Univerzitet u Beogradu

Fakultet političkih nauka

Doktorske studije
Teorijsko-epistemološki i metodološki pristupi

NACRT NAUČNE ZAMISLI

Uticaj sindikata na proces političkog odlučivanja: slučaj Srbije od 2000. do 2016. godine

Mentor: Kandidat:
_______________________ Aleksandar Kovačević 28/2015

BEOGRAD, februar 2016.

 Sadržaj
I PROBLEM ISTRAŽIVANJA..................................................................................................3

II PREDMET ISTRAŽIVANJA..................................................................................................6

1. Teorijsko određenje predmeta istraživanja.......................................................................6

2. Operacionalno određenje predmeta istraživanja...............................................................7
III CILJEVI ISTRAŽIVANJA......................................................................................................9

IV HIPOTETIČKI OKVIR.........................................................................................................11

V METODE ISTRAŽIVANJA..................................................................................................13

VI NAUČNA I DRUŠTVENA OPRAVDANOST ISTRAŽIVANJA.......................................16

VII STRUKTURA RADA PO POGLAVLJIMA........................................................................17

LITERATURA..............................................................................................................................19
 I PROBLEM ISTRAŽIVANJA

Već dugi niz godina sindikati se posmatraju kao organizacije koje bi trebalo da imaju
odlučujući uticaj u kreiranju javnih politika koje se odnose na zaštitu prava zaposlenih i
poboljšavanje uslova njihovog rada. Stoga nije na odmet početi maksimom sindikalnog pokreta,
tj. definicijom koju u knjizi Istorija sindikalizma daju Sindi i Beatrisa Veb. Prema njihovom
mišljenju sindikati su „organizacije najamnih radnika čiji je cilj održavanja i poboljšavanje
uslova njihovog rada“ (Webb, S. & B.,1919:8). Sindikati tako predstavljaju interesne
organizacije radnika. Osnovno pitanje koje ovde neophodno problematizovati jeste posmatranje
sindikata kao organizacija civilnog društva. Sindikati se mogu posmatrati kao organizacije
civilnog društva u širem shvatanju termina civilnog društva. Tako je neophodno krenuti od
definicije civilnog društva. Prilikom definisanja pojma civilnog društva neophodno je napraviti
razliku između teorijskog i pravnog definisanja pojma civilnog društva. Teorijski definicija
pojma civilnog društva se izvodi na osnovu istorijskog razvoja ovog koncepta datog u knjizi
„Civil Society and Political Theory“, autora Džina Koena i Andreja Arata. U ovoj knjizi su
prikazane različiti pristupi pojmu civilnog društva. Svakako jedna od najobuhvatnijih definicija
pojma civilnog društva data je u knjizi Civilnog društvo i demokratija profesora Vukašina
Pavlovića. Civilno društvo je, prema ovoj definiciji „agregatni pojam kojim se označava
specifičan skup društvenih komunikacija i socijalnih veza, socijalnih institucija i društvenih
vrednosti, čiji su glavni akteri: građanin sa svojim civilnim pravima, građanske (nepolitičke i
nevladine) organizacije, udruženja, društveni pokreti i građanske institucija; i sve ono što se u
modernom društvu obuhvata terminom javnosti“ (Pavlović, 2009: 54). Pravno definisanje
civilnog društva može se pronaći u brojnim dokumentima kojim se definiše ovaj pojam. U
okviru aktera civilnog društva ubrajaju se i sindikati kao posebne interesne organizacije radnika,
te stoga sindikati i prema pravničkom shvatanju pripadaju organizacijama civilnog društva.
Sindikati kao interesne organizacije radnika mogu se ubrojiti u građanske organizacije koje
okupljaju radnika sa ciljem da utiču na poboljšavanje položaja radnika i kreiranje povoljnih
normi javnih politika. Kako je tema rada uticaj sindikata na proces političkog odlučivanja
potrebno je pozabaviti se procesom političkog odlučivanja odnosno faznim procesom kreiranja
javnih politika

