ^ /M X 1 7 I 7 1
- M ol
wyrazić sztywność początkową węzła w kN • m/rad wg wzoru K ń = K r — —,

— określić sztywność sieczną węzła wg wzoru (4-96).

Rys. 5-50. Przekroje hali w Mediolanie:
Projektowanie ram stężonych o węzłach podatnych zostało przedstawione a) przekrój podłużny, b) prze­
w pracy [31], a ram przechyłowych o węzłach podatnych w pracy M. Giżejow- krój poprzeczny [201)

skiego i innych’ .

5.6. Przykłady realizacji konstrukcji z rur

5.6.1. Hale przemysłowe
W Mediolanie (Włochy) wybudowano halę o powierzchni 6700 m2 [25], [201],
której zasadnicze elementy konstrukcji (podciągi, słupy i wiązary) wykonano
z rur (rys. 5-50). Podciąg znajduje się w płaszczyźnie świetlika i jest pochylony
pod kątem 16° do płaszczyzny pionowej. Składa się z trzech części łączonych
na budowie w punktach A i B. Szczegóły styków przedstawiono na rys. 5-51. |j 1.28 50 | 70 1 70 | 60|50 5 0 160 | 70 |_70
Wiązary (rys. 5-52) rozstawione co 3,18 m spoczywają na przemian na pasach b j J xo76»3 300 300
600
dolnych i górnych podciągów. Stateczność dachu uzyskano, wykonując stężenia
Rys. 5-51. Szczegóły styków podciągu hali w Mediolanie: a) węzeł pasa górnego, b) węzeł pasa dolnego [201 ]
w rzędach słupów oraz w płaszczyznach płatwi. Woda z dachu odpływa rurami
słupów odpowiednio zabezpieczonych przeciw korozj i. Blachownicowe belki pod-
suwnicowc opierają się na słupach kratowych. Udźwig suwnicy wynosi 30 Mg.
Wskaźnik zużycia stali jest niski i wynosi 56,6 kg/m2 (9,35 kg/m3).
Ciężary poszczególnych części konstrukcji są następujące:
— elementów przekrycia dachowego (łącznie) 203 N/m2 (35,8%),
- skipów wraz ze ścianą ryglową i stężeniami 178 N/m2 (31,5%),
belek podsuwnicowych z tężnikicm hamownym 185 kg/m2 (32,7%),
Zastosowano rury ze stali o granicy plastyczności R = 360 MPa i wytrzyma­
łości na zerwanie R m = 550 MPa.

* Giżejowski M.. Bródka J.. Kozłowski A.\ M odelowanie konstrukcji ram ow ych o węzłach podatnych. Układy
przechyłowe. Warsztaty „Połączenia podatne w konstrukcjach stalow ych". Politechnika Białostocka 1<W7.
230 Projektowanie elementów i konstrukcji
W Paryżu wybudowano halę o powierzchni 2000 n r i rozpiętości 28 m [25],
[217]. Przekrój poprzeczny hali wraz ze szczegółami węzłów przedstawiono na
rys. 5-53, natomiast fragment widoku bocznego - rys. 5-54. Hala może mieć z jednej
Przykłady realizacji konstrukcji z rur 23 1
strony wspornik o wysięgu 4.5 m. Zasadnicze elementy hali (ramy kratowe, pła­
twie. tężniki, wiatrownicc i wspornik) wykonano z rur ze stali A37. Tężniki po­
łaciowe umieszczono w przedziałach skrajnych i w dwóch przedziałach środko­
w ych, natom iast wiatrownice tylko w przedziałach ścian podłużnych. Ściany
ryglowe wykonano z kształtowników walcowanych w celu łatwego osadzania
inuru ceglanego. Oszczędność stali uzyskaną przy budowie tej hali (w stosunku
do konstrukcji wykonanej w całości z kształtowników walcowanych) oszaco­
wano na 36%.
W Czechosłowacji wybudowano szereg hal w zakładach przemysłu lekkiego
lub warsztatach naprawczych z suwnicami o niedużym udźwigu [25], [259], Z rur
wykonywano wiązary dachowe, belki podsuwnicowe, części słupów oraz stężeń
o rozstawie 5,0 lub 6,0 m. Pokrycie, układane na płatwiach z dwuteowników, wy­
konywano z lekkiego, zbrojonego betonu o łącznym ciężarze (wraz z warstwami
izolacji termicznej i przeciwwilgociowej) 1.1 kN /nr. Zastosowano świetliki po­
przeczne szerokości 3,6 lub 4,0 m. Wiązary dwu- lub trójprzęsłowe są ciągłe. Na
czas montażu zastosowano przeguby tymczasowe umieszczone w prętach ozna­
czonych na rys. 5-55 literami Pt. Natomiast w prętach oznaczonych literami Ps
przeguby są stałe. Ogólne zużycie stali wyniosło w tych halach 21 kg/m3. Ściany
wykonano z cegły lub z lekkich betonów.
Rys. 5-55. Schem aty hal przem ysłowych wybudowanych w Czechosłowacji [259]
W Georgsmarienhiitte w Niemczech wybudowano halę przemysłową o po­
wierzchni 31 000 m2, której trójkątne wiązary dachowe wykonano z rur, a pozo­
stałe elementy konstrukcji z innych kształtowników walcowanych [25], [79].
232 Projektowanie elementów i konstrukcji Przykłady realizacji konstrukcji z rur 233

W hali dwunawowej (rys. 5-56) wiązary dachowe stanowią belkę dwuprzęsłowy,

opartą na słupach rozstawionych co 14,5 m.

Rys. 5-56. Przekrój poprzeczny hali w Georgsmarienhiitte [79]

Wiązar ma jeden pas górny i dwa pasy dolne rozstawione co 2,5 m. Wysokość wią-
zara wynosi 2,45 m. Płatwie o rozpiętości 12,0 m są podwieszone do pasów dol­
nych. Pochyłe płaszczyzny wiązarów oszklono, wskutek czego wiązary są jedno­
cześnie świetlikami. W szeregu pól świetliki zastąpiono wywietrznikami. Pierwot­
nie przewidywano wykonanie wiązarów ze zwykłych kształtowników ze stali St37.
Jednak celowe okazało się użycie rur ze stali St55. Dzięki temu zużycie stali zmniej­
szono o 30% w przypadku wiązarów w stosunku do konstrukcji zwykłej. W każdej
nawie są dwie suwnice o udźwigu po 10 Mg. Na rysunku 5-57 przedstawiono widok
fragmentu hali. Słupy w części górnej ponad belką podsuwnicową są rozwidlone
L70»70»7
w kształcie litery V. Przewidując na przyszłość potrzebę uzyskania szerszych prze­
lotów. niektóre słupki usunięto. W tym przypadku wiązary opierają się na podcią­
gach za pośrednictwem słupków.

Rys. 5-57. Widok fragmentu hall

w G eorgsm arienhutte
[791

W Belgii wybudowano halę cukrowni o powierzchni 2175 m2 [25], [78], któ­

rej przekrój poprzeczny przedstawiono na rys. 5-58. Ramy kratowe rozstawiono
Rys. 5-59. Szczegóły ram y kratowej hali cukrowni: a) przegub w zworniku, b) przegub słupa w poziom ie fun­
co 5 m. Szczegóły przegubów ramy zamieszczono na rys. 5-59. dam entu [78]
234 Projektowanie elementów i konstrukcji
Magazyn w Bomem (Belgia) jest budynkiem parterowym o wymiarach w osi
słupów zewnętrznych 39,04 x 39,04 m [19], [29], Inwestor zgłosił zapotrzebowa­
nie na powierzchnię do składowania nie zakłóconą dużą liczbą słupów, z równo­
czesną możliwością rozbudowy w dowolnym kierunku bez zatracania idei rozwią­
zania konstrukcyjnego, jak również przy zachowaniu estetyki elewacji i wnętrza.
Dlatego też konstrukcję dachu wykonano jako przykrycie strukturalne (rys. 5-60),
stanowiące ruszt dwuwarstwowy z regularnie rozmieszczonymi otworami. Pod­
czas projektowania wykorzystano zasadę wielokrotnego powtórzenia podstawo­
wego segmentu opartego na słupach w narożach. Na ruszt składają się trójkątne
kratownice wysokości 1,22 i szerokości 2,44 m. Układ konstrukcji pozwala na
zestawienie ustrojów wielosegmentowych z jednostek modularnych 2,44 x 2,44 m.
W wybudowanym magazynie pasy górne i dolne wykonano z ciągnionych rur kwa­
dratowych o boku 101,6 mm i ściankach grubości 4 lub 9,5 mm, a krzyżulce z rur
kwadratowych o wymiarach odpowiednio 63,5 i 4,9 mm.
Rys. 5-60. Schem at przekrycia strukturalnego m agazynu w Bomem f 19]
Elementy składowe, fabrycznie przygotowane, scalano na placu budowy, przy czym
jednostki modularne łączono dodatkowymi prętami w węzłach pasa dolnego (rys.
Przykłady realizacji konstrukcji z rur 235
5-61). Pokrycie dachowe z blach fałdowych ułożono na scalonej konstrukcji. Każdy
z jej czterech segmentów podnoszono dźwigiem i ustawiano na słupach wysokości
4,88 m, wykonanych z rur kwadratowych 254 x 9,5 mm. Na 1 n r pokrycia dacho­
wego zużyto 18 kg stali. Jednostki modularne zastosowane w tym dachu nadają się
do tworzenia innych typów rusztów, sklepień walcowych lub powłok kratowych.
Magazyn wysokiego składowania w Leverkusen (Niemcy) zaprojektowano jako
układ szkieletowy, którego główne elementy wykonano z rur kwadratowych, a po­
mocnicze elementy z kątowników walcowanych na gorąco. Szkielety regałów do
składowania wyrobów spełniają równocześnie rolę słupów przenoszących obciąże­
nia pionowe od dachu i poziome od ścian [3], [29], Budynek ma w planie wymiary
87,00 x 24.00 m. Składowanie jest możliwe do wysokości 21,40 m. Z siedmiu rzę­
dów regałów (rys. 5-62) dwa skrajne szerokości pojedynczego modułu wspierają kon­
strukcję dachu. W kierunku poprzecznym budynku moduł regałów przyjęto 1,31 m.
a w kierunku podłużnym 1,40 m. Wszystkie słupki wykonano z rur kwadratowych
100 x 4 mm, a poprzeczki z kątowników walcowanych na gorąco 130 x 130 x 6 lub
130 x 65 x 8 mm. Fragment regałów w planie pokazano na rys. 5-63. Konstrukcja
była całkowicie spawana na placu budowy. Starano się dobierać długość kształtów-
236 Projektowanie elementów i konstrukcji
ników jak najdokładniej w odniesieniu do wyrobów o przekrojach nominalnych (ka­
talogowych), gdyż przy takiej ilości materiału zwiększenie grubości ścianek o 1 mm
mogło zwiększyć masę konstrukcji o 33 Mg. Całkow ita masa wg projektu wynosiła
650 Mg, co daje zużycie stali ok. 310 kg/nr.
Rys. 5-62. Schem atyczny przekrój magazynu wysokiego składowania [3]
Rys. 5-63. Fragm ent rzutu regałów m agazynu [3]
Przykłady realizacji konstrukcji z rur 237
Budynek fabryki w Helsingor (Dania) jest parterowy (rys. 5-64). Nośną kon­
strukcję stanowią dwuprzęsłowe wiązary trójpasowe wysokości 1,80 m, oparte na
slupach. Pasy górne wiązarów dachowych wykonano z ciągnionych rur prostokąt­
nych 152,4 x 101,6 x 6,3 mm, a pas dolny z kwadratowego pręta pełnego o boku
64 mm. Pręty krzyżulców wykonano z rur kwadratowych (np. o wymiarach 50,8 x
4,9 mm). Słupy skrajne i środkowe są dwugałęziowe (lecz bez skratowań) z rur
kwadratowych 200,2 x 7,1 mm. Takie przekroje dobrano, biorąc pod uw'agę ży­
czenia architekta, który pragnął, aby konstrukcja sprawiała wrażenie lekkiej. Od
strony pasa dolnego krzyżulce zakończono wkładką z pełnego pręta kwadratowe­
go. Wskutek tego wymiary węzłów dolnych wiązarów są niewielkie i nie rzucają
wiele cienia, mimo oświetlenia dziennego przenikającego do wnętrza hali przez
świetliki znajdujące się nad wiązarami. Przekrycie dachowe wykonano z blach
fałdowych. Jako zewnętrzne ściany osłonowe zastosowano płyty wykładane drew­
nem. Szkielet ścian zewnętrznych wykonano również z rur prostokątnych o wy­
miarach 152 x 76,2 x 4.5 mm [29], [248].
W Warszawie wybudowano zespół trzech jednakow ych, parterowych hal
podłużnych (rys. 5-65) o rozpiętości 18,00 m połączonych jednonawową halą po­
przeczną o rozpiętości 12,00 m [29]. Łączna powierzchnia zabudowy wynosi ok.
238 Projektowanie elementów i konstrukcji
8000 m2. Konstrukcję hali podłużnej stanowią rozstawione co 6,00 m ramy bez-
przegubowe z rozporą kratową i pcłnościennymi słupami blachownicowymi. Kra­
townice zaprojektowano z kształtowników giętych. Krzyżulce wykonano z rur pro­
stokątnych spawanych z dwóch ceowników lub też z pojedynczych ceowników
służących do zestawienia rur. Wymiary rur 90 x 78 x 4 lub 90 x 58 x 4 mm. Pasy
kratownicy składały się z dwóch kształtowników o profilu zbliżonym do ceowe-
go. tak że krzyżulce wchodziły między gałęzie. Aby uniknąć stosowania wiełu
blach węzłowych, krzyżulce przymocowano do pasów na niedużych mimośro-
dach ujemnych. Wskutek takiego rozwiązania zmniejszono zużycie stali w krato­
wej rozporze o ok. 45% w stosunku do rozwiązania z konwencjonalnych kształtow­
ników walcowych na gorąco. Konstrukcję nośną hali poprzecznej stanowią wdą-
zary oparte na pełnościcnnych słupach blachownicowych utwierdzonych w fun­
damentach. Wiązary zaprojektowano z kształtowników giętych, głównie z kątow­
ników i ceowników. Krzyżulce wykonano z rur o zarysie przekroju zbliżonym do
kwadratu spawanych z dwóch kątowników równoramiennych łub też z pojedyn­
czych kątowników służących do zestawiania rur. Podobnie ukształtowano słupek
podporowy wiązara. Przekroje rur pokazano na rys. 5-66. Płaszczyzna symetrii
rur pokrywa się z płaszczyzną symetrii wiązara. W wiązarach dachowych uzyska­
no oszczędność stali ok. 50%. Szczegółowy opis konstrukcji hal oraz ich budowy
jest przedstawiony w pracy [33],
Rys. 5-65. Przekroje poprzeczne hal przem ysłowych w Warszawie: a) naw podłużnych, b) nawy poprzecznej
Rys. 5-66. Przekroje poprzeczne rur spawanych z. kątowników: a) krzyżułców, b) słupka podporowego
Przy kłady realizacji konstrukcji z rur 239
Hala produkcyjno-montażowa w Monachium (Niemcy) jest budynkiem parte­
rowym o wymiarach w planie 23 x 125 m i wysokości do okapu 10 m [4], [29], Jest
wyposażona w dwie suwnice mostowe o udźwigu po 10 Mg i wysokości podnosze­
nia ok. 7 m. Głównymi elementami konstrukcji stalowej są płatwie, wiązary dacho­
we, słupy i belki podsuwmicowe. Wiązary dachowe wykonano ze stali St52, pozo­
stałe zaś elementy ze stali St37. Wiązar ma kształt trójkątny. Na pas górny użyto
kształtownika profilowanego na zimno rozwiniętego silnie w kierunku bocznym
(rys. 5-67). Krzyżulce wykonano z rur kwadratowych ciągnionych na zimno z rur
kolistych. Wskutek przyjętego rozwiązania wiązara można było zrezygnować ze
stężeń podłużnych i połaciowych. Pokrycie z blach fałdowych spoczywa na płatwiach
z 1PE 200. Blachownicowe belki podsuwnicowe mają kratowy tężnik hamowny,
zaprojektowany jako ciągły na całej długości hali. Do obliczeń tego tężnika przy­
jęto, że słupy są jego podporami sprężystymi, rozstawionymi co 8,00 m. a nie
stałymi, co zwykle przyjmuje się. Pozwoliło to wciągnąć do współpracy sąsied­
nie słupy i zmniejszyć ich poziome obciążenie od suwnic więcej niż dwukrot­
nie. Pionowe pasy słupów wykonano z dwóch kątow ników nierównoramiennych
zespawanych w przekrój 200 x 110 x 10 mm. Krzyżułcc słupów wykonano z rur
kwadratowych 70 x 4,5 mm.
A-A
Rys. 5-67. l-ragmem wiązara dachowego hali w M onachium [4]
5.6.2. Hale użyteczności publicznej
Paryżu dla teatru radia i telewizji wybudowano sale o powierzchni 1485 m2
irys. 5-68) [25]. Konstrukcja łuku kratowego wykonana została z odcinków mon-
240 Projektowanie elementów i konstrukcji Przykłady realizacji konstrukcji z rur 241

tażowych długości 12,0 m jako rozbieralna. Pokrycie dachu przyjęto bardzo lek­
kie. Z tych więc względów rozstawiono luki tylko co 2,0 m. Zaletą konstrukcji jest
możliwość szybkiego jej montażu i demontażu (ok. 1 miesiąca). Do konstrukcji
zastosowano tylko rury o średnicy 48,25 mm.

Rys. 5-70. Widok wnętrza pawilonu

w H anowerze [104]

Pawilon wystawowy w Grazu (Austria) o powierzchni 1823 n r przykryto da­

chem o konstrukcji rusztowej (rys. 5-71) [25], Na czterech słupach spoczywa ruszt
z trójpasowych kratownic, których przęsła mają długość 24,3 m, a wsporniki po
9.2 m. Na u iązarach opierają się płatwie o rozpiętości 8,10 m, rozstawione co 1,35 m.

W Hanowerze (Niemcy) na terenie targów międzynarodowych wybudowa­

no pawilon wystawowy o powierzchni 10 000 n r (rys. 5-69) [25]. Budynek o wy­
miarach w rzucie 100 x 100 m [ 104] składa się z trzech naw o rozpiętościach
33,077 m oraz 33,026 m. Konstrukcję dachu stanowią trójprzęsłowe wiązary
o przekroju trójkątnym, rozstawione co 12,5 m. Wiązary spełniają równocze­ L
śnie rolę świetlików. Na pasach dolnych wiązarów ułożone są płatwie z dwute- 2430 9.20
owników oraz lekkie płyty dachowe. Ściany zewnętrzne wykonano jako żelbe­
towy szkielet ze słupów i rygli. Słupy wewnątrz pawilonu składają się z rur o śred­
nicy 267 mm zc ściankami grubości 14 mm. Stężenia połaciowe dachu wykona­
no również z rur. Na 1 m2 stalowej konstrukcji budynku zużyto 18,8 kg stali.
Widok wnętrza przedstawiono na rys. 5-70.

Rys. 5-71. Pawilon wystawowy

w Grazu [ 11J: a) prze­
krój, b) ruszt w rzu­
cie. c) rzu t układu
Rys. 5-69. Pawilon w ystawowy na terenie m iędzynarodowych targów w Hanowerze (104] platwi
242 Projektowanie elementów i konstrukcji Przykłady realizacji konstrukcji z rur 243

Zastosowano przekrycie dachowe z przepuszczających światło płyt z tworzywa

sztucznego. Poniew aż ruszt jest poziomy, spadek połaci dachu uzyskano w wyniku
odpowiedniego ustawienia płatwi na podpórkach o zmiennej wysokości. Przenika­
nie się wiązarów rusztu zapewniono, stosując w węzłach kule. Na obwodzie rusztu
zastosowano również wiązary trójkątne. Spełniają one rolę wieńczącego tężnika.
Innym przykładem innowacyjności w stosowaniu rur do konstrukcji budyn­
ków użyteczności publicznej jest Centrum Pompidou w Paryżu [89] zaprojekto­
wane przez R. Rogersa i R. Piano (rys. 5-72). Szkielet wykonany z profili ruro­
wych jest pokryty szklanym „płaszczem”. Główne dźwigary nośne wysokości 3 m
i rozpiętości 45 m są oparte na słupach z rur o średnicy 850 mm. Dzięki wypełnie­
niu wodą prętów kratownic oraz słupów w znacznej mierze zwiększono odpor­
ność ogniową budynku.

Również budowlą o nietypowej konstrukcji jest kościół w Culcaim (Austra­

lia) o wymiarach w planie 23,00 x 23,00 m. W rzucie obiekt ma kształt krzyża
maltańskiego, a bryła jest podobna do ściętej piramidy wysokości 16,00 m [29],
[248], Główny szkielet budowli składa się z 8 nachylonych słupów (rys. 5-74),
stanowiących krawędzie piramidy i połączonych dwoma krzyżującymi się po­
ziomymi ryglami. Te słupy spoczywają na blokach fundamentowych, znajdują­
cych się na zewnątrz świątyni. Dodatkowo są one podparte w płaszczyźnie ścian
zewnętrznych w poziomie krużganków. Zastosowano tu rury prostokątne o wy-

Rys. 5-72. C e n tru m P o m p id o u

w Paryżu [89]

Interesującym obiektem zarówno pod względem architektonicznym, jak i kon­

strukcyjnym jest świątynia wybudowana w Colorado Springs (USA) [25], [190].
Na wsporczej konstrukcji żelbetowej spoczywają strzeliste ramy kratowe. Budowla
w rzucie ma wymiary 25,8 x 68,3 m. Konstrukcja dachu wznosi się na wysokość
42 m ponad przeguby łożysk. Na rysunku 5-73 przedstawiono zasadniczą część
obiektu podczas montażu. Rys. 5-74. Plan i przekroje kościoła w Culcaim [248]
244 Projektow anie elementów i konstrukcji Przykłady realizacji konstrukcji z rur 245

miarach 304,8 x 203,3 mm ze ściankami grubości 6,3 lub 12,5 mm oraz rury
kwadratowe o boku 152,4 i ściankach grubości 9.5 mm. Z tą konstrukcją współpra­
cuje czwórnóg o wierzchołku pod iglicą, oparty na słupach ścian zewnętrznych
i wykonany z zespawanych ceowników. Czwróm óg tworzy układ belek znajdu­
jących się w dole załamań koszowych. Płatwie wykonano z rur prostokątnych
152,4 x 101,6 mm.
Jeden z pawilonów' na terenie Centrum Wystaw i Zjazdów w Amsterdamie
(Holandia) jest budynkiem parterowym o wymiarach w planie 62,00 x 196,00 m
[234], [32], Konstrukcjęjego dachu wrykonano jako przekrycie przestrzenne z czte­
rech ustawionych szeregowo segmentów (rys. 5-75). Każdy segment o wymiarach
w planie 38,08 x 60,48 m jest samodzielną konstrukcją. Wolne przestrzenie między
segmentami przykryto świetlikami o rozpiętości 10,60 m i długości 64.72 m, to jest
Rys. 5-75. Widok segm entu pawilo­
nieco większej niż szerokość pawilonu. Poziom przekrycia dachowego (prętów
nu Amstela podczas m on­
górnej warstwy konstrukcji nośnej) znajduje się na wysokości 12,20 m. Każdy tażu |234]
segment spoczywa na czterech kozłach w kształcie odwróconego ostrosłupa fo­
remnego, o wymiarach w' planie 8,96 x 8,96 m i wysokości 7,60 m. Podpory wy­
konano jako słupy żelbetowe o w'ymiarach przekroju 1.20 x 1,20 m i wysokości
2,75 m nad posadzką. Osie podpór każdego segmentu tworzą siatkę o wymiarach
26,88 x 40,32 m. Przekrycie strukturalne zaprojektowano w' postaci siatki kwadra­
towej o boku 2,24 m. Rozstaw pasów warstwy górnej i dolnej przyjęto 1,80 m. Wę­
zły siatek górnych i dolnych są w dwóch kierunkach przesunięte o połowę modu­
łu. Początkowo zamierzano użyć do wykonania konstrukcji rur kolistych. Po do­
konaniu analizy ekonomicznej zastosowano rury kwadratowe, gdyż umożliwiły
one wykonanie na budowie węzłów spawanych o prostych kształtach. Na pasy
warstwy górnej przewidziano rury 88.9 x 88.9 x 3.6-H3.3 mm. Na pasy warstwy
dolnej użyto rur 101,6 x 101,6 x 4,(H9,5 mm. Krzyżulce przyjmowano z rur od
76,2 x 76.2 x 3,2 do 101,6 x 101,6 x 9,5 mm. Ze względów estetycznych utrzy­
mano stałą szerokość pasów dolnych i górnych, różnicując ich przekrój odpo­
wiednio do siły występującej w pręcie wskutek zmiany grubości ścianki. Uko­
śne słupy kozłów spawano z blachy, uzyskując przekrój kwadratowy o w ymia­
rach 254 x 254 x 6,3-^9,5 mm.
W wielofunkcyjnym budynku uniwersyteckim w Dorigny (Szwajcaria) znajdu­
ją się 4 audytoria oraz pomieszczenie towarzyszące [29], [207] o łącznej powierzch­
ni 6550 m2. Stalowe przekrycie nieregularnego w planie budynku (rys. 5-76) wyko­
nano w większości z rur prostokątnych. Konstrukcję dachu rozwinięto jako wie­
lokrotne powtórzenie kwadratu o boku 7,20 m. Elementem nośnym są kratow nice
o rozpiętościach 7.20. 14,40 lub 21,60 m oparte na dwuprzegubowych słupach.
Stateczność w płaszczyźnie przekrycia zapewniają stężenia krzyżowe, znajdujące
się w każdym podstawowym kwadracie. Siły poziome są przenoszone przez trzo­
ny żelbetowych klatek schodowych i przez ściany oddzielające audytoria. Blachy j.2«720=K40j 7*720 = 50.40
16 »7.20 =115.20
fałdowe opierają się na płatwiach z dwuteowników równoległościennych, rozsta­
wionych co 2,4 m. Na wykonanie 1 n r zużyto 39.5 kg stali. Rys. 5-76. Schem at konstrukcji kolegium uniw ersyteckiego w Dorigny |2 0 7 |
246 Projektowanie elementów i konstrukcji Przykłady realizacji konstrukcji z rur 247

Profile o przekroju zamkniętym są stosowane także do projektowania ustro­
jów nośnych dachów tekstylnych [117]. Przedstawiona na rys. 5-77 konstrukcja
stalowa przekrycia hali rekreacyjnej w Nottingham (Wielka Brytania) oprócz tego,
żc jest estetyczna, spełnia obostrzone warunki techniczne wykonania i odbioru.
Rys. 5-77. Konstrukcja z rur hali re­
kreacyjnej w Nottingham
11171
W jednej z cieplarni (rys. 5-78) ogrodu botanicznego w Edynburgu (Szkocja)
zastosowano konstrukcję nośną, której oryginalne rozwiązanie wykorzystano do
plastycznego kształtowania elewacji [29], [ 178]. Budynek halowy o wymiarach w pla­
nie 18,30 x 128.00 m ma wysokość 4,57 m przy okapie i 7,95 m w- kalenicy. Ustro­
jem głównym jest rama, składająca się z dwóch elementów' o kształcie litery Y.
Płatwie, spoczywające na ryglu, podwieszono do wierzchołka ramienia elementu
o kształcie tej litery. Aby przenieść siły z odciągów i zmniejszyć odkształcenia
konstrukcji, utworzono wzdłuż ścian budynku konstrukcję przestrzenną, połączo­
ną z ramami poprzecznymi. W celu zapobieżenia pękaniu szyb. należało tak za­
projektować konstrukcję, aby jej odkształcenia były małe. Pręty ramy wykonano
z rur prostokątnych 152 x 76 x 9,5 mm, natomiast główne pręty konstmkcji prze­
strzennej z rur kolistych o średnicy 76 mm. Pozostałe pręty tej konstrukcji wyko­
nano z okrągłej stali prętowej o średnicy 10 mm, a odciągi z nierdzewnej stali
wysokiej wytrzymałości o średnicy 6,3 mm. Konstrukcja była ocynkowana w od­
cinkach umożliwiających zanurzenie w wannach, a następnie spawana. Złącza
pokryto larbą z dużą zawartością cynku. Cała konstrukcja nośna została wysunię­
ta poza zewnętrzne ściany budynku, tak aby nie znajdowała się w nasyconej parą
wodną atmosferze cieplarni.
W Polsce zaprojektowano budynek typowej zajezdni autobusowej (przezna­
czonej do wielokrotnego powtarzania) o wymiarach w planie 24,50 x 45,40 m i wy­
sokości do 7,70 m [29], Obiekt o konstrukcji stalowej z kształtowników giętych
wykonuje się częściowo jako halowy, parterowy, a częściowo jako dwukondygna­
cyjny z pomieszczeniami magazynowymi i usługowymi (rys. 5-79). Zasadniczą
konstrukcję zbudowano na siatce prostokątnej o wymiarach 12,00 x 9.00 m.
W części zajezdni, w której znajduje się antresola, w celu podparcia stropu usta­
wiono słupy pośrednie na siatce o wymiarach 6,00 x 4,50 m. Ustrojem nośnym
budynku w kierunku poprzecznym jest rama dwuprzęsłowa o słupach utwierdzo­
nych w fundamentach. Kratowy słup środkowy ma pasy z rur prostokątnych i krzy-
żulce z kątowników. Słupy zewnętrzne są pełnościcnne o przekrojach dwuteowych

a)
> > --------------------- 1
' /

/ / /

ł
i
1 i o
sf
1
\ 1\ 1\ <N

\ '
8
v s i CM

y As
i ) i J
I 900 T 900 ’ aoc ; 9D 0 ; 900

X <5,00

b)

YYYYYYY YYYYYYY Y Y Y Y Y .Y W

O
r-
r-'