3
 Politička pluralizacija postkomunističkih država nužno je vodila promenama pozicije i
uloge sindikata. U skladu sa promenama na sindikalnoj sceni Evrope dolazi do promena na
sindikalnoj sceni u Srbiji. U periodu od 1988. do 1990. godine dolazi do čišćenja dokumenata od
najeksplicitnijih ideoloških proklamacija, posebno se počela isticati organizaciona i kadrovska
autonomija, delimično se prihvata svojinska transformacija i kolektivno pregovaranje kao metod
sindikalnog delovanja, dolazi do pomeranja organizacionog težišta sa teritorijalnog na
proizvodno-funkcionalni plan (Stojiljković, 2008:232). U pogledu transformacije sindikalnog
pokreta odvijao se slični proces kao i u pogledu transformacije partijskog sistema. Naime,
vladajući Savez komunista Srbije se transformisao u Socijalističku partiju Srbiji, dok su ranije
sindikalne organizacije iz perioda komunizma transformisane u Savez samostalnih sindikata
Jugoslavije. Politička pluralizacija dovela je do nastanka opozicionih partija u Srbiji. Nastanak
sindikalnog pluralizma u Srbiji rezultat je „nezadovoljstva mlakom reakcijom, odnosno
odsustvom svake reakcije Saveza samostalnih sindikata Srbije na slučajeve suspendovanja i
otpuštanja sa posla politički nepodobnih, kao i otpora nastojanju dominantne struje u
rukovodstvu ovog sindikata da pacifikuje radničke proteste“ (Stojiljković, 2008:233). Do
sindikalnog pluralizma nužno dovodi gubitak autonomije sindikata budući da je „autonomni
sindikat uvek na poziciji distance i kritičnosti-na principijelnoj opozicionoj poziciji, prema
potezima svake vlasti, čak i kada je sa tom vlašću-partijom i koalicijom koja je vrši, u bliskim
političkim relacijama“ (Stojiljković, 2008:248).
Razvoj sindikalnog pokreta se može podeliti u dve faze i to: 1) razvoj sindikalnog pokreta
između 1990. i 2000. godine; 2) razvoj sindikalnog pokreta u Srbiji nakon petooktobarskih
promena 2000. godine. U okviru prve faze neophodno je istaći način formiranja sindikata i
sindikalnog pokreta uopšte, dok se u okviru druge faze posmatraju institucionalni mehanizmi
saradnje između sindikata kao organizacija civilnog društva i aktera političkog odlučivanja. Obe
faze će biti posmatrane u sprezi sa stepenom poverenja u sindikalni pokret budući da naučna
istraživanja pokazuju da poverenje u sindikate opada iz godine i godinu. Pored opšteg teorijskog
dela o nastanku i razvoju sindikalnog pokreta, središnja tema će biti prikazivanje i tumačenja
istraživanja o stepenu poverenja u sindikate i sindikalni pokret, kao i odnos između sindikata i
politike.
Problem istraživanja sadržan je u činjenici da poverenje u sindikata opada u
poslednjih nekoliko godina te da je kao posledica toga smanjen i uticaj sindikata na proces

4
političkog odlučivanja, dok sa druge strane političke partije žele da ostvare svoj uticaj na
sindikate.
Osnovno pitanje glasi: Da li stepen poverenja u sindikate dovodi do smanjenja
uticaja sindikata na proces političkog odlučivanja u Republici Srbiji?
Već nekoliko decenija ne postoji ozbiljan naučni rad na ovom nivou kojim bi se objasnio
položaj i uloga sindikata na proces političkog odlučivanja. Stoga ovaj rad ima prvorazredni
značaj prevashodno u obnovi postojećeg naučnog fonda, zameni starih i uvođenje novih naučnih
saznanja u ovu oblast. Kako je najviši cilj svakog naučnog saznanja davanje naučne prognoze,
smatram da ovaj rad može imati prognocistički značaj u vezi sa teorijskim postavkom novog
institucionalnog mehanizma saradnje čime bi se povećao uticaj sindikata na proces političkog
odlučivanja.
Sa druge strane ovo istraživanje ima i veliki društveni značaj budući da daje pretpostavke
na osnovu kojih se može temeljiti izgradnja novih društvenih institucija, odnosno institucionalnih
mehanizama saradnje sindikata kao organizacija civilnog društva i političkih aktera (tj. države
kao najvažnijeg političkog aktera) čime će se povećati uticaj sindikata na proces političkog
odlučivanja. Na ovaj način će se rešiti problem dugotrajnog niskog uticaja sindikata na proces
političkog odlučivanja u Republici Srbiji.
Drugi problem se tiče odnosa sindikata i politike. Stojiljković (2008:263-264), kada je reč
o samim instrumentima uticaja razlikuje: 1) tradicionalnu izborno-političku stratešku opciju; 2)
formalno-institucionalnu, interesno-političku reprezentaciju i 3) civilnu strategiju posebno
usmerenu na oblikovanje javnog mnjenja i demokratsku edukaciju građana. U okviru izborno-
političke strategije razlikujemo: 1) ravnopravnu, institucionalizovanu ugovornu saradnju sa
političkom partijom 2) delovanje sindikata pod okriljem ili patronažom određene stranke; 3)
mogućnost formiranja sopstvenog političkog krila ili stranke. Postoje još dva modela i to: a)
postojanje, poput prakse sindikata u Austriji i Grčkoj, političkih, stranačkih frakcija unutar
jedinstvenog sindikata i b) model otvorene, jednokratne podrške pojedinim strankama i
koalicijama (Stojiljković, 2008, 263). U okviru interesno-političke reprezentacije razlikujemo: 1)
uključivanje predstavnika sindikata u rad odbora i radnih tela parlamenta; 2) stvaranje posebnih
tela za vođenje tripartitnog i multipartitnog socijalnog dijaloga (Stojiljković, 2008, 264). U
okviru civilne strategije prevashodno usmerena na oblikovanje javnog mnjenja i demokratsku
edukaciju građana, razlikujemo javne kampanje, građanske inicijative i zakonodavne predloge

5
(Stojiljković, 2008, 264). Na osnovu prethodno iznetih strategija sindikalnog delovanja moguće
je formulisati naredno pitanje koje se tiče odnosa sindikata i politike iz ugla članova sindikata.
Pred članove sindikata je neophodno ponudi određeni skup opcija mogućeg odnosa sindikata i
politike. Konkretnije, ovo pitanje bi mogli formulisati na sledeći način: Kakav je stav članova
sindikatima prema mogućim oblicima odnosa između sindikata i politike, odnosno koji je
najprihvatljiviji oblik odnosa između sindikata i politike?

II PREDMET ISTRAŽIVANJA

1. Teorijsko određenje predmeta istraživanja

a) Postojeća saznanja o predmetu istraživanja

Predmet ovog istraživanja biće uticaj sindikata kao organizacija civilnog društva na
proces političkog odlučivanja odnosno na proces kreiranja normi javnih politika u Republici
Srbiji u periodu od 2000 do 2016. godine. O predmetu ovog istraživanja se dosta može pronaći u
domaćoj literaturi posebno u onoj literaturi koja govori o razvoju institucionalnih mehanizama
saradnje između organizacija civilnog društva i države. Brojni teoretičari su se bavili su se
predmetom ovog istraživanja u pogledu razvoja različitih institucionalnih mehanizama saradnje.
Međutim, gotovo da ne postoji literatura koja govori o načinima na koje sindikati treba da utiču
na polje politike. S tim u vezi, veliki značaj je posvećen stavovima članova sindikata o mogućim
odnosima sindikata i politike koji su navedeni u strategijama koji govore o sindikalnom
delovanju.
Radi boljeg razumevanja uticaja sindikata na proces političkog odlučivanja, ovaj uticaj
će biti posmatran iz ugla domaćeg zakonodavstva i evropske prakse u Republici Srbiji. Sindikati
biće posmatrano kao mogući partner političkim akterima (posebno državi) u procesu političkog
odlučivanja. Biće analizirano u kojoj meri je ostvareno partnerstvo između sindikata i države
prilikom političkog odlučivanja. Razmatranje će se osloniti na analizu relevantnih dokumenata i
primera pozitivne prakse, kao i na rezultate sprovedenih istraživanja. Kroz analiziranje i kritičko
sagledavanje predmeta istraživanja biće osvetljeni problemi koji se javljaju prilikom procesa
političkog odlučivanja počevši od gotovo nikakvog uticaja sindikata na ovaj proces, preko
direktnog uticaja politike na sindikate.

6
b) Kategorijalno-pojmovni sistem

Prilikom definisanja kategorijalno-pojmovnog aparata koji se nalazi u naslovu teme