Rys. 5-78. Schem at konstrukcji cie­ II

plarni w Edynburgu [ 178] Rys. 5-79. Schem at konstrukcji typowej zajezdni autobasowej wybudowanej w Polsce: a) widok, b) przekroje
248 Projektowanie elementów i konstrukcji
z usztywnionymi stopkami. Rozporę ramy stanowi dźwigar o trzech pasach, połą­
czony węzłem sztywnym ze słupem środkowym i podparty przegubowo na słu­
pach skrajnych. Pasy rozpory wykonano z kształtowników korytkowych, ścianki
są nachylone wzajemnie pod kątem 120°. Na krzyżulce użyto kątowników lub rur
kwadratowych zespawanych z dwóch kątowników. Ścianki profilów otwartych lub
rurowych ramy mają grubość 5 lub 7 mm.
5.6.3. Budynki mieszkalne i szkolne
Szwedzkie towarzystwo budowy domów HSB [29], [258] opracowało system kon-
strukcyjno-montażowy budynków szkieletowych, w którym zastosowano elementy
nośne i wypełniające produkowane seryjnie. Jako zasadniczy układ wybrano sys­
tem nośny słupowo-belkowy (rys. 5-80). gdyż umożliwia on swobodę kształtowa­
nia pomieszczeń w zależności od życzeń klienta oraz przyszłe adaptacje i rekon­
strukcje, związane ze zmianą standardu lub przeznaczenia budynku. Przestrzenie
komunikacyjne i ciągi instalacyjne umieszczono w wydzielonych strefach, co
umożliwia ich rozprowadzenie po różnych kondygnacjach. Konstrukcja stalowa
szkieletu składa się z czterech podłużnych ram wielopiętrowych o węzłach sztyw­
nych. Słupy wykonano o przekroju kwadratowym, spawane z blach. Rozpory (pod­
ciągi) mają prostokątny przekrój zamknięty, lecz ich dolny pas z grubej blachy
Przykłady realizacji konstrukcji z rur 249
szerokości równej szerokości słupów wystaje poza środniki, stanowiąc oparcie
dla żelbetowych płyt stropowych, przekrywających przestrzeń między podciąga­
mi. Podciągi całkowicie mieszczą się w grubości stropów, których powierzchnie są
zupełnie gładkie od dołu i od góry. Stateczność poziomą budynku zapewniają tężni-
ki w ścianach szczytowych i trzony, w których pomieszczono schody, dźwigi oso­
bowe i piony instalacyjne. Siły poziome od parcia wiatru na te tężniki są przenoszo­
ne z poszczególnych kondygnacji za pośrednictwem płyt stropowych, współdziała­
jących ze szkieletem stalowym. Dach zaprojektowano jako sklepienie łukowe z bla­
chy fałdowej. Lekkie ścianki działowe mogą być na stropach rozmieszczane pra­
wie w dowolnym miejscu. Takie rozwiązanie pozwala budować domy mieszkalne
do 8 kondygnacji. Metoda została także przystosowana do wznoszenia budynków
administracyjnych lub komunalnych.
W Szwecji przystąpiono do budowy domów mieszkalnych według innego syste­
mu konstrukcyjno-montażowego, zgodnie z którym dwukondygnacyjne mieszkania
zestawione są szeregowo w jeden budynek. Konstrukcja nośna [258] składa się z ram
0 węzłach sztywnych, wykonanych z rur prostokątnych. Stropy i dach wykonuje się
z blach trapezowych, współpracujących z ramami w celu nadania każdemu mieszka­
niu stateczności. Ściany osłonowe mogą być drewniane lub z blach trapezowych.
We Włoszech rury prostokątne znalazły zastosowanie do budowy jedno- lub
dwupiętrowych domów jednorodzinnych lub campingowych [29], [273]. Zasadni­
czą konstrukcję nośną stanowi łuk dwuprzegubowy (rys. 5-81), który ze względu na
prostotę gięcia jest projektowany o przekroju dwuteowym. Słupy ścian wewnętrznych
1zewnętrznych oraz belki podłużne stropów wykonuje się z rur o wymiarach prze-
250 Projektowanie elementów i konstrukcji
kroju 100 x 40 x 3 mm. Płyty stropowe, dachowe i ściany zewnętrzne wykonuje się
z blach trapezowych. Te blachy, współdziałając ze szkieletem rurowym, zapewniają
budynkowi sztywność podłużną, przenosząc obciążenia od działania wiatru. Wszyst­
kie elementy konstrukcyjne są wykonane seryjnie, a projektowanie domów odbywa
się na podstawie katalogów. Wymiary elementów konstrukcji i ich układ w szkiele­
cie budynku dobrano w taki sposób, aby szerokość handlowa blach fałdowych słu­
żyła jako moduł. Wszystkie połączenia montażowe wykonuje się jako śrubowe.
W Czechosłowacji zaprojektowano segmenty domów mieszkalnych ustawia­
nych szeregowo [29], [130]. Każdy segment o dwóch piętrach ma w planie wymia­
ry 6,20 x 12,00 m i wysokość 10.00 m (rys. 5-82), do niego jest dostawiona klatka
schodowa. Poziom parteru pozostaje niezabudowany. Zasadniczy układ poprzeczny
stanowią dwie ramy o trzech kondygnacjach, rozpiętości 6,20 m, rozstaw ione co
7.20 m. Natomiast w układzie podłużnym występują dwie ramy o rozpiętości
7.20 m ze wspornikami, rozstawione co 6,20 m. Ten szkielet uzupełniają belki stro­
powe. Słupy mają przekrój skrzynkowy spawany z dwóch ceowników z przepona­
mi w poziomie ry gli lub fundamentów. Podobnie skonstruowano rygle ram poprzecz­
nych. Rygle ram podłużnych przewidziano również o przekroju skrzynkowym
spawanym z dwóch ceowników o niejednakowej szerokości stopek.Te rygle mają
wewnątrz żebra w odstępach co 750 mm. Stropy wykonano z giętkich ceowników.
Rys. 5-82. Schem at segm entu [130]: a) przekrój podłużny, b) plan pietra, c) plan dachu
Kompleks zabudowań szkolnych w Nidau (Szwajcaria) składa się z kilku bu­
dynków parterowych oraz dwóch wielopiętrowych [29], [248]. Jeden z nich, za­
sadniczy budynek szkolny, o wymiarach w planie 29,30 x 29,30 m i w ysokości
17,20 m, zaprojektowano jako mieszaną konstrukcję stalowo-betonową. Statecz­
ność boczną zapewnia centralny trzon żelbetowy. Słupy z rur kwadratowych o boku
152,4 mm zostały rozstawione po obwodzie budynku co 2.44 m. pracując tam po*
nadto jako słupki międzyokienne, a wewnątrz budynku stanowiąc elementy ścian
działowych. W większych salach słupy z rur stoją wewnątrz jako gładkie kolumny-
Stropy i dach wykonano jako żelbetowe z betonu układanego bezpośrednio na bu­
dowie. Aby podwyższyć odporność słupów stalowych w czasie pożaru, rury kwa­
dratowe wypełniono betonem na wysokość wszystkich kondygnacji budynku. Słupy
Przykłady realizacji konstrukcji /. rur 251
stalowe były na budowie spawane doczołowo, a w poziomie każdego stropu za­
opatrzone w głowicę (rys. 5-83), która umożliwiała dobre oparcie stropu i nie utrud­
niała wypełnienia betonem wnętrza rur. W kilku innych budynkach parterowych
zastosowano również rury kwadratowe o boku 152,4 mmjako słupki międzyokienne
lub filary podtrzymujące stropy nad pomieszczeniami o większych powierzchniach.
F ti
w
i
Jul
Rys. 5-83. Połączenie słupa stalow ego ze stropem
żelbetowym [248J
W Austrii zaprojektowano i uruchomiono produkcję seryjną elementów kon­
strukcji nośnej oraz elementów ścian i dachów do budowy szkół do 10 klas, wraz
7 salą gimnastyczną [29], [274]. Jako materiałów konstrukcyjnych użyto rur prosto­
kątnych. kształtowników giętych i blach fałdowych, a jako wypełnienia wełny mi­
neralnej utwardzonej żywicą syntetyczną. Elementy złączne między konstrukcją
nośną a płytami ścian zewnętrznych lub działowych wykonano z kształtowników
giętych. Prefabrykowane szkielety są dostarczane na plac budowy w elementach
długości od 1.70 do 2,55 m przy szerokości 0.425 m i wysokości 3.60 m, a następnie
łączone śrubami. Konstrukcja nośna budynku szkoły jest parterowa. Składa się ze
słupów ścian zewnętrznych i wewnętrznych oraz rygli stropodachu wykonanego
7 blach fałdowych ocieplonych. Wszystkie elementy szkieletu i płyt ściennych lub
dachowych są ocynkowane na gorąco. Budynek szkoły 10-klasowej ma powierzch­
nię 930 n r. Na 1 n r obiektu zużyto 69 kg stali, co w związku z wykorzystaniem
nietalu do wykonania konstrukcji nośnej oraz płyt ściennych i dachowych nic jest
wielkością zbyt dużą. Budowa szkoły trwa (od chwili złożenia zamówienia) 7 mie-
S|ęcy, przy czym jest zapewniona swoboda użytkowania, przebudowy i demontażu.
252 Projektowanie elementów i konstrukcji
W Wielkiej Brytanii rury prostokątne są stosowane do budowy sal gimna­
stycznych lub hallów (sal zebrań) w szkołach podstawowych. Przykładem może
być sala w County o wymiarach w planie 17.40 x 12,00 m i wysokości od 5,30 do
6,50 m. Wiązary kratowe z rur kwadratowych opierają się na słupach rurowych
rozstawionych co 3.00 m. Konstrukcja stalowa jest nieosłonięta, stanowiąc archi­
tektoniczny akcent wnętrza [29], [248].
Duński system budowy szkół podstawowych z elementów seryjnie produko­
wanych opiera się całkowicie na zastosowaniu rur prostokątnych do szkieletu no­
śnego. Konstrukcja stalowa jest malowana i pozostawiona jako widoczna [29].
W Australii mała gęstość zaludnienia na rozległych terenach powoduje koniecz­
ność budowy szkół w sposób zupełnie odmienny od tych rozwiązań techniczno-
-organizacyjnych, które są znane w liuropie. Buduje się sale szkolne całkowicie pre­
fabrykowane, a budynek szkolny jest wznoszony metodą dołączania kolejnych sek­
cji przestrzennych. Główne elementy nośne są wykonywane z rur 152,4 x 76,2 mm
dla klas o wymiarach w planie 7,30 x 7,30 m z przedsionkiem 7,30 x 2,50 m [29].
Spośród wielu propozycji rozwiązań konstrukcji dworca autobusowego Strat­
ford we wschodnim Londynie [186] wybrano stalową konstrukcję z przekryciem
namiotowym (rys. 5-84), przede wszystkim z. uwagi na jej lekkość kontrastującą
z „ciężkim” i „ciemnym" otoczeniem. Kierowano się także pewnymi przesłanka­
mi związanymi z reklamą, gdyż i takie możliwości dostrzeżono w nowoczesnej,
dość charakterystycznej budowli. Awangardowa w formie bryła dworca ma za-
Rys. 5-84. Dw orzec autobusowy w Stratford w e wschodnim Londynie [186]
Przykłady realizacji konstrukcji z rur 253
chęcać potencjalnych pasażerów do korzystania z komunikacji autobusowej. Sta­
lowa konstrukcja obiektu tworzy szkielet dwudziestodwuprzęsłowego przekrycia
namiotowego. W celu zminimalizowania kosztów inwestycji zaprojektowano jed­
nakowe wymiary wszystkich przęseł. Mimo tego że część konstrukcji stalowej
jest ukryta pod materiałem przekrycia, w słoneczny dzień jej cień tworzy na tkani­
nie namiotu ruchome wzory, które przemieszczają się wraz z przesuwającym się
po niebie słońcem. Tkanina na obwodzie jest zabezpieczona stalową liną moco­
waną do głównej konstrukcji jachtowymi nierdzewnymi łącznikami.
Konstrukcję portu lotniczego im. Charles 'a de G aulle'a w Paryżu [186] zdo­
minowały dwie powierzchnie utworzone przez szklany dach i sprężone rurowe
elementy kształtujące spodnią stronę belek głównych (rys. 5-85). Boczne kon­
strukcje fasad są niezależne od konstrukcji głównej i opierają się na wsporniko­
wych masztach. Pylonowe słupy konstrukcji głównej, opierające się na central­
nych betonowych filarach, podtrzymują poprzeczne belki w kształcie „croissan-
tów”. W kierunku podłużnym słupy tworzą wachlarzowaty system zakończony
zastrzałami i odciągami. Poprzeczną stateczność konstrukcji zapewniają krzy­
żujące się stężenia znajdujące się między równoległymi słupami tworzącymi
ramy portalowe. Główne belki nośne, długości 47,5 m, są oparte na zespołach
słupów i elementach wspornikowych. Każda belka składa się z górnej rozciąga­
nej powłoki i dolnej belki Vierendeela połączonych pionowymi elementami ru­
rowymi i ukośnymi ściągami. Zakończenia belek połączono z fundamentem pio­
nowymi ściągami.
Rys. 5-85. Konstrukcja Portu Lotni­
czego im . C h a rles a de
G aulle a w Paryżu [186].
F o l P aul Maurer
254 Projektowanie elementów i konstrukcji
5.6.4. Hangary, wiaty'
W Hatfield (Wielka Brytania) wybudowano hangar o powierzchni 4280 n r (rys.
5-86) [25], [262], którego konstrukcję główną stanowi dwuprzęsłowy podciąg
nadbramowy długości 91,54 m oraz dwuprzegubowe łuki zc ściągiem o rozpięto­
ści 46,8 m, rozstawione co 9,15 m. Cała konstrukcja dachowa, to jest podciąg,
łuki. płatwie i stężenia, została wykonana z rur. Tylko na ściąg, wieszaki i słupy
zastosowano stal kształtową. Wysokość bramy 12,8 m. Kratowe płatwie ułożono
na pasie górnym łuku w odstępach co 1,8 m. Podciąg nadbramowy jest wyniesio­
ny na zewnątrz dachu. Luki spoczywają z jednej strony na podciągu, z drugiej zaś
na słupach w kształcie kozła.
Rvs. 5-86. H angar pod I ondynem
|2621
W Niemczech wybudowano hangar o powierzchni 6410 m2 [25], [103], któ­
rego zasadnicze elementy konstrukcji dachowej są sprężone (rys. 5-87). Podciąg
Rys. 5-87. Hangar o konstrukcji sprężonej wybudowany w Niemczech [ 103]: a) widok od strony bramy, b) przekrój
podłużny, c) przekrój poprzeczny; /- podciąg. 2 - wiązar. 3 - płatew. 4 - oszklenie. 5 - eternit, 6 - pły*3
żelbetowa. 7 - sześć lin sprężających, K - cztery liny sprężające. 9 - cięgno sprężające z trzech prętów
0 26 mm. 10 - konstrukcja bramy
Przykłady realizacji konstrukcji z rur 255
nadbramowy o rozpiętości ok. 110 m wykonano jako czteropasowy o przekroju
poprzecznym zbliżonym do trójkąta. Dwa komplety lin mają trasę łamaną. Na
podciągu oraz na ścianie tylnej spoczywają trójpasowe wiązary kratowe, sprężone
linami wzdłuż pasa dolnego. Między wiązarami ułożono płatwie z podwieszony­
mi ściągami. Pasma oszklenia leżą w dolnych częściach płatwi. Projekt konstruk­
cji wybrano na podstawie konkursu. Na wykonanie 1 n r konstrukcji dachu, belek
do lekkich suw nic oraz obudowy zużyto 70 kg stali. W porównaniu z innym pro­
jektem konkursowym zaoszczędzono ok. 40% stali.
Na lotnisku Fiumicino pod Rzymem wykonano hangar o powierzchni 12 480 m2
[25]. [255] (rys. 5-88). Aby umożliwić garażowanie samolotów lub dokonywanie
napraw pod dachem, wybrano układ, w którym od strony bramy, na długości 240 m,
nie zastosowano żadnego słupa. Ustrojem głównym jest kratowa rama o jednym
słupie z dużym wspornikiem. Układ jest stateczny dzięki wprowadzeniu cięgna
rozciąganego o linii łamanej powiązanego z ustrojem nośnym pionową i poziomą
rozporą kratową. Ramy główne o czterech pasach rozstawiono co 7,90 m. Do wspor­
ników ramy podwieszone są dwie suwnice - każda o udźwigu 5 Mg. Między słu­
pem ramy a cięgnem wzniesiono dw ukondygnacyjny budynek o konstrukcji żel­
betowej niezależnej od konstrukcji stalowej hangaru. Stateczność w kierunku
podłużnym uzyskano, stosując tężniki poziome, pionowe i połaciowe między słu­
pami, rozporami pionowymi oraz wspornikami. Szczegóły dwóch węzłów przed­
stawiono na rys. 5-89 i 5-90.
e]
D -0
>. 5-88. Schem at układu konstrukcyjnego hangaru
pod Rzymem [255]: a) przekrój poprzecz­
ny, b) fragment przekroju podłużnego, c) frag­
m ent w idoku z góry, d) fragm ent w idoku
z góry na konstrukcję w poziom ie pasa dol­
nego; / - pionow y w iązar podłużny, 2 - po­
ziom y tężnik podłużny, J - rozpora piono­
wa, 4 - cięgno, 5 - dźw igar nadbram owy,
6 - tężniki pionow e wsporników. 7 - tężnik
połaciowy. X - w iatrownica
256 Projektowanie elementów i konstrukcji
Rys. 5-89. W ęzeł naroża ustroju głów nego ramy wraz z przylegającym i fragmentami rozpory pionowej i po­
ziomej [255]
Schem at
Wielopoziomowy parking o konstrukcji stalowej (rys. 5-91) wzniesiono przy
międzynarodowym dworcu lotniczym Warszawa Okęcie 2 [200]. Podstawową
konstrukcję nośną stanowi przegubowy układ belek i podciągów współpracują­
cych z żelbetową płytą nośną. Jako stropy zastosowano prefabrykowane płyty gru­
bości 4,5 cm zmonolityzowane warstwą nadbetonu grubości 13 cm. Belki i pod-
Przyklady realizacji konstrukcji z rur 257
ciągi wspierają się przegubowo na słupach o przekrojach rurowych, rozstawio­
nych na siatce 7,8 x 7,8 m. Słupy w części parkingowej wykonano jako rurowe,
stalowo-betonowe o średnicy 273 mm. Słupy obwodowe o średnicy 244 mm są
dwugałęziowe, natomiast słupy podhotelowe parkingu rurowe, stalowo-betonowe
o średnicy 508 mm. Głowice słupów parkingu powiązano rusztem z belek stalo­
wych wysokości od 1,5 do 1,8 m.
Rys. 5-91. Parking sam ochodow y na
dw orcu lotniczym Okęcie
[200]
Wiatę z możliwością obudowy jak dla garażu zaprojektowano o układzie
nośnym wiązarowo-słupowym (rys. 5-92) [29]. Słupy z rur prostokątnych, które
spawano z giętych ccowników, rozstawiono co 6,90 m. Wymiary głównych ele­
mentów konstrukcji dostosowano do życzeń użytkownika, który określił, że bu­
dynek będzie pełnił funkcję garażu dla samochodów ciężarowych. Wiązar dacho­
wy zaprojektowano z giętych kształtowników o profilu ceowym lub prostokąt­
nym. Na pasy przewidziano kształtowniki o profilu otwartym, natomiast na słupki
i większość krzyżulców rury 80 x 85 x 5, 80 x 50 x 4 lub 80 x 40 x 2 mm. które
uzyskiwano, spawając gięte ceowniki. Dla tegoż budynku zaprojektowano krato­
wą płatew o rozpiętości 6,90 m, w której zastosowano oprócz giętych ceowników
również rury 60 x 40 x 2 mm.
258 Projektowanie elementów i konstrukcji Przykłady realizacji konstrukcji z rur 259

Wiaty, które można częściowo lub całkowicie obudować ścianami, są często sto­
sowane w Polsce. Konstrukcję nośną stanowi tu rama bezprzegubowa o pełnościen-
nych słupach z rur prostokątnych 270 x 160 x 5 mm i kratowej rozporze z prętów
/ \ 'ł
/ 5 \
2 * 310=60, ] 3.0 [2.90=60 3.0l
o profilu zamkniętym lub otwartym. Na pasy górne stosuje się rury 64 x 60 x 2,5-3 mm,
natomiast na pasy dolne rury 50 x 50 x 2,5-K3,5 mm. Rury krzyżulców mają stałą
wysokość 50 mm, równą szerokości pasa dolnego, zmienną szerokość (45, 30 lub
20 mm) i ścianki grubości 3,5, 3,0 lub 2,5 mm. Drugorzędne słupki rozpory zapro­
jektowano z kątownika 32 x 32 x 2,5 mm. Rama składa się z czterech zasadniczych 2x45=90
elementów wysyłkowych (2 słupy i 2 połówki rozpory) oraz dwóch uzupełniają­
cych, przyokapowych zastrzałów. Wszystkie połączenia montażowe przewidziano
na śruby, z tym że pas dolny rozpory ze słupem został połączony na jeden bolec.
Wszystkie pręty o zamkniętym profilu powstają w wyniku spawania w osłonie CO,
dwóch ceowników' giętych na zimno, ze względu na brak odpowiednich kształtow­
ników produkowanych w krajowych ciągamiach. W węzłach dolnych składane rury Rys. 5-94. Szeregi w ym iarowe konstrukcji rozbieralnych stosowanych w Rumunii
o wspólnym wymiarze 50 mm łączono bezpośrednio spoinami pachwinowymi lub
czołowymi, wypełniając szczelinę utworzoną wskutek istnienia wyokrąglonych na­ We Włoszech do budowy hal o niedużej rozpiętości i różnym przeznacze­
roży rur pasa dolnego. Natomiast w węzłach górnych zastosowano rury szerokości niu produkuje się seryjnie wiązary dachowe, w których pasy wiązarów i płatwie
60 mm, aby zapobiec lokalnemu, przedwczesnemu wygięciu pasów górnych. Płatwie są wykonane z rur prostokątnych, natomiast krzyżulce z rur kolistych. Wiązary
jednoprzęsłowe mają przekrój 120 x 65 x 3,0 mm. Konstrukcję zaprojektowano różnią się sposobem przymocowania krzyżulców do pasów (rys. 5-95 i 5-96).
zakładając, że jej montaż może być prowadzony przez brygady złożone z robotni­
ków przyuczonych do zawodu, operujących prymitywnymi narzędziami. Miało to
wpływ na rozwiązanie połączeń montażowych oraz przyjęty sposób osadzania słu­
pów w fundamentach. Zużycie stali wyniosło 20 kg/m2 konstrukcji.
W Rumunii są stosowane typowe elementy (rys. 5-93), wykonane z rur kwa­
dratowych o wymiarach 50 x 50 x 3 lub 50 x 50 x 2 oraz 35 x 35 x 2 mm lub 20 x
20 x 2 mm [29]. Z trzech typowych elementów składa się nośną konstrukcję ram
kratowych według szeregów wymiarowych (rys. 5-94). Ramy mają zastosowanie
do budowy wiat, magazynów lub warsztatów. Na rysunku 5-94 linią przerywaną
oznaczono słupy, których dodanie pozwala zmienić halę ze wspornikami w bu­
dynki kilkunawowe. Na płatwie stosuje się profil rurowy 100 x 100 x 3 mm. Na
obudowę przewidziano płyty fałdowe (dawniej eternit falisty). nr

Rys. 5-93. Składowe elementy

do budowy rozbie­
ralnych ram krato­
wych
260 Projektowanie elementów i konstrukcji Przykłady realizacji konstrukcji z rur 261

Rys. 5-96 Węzły wiązara o połą­ Q 7 |V l9 tm m ) o75"M9imm)

czeniach spawanych

Pokrycie dachowe przyjęto z eternitu ułożonego na płatwiach rozmieszczonych

gęsto, również między węzłami wiązarów. Wówczas pasy górne są zginane. Ten
fakt, jak i prostota wykonania węzłów to główne przyczyny zastosowania rur
prostokątnych [29].
Inny przykład użycia rur kwadratowych do wznoszenia konstrukcji budyn­
ków o różnym przeznaczeniu stanowi systemu USM, stosowany w Niemczech.
Rys. 5-97. Schem at konstrukcji pom ostu na lotnisku pod Londynem [44]: a) fragment rzutu, b) przekrój po­
przeczny; / - połączenia spaw ane na placu budowy, 2 - połączenia na śruby. 3 - drewniana poręcz,
5.6.5. Kładki i pomosty 4 - prefabrykow any chodnik żelbetowy

Na lotnisku pod Londynem wybudowano pomost łączący pawilon królewski z bu­

dynkiem dworca lotniczego [25], [44] (rys. 5-97). Pomost ma 26,535 m długości
i 7,35 m szerokości. Konstrukcja kratowa wysokości 1,8 m podtrzymuje dwa chod­
niki pomostu, wykonane z prefabrykowanych płyt żelbetowych. Połączenia rur
w węzłach są spawane. Styki wykonano jako spawane lub na śruby (rys. 5-98).
Pomost został zmontowany na poziomie terenu, a następnie w ciągu 2 godzin pod­
niesiony na żądaną wysokość za pomocą dwóch dźwigów.
Na rysunku 5-99 przedstawiono kładkę dla pieszych, której konstrukcję stano­
wi trójpasowa kratownica sprężona [25], [ 102]. Płyta żelbetowa chodnika współpra­
cująca z pasami górnymi spełnia równocześnie rolę pomostu oraz tężnika wiatrowe­
go. Wysokość kratownicy wynosi tylko 1,20 m, co stanowi 1/25 jej rozpiętości.
Szerokość płyty pomostowej 1,60 m. W tej konstrukcji naprężenia spowodowane
skręcaniem są bardzo małe. Cięgna sprężające z pięciu prętów o średnicy 26 mm, ze
stali o wytrzymałości doraźnej 1050 MPa, poprowadzono wewnątrz rury pasa dol­
nego. Zastosowano zakotwienia śrubowe. W związku z tym cięgna na końcach po­ Rys. 5-98. Szczegóły połączeń pom ostu [44]: a) połączenie na śruby, b) połączenie spawane, c) podpora po-
grubiono do średnicy 54 mm. W tym pogrubieniu znajdują się nacięcia gwintu. mostu; / - spoina czołowa, 2 - odcinek rury, 3 - spoina pachw inowa
262 Projektowanie elementów i konstrukcji
Rys. 5-99. K ładka dla pieszych o konstrukcji sprężonej [102]: a) widok boczny, b) przekrój pasa dolnego.
c) przekrój pasa górnego; 1 - cięgna sprężające, 2 - pierścień nawalcowany na pręcie, 3 - płyta
żelbetowa, 4 - słupek balustrady
Rury o przekroju okrągłym lub prostokątnym są często stosowane do budo­
wy konstrukcji kładek lub wiaduktów z jednym dźwigarem głównym. W takim
rozwiązaniu [25], [132] pomost może być umieszczony z obu albo tylko z jed­
nej strony dźwigara głównego (rys. 5-100). Użycie rur okrągłych w tym przy­
Rys. 5-100.
K ładka z je d n y m dźw igarem
głównym [132]
Przy kłady realizacji konstrukcji z rur 263
padku było jak najbardziej celowe, gdyż moment skręcający wywołuje w koli­
stych przekrojach najmniejsze naprężenia. Ustrój nośny zaprojektowano jako bel­
kę Langera. Kładkę zaprojektowano o rozpiętości 36,5 m.
Przykładem wykorzystania elementów rurowych do wykonania łuku rów­
noważącego oddziaływanie przęseł jest kładka dla pieszych (Merchants Bridge)
[185] wzniesiona u zbiegu dwóch kanałów Bridgewater i Rochdale w Castlefield
(Wielka Brytania) (rys. 5-101). Składa się ona ze stalowej płyty pomostu grubo­
ści 400 mm wykonanej w postaci rusztu długości całkowitej 65 m i rozpiętości
między podporami 38,2 m. Warunki terenowe oraz chęć dostosowania się do
przebiegu dotychczasowej trasy dla pieszych wymusiły na projektantach przy­
jęcie linii mostu w postaci łuku, co zdecydowało o estetyce i otwartości prze­
strzennej konstrukcji. Ze względu na podatność przekroju na skręcanie płytę
pomostu usztywniono, wykorzystując do tego celu ustrój łuku opartego o po­
most. Pochylając łuk w kierunku od pomostu, zrównoważono jego oddziaływa­
nie; w ten sposób otrzymano dw'a niezależne, lecz współpracujące ze sobą przy
przenoszeniu obciążeń elementy konstrukcji. Podporę mostu od strony zachod­
niej ukształtowano w ten sposób, by stanowiła ona podparcie zarówno dla płyty
pomostu, jak i dla konstrukcji łuku. Względy estetyczne spowodowały, że wy­
konano j ą w fonnie stalowego wspornika charakterem odpowiadającego krzy-
wiźnie łuku. Podporę tę uzupełnia smukły słup odlany ze staliwa, który stano­
wiąc oparcie dla ramienia wspornika przenosi większą cześć obciążenia piono­
wego, przypadającego na podporę.
Rys. 5-101. K ładka dla pieszy ch
(M e rc h a n ts B rid g e)
w Castlefield [ 185]
Podobnego typu kładkę dla pieszych wykonano w Bedford w Wielkiej Bryta­
nii (rys. 5-102) [231], Konstrukcję nośną stanowią dwa łuki. do których podwie­
szona jest płyta pomostu. Łuki wykonane z rur o przekroju okrągłym i odchylone
na zewnątrz pomostu kładki pod kątem 45° przypominają skrzydła motyla. Dolne
końce łuków są zamocowane po obu stronach rzeki w specjalnie ukształtowanych
stopach fundamentowych.
Na przedmieściach Madrytu, nad autostradą, zbudowano 5 kładek o takiej
samej konstrukcji (rys. 5-103), lecz o różnych rozpiętościach: 32,6, 34,0, 37,6,
264 Projektowanie elementów i konstrukcji Przykłady realizacji konstrukcji z rur 265

40,8 oraz 41,3 m [29], [199], Głównym elementem nośnym jest rama dwuprzegu-
bowa o zamkniętych, trapezowych przekrojach rozpory i słupów. Rozpora miała
Rys. 5-102. Kładka dla pieszych w Bedford w Wielkiej Brytanii [231]. Fot. Alan Williams
przekrój zmienny na długości pręta, gdyż środnik w przypadku dwóch pierwszych
kładek miał wysokość 800 mm przy słupach i 650 mm w środku, a w przypadku
pozostałych trzech odpowiednio 1000 i 850 mm. Pasy miały stałą szerokość: dol­
ny 776, a gómy 850 mm. Przyjęto grubość środników 12, a pasów 15 mm. Rozpo­
ry usztywniono przeponami co 1200 mm, w których wykonano otwory o średnicy
450 mm. Środniki słupów miały zmienną wysokość od 800 do 400 mm, a pasy
stałą szerokość 776 mm. Grubość blach przyjęto jak dla rozpory. Pochylnie dla
wózków dziecięcych i rowerzystów opierają się na słupach z rur kolistych. Płyta
kładki została ułożona na poprzecznicach z dwóch ceowników 160 zespawanych
w przekrój prostokątny. Bariery wykonano z kształtowników giętych o przekroju
zamkniętym. Schody zaprojektowano w podobny sposób jak pochylnie.
Kładka nad rzeką Almond (Wielka Brytania) jest pomostem podwieszonym
do podpory ramowej (rys. 5-104) w kształcie litery A i spoczywającym na koń­
cach na blokach fundamentowych [29], [212], Słup ramowy wykonano z rur kwa­
dratowych 254 x 254 x 9,5 mm, a jego poprzeczkę z rur 203,2 x 203,2 x 6,3 mm.
Liny mają średnice 20 i 32 mm. Pomost rozpiętości 40,80 m oraz szerokości 1,50 m
wykonano z rur kwadratowych o wymiarach przekroju od 127 x 127 x 3,5 do
177,8 x 177,8 x 9,5 mm. Elementy kładki wytwarzano w odcinkach długości 10,00 m
i spawano na placu budowy.

5.6.6. Estakady
Estakada (rys. 5-105) stanowi nośną konstrukcję korytarza przeznaczonego na
Rys. 5-103. Kładka dla pieszych na przedm ieściach Madrytu [199] dojście nad torami kolejowymi do terenów wystawowych w Kolonii (Niemcy).
266 Projektowanie elementów i konstrukcji
Pasy dźw igarów głównych wykonano z dw uteow ników szerokostopow ych,
a krzyżulce z rur o średnicy 216 mm. Przyjęto rury jednakow e na wszystkie krzy-
żulce, kierując się względami estetycznymi. Płaszczyzny krzyżulców były oszklo­
ne. Rury krzyżulców łączono z dwuteownikami na mimośrodach ujemnych, tak
aby uzyskać wzajemne nakładanie się rur. Pomost estakady stanowi płyta żelbe­
towa współpracująca z pasami dolnymi kratownic [25].
Rys. 5-105. Estakada nad torami kolejowymi: a) widok z boku. b) widok z góry
Przykład innej estakady nad ulicą o ruchu głównym, łączącej dwa budynki
produkcyjne, przedstawiono na rys. 5-106 [25], [67]. Estakada ma pełnić funkcję
ciągu komunikacyjnego dla ludzi i wózków elektrycznych. Rozpiętość dźwiga­
rów głównych, rozstawionych co 2,40 m, jest równa 20,20 oraz 10,10 m. Słup
wysokości 8,20 m wykonano również z rur.
Rys. 5-106. Estakada nad główną
ulicą miejską [67]
5.6.7. Mosty
Konstrukcje rurowe z racji swych cech statycznych i konstrukcyjnych często są
stosowane jako elementy mostów, kładek dla pieszych itp. Po 8 latach gorących
dyskusji, w uroczym rezerwacie Severn Gorge w hrabstwie Shropshire w Wicl-
Przyklady realizacji konstrukcji z rur 267
kiej Brytanii wzniesiono wiszący most drogowy Jackfield Bridge, który to obiekt
stał się przykładem mistrzowskiego wykorzystania rur jako elementów pylonu
podtrzymującego przęsła mostu (rys. 5-107) [186], Stosownie do zasad ochrony
środowiska naturalnego na terenie zalewowym wybór konstrukcji składającej się
z jednego pylonu, stanowiącego zamocowanie dla ośmiu kabli podtrzymujących
przęsło mostu, wydawał się być jedynym logicznym rozwiązaniem. Dzięki temu
uzyskano płytę pomostu bardzo małej grubości, a co za tym idzie zminimalizowa­
no niebezpieczeństwo zalewania konstrukcji przez wezbraną falę. Most Jackfield
Bridge jest wąski, z dwoma ciasnymi łukami łączącymi go z gęsto wijącym się
systemem dróg leżących na tym górskim terenie. Jego nośność całkowita 17 Mg
jest dostosowana do ruchu samochodów osobowych i ma na celu zniechęcenie
użytkowników cięższych pojazdów do poruszania się po tym pięknym krajobra­
zowo i unikalnym pod względem przyrodniczym obszarze. Konstrukcję mostu
tworzy pylon wysokości 70 m, składający się z dwóch rur stalowych o dużej średni­
cy, zespolona, stalowo-betonowa płyta pomostu grubości 70 cm i rozpiętości 60 m
oraz cztery pary lin stalowych o średnicy 96 mm podtrzymujących płytę pomostu,
zrównoważonych przez odciągi zakotwione w południowym przyczółku mostu.
Prace przy budowie mostu trwały 16 miesięcy, a całkowity koszt inwestycji za­
mknął się kwotą 1,8 min funtów brytyjskich.
Rys. 5-107. M ost Jackificld Bridge
w Wielkiej Brytanii 1186].
Fot. K. Westwood
Na zachodnim wybrzeżu Szwecji wybudowano most lukowy nad fiordem
Askeró (rys. 5-108) rozpiętości 278,036 m i wyniosłości w zworniku 40,524 m
[25], [124], Jezdnia położona jest 47,1 m nad średnim poziomem wody. Należało
przyjąć taki ustrój mostu, aby istniała możliwość przepływania statków żaglo­
wych szerokości 50 i wysokości 40 m. Z obu stron mostu dochodzą wiadukty.
Jezdnia na moście ma szerokość 7,5 m, natomiast na wiaduktach 7,0 m. Ustrój
główny mostu z jazdą górą wykonano z rur o dużej średnicy, natomiast wiadukty
jako belki z betonu sprężonego. Łuk składa się z dwóch rur rozstawionych co
268 Projektowanie elementów i konstrukcji
8,7 m, powiązanych pionowymi przeponami oraz kratową wiatrownicą leżącą w osi
luku. Rury o średnicy 3,8 m zaprojektowano z blach grubości 14-22 mm. Ich ścianki
są stężone pierścieniowymi żebrami. Ze względów transportowych rury podzielo­
no na odcinki długości 9,10 m. Rury są spawane, a styki montażowe - nitowane.
Konstrukcja jezdni opiera się na słupach z rur o średnicy 146 mm i ze ściankami
grubości 5,5 mm oraz z rur o średnicy 133 mm i ze ściankami grubości 5 mm.
Konstrukcję jezdni stanowi szkielet stalowy (podłużnice i poprzecznice) oraz pły­
ta żebrowa. Skrajne słupy jezdni oraz słupy wiaduktów są żelbetowe.
Rys. 5-108. M o st n a d fio rd em
Askeró [124]
W Niemczech, między Frankfurtem a Offenbach, nad rzeką Men wybudowa­
no most łukowy z jazdą dołem (rys. 5-109) rozpiętości 220 m. wyniosłości w zwor­
niku 26,0 m [25], [123] i łącznej szerokości (pasma jezdne w dwóch kierunkach
oraz chodnik) 35,74 m. Ustrój nośny stanowią dwa niezależne łuki, do których
Rys. 5-109. M ost nad rzeka. Men [123]
podwieszony jest szkielet jezdni. Każdy łuk składa się z dwóch rur, rozstawio­
nych co 3,0 m oraz połączonych przeponą leżącą w osi łuku. Rury zaprojektowa­
ne z blach stałej grubości 20 mm mają średnicę wewnętrzną 2,0 m. Przepona
z blachy grubości 10 mm przyspawana jest do rur. Rury od środka są stężone
pierścieniowymi żebrami. Każdy łuk jest ustrojem niezależnym pod względem
przenoszenia obciążenia od parcia wiatru. Konstrukcja łuków jest spawana. Złą­
cza montażowe są spawane doczołowo (14 styków) oraz łączone na śruby sprę­
żające (7 styków). Konstrukcja jezdni jest podwieszona w odstępach co 10 m na
Przykłady realizacji konstrukcji z rur 269
wieszakach o przekroju dwuteowym. Szkielet jezdni wykonano w postaci rusztu
podłużnie i poprzecznie, na którym spoczywa płyta ortotropowa. Montaż łuku
odbywał się odcinkami długości 20 m.
5.6.8. Kopuły
Dwupiętrowy budynek wystawowy o konstrukcji żelbetowej na terenie targów mię­
dzynarodowych w Brnie (w Czechach) [25], [155] w rzucie ma kształt pierścienia
kołowego. Na obiekcie wspiera się kopuła z rur o średnicy dolnego pierścienia
93,5 m (rys. 5-110). Kratownicę kopuły ukształtowano w postaci siatki trzech prze­
cinających się linii w kształcie okręgu, biegnących między pierścieniem podporo­
wym. W ten sposób uzyskano siatkę trójkątną, opisującą odcinek kuli.
\
Rys. 5-110. Kopula pawilonu w ystawowego na terenie międzynarodowych targów w Brnie [155]
Rurom południkowym i równoleżnikowym krzywiznę nadano w wytwórni. Ich
styki czołowe wykonywano w czasie budowy. Przygotowane pręty układano w prze­
widzianym położeniu, tak że w węzłach kratownicy powstały trzy warstwy rur. Ta­
kie złącze mimośrodowe połączono z zastosowaniem blach węzłowych w postaci
chomąt oraz na śruby. Pokrycie kopuły wykonano ze szkła na świetliku oraz w pasie
położonym w pobliżu pierścienia podporowego. Pozostałą powierzchnię pokryto
blachą aluminiową. Ogólnie zużyto 33 kg stali na 1 m2 rzutu poziomego kopuły.
We Francji są rozpowszechnione kopuły z rur systemu Du Château (rys. 5-111),
których kratownice tworzy się z sześcioboków foremnych, pokrywających po­
wierzchnie powłoki w sposób regularny i zupełny [25], [84], W przypadku po­
włoki dość płaskiej różnice między czaszą a powierzchnią w nią wpisaną będą
nieznaczne. Jeśli pierścień podporowy przejmuje siły rozporowe, to układ kra­
townicy jest przestrzennie stateczny, wielokrotnie statycznie niewyznaczalny.
Kopułę tego rodzaju o średnicy dolnego pierścienia 42 m zastosowano w budynku
270 Projektowanie elementów i konstrukcji Przykłady realizacji konstrukcji z rur 271

centrali elektrycznej. Promień czaszy wynosi 40 m. Wszystkie pręty są jednako­
wej długości 2 m. Kopułę wykonano, wprowadzając specjalne prefabrykowane
złącze. Ten system konstrukcyjny znalazł zastosowanie w' wielu typach powłok,
np. siatkowych, beczkowych, walcowych, a także w elementach płaskich (kratow­
nice dachowe) lub przestrzennych czy masztowych.
c)
Kopułę - pełniącą funkcję dachu wiszącego pawilonu wystawowego - wy­
sokości 50 m i o średnicy 400 m podwieszono do 12 masztów za pośrednictwem
sieci kabli i odciągów łącznej długości 70 km. Budowla jest największą tego
rodzaju konstrukcją, jaką dotąd zaprojektowano - ponad dwukrotnie większą
niż największa z dotychczas wzniesionych. Ponieważ w elementach ustroju wy­
stępują wyłącznie siły rozciągające, jest on niezwykle efektywny. Łączny ciężar
konstrukcji jest mniejszy niż ciężar powietrza wypełniającego przykrytą prze­
zeń przestrzeń. Zaprojektowano dwa niezależne układy, z których jeden stabili­
zuje maszty w ich położeniu, a drugi podtrzymuje pokrycie i elementy wyposa­
żenia. Pozwala to na łatwiejszy montaż, demontaż lub ewentualną wymianę płyt
pokrycia. Pojedynczy maszt jest ustabilizowany zestawem lin i odciągów. Spo­
śród nich 29 lin jest przymocowanych do głowicy masztu, a 18 do jego podsta­
wy. Podstawę masztów stanowią stalowe ostrosłupy wysokości 10 m wykonane
z rur okrągłych, na których szczycie umieszczono typowe łożyska mostowe.
Trzon masztów (rys. 5-113) zaprojektowano z połączonych ze sobą (na planie
ośmiokąta foremnego) bezprzekątniowych belek Vierendeela, w których pasy
wykonano z rur okrągłych, natomiast słupki z rur prostokątnych. Konstrukcja
trzonu jest zaprojektowana tak, aby przede wszystkim zapewnić przeniesienie
momentów zginających od ciężaru własnego masztu, powstających w trzonie
podczas jego ustawiania. Przyjęcie takiego kształtu ma na celu zapobieżenie
trwałemu wygięciu masztu o masie ponad 95 Mg podczas jego podnoszenia do
właściwej pozycji. Każda z sześciu identycznych sekcji składających się na maszt,

Rys. 5-11 i. Schem at kopuły system u Du Château [84]: a) widok z boku. b) widok z góry. c) elem ent sześcio-
boku foremnego

Przykładem zastosowania rur prostokątnych mogą być maszty wysokości 90 m

wykonane z rur i stanowiące podpory kopuły. Konstrukcje takie wzniesiono nad
Tamizą w dzielnicy Londynu Greenwich (rys. 5-112) [206],

Rys. 5-113. M aszt pod trzy m u jący

kopulę hali w ystaw o­
wej w Greenwich [206].
Rys. 5-112. Kopula hali wystawowej w Greenwich [206] Fot. D avid Jones
272 Projektowanie elementów i konstrukcji Przykłady realizacji konstrukcji z rur 273

wykonanych w wytwórni i spawanych ze sobą podczas montażu, m iała długość 5.6.9. Przekrycia siatkowe i strukturalne
15 m i średnicę 4 m, co pozwalało transportować je na miejsce w sposób bezko­
lizyjny. Maszty wzniesiono, używając jednocześnie dwu dźwigów o udźwigu W Paryżu powstała hala tenisowa (rys. 5-116) w postaci powłoki siatkowej,
600 i 200 Mg. Konstrukcję ustabilizowano aż do czasu, gdy na poziomie terenu spoczywającej bezpośrednio na ławach fundamentowych [25], [169], Konstruk­
zmontowano całą sieć lin i odciągów, a następnie podniesiono je w celu połą­ cja powłoki systemu Du Château składa się z rur jednakowej długości łączonych
w węzłach za pomocą specjalnych łączników. Ściany pionowe na szkielecie stalo­
czenia z masztami.
wym oraz dach bezpośrednio na konstrukcji pokryto powłoką z tkaniny przepusz­
Jednym z najbardziej znanych obiektów jest kopuła wybudowana w ogrodzie
czającej światło. Takie zestawienie konstrukcji stalowej i pokrycia z tworzywa
zoologicznym w Rzymie przeznaczona na wolierę dla ptaków (rys. 5-114) [25],
sztucznego podkreśla lekkość dachu i stanowi przykład estetycznie zaprojekto­
[ 152], Kopuła o średnicy 22 m ma 20 m wysokości. Wykonana została z rur o śred­
wanego wnętrza.
nicy zewnętrznej 80 mm ze ściankami grubości 3 mm. Całkowita masa konstruk­
cji 18 Mg.