nailazimo na poteškoće. Naime, kao i svi pojmovi u društvenim naukama i ovi pojmovi su kod
različitih teoretičara definisani na potpuno različit način. Zajednički sadržaj ovih pojmova jeste
da se pojam civilnog društva posmatra kao agregatni pojam, odnosno skup veza i međusobnih
odnosa između društvenih aktera (u koje se ubrajaju sindikati) i političkih aktera. Sa druge strane
pojam političkog odlučivanja se posmatra kao fazni proces kreiranja normi javnih politika.
Najjednostavnije određene sindikata jeste da je sindikat interesna i organizacija koja
okuplja radnike u cilju poboljšavanja njihovog položaja. Sindikat se kao takav ubraja u
građanske organizacije, odnosno organizacije civilnog društva . Proces političkog odlučivanja,
prema mišljenju Snajdera je proces koji rezultira izborom jednog projekta iz socijalno
definisanog, ograničenog broja problemskih i alternativnih projekata, koji će dovesti do
određenog budućeg stanja predviđenog od strane donosioca odluka (Siđanski, 1973:2).
.
2. Operacionalno određenje predmeta istraživanja

a) Činioci sadržaja predmeta istraživanja

Osnovni činioci sa kojima se susrećemo u ovom radu jesu sindikati kao organizacije
civilnog društva. Sindikati bi trebali da budu organizacije koje agregiraju interese radnika i izlaze
sa zajedničkom strategijom pred političke aktere. U radu se istražuje zašto retko dolazi do
razvoja zajedničke strategije sindikalnog delovanja. Ono što je posebno interesantno u
proučavanju sindikalnog delovanja je razjedinjenost unutar sindikalnog pokreta. Osim
razjedinjenosti sindikalnog pokreta posebno je interesantna veza između sindikata i političkih
partija i nekada često otvorena podrška sindikata određenoj političkoj partiji. Važna tema u
okviru ovog predmeta istraživanja biće traženje alternativnim modela saradnje unutar
sindikalnog pokreta uz pretpostavku odvojenosti sindikata od politike zahtevane od strane
članova sindikata.

7
b) Vremensko određenje predmeta istraživanja

Predmet istraživanja- uticaj sindikata na proces političkog odlučivanja u Republici Srbiji

ograničen je na poslednjih šesnaest godina. Ovo vremensko ograničenje nije uzeto slučajno
budući da od tog trenutka počinje snažna borba sindikata za ostvarivanje šireg uticaja u proces
političkog odlučivanja. Ova borba počinje sa uspehom petooktobarskih promena, a kasnije se
nastavlja sa razvojem institucionalnih mehanizama saradnje sindikata i države. Usled sporenja
prilikom donošenja novog Zakona o radu 2014. godine, kada je pokazana jasna nemoć sindikata
u uticaju na proces političkog odlučivanja, ovaj fenomen ponovo dobija na značaju.

c) Prostorno određenje predmeta istraživanja

Prostor koji je obuhvaćen ovim predmetom istraživanja dat je u naslovu teme. Dakle,
prostor je ograničen na teritoriju Republike Srbije. Radi boljeg razumevanja društvenog
konteksta predmeta istraživanja fokus istraživanja će biti proširen na evropske zemlje, odnosno
na primenu evropske prakse u procesu poboljšavanja uticaja sindikata na proces političkog
odlučivanja u Srbiji.

d) Disciplinarno određenje predmeta istraživanja

Predmet istraživanja nesumnjivo spada u okvire političke sociologije te potrebno je

krenuti od definicije same discipline. Najveći broj autora u ovoj oblasti daje najopštiji i
najjednostavniji odgovor da je politička sociologija nauka koja se bavi pitanjima odnosa društva
i politike. Ipak ovi odnosi se prema mišljenju Vukašina Pavlovića mogu posmatrati dvosmerno i
iskazuju se „sa jedne strane, kao društveni okviri i uslovi koji utiču na politiku, a s druge strane,
kao uticaji politike na oblikovanje društva i društvenog života“ (Pavlović, 2010:21). Uticaj
sindikata na proces političkog odlučivanja se stoga može smestiti u okvire političke sociologije,
dok sa druge strane politički akteri svojim delovanjem utiču na sindikate. Ipak, kako je predmet
istraživanja uticaj sindikata na proces političkog odlučivanja kroz proces kreiranja normi javnih
politika, neophodno je ispitati i pravničku dimenziju u ovom slučaju. Pošto je predmet ovog rada

8
smešten u oblast političke sociologije, potrebno je ostati u polju relativno nove discipline u
pravnoj nauci, sociologiji prava. Oblast sociologije prava prema mišljenju jedne grupe
teoretičara se može svrstati u oblast sociologije, dok je prema mišljenju drugih teoretičara ima
multidisciplinarni pristup u izučavanju prava. Ova disciplina se modernoj nauci uspostavila
nakon Drugog svetskog rata. Sociologija prava za razliku od klasične pravne discipline želi da
istakne posebnu vezu između pravnih normi i stanja u društvu, odnosno moguću evoluciju prava
u skladu sa društvenim kontekstom. Kako je proces političkog odlučivanja evoluirao u skladu sa
društvenim kontekstom, uticaj sindikata na proces političkog odlučivanja, odnosno na kreiranje
normi javnih politika se ne može svrstati u striktno pravnu disciplinu nego u okvire sociologije
prava kao multidisciplinarnog pristupa izučavanju prava u skladu sa društvenim kontekstom.