Rys. 5-114 Kopula w ogrodzie zoo­

logicznym w Rzymie
[152]

W Bolonii (Włochy) nad główną halą Pałacu Sportów wykonano kopułę że­
brową z rur w kształcie zbliżonym do elipsy, o średnicach głównych 68,8 i 62,0 m
(rys. 5-115) [25], [254], W przekroju pionowym kopuła ma kształt paraboli.
W zworniku zastosowano specjalny element, do którego dochodzą żebra. Kształt
tego elementu przyjęto w taki sposób, że dwa typy żeber różnią się tylko długo­
ścią. Kopuła ma 7,0 m wysokości, a słupy, na których spoczywa, 5,30 m.

Rys. 5-116. Hala tenisow a w Paryżu o konstrukcji system u Du Château [167]

Powłoki z rur systemu „Blumfield”, stosowane w Wielkiej Brytanii, spoczy­

wają na kratowych przeponach pośrednich i na przeponach czołowych [25], [167].
Przykład konstrukcji wzniesionej w Crawley w Wielkiej Brytanii przedstawiono
na rys. 5-117. Słupy w takich halach są zwykle żelbetowe. Układ geometryczny
konstrukcji jest całkowicie wzorowany na walcowych powłokach żelbetowych.
Siatka powłoki składa się z szeregu podłużnych elementów, powiązanych wza­
jemnie żebrami poprzecznymi. Szerokość przęsła powłoki wynosi 8 lub 15 m,
Rys. 5-115. K opula Pałacu Spor­
natomiast jego długość od 15 do 40 m. Pokrycie wykonywano zwykle z płyt gazo-
tów w Bolonii [254] betonowych.
 m

274 Projektowanie elementów i konstrukcji Przykłady realizacji konstrukcji z rur 275

usytuowanych pod kątem ok. 18°35' względem płaszczyzny przekroju poprzecz­

nego oraz z dwóch łuków umieszczonych w ścianach szczytowych. Konstruk­
cję podpierającą stanowią słupy żelbetowe, przenoszące głównie siły osiowe.
Przyjęty układ żeber pozwolił na wykonanie wszystkich ich styków w jednako­
wy sposób, a wszystkich łuków sklepienia z jednakowego elementu wielokrot­
nie powtarzanego (rys. 5-119). Elementy montażowe żeber mają ok. 8 m długości
i ciężar 2 kN. W każdym styku przewidziano 8 śrub M l6. W złączach, w których
występuje rozciąganie pod wpływem jednostronnego obciążenia w iatrem, kątow­
niki połączono dodatkowymi spoinami, aby przeciwdziałać luzom złącza na śru­
by. Między żebrami ułożono płatwie w odstępach co 2,5 m. Pokrycie wykonano
z ocynkowanej stalowej blachy fałdowej 100/50/1 mm.

Rys. 5-117. Hala fabryczna w Crawley w Wielkiej Brytanii [167]

Hala stadionu zimowego w Kladnie (Czechy) ma sklepienie walcowe, wy­

konane nad częścią prostokątną obiektu o wymiarach ok. 60 x 60 m (rys. 5-118)
[25], [272], Sklepienie składa się z żebrowych łuków dwuprzegubowych z rur

) Istniejącą trybuna żelbetowa §

¿ Z .K K AAAA!,AAA F

B i* *m m Rys. 5-119. Styki żeber sklepienia hali w Kladnie [272J: a) układ styków, b) rozwiązanie konstrukcyjne styków
■ ; n
\ \ A A\ /vA AA A/• r ^ 1 iID Na rysunku 5-120 przedstawiono przekrycie 400- metrowego pasażu w Stran­
raer Academy (Wielka Brytania) [232], będącego główną drogą komunikacyjną
P M #
V VV V v W v W V V w 1
59.91 ,1A30_^.50o

Rys. 5-120. Przekrycie pasażu w Stranraer Academy

Rys. 5-118. Hala sportowa w Kladnie 1272]: a) rzut, b) widok aksonom etryczny c) przekrój poprzeczny [232]
276 Projektowanie elementów i konstrukcji Przyklady realizacji konstrukcji z rur 277

łączącą salę gimnastyczną, basen i audytorium z salami szkolnymi i pokojami pra­ si się za pom ocą żurawia samochodowego i ustawia na słupach z rur kwadrato­
cowników. Konstrukcję przekrycia pasaży stanowi 15 „stalowych drzew” wyko­ wych 254 x 254 x 6,3 mm. W poziomic fundamentu słupy mają przegub, natomiast
nanych z rur o profilu okrągłym, w skład których wchodzą słupy trzonu oraz dwa z kratownicą dachową są połączone sztywno, tworząc łącznie ramę przestrzenną.
poziomy odgałęzień rozdzielających się w dalszej części na mniejsze elementy. Jcdnąz najpotężniejszych budowli, przekrytą dachem strukturalnym, jest han­
Podpierają one dźwigary kratowe wykonane z rur okrągłych, na których opierają gar na lotnisku Hcathrow pod Londynem [32], [58], [136] zbudowany w 1970 r.
się płatwie i elementy pokrycia. Hangar może pomieścić dwa odrzutowce typu Boeing 747 (tzw. Jumbo Jets). Kon­
Przy budowie pawilonu handlowego w Rouen (Francja) zastosowano po raz strukcja budynku (rys. 5-122) składa się z dwóch części (bloków) strukturalnych.
pierwszy trójpasowe wiązary kratowe o poprzecznym przekroju w kształcie li­ Wyższa z nich jest przeznaczona na pomieszczenie części ogonowych samolotów
tery V [32], [267]. Zarys pawilonu wielobranżowego jest nieregularny (rys. 5-121), i ma wysokość użytkową ok. 28 m, w części niższej zaś poza samolotami znajdują
się cztery kondygnacje pomieszczeń obsługi technicznej łącznej wysokości ok. 16 m.
O
o
£
1fj Część wyższa w planie jest prostokątem o wymiarach 138 x 55 m. Tak dużą po­
wierzchnię przekryto przestrzennym ustrojem prętowym z pasami ukośnie ułożo­
i nymi w stosunku do ścian zewnętrznych. Przekrycie części wyższej oparto na dwóch
podciągach kratowych, przy czym każdy z nich spoczywa na dwóch słupach.
§ ... -
i X □

- - -i
¡o
§ H
1
u o o tłOO 'iao o 1300 1300 1300 1200 1300 O jO O
Rys. 5-121. Schemat pawilonu handlowego w Rouen
5200 6S0Ó
irzoo [267]

co wynika z funkcji budynku, jak też z dążenia architekta, aby wkomponować go

dobrze w istniejącą zabudowę. W budynku przewidziano 44 segmenty dachowe
o wymiarach tylko 13 x 13 m każdy oparte w narożach na słupach. Przyjęto orto­
gonalny układ prętów kratownicy. Przestrzenną konstrukcję utworzono w sposób
następujący. W jednym kierunku układano prefabrykowane kratownice w kszta­
łcie litery V. wysokości 1,20 m z ramionami długości 1,85 m. Kratownice mają
dwa pasy góme z kątowników 50 x 30 x 5 mm. Pasy górne dwóch sąsiednich
kratownic są zwrócone półkami pionowymi do siebie, lecz nie ma przy nich styku
przylgowego, gdyż powstaje szczelina. Te pasy są łączone śrubami za pośrednic­
twem przekładki dystansowej zmiennej grubości, stosownie do zasad tolerancji
wymiarowej całego segmentu. W pobliżu słupów pasy góme mają przekrój wzmoc­
niony (L50 x 50 x 5 mm). W prefabrykowanych kratownicach jeden pas dolny
wykonano z rury' kolistej o średnicy 48,3 mm, a skratowanie między pasami z rur Rys. 5-122. Schem at hangaru na lotnisku H eathrow pod Londynem [58]

kolistych o małych wymiarach (33,7 x 2,6 mm). W pobliżu słupów krzyżulce mają
zwiększony przekrój do 42.4 x 2,9 lub 48,3 x 2,9 mm. Kratownice są przewożone
w stosach w pozycji odwróconej i tak samo składow ane na placu budowy.
W kierunku prostopadłym do długości wiązarów są układane w dolnej i górnej
warstwie dodatkowe pasy z dwóch kątowników, identycznych jak kątowniki pa­
sów wiązarów, i łączone z nimi na śruby. Scalone kratownice przestrzenne podno­
Jeden z podciągów (tzw. belka gzymsowa - rys. 5-123 a) znajduje się w płaszczyź­
nie bram, drugi zaś (tzw. belka grzbietowa - rys. 5-123 b) między częścią wyższą
a niższą dachu. Trzecią płaszczyznę pionową podparcia dachu tworzy trójprzęsłowa
belka tylna, położona nad ścianą oddzielającą hale hangaru od wielokondygnacyj­
nych pomieszczeń technicznych. Cały dach jest wiec podparty w ośmiu punktach.
278 Projektowanie elementów i konstrukcji Przy kłady realizacji konstrukcji z rur 279

Przekrycie strukturalne wraz z podciągami tworzy skomplikowany, prętowy

układ przestrzenny. Szczególnie imponująco wygląda belka grzbietowa. Rozstaw
jej pasów wynosi 14.33 m. Wykonano je z rur kolistych o średnicy 457 mm ze
ściankami grubości 28,5 lub 22,2 mm (stal o granicy plastyczności 457 MPa).
Podciąg ten składa się z dwóch kratownic płaskich oddalonych od siebie o 3,55 m.
Krzyżulce wykonano jako krzyże św. Andrzeja z rur o średnicy 356 mm i różnej
grubości ścianek, zależnie od miejsca usytuowania na długości podciągu. Łączna
masa podciągu wynosi 360 Mg. Belka gzymsowa o masie 305 Mg i rozstawie
pasów 8,23 m została wykonana z takich samych kształtowników jak belka grzbie­
towa. tzn. z dwóch płaskich kratownic oddalonych od siebie o 1,60 m. Rys. 5-124. Układ przestrzenny konstrukcji w Larkspur [20]
Przedstawione rozwiązanie zostało wybrane spośród 10 rozważanych ukła­
dów koncepcyjnych. Okazało się najbardziej opłacalne ekonomicznie oraz - co W porcie Chiba (Japonia) wybudowano hale magazynu cukru surowego [32],
bardzo ważne dzięki zaproponowanemu sposobowi montażu blokowego hangar [ 141 ]. Stalowa konstrukcja przestrzenna typu tarczownicowego składa się w ukła­
oddano do użytku w przewidzianym terminie. dzie poprzecznym z kratowych łuków' trójprzegubowych, wspartych na żelbeto­
wych słupach wysokości 2,30 m. Zarys łuku dostosowano do kąta tarcia wewnętrz­
nego składowanego surowca (rys. 5-125). Przewidziano scalanie na dużych wyso­
kościach (do 30 m) prefabrykatów kratowych o wymiarach 7,20 x 7,50 x 1,50 m,
stanowiących odcinki tarczownicy o przekroju poprzecznym w kształcie litery V
(o grzbiecie fałdy skierowanym kolejno ku dołowi lub ku górze) i zaopatrzonych
w uzupełniające słupki płatwie. Blachy węzłowe z owalnie ukształtowanymi otwo­
rami zostały połączone śrubami o wysokiej wytrzymałości.

Rys. 5-123. Schem aty głównych podciągów hangani na lotnisku lleathrow [58]; a) elewacja i belka gzymso­
wa. b) belka grzbietowa

Ze względów' architektonicznych i konstrukcyjnych interesująco rozw iązano

halę dworcową na przystani żeglugowej w Larkspur nad Zatoką San Francisco
(USA) [20], [32], Aby dobrze w komponować otwartą przestrzeń hali w' krajobraz
zatoki i otaczających ją wzgórz, przyjęto układ strukturalny na planie trójkąta rów­
nobocznego o zewnętrznym wymiarze 58,50 m. Przestrzenną konstrukcję z trze­
ma warstwami pasów podparto w trzech punktach na słupach kratowych o takim
samym wielowarstwowym układzie jak w przypadku dachu grubości 3.00 m (rys.
5-124). Dach hali dworcowej obudowano trójkątnymi świetlikami z pleksiglasu,
umieszczonymi nad każdym oczkiem warstwy górnej. Zaprojektowano też niskie,
przeszklone ściany do ochrony przed wiatrem. Konstrukcje wykonano z rur koli­
stych o średnicy od 75 do 150 mm. Końce prętów spłaszczono i przymocowano
spoinami czołowymi do elementów węzłowych, również zespawanych z trzech Rys. 5-125. Schem at hali magazynu cukru [141]: / - pręty warstwy zewnętrznej, 2 - pręty warstw y we-
blach odpowiednio do kierunków osi prętów. wnętrznej
280 Projektowanie elementów i konstrukcji Przy kłady realizacji konstrukcji z rur 281

Hale targowiska kwiatów w Londynie [32], [131] przykryto dachem struktu­
ralnym o wymiarach w planie 109 x 109 nt. Ciągłą nad słupami kratownicą prze­
strzenną wysokości w osiach warstw zewnętrznych 3,037 m oparto na słupach
zewnętrznych, rozstawionych co 9,92 m, oraz na dziewięciu grupach słupów we­
wnętrznych (po 4 szt. każda) (rys. 5-126).
zewnętrznych w osiowych odstępach 10,50 m, co stanowi 3/2 modułu słupów
zewnętrznych. Prostopadle do nich układano dźwigary drugorzędne o przekroju
poprzecznym w kształcie litery V i grzbiecie fałdy skierowanym ku dołowi. Tak
utworzony ruszt pokryto prefabrykowanymi elementami z tworzywa sztuczne­
go zbrojonego włóknem szklanym, przepuszczającymi światło rozproszone, gdyż
tym prefabrykatom nadano postać odwróconych ku dołowi ściętych ostrosłu­
pów (wiader). Konstrukcję dachową wykonano całkowicie z rur prostokątnych
i kwadratowych (rys. 5-127). Obciążenia poziome od wiatru działającego na
budynek przejmuje konstrukcja żelbetowa antresoli, zaprojektowana na obwo­
dzie ścian zewnętrznych.

------------ ---------------------- -------------= = -------------- .

bj /
Przykładem zastosowanie systemu „Mero" jest przekrycie hali w Dusseldorfie

ijf/ n490
“ “ ' 310;
oo
V \ (Niemcy) (rys. 5-128) [32], [177]. Specyfika tego obiektu polega na bardzo
zróżnicowanych możliwościach jego wykorzystania. M ogą się tu odbywać wiel­
kie spektakle, koncerty, jak również imprezy sportowe we wszystkich niemal
3
dyscyplinach (z wyjątkiem pływania i kolarstwa). Konstrukcję nośną dachu
stanowi trójwarstwow e przekrycie strukturalne o siatce prętów typu 0 - 0 i wy­
Rys. 5-126. Schem at hali targowiska kwiatów: a) plan. b) fragment przekroju poprzecznego; 1 - dźwigary miarach 75,11 x 66,30 mm, podparte na obwodzie w każdym węźle. Zastoso­
głów ne. 2 - dźwigary drugorzędne, 3 - grupy słupów w ew nętrznych. 4 - słupy z e w n ę t r z n e . wano węzły o średnicach 120-H56 mm i łączniki M20-f-M36. Pręty w arstw o­
5 - dach nad rampą, 6 - żelbetowa konstrukcja antresoli [131]
we długości 4,42 m oraz krzyżulce długości 3,12 m zaprojektowano z rur kolistych
Przewidziano prefabrykaty montażowe dwóch typów. Dźwigary główne o prze­ o średnicy od 70 do 88,9 mm ze ściankami grubości od 2,9 do 3.28 mm ze stali
kroju trójkątnym, z pojedynczym pasem górnym, rozmieszczono ukośnie do ścian St37 oraz o średnicy od 108 do 159 mm ze ściankami grubości od 3,6 do 8 mm
282 Projektowanie elementów i konstrukcji Przykłady realizacji konstrukcji z rur 283

ze stali St52. Na przekrycie hali zużyto 4860 pojedynczych prętów o łącznej

masie 167 Mg oraz 1062 węzły o masie 12 Mg. Elementy konstrukcji zabezpie­
czono antykorozyjnie w wytwórni w wyniku cynkowania na gorąco oraz na pla­
cu budowy - po zakończeniu montażu - natryskując farbę aluminiową. Całość
konstrukcji zmontowano na poziomie terenu, a następnie łącznie z instalacjami
i pokryciem dachowym podniesiono na podpory na wysokość 9,56 m.

13»2/0=3t&0
W A ntw erpii (B elgia) w ybudow ano salę koncertow ą konserw atorium
o przekryciu strukturalnym i prostokątnej siatce prętów typu 0 - 0 [32], [253].
Konstrukcja składa się z dwóch części. Każda z nich ma w planie kształt tra­
pezu (rys. 5-129) i jest oparta wzdłuż trzech boków' na żelbetowych ścianach.
Podparcie czwartego boku, wspólne dla obu części przekrycia, stanowi stalo­
wa rama wykonana z rur kolistych. Zastosowano węzły kuliste, składające się
z dwóch części skręcanych śrubą. Zasadę łączenia prętów w węźle przedstawio­
no na rys. 5-130. Wszystkie pręty konstrukcji przekrycia mają długość 2.40 m oraz
jednakow ą średnicę zewnętrzną 88,9 mm i zm ienną grubość ścianek - w za­
leżności od wielkości sił. Przyjęto grubości ścianek rur: 3,2; 4,0; 7,1; 10 i 16 mm.
Pokrycie dachu stanowiły płyty z lekkiego betonu, ocieplone i układane na
płatwiach z IPE 240 mm mocowanych do górnych węzłów konstrukcji nośnej.
Obie części przekrycia zmontowano na poziom ie terenu, a następnie konstruk­
cję podniesiono na podpory za pom ocą dźwigu. Przed wykonaniem poszcze­
gólnych elem entów ustroju przeprowadzono badania wytrzym ałościowe me­
chanizmu połączenia. Rys. 5-130. Mechanizm połączenia [253]
284 Projektowanie elementów i konstrukcji Przykłady realizacji konstrukcji z rur 285

Interesująco rozwiązano konstrukcję pawilonu japońskiego, tzw. Strefę Symboli,

na terenie wystawy światowej Expo' 70 w Osace (Japonia) (rys. 5-131) [32], [247],
Przestrzenna kratownica dachu o ogólnych wymiarach w planie 108,00 x 291,60 m
jest oparta na 6 słupach wysokości ok. 30,0 m. Zastosowano prostokątną siatkę

ó]
C
toH

\A A A ^ A A A A A M

1jiW 1f
30.111
3C"-'
co

.
Rys. 5-131. Schem at przekrycia paw ilonu japońskiego w Osace [247]
Rys. 5-132. Konstrukcja pawilonu
prętów w układzie 0 - 0 o module 10,80 m; wzajemna odległość prętów warstwo­ wystawowego w O sa­
wych 7,637 m. W konstrukcji istnieją dwa obszary zaburzenia geometrii siatki ce [89]

prętów wynikające z utworzenia w dachu otworów o średnicy 54,0 m oraz umiesz­

czenia w wysokości konstrukcyjnej dachu tzw. Pawilonu Tematów (pasmo na
przedłużeniu wspornikowego występu). Ustrój składa się z prefabrykatów i wę­
złów. Pręty pasów i krzyżulców wykonano ze stalowych rur o średnicy zewnętrz­
nej 500 i 350 mm (rys. 5-132) [89],
W zależności od wielkości sił miały one ścianki grubości od 7,9 do 30 mm.
Jako węzły przyjęto wydrążone staliwne kule o średnicy 800 lub 1000 mm, z lo­
kalnymi wzmocnieniami ścianek wokół otworów na śruby montażowe. Mecha­
nizm połączenia (rys. 5-133) umożliwiał likwidację kątowych oraz liniowych od­
chyłek montażowych i wykonawczych elementów.
Wspólna sferyczna powierzchnia styku węzła i łba śruby oraz zwiększenie śred­
nicy otworu w stosunku do średnicy śruby o 6 mm zapewniło jej obrót i likwidację
odchyłek kątowych. Odchyłki liniowe były likwidowane za pomocą zestawu pod­
kładek. Do usuwania błędów grubych (ok. ±25 mm) przewidziano podkładki z bla­
chy różnych grubości w kształcie połówek pierścienia. Drobne błędy o wartości mniej­
szej niż I mm były likwidowane za pośrednictwem podkładek „ustalających” o śli­
makowej powierzchni wzajemnego styku. Umożliwiały one również wprowadzenie
wstępnych sił sprężających rzędu 40 kN. Rys. 5-133. W ęzeł przekrycia pawilonu japońskiego w Osace [247]
286 Projektowanie elementów i konstrukcji
Każdy z 6 słupów stanowi przestrzenny ustrój kratowy o wymiarach 10,80 x
10,80 m wraz z centralnym trzonem z rury o średnicy 1803 mm. W celu nadania
konstrukcji stateczności ogólnej słupy połączono z przekryciem strukturalnym za
pośrednictwem spawanych na budowie głowic w kształcie kratowych ostrosłupów.
Pokrycie dachowe wykonano z napełnionych powietrzem poduszek z przezro­
czystego tworzywu sztucznego. Poduszki mają wymiary równe modułowi konstrukcji,
tj. 10,80 x 10,80 m. Łączna masa konstrukcji stalowej wynosiła 4100 Mg, co daje
wskaźnik zużycia stali 129 kg/m2powierzchni całkowitej obiektu.
W Narodowym Centrum Wystawowym w Birmingham (Wielka Brytania) do
wykonania konstrukcji zostały wykorzystane elementy systemu „Nodus" [32],
[125]. Kompleks składa się z 5 dużych hal zgrupowanych wokół centrum admini­
stracyjnego oraz z szóstej mniejszej hali zlokalizowanej w pobliżu. Łączna po­
wierzchnia zabudowy sześciu hal wynosi 87 300 m2. Podstawowym wymaganiem,
jakie stawiano konstrukcji, było zapewnienie dużej swobody w zakresie aranżacji
wystaw oraz funkcjonalnej komunikacji. Najbardziej przydatna okazała się kon­
strukcja oparta na siatce słupów 30 x 30 m z ramami i segmentami strukturalny­
mi. Każde pole wypełniono segmentem przekrycia strukturalnego o wymiarach
27,90 x 27,90 m, dla którego zastosowano prostokątną siatkę prętów typu O-D
o module 3,10 m (rys. 5-134). Pręty warstwy górnej zaprojektowano z rur kwadra­
towych o wymiarach 89 x 89 mm, a pręty warstwy dolnej z rur kolistych o średnicy
89 mm. Krzyżulce wykonano z rur kwadratowych 38 x 38, 50 x 50 i 64 x 64 mm
Rys. 5-134. Schemat powtarzalnego segmentu [ 125]
w zależności od usytuowania w segmencie przekrycia. Na wszystkie pręty przewi­
dziano stal o podwyższonej wytrzymałości. Rygle ram, stanowiące obwodowe pod­
parcie segmentów przykryć strukturalnych, przyjęto w postaci czteropasowych kra­
townic wykonanych z rur prostokątnych o wymiarach pasów 203 x 203 mm. Z rur
prostokątnych wykonano także słupy składające się z trzech gałęzi, każda o wymia­
rach 305 x 305 lub 203 x 203 mm, połączonych skartowaniem typu Yierendeela. Na
Przykłady realizacji konstrukcji z rur 287
rygle i słupy przewidziano stal zwykłą. Stateczność poziomą hal zapewnia prze­
strzenna praca zespołu ram o sztywnym połączeniu rygli ze słupami. W oblicze­
niach statycznych uwzględniono następujące obciążenia: ciężar własny 0,17 kN/m2,
pokrycie i instalacje 0,23 kN/m:, obciążenie zmienne 0,75 kN/m2 oraz obciążenie
w postaci sił skupionych 55,5 kN, pochodzące od urządzeń klimatyzacyjnych. Za­
bezpieczenie antykorozyjne elementów konstrukcji ograniczono do wykonania w wy­
twórni dwóch powłok z farby epoksydowej, bogatej w cynk. Zastosowana specjalna
ochrona eliminowała możliwość uszkodzenia powłok antykorozyjnych podczas trans­
portu, tak więc nie zachodziła konieczność ich uzupełnienia na placu budowy.
Innym obiektem, w którym zastosowano elementy systemu „Nodus”, jest hala
Centrum Rekreacji w mieście Sundcrland (Wielka Brytania) [32], [99], Konstruk­
cję nośną dachu o wymiarach 78 x 147 m wykonano jako przekrycie strukturalne
o siatce prętów charakterystycznej dla typu O-D, ale zastosowanej odwrotnie
(rys. 5-135). Modułem w tym przypadku jest rozstaw prętów warstwy dolnej;
w omawianym przekryciu 3 m. W strefach wokół słupów wewnętrznych układ
prętów warstwy górnej i krzyżulców' został zagęszczony w celu zredukowania ich
wytężenia. Przekrycie strukturalne ma wysokość konstrukcyjną 2,84 m. Całość prze­
krycia spoczywa na dwunastu słupach złożonych z czterech oddzielnych gałęzi.
Rys. 5-135. Schem at przekrycia Centrum W ypoczynkow ego w Sunderland [99]
Są one w połowie wysokości połączone przewiązkami oraz u góry prętowymi gło­
wicami w kształcie odwróconych piramid. Jako złącza prętów przyjęto węzły stan­
dardowe o numerze czwartym w typoszeregu systemu „Nodus”, a wiec najwięk­
288 Projektowanie elementów' i konstrukcji
sze z powszechnie stosowanych. Ze względu na przekroczenie ich nośności w pew­
nych strefach konstrukcji zastosowano węzły specjalne. Wszystkie pręty wykona­
no z rur prostokątnych. Obciążenie obliczeniowe przekrycia strukturalnego wy­
niosło łącznie 1,7 kN/m2. Oprócz tego w obliczeniach uwzględniono wpływ tem­
peratury oraz pracę układu konstrukcyjnego w fazie podnoszenia na podpory. Pod­
czas scalania konstrukcji nadano jej strzałkę odwrotną 300 mm wzdłuż dłuższego
boku i 75 mm wzdłuż krótszego. Pręty i węzły zabezpieczono antykorozyjnie w wy­
twórni, natryskując warstwę cynku grubości 75 (im oraz trzy warstwy farby chlo-
rokauczukowej łącznej grubości 125 |im.
System SDC w odniesieniu do konstrukcji jednowarstwowych zastosowano
do przekrycia basenu w Drancy (Francja) [32], [236]. Zaprojektowano je w for­
mie sferycznej kopuły o wyniosłości 7,30 m, ukształtowanej na planie koła o śred­
nicy 47,00 m (rys. 5-136). Podparcie stanowi układ słupów w kształcie litery V, na
których konstrukcja spoczywa za pośrednictwem pierścienia wykonanego z rury
kolistej o średnicy zewnętrznej 406,4 mm ze ścianką grubości 8,8 mm.
Przykłady realizacji konstrukcji z rur 289
Innym przykładem konstrukcji jednowarstwowej jest przekrycie kortu teniso­
wego o wymiarach 18 x 36 m w Paryżu - Vaugirard (Francja) [32], [158]. Zasto­
sowano sklepienie walcowe o wyniosłości 9 m, utworzone z trójkątnej siatki prę­
tów o module 1,52 m. Wszystkie pręty konstrukcji przyjęto z rur kolistych o śred­
nicy zewnętrznej 50 mm ze ścianką grubości 6 mm. Przekrycie zmontowano z wy­
konanych w wytwórni prefabrykatów podłużnych szerokości 2 modułów i długo­
ści 9 m. Obiekt pokryto przezroczystym tworzywem, dociskanym do prętów struk­
tury systemem zewnętrznych lin ze stali nierdzewnej, zakotwionych niezależnie
od konstrukcji w fundamentach. Konstrukcję nośną ścian szczytowych, zapew­
niających stateczność poprzeczną hali, tworzy zespół prętów rurowych ułożonych
w kształcie litery V o zmiennej wysokości.
5.6.10. Obiekty sportowe
W Zakopanem w pobliżu Wielkiej Krokwi wybudowano trybuny górne dla wi­
dzów obserwujących konkursy skoków narciarskich (rys. 5-137) [25],
Rys. 5-137. Schem atyczny układ konstrukcji trybun stadionu Wielkiej Krokwi w Zakopanem: a) rzut. b) prze­
krój poprzeczny, c) przekrój podłużny; / - podciągi poprzeczne. 2 - podciągi podłużne, 3 - stęże­
nia poprzeczne. 4 - stężenia poziom e. 5 - słupy. 6 - zastrzały
290 Projektowanie elementów i konstrukcji
W skutek położenia trybun na stoku góry oraz ze względu na konieczność za­
pewnienia równoczesnego spadku w kierunku trasy zeskoku płaszczyzna po­
mostu z miejscami stojącymi jest pochylona w dwóch kierunkach. Uzyskuje
się dzięki temu doskonałą widoczność z każdego m iejsca. Rozwiązanie tech­
niczne jest jednak bardzo skom plikowane i niepowtarzalne. Konstrukcje po­
mostu oraz schodów wykonano z kształtowników walcowanych na gorąco oraz
krat „W ema” . Podciągi i stężenia są z rur, natom iast słupy z dwuteowników.
Na rysunkach 5-138 i 5-139 przedstaw iono rozw iązanie jednego z elem entów
i kilku węzłów konstrukcji.
Rys. 5-139. Niektóre w ęzły konstrukcji trybun
w Zakopanem
Przykłady realizacji konstrukcji z rur 291
Dach nad trybuną stadionu sportowego składa się z podciągów, wiązarów,
kozłów oporowych oraz odciągów (rys. 5-140) [25], [103], Podciągiem jest sprę­
żona konstrukcja trójpasowa ułożona wzdłuż trybun. Wiązary kratowe z jedno­
stronnym wspornikiem są również sprężone. Rozstawione co 4 m spoczywają na
podciągu. Drugą podporą jest zakotwienie w postaci odciągu zamocowanego
w konstrukcji żelbetowej trybuny. Podciągi spoczywają na słupach przestrzennych
w kształcie kozłów, rozstawionych co 38 m. Każdy kozioł jest zakotwiony w fun­
damencie trybuny za pośrednictwem cięgna z 14 prętów o średnicy 25 mm ze stali
wysokiej wytrzymałości St80/105.
b)
Rys. 5-140. Dach nad trybuną stadionu sportowego [103]: a) przekrój poprzeczny, b) fragment rzutu pozio­
mego. c) fragment przekroju podłużnego
292 Projektowanie elementów i konstrukcji Przykłady realizacji konstrukcji z rur 293

Inną konstrukcję dachu nad miejscami siedzącymi na stadionie w Hudders­

field w Wielkiej Brytanii przedstawiono na rys. 5-141 [186],

Rys. 5-142. Sposób przegubowego oparcia trójpa­

sow ego dźwigara na podporze [186]

Rys, 5-141. Konstrukcja dachu nad

m iejscam i siedzącym i
na stadionie w Hudders­
field w Wielkiej Bryta­
nii [186]

Ustrojem nośnym jest w tym przypadku łukowo wygięty dźwigar trójpasowy wy­
konany w całości z rur o przekroju okrągłym, przypominający swym kształtem
banan. Do tego dźwigara zostały podwieszone elementy pokrycia dachu, tj. pła­
twie oraz blacha fałdowa. Sposób przegubowego oparcia trójpasowego dźwigara
na podporze przedstawiono na rys. 5-142. Obliczenia porównawcze wykazały
znaczną oszczędność w zakresie zarówno kosztów, jak i czasu wykonania tego
typu konstrukcji w porównaniu do analogicznej konstrukcji żelbetowej.
W Brukseli (Belgia) wybudowano dwie hale sportowe wraz z trybunami dla wi­
dzów o łącznej powierzchni zabudowy 8450 n r [29], [257], Hale mają wymiary w planie
70,80 x 79,95 oraz 40,05 x 66,52 m. Obie hale przekryto przestrzennymi dźwigarami
0 poprzecznym przekroju trójkątnym. Rozstaw wiązarów dachowych w obu halach
jest jednakowy i wynosi 5.70 m między osiami sąsiednich elementów. W celu przenie­
sienia obciążeń od parcia wiatru na ściany szczytowe dwa skrajne wiązary stężono
dodatkowymi krzyżulcami w płaszczyznach pasów górnych i dolnych. O bciążenia
pionowe i poziome są przekazywane z wiązarów z jednej strony bezpośrednio na żel­
betowe słupy ścian, a z drugiej za pośrednictwem ram stalowych wysokości 2.80 m.
Całą konstrukcję stalową wykonano z rur prostokątnych. Na pasy wiązarów, płatwie
1ramy podpór użyto stali gatunku A52D, na krzyżulce zaś i pozostałe części stężeń
stali gatunku A42C. Szczegóły rozwiązań pokazano na rys. 5-143 i rys. 5-144. Zw raca
tu uwagę prostota połączeń spawanych. Na 1 n r konstrukcji dachu hali większej zuży­
to 45 kg, a hali mniejszej 28 kg stali. Łącznie zużyto 278 Mg stali. Rys. 5-143. Szczegół wiązara o rozpiętości 40.05 m [257]
294 Projektowanie elementów i konstrukcji Przykłady realizacji konstrukcji z rur 295

rury krzyżulców w' obszarze przypodporowym zostaną ustawione tak, że ich

szersze boki będą prostopadłe do płaszczyzny symetrii wiązara.

Rys. 5-145. W ęzły w iązara lodow iska w K refeld

[225]

Sala gimnastyczna uniwersytetu kalifornijskiego w Santa Cruz (USA) ma

kształt wydłużonego sześcioboku (rys. 5-146) o wymiarach w planie ok. 20,00 x
38,00 m [29], [175],

Rys. 5-144. Szczegóły ramy podporowej [257]

Budynek lodowiska w Bad Tolz (Niemcy) ma wymiary w planie 55,00 x 87,50 m

i wysokość 13,88 m [29], [229]. Przekrycie dachowe wykonano jako strukturalne
z rur kolistych. Podporami przekrycia strukturalnego są cztery ramy pełnościen-
ne, których rygle i słupy mają spawany przekrój skrzynkowy. Łącznie z blachą
fałdową pokrycia grubości 1,0 mm zużyto 89 kg stali na 1 m: konstrukcji.
Budynek lodowiska w Krefeld (Niemcy) ma wymiary w planie 58,40 x 70,90 m
[29], [225], Hala wysokości (do spodu konstrukcji nośnej) 7.60 m może pomie­
ścić trzy tafle treningowe do gry w hokeja. Wiązary rozpiętości 51,80 m oraz wy­
sokości w środku długości 3,24 m wykonano całkowicie z rur stalowych. Na pasy 7x5029
40.385
użyto rur kwadratowych o wymiarach boku 260 mm, przyjmując grubość ścianki
14,2 mm (pasy górne) i 11 mm (pasy dolne). Krzyżulce w kształcie litery V w czę­
ści środkowej wykonano z rur kwadratowych 120 x 120 x 4,5 mm. a w częściach
przypodporowych z rur prostokątnych 200 x 120 x 6,3 mm. Aby uniknąć ujemne­
go wpływu skoncentrowanych sił od krzyżulców, działających na płaskie ścianki
pasów, przyjęto, że w węzłach:
osie krzyżulców będą przecinały się na mimośrodzie równym 1/4 w y s o k o ś c i
Rys. 5-146. Schem at konstrukcji dachowej sali gim nastycznej w Santa Cruz [175]: a) plan. b) przekrój p o ­
ścianki pasa (rys. 5-145), przeczny wzdłuż krótszego boku, c) przekrój poprzeczny wzdłuż osi podłużnej
296 Projektowanie elementów i konstrukcji Przykłady realizacji konstrukcji z rur 297

Ze względu na to, że w obiekcie odbywają się oficjalne zgromadzenia uniwersyteckie

i inne podobne uroczystości, zaprojektowano dach o niekonwencjonalnej konstrukcji.
Przyjęto kratownicę o powtarzalnym układzie elementów rombowych lub zbliżonych
do rombu opartą na wieńcu biegnącym po obwodzie i spełniającym rolę okapu. Na
rysunku 5-146 przedstawiono główne przekroje układu, przy czym w celu ich uprosz­
czenia pokazano tylko widok prętów, które w planie zaznaczono linią pogrubioną.
Ważną sprawą było zachowanie kolejności montażu, co polegało na wykonaniu: Rys. 5-148. Konstrukcja stalowa hali
sz tu czn eg o lo d o w isk a
— wieńca okapowego na całym obwodzie, Torwar II w W arszawie
— wypełnienia elementami rombowymi, [144].
— uzupełnienia prętami liniowymi wzdłuż obwodu nad belką wieńczącą. F o l Leszek Putkowski

Kolejność montażu miała zasadniczy wpływ na rozwiązanie przekrojów spa­

wanych z dwóch ceowników i węzłów w kształcie skrzynek i wkładek teleskopo­ 5.6.11. Budynki wielokondygnacyjne
wych (rys. 5-147).
Po raz pierwszy zastosowano rury do konstrukcji szkieletu wielopiętrowego bu­
dynku biurowego w Paryżu przy ul. Jouffray w 1955 r. [25], [223], O przyjęciu
szkieletu rurowego zadecydowała mała powierzchnia zajmowana przez konstruk­
cję, warunki terenowe oraz konieczność przeprowadzenia szybkiego montażu. Do
konstrukcji spawanej zastosowano stal A 37. Na rysunku 5-149 przedstawiono układ

L- H — 1 1 1, Łifi
i —

“ i ---------
Rys. 5-147. Szczegóły węzłów konstrukcji w Santa Cruz [175]: a) widok i rzut węzła C, b) w idok i rzut węzła D

Przekrycia strukturalne ALMOS zastosowano przy konstruowaniu w Warsza­ 1

c!
wie hali sportowej Torwar II [144] (rys. 5-148). Boki hali w osiach słupów są ci
długości 39,55 i 68,40 m. Obustronnie zamocowane słupy rozmieszczono na ob­
B|
wodzie co 6,60 m i oparto wzdłuż części obwodu na żelbetowej konstrukcji w po­ ,
ziomie stropu parteru oraz bezpośrednio na stopach fundamentowych. Przekrycie a| a|

ukształtowano jako konstrukcję trójwarstwową z górną i dolną siatką o module

2.2 m w układzie diagonalnym i z ortogonalną siatką środkową. Słupy o krzyżo­ Fl
wych głowicach dochodzą do górnej warstwy struktury. Aby ułatwić transport E_
elementów z wytwórni na plac budowy, dokonano podziału ramy na 5 elementów m^ W^ JL
montażowych. Połączenia montażowe rygla skonstruowano jako kołnierzowe na
śruby, a połączenie rygla ze słupami jako spawane. Rys. 5-149. Układ dolnych słupów' budynku w ielopiętrow ego w Paryżu [223]
298 Projektowanie elementów i konstrukcji Przykłady realizacji konstrukcji z rur 299

dolnych słupów ściany frontowej oraz przekroje poszczególnych elementów. Słu­
py dwugałęziowe z przewiązkami składają się z rur o średnicy zewnętrznej 89 mm
ze ścianką grubości 7 mm. Rozstaw słupów jest tak dobrany, aby między nimi
mogła się zmieścić rura pozioma o tej samej średnicy. Na słupy dolne działa ob­
ciążenie ok. 24 Mg. Stropy spoczywają na ryglach z dwuteowników przyspawa-
nych do słupów, przy czym rygle obliczono jako częściowo zamocowane.
Budynek wielopiętrowy w Dusseldorfie (rys. 5-150) ma wymiary w rzucie
36,0 x 14,4 m oraz wysokość 88,53 m [25], [159], Konstrukcja budynku jest miesza­
na. stalowo-żelbetowa. Obciążenia poziome od parcia wiatru przejmuje żelbetowy
trzon utwierdzony w skrzyni trzykondygnacyjnych piwnic. W trzonie żelbetowym o wy­
miarach ok. 5,5 x 22,0 m znajdują się klatki schodowe, szyby dźwigów, urządzenia
klimatyzacyjne, przeciwpożarowe, telefoniczne, poczty pneumatycznej itp. Szkielet
stalowy z rurowych słupów i dwutcowych belek stropowych otacza trzon żelbetowy
i przenosi obciążenia pionowe. Słupy są rozmieszczone W’ ścianach zewnętrznych w od­
stępach 1,8 m. Belki stropowe zlokalizowano z jednej strony na słupach rurowych,
z drugiej zaś na ścianie trzonu żelbetowego. Słupy parteru są rozstawione co 7,20 m,
tak że w poziomie stropu nad parterem znajduje się w ścianach zewnętrznych pod­
ciąg podtrzymujący słupy kondygnacji położonych wyżej. Wysokość parteru wyno­
si 4,76 m, natomiast pięter - 3,40 m. Budynek ma 25 kondygnacji naziemnych i 3
podziemne. Stropy budynku są żelbetowe, płytowe z podwieszoną podsufitką w celu
uzyskania gładkiej powierzchni od dołu. Podsufitką z wyprawy cementowej na kru­
szywie perlitowym spełnia równocześnie rolę izolacji przeciwpożarowej stropów.
Natomiast izolację słupów stalowych stanowi warstwa gipsu grubości 4 cm na siatce.
Rozwiązania podciągów i słupów rurowych konstrukcji budynku pokazano na
rys. 5-151. Na 1 n r konstrukcji szkieletu zużyto 49 kg stali (na 1 m3 13,9 kg).

I »1048*12/-

.■*680*60
* 1048*18, » 1048*'

c—
c
* 4 6 5 * 1 5 ¿■ 2 0 0 -1 5 * 650*40
0 4 4 5 -2 0

1 /2 0 4 4 5 * 2 0
850 I
» 4 6 5*401 0 /2 O 4 4 5 -2 0

1 /2 0 4 4 5 * 2 0 i

*200*15
^ jLIUU t 'f? UJ 7/ b iPOfTlipo

Rys. 5-151. Konstrukcja podciągów i slupów parteru budynku z rys. 5-150 1159]

Interesującym przykładem zastosowania rur kwadratowych jest konstrukcja

zewnętrznych słupów centrum telewizyjnego w Genewie (Szwajcaria) [29]. Budy­
nek o wymiarach w planie części wysokiej 21,95 x 38,6 m i wysokości 63,66 m [8]
Rys. 5-150. Przekroje pionow e budynku biurow ego w Dusseldorfie [159] ma trzon żelbetowy 30,24 x 5,19 m, w którym znajdują się dźwigi i pomieszczenia
300 Projektowanie elementów i konstrukcji Przykłady realizacji konstrukcji z rur 301

usługowe. Słupy z rur o stałym wymiarze zewnętrznym boku 254 mm rozmieszczono
na obwodzie (rys. 5-152) co 3,70 m. Grubość ścianek rur przyjęto od 6,3 mm w gór­
nych kondygnacjach do 16.0 mm w dolnych. Rury dostarczono na plac budowy w od­
cinkach równych wysokości 3 pięter. Takie elementy podczas montażu były podtrzy­
mywane w specjalnych jarzmach i spawane doczołowo. Po wybudowaniu żelbetowe­
go rdzenia budynku prace przy wznoszeniu konstrukcji stalowej przebiegały bardzo
szybko. Jedną kondygnację, na którą składało się 28 słupów i 42 belki, nie licząc ele­
mentów drugorzędnych, montowano średnio w ciągu 2,5 dnia. Całość konstrukcji sta­
lowej wzniesiono w ciągu 6 tygodni. Dwuteowe belki i płyty stropowe z kształtowni­
ków giętych typu „Holorib” łączono śrubami do słupa za pomocą kołnierzy.
Rury prostokątne do słupów ścian zewnętrznych zastosowano też w budynku
hotelu w Sztokholmie (Szwecja). Obiekt w planie w kształcie litery L ma wymia­
ry 80,00 x 32,00 m i wysokość 27,00 m przy 7 kondygnacjach nadziemnych [29],
[248]. Zewnętrzne słupy o wymiarach przekroju 406,4 x 101,6 mm wykonano,
zespawając dwie rury prostokątne 203,2 x 101,6 mm. Taki kształt przyjęto w wy­
niku żądań inwestora, który zalecił, aby słupy były bardzo wąskie i nie utrudniały
swobodnego zagospodarowania wnętrza pokojów. Rury słupów zostały wypełnione
na budowie mieszanką betonową zwykłej jakości, którą zagęszczono za pomocą
zewnętrznych wibratorów przyczepnych. Słupy wewnętrzne wykonano z dwute-
owników, a stropy z betonu sprężonego. Płyty stropowe oparto na słupach ruro­
wych za pośrednictwem kołnierzy.
Budynek biurowy w Neuilly (Francja) (rys. 5-153) to kompleks budyn­
ków, z których najciekawszą konstrukcję ma trójczęściowy obiekt główny [29],
[188], Dwie prostopadłościenne bryły o wymiarach w planie 40,00 x 15,00 oraz
15,00 x 15,00 m są połączone walcem o średnicy 15,00 m, w którym umieszczono
pion komunikacyjny. Budynek ma 6 żelbetowych kondygnacji podziemnych.

b)

H i i i M i i i ! ¡ T m i i i T H f
i I I I I i i u l I i I l_i 1 ' 1 '

; .
sr f M
- '-
N
^ j j l ! ! i i 11 | I | j- - h >
> v V "V ' v V v 'v V V V V V V~v V V V V VV

Rys. 5-153. Przekrój części nadziem nej bu­

dynku w Neuilly [188]
Rys. 5-152. Budynek centrum telewizyjnego w Genewie [8]: a) przekrój pionowy, b) przekrój poziom y
302 Projektowanie elementów i konstrukcji Przykłady realizacji konstrukcji z rur 303

Na słupach tej konstrukcji wspiera się 6 potężnych ram żelbetowych parteru,

stanowiących z kolei podpory dla 7 kondygnacji stalowych. Stropy żelbetowe
wygięte do góry m etodą Wilenki i w takiej postaci zabetonowane. Strzałka wy­
gięcia wynosiła 7,5 cm. Po stw ardnieniu betonu dodatkow e zastrzały usunię­
to, uzyskując w spółpracują ze stalowym szkieletem. W szystkie rygle po za­
montowaniu zostały sprężenie stropów. Słupy stalowe o przekrojach skrzyn­
kowych 1200 x 700 mm spawano z blach. W ścianach zewnętrznych zasadni­
czym elem entem nośnym są rygle podłużne o przekroju dwuteowym i wyso­
kości 1200 mm. Spełniają one również rolę dekoracyjną w fazie eksploatacji
budynku. Szkielet wykonano ze stali Cor-Ten. Szkielet pionu kom unikacyjne­
go wybudowano z rur kolistych o średnicy 273 mm. Pozostałe dwa budynki
zespołu biurow ego m ają kształt rotundy. Elementy stalowe (rury prostokątne
60 x 100 x 5 mm zastosowane w ścianach zewnętrznych) pełnią w nich rolę
drugorzędną. Rys. 5-155. Szczegóły połączeń słu­
pów: a) z ryglam i dwu-
Jedna z włoskich firm stosuje rury kwadratowe na słupy budynków wysoko­ teow ym i, b) z ryglam i
ści do 8 kondygnacji. Schemat szkieletu typowego budynku pokazano na rys. 5-154. i tężnikami wiatrowymi
Połączenia słupów z ryglami i tężnikami kratowymi przedstawiono na rys. 5-155, z rur kolistych; / - tęż-
niki zakładane na okres
zakotwienie słupów w żelbetowej części podziemnej na rys. 5-156. Styki monta­
montażu szkieletu przed
żowe słupów rozmieszczono co 2 lub 3 kondygnacje. Rury o stałych wymiarach budow ą stropów
przekroju 135 x 135 mm mają ścianki zmiennej grubości, licząc od dołu 10, 7 lub
4 mm.

“ A 1
/ A,
/\
/ \ /
\
z_ / s
/ \ z '\
/ , 3
7 \
/ \
✓ \
.i 'S
/ \
.

/
7 V\ / \
^ 5 3 ^ vV W W
' .X ' ,\\V W ,\X N \kN \vk JSS* S' NWWXWNNWW.\V' 'R-
. 550 5.50

i--- 1— 11— 11— 11— 11— 11— 1»— — t 1— 1»—4, ---- « --- ---- ! 1----1
—

3100
16« 3.00-48,00
Rys. 5-156. Zakotwienie słupów szkie­
Rys. 5-154. Schem al szkieletu typowego budynku systemu „Dalm inc" letu z rur kwadratowych
304 Projektowanie elementów i konstrukcji
Jedną z najbardziej interesujących konstrukcji zastosowano w budynku koncernu
United States Steel w Pittsburgu (USA). Obiekt o 64 kondygnacjach i łącznej wyso­
kości 256 m założono na planie trójkąta o ściętych narożach [29], [197). Szkielet
budynku stanowią słupy spawane z blach o grubości od 38 do 100 mm w przekrój
prostokątny 915 x 610 mm, rozmieszczone na obwodzie budynku po 6 na każdym
boku. Główne rygle o przekroju prostokątnym 1220 x 460 mm łączą słupy obwodo­
we co 3 kondygnacje. Ten zasadniczy szkielet został odsunięty na zewnątrz od fasa­
dy budynku (rys. 5-157). Zastosowano stal Cor-Ten oraz wypełniono wodą elemen­
ty szkieletu. Ze względu na duże ciśnienie wody przy znacznej wysokości obiektu
układ instalacji przeciwpożarowej ma cztery strefy zasilane oddzielnie.
Rys. 5-157. Połączenie słupa i rygla głównego bu­
dynku w Pittsburgu [197]
W budynku w Newport Beach (USA) szkieletem nośnym jest 5 ram o rozpię­
tości 16,00 i wysokości 15,00 m. rozstawionych co 7,50 m [29], [56], Słupy i ry­
gle o przekrojach prostokątnych 610 x 200 oraz 1370 x 300 mm spawano z blach
ze stali Cor-Ten, a następnie wypełniono wodą. Ramy wysunięto całkowicie poza
dach i ściany budynku. Rygle spełniają podwójną rolę —podwieszono do nich
w środku rozpiętości stropy oraz wykorzystano je jako pojemniki na wodę, zmniej­
szając dzięki temu objętość zbiorników instalacji przeciwpożarowej.
Budynek Towarzystwa Ubezpieczeniowego w Marsylii (Francja) ma 7 żelbeto­
wych kondygnacji podziemnych i 8 kondygnacji naziemnych o konstrukcji stalo­
wej i wymiarach w planie 16,50 x 14,03 m. Jedna ze ścian jest wspólna z sąsiadują­
cym budynkiem [18], [29]. Słupy konstrukcji rozmieszczono w trzech ścianach
zewnętrznych co 1,65 lub 1,76 m. Zaprojektowano słupy o wymiarach przekroju
180 x 180 mm przy grubości ścianki zmieniającej się na długości co 2 kondygnacje.
Wykonano je w wytwórni z rur na wysokość dwóch pięter, a rygle z dwuteowmi-
ków. Stężenia wiatrowe w postaci kratowego wieńca przewidziano wzdłuż obwodu
budynku na poziomie każdej kondygnacji. Wszystkie słupy wypełniono wodą, podłą­
czając je wraz ze zbiornikiem rezerwowym do sieci wodociągowej.
Przykłady realizacji konstrukcji z rur 305
5.6.12. Wieże i maszty
Wieże antenowe Radia Watykan (rys. 5-158) zaprojektowano wysokości 78,5,
55,0 i 35,5 m. Konstrukcje te rozstawiono co 64,55 i 72,45 m na ogólnej długo­
ści linii nadajników ok. 1200 m [25]. Przekrój kwadratowy wież zmienia się
wraz z wysokością konstrukcji. Pasy wieży wysokości 78,5 m mają kształt para­
boli. Każdy pas kratownicy tej wieży składa się z trzech rur połączonych skrato-
waniem w jeden słup. Cztery takie złożone pasy zespolone krzyżulcami i roz­
porkami tworzą kratownicę przestrzenną. Pasy pozostałych wież mają kształt
linii prostej. Wykonane są z rur pojedynczych. Złącza stałe zaprojektowano jako
spawane, natomiast złącza montażowe - na śruby. Do każdej poprzeczki pod­
wieszono po 4 liny antenowe.
Rys. 5-158. Wieże antenowe Radia Watykan
W ZSRR wykorzystywano wieże antenowe o konstrukcji typowej [25], [227].
Mają one kształt ściętego ostrosłupa wysokości 205 m; wymiary u podstawy
15,5 x 15,5 m i w wierzchołku 2,0 x 2,0 m. Pasy wykonywano z rur o średnicy
152 mm w części górnej oraz o średnicy 426 mm w części dolnej. Pasy związane
są poziomymi rozporkami, które dzielą je na odcinki po 8 m w części dolnej i po
4 m w części górnej. Taki układ stężano krzyżulcami wstępnie naciągniętymi z prę­
tów okrągłych. Elementy montażowe miały po 8,0 m długości. Do budowy niż­
szych wież stosowano górne sekcje o wysokości 125 m (rys. 5-159).
306 Projektowanie elementów i konstrukcji Przykłady realizacji konstrukcji z rur 307

W ieża antenow a
w W iedniu [113]
Na rysunku 5-160 przedstawiono wieżę antenową wysokości 150 m wybudo­
Rys. 5-161. W ieża telew izyjna
waną w Wiedniu [113], a na rys. 5-161 wieżę telewizyjną wysokości 100 m w Me­
w M ediolanie [66]
diolanie (Włochy) [66]; stopę wieży w Mediolanie pokazano na rys. 5-162.
Maszt antenowy pod Madrytem (rys. 5-163) ma wysokość 141,3 m. Jest to
kratownica o trzech pasach, rozstawionych co 1,3 m [25]. Maszt ma odciągi pod­
trzymujące zasadniczy słup w czterech punktach. Wszystkie rury skratowania
mocowano do pasów na śruby o średnicy 20 mm, co sprzyjało szybszemu tłumie­
niu drgań masztu, powstających przy silnych podmuchach wiatru. Montaż prze­
prowadzono za pomocą dźwigu samowznoszącego się na uprzednio ustawionej
konstrukcji masztu. Zużycie stali było niewielkie. Łączna masa konstrukcji wraz
z linami i izolatorami nie przekroczyła 130 Mg. Powłokę antykorozyjną uzyska­
no, cynkując elementy na gorąco.
Dla telewizji polskiej wybudowano szereg masztów wysokości 200 i 300 m.
Na rysunku 5-164 przedstawiono człon pośredni masztu wysokości 200 m [25].
Składa się on z 25 członów pośrednich, członu dolnego o konstrukcji wzmocnio­
nej, podstawy oraz dwóch członów górnych, w których umieszczone są anteny
oraz iglica. Zamocowanie masztu zapewnia 9 odciągów linowych, przytwierdzo­
nych do pasów narożnych u jego wierzchołka oraz na poziomach ok. 58 i 118 m. Rys. 5-162. Stopa wieży w Mediolanie |6 6 |
 Przykłady realizacji konstrukcji z rur 309
308 Projektowanie elementów i konstrukcji

Masa masztu wraz z linami odciągów wynosi 94,68 Mg. Do wykonania konstrukcji
zastosowano rury gładkie bez szwu ze stali R45 o średnicach 159,57 i 63,5 mm oraz
grubościach ścianek odpowiednio 14, 6 i 7 mm, a także blachy i kątowniki w złą­
czach oraz stal okrągłą na drabiny. Na maszt o wysokości 300 m, którego konstruk­
cja jest podobna, zużywa się 215 Mg stali, przy czym konstrukcja ta ma 12 odcią­
gów, przytwierdzonych w czterech poziomach.
Maszty z rur pojedynczych stosowane są rzadziej. Maszt antenowy w Oldenbur­
gu (USA) (rys. 5-165) wysokości 298 m wykonano z nitowanej rury o średnicy 2,0 m
ze ściankami grubości 6-^10 mm [25], [129], Średnicę rury przyjęto w taki sposób, aby
w jej wnętrzu zmieścił się dźwig 2-osobowy oraz wszelkie przewody. Maszt został
posadowiony na przegubie (rys. 5-166). Stateczność masztu zapewnia 12 odciągów.

Rys. 5-164. Człon pośredni masztów telewizyjnych

wybudowanych w Polsce: I - zaczep
dla m ontażowego dźw igu samowzno-
Rys. 5-163. M aszt antenow y szącego, 2 - m iejsce na dźw ig osobo­
Rys. 5-165. M aszt antenowy w Oldenburgu 1129] w Oldenburgu [129]
pod M adrytem wy, 3 - szczebel drabiny
3 10 Projektowanie elementów i konstrukcji
Przykłady realizacji konstrukcji z rur 311

Na terenie międzynarodowych targów w Hanowerze (rys. 5-167) wybudo­ Rys. 5-167. Wieża reklam owa na terenie m iędzy­
wano wieżę, której celem było wskazanie tego miejsca w przestrzeni m iasta [25], n aro d o w y ch targ ó w w H an o w erze
[1061
[106], Podczas trwania imprez obiekt spełnia również rolę masztu radiowego,
obsługującego lokalną rozgłośnię. Przekrój wieży ma kształt trójkąta o wymia­
rach zmiennych wraz z wysokością konstrukcji. Linia pasów kratownicy ma
kształt paraboli, co jest korzystne, gdyż przy równoległym rozłożeniu krzyżul-
ców pozwala na najlepsze wykorzystanie rur pasowych. Zastosowano rury koli­
ste ze stali St55 o średnicy od 76 do 241 mm i grubościach ścianek od 3 do 18 mm.
Poszczególne odcinki m ontow anych rur pasów miały długość od 12 do 14 m.
W stykach łączono je na specjalne mufy przyspawane do końców rur. Krzyżulce
długości 15 m łączono z pasami za pomocą odkuwanych kształtek, które wide-
łkowo obejm ują blachy węzłowe z otworami na trzpienie. Łączna masa kon­
strukcji 35 Mg.
Wieża radarowa lotniska w Diisseldorfie-Lohausen ma wysokość 24 m [25],
[230], Jej konstrukcja jest dość masywna, gdyż maksymalne ugięcie wierzchołka
wieży nie mogło przekroczyć 35 mm. Obrotowa konstrukcja nośna nadajnika ma
wymiary 4 x 3 m (rys. 5-168).
Słup kolejki linowej na szlaku Lech-Oberlech w Austrii (rys. 5-169) jest wol­
no stojącą wieżą [25], [228], Słup obciążony jest w poziomie głowicy siłą pozio­
m ą 140 kN oraz siłą pionową 360 kN. Budowa prowadzona była w terenie trudno
dostępnym. W celu zapewnienia wygodnego transportu elementów oraz ich pro­
stego montażu zastosowano połączenia rozbieralne. Łączna masa wieży 14 Mg.
Kratowe wieże wolno stojące służą również jako przenośne i rozbieralne
wieże wiertnicze. Przykład takiego obiektu wysokości 37,2 m przedstawiono na
rys. 5-170 [25], [66],
Wolno stojące wieże kratowe lub ramowo-kratowe stosowane są również jako
ustroje nośne kominów z cienkiej blachy lub wyciągów z tworzyw sztucznych,
służących do odprowadzania agresywnych gazów. Wieżę wyciągową o wysokości
120 m (rys. 5-171) dla dwóch wyciągów zbudowano w Sevemside koło Bristolu
(Wielka Brytania) [25], [121]. Kształtem przypomina ścięty ostrosłup o boku pod­
stawy 12,2 m i boku wierzchołka 3,35 m. Wieża ta składa się z 17 sekcji montażo­
wych. Każda z nich jest złożona z czterech półportali kratowych. Spawane połą­
czenia półportali wykonano w wytwórni. Złącza montażowe przewidziano jako
śrubowe. Zastosowano rury koliste o średnicy od 76 do 457 mm i grubościach
ścianek od 5 do 19 mm. Łączna masa wieży 105 Mg.
Wieże różnego typu są stosowane jako podpory zbiorników na wodę. Na ry­
sunku 5-172 przedstawiono zbiornik w Detroit (USA) o objętości 1100 m \um iesz­
czony na wieży wysokości 42 m [25], [224],
Inny zbiornik o kształcie torusowym i objętości 2500 m 3wybudowano w C hicago
(USA) (rys. 5-173) [90]. W słupie centralnym umieszczono klatkę schodową.
W nim również znajdują się przewody zasilające i odprowadzające.
312 Projektowanie elementów i konstrukcji Przy kłady realizacji konstrukcji z rur 313

5.6.13. Słupy wsporcze linii napowietrznych

Rys. 5-169. W ieża kolejki linowej [228]
Rys. 5-170. W ieża wiertnicza [66]
Rys. 5-171. M ontaż w ieży służącej do
wyciągu gazów [121 ]
Różnorodność rozwiązań konstrukcyjnych słupów wsporczych linii napowietrz­
nych jest bardzo duża. Tu będą omówione tylko niektóre z nich. najbardziej inte­
resujące.
Typowe słupy wsporcze linii przesyłowych wysokiego napięcia są stosowane
we Włoszech [25], Dzięki użyciu rur uzyskuje się znaczne oszczędności materiało­
we i zmniejszenie kosztów. Podpora pośrednia (rys. 5-174) ma łączną masę 65 Mg,
gdy tymczasem taka sama konstrukcja z kątowników odpowiednio 102 Mg, co
oznacza, że można zaoszczędzić ok. 36% stali. Konstrukcję słupa wsporczego
stanowi zwykle kratownica o czterech pasach prostoliniowych i przekroju zbież­
nym ku górze. Słup jest montowany z segmentów, w których skład wchodzą od­
cinki czterech pasów oraz krzyżulcc z czterech płaszczyzn bocznych. Styki mon­
tażowe znajdują się tylko na pasach, co osiągnięto dzięki wyeliminowaniu pozio­
mych prętów skratowania.
Inny typowy słup wsporczy przedstawiono na rys. 5-175 [25], [65], Ustawia
się go w miejscach zmiany kierunku linii przesyłowej wysokiego napięcia. W części
dolnej przekrój jest kwadratowy, a w gómej rozgałęziony - prostokątny, w po­
przeczce zaś - trójkątny. Słup składa się z 6 segmentów. Przewidziano styki mon­
tażowe na śruby. Zastosowano stal Aq55 o granicy plastyczności 360 MPa (naprę­
żenia dopuszczalne 200 MPa).
3 14 Projektowanie elementów i konstrukcji Przykłady realizacji konstrukcji z rur 315

Na podobnych zasadach budowane są słupy wsporcze w Niemczech (rys. 5-176)

[25], [113]. Złącza elementów są takie same jak w wieży reklamowej w Hanowerze.

Rys. 5-174. Przelotowy stup w sporczy stosowany

we W łoszech

W przypadku słupów mniejszych wysokości albo rozstawionych w mniejszych

Rys. 5-175. N aro ż n y ship wsporczy syste­
mu „Dalm ine” [65]
odstępach wzdłuż linii napowietrznej stosowane są podpory z rur pojedynczych
(rys. 5-177) [25], [111]. Zwykle wtedy projektowana jest zmiana średnicy rury
w kierunku wysokości słupa. Poprzeczki wykonane są z rur albo z dwóch ceowni-
ków, które obejmują pionowy maszt i są z nim połączone na śruby.
Zamiast słupów pojedynczych są używane również podpory ramowe (rys.
5-178) [25], [230], W słupach z rur pojedynczych mogą być stosowane rury zbie­
żne o przekroju owalnym (rys. 5-179) zamiast rur gładkich bez szwu [111].
Na rysunku 5-180 przedstawiono słup ramowy z rur, stosowany w Czechach
[25], [260], Węzły układu ramowego wykonuje się jako spawane bez blach wę­
złowych. Przekrój masztu jest kwadratowy. Pasy i rozporki są wykonane z ru ro tej
samej średnicy. W celu umożliwienia wykonania węzła rozporki mają końce pro­
filowane eliptycznie. Dzięki temu w płaszczyźnie słupów mają one w węzłach
zwiększony wskaźnik wytrzymałości. Pasy są łączone za pomocą m uf nakładanych.
3 16 Projektowanie elementów i konstrukcji Przykłady realizacji konstrukcji z rur 317

,0133»*

Rys. 5 - 180. Slup ram ow y stosow any w C ze­

chach [260]: a) fragm ent górny,
b) widok z góry

Rys. 5-177. Slup z rury pojedynczej

[ 111 ]

Rys. 5-178. Słupy ramowe W pobliżu rozdzielni w elektrowniach oraz przy stacjach transform atoro­
[230]
wych są stosowane słupy o specjalnych kształtach i przeznaczeniu (rys. 5-181
i 5-182) [25], [65], [66],
Słupy trakcyjne są wykorzystyw ane jako podpory przewodów zelektryfi­
kowanych linii kolejowych (rys. 5-183) [230] lub tram wajowych (rys. 5-184)
[25], [171], Słupy wykonuje się z pojedynczych rur walcowanych o przekroju
okrągłym lub rur zbieżnych z blach wg rozwiązania dla masztów linii napo­
wietrznych.
Bramki trakcyjne są używane jako podpory przewodów zelektryfikow a­
nych linii kolejowych, a ponadto często jako podpory sygnalizatorów św ietl­
nych (zam iast oddzielnych semaforów) [25], [66]. Słupy bramek są zwykle
kratowe o dwóch pasach. Na słupach spoczyw ają rozpory kratowe o czterech
pasach (rys. 5-185).
Estetyczne słupy oświetleniowe wykonane z rur mogą ozdabiać miasto.
Schematy takich słupów, które można lokalizować wzdłuż ulic osiedlowych, ulic
głównych lub arterii przelotowych, przedstawiono na rys. 5-186 [25], [63] oraz na
rys. 5-187 i 5-188 [230],
Do oświetlenia urządzeń kolejowych, portów, stadionów, ruchliwych węzłów
komunikacyjnych służą lampy umieszczone na wieżach kratowych (rys. 5-189)
Rys. 5-179. Stup z blachy o przekroju owalnym [U l] [25], [67],
318 Projektowanie elementów i konstrukcji Przykłady realizacji konstrukcji z rur 3 19

Rys. 5-185. K o le jo w a b ra m k a
trakcyjna [66]

130 130

A 250

k n
s 8° |
8j 8 8
O
o.
8
tO

J _____

i §
Rys. 5-182. Słupy rozdzielni w elektrowniach [66] Rys. 5-183. Kolejowe słupy trakcyjne (230) Rys. 5-186. Schem aty słupów ośw ietleniow ych [631
320 Projektowanie elementów i konstrukcji Przykłady realizacji konstrukcji z rur 321

5.6.14. K onstrukcje rozbieralne

Konstrukcje rozbieralne są przeznaczone zwykle do wznoszenia hal pawilonów
wystawowych, wiat i magazynów. Na rysunku 5-190 przedstawiono jedną z 14
rozbieralnych hal wystawowych systemu „Mero” wykonaną na terenie międzyna­
rodowej wystawy budownictwa w Berlinie w 1957 r. [25], [237]. Inwestorowi za­
leżało, aby obiekty wystawowe przekrywały duże powierzchnie. Równocześnie
należało spełnić warunek, zgodnie z którym po zakończeniu wystawy budynki
powinny zostać rozebrane. Zastrzeżono również, że roślinność (w tym drzewa)
istniejąca na terenie przeznaczonym czasowo na wystawę nie może ulec zniszcze­
niu. W konstrukcjach systemu „M ero” na wystawie w Berlinie zastosowano sche­
mat trójkątów równobocznych. Z czworościanów foremnych kształtowano prze­
krycia warstwowe pełne lub z dużymi otworami. Wówczas części przekryć miały
formę przestrzennych żeber kratowych. Przekrycia te spoczywały zwykle na nie­
wielkiej liczbie słupów z rur wypełnionych betonem. Dzięki zachowaniu istnieją­
cej roślinności uzyskano interesujące efekty plastyczne. W systemie „Mero” moż­
liwe było wykonywanie różnych kombinacji konstrukcyjnych, co może mieć za­
stosowanie, gdy zachodzi konieczność szybkiego wzniesienia budynków z małą
liczbą słupów.

Rys. 5-187. S łu p o św ie tle n io w y n a Rys. 5-188. Słup ośw ietleniow y na uli-

ulicach głównych [63] cach osiedla [230]

Rys. 5-190. Widok hali wystawowej

w B erlin ie w yk o n an ej
w systemie „Meno" [237]

Elementy typowych konstrukcji rozbieralnych wiat i magazynów stosowa­

nych w Czechach przedstawiono na rys. 5-191 [25], [189].
Są to trójkątne odcinki kratownicy dachowej lub słupa kratowego. Zastosowane
rury ze stali St3 mają na ogół większe średnice, niż wynikało to z obliczeń. Celem
było uzyskanie większej sztywności elementów składowych, co jest ważnym czyn­
nikiem przy wielokrotnym montażu i demontażu. Z tego typu elementów zestawia
się wiązary dachowe i ramy o różnych kształtach, rozpiętościach i zestawach słu­
Rys. 5-189. Wieża ośw ietleniow a [67] pów (rys. 5-192). Zasadniczo rozstaw słupów wynosi 6,0 m. Oprócz przedstawio-
322 Projektowanie elementów i konstrukcji

nych obiektów można uzyskiwać również zestawy wielonawowe. Złącza zapro­

jektowano na śruby z łubkami z blach profilowanych na zimno. Jako płatwie sto­
suje się elementy kratowe z prętów okrągłych lub ceowniki gięte na zimno. Zuży­
cie stali - od 7,3 kg/m2 dla typu A do 13,9 kg/m: dla typu K.

Przykłady
obliczeń

6.1. Belki kratowe

3 Przykład 1 .............................................................................................................
Rys. 5-191. Typowy elem ent trójkątny stosowany do konstrukcji rozbieralnych w Czechach (189]

Podciąg kratowy przedstaw iony na rys. 6-1 w ykonano z rur o przekroju kw adratowym. Stal S355
(oznaczenie wg EN 10027-1) odpow iadająca polskiej stali niskostopowej konstrukcyjnej 18G2A
lypi o minimalnej granicy plastyczności Rt = 355 M Pa i wytrzym ałości obliczeniowej f d = 305 MPa.
& Wartości sił obliczeniow ych oraz długości prętów wraz z przyjętym i przekrojami przedstawiono
. 1 750
1s
co
w tabl. 6- 1.