III CILJEVI ISTRAŽIVANJA

Ciljevi istraživanja se dele u dve grupe: naučne i društvene.

Opšti naučni cilj rada sastoji se u sticanju novog naučnog saznanja i produbljivanju
postojećeg naučnog saznanja u vezi sa predmetom istraživanja.
Na samom početku definisanja naučnog cilja ovog rada potrebno je izvršiti njegovu
podelu na : naučnu deskripciju, naučno objašnjenje i naučnu prognozu. Iako ima najniži rang,
naučna deskripcija je od izuzetne važnosti u ovom predmetu istraživanja u smislu aktuelnosti
teme. Naučna deskripcija je od izrazite važnosti u društvenim, a posebno u političkim nauka
budući da se njome vrši opisivanje konkretne društvene stvarnosti što je pola završenog posla u
sticanju valjanog naučnog saznanja. Naime, u radu će biti opisan delatnost sindikata, biti
predstavljena unutrašnja organizacija sindikata, kao i dokumenta koje donose organi sindikata.
Takođe, vršiće se uporedna analiza sindikata na evropskom nivou i na nivou Srbije u polju
delovanja, unutrašnje organizacije i dokumenata i platformi koje donose organi sindikata. Ovim
postupkom će se proširiti saznanja o delovanju sindikata kako na evropskom, tako i na nivou
Srbije. Razumevanje problema u okviru delovanja sindikata kao i sindikalni odgovor na te
probleme su od krucijalne važnosti za razumevanje perspektive sindikata.
Osim naučne deskripcije, rad ima za cilj pružanje određenih naučnih objašnjenje, što je
sledeća stepenica u postizanju naučnog saznanja. Naučnim objašnjenjem se nastoje bliže
objasniti fenomeni i odgovoriti na jasno postavljena pitanja i probleme u vezi sa predmetom
istraživanja. Ono podrazumeva otkrivanje novih naučnih zakona. U političkim naukama se ne

9
može očekivati otkrivanje jednog univerzalnog naučnog zakona, te se pre svega radi o
statističkim zakonima. Očekivanja objašnjenja moraju da budu statistička i funkcionalna ili
teološka (Milosavljević, S. & Radosavljević, I., 2008:444). Naučno objašnjenje u vezi sa ovim
predmetom istraživanja ima za cilj da odgovori na pitanje koji su indikatori doveli do pada
poverenja građana i građanski u sindikate. Takođe, putem naučnog objašnjena pokušaće se
utvrditi koji je najpogodniji oblik odnosa sindikata i politike koji je prihvaćen od strane članica i
članova sindikata. Ovde navedeni oblici objašnjenja pripadaju statističkom objašnjenju. Sa druge
strane, teleološka objašnjenja bave se uzrocima ljudskog ponašanja. Potrebno je istražiti motive
koji su doveli do toga da određeni ispitanik da određeni odgovor na postavljeno pitanje u
ispitaniku, što u bitnome produbljuje istraživanje. Poštujući pravila naučnog objašnjenja stiču se
uslovi za valjano naučnu prognozu kao konačni cilj naučnog saznanja.
Najviši nivo naučnog saznanja koji će ovo istraživanje pokušati da ostvari sastoji se u
naučnoj prognozi. Naučnom prognozom se vrši predviđanje razvoja naučnog saznanja. U vezi sa
predmetom istraživanja definisanim u ovom radu, naučna prognoza se sastoji u predviđanju
budućeg razvoja sindikata, a posebno u predviđanju povećanja stepena uticaja sindikata na
proces političkog odlučivanja. U radu će biti predstavljeni uslovi za razvoj novih institucionalnih
mehanizama saradnje između sindikata i države kojim bi se povećala aktivnost sindikata u
procesu političkog odlučivanja, a posredno i uticaj sindikata na proces političkog odlučivanja.
Delatnosti kroz ove tri faze dovešće do produbljivanje naučnog saznanja i sticanje novih naučnih
saznanja što je osnovi cilj ovog istraživanja.
Društveni cilj istraživanja odnosi se na praktičnu upotrebljivost pruženog saznanja.
Ovaj rad će na prvom mestu pružiti dubok uvid u problematiku ove teme, pa će se na osnovu
naučnog saznanja stečenog putem naučne deskripcije, objašnjenja i predviđanja formulisati
pretpostavka za praktično delovanje. Razumevajući probleme sa kojima se susreću postojeći
institucionalni mehanizmi doprineće stvaranju snažnog podsticaja za poboljšavanje uslova u
kojima oni deluju. Konačni društveni cilj ovog rada jeste uspostavljanje društvene institucije,
odnosno novog institucionalnog mehanizma saradnje koji će na bolji način od dosadašnjih
institucionalnih mehanizama podsticati povećanje uticaja sindikata na proces političkog
odlučivanja u Srbiji.