Tablica 6-1
Charakterystyka prętów oraz zestawienie sil w prętach
TypH
Pręt Długość, mm W ym iary przekroju, mm Siła podłużna, kN
a 1 6000 □ 180x180x10 -3 1 2 ,5 0
Of. 2 6000 □ 180x180x10 -8 1 2 ,5 0
3.30 J j. ¿.00 j 5,00 3 6000 □ 180x180x10 -1062,50
W i
7 6000 □ 120x120x10 625.00
8 6000 □ 120x120x10 1000,00
typ J TypK
9 6000 □ 120x120x10 1125.00
12 3842 □ 120x120x10 400,20

12.00
1 13
14
15
3842
3842
□ 100x100x6
□ 80x80x6
^»00,20
240,12
3842 □ 80x 8 0 x 6 -240,12
16 3842 □ 80x80x6 80,04
Rys. 5-192. Zestawienie wiązarów dachowych i ram z typowych elem entów rozbieralnych 1189] 17 3842 □80x80x6 -80,04

A. Pas gómv

N apaś górny przyjęto rurę □ 1 8 0 x 1 8 0 x 1 0 mm. Charakterystyka przekroju: A = 6 4 ,6 c m \ i = 6 ,8 4 cm,

r = t = 10 mm. Największa siła ściskająca w pasie górnym występuje w pręcie 3; N, = 1062,5 kN.
324 Przykłady obliczeń Belki kratowe 325

Długość pręta I = 6000 mm, współczynnik długości wyboczeniowej przy wyboczcniu w obu płasz­ C. Pręty skratowania
czyznach ¡1 = 0,9. P ręt n r 12 rozciągany siłą.V,, = 400.2 kN wykonano podobnie jak pas dolny z rury □120x120x10 mm
100 kN 100 kN 100 kN 100 kN o nośności na rozciąganie ;Vfi( = 1238,3 kN.
100 kN
Sprawdzenie nośności
50 kN 50 kN
N 400.2 „ ,
= ----------= 0,32 < 1.
12383

2400
P ręt n r 13 przy N = - 400,2 kN wykonano z rury □100x100x6 mm o polu przekroju A = 21,6 cm2,
promieniu bezwładności i = 3,79 cm. Długość pręta I = 3842 mm. współczynnik długości wybocze­
niowej przy wyboczeniu w obu płaszczyznach /r = 0,75.
g3000. j .3 0 0 0 ^ .3 0 0 0 , ^3000^ ^3000 ^ 3000^ i 3000>' ,3000, ,3000, | .3000. | .3000,1,3000. Sprawdzenie klasy przekroju
L _______________________________________ 36000______________________________________ , 100
= 16,7 < 3 3 e = 27,7;
Rys. 6-1. Płatew kratowa do przykładu I 6
przekrój należy do klasy I.
Sprawdzenie klasy przekroju
Nośność obliczeniowa przekroju przy ściskaniu osiowym

e = J ^ = 0,84. A/* = 305 • 21,6 • 102 = 658,8 • 103N = 658,8 kN.

V305
Smukłość względna pręta

— = 1 8 < 3 3 f = 27,7; , 0,75-384.2 A 76 , AO

10 A = ---------------- = 76. — = ---------= 1,08. a> = 0.65.
3.79 70.56
przekrój należy do klasy 1.
Sprawdzenie nośności pręta
Nośność obliczeniowa przekroju przy ściskaniu osiowym J U _ J 00I2 _ i

Nb = 305 • 64,6 10J = 1970,3 • 103N = 1970,3 kN. ęN " 0.65-658.8

Smukłość względna pręta P rę ty od n r 14 do 17; m aksym alna siła rozciągająca N = + 2 4 0 ,12 kN, m aksymalna siła ściskająca
A7 = -2 4 0 ,1 2 kN. Pręty w ykonano z rur 0 8 0 x 8 0 x 6 mm; A = 16,8 cm ', / = 2,98 cm, / = 3842 mm,
A = 8 4 f = 84-0,84 = 70.56, A = ° '9- 6 — = 78.9, - ^ = - ^ - = 1,12, </>= 0,623 H = 0,75.
p 6,84 Xp 70,56
Sprawdzenie klasy przekroju
- wg krzywej wyboczeniowej „a” . 80
— = 133 < 3 3 e = 27,7;
6
Sprawdzenie nośności pasa górnego
przekrój należy do klasy I.
N _ 1062.5
- = 0,87<1. Nośność obliczeniowa przekroju przy ściskaniu lub rozciąganiu osiowym
ę N Rt ~ 0.623-19 703
A/ft. = JV* = 30 5 - 16,8- I0J = 512,4 10*'N = 512,4 kN.

B. Pas dolny Smukłość względna pręta

, 0,75-384.2 A 96,7 , , , . „
Pas dolny jest rozciągany siłą maksymalną występującą w pręcie A?, = 1125,0 kN. Przyjęto rurę A = ---------------- = 96,7, — = -------- = 1,37, ę = 0,47 - wg krzywej wyboczeniowej „a .
□ 120x120x10 mm, pole przekroju A = 40,6 c m '. 2,98 Ap 7036
Sprawdzenie nośności pasa dolnego Sprawdzenie nośności pręta ściskanego
Obliczamy N 232 =1
Nm = 305 • 40,6 • 10: = 1238,3 • 103N = 1238,3 kN, <pN„c 0.47-512,4

a stąd Sprawdzenie nośności pręta rozciąganego

N 1125 N 240.12
= 0,91 <1. = 0,47 < 1.
N„ 1238.3 N„ 512.4
326 Przykłady obliczeń Belki kratowe 327

D. Węzły Sprawdzenie warunków konstrukcyjnych

Wszystkie połączenia (poza węzłem podporowym) przyjęto jako połączenia typu K, ukształtowane A - = — = 0.44 >0,25, ^ - = — = 0 .56 >0,25,
z wzajemnym nachodzeniem krzyżulców. b0 180 b0 180

Węzeł B (rys. 6-2). Dane do obliczeń. Pas: b0 = A0 = 180 mm, /„ = 10 mm; krzyżulec ściskany (przekry- 205000 b^ _ H)0 _ 16 < 35
wany): b2 = h2 = 100 mm, i, = 6 mm; krzyżulec rozciągany (przekrywający): 6 , = A, = 80 mm, /, = 6 m ą — = — = 20 <1,1 =
4 )lfrl V 305 U 6
N u = - 400,2 kN, N lt = + 240,12 kN, 0, = & = 38°39’.

— = — = 18 < 35, — = —■= 1 < 1,0, -^- = — = 0.8 >0,75.

t„ 10 t2 6 b2 100
Sprawdzenie nośności węzła wg wzoru (4-23)
Obliczamy

0,50 < —^ - = 0,52 <0,80,

&Qvjtun
M 3 ^ 0 80 = 74mm
b0 fy , 180 305-6

* ± . W m4gamt
,0v b2 f,t, ' 100 305 6
a stąd

= f t , (2h, - 4r, + br + br0u)= 305 • 6(2 8 0 - 4 ■6 + 74 + 48) = 472140 N =

= 472,1 kN,

240,12
•= 0,51 < 1 oraz
472,1

N . „ = N„„ = 472 1 0 0 3 0 5 ~21,6' 10, = 6 0 6 9 8 6 N = 6 0 7 kN,

m * ' ff\'
A 305-16.8-102

400,2
- = 0.66 <1.
607
Określenie wartości nachodzenia q
Przyjęto, że pręty przecinają się w węźle w sposób mimośrodowy (e = - 0,33h0 = - 59 mm :
Sprawdzenie nośności spoin
0,25 lt0). A zatem
Krzyżulec rozciągany (przekrywający) połączono spoinami pachwinowymi częściowo z krzy-
żulcem ściskanym (przekrywanym), a częściowo z pasem. Krzyżulec ściskany połączono spo­
in ( ą + ą ) K K ( c n , 1 8 0 > sin(2 - 3 8 .6 6 ") 80
9 ' inami pachwinowymi z pasem. Nośność połączenia ustalano jako sumę nośności poszczegól­
2~ I sin0 ,sin0 2 2sin(9,
‘ ‘ ‘ ‘
2sin0
‘, 2 jo ,6247- 0,6247 1,2494 nych odcinków spoin układanych wzdłuż i w poprzek pasa przy ustaleniu ich rzeczywistych
100 • = - ^66,6z mm. długości.
1,2494
K r z y ż u l e c r o z c i ą g a n y ( p r z e k r y w a j ą c y ) n r 14(JV,= + 240,l2kN, 0,= 38°39’).
Określenie wartości nachodzenia Grubość łączonych części: krzyżulca rozciąganego /, = 6 mm, krzyżulca ściskanego t2 = 6 mm,
pasa t0 = 10 mm.
<7-100% 66,6-100 Minimalna grubość spoiny
go, = 52%,
p 80/0 ,6 2 4 7
a m<n= °>2 • 10 = 2 mm lub a ^ = 2,5 mm.
Maksymalna grubość spoiny
0,25 < - ^ — = 0,52 <1.
gormiA a = 1,0 • 6,0 = 6,0 mm lub a = 16 mm.
328 Przykłady obliczeń Belki kratowe 329

Przyjęto grubość spoiny a = fl!un = 6 mm. Łączna nośność wszystkich odcinków' spoin
N ośność połączenia określono, rozpatrując oddzielnie nośność spoin m iędzy krzyżulcam i
N = N, + N 2 = 220,1 + 227,8 = 447.9 kN.
i nośność spoin m iędzy krzyżulcem rozciąganym a pasem. Poniew aż wartość nachodzenia
g m= 52% = 50%, przyjęto, że jedna połowa przekroju krzyżulca rozciąganego przykrywa krzy- Sprawdzenie nośności spoin
żulec ściskany, a druga połowa przekroju przykrywa pas. 240
- = 0 ,5 4 < 1 .
Nośność spoin pachwinowych między krzyżulcami nr 14 i 13 447,9
Nośność spoiny poprzecznej (lp = 80 mm)
Dokonane sprawdzenie jest przybliżone. Podatność węzła powoduje, że poszczególne odcinki
N„ = = 0,8 • 305 ■6 • 80 = i 17 120 N = 1 17,1 kN.
spoin nie w spółdziałają w sposób w pełni efektywny, jak w węźle sztywnym. Można przyjąć,
Nośność spoin podłużnych (/r = 2 • 40 = 80 mm. 9 = 77° 19’) sprawdzono, posługując się że uzyskany iloraz 0,54, różniący się znacznie od 1, jest wartością bezpieczną.
wzorem ogólnym (wzór (92) wg PN-90/B-03200). A zatem
K r z y ż u l e c ś c i s k a n y ( p r z e k r y w a n y ) ; M = + 400,2 kN, 9 = 38°39'. Przyjęto
r,X 2
/ \
/ grubość spoiny a = tmia = 6 mm.
r =. + — Nośność spoin
V x /

gdzie: f COS0 V
Nr sm ) ,
</„•
naprężenie w przekroju obliczeniowym spoin, prostopadłe do osi spoin; dla spoin oL
11 “J k “ l
/
N ± N„ sin#
poprzecznych w połączeniu = —j- - — —— - gdzie:
naprężenie w przekroju obliczeniowym spoin, równoległe do osi spoin; dla spoin /„ - długość współpracująca spoin; dla wręzła typu K, przy łączeniu pręta przykrywanego
r
(ściskanego) z pasem, przyjęto jako efektywnie działające spoiny pachwinowe na
N„ N„cos9
podłużnych w połączeniu r wszystkich czterech brzegach łączonych rur; przy 9 = 38°39' < 50°; sin# = 0,6247,
ał al
cos0 = 0.7809;
Przekształcając wzór, otrzymamy
/ . . = - ^ - + 2 Ą = 2 1 0 + 2 - 1 0 = 52 cm.
sin0, 0,6247
r=-
N.
al
sin0
[« i J
( ( cos 9 V
< f Jt stąd N , = - \
ffil
'+ f S ln 0 _ Jt
_
COS0
Podstawiając do wzoru, otrzymamy

[ «r J U T=
400 200
-
( 0,6247 >2 ( 0,7809 f
= 174,7 MPa < /„ = 305 MPa.
Podstawiając wartości (cos0 = 0,2195, sin# = 0,9756), mamy 6-520 0,8 'l 07 J
305-6-80 W ęzeł H (rys. 6-3). Przyjęto, że w ęzeł H jest połączeniem typu K. w którym dwa pręty skratowania
N = r= 103063 N = 103kN.
2 (ściskany iV, = N n i rozciągany N2 = N n ) są połączone z jednym elementem pasa M0 = /V7. Dane do
( 0 ^1 9 5 'I f 0,9756 )2
obliczeń. Pas: b„ = h0= \ 20 mm, 1„= 10 mm; krzyżulec ściskany (przekrywający): b, = h, = 100 mm,
V 0,8 l OJ )
f, = 6 mm, A , - 33,6 cm '; krzyżulec rozciągany (przekryw any): b2 = t2 = 120 m m , t2 = 10 mm,
Nośność spoin między krzyżulcami nr 14 i 13 A, = N U = - 400.2 kN, M, = N„ = + 400,2 kN, 0, = 38“39', 02 = 102°41'.
N ,= N p + Nr = 117,1 + 103 = 220,1 kN.

Nośność spoin pachwinowych między prętami nr 14 i 2

Nośność spoiny poprzecznej Nf = 117,1 kN.
Nośność spoin podłużnych (/, = 2 • 40 = 80 mm, 0 = 38 39')
3 05-6-80
- = 110691,8N = 110,7 kN.
0,7809 | t I 0,6247 j
0.7 ) 6 2 5 .0 k N

Całkowita nośność spoin między prętami nr 14 i 2

A IJ--W +A r, = 117,1 + 110,7 = 227,8 kN.
Rys. 6-3. Schem at węzła H
330 Przykłady obliczeń Belki kratowe 331

Przyjęto, że pręty przecinają się w węźle w sposób mimośrodowy (e = - 0,3h = 36 mm); Nośność spoin podłużnych (/,= 2 - 50 = 100 mm, 0 = 77° 19’, c o s0 = 0,2195, sin 0 = 0,9756)

sin 38°39' = 0,6247, sin (38°39 + 38°39') = 0,9756,

Nr = - t 305 6 100 = 128831 N = 128,8 kN.
( 120 ^ 0,9756
0 ,9 7 5 6 100 120 02195 V 0.9756 V
g = - 3 6 + ------ — ----- • = —116 mm.
{ 2 J o .6 2 4 7 - 0 1,6247
,6 2 0.6247 2 0,6247 0,8 + 0,7
/ V /

Określenie stopnia nachodzenia Całkowita nośność spoin między prętami nr 13 i 12

« 100% 116100 _ N, = Np + N r = 146,4 + 128,8 = 275,2 kN.
go, = ---------------= ------------------------ = ' 2 % .
p 100/0,6247
Nośność spoin pachwinowych między prętami nr 13 i 7
Sprawdzenie warunków konstrukcyjnych Nośność spoiny poprzecznej Np - 146,4 kN.
Nośność spoin podłużnych (/, = 2 • 50 = 100 mm, Q= 38°39', cos8= 0,7809, sin0 = 0,6247)
4- =— = 0,56 > 0 2 5 , ^- = — = 0.67 >0,25,
b0 180 b0 180
305 6 100 = 138365 N = 138,4 kN.
li 0,7809 Y 0.6247 V
205000 ^ = 1 2 0 =12<35>
305 t, 10
vl 0.8 0,7 J
Całkowita nośność spoin między prętami nr 13 i 7
^ = — = 12<35, ^- = — = 0 ,6< 1,0, ^ - = — = 0,83 >0,75. N , = Np + N r = 146,4 + 138,4 = 284,8 kN.
/„ 10 t2 10 b2 120
Łączna nośność wszystkich odcinków spoin
Sprawdzenie nośności obliczeniowej węzła wg wzoru (4-23)
Obliczamy N = N, + N 2 = 275,2 + 284,8 = 560 kN.
Sprawdzenie nośności spoin
0,50 < - ^ - = 0,72 <0,80,
i» 0 v .m ax
^ = 0 ,7 1 0 .
560
1 0 , . ^ 1 0 ^ 0 3 0 5 2 0 io o = i 3 9 mm,
Węzeł pasa dolnego jest mniej podatny niż oceniany wcześniej węzeł pasa górnego. Można
b0 f , t , 120 305-6
przyjąć, że szerokości w spółpracujące spoin są tu większe, a więc nośność spoin jest wystar­
czająca.
^ = I ^ . ^ 6i = H i 0 305J 0 . I00 = ,3 9 c m ,
■ b2 / / , 1 120 305-6 W ęzeł p o d p o ro w y A (rys. 6-4). D ane do obliczeń. Pas górny: b„ = h0 = 180 m m , i0 = 10 m m ;
a stąd pas dolny: 6 , = h t = 120 m m . f, = 10 m m , N0 = 312,5 kN , W, = 400,2 kN , 6 = 38°39'.
W ęzeł ukształtowano jako połączenie typu K z odstępem « = 4 0 mm i z prętami przecinającymi się
W*. = / i , ( 2 ń , - 4 / , + ó r + ó rOv)= 3 0 5 6 ( 2 - 1 0 0 - 4 - 6 + 1 3 9 + 139) = 8 3 0 8 2 0 N =
w sposób osiowy (e = 0).
= 830.8 kN,

« * < 1.
W*, 830.8

Sprawdzenie nośności spoin

Pręty p a s a dolnego połączono za pom ocą spoin czołowych obwodowych. Nośność

takiego połączenia nie wymaga odrębnego sprawdzenia, gdyż siła w łączonych prętach jest
znacznie m niejsza od siły maksymalnej w pasie rozciąganym.

K r z y ż u l e c ś c i s k a n y ( p r z e k r y w a j ą c y ) ; N , = - 400,2 kN, 6 = 38°39’. Grubość

łączonych części: krzyżulca ściskanego ttm = (>mm, pasa imn = 10 mm. Przyjęto grubość spoiny Rys. 6-4. Schem at węzła A
a= = 6 mm.
Nośność spoin pachwinowych między prętami nr 13 i 12 Sprawdzenie warunków konstrukcyjnych
Nośność spoiny poprzecznej (lp = 100 mm)
0 .2 5 < f) = -* - = = 0 ,6 7 < 0 ,8 5 . ^ - = — = 1 2 < 3 5 . 1 5 < ^ - = — = 1 8 < 35.
N p = a j da!p = 0.8 - 305 6 • 100 = 146 400 N = 146.4 kN. b„ 180 t 10 t„ 10
332 Przykłady obliczeń Belki kratowe 333

6, = 120 mm >0,385(6, +b2) = 46,2 mm, g = 4 0 mm > /, + t, = 1 0 mm, Sprawdzenie warunków konstrukcyjnych

a, = a 2 = 1,5 d = 1,5 ■24 = 36 mm; przyjęto a, = 40 mm.

0.5(1 - 0 ) = 0,165<-£- = — = 0,2 2 < 1,5(1 - B )= 0,49, - 5 5 < — = 0 < 0 .2 5 .
60 180 180 a = 2,5 d = 2,5 • 24 = 60 mm.

Określenie nośności węzła wg wzoru (4-21) Grubość blachy doczołowej (nie uwzględnia się efektu dźwigni)
Obliczamy
{ R 1040
/ = 2 5 mm > / =</ i — ~ = ?4 i ------- = 24,3 mm;
v _ bp _ 18° V1000 V 1000
iooo
= 9. V / t. /y
2f0 20 Nośność śruby na zerwanie trzpienia
-312500 SRl = 0.65 R J , = 0,65 • 1040 • 353 = 238 628 N = 238.6 kN,
•= -0 ,1 5 9 ,
64.6-10 2 -305
gdzie A , - pole przekroju czynnego rdzenia śruby; A, = 353 mm",

/ ( / ! ’) = 13 + ( 0 . 4 « ' ) / = U + [0,4 (-0.159)]/0,67 = 1,20 > 1. Siła sprężająca w śrubie

Przyjęto 26, zamiast 6 , + ó „ gdyż blacha czołowa ogranicza powstanie linii załomów przy Sa = 0,7 R J , = 0,7 - 1040 • 353 = 256 984 N = 257 kN.
pręcie skratowania, podnosząc nośność węzła z pojedynczym krzyżulcem.
Nośność śruby ze względu na rozwarcie styku
Sprawdzenie nośności
SRr = 0,85 SR, = 0,85 • 238,6 = 202.8 kN.
400.2
= 0.47 <1. Nośność połączenia rozciąganego
869,1

Sprawdzenie nośności spoin 1 nnSR

=—
— Se. = 7-1• -6-202,8 = 1216,8 kN,
P * 1
Długość spoin wg wzoru (4-73) (cos6 = 0,7809. sin0 = 0,6247)
gdzie P - współczynnik efektu dźwigni: P = 1.
, 26, . 2-120
/ = — — + 26, = -----------1- 2 • 120 = 624 mm. Sprawdzenie nośności połączenia
sinfl, 0,6247
i H L = 0,92<l.
Naprężenie w spoinach 1216,8
Sprawdzenie nośności spoin pachwinowych łączących pręty pasa z blachą czołową
400 200 lf 0,6247 Y 0,7809 Y
r =- = 145.6 MPa c f , = 305 MPa. Przyjęto grubość spoiny a = 9 mm. Grubość łączonych części: pasa r, = 10 mm. blachy /, = 25 mm.
6-624 l i b r ,
l °-7 J Minimalna grubość spoiny

E. Połączenie śrubowe, sprężane pasa rozciąganego (rys. 6-5) amm= 0,2 • 25,0 = 5 mm lub = 2,5 mm.

Maksymalna grubość spoiny

Pręt nr 9 z rury □ 120x 120x 10 mm o polu przekroju A = 40,6 cm": N 2i = + 1125 kN. Dane dla blachy
czołowej: L = 260 mm, B = 200 mm, t = 30 mm, stal 18G 2A ,/j = 295 MPa. 1,0 • 10,0 = 10,0 mm lub a„ = 16 mm.
Przyjęto 6 śrub M24 klasy 10.9 (R„ =1040 MPa. /?, = 940 MPa). Długość spoiny w złączu

K = 260 + 2b0 = 4 • 120 = 480 mm.

□120»120 «10
Nośność spoin
~r
"1- M24 kl.10.9
1 F± = a J , = ° '9 305 9 480 = 1 185840 N = 1185.8 kN > N = 1125 kN.
o -
2 JO j
i<°T /
■*30 »192
O Przykład 2 .............................................................................................................
260
i 40|30| 120 .130! 40
260 Obliczenie wiązara dachowego wykonanego z rur o przekroju kolistym (rys. 6-6). Przyjęto stal R35
o wytrzymałości f R = 210 MPa, Wartości sił wewnętrznych oraz długości prętów wraz z przyjętymi
Rys 6-5. Połączenie pasa dolnego
przekrojami przedstawiono w tabl. 6.2.
334 Przykłady obliczeń Belki kratowe 335

Tablica 6-2 Sprawdzenie klasy przekroju

Charakterystyka prętów oraz zestawienie sił w prętach
Pręt Długość, mm W ym iary przekroju, mm Siła podłużna, kN = 18,1 < 5 0 c2 = 50 • 0,977 = 48,8.
6.3
1 3015 0 1 1 4 ,3 x 6 ,3 -110,18
Element należy do przekrojów klasy 1.
2 3015 01 1 4 ,3 x 6 ,3 -258.98
3 3015 0 1 1 4 .3 x 6 ,3 -332,18 Nośność obliczeniowa przekroju przy ściskaniu osiowym
4 3015 0 1 1 4 ,3 x 6 ,3 -3 5 6 ,4 7
5 3015 O l 14,3x6,3 -3 4 7 JO = 2 1 4 0 - 2 1 0 = 449,4 -1 0 5N = 449,4 kN.
6 2121 0 7 6 ,1 x 5 155.05
7 3000 0 1 0 8 x 6 ,3 201.00 1215
Smukłość względna pręta A = 8 4 ,/-------= 85/
8 3000 0 1 0 8 x 6 ,3 306,29 p V 210
9 3000 0 1 0 8 x 6 ,3 351,75
10 3000 0 1 0 8 x 6 ,3 357,33 , 0,9-301,5 A 71
4 ----- r —— = 71. —- = — = 0,836, <p = 0,82 - wg krzywej „a PN-90/B-03200.
U 3000 0 1 0 8 x 6 ,3 335,00 i,o 2 A,p 85
12 2343 0 7 6 ,1 x 5 117,71
Sprawdzenie nośności pasa górnego
13 2343 0 7 6 ,1 x 5 88,56
14 2581 0 7 6 .1 x 5 -83,60 N 356,47
= 0,97 < 1.
15 2581 0 7 6 ,1 x 5 41,72 ę N Rc 0,82 449.4
16 2830 0 6 0 ,3 x 3 40,03

n
OG
17 2830 0 6 0 ,3 x 3 B. Pas dolny
18 3089 0 6 0 .3 x 3 5,41
19 3089 0 6 0 .3 x 3 -2 4 ,2 0 Pas dolny jest rozciągany siłą maksymalną ,Vm„ = 357,33 kN. Przyjęto rurę 0 108x6,3 mm o polu
20 3354 0 6 0 ,3 x 3 23,66 przekroju A = 2 0 ,1 cm*.
Nośność obliczeniowa przekroju rozciąganego osiowo

A. Pas górny A*,= 2 1 0 - 2 0 1 0 = 422,1 • 103 N =422,1 kN.

Sprawdzenie nośności
Przyjęto rurę 0 1 14,3x6,3 mm. Charakterystyka przekroju: A = 21,4 c m , i = 3,82 cm, t = 6,3 mm.
Największa siła ściskająca w pasie górnym występuje w pręcie nr 4; N = - 356,47 kN. Długość = 0,85 < 1.
pręta / = 3015 m m , w spółczynnik długości w yboczeniowej przy w yboczeniu w obu płaszczy- 422.1

210 C. Pręty skratowania nr 6. 12. 13. 14. 15

znach u = 0,9, £ = . / ------ = 0,988. £ = 0,977 dla stali R35.
'I 215
M aksym alna siła ściskająca w ystępuje w pręcie nr 12 (N u = - 117,71 kN ), natom iast m aksy­
26.8 kN m alna siła rozciągającą w pręcie nr 6 (A4 = 155,05 kN). Przyjęto rurę 0 7 6 ,1 x 5 mm o p o lu
przekroju A = 8,77 cm i promieniu bezwładności; = 2,52 cm. Długość pręta ściskanego I = 2343 mm,
współczynnik długości wyboczeniowej prętów skratowania przy wyboczeniu w obu płaszczyznach
U = 0,75.

P r ę t ś c i s k a n y siłą A' = -117,71 kN.

Sprawdzenie klasy przekroju
76.1
— = 1 5 , 2 < 5 0 f 2 =48,8.

Przekrój należy do klasy I .

Nośność obliczeniowa przekroju przy ściskaniu i rozciąganiu

= 210 877 = 184,2 • 103N = 184.2 kN.

Smukłość względna pręta
, 0.75-234,3 A 69.7
4 = -----— ----- = 69,7. = 0,8, <p = 0.83 — wg krzywej „a PN-90/B-03200.

EL
336 Przykłady obliczeń Belki kratowe 337

Sprawdzenie nośności

-Ł -= 117,71 = 0 ,7 7 < 1 .
<pNtc 0.83-184.2 110.18 k N

P r ę t r o z c i ą g a n y siłą A' = 155,05 kN.

Sprawdzenie nośności

1 ^ = 0.84< 1.
184.2

D. Pręty skratowania nr 16. 17. 18. 19. 20

M aksymalna siła ściskająca występuje w pręcie nr 16 (jV16 = - 40,3 kN), a maksymalna siła rozcią­ Rys. 6-7. Schem at w ęzła podpo­
gającą w pręcie nr 20 (N20 = 23,66 kN). Przyjęto rurę 0 6 0 ,3 x 3 mm o polu przekroju A = 5,4 cm ' rowego A
i promieniu bezwładności i = 2,03 cm. Długość pręta ściskanego / = 2830 mm, w spółczynnik
długości wyboczeniowej przy wyboczeniu w obu płaszczyznach ¡1 = 0,75. Określenie wartości nachodzenia (e = 0, sin#, = 0,99627, sin0, = 0,69729)

P r ę t ś c i s k a n y siłą N = —40,3 kN j . - L , K W e , + g ;) h, h, _ r Q| 114,3)__________________

0,77428 1143
Sprawdzenie klasy przekroju 2 ) sin0 ,sin0 , 2sin0 , 2sin 0, 0,99267-0.69729 1.985
76,1
+ -------- = - 48,2 mm;
— = 20.1 < 50fT = 50 0.997 = 48.8. 13946
3
Sprawdzenie warunków konstrukcyjnych
Przekrój należy do klasy 1.
Nośność obliczeniowa przekroju przy ściskaniu i rozciąganiu
, S1 A ¿ = i ! i ł . 2 2 i 6 < 50.
da 114,3 /, 5
= 210 • 540 = 113.4-10JN = 113,4 kN.
e 0
-0 ,5 5 < — = —— = 0 < 0 ,2 5 . 30° < 0 , = 85°3'<90", 30° <d2 =44"13'<90°
Smukłość względna pręta

, 0,75-283 . . . . A 104.6 . . . .... , Obliczenie wartości pomocniczych

A= =104,6. — = -------- = 1.23. ę = 0.551 - w e krzywej „c .
2,03 A, 85 _ da _ 114,3
v= - = 9.07,
2/„ 2-63
Sprawdzenie nośności
= -7,65.
63
J L = 403 = 0.64 < 1.
0.551 113,4
0.024 9,07’
/( v .g ') = 9 .0 7 ° 2 1 + - = 2,08,
P r ę t r o z c i ą g a n y siłą N2 = 23,66 kN exp(0,5-(-7 .6 5 )-1 .3 3 )+ 1
Sprawdzenie nośności
N -1 3 4 000
- = -0 .2 9 8 ,
4 ,/* , 21.4 102-210
^ = 0,21<1.
113.4
/ ( / i ') = 1 + 0 M -O .3 (,n 'f = 1 + 0,3 • ( - 0 ,2 9 8 )- 0.3(- 0.298)2 = 0,884.
Ł Węzły
Nośność obliczeniowa węzła wg wzoru (4-5):
W ęzeł p o dporow y A (rys. 6-7). D ane do obliczeń: da = 114,3 mm, /„ = 6 mm, N 0 = 134 kN
(reakcja podpory); pas ściskany (przekryw any): d t = 114,3 m m , r, = 6 mm; krzyżulec rozciąga­ (1.8 + 10.2/) ) / ( v g ') / ( ,,') = 210 6 3 ' (1.8+ 10,2- I )-2,08-0.884 =
sm 6, 0.99627
ny (przckryw ający): d 2 = 76,1 mm , f, = 5 mm, N t = - 110.18 kN, /V, = + 155,05 kN, 9, = 85"3',
ą = 44°13\ = 184 600 N = 184.6 kN,
338 Przykłady obliczeń Belki kratowe 339

1143
= 1847.6—9- 627 = 263.7 kN. — = ------- = 9,07 < 2 5 . g = 35 m m > / . + / , = 2 • 5 = 10 mm.
*J1 *' sin0, 0.69729 210 12,6 * 11
Sprawdzenie nośności węzła Obliczenie wartości pomocniczych
110.18 114,3
■= 0,6 0 < 1, = 9.07,
184.6 2-6

155,05 ą = - = — = 5.56.
= 0,59 < 1.
263.7 ‘o 6,3

0,024v' 0,024 ■9.071’

P o ł ą c z e n i e p a s a g ó r n e g o z e s ł u p k i e m p o d p o r o w y m ( ą = 110,18kN, /( v .g ')= v » -: 1+ = 9,07° 1+ = 1,66,
0, = 85,05°). Przyjęto spoiny czołow e ułożone na całym obw odzie rury pasa w je g o styku e x p (0 .5 g '-l,3 3 )+ 1 exp(0,5 • 5.56 -1.3 3 )+ 1
ze słupkiem podporow ym . N ośność takiego połączenia je s t rów na nośności obliczeniow ej
w ęzła N ą, i nie wymaga odrębnego sprawdzenia. = - 11018° = -0 ,2 4 5 .
4 ,/,0 2140-210
P o łącze n ie pasa dolnego z pasem górnym i ze słupkiem p o d p o ro w y m / ( « ') = 1+ 0 .3 n '- 0 X n ' f = 1 + 0,3 • ( - 0 .2 5 )- 0,3(- 0.25)2 = 0.91.
(N, = 155,05 kN, 0, = 44°13'). Przyjęto spoiny czołowe ułożone na całym obwodzie rury pasa
dolnego w styku. Nośność obliczeniowa węzła wg wzoru (4-5)

W ęzeł B (rys. 6-8). Dane do obliczeń :d a = 114,3 mm, ta = 6,3 mm, d t = d 2 = 7 6 ,1 mm, t, = t2 = 5 mm, /o,° o (l,8 + 1 0 ,2 /} )/(v g ')/(n ')= 21 ° ' ^ ' 3' (1.8+10.2-0.53)-1,66-0,91 =
N0 = - 258,98 kN, N, = - 117,71 kN, A/j = 88,56 k N , / , = 210 MPa. 0, = 44°28', 0, = 55°56'. sin44,46“ 0.7
= 129 600 N = 129.6 kN,

= N .t = 12 9 , 6 - ^ — = 109.5 kN.
* *' sin0, 0.8285

Sprawdzenie nośności
117,71
= 0.91 < 1.
129.6

88.56
= 0,81 < I.
109,5

P o ł ą c z e n i e k r z y ż u l c a ś c i s k a n e g o z p a s e m g ó r n y m (Aż, = 117,71 kN,

0, = 44°28'). Przyjęto grubość spoiny a = 5 mm. Grubość łączonych części: krzyżulca /, = 5 mm,
pasa górnego tQ= 6,3 mm.
Obliczenie długości spoin

^ — = 54 3 m m
1 2-0.7
Przyjęto e = 0,2dQ= 23 mm. Stąd odstęp (sin0, = 0,7, sin02 = 0,8285)

g = 23 + -
) 0,9836
Jo.7-8285
76,1
2-0 .7
76.1
2-0,8285
= 35.6 mm; l76,1
3- i 76,1T
114,3

1
^

przyjęto g = 35 mm.

Sprawdzenie warunków konstrukcyjnych

1
I .S J
/„ = 5 4 3 + 41.67 + 3>/5433 + 4 1.672 = 301.3 mm.
d, 603 ________ d, ¿, 76.1 ..
Nośność spoin

117710
,5 MPa < / , = 210 MPa.
5-3013
340 Przykłady obliczeń Belki kratowe 341

P o ł ą c z e n i e k r z y ż u l c a r o z c i ą g a n e g o z p a s e m g ó r n y m (N2 = 88,56 kN, Obliczenie wartości pomocniczych

0, = 55°56'). Przyjęto grubość spoiny a = 5 mm. Grubość łączonych części: krzyżulca /, = 5 mm, d„ _ 108
pasa górnego /„ = 6,3 mm. = 8,6.
2/„ ~ 2 - 6 3
Obliczenie długości spoin
76,1
- = 45.9 mm.
2 0.8285

76.1 ^ 0 ,0 2 4 -8.61
/ ( v .g ') = 8.6°3 1+ - = 1385,
76.1 114,3 exp(0,5-7 .1 4 -1 3 3 )+ !
1.2 = =41,67 mm.
76,1
2-
114,3
Ą f0 2010-210
lw = 45.9 + 4 1,67 + 3>/45,9: + 41.672 = 273,6

Nośność spoin
/(«')=>-
Nośność obliczeniowa węzła wg wzoru (4-5)
88560 ( 0,828
T= - : +(°-56T = 74,9 M Pa < f d = 210 MPa. 210-632 ,
5-273,6 l 0.9 J l 0-8 J ='
0,7167
(1.8 + 10.2 • 0.7) 1,585 1,0 = 164 789,6 N = 164.8 kN.

W ęzeł G (rys. 6-9). Dane do obliczeń: d 0 = 108 mm, t„ = 6,3 mm, d, = d: = 76,1 mm, t, —t2 - 5 mm,
N0 = 201 kN, N t = 155.05 kN, N, = - 117,7 k N , / , = 210 MPa. 0, = 45°47, 0, = 49°25’. ' = N m = \ 64,8 Z = 155,5 kN.
sin 0 . 0.7595

Sprawdzenie nośności

155,05
=0,94 < 1,0.
164.8

117,7
= 0,76 <1.0.
155,5

P o ł ą c z e n i e k r z y ż u l c a p o d p o r o w e g o z p a s e m d o l n y m (N ,= 155,05 kN,
0, = 45 47'). Przyjęto grubość spoiny a = 5 mm. Grubość łączonych części: krzyżulca /, = 5 mm,
Rys. 6-9. Schem at w ęzła G pasa górnego /„ = 6,3 mm.
Obliczenie długości spoin
Przyjęto e ~ 0,25 d0 = 27 mm. Stąd odstęp (sin0, = 0,7167, sin0, = 0,7595) 76,1
= 53,1 mm.
/ 1083 0.9959
1,9959 76,1 76,1 2-0.7167
g - = 45 mm;
^ 2 Jo.7167 0,77595 2-0.7167 2 0,7595
przyjęto g = 45 mm. 3
76.1 - i1 — I
io s J = 42,2 mm.
Sprawdzenie warunków konstrukcyjnych
1 108 J
0,2< P = — = — = 0.7 < 1,0 , — = — = = 7,6 < 25,
d0 108 2t, 2f2 2 -5
/„ = 53,1 + 42,2 + 3>/53.12 + 42.22 = 299 mm.
- 5 5 < — = — = 0,25 = 0.25. 30" < 0 , = 4 5 "4 7 '< 9 0 °. 30° < 0 , = 4 9 “2 5 '< 9 0 o. Nośność spoin
da 108
155050 lf 0.7167 V f 0.7595 Y
-^ - = — = 8.6 < 25. g = 4 5 mm > /. + / , = 2 -5 = 10 mm. r=- 128.5 MPa < / , = 210 MPa.
21„ 12.6 5-299 V l 0 .9 J 1 0 .8 J =
342 Przykłady obliczeń Belki kratowe 343

Węzeł kalenicowy F (rys. 6-10). Dane do obliczeń: <4=114,3 mm, t0= 6,3 mm, d t = 60,3 mm, r, = 3 mm,
N 0= - 347,3 kN, N, = + 23,66 kN, / 0 = / = 210 MPa, 0, = 62°2’. 26,9
3 i 26-9 Í
1143
4 .= = 13,6 mm.
( 26,9
2-
114,3

/. = 15,2 +13,6 + 3-^15,22 + 1 3,6: = 90 mm.

Nośność spoin

23660 K 0,8862 V ( 0,4633 V

r =- = 100,1 MPa < f d = 2 1 0 MPa.
3-90 \ 0.9 S 0,8

Docisk blach czołowych (N0 = 347,3 kN, 0, = 85°3')

Przyjęto blachę czołow ą grubości t = 10 mm i o wymiarach a x b = 140 x 230 mm.
Pole powierzchni docisku
Ap = 140 • 230 = 32,2 • 10’ mm:.
Sprawdzenie połączenia na docisk
Sprawdzenia nośności węzła dokonano jak dla połączenia typu Y. NP = APf*, = 3 2 3 - 103 - 1, 25- 215 = 8 653 750 N = 8653,8 kN.
Sprawdzenie warunków konstrukcyjnych
Sprawdzenie nośności
0.2 < = 0.53<1.0. i - = — = 20,1 < 5 0 . 30° < 0. = 6 2 " 2 '< 9 0 \ A^sin©, 347,3-0,996
d0 114,3 i, 3 - = 0,04< 1.
N. 8653.8
— = 111^. = 18,1 < 50. Sprawdzenie połączenia na ścinanie (przyjęto 2 śruby M16 klasy 4.8 o Rm = 420 MPa)
/, 6.3
Nośność śrub przy ścinaniu trzpienia
Obliczenie wartości pomocniczych
5łv = 2-3 8 = 76 kN.
v = ^ = i i ź t ł = 9J,
Sprawdzenie nośności
2t0 2-6,3
iVocos0, 3 4 7 3 -0,09 . _ ,
-3 4 7 30° • = = 0 ,4 6 < 1 .
SRv 76
Ą ,f0 21.4 102 210
S ty k m ontażow y p asa dolnego (rys. 6-11). Przyjęto styk m ontażow y pasa dolnego na śruby
/ ( n ') = l + 0 3 n '- 0 3 ( n ') 2 = l + 0 3 ( - 0 . 7 7 ) - 0 3 ( - 0 , 7 7 ) i =0,59.
z czterema blachami w zdłużnymi i przykładkami. Dane do obliczeń: d0 = 114,3 mm, f0 = 5 mm,
Nośność obliczeniowa węzła wg wzoru (4-3) N0 = 335 kN, f j = 210 MPa; blachy czołow e styku w ykonano ze stali St3SX o f j = 215 MPa.
Przyjęto śruby M 12 średnio dokładne klasy 4.6 o wytrzym ałości /?„ = 400 MPa i granicy plastycz­
N „ = /o' D‘ (2,8 + 14.2B 2y 2f ( r i ) = 2 1 0 ‘6 -3‘ (2,8 + 14.2 0,53J)-9,lOJ 0.59 = ności Rt = 240 MPa. Śruby w złączu są dwucięte, rozm ieszczone na czterech blachach w ęzłowych
m sin62,2°V 0.8862 V przyspawanych do rury.
= 58 589,6 N = 58,6 kN,
10-70
Sprawdzenie nośności węzła
23,66
= 0 ,4 < 1 .
58.6
P o ł ą c z e n i e p a s a g ó r n e g o z k r z y ż u l c e m ( N , = + 23,66 kN, 0, = 62°2'); przyjęto
grubość spoiny a — 3 mm.
Obliczenie długości spoin
26.9
= 15,2 mm. Rys. 6-11. Schem at styku m ontażowego pasa dolnego
2-0,8862
344 Przykłady obliczeń Belki bezprzekątniowe 345

Odległości śrub w połączeniu Sprawdzenie warunku nośności

N 335
a, = a , = 30 m m > l,5rf = 1,5 • 12 = 18 m m , — = ----- = 83.75 kN < N „ = 129 kN.
4 4
a = 40 m m > 2,5 ■d = 2,5 • 12 = 30 mm. Blacha węzłowa jest zginanym wspornikiem bardzo dużej wysokości w stosunku do wysięgu.
Siła przyłożona do wspornika na wysokości śrub powoduje powstanie naprężeń normalnych
Nośność śrub przy ścinaniu trzpienia
przenoszonych przez przyległe odcinki spoin.
S „ = 0,45 R j i j n , Sprawdzenie nośności połączenia spawanego blachy węzłowej ze ścianką rury
Obliczamy
gdzie:
Rm - wytrzymałość na rozciąganie, A w = 2 - 4 - 140= 1120 mm2,
A, - pole przekroju trzpienia śruby; A, = 113,1 m m ',
m - liczba płaszczyzn ścinania; m = 2 , W = —-4 -1 4 0 2 = 26133 m m '
6
Sgx = 0 ,4 5 -4 0 0 -113,1 • 2 = 4 0 7 1 6 N = 40,7 kN.
Stąd
Nośność śrub przy uplastycznieniu wskutek docisku trzpienia do ścianki otworu 335
Vw = ------=83,75 kN,
4

M . = V w( f , - e t) = 8 3 ,7 5 (7 0 -3 0 )= 3350 kN • mm = 3 3 5 0 0 0 0 N • mm.
gdzie:
M. 3350 000
« = — = — = 2.5. « = - - - = — - 0 ,7 5 = 2.58 > 2.5. - = 128,2 MPa,
d 12 d 4 12
W 26133

y ' / = r, = 10 mm lub ^ t = 2/, = 2 -5 = 10 mm. V9 83,75 10' „ o w „

XF - — = ------------------- = 74,8 MPa,
4. 1120
5 ^ = 2 .5 -2 1 5 -1 2 10 = 6 4 5 0 0 N = 64,5 kN > 5 ^ = 4 0 ,7 kN.
( 128.2 ( 74,8
Liczba śrub w połączeniu jednej blachy węzłowej r= = 170.4 MPa < 2 1 5 MPa.
0,9 0,8

łł= _ Ą L = ^ 3 5 _ = 2,o5.
4-S„, 4-4 0 ,7

Przyjęto po 3 śruby M16 w każdym połączeniu.

6.2. Belki bezprzekątniowe
Sprawdzenie naprężeń w nakładkach
Przekrój brutto i netto nakładek O Przykład 3 ............................................
A = 2 • 5 • 60 = 600 m m \ A, = 2 ■5(60 - 12) = 480 mm2.
Sprawdzenie nośności belki bezprzekątniowej przedstawionej na rys. 6-12 wykonanej z rur o prze­
Nośność nakładek osłabionych otworami na łączniki kroju prostokątnym. Przyjęto stal I8G2 o wytrzymałości f d = 305 MPa.

W s z y s tk ie p r ę ty w y k o n a n o z □ 2 0 0 * 1 2 0 * 1 0

32 kN 32 kN 3 2 kN 3 2 kN 3 2 kN
gdzie: 16 kN 16 kN
"A 1 ' 8 2 ' 'C 3 ' 'D 4 1 'E 5 ’ 'F 6 G1 i
,-f „ - s p r o w a d z o n e p o le p rz e k ro ju ; A V = A „ — - — ,
O
R m, R - wytrzymałość i granica plastyczności dla materiału nakładek; R m = 375 MPa, 14 15 16 17 18 19 o
a

R { = 235 M Pa, A 7 1 8 J 9 K 10 L 11 M 12 L
0 8 •^75 3000 . , 3000 _ 3000 3000 3000 , 3000
A„ = 4,80—---------= 613 m m 2 > zł = 600 m m 2,
” 235 . iar 0 0
Nm = 600 - 2 1 5 = 129 000 N = 129 kN. Rys. 6-12. Schem at belki bezprzekątniowej
346 Przykłady obliczeń Belki bezprzekątniowe

Wartości sił w ewnętrznych oraz długości prętów wraz z przyjętym przekrojam i przedstaw iono Sprawdzenie klasy przekroju
w tabl. 6-3.
120 , , ,[ 2 1 5 '
= 12 < 3,1------ = 27,7.
Tablica 6-3 10 V 305
C h a rak te ry sty k a prętów o raz zestaw ienie sił w p rętach Przekrój należy do klasy 1.

Pręt Długość, Wymiary przekroju, Siła podłużna .V, Moment M, Siła poprzeczna
Nośność obliczeniowa przekroju przy ściskaniu osiowym
mm mm kN kN • m V, kN
1 3000 □ 200x120x 10 -50,61 -63,26 39,99 N", = 56,6 • 10: • 305 = 1726,3 • 103 N = 1726,3 kN.
56,72
Smukłość względna pręta
2 3000 □ 200x 120x 10 -12038 -30,35 24,00
41,66
3 3000 □ 200x120x 10 -137,88 -3,33 -8,00 A = 8 4 . / ^ =70,56,
18,65
' V 305
7 3000 □ 200x 120x 10 50,61 -56,75 40,01 , 0.595 -300 , A 25.4
63,26 A, --------------- = 25,4. — = -------- = 0,36, <p = 0,99,
7.04 A, 70.56
8 3000 □ 200x120x 10 120,28 -41,65 24,00
30,34
, 300 ,,, A, 63,6
9 3000 □ 200x120x 10 157,88 -18,65 8,00 A = ------ = 63,6. — = — — = 0,9, (p = 0,777
3,33 ' 4,72 Ap 7 0 3 6 Vy
13 2500 □ 200x 120x 10 -53.99 63,28 -30,61
Nośność obliczeniowa przekroju przy zginaniu
-6336
14 2500 □ 200x 120x 10 -16,01 87,07 -69.66
-87,08 yy = H f = 1'27- « , = { ( l + « J = { ( l + 1.27)=1.135.
15 2500 □ 200x 120x 10 -16,00 47,01 -37,61
-47,01 M , = 1,135 • 281 ■10! • 305 = 97,3 • 10" N • mm = 97,3 kN • m.
16 2500 □ 200x 120x 10 -16,00 0,00 0,00
0,00 Nośność obliczeniowa przekroju przy ścinaniu
Obliczamy
Pręty wykonano z rur □200x120x10 mm. Charakterystyka przekroju: A = 56,6 cm 2, Ix = 2806 cm 4, h _ 200 _ 20 < 70e = 58 g
ix = 7,04 cm, Ir = 1262 cm4, it = 4,72 cm, Wx = 281 cm . Wpt = 356 c m ’. / = 10 mm. / 10

A. Pas gómv zł, = 2(200 - 1 0 ) • 10 = 3800 m m 3,

P rę t n r 1: N = - 50,61 kN, A/, = - 63,26 kN-m, A/, = 56,72 kN m , V — 39.99 kN; długość pręta V, = 0,58 • 3800 - 305 = 672,2 • 10' N = 672,2 kN.
/ = 3000 mm.
Stąd
W spółczynnik długości wyboczeniowej
Obliczamy V - 49,99 kN < Vo = 0,6 VK = 0,6 • 672a = 403,3 kN.
/ 2806 Składnik poprawkowy
- sztywność elementu pasa AT = — = --------= 9.35.
' / 300 Obliczamy
P M , = 0,55 • 63,26 - 0,45 • 56,72 = 9,27 kN • m < 0,4 = 0,4 • 63,26 = 2 5 3 kN •
L ) „ . 2806 „
sztywność zamocowania K n - ^ r j - M K„= 2 --------- = 22.45. Stąd
/. 250
stopień podatności węzłów A, =1,25 ę>-A- ^ = 1,25• 0,99 0,36; 25,3 50,61 =0,001 <0,1.
9 7 3 17263
93 5 9,35 W spółczynnik zwichrzenia
= 0.29 = 0 3 , ic ,= = 0.29 = 0,3.
(9,35 + 22,45) (9.35 + 22.45) Obliczamy

Przyjęto, że belka Vierendeela o węzłach sztywnych jest układem o węzłach nieprzesuwnych.

Wówczas wg PN-90/B-03200 przy wyboczeniu w płaszczyźnie obciążenia współczynnik wy-
boczenia ju = 0,595.
348 Przykłady obliczeń Belki bezprzekątniowe 349

Sprawdzenie nośności pasa górnego Sprawdzenie nośności pasa górnego

Obliczamy

N . + Ł M jss. = — + 2 5'_ = 0.29 < I - A = 0,999, <p,A(fc <pLM ^ 0,99 17263 1,0-973
<p,Nh ip,A f* 0,99 17263 1,0-973
N 137,88 ,
= 0,1 <1,
N 50.61 q>,NRr 0,777-17263
= 0,04<1
q>Nk 0.777-17263
V= 8,0 kN < VR = 6 7 2 3 kN.
oraz B. Pas dolny
V= 49.99 k N < VR = 672.2 kN.
Na pas dolny przyjęto rurę □20()x 120x 10 mm.
Sprawdzenie bezpieczeństwa pasa górnego w pobliżu węzła w strefie działania momentu ujem­
nego P rę t n r 7: N = 50,61 kN, M , = - 56,75 kN • m, M : = 6 3 3 6 kN • m, V = 40.01 kN.
Długość strefy momentu ujemnego x = 158,2 cm. Nośność elementów zginanych i rozciąganych
Zwichrzenie uwzględniono w sposób przybliżony, sprawdzając bezpieczeństwo ściskanego N Mt 50,61 63,26
1 1 0,68 < 1.0,
wspornika o przekroju ścianki dolnej rury i wysięgu równym długości strefy m om entu ujem­ n k, 17 2 6 3 1.0 -9 7 3
nego. Siłę w ściance dolnej przyjęto jako zmienną liniowo od = 0 do
V = 40,01 kN < VR = 67 2 3 kN.
J ^ _ = _63260_ = 33295kN
' \ - t 0 2 0 0 -1 0 C. Słupki
Cechy geometryczne pasa Wszystkie słupki wykonano z rur O 200x 120x 10 mm.
Ap = b t= 120 • 10 = 1200 m m ',
P ręt ściskany n r 14: N = - 16,01 kN, M, = 87,07 kN • m, A/. = -8 7 .0 8 kN • m, P = - 69,66 kN.
W spółczynnik długości wyboczeniowej
1 _ 1 0 1 2 0 _) 440000 m m 4. Obliczamy
' 12 12
„ 2806 ____
- sztywnosc elementu K„ = ------- = 1 ,22,
1440000 '’ 250
= 34,6 mm = 3,46 cm.
,p J j , ł 1200 2 8 °6 3 .
sztywność zamocowania Kn
Ka = 2|
2^2-
2■ j = 37,4,
Długość wyboczeniowa pasa [35]
— stopień podatności węzłów
,/ = 2 f + w i y * , = 2 , 158 =113,9 c m . 11,22
k. = k , = r = 0,23 < 0,3.
' V 7,72 V 7.72 ‘ (11,22 + 37,4)
Stąd Przyjęto ¿1 = 0,59.
/ i 15 a ż 19 Q A zatem
A = — = -----— = 32.9. — = — — = 0,466. ę = 0,95 (w g krzywej „b ).
ip 3,46 Ap 70,56
A =— — -21 i- = - - = 0 3 , <P, = 0.996 - wg krzywej „a” PN-90/B-03200.
7,04 A, 70,56 J
NRcp = Af f i = 1200 • 305 = 366 000 N = 366 kN.
Przyjęto p = 0,4; fi = 0,4 • 87,08 = 34,8 kN • m.
N QS
— = 0 ,9 6 < 1 - A = 0,999.
ęN „ r 0,95-366 A ,= 1 .2 5 -(p -P ^ V = 1.25 ■0,996-0.362- 4 8 16,01 ■= 0.0008 <0.1.
M, (V* 97,3 1726,3
P ręt n r 3: W = - 137.88 kN. 3/, = 18.65 kN - m. A/, = - 3.33 kN • m, V = 8,0 kN.
Sprawdzenie nośności słupka
P M . = 0.55 ■ 18,65 - 0,45 • 3.33 = 8,76 kN - m > 0.4 M tma = 0.4 - 18,65 = 7,46 kN • m.
N 16.01 34.8
^ +^ =5 ^ ^ + T ^ = ° - 37<1- a = 0’9992'
A = 1.25 •<p • AJ N = 1.25 0,99 - 0.36J 8-76 137-88 = 0 ,0 0 1 < 0.1.
Mr N Rc 9 7 3 1726.3 V= 69,66 kN < VR = 672,2 kN.
350 Przykłady obliczeń Belki bezprzekątniowe 351

D. Wczły frvs. 6-131

A _ 62,28
Węzły ukształtowano jako niewzmocnione połączenia spawane typu T. Nośność węzłów sprawdzo­ 3 ~ I J T 7 ~ °-88, ę ~ 0,79 - w g k rz y w e j „a” PN-90/B-03200,
' 84, —
no na przykładzie węzłów B oraz J obciążonych największym mom entem zginającym. V 305
Dane do obliczeń: M = 87,08 kN • m, W, = 16,01 kN, P = 69,66 kN, Wpl = 356 c m , / 0 = / , = 305 MPa,
h 0 = 200 mm, b 0 = 120 m ą f0 = 10 mm, ń, = 200 mm. b x = 120 mm, f, = 10 mm. f r=^ = 0,69 305 = 210 MPa.

Stąd

v -J a k. 2A + 10/„ ŻIOIO^ - 200

'IV I + 10 10 = 1050 • 10’ N = 1050 kN.
sin0 , s in 0 .

Sprawdzenie nośności węzła

16,01. = 0,015 <1-

1050
Interakcyjne działanie siły podłużnej i momentu zginającego (4-100)

N f 16,01) f 87,08 )
+ = 0,93 <1,0.
1 1050 j l 9 5 ’3 J
16.01 kN
Przyjęto grubość spoiny a = 10 mm. Grubość łączonych części: słupka /, = 10 mm, nakładki
Rys. 6-13. Schem at w ęzła B /2 = 10 mm.
M inimalna grubość spoiny
Nośność obliczeniowa węzłów na zginanie w płaszczyźnie dźwigara (4-97), (4-98)
Obliczamy a„,m=
min 0,2 • 10,0
' = 2,0
’ mm lub amin = 2,5
• mm.

M aksymalna grubość spoiny

dla 0 .8 5 < f l = - ^ = — = I< I
b0 120
flmu= ■ 10,0 = 10,0 mm.

, 1 ^ .^ , lO JO .iO M O ^o^oom m . Sprawdzenie nośności spoin

* ó0 /,/, 120 305-10

Stąd
r= .
S/„-
a
W.. 1—— \ t x(hy - 1,) = 305^356 • 103 • 1 1- j - 120 10(200 - 1 0 )
Obliczamy składowe naprężeń
= 9699 ■10 4 N ■mm = 97 kN ■m, 10- 2003 120 10
/.= 2 + 120 10 105- = 3981 104 m m 4,
M = 0.5/ 0r0(/t, + ó r j = 0.5 305 10(200 + 5 • 10 )2 = 9531.3 • 104 N • mm =95,3 kN m. 12 12

W,= 3981
Sprawdzenie nośności węzła 104
= 398,1 -103 m m ’.
100
87,08 _ o 9i < .
95,3 Stąd naprężenia
Nośność obliczeniowa węzłów ze względu na siłę podłużną w słupku (4-30); (¡5 = 0,9, 0, = 90°;
M 87 070 000
sinfl, = 1) r „ = — = ____ , = 218 ,7 MPa < f„ = 3 0 5 MPa.
Obliczamy W 398,1 10'

N 16010
= 2,5 MPa < f j = 305 MPa,
~ '¿Tal ~ 64 102
352 Przykłady obliczeń Słupy 353

gdzie: A. W ymiarowanie trzonu słupa

y a/ - pole przekroju wszystkich spoin, Pola przekrojów części elementu zespolonego:

- płaszcza rury A, = 102 c m ',
£ o / = 2[(200 + 120) 10] = 64 -1 0 : m m 2. - prętów zbrojenia A, =16,09 cm2,

3.14-27,32
r , = — = - - - 6— = 17.4 M P a < / = A = 176.1 MPa. - rdzenia betonowego At = —— :----- 102 -1 6 ,0 9 = 467 cm : .
r at 10-400 * S

przy czym Mimośród działania siły

lw= 2 ■200 = 400 mm. 4,73 I O3

- = 1,9 mm.
2500.4
Naprężenia wypadkowe
2 Długość wyboczeniowa słupa
( 218,7 + 2,5^
r= + i 1 7 ,4 t = 277,6 MPa < f d = 305 MPa, Oba końce słupa są nieprzesuwne i połączone z konstrukcją w sposób sztywny, przy czym podpo­
l ° ’8 l 0 -7 J ry pręta doznają niew ielkich obrotów. N a podstaw ie Załącznika 1 do norm y [204] przyjęto
H = 0,57. Obliczamy
Sprawdzenie przeprowadzono w sposób przybliżony, gdyż szerokość współpracująca odcin­
ków' spoin poprzecznych jest mniejsza od szerokości tych odcinków. To spowoduje, że wypad­ /, = 0,57 -3 ,6 = 2,052 m.
kowe naprężenie wzrośnie ponad wartość obliczoną 277,6 MPa.
Sprawdzenie warunków konstrukcyjnych

i . . , . . . . [2 1 5 fllT ,
- ze względu na statecznosc miejscową rury £ = ----- = . --------= 1,
6.3. Słupy \ f d »215

- = — = 21.84 < 5 0 e 2 = 5 0 .
/ 12,5
O Przykład 4
- ze względu na maksymalny procent zbrojenia rdzenia betonowego
Slup zespolony ściskany mimośrodowo. Słup środkowy dolnej kondygnacji wysokości h = 3,6 m m = ------- l 6 -0 9 ----------_ 0 0 3 3 0 04
jest wykonany z rury okrągłej o średnicy zewnętrznej d 273 m m i grubości ścianki t = 12,5. Stal 3.14(273 / 4 ) - 1 0 2
St3S o wytrzymałości obliczeniow ej/^ = 215 MPa. Jako wypełnienie rury przyjęto beton klasy B20
o wytrzymałości obliczeniowej na ś c i s k a n i e = 11,5 MPa (wg PN -84/B-03264). Zbrojenie stano­ ze względu na stateczność ogólną elementu
wi 8 prętów <p16 mm wykonanych zc stali klasy A-II. znaku I8G2, o wytrzym ałości obliczeniowej
R„ = 235 MPa,
f dr = 310 MPa. Warunki obciążenia i podparcia słupa oraz przyjęty schem at zastępczy przedstawiono
na rys. 6-14. 7 ^ = 1 5 MPa,

/?„ = 355 MPa,

£ , = 205 000 MPa,

2 3 3 0 kN
£ ,= 210 000 MPa.
N i = 54.0
4,73 kN-m
y -\
i— £ c = - Ł = 27 000 = 20 000 MPa.
8.18 k N - r X 17,64 kN-m 13 5 13 5
V^ J1 ,7 3 kN-m c
7, = 8697 cm 4,
2 5 0 0 .4 kN

/, = 2 • 0,32 + 2(0,32 + 2.01 • 82) + 2(0.32+2,01 • 112) = 745,6 cm2,

7W ////,
Rys. 6-14. Schem at przekroju słupa zespolonego: a) warunki podparcia i obciążenia, b) schem at za­ , = m it ; _ 3.14(27.3- 2,5)4 .
- 745.6 = 17813,5001-’.
stępczy. c) przyjęty przekrój poprzeczny 64 ' M
354 Przykłady obliczeń Słupy 355

N,.
njH= A»Rci + AłR CC+ AR_
C Cr= 102 • 102 -235 + 467 -102 15 + 16,09-I02 -355 = Nośność przekroju zespolonego na zginanie (3-103)
= 3 668 695 N = 3668,7 kN. Na podstawie tablicy 3-9 dla b/t = 273/12,5 = 21,84 i dla stali St3S określamy współczynnik
mK =1,085.
n -(E'I,+0SErIr + ErI,) . Zatem nośność
1]
3,142(205 000-8697 104 + 0.8-20 000-17813,5 104 + 210 000 -745,6-104) _ u ,2 l 5 , l9„ 0 . N . m m = l 9 8 k N .n ,
6 6
20522 Zwiększenie nośności przekroju zespolonego na zginanie ze względu na istnienie zbrojenia
= 52 087 379 N = 52 087 kN. w obszarze rdzenia betonowego
Obliczamy
-= p V = 13668,7 _ Q n
27 < 2,0.
\N a V 52 087 = X k k X = ( 2 -110 + 4-80)2,01 • 10: -310 = 33647 400 N - mm = 33,6 k N- m.
M
Stąd
ze względu na iloraz nośności przekroju płaszcza rury i przekroju zespolonego wg wzoru
(3-88) można zapisać: =198 + 33,6 = 231,6 kN • m.

rj]0 = 4 , 9 - 1 8.5A +1 l ( X ] = 4 ,9 - 1 8 ,5 • 0,27 + 17- 0.272 = 1,14 > 0. Biorąc w artości = 2500,4 kN. N Rpl = 3374 kN, M„ = 4,73 kN - m, = 231,6 kN • m
i 8 = 0,65, wykreślono krzywą interakcyjną przedstawioną na rys. 6-15.
rjM = 0.25(3 + 2A )= 0.25(3 + 2 • 0.27) = 0,89 < 1.
Nn/NRp,'

1.0 ¡*=^03192

n, = n * +(1 - 0» = 0.89+(1 - 0 . 8 9 ) ^ = 0 , 8 8 . 0.8

d 2 73 0.74
= 0.65
Nośność przekroju zespolonego ściskanego osiowo, przy pełnym uplastycznieniu się składo­ I
06 I
wych części przekroju zespolonego ze wzoru (3-88) I
1
1
1
+ A,.L 1+ J7, ' R —
»
+ 4 /* = 0.4
1
d R... 1
1
1
= 102-102 215 0.88 + 467 102-11,5| 1+1,06
f 1.06- ^ 23, - ) + 16,09 102 ■310 = 0.2
1
273 15 J
1
= 3 374 041 N =3374 kN,
0.015 , . OSO! 1 / . 1
a stąd u-° 0.2 0.4 0.6 0.8 1.0 1.2 1.4 MR/MSpl
Rys. 6-15. Krzywa interakcyjna dla przyjętego przekroju słupa zespolonego
0.2 < 8 = M ś l = 102 10 215 = 0 ,65< 0,9.
3374 000
Z wykresu odczytano:
Sprawdzenie nośności pręta zespolonego ściskanego osiowo ze wzoru (3-94)
- dla x = 0,992 wartość /i, = 0.015,
Obliczamy

-
ji
dla Xd
N 2500.4
= ----------= 0.74 wartość u , = 0,53,
O = 0.5[l + 0.2 l(A -0 .2 )+ (A )f ]= 0,5[l + 0.21(0.27-0,2)+ (0.27 f ]= 0.54. N*pi 3374

y = -------■ ' ---------- 7 ' = 0.992. Następnie obliczamy

0.54 + V0,542 - 0.272
- wartość *„ = X ^ = 0,992— =0.25,
Stąd 4 4
N 2500.4 gdzie r - iloraz mniejszego i większego momentu zginającego na końcach pręta;
= 0,75 <1.
XN„. 0.992-3374 r = 0/4.73 = 0,
356 Przykłady obliczeń Słupy 357

- wartość n = /ty - / i , = 0.53 - 0 .0 1 S 0,74 ° ’25. = 0,52. '= = 4.

X~X. 0 ,9 9 2 -0 ,2 5 a>J y I a " = V 370 = 4,2 > 2; przyjęt0 = 2’°-

Moment zginający ustalono z uwzględnieniem teorii drugiego rzędu (3-113) Stąd nośność

\Ifu —kM^ Rj= 11,5 = 23,0 MPa.

gdzie: Sprawdzenie warunku wytrzymałości na docisk poziomej płyty stalowej do stopy fundamentowej

P = 0,66 + 0,44 r = 0,66. Np = 2500.4 kN < I b R j = 370 • 370 • 23 = 3148.7 • I0J N = 3148.7 kN.

Ncr= 52 087 kN, Określenie grubości blachy poziomej

Przyjęto blachę poziom ą podstawy słupa ze stali 18G2AV o f d = 350 MPa (30 < t < 50 mm).
0,66 Obliczamy
A= = 0,69 < 1; przyjęto A'=1.
N ~ ] 2500,4
N _ 2500,4 101
N rr 52087 g . = — = ------------^ ------= 18.3 MPa,
A. ” 3702
Mamy zatem
b, = 0 .s (j2 • 370 - 273)= 125 mm,
Mu = l • 4,73 = 4,73 kN • m.
a następnie określamy grubość blachy
Sprawdzenie nośności

M,. 4.73 ty = u p i - = 1,73 • 125J — = 49,4 mm,

- = 0.04< 1.
0.9/iA/^, 0.9 0.52-231,6 V350
gdzie u = 1,73 b, - wysięg wspornika dla płyty zginanej jednokierunkowo.
Obliczenia w niniejszym przykładzie dla bardzo małego mimośrodu przeprowadzono tylko
w celach dydaktycznych, aby objaśnić sposób sprawdzenia nośności przy ściskaniu mimośro- Przyjęto grubość blachy podstawy ty = 50 mm.
dowym.
Nośność spoin pachwinowych
B. Wymiarowanie stopy stalowej (rys. 6-16) Przyjęto, że spoiny pachwinowe przenoszą część obciążenia zewnętrznego o wartości równej
nośności płaszcza stalowego N Pozostałe obciążenie przypadające na słup przenoszone jest
Przyjęto wymiary płyty poziomej podstawy I = b = 370 mm. przez bezpośredni docisk rdzenia betonowego do stopy fundamentowej.
Siła przenoszona przez płaszcz słupa
A-A
M16. ki. 3.6.1=350 mm n r, = = 102 • 102 - 215 = 2 193 000 N = 2193 kN.
1
1 7 ----------------- --------------------
.rfS S S S ;- . * Grubość łączonych części: słupa t, = 12,5 mm, blachy poziomej podstawy ty = 50 mm.
Minimalna grubość spoiny
*■50*370 0
— 57IT ~ co amm~ 0.2 ' 50,0
min ’ = 10 mm lub a minlr = 2,5
ł mm.
0 2 0 lotwór spustowy!
■o-+ Maksymalna grubość spoiny
o 273*12.5 „ A- ^ 7 +
a ™»= 1.0 ’ 12>5 = 12,5 mm.
ł
4«L % / Przyjęto spoiny pachwinowe grubości a = 10 mm.
370
Długości spoin
Rys. 6-16. Stopa stupa zespolonego
lp = 2nd/2 = 2 ■3,14 • 273/2 = 857,2 mm.
Sprawdzenie warunku wytrzymałości na docisk poziomej płyty stalowej do stopy fundamentowej Nośność spoin
Wysokość bloku stopy betonowej h = 1 2 0 0 mm. Stąd
N p = ^ a l a j j = 10- 857,2 • 0.9 215 = 1620 • 103 N = 1620 kN.
/ = / + / , = 3 7 0 + 1 2 0 0 = 1570 mm. b ,= b + h = 3 7 0 + 1200 = 1 5 7 0 mm.
Sprawdzenie nośności spoin
Nośność stopy słupa ze względu na docisk do betonu
Przyjęto dla stopy fundamentowej beton klasy B 2 0 o wytrzymałości na ściskanie R h = 11,5 MPa. jY* = 11^ 2 = 135 >1
Np 1620
Obliczono
358 Przykłady obliczeń
Słupy 359

W zaistniałej sytuacji czoło płaszcza powinno być frezowane, aby część obciążenia była prze­
noszona bezpośrednio przez docisk (zgodnie z PN-90/B-03200).

C. Wymiarowanie styku słupa (rvs. 6-17 i

Przyjęto blachę czołow ązc stali St3S o f 4 - 205 MPa, o wymiarach a x b = 370 x 370 m m i grubości
r = 20 mm. Styk słupa obciążony jest siłą N = 2330 kN.

A -A

370

VI Rys. 6-18. W ęzeł stupa zdw uteow ym ryglem

Dane do obliczeń; d0 = 2 7 3 mm, /„= 12,5 mm, h = 300 mm, 6, = 150 mm, = 7 ,1 mm, tf = 10,7 mm.
Węzeł obciążony reakcją N r = 116,4 kN działającą na mimośrodzie e = 15 mm w stosunku do po­
wierzchni płaszcza słupa (por. rys. 6-14).
Sprawdzenie nośności spoin łączących stolik podporowy ze słupem
Rys. 6-17. Styk słupa Stolik podporowy wykonano z blachy 60x100x150 mm. Stal St3S o f d = 195 MPa. Stolik jest obciążo­
ny siłą = 116,4 kN i momentem zginającym M, = N r e = 116,4 • 15 = 1746 kN • mm = 1,746 kN ■m.
Naprężenia dociskowe w płaszczyźnie kontaktu blachy czołowej głowicowej i trzonu słupa Sprawdzenie nośności spoin
sprawdzono przy założeniu, że powierzchnie łączonych części są obrobione mechanicznie i 75% Przyjęto grubość spoin a = 8 mm.
siły ściskającej w styku przenoszone jest przez bezpośredni docisk w płaszczyźnie kontaktu. Długość spoin poziomych przenoszących moment zginający
M ożna zatem zapisać:
N j = 0,75 • 2330 = 1747,5 kN. 3.14-273 150
= 235.5 mm.
2d0 2- 273
N u _ 1747,5-103
= = 1713 MPa < f dk = 1.25 ' 205 = 256,25 MPa, Naprężenia w spoinach od momentu zginającego
A, “ 102 102
gdzie Ad - powierzchnia docisku; A d= A s = 102 cm '.
M,
*=—— <a,X,
Sprawdzenie nośności spoin pachwinowych łączących blachę poziomą głowicy z trzonem słupa 2al
Przyjęto spoiny pachwinowe grubości a = 8 mm. Grubość łączonych części: słupka/, = 12,5 mm,
blachy czołowej /, = 20 mm. 1,746 10*
Obliczamy
r = - 100 • = 5 MPa < 0,8 • 195 = 156 MPa.
anm~ 0-2 ’ 20,0 = 4 mm lub = 2,5 mm. 2-8-235,5

am»~ *-0 ' 12,5 = 12,5 mm. Naprężenia w spoinach pionowych od reakcji rygla

Stąd N. 116,4 - 103

r. =- = 73 MPa < 0,8-195 = 156 MPa,
N p = ^ a l a j j = 8 857,2 •0,9 • 205 = 1265,2 10 3N = 1265,2 kN. 2 ah. 2 - 8-1 00

N_ 0,25-2330 gdzie hp - wysokość blachy stolika.