10
 IV HIPOTETIČKI OKVIR

Opšta hipoteza

Sindikati u Republici Srbiji kao organizacije civilnog društva i interesne organizacije

radnika koje za cilj imaju poboljšanje položaja radnika imaju ograničen uticaj na proces
političkog odlučivanja u procesu kreiranja normi javnih politika koji se tiču poboljšanja položaja
radnika i to usled nerazvijenosti valjanih institucionalnih mehanizama saradnje između sindikata
i političkih aktera (tj. države kao najvažnijeg političkog aktera).

Prva posebna hipoteza

Postojeći institucionalni mehanizmi saradnje između sindikata i političkih aktera (tj.

države kao najvažnijeg aktera) nisu u potpunosti uvažavali stavove sindikata u pitanjima koji se
tiču oblasti njihovog delovanja.

Prva pojedinačna hipoteza

Socijalno-ekonomski savet kao organizacija tripartitnog kolektivnog pregovaranja ne

uvažava interese sindikata u pitanjima koji se tiču oblasti njihovog delovanja.

Druga pojedinačna hipoteza

Socijalno-ekonomski savet kao organizacija tripartitnog kolektivnog pregovaranja ne

doprinosi dovoljno uspostavljanju socijalnog dijaloga.

Treća pojedinačna hipoteza

Odluke koje donosi Socijalno-ekonomski savez idu u prilog Vladi i poslodavcima.

Četvrta pojedinačna hipoteza

Potrebno je izvršiti reformu Socijalno-ekonomskog saveta kako bi on ostvario svoju

primarnu funkciju.

Druga posebna hipoteza

Uticaj sindikata na proces političkog odlučivanja uslovljen je stepenom poverenja

sindikalnog članstva u sindikate i sindikalno rukovodstvo u zavisnosti od pola, stepena
obrazovanja, dužine članstva i funkcije člana sindikata.

11
 Prva pojedinačna hipoteza

Ne postoje razlike između muških i ženskih ispitanika u stepenu poverenja u sindikat i

stepenu poverenja u sindikalno rukovodstvo.

Druga pojedinačna hipoteza

Članovi sindikata sa nižim obrazovanjem više veruju sindikatu i sindikalnom

rukovodstvu nego članovi sindikata sa višim obrazovanjem.

Treća pojedinačna hipoteza

Nosioci funkcije u organu sindikata pokazuju veći stepen poverenja u sindikat i viši
stepen poverenja u sindikalno rukovodstvo.

Četvrta pojedinačna hipoteza

Postoji pozitivna povezanost između dužine članstva u sindikatu i stepena poverenja u

sindikat i stepena poverenja u sindikalno rukovodstvo.

Treća posebna hipoteza

Uticaj sindikata na proces političkog odlučivanja uslovljen je odnosom prema

uključivanju sindikata u političke procese u zavisnosti od pola, stepena obrazovanja i funkcije
člana sindikata.

Prva pojedinačna hipoteza

Članovi sindikata zahtevaju odvojenost sindikata od politike.

Druga pojedinačna hipoteza

Članovi sindikata sa nižim obrazovanjem zahtevaju privrženost sindikata političkoj partiji

nego članovi sindikata sa višim obrazovanjem.

Treća pojedinačna hipoteza

Ne postoji razlika između muških i ženskih ispitanika u stava prema odnosu sindikata i
politike.

12
 Četvrta pojedinačna hipoteza

Postoji negativna povezanost između dužine članstva u sindikatu i odnosa između

sindikata i politike.

V METODE ISTRAŽIVANJA