■= 0,46 < 1.
N. 1265,2 Spoina pozioma przenosząca siłę rozciągającą od momentu działa na płaszcz jako lokalne ob­
ciążenie. Należy sprawdzić nośność tego połączenia ze wzoru (4-78), traktując spoinę jak bla­
D. Połączenie słupa z ryglem chę poprzeczną przymocowaną do płaszcza. Obliczamy
Połączenie przegubowe słupa wykonanego z rury okrągłej o średnicy zewnętrznej d = 273 mm wy­ 5U l
pełnionej betonem z ryglem z 1PE 300 przedstawiono na rys. 6-18. N *' 1—0.81/3
360 Przy kłady obliczeń Słupy 36]

gdzie: Nośność przekroju zespolonego przy ściskaniu osiowym wg wzoru (3-87)

Nw = A,fi. + AJ * + A,f+.
„ J U i » . 03 5,
dn 273
= 4 7 '4 ■1° 2 • 2 1 5 + 3 3 8 -6 ' 1° 2 • 19.8 + 12.6 - 102 • 310 = 2 080 128 N = 2080,1 kN.

b,= J 7 = - 1 7 4 7 |J 0 1 = _ 03<0 Sprawdzenie warunków konstrukcyjnych:

/ty/» 102 - IO2 215

przy czym: Nd - część siły przenoszona przez płaszcz stalowy słupa, ze względu na stateczność m iejscową rury wg wzoru (3-80) e= =1
VL v 215
f { / / ) = 1 + 0 3 •( - 0 ,8 ) - 0,3 ■( - 0 .8 f = 0,568.
- = — = 3 l.7 < 5 2 f = 52.
t 63
5 -215-12,52
0.568 = 172 058 N = 172 kN. ze względu na stosunek nośności płaszcza rury i przekroju zespolonego (3-86)
w 1—0,81 0,55

Sprawdzenie nośności
8 = ± A = 41 A l0 '--2' 5 =049
2080128 ' ’

1746 - ze względu na procent zbrojenia wg wzoru (3-84)

- ^ 2- = 0 , l < l . 12 6
m=- = 0.036 < 0,04.
172 ( 2 0 - 2 0.63)2
Momenty bezwładności
O P rzykład 5 . /, = 2 9 2 2 cm 4,

Słup zespolony wysokości h = 4200 mm, ściskany osiowo siłą N = 1500 kN wykonano z rury I, = 4 -3 ,1 4 -6 2 = 452.16cm 4.
o przekroju kwadratowym 0200x200x6,3 mm zc stali St3S o f ds = 2 \ 5 MPa. wypełnionej betonem
klasy B35 o wytrzymałości obliczeniowej na ściskanie f dc = 19,8 MPa. Zbrojenie słupa zespolonego
stanowią 4 pręty <j>20 mm ze stali 18G2 o / * = 3 10 MPa. Oba końce słupa są podparte przegubowo
z nieprzesuwnymi podporami; fl= 1.0 . Sztywność przekroju zespolonego wg wzoru (3-99)
Pola przekroju:
płaszcza rury A t = 47,4 cm , Ec = - Ł = 27 000 = 20 000 MPa.
135 1.35
- prętów zbrojenia A = 12,6 cm ,
rdzenia betonowego (z pominięciem zaokrągleń) (£/), = £ ,/,+ 0.8£/ + £ / , .
A = (20,0 - 2 • 0,63)2 - 12,6 = 338,6 cm 2.
( £ /), = 20 500 ■2922 + 0.8 2000 ■9825,6 + 21000 • 452,16 = 85.12 • 10S kN cm 2.

Siła krytyczna elementu zespolonego wg wzoru (3-98)

( s ą W ,« 5 J 2 .1 0 - .3 J 4 t y
l] (1,0-420)
Nośność plastyczna przekroju zespolonego

^ = A .K + + A.R" = 47,4 • 103•235 + 338.6 • 103 • 25,7 +12,6 10 3 • 355 =

= 2 431 402 N = 2431,4 kN.

Smukłość względna pręta zespolonego wg wzoru (3-97)

- I A3*,, 12431,4
Rys. 6-19. Przekrój słupa do przykładu 5 A = \ n c ° t e s * <l-7 I < 2 -0
362 P rzykłady obliczeń Slupy 363

W spółczynnik niestateczność ogólnej wg wzoru (3-96)

a = — = 2,0 < 2,5, a = — - — = 2.75 > 2.
20 20 4
<0 = 0.5 [l + 0,21 ■( i - 0 ,2 )+ ( I ) ’]= 0.5• [l + 0,21 -(0,71 - 0 .2 ) + 0 ,7 1’ ]= 0,81,
= min. (12 mm. 8 m m ) = 8 mm.
stąd
Stąd
= 0,83.
0 + 5 ^ 7 0,81- t ^ S l ) 3 -(0 .7 1 )1 Sw = 2 • 215 • 20 • 8 = 68 800 N = 68,8 kN.

Sprawdzenie nośności słupa wg wzoru (3-94) Określenie potrzebnej liczby śrub

V 130
N _ 1500 n = = = 2.2.
- = 0,87 < 1. S* 59.4
X N Kp, “ 0.83-2080,1
Przyjęto 3 śruby M20.
B. Wymiarowanie ełowicy słupa (rys. 6-201
Sprawdzenie nośności osłabionego przekroju rygla
Połączenie śrubowe słupa zespolonego z ryglem z IPE 360 o A = 12,1 cm", /. = 8 mm, obciążone jest Obliczamy
reakcją belki V = 130 kN. Połączenie wykonano na przykladkę na środniku rygla z blachą o wymia­ Av = h t w= 360- 8 = 2880 mm2,
rach 12 x 220 x 380 mm przechodzącą na wylot przez rurę słupa. Przyjęto śruby M20 średnio dokładne Am = 2880 - 3 • 22 • 8 = 2352 mm2.
klasy 4.8 o R„ = 420 MPa i R = 340 MPa. Stal St3S 0 ^ = 215 MPa. Rm = 375 MPa i Rt = 235 MPa.
Stąd
4 .0 ,8 /? . 2352 0,8-375 ,
w — t = -------------------- = 1,04 > 1.
4 R, 2880 235
50 40 A -A
M20 kl Z. 8
IPE 360

'
380
1 1K
|,
C. Wymiarowanie stopy słupa (rys. 6-21)

M12. kl.4.8

H 7H 1 Ą_ L 75«75»10
o 200 «6.3

■¿12«220 ,5 « 2 2 0
380

b>M
rr
Rys. 6-20. G łowica stupa do przykładu 5
¿ 2
f
Rozmieszczenie śrub w złączu 350

a, = 40 mm > 1,5 • 20 = 30 mm, Rys. 6-21. Stopa słupa do przykładu 5

a2 = 40 mm > 1,5 • 20 = 30 mm,
Powierzchnia płyty podstawy z warunku nieprzekroczenia wytrzymałości na docisk do betonu
a = 70 mm > 2,5 - 20 = 50 mm. stopy fundamentowej
Nośność śrub przy ścinaniu trzpienia
Przyjmujemy
Powierzchnia płyty podstawy; przyjęto wymiary blachy poziomej I x b = 350 x 350 mm
zł, = 314,2 mm", m = 1.
Ap = lb = 350J = 122 500 m m 2.
Stąd
W ytrzymałość betonu na docisk; przyjęto, że stopa fundam entowa jest wykonana z betonu
= 0.45 • 420 • 314,2 • 1,0 = 59 384 N = 59,4 kN. klasy B 1 5 o 4 = 8.7 MPa.
Nośność śrub przy uplastycznieniu wskutek docisku do ścianki otworu O b lic z a m y
Obliczamy l , = b s = 3 5 0 + A, = 3 5 0 + 1 2 5 0 = 1600 mm.
364 Przykłady obliczeń Słupy 365

S, = 150 • 25 ■ 12,5 + 200 • 10 • 100 = 246 875 mm ,

co, = = J — —rr = 4.6 > 2; P o j ę t o = 2-
V /A V 350
z=— = ^ ~ = 42.9 mm, / = 2 2 5 -4 2 ,9 = 182,1 mm,
Stąd A 5750
Rd =codRf = 2 -8 .7 = 17,4 MPa,
1S0-9S3 in .? n n 3
lz = — —— + 150 ■25• (42,9 -1 2 ,5 f + — —— + 200 10 ( 1 2 5 - 42,9 f = 23808400 m m 3.
W = 1500 kN <//>*, = 3 5 0 -3 5 0 17.4 = 2131,5- 10’N = 2131,5 kN,
P a
Stąd
G aibość blachy poziomej wg PN-85/B-03215
Naprężenia pod blachą podstawy M z' 2573438-182,1
CJ = — i— = = 19,7 MPa,
1, 23808400
N 1500 103
o , = — = --------------= 12,2 MPa.
' Ap 122500 V 68625
T = — = ----------= 11,9 MPa,
A 5750
Obliczamy grubość blachy dla:
płyty utwierdzonej na dwóch brzegach:
+ 2 r2 = V l9,7: + 3 - 1 1.92 = 128,5 MP a < /,= 2 0 5 M P a .
j2_ = 7 5 - 1 0 = u = 0 $ 2 h , = 0,8 2 (7 5 - 1 0 ) = 5 3 ,3 mm,
A, 7 5 - 1 0 Nośność spoin pachwinowych łączących kątowniki 75 x 10 mm z trzonem słupa
Przyjęto, żc spoiny pachwinowe przenoszą cześć obciążenia zewnętrznego o wartości równej
nośności płaszcza stalowego JV&. Pozostała część obciążenia jest przenoszona w wyniku bez­
/. = u = 53,3 = 13 mm. pośredniego docisku sfrezowanego czoła trzonu słupa do blachy podstawy. Tak więc nośność
\L V205
W* = 4 . 4 = 47.4 • 102 • 215 = 1 019 100 N = 1019 kN.
- płyty utwierdzonej na trzech brzegach:
Przyjęto spoiny pachwinowe grubości a = 6 mm.
A. = ^ = 2,7. u = 0,82 A, = 0,82-75 = 61,5 mm, Sprawdzenie warunków konstrukcyjnych
A, 75
a mm= °<2 ‘ 12,5 = 2,5 mm lub amm = 2,5 mm.
/ 12.2
/ = 61,5 J — — = 15 mm. a nm= 0*7 • 10 = 7 mm.
' V205
- płyty utwierdzonej na czterech brzegach Długość spoin

A . - 200 Z - = i, u = 0,536 A. = 0.536 • (200 - 6.3) = 103,8 mm, ip = 4 A0 = 4 • 200 = 800 mm.
A, 200 - 6 3
Nośność spoin

, = 103,8 i ^ = 25,3 mm. N p = Y , a l a J d = 8 •6 • 200 • 0,8 • 205 = 1 574 400 N = 1574,4 kN.
V205
Sprawdzenie nośności
Przyjęto grubość blachy podstawy = 25 mm.
N„. 1019
Jako elementy przenoszące obciążenie z trzonu słupa na blachę podstawy przyjęto 4 kątowniki = 0,65 < 1.
N„ 1574,4
75 x 10 mm długości 200 mm.
Obciążenie przypadające na jeden kątownik Sprawdzenie naprężeń w spoinach pachwinowych łączących blachę poziomą z kątownikami
Moment zginający
o . = z ± = — ^--------- 1 = -6^625 1 = 2 7 M pa < 0 9 .205 = 184,5 MPa,
752 4alp -J2 4 - 6 - 7 5 -J2
M = 0 .5 -1 2 ,2 -1 5 0 ------= 2 5 7 3 4 3 8 N m,
2
Siła poprzeczna S, = 15 0 • 25 • (42.9 - 12,5) = 1 1 4 000 m m ',
P; = 0,5 •12,5-150 75 = 68 625 N. V SP 6 8 6 2 5 -11 4 0 0 0
t< = - r f= A , = 1.4 MPa < 0 ,8 -2 0 5 = 164 MPa,
Sprawdzenie naprężeń 4 a /, 4 6 -2 3 8 0 8 4 0 0
Obliczamy
A = 150 ■25 + 200 • 10 = 5750 m m 2, kJ o :± + 3( r :+ r i ) = 0 ,7 • V (2 7 )3 + 3 - ( l ,4 2 + 2 7 ! ) = 3 7 ,8 MPa < / , = 2 0 5 MPa.
366 Przykłady obliczeń Ramy 367

Sztywność sieczna
6.4. Ram y „ K. 6667
= —— = --------= 333.5 kN • m/rad.
" Ł*
Bezwymiarowa sztywność połączenia
O P rzykład 6
.” » « > .o * ,,* .
Rama stężona. Zaprojektować ramę o ryglach dwuteowycb wykonanych z IPE 360 i słupach z rur El 205 10 1 6 2 7 0 -1 0
□200x200x10 mm; schemat statyczny i obciążenie przedstawiono na rys. 6-22. Połączenia wyko­
nano na blachy czołow e wpuszczone z wykorzystaniem śrub umieszczanych w kołnierzach nawier­ B. Obliczenie rygla w stanie sprężystym
conych plastycznie (rys. 6-23).
M oment podporowy
,, _ q l 2 2K r 5 2 ,5 -6 J 2 -0 ,6
q + p2 <» + P¡ <t * p 2 M — — —t=z— —, = -------------- -------- - = 36,35kN -m .
m iiiniitniiinm ninii ^ 8 3(AT, + 2 ) 8 3(0.6 + 2)
Moment przęsłowy
n * p , <t + Pj
imiiiirmmii ą l1 K r + 6 5 2 ,5 -6 : 0.6 + 6 ____ _
W( = V :r = — rt = — 7- = 199,9 k N m .
8 3 ( * ,+ 2 j 8 3(0,6 + 2)
i + pi Pi 4 * P, Sprawdzenie nośności

M ,= a„W x f<= 1 .0 7-904 103- 215 • I 0 ‘ = 207,96 kN • m,

<t + P2 + p2
<P, ~ 1,0 - belka zabezpieczona przed zwichrzeniem sztywną tarczą stropową,
A/, _ 199,9
- = 0.96 < 1.0 .
Pi <p,MK 1.0-207,96
(iiiiiiuiiinriiiimmnririrmiuinmiumnii
n ?no»20Q«io
Sprawdzenie nośności rygla w strefie działania momentu ujemnego
Pt <» + pi 4 ł Pi Reakcja R = 157,5 kN-m.
nmmmtnr 351Ó0
r m Długość strefy momentu ujemnego
P R 6M 20.kL68 M = 157,5 x - 36,35 = 0,

stąd x = 0,23 m
6000 £ 6QQ0_ 6000 +1 +
ą = 29.82 k N /m . p, = 22,6 8 k N /m Zwichrzenie rygla w strefie działania momentu podporowego uwzględniono w sposób przy­
<Jk = 24,30 k N /m . p „ = H .< 0 k N /m bliżony. biorąc pod uwagę wsporniki o polu przekroju pasa dolnego Af i długości równej dłu­
p,
pJk
= 7.38kN/H)
= 5,28kN + n UJ bW gości strefy momentu ujemnego x.
Obliczamy
Rys. 6-22. Schem at ram y do przykładu 6 Rys. 6-23. W ęzeł ram y do przykładu 6
Af = l/bj = 12,7- 170 = 2159 mm: = 2 1 ,6 - 10^ m \
Dane do obliczeń
C harakterystyka przekroju I360PE: bf = 170 mm. tf = 12,7 mm . tH= 8,0 m m . A = 72,7 cm ,
/, = 16 270 cm4, i, = 15.0 cm, Wx = 904 cm '; stal St3S o f d = 215 MPa. I , = - ^ - = - 2'7p ' 7(1 = 5199 592 m m 4 = 520 • 1 0^m 4.
Charakterystyka przekroju rury 0200x200x10 mm: ¿>0= 200 mm. t^= 10 mm, .4 = 72,6 cm \ W, = 425 cm .
Zastosowano 6 śrub M20 klasy 6.6 (Rm= 600 MPa, Rc = 360 MPa) o wytrzymałości na rozcią­ Stąd
ganie S R, = 75 kN i wytrzymałości na ścinanie = 84,8 kN.
5 2 0 -10-8
= 0,049 m.
A. Określenie charakterystyki M -ó węzła
» 8 -ł 21,6-10
Krzywą mom cntu-obrotu węzła (A/-P) przedstawiono na rys. 4-103 [7], Sztywność początko­ Siłę w pasie dolnym przyjęto zmienną liniowo od wartości zerowej na końcu wspornika do
wą węzła określono dla M = 2 kN-m. wartości
M ^ 36.35
JM 2kN m
= 6667 kN ■m/rad. / h „ - tf ( 3 6 0 - 1 2 .7 ) 1 0 5 - , 0 4 -7 k N -
d<p 0,3 • 10 rad
368 Przykłady obliczeń R am y 369

Długość wyboczeniowa pasa Stąd

Obliczamy
/ , = 1.12 x = 1,12 0,23 = 0,26 m, m axS = A / - L = 36(35-10J ------!------= 61,9k N < SRt.
2y, 2-293.65 *

A=A = - ^ = 5.3. Ścinanie gwintu śrub rozciąganych (wzór 4-113)

i 0,049
4 = 0 .6 X 4 .
— = — = 0,06. stąd wg krzywej c (PN-90/B-03200) <p = 0,999.
X. 84 gdzie:
fc - wytrzymałość obliczeniowa stali rury słupa; f c = 215 MPa,
NRc = A f J = 21,6- 102 - 215 I0"5 = 464,4 kN,
A, = 7tdb (tc + tfi) - pole ścinania gwintu,
N, 104.7 dh - średnica śruby; db= 20 mm,
- = 0,23< 1.
ęNtc 0.999 464,4
tc - grubość ścianki rury słupa; tc = 10 mm,
Sprawdzenie ugięcia rygla tb - grubość wewnętrznego występu kołnierza; przyjęto 6 = 7 mm,
5 u l4 K +10 5 38.7-60004 0 ,6 + 1 0 ,, 6000 .4, = 3,14 - 20 (10 + 7) = 1067,6 m m 2,
a, = ------------- = ------- = --------------------------------- :---------------= 16 mm < n = ---------=
384 £•/ 5/ŚTr + 10 384 20 5 0 0 0 -1 6 2 7 0 10 5 -0 ,6 + 1 0 * 350
BR = 0.6 - 215 • 1067,6= 137 720 N = 137,7 kN > maxS, = 61,9 kN,
= 17 mm.
Nośność obliczeniowa kołnierza przy ścinaniu rury prostokątnej wskutek rozciągania śruby
Sprawdzenie połączenia rygla ze słupem
4=0,6XX,
Nośność śrub przy docisku
gdzie:
Grubość blachy czołowej 20 mm. Wartość współczynnika a = = 3 > 2,5; przyjęto a = 2,5. Af = Ą d b + 2tc )tc = 3,14 (20 + 2 • 10) 10 = 1256 mm2;
S*v = 0,6 • 215 • 1256 = 162 024 N = 162 kN > 6 1 ,9 kN.
Stąd nośność
Nośność obliczeniową złącza wskutek docisku stopki ściskanej do rury słupa przy deformacji
Sm =2 , 5 - 2 1 5 - 2 0 - 2 0 = 215-10’ N = 215 kN > 5 , , = 84,8 kN.

Nośność śruby przy ścinaniu (przyjęto ścinanie dwóch dolnych śrub) jego ścianek w węzłach na czołowe blachy wpuszczone można ustalać dla B = — = -LZ2. = 0,85
bt 200
d 1S7 5 ze wzoru (4-81)
Sr = — = = 78,75 kN < = 84.8 kN.
n 2
Nośność śrub na rozciąganie od momentu podporowego
Nrj\ = [tf + 4 ,)
Przyjęto, że moment zginający w węźle jest przenoszony przez 2 śruby położone najbliżej półki
górnej, a zatem nośność połączenia ze względu na rozciąganie śrub gdzie:

A = - H - A . = - ! A - ^ i7 0 = 85 mm < A, =170 mm,

M r! = s * ¿ X = 75-° • 2(0,36 - 0,06 - 0,00635) = 44,0 kN - m > M mf = 36,35 kN • m. A, x 200 f
I
Warunek wytrzymałości spoin pachwinowych łączących belkę z IPE 360 z blachą czołową - grubość stopki rygla; tf = 12,7 mm.
Przyjęto grubość spoin a = 5 mm < 0,7 • 8 = 5,6 mm. bf - szerokość stopki; bf = 170 mm.
Pole przekroju spoin
Tak więc
Ą , = 2 - 5 ■360 - [2(12,7 + 18)]= 2986 m m ; .
2-215- 10
Naprężenia styczne od siły poprzecznej = f c — 0 2,7 + 85) = 242 550.6 N = 242.6 kN > N = 104.7 kN.
V3
= 157 500 _ M pa< , = , ?2 M pa
Bezpieczeństw-o blachy czołowej przy zginaniu, spowodowanym działaniem sil skupionych od
2986
śrub rozciąganych, sprawdza się zgodnie z [3 1] ze wzoru
Siła rozciągająca w skrajnej śrubie
Obliczamy
y , = 360 - 60 - 6,35 = 293,65 mm.
370 Przykłady obliczeń Ramy 371

gdzie: W spółczynnik długości wyboczeniowej określono w sposób przybliżony [31 ]

F — siła skupiona od rozciąganych śrub w złączu; przyjęto Flp = 4 max 5, = 4 • 6 1,9 =
H = 1 ,0 -0 ,0 1 7 a',
= 247,6 kN.
f R: — nośność stopki elementu teowego u k o rz o n e g o przez blachę czołową i środnik ry­ gdzie:
gla wg pkt. 2.3.6 [31]. «'=-^=233X 5=16.03
A zatem M* 207,96

r- 4 W.. H = 1 - 0,017 ■ 16,03 = 0,73 > 0,6.

F*,= m
-% ■
Smukłość względna pręta
przy czym:

rj f - współczynnik redukcyjny; U ¿x = M = - 73 420 =40,1, i i - = — = 0.48. ę x =0.989,

i, 7,65 k? 84
m = 50 - 12,7/2 = 43,65 mm,
, F rh 1,0-420 A, 54,9 A „
B iV /,r , À, = ----- = = 54.9, — = ---- - = 0,65, <p, =0,957.
M „. = ------------ i, 7.65 \ p 84
4 y u„
gdzie: Nośność obliczeniowa przekroju przy ścinaniu
y J el - szerokość współpracująca blachy czołowej wg tabl. 2.6 [31]; } l ei = tan + p = Obliczamy
= 3, 14- 43,65 + 100 = 237,1 mm. gdzie p = 100 mm - odległość między pierwszym
- = — = 2 0 < 7 0 f; = 70.
a drugim szeregiem śrub rozciąganych, t 10
tn — grubość stopki elementu teowego (blachy czołowej); = 20 mm,
f yT granica plastyczności stali elementu teowego (blachy czo ło w ej);/>T= 235 MPa, Ą = 2(200 -1 0 )1 0 = 3800 m m 2.
Ymo — częściowy współczynnik bezpieczeństwa; yu o = 1, 1.
Stąd
= £23J /.I
7 1 - 2 0 2 -235 = 5 0 6 5 3 18 N = 5065,3 kN,
V = 0,58-3800- 215 = 4 7 3 ,9 -1 0 'N = 473,9 kN.
*’ 4 1,1
W obszarze rygla słup jest obciążony siłą poprzeczną od obciążenia zewnętrznego, jak i siłą
247,6 „ ,
- = 0,05< 1. poprzeczną lokalnie od sił w śrubach i w stopce ściskanej 2 Sx. Tak więc zapiszemy
5065.3
V= 0,01 kN + 2 • 61,9 kN = 123,81 kN < V„ = 0,6 V„ = 0,6 • 473,9 = 284,3 kN.
D. Sprawdzenie nośności słupów
Składnik poprawkowy
Siły wewnętrzne określono z uwzględnieniem podatności połączeń. Obliczamy
S łup środkow y C z rury □ 200x200x10 mm: Nc = 1531,83 kN, Pc = 0,01 kN, Wrl = 0,04 kN-m.
= 0,55 • 0,04 + 0,45 • (0,00) = 0.022 kN m < 0,4 M ttm = 0.4 • 0.04 = 0,016 kN-m.
AT_, = 0,00 kN-"m.
2 3
Charakterystyka przekroju: h0 = 200 mm, /„ = 10 mm, A = 72,6 c m \ W, = 425 cm , i, = /, = 7,65 cm. Stąd
Sprawdzenie klasy przekroju
A, = !.25<pP N = 1.25• 0,957 • 0.652 0 022 1531,83 = 0,0001 < 0,1.
N Sc 111 1560
^ 0 = 2 0 < 3 3 / I ł l = 33;
10 V 215 W spółczynnik zwichrzenia
przekrój należy do klasy 1. Obliczamy

Nośność obliczeniowa przekroju przy ściskaniu osiowym 1215 /215

/, = 420 cm < 100 6 — = | (W • 20 J — = 2000 cm,
VL V2 1 5
= 72.6 -10 2 -215 = 1560 • 10 J N = 1560 kN.
a stąd q>L = 1,0.
Nośność obliczeniowa przekroju przy zginaniu
Sprawdzenie nośności słupa
a. = = 608 = 1.43. a „ = ‘ ( l + a )= 1 (1 + 1,43)=!,215. Obliczamy
" (F 425 ' 2 2

M . =1.215 425 10’ • 215 = 111,02 106 N mm =111 kN m. ę>,jVfc <p, A/jt, 0,989 1560 1.0 111
372 Przykłady obliczeń

* 153183 - = 1 ,0 2 6 ,1
ę vN Xi 0,957-1560

oraz

V= 123,81 kN < VR = 473,9 kN.

S ł u p s k r a j n y D z 0 2 0 0 x 2 0 0 x 1 0 mm: N c = 6 9 3,1 4 kN . Ve = 5 ,7 7 k N , M r, = 16,15 kN- m,

A/r, = -8,08 kN-m.

Siła poprzeczna

V= 5,77 kN + 2 • 61,9 kN = 129,57 kN < V = 0,6 V„ = 0,6 • 473.9 = 284,3 kN.

Składnik poprawkowy Bibliografia

P M , = 0,55 • 16,15 + 0,45 • ( - 8,08) = 5.25 kN-m < 0,4 M tmsx = 0,4 ■ 16,15 = 6.46 kN-m.

Stąd

A = l,25<pA2- ^ A hł — = 1,2 5 ■0.957 • 0.652— = 0.013 < 0.1.

Ai„ 111 1560
Sprawdzenie nośności słupa
Obliczamy A ng K. M., Morris G. A.: Analysis o f Three-Dimensional Frames with Flexible Beam-
Columns Connections. „Canadian Journal o f Civil Engineering”, No 11/1984.
_* 693,14 + _M 6_ = q > 5 1 < 1 _ a , 0 )9 8 7 >
A rnold C.. H adjidim off A. : Ein Ausstellungsstand ganz aus Stahl. “Acier Stahl Steel”, No
V , N jt <Pl M r , 0.989-1560 1,0-111
1/1973.
N 693.14 Atterdahl K.: Instalation de rayonnages à Wuppertal - Eberfeld pour la firme Farbenfabri­
= 0.46 < 1
<pvN A 0,957-1560 ken Bayer AG de Leverkusen (Allemagne). „Acicr Stahl Steel”, N o 9/1968.
Atterdahl K.: Halle de fabrication et de montage de la Stahl - und Maschinenbau Büttner
oraz GmbH à Munch (Allemagne). .A cicr Stahl Steel”, No 5/1968.
Austin W. J. \ Strength and Design o f M etal Beam - Columns. „Journal o f the Structural
V = 127,8 k N < V„ = 473,9 kN.
Division”, ASCE. Vol. 87. ST4, April 1961.
Należy jeszcze dodatkowo sprawdzić wpływ naprężeń ściskających w pasie słupa na nośność Bahke E.: Tiefbohrmast in Rohrschelenbauweise. .JDer Stahlbau”. H. 7, 8/1956.
tej ścianki przy działaniu siły podłużnej i momentu zginającego w słupie. Banks G. : Flow-drilling for Tubular Structures. „Tubular Structures V”. Ed by M. G. Coutie
N 693,14 6,46 and G. Davies. E and FN Spon. Londyn 1993.
n = ----- + — es- = = - 0,5,
M kt 1560 111 Bâtiment - tour pour la télévision romande à Geneve ( Suisse). .A cier Stahl Steel” , No 4/1971.
Bauer D., Redwood R. G. : Triangular Truss Joints Using Rectangular Tubes. „Journal o f
/ ( » ) = 13 + ^ p dla n < 0 (ściskanie), Structural Engineering". ASCE. Vol. 114. ST2, February 1988.
Becket G. A.: A Three - Pin Arch at Swindon. „Tubular Structures”, No 18. British Steel
Corporation, Londyn 1971.
/ , = i U l Z ° = 0 .85. Beer H.: Eine neuartige Ausstellungshalle mit Rohrfafachwerkbindem. „Schweizerische
b0 200
Bauzeitung", 11. 39/1960.
Bergmann R ..M atsui C., M einsma C., Dutta D. : Design Guide for Concrete Filled Hollow
f ( n) = 1,3- — = 1,062, lecz nie więcej niż 1,0 .
0,85 Section Columns Under Static and Seismic Loading. Verlag TÜV Rheinland, Kolonia
1995.
Siły wewnętrzne słupa nie mają wpływu na nośność pasa lokalnie obciążonego od stopki rygla. Berridge P. S. A.: Le Royal Albert Bridge â Saltash (Grande B retagne).,A cier Stahl Steel”,
No 5/1959.
.............................................................................................. c Bierens de Haan C. IV: Un auvent en acier de 1230 m sur Pays-Bas. „A cier Stahl Steel”,
N o 4/1974.
374 Bibliografia Bibliografia 375

[15] Birkemoe P. C.. Packer J. A.: Ultimate Strength Design o f Bolted Tubular Tension Con­
nections. Conference on Steel Strucures „Recent Research Advances and Their Applica­
tions to Design", Proceedings. Budva 1986.
[ 16] Blackwell C. R.: Das 64 - m - Radioteleskop in Parkers (Australicn). „Der Stahlbau", H. 2/1966.
[ 17] Boue P.. Seekamp R.: Die Vcrwcndung betongefulter Stahlstiizcn mit geschlossenem Quer-
schnitt „Der Bau und die Bauindustrie”, H. 8/1957.
[18] Bouilette J. P.: Immueble a charpcnte irriguee a Marseille (France). „Acier Stahl Steel",
N o 6/1971.
[ 19] Bourguignon M„ De N y s A Hall dc stockage a Bomem (Belgique), nouvelle construction
spatialc. „Acier Stahl Steel”, N o 11/1969.
[20] Braccia A. A., Gerasimenko P.: Larkspur Terry Terminal - Triangular Space Frame (Ca­
lifornia. USA). „Acier Stahl Steel” , N o 7/8/1977.
[ 2 1] Brockenbouigh R. L : Strenght o f Square Tube Connections under Combinal Loads. .Jour­
nal o f the Structural Division”, ASCE. Vol. 98, ST 12, Dec., 1972.
[22] Broniewicz M . : Podatność węzłów typu T ram ze stalowych rur prostoka.tnych. Praca dok­
torska. Politechnika Białostocka 1996.
[23] Broniewicz M : Prognozowanie charakterystyk M-c]) węzłów typu T z r u r prostokątnych na
podstawie znajomości parametrów geometrycznych połączenia. „Konstrukcje Stalowe” ,
nr 20/1998.
[24] Broniewicz M.. Szlendak J.: Determining Stiffness o f Welded T-Joints in Rectangular
Hollow Sections. International Scientific Conference. Technical University o f Brest, Bia­
łoruś 1994.
[25] Bródka J.: Rurowe konstrukcje stalowe. Arkady. Warszawa 1968.
[26] Bródka J.: SHS Mostostal. System konstrukcyjno-montażowy stalowych hal o przekry-
ciach strukturalnych. Arkady, Warszawa 1979.
[27] Bródka J .: Stahlrohrkonstruktionen. Verlagsgeselschaft R udolf Miiller, Kolonia-Brauns-
feld 1968.
[28] Bródka J : Trubczatyje stalnyje konstrukcji. Strojizdat. M oskwa 1975.
[29] B ródkaJ.: Zastosowanie rur prostokątnych do konstrukcji stalowych. „Zeszyty Problemo­
we »Mostostal«”, Warszawa 1976.
[30] Bródka./.. Buklowska A.. Czechowski A., Jerka-Kulawińska K .: Obliczanie i projektowa­
nie konstrukcji z rur prostokątnych. „Zeszyty Problemowe »Mostostal«”. Warszawa 1977.
[31] Bródka J.. Cwalina W.: Sztywność i nośność ram stężonych o węzłach podatnych. Wy­
dawnictwo Politechniki Białostockiej, Białystok 1998.
[32] Bródka J.. Czechowski A. i inni: Przekrycia strukturalne. Arkady, Warszawa 1985.
[33] Bródka J., Czyżewski F... Łypacewicz K., Zieliński 71: Konstrukcja hali przemysłowej
z kształtowników giętych. „Inżynieria i Budownictwu”, nr 5, 7/1965.
[34] Bródka Goczek J.: Podstawy konstrukcji metalowych. Tom pierwszy. Wydawnictwo
Politechniki Łódzkiej, Łódź 1993.
[35] Bródka J.. Juchniewicz J.: Podstawy konstrukcji metalowych, Tom drugi. W ydawnictwo
Politechniki Łódzkiej, Łódź 1994.
[36] Bródka J„ K ordjakJ.: Analiza teoretyczna nośności belek bczprzckątniowych z rur prosto­
kątnych. Konferencja KILiW PAN i KN PZ1TB. Krynica 1988. Księga konferencyjna, t. 3.
[37] Bródka J.. K ordjakJ.: Nośność belek bczprzekątniowych z rur prostokątnych. K onferen­
cja KILiW PAN i KN PZITB. Krynica 1987. Księga koferencyjna. t. 3.
[38] Bródka J., Kordjak J. : Obliczanie długości wyboczeniowej ram sprężystych o węzłach
podatnych. „Zeszyty Naukowe Politechniki Łódzkiej". Seria: Budownictwo 1994, zesz. 44.
[39] Bródka J.. Kordjak J. : Static Strength o f Vierendeel G irder Joints. International Sympo­
sium on Tabular Structures. 1-2 September 1989, Lapcpecnranta. Preprints.
[40] Bródka J.. Kordjak J., Życiński J.: Badania eksperymentalne belek bezprzekątniowych
z rur prostokątnych. Sesja naukowa z okazji jubileuszu 80-lccia prof. Władysława Boguc­
kiego. Wydział Budownictwa Lądowego. Politechnika Gdańska, Gdańsk 1990.
[41] Bródka J., Kozłowski A.: Połączenie rygli z rurowymi słupami przy zastosowaniu standar­
dowych śrub zakładanych jednostronnie. „Konstrukcje Stalowe”, nr 19/1997.
[42] B ródka./., Kozłowski A.: Połączenie rygli z rurowymi słupami za pomocą śrub specjalnych
zakładanych jednostronnie. „Konstrukcje Stalowe”, nr 20/1998.
[43] Bródka J.. Kozłowski A. : Sztywność i nośność węzłów podatnych. Politechnika Białostoc­
ka - Politechnika Rzeszowska, Białystok - Rzeszów 1996.
[44] Bródka J., Lubiński M. : Lekkie konstrukcje stalowe. Arkady. Warszawa 1978.
[45] Bródka J., Szlendak J.: W ęzły krzyżowe ze stalowych rur prostokątnych. Oszacowanie
kinematyczne i statyczne nośności. „Archiwum Inżynierii Lądowej”, nr 4/1985.
[46] Bryja S.: Les charpentes métalliques tubulaires. „L’Ossature Métallique”, N o 1/1933.
[47] Bryła S.: Przekroje rurowe w dzisiejszych konstrukcjach stalowych. „Czasopismo Tech­
niczne”, Lwów 1933.
[48] Bryja S.: Spaw'ane konstrukcje rurowe. „Spawanie i Cięcie Metali”, nr 9/1933, Lwów.
[49] Calcul des longueurs de flambemcnt des éléments des poutres â treillis. CIDECT Mono­
graph No 7.
[50] C antłay W.G.: M arché de fruits et legum es à G lasgow (Ecosse). „A cier Stahl Steel”,
No 10/1968.
[51] Chen W. F.. Chen C. H.: Analysis o f Concrete-Filled Steel Tubular Beam. „IABSE Publi­
cations” 33-U. 1973.
[52] Chen W. F. Lui E. M.: Stability Design o f Steel Frames. CRC Press. Boca - Raton - Ann
A rbor - Boston - Londyn 1991.
[53] Concrete Filled Hollow Section Steel Columns Design Manuel. International Committee
for the Development and Study o f Tubular Structures, Londyn 1970.
[54] Construction tubulaires. Chambre Syndicale des Fabricants deTubes en Acier. Paryż 1962.
[55] Construction with Hollow Steel Sections. CIDECT Monograph, 1974.
[56] Cook G.: Water filled structures. „Building with Steel”, No 15/1973.
[57] CoppelTh., C oidon./. J.: Échafaudages tubulaires. Théorie et pnetique. Dunod, Paryż 1963.
[58] Crook G. M., Makowski Z. S. \ Prefabricated Double-Layer Grid Framework for the BOACS
Car Park at Heathrow, London A ir Port. Proceedings o f the International Symposium on
Prefabricated Shells. IASS. Haifa 1973.
[59] Czechowski A.: Investigation into the Statics and Strength o f RHS Lattice Girders. Second
International Conference „Welding Tubular Structures”, Boston 16-17 July 1994. Proce­
edings.
[60] Czechowski A.. Bródka J. : Étude de la résistance statique des assemblages soudés en croix
de profilés creux rectangulaires. „Construction Métallique”, CTICM. No 3/1977.
[6 1] Czechowski A., Bródka J.: Local Buckling o f RHS. Symposium on Safety Criteria in De­
sign o f Tubular Structures. Tokio 1986, Reports.
[62] Czechowski A.. Kordjak J.. Bródka J. : Flexibility Formulae and M odelling o f Joint Beha­
viour in Girders Made o f Rectangular Hollow Sections. In „Connections in Steel Structu­
res. Behaviour, Strength and Design”. Ed by R Bjorhovde. J. Brozetti, A. Colson. Elsevier
Applied Science, Londyn —Nowy Jork 1988.
[63] Dalmine. Poles for lightning. Bollettino No 42, Mediolan 1960.
[64] Dalmine. Tubi di acciaio senza soldatura per applicazioni meccaniche. Bolletino No 46,
Mediolan 1959.
[65] Dalmine. Tubi per costruzioni metallichc. Bolletino No 45. Mediolan 1959.
[66] Dalmine. Tubular Structures. Bolletino No 45 Mediolan, 1959.
376 Bibliografia Bibliografia 377

[67] Das Rohr als Bauelement. Phoenix-Rheinrohr A. G. D üsseldorf 1962. 96] Fischer M : Überdachung der Haupttribune des Stuttgarter Neckarstadions. „D er Stahl­
[68] Davies W. H.. Illes B. J.. Watson A. E.: Centre de loisirs du Port Regent à Saind-Hélier bau”, H. 4/1974.
(Jersey. Illes A nglo-N orm andes).,A c ie r Stahl Steel”, No 12/1974. 97] Flowdrill 1987. Flowdriliing - a new manufacturing process: Flowdrill bv. Bosch en Duin.
[69] Davies G.. Packer J. A.: Predicting the Strength o f Branch Plate - RHS Connections for Utrecht.
Punching Shear. „Canadian Journal o f Civil Engineering”. Vol. 9. No 3/1982. 98] Footbridges. „ B u d d i n g with Steel’ . No 15/1973.
[70] Davies G.. Panjehskuhi E.: Tee Joints in Rectangular Hollow Sections (RHS) under Combined 99] Ford K. A. : Sunderland Recreation Comlex Construction o f Space Frame Roof. Second
Axial Loading and Bending. 7 th International Conference on Steel Structures, Gdansk 1984. International Conference on Space Structures. Reports. University o f Surrey, 1975.
[71] De Koning C. H. M., Wardenier J. : The Static Strength o f Welded Joints between Structu­ 100] France J. E., Davison J. B.. K irby P. A .: Behaviour o f Flowdrilled Connections in Multi­
ral Hollow Sections or between Structural Hollow Sections and H - Sections. Part 2. Joints storey Frames with Tubular Columns. Nordic Steel Structural Conference, M almö 1995.
between Rectangular Hollow Sections. Stevin Report 6-84-19. Delft University o f Tech­ 101] Fritz. B.: Vorgespannte Stahlhochbauten in Westdeutschalnd. „Schwcissen und Schne­
nology, 1985. iden”, H. 2/1952.
[72] Design Guide for the Fabrication. Assambly and Erection for Hollow Section Structures. 102] Fritz. B .: Vorgespannte Stahlrohr - Faltkonstruktionen. „Veröffentlichungen des Deutschen
[73] Design Guide for Structural Hollow Section Joints Subject to Fatigue Loading. Stahlbau Verbandes", H. 7, Gestalteter Stahl.
[74] Design Recommendation for Hollow Section Joints-Predominantly Statically Loaded. 2nd 103] Fritz B.: The Use o f Prestressed Steelwork for Wide Spans. „Civil Engineering and Public
Ed. IIW Doc. XV 701-89. Septem ber 1989. Works Review”, N o 1, 2, 3/1961.
[75] DIN 18800. Teil 1. Stahlbauten. Bemessung und Konstruktion. November 1980. 104] F röhlich J.: Die S tahlkonstruktion d er M esshalle 16B in H annover. „D er Stahlbau”,
[76] DIN 18800. Teil 2. Stahlbauten. Stabilitätsfäie. Knicken von Stäben und Stabwerken. H. 8/1961.
N ovember 1990. 105] Fröhlich J.: Oktaplatte in Rorhkonstruktionen. „Der Stahlbau”, H. 9/1959.
[77] DIN 18808. Stahlbauten. Tragewerke aus Hohlprofilen aus unter vorwiegend ruhender 106] Fröhlich J:. Türme aus nahtlosen Stahlrohr. „Der Stahlbau”, H. 10/1954.
Beanspruchung. Oktober 1984. 107] Gebhardt W.: Stahlrohrbau - Beispiele aus der Konstruktionspraxis. „Schweizerische Bau-
[78] D onnai E., Vandormad ü .: Nouveau hall pour la Raffinerie Tirlemanloise (Belgique). zeiitung”, No 20/1956.
.A cier Stahl Steel”, N o 9/1963. 108] Genuys P.. Gumpel G. : Reconstruction de I'Englise de Schoeneck (M oselle).,A c ie r Stahl
[79] Dörnen K.: Industriehalle mit weitgespannten, geschweissten und durchlaufenden Drei- Steel”, No 10/1959.
gurtfachwerkbindem . „Der Stahlbau”, H. 3/1963. 109] Geschweisste Stahlrohrkonstruktionen. „M erkblätter über sachgemässe Stahlverwendung”
[80] Douma C.: Fussgängerbrücke in Zoetermeer (Niderlande). „Acier Stahl Steel”, No 9/1974. N r 224. Baratungsstelle für Stahl Verwendung, D üsseldorf 1960.
[81] Du Chateau S.: Evolution des structures tridimensionalles. „Technique et Architecture”, 110] Ghobarah A.. Mourad S., Korol R. M.: Behaviour o f Blind Bolted Moment Connections
No 309/1976. for HSS Columns. Tubular Structures V. Ed. by M. G. Coutie and G. Davies, E and F. N.
[82] Du Chateau S.: Les tridimensionalles industrialisées. „Technique et Architecture”, No 5/1969. Spon, Londyn 1993.
[83] Du Chateau S.\ Modular industrialisation for buildings: Unibat. Space Structures Confe­ 111] Girhnann K.. Königshofer E.: Die Hochspannungs-Freileitungen. Springer - Verlag, Wiedeń
rence. Londyn 1970. 1952.
[84] Du Chateau S.: Rura elementem konstrukeji spawanych. Konstrukcje stalowe w budow- 112] Giroux Y. M.. Picard A.: Rigid Framing Connections for Tubular Columns. „Canadian
nictwic i mostownictwic. Ksiqga pokonfercncyjna. A k ad y , Warszawa 1960. Journal o f Civil Engineering”. Vol. 4, No 2/1997.
[85] Du Chateau S. : Spherobat (prospekt). 113] Gittermaste und Antcncntürmc. Mannesmann Aktiengessllschaft, D üsseldorf 1967.
[86] Du Chateau S. : Structures spatiales. „Cahiers du Centre d ’Etudes Architecturales”, No 211967. 114] Giżejowski M. A.: Itcracyjnc i niciteracyjne metody obliczania długości wyboczeniowej
[87] Dutta D.. Wiirker K. G.: Handbuch Hohlprofile in Stahlkonstruktionen. Verlag TÜV Rhe­ prętów ram częściowo ciągłych. „Inżynieria i Budownictwo", nr 1/1997.
inland GmbH, Kolonia 1988. 115] Godfrey G. B.: L’emploi du tube d ’acierdans Ies ossatures. .A cier Stahl Steel”, No 12/1958.
[88] Dziewolski R.: Constructions o f M ultipurpose Sports Arena in Nantes, France. IASS Sym­ 116] Godfrey G. B.: Les pannes tubulaires. .A cier Stahl Steel”, No 2/1961.
posium on Industrialized Spatial and Shell Structures. Kielce 1973. 117] Goj J:. Najlżejsze dachy (zadaszenia). „Konstrukcje Stalowe”, nr 3/99.
[89] Eckhout M.: Tubular Structures in Architecture. D elf University o f Technology. Ed. by 118] G rim aultJ. P.: Longueur de flambement des trellis en profíls creux soudés sur membrures
C1DECT. Genewa 1998. en profils creux. CIDECT Report 3E-3G-80/3, January 1980.
[90] Ein Beitrag zur Statik eines toriphärischen Wasserturmes. „Der Stahlbau”, H. 12/1963. 119] Grundzüge der Statik und Konstruktion des Atomimus. „D er Stahlbau”, H. 12/1958.
[91 ] Eingangsüberdachungen. - Merkblat282. Beratungsstelle fur Stahl verwendung. Düsseldorf 1972. 120] Gnrndy P.. Foo Koe Kiu J .: Performance o f Flattened Tube Connections. 4th International
[92] Eurocode No 3. Design o f Steel Structures. Part 1 - General Rules and Rules for Buil­ Symposium on Tubular Structures. Proceedings, Delft, June 1991.
dings. Vol 1. November 1992. 121] H alsallH ., ScraggR. (F.: Pylone de 120 m de hauteur en construction mbulaire servant dc
[93] Euorcode No. 3. Design o f Steel Structures. Part 1 - General Rules and Rules for Buil­ suppourt a des conduits d’evacuation de gaz nocfis. .A c ie r Stahl Steel”, No 6/1966.
dings. Vol. 2. Annexes. July 1992. 122] Hammond R. : The Forth Bridge and Its Builders. Eyre and Spottiswode, Londyn 1964.
[94] Eurocode No 4. Design o f Composite Steel and Concrete Structures. Part 1. 1: General 123] Hartwig H. J.: Die Kaiserleibrücke. „D er Stahlbau”, H. 4/1965.
Rules and Rules for Buildings. ENV 1994-1-1: 1992. 124] Hartwig H. J.. Hafke B .: Die Bogenbrückc über den Askeröfjord. „Der Stahlbau", H. 10,
[95] European Convention for Structural Steelwork: Buckling o f Steel Shells. 4th Edition 1988. 12/1961.
378 Bibliografia
[125] Haryott R. B., Woodtli G. A.: The National Exhibition Centre. Second International Con­
ference on Space Structures. Reports. University o f Surrey 1975.
[126] H asw ellJ. F. S.: Demontierbarcs Parkhaus der BO AC au f dcm Flugplatz Heathrow (Lon­
dyn). „A cier Stahl Steel”. No 3/1973.
[127] H asw ellJ. F. S.: The BOAC Demountable Car Park. „Tubular Structures”, British Steel
Corporation, No 20/1973. Londyn.
[128] H auk V. \ The Mannesmann Okta-S Joint for Tubular Space Structures. Second Inematio-
nal Conference on Space Structures. Reports. University o f Surrey 1975.
[129] Herrnstadt T: Der 298 m hohe Funkmast in Oldenburg. „D er Stahlbau”, H. 10/1956.
[ 130] Hlavacek V: Light - gauge Cold - formed Steel Construction in Civil Engineering Structu­
res o f Czechoslovakia. Konferencja Naukowo-Techniczna „Konstrukcje Metalowe", War­
szawa 1966.
[131] Hodgson F. 71, Lumley J. W. Campbell A.: The Design and Construction o f the New
Covent Garden Flower Market. Second Internationale Conference on Space Structures.
Reports. University o f Surrey. September 1975.
[132] Hoeland G.: Seitentragerbrucken, cine Anwendung der Mittcltragerbriicken. „D er Stahl­
bau”, H. 2/1958.
[133] Igarashi S.. Wakiyama K.. Inoue K.. Matsumoto 71, M urase Y.: Limit Design o f High
Strength Bolted Tube Flange Joint. Parts 1. Parts 2. „Journal o f Structural and Construc­
tion Engineering Transaction o f Architecture Institut o f Japan”, Osaka University 1985.
[134] IIW XV - 701/89: Design Recommendations for Hollow Section Joints. - Predominantly
Statically Loaded. 2nd Edition 1989.
[135] Industrial Fastening System. Huck International Inc. Irvine 1990.
[136] Joyner K. J., M akowski 7.. S., Taylor R. G.: Structural Aspects o f the Boeing 747 Hangar
for BOAC at Heathrow Airport. „Proceedings o f the Institution o f Civil Engineers”, De­
cember 1997, August 1971.
[137] Kanatani 77.. Fujiwara K.. Tahuchi M.. Kamba 71: Bending Tests on T-joints o f RHS
Chord and RHS or H-shapc Branch. CIDECT Program 5AF, March 1981.
[138] Kanatani H.. Kamba 71. Tabuchi M.: Effect o f the Local Deformation o f the Joints on RHS
Vierendeel Trusses. International Meetnig on Safety Criteria in Design o f Tubular Structu­
res. Proceedings. Tokio 1986.
[139] Kato B.. Mukai A.: Bolted Tension Flanges Square Hollow Section Members. Supplement:
Bolted at Two Sides o f Flange. CTDECT Program 8B Report, University o f Tokyo 1985.
[140] Kennedy J. B.: Minimum Bending Radii for Square and Rectangular Hollow Sections (3-
Roller Cold Bending). CIDECT Report 11C-88/14-E. University o f Windsor, 1978.
[141] Kitamura 77, M urakami Y.: Construction Method for Space Structure with Long Span.
Second International Conference on Space Structures. Reports, University o f Surrey 1975.
[142] Kloppel K.. Goder W.: Kugelformigen Knotten mit scchs angeshlossenen Zugstaben aus
Rohrprofilen. „Der Stahlbau", H. 2/1961.
[143] Kloppel K„ Goder IV.. Traglastvcrsuche mil ausbetonicrtcn Stahlrohren a u f Aufstellung
cine Bemessungsformel. „D er Stahlbau”, H. 1, 2/1957.
[144] Kociatkiewicz A.: Konstrukcja stalowa hali sportowej Torwar II. „Konstrukcje Stalowe", 8/95.
[145] Kollbrunner G. F., Basler K.: Torsion. Springer-Verlag. Berlin - Heidelberg - Nowy Jork 1966.
[146] Komentarz do Wytycznych obliczania i projektowania konstrukcji z rur prostokątnych.
Centralny Ośrodek Badawczo-Projektowy Konstukcji M etalowych „Mostostal", Warsza­
wa 1985 (nie opublikowano).
[147] Korol R. M.. Chidiac M. A.: K - Joints o f Double - Chord Square Hollow - Sections.
„Canadian Journal o f Civil Engineering”, Vol. 7, No 3/1980.
Bibliografia 379
[148] Korol R.M.. Ghobarah A.. M ourad S.: Blind Baiting W-Shape Beams to HSS Columns.
.Journal o f Structural Engineering”. ASCE. Vol. 119, No 12/1992.
[149] Korol R. M.. Mitri H. S.: Strength Analysis o f RHS Double Chord Joints with Separated
Chords. „Canadian Journal o f Civil Engineering”. Vol. 9, No 2/1982.
[150] Korol R. M.. Mirza F. A., Chin E. T.: An Experimental Investigation o f Double - Chord
HSS Trusses. „Canadian Journal o f Civil Engineering”, Vol. 10, No 4/1983.
[151] Korol R. M.. M onsour M. 77: Theoretical Analysis o f Haunch - Reinforced T-JoinLs in
Square Hollow Sections. „Canadian Journal o f Civil Engineering", Vol. 6, No 4/1979.
[152] La grande volière du Jardin Zoologique de Rome. „L’Ossature Métallique”, Bruksela.
[153] Lau B L.. M ortis G. A.. Pinkney R. B.: Testing on Warren-Type Cropped Web Tubular Truss
Joints. Canadian Society Civil Engineering Annual Conference. Saskatoon. May 1985.
[154] Lederer F.: Fachwerk- und Rostplattcn. Werner-Verlag, D üsseldorf 1972.
[155] Lederer F.: Gitterschalen aus Stahlrohren. Proceedings o f the Symposium on Steel Research.
D elft August 30 - September 2,1961. North-Holland Publishing Company, Amsterdam 1961.
[156] Lee S. L.. Ting L. C.. Shanmugam .V. E. : Use o f External T-Stiffcncrs in Box-Colum n to
I-Beam Connections. .Journal o f Constructional Steel Research", Vol. 26/1993.
[157] Le tube d 'acier dans la construction métallique. Profil de construction. Chambre Syndica­
le de Fabricants de Tubes d ’Acier, Paryż 1968.
[158] Le tube d ’acicr dans la construction métallique. 1 Réalisations, 2 Recherches. Chambre
Syndicale de Fabricants de Tubes d ’Acier, Paryż 1966.
[159] Lewenton G.: Die Baukonstruktion des Wilhelm-Lembruck-Museums der Stadt Duis­
burg. „Der Stahlbau", H. 8/1965.
[160] Ligocki /.: Formula obliczeniowa nośności granicznej spawanych węzłów TRH z wyko­
rzystaniem procedur upraszczających. „Zeszyty Naukowe Politechniki Białostockiej. Bu­
downictwo”, nr 15/1996.
[161] Ligocki L: Formuła obliczeniowa nośności granicznej spawanych węzłów TRH wzmoc­
nionych elementami trójkątnymi przy wykorzystaniu procedur upraszczających. „Zeszyty
Naukowe Politechniki Białostockiej. Budownictwo”, nr 16/1997.
[162] Ligocki L: Formuła obliczeniowa nośności granicznej spawanego węzła TRH wzmocnio­
nego nakładką przy wykorzystaniu procedury upraszczającej. .Z eszyty Naukowe Poli­
techniki Białostockiej. Budownictwo”, nr 16/1997.
[163] Ligocki I. : Nośność graniczna spawanych węzłów typu T w ramach o slupach z rur prosto­
kątnych i dwuteowych ryglach. Praca doktorska. Politechnika Białostocka 1992.
[164] Laguna ./.: Śrubowe połączenia kołnierzowe prętów osiowo rozciąganych o przekroju
kołowym. „Konstrukcje Stalowe”, nr 11/1996.
[165] Makino Y.. Kurobane Y.. Ochi K. : Ultimate Capacity o f Tubular Double K-Joints. Proce­
edings. IIW Conference „Welding o f Tubular Structure". Pergamon Press, Boston 1984.
[166] Makowski Z. S. : Design and Erection o f the Space Frame for the BOAC 747 Jetliner Han­
gar. „Civil Engineering and Public Works Review”, M arch 1970.
[167] Makowski Z. S. : Räumliche Tragwerke aus Stahl. Verlag Stahleisen mbH. Düsseldorf 1963.
[168] Mang F. : Investigation o f Standard Bolted Flange Connections for Circular and Recatan-
gular Hollow Sections. CTDECT Report 8A- 81/7- E, University o f Karlsruhe 1990.
[169] Mang F.. Bucak Ö. : Hohlprofilkonstruktionen. In „Stahlbau Handbuch für Studium und
Praxis", Band 1. Stahbau-Vcrlags-GmbH, Kolonia 1982.
[170] Mang F.. Bucak Ö., Wolfmüler F. : The Development o f Recommendations for the Design
o f Welded Joints between Steel Structural Hollow Sections (T- and X-Type Joints). Uni­
versity o f Karlsruhe 1983.
[171] Mannesmann poles. Mannesmann GmbH, D üsseldorf 1956.
Bibliografia Bibliografia 381

Mannesmann - Stahlbau - Hohprofile. Der Balken aus Stahl. Mannesmannröhren Werke. [200] Pawliński R.: W ielopoziomowy parking przy międzynarodowym dworcu lotniczym War­
D üsseldorf 1956. szawa Okęcie 2. „Konstrukcje Stalowe”, 6/95.
M annesmann - Stahlbau - Hohlprofile. MSH. Technische Informationen. M annsmannröh­ [201] Petronio ü .: Hangars industriels Orenstein et Koppel, Milan (Italie).,A cier Stahl Steel",
ren Werke. D üsseldorf 1970. No 11/1957.
M annesmann Stahlrohrbau. Mannsmannröhren Werke, D üsseldorf 1956. [202] Petronio O.: La couverture du Stade Lido Sport à Milano (Italie ). „Acier Stahl Steel”, No
M edw adow sh S. J. : The Design and Construcion o f a Space Frame R oof for a Large Hall. 6/1960.
Space Structures. Blackwell Scientific Publications, Oxford and Edinburgh 1967. [203] Picard A., Giroux Y. M. : Moment Connections between Wide Flange Beams and Square
Mehrotra B. L . Redwood R. G.: Load Transfer trough Connections between Box Sections. Tubular C olumns „Canadian Journal o f Civil Engineers”, Vol. 3, No 2/1996.
„Engineering Journal", No 7/8/1970. [204] PN-90/B-03200. Konstrukcje stalowe. Obliczenia statyczne i projektowanie.
Mengeringhausen M.: Raumfach werke aus Stäben und Knoten. Bau verlag GmbH, Wies­ [205] PN-91/B-03302. Konstrukcje zespolone stalowo-betonowe. Obliczenie statyczne i pro­
baden und Berlin 1975. jektowanie. Słupy zespolone.
Mills H. E.: Les nouvelles serres a plants et à orchidées du Jardin du Botanique Royal à [206] Progres in Steel. A New Civil Engineriing Supplement. The Steel Construction Institute,
Edinbourg (Grande Bretagne). ..Acier Stahl Steel”, No 7/8/1968. Great Britain 1998.
Morris G. A.. Packer J. A. : Yield Line Analysis o f Cropped-Wcb Wamen Truss Joints. [207] Propcdeutisches Institut der Univesität Lausanne (Schweiz). .A cier Stahl Steel”, No 1/1972.
.Journal o f Structural Engineering”, ASCE, Vol. 114, No 10/1988. [208] PN-B-03215: 1998. K onstrukcje stalowe. Połączenia z fundamentami. Projektowanie
M oser A .: La suise â l'E xpo '7 0 Osaka (Japan). .A cier Stahl Steel”, No 7/8/1970 . i wykonanie.
M ourad S.. Korol R. M.. Ghobarah A.: Design o f Extended End Plate Connections for [209] Quatordio D.: L'emploi dc tube dans le construction. .A cier Stahl Steel", No 1/1968.
Hollow Section Columns. „Canadian Journal o f Civil Engineering”, Vol. 23/1996. [210] Recommendations for the Design and Fabrication o f Tubular Structures in Steel. 3rd
Mouty J. (ed): Effective Lengths o f Lattice Girder Members. CIDECT Monograph No 4, edition. Architectural Institute o f Japan 1990.
Bolonia 1980. [211] Rechteck - Hohlprofile für den Stahlbau. - Merkblatt No 387. Beratungsstelle für Stahlver-
M uller R. : Calcul de la couverture d ’un hall de stockage à Bom em . „A cier Stahl Steel”, wendung, D üssseldorf 1967.
No 11/1969. [212] RHS Footbridges. „Tubular Structures”, No 19/1971.
Neogi P. K.. Sert H. K., Chapman J. C.: Concrete-Filled Tubular Steel Columns under [213] R oik K., Bergmann R.: Composite Columns. Constructional Steel Design. An Internatio­
Eccentric Loading. .Journal o f the Institution o f Structural Engineers", May 1969. nal Guide. Chapter 4.2. Elsevier Science Publishers, Londyn 1990.
„New Steel Construction”, D ecember 1996/January 1997, Vol 4, No 6. [214] Ronda! J.: Effective Lengths o f Tubular Lattice Girder Members. Statistical Tests. CI­
„New Steel Construction”, December 1995, Vol 3, No 6. DECT Report 3K- 88/9, August 1988.
Nodus Space Frame Grids. Parts I-K5 British Steel Corporation, Londyn 1971. [215] Ronda! J.. M aquoi R.: Stabilité des potaeaux en profils creux en acier. Soditube. Notice
Nogaret R.: Das neue Havas - G ebäude in Ncuilly (Frankreich): sichtbarer Stahl als deko­ 1117, Paryż 1986.
ratives Element. .A cier Stahl Steel", H. 11/1973. [216] Rondal J., Würker K.- G. et al.: Structural Stability o f Hollow Sections. Verlag TÜV
Novotny J. : Skladaci soustava z ocelovych trubek pro sestavovani prowozniho zarizeni Rheinland GmbH, Kolonia 1992.
staveniSte. „Inżenyrske Stavby", nr 2/1957. [217] Rouet F.: Hangar en tubes so u d es.,A cier Stahl Steel”, No 7/8/1957.
O denhausen //.. G ladischefski H.: Stahl im K irchenbau. Verlag Stahlleisen G mbH, [2 18] Rutecki ./. : Cienkościenne konstrukcje nośne. Obliczenia wytrzymałościowe. PWN, War­
D üsseldorf 1962. szawa 1966.
Ono T.. Iwata M.. Ishida K : An Experimental Study o f Joints o f a New Truss System [219] Rutecki J.: Wytrzymałość konstrukcji cienkościennych. PW N, Warszawa 1957.
Using Rectangular Hollow Sacrions. 4th International Symposium on Tubular Structures. [220] Sadri S. M., Tanaka T.. Tahuchi M., Furumi K.. M onta T.. Usami K.. Matsubara Y.: A New
Proceedings, Delft June 1991. Joint / Connection Technology for SUS Steel Structures, Advances in Steel Structures.
Packer J. A.: Cranked - Chord HSS Connections. .Journal o f Structural Engineering", Vol. I. Hongkong 1996.
ASCE Vol. 117, No 8/1991. [221] Sadri S. M., Uno N.: Advanced Connections: Joining o f Tubular Steel Sections. Structural
Packer J. A., Bruno L.. Birkemoe P. C.: Limit Analysis o f Bolted RHS Flange Plate Joints. Steel. 4th Pacific Structural Steel Conference, Vol. 2. Structural Connections. Ed. by N. E.
.Journal o f Structural Engineering”, ASCE Vol. 115, No 9/1989. Shanmugam and Y. S. Choo. Pergamon. Oxford 1995.
Packer J. A.. Henderson J. E.: Design Guide for Hollow Structural Section Connections. [222] Sammet H.: Rohrkonstruktionen im Stahlbau. Fachbuchverlag, Lipsk 1959.
Canadian Institute o f Steel Construction, 1996. [223] SarfJ. L : Immeuble a ossature tubulaire rue Jouffray â Paris. .A cier Stahl Steel", No 6/1956.
Packer J. A.. Wardenier J. et all.: Design Guide for Rectangular Hollow Section (RHS) [224] Schneider H.: D er A quatore - ein neuer am erikanischer W asserturm. „D er Stahlbau”,
Joints under Predominantly Static Loading. Verlag TÜV Rheinland. GmbH, Köln 1992. H. 9/1962.
Palm L.: Magazin â papier à Zellik (Belgique). „Acier Stahl Steel”, No 5/1973. [225] Seibert P. P.. Steingass J.\ Die neue Sporthalle in Krefeld. „D er Stahlbau", H. 2/1973.
Pancewicz Z.. Arciszewski T.: Wieżowiec o konstrukcji stalowej - siedziba koncernu USS [226] Sherm an D. R.: Fram ed C onnections to HSS Colum ns. T ubular Structures. V. Ed by
w Pittsburgu. „Konstrukcje Metalowe”, nr 3/1972 . G. Coutie and G. Davies. E and FN Spon, Londyn 1993.
Pascaud S. : Le gruppe scolaire léger de Villejuif (France). .A cier Stahl Steel”, No 11/ 1957. [227] Sokolow A. G.: Opory linij pieredacz. Gosstrojizdat, Moskwa 1961.
Pascaul E. A.: Passages surélevés pour piétons au - desus de l’autoroute Madrid - Anda- [228] Sonderkonstruktionen aus Stahlrohr. Mannesmann Aktiengesellschaft, D üsseldorf 1964.
lusie (Espagne). „A cier Stahl Steel”, N o 7/8/1968. [229] Sportschauanlagen. - Merkblatt No 108. Beratungsstelle für Stahlverwendung, Düsseldorf 1973.
382 Bibliografia Bibliografia 383

[230] Stahlrohrmaste. Phoenix-Rhcinrohr AG, D üsseldorf 1957. [258] Waltin L.: Industralized Building in Steel in Sweden. Perspectives o f Development o f
[231] Steel Design, Autumn 1998, British Steel 1998. Housing Industralization. Polish - Swedish Symposium. Warszawa 1973.
[232] Steel Design, Spring 1998, British Steel 1998. [259] Wanke J. : Construction tubulaires remarquables en Tschecoslovaquie.., Acier Stahl Steel”,
[233] Steinmann D. B.: Brücken mit grossen Spannweiten. „Der Stahlbau”, H. 1/1959. No 7/8/1956.
[234] SterkenbergJ.J.: La „AmstelhhaH” ¿Amsterdam (Pays-Bas).,A cier Stahl Steel”, No 11/1969. [260] Wanke J.: Geschweisste Stahlrohrmaste. „Der Stahlbau”. H. 1/1952.
[235] Stewart G. B.\ Grosse Rohrkonstruktioncn. „Schweisstechnik”. H. 2/1960. [261] W a n k e Stahlrohrkonstruktionen. Springer-Verlag, Wiedeń - Nowy Jork 1966.
[236] Structures spatiales. Chambre Syndicale des Fabricants de Tubes d A cier, Paryż 1975. [262] Ward L. E.: Hangar en charpente tubulaire pour la Societć dc Havilland ä Hatfield (Grande
[237] SuterF.: Les halls.,Mero” â l’Exposition internationale du Bâtiment de Berlin 1957..A cier B retagne).,A c ie r Stahl Steel , No 1/1959.
Stahl Steel”, No 1/1958. [263] Wardenier J.\ Hollow Section Joints. D elf University Press, Delft 1982.
[238] SvobodaM : Ûnosnost an av rh o v ân ikulow ychstyënikü. „Inżenyrske Stavby”, N o 3/1966. [264] Wardenier J.: Welded Joints between Hollow Sections. In „Structural Connections. Stabi­
[239] Szlendak J. : Nośność graniczna spawanych połączeń slupów i rygli o zamkniętych prze­ lity and Strength”, Ed. by R. Narayanan. Elsevier Applied Science, Londyn 1989.
krojach prostokątnych. Praca doktorska. Politechnika W arszawska 1982. [265] Wardenier J.. Kurobane X ct all.: Design Guide for Circular Hollow Section (CHS) Joints
[240] Szlendak J.: Uniform Classification System with Application to Connections between under Predominantly Static Loading. Verlag TÜV Rheinland GmbH, Kolonia 1991.
RHS Columns and I Beams. „Archiwum Inżynierii Lądowej", zesz. 4/1996. [266] Weiss St., Giżejowski M.: Stateczność konstrukcji metalowych. Układy prętowe. Arkady,
[241] Szlendak J.. B ródka./.: Design o f Strengthen Frame Recatangular Hollow Section Joints. Warszawa 1991.
International Meeting on Safety Criteria in Design o f Tubular Structures. Proceedings. [267] Włodarczyk H.. Constantinidis Th.: Räumliches Fachwerk für zwei Handelszentres in Fran­
Tokio 1986. kreich. ,A c ie r Stahl Steel”, No 9/1972.
[242] Szlendak J.. Bródka J. : Strengthening o f T Moment o f RHS Joints. „Proceedings o f the [268] Wyne-Jones R. D.: Crowtree Leisure Centre - Sunderland. .A cier Stahl Steel”, No 1/1979.
Institution o f Civil Engineers. Part 2. Research and Theory”, Vol. 79, December 1985. [269] Wytyczne obliczania i projektowania konstrukcji z rur prostokątnych. Centralny Ośrodek
[243] Szlendak J.. Bródka J.: Yield and Buckling Strength o f T. Y and X Joints in Rectangular Badawczo-Projektowy Konstukcji Metalowych „ Mostostal”. Raport A 5. 2, Warszawa
Hollow Section Trusses. „Proceedings o f the Institution o f Civil Engineers. Part 2. grudzień 1985.
Research and Theory”, Vol. 79, March 1985. [270] W ytyczne obliczeń i projektow ania konstrukcji stalowych z kształtowników giętych.
[244] Tahuchi M.. Kanatani H.. Tanaka T., Fukuda A.. Furum i K„ Lisami K.. Murayama M .: COBPKM „Mostostal”, Warszawa 1980.
Behaviour o f HSS Column to H Beam M oment Connections with One Side. Tubular Struc­ [271] Yeomans N. F.: I - Beam/Rectangular Hollow Section Colum n Connections Using the
tures VI. Ed. by P. Grundy, A. Holgate and B. Wang. Balkema, Rotterdam 1994. Flowdrill System. Tubular Structures VI. Ed. by P. Grundy, A. Holgate and B. Wang.
[245] Tanaka T. Tabuchi M., Fukuda A., Furum i K.. Usumi K.. M urayama M.: Experimantal Balkema, Rotterdam 1994.
Study o f Tee - Stub Flanges to SHS Column Connections with MS Bolts. Structural Steel. [272] Z em an./.: Specjalne konstrukcje stalowe z rur dla przekryć hal sportowych o dużej rozpię­
4th Pacific Structural Steel Conference. Vol. 2. Structural Connections. Ed. by N. E. Shan- tości. „Inżynieria i Budownictwo”, nr 11/1964.
mugam and Y. S. Choo. Pergamon, Oxford 1995. [273] Zoelse G.: Dreigelenkige Bögen als Tragwerke für Wohngebäude. .A c ie r Stahl Steel”,
[246] Tatarinow P. J. : Ob ustojeziwosti pierwowo i wtorowo roda tonkostiennoj obłoczki ko- N o 1/1974.
robczatowo sieczenija w usłowijach czistowo izgiba. lzw iestija Wysszych Uczebnych Za- [274] Zwiedinek E. : Ecolcs prefabriquees „Voest”. ,A cier Stahl Steel”, No 12/1967.
wiedienij. „Stroitielstwo i Architicktura", nr 9/1969. [275] Życiński J„ Czechowski A.. Bródka J.\ Nośność graniczna węzłów w kształcie litery K,
[247] Tsuboi Y„ Kawaguchi M. : The Space Frame for the Symbol Zone o f Expo ’70. Proceedings wykonanych z rur prostokątnych. „Archiwum Inżynierii Lądowej”, zesz. 3/1986.
o f 1971 IASS Pacific Symposium. Archtectural Institute o f Japan. Tokio 1972.
[248] Tubular Structures. No 16. British Steel Corporation, Londyn 1970.
[249] Tubular Structures. No 18. British Steel Corporation, Londyn 1971. Niniejsza m onografia została opracowana w ramach pracy statutowej
[250] Tubular Structures. No 19. British Steel Corporation, Londyn 1971. Katedry Konstrukcji Stalowych Politechniki Białostockiej, nr rej. S/U B/l/97.
[251 ] Twilt R., Hass R. et all.: Design Guide for Structural Hollow Section Columns Exposed to
Fire. Verlag TÜV Rheinland GmbH. Kolonia 1994.
[252] Urban J. W.: Teorija rasczota stirżniewych tonkostiennych konstrukcij. Transżełdorizdat,
Moskwa 1956.
[253] Fan de CasteeleA. M:. Space Frame for an Academy o f Music. „Acier Stahl Steel”, No 3/1980.
[254] Venanzi U., Vannaci G.: Couple en treillis tubulaire pour le Palais des Sports de Boulogne
(Italie). „A cier Stahl Steel”. No 11/1957.
[255] Venanzi U.. Vannaci G.: Hangar de l’Aéroport Intercontinental de Rome Fiumicino (Ita­
lie). ,A c ie r Stahl Steel", No 5/1960.
[256] Walker H.: The Nodus Space Frame System. Second International Conference on Space
Structures. Reports. University o f Surrey 1975.
[257] Walker H., Korsak L.: Le nouvel ensemble du Palais des Sports â Forres Bruxelles. „Acier
Stahl Steel”, No 7/8/1971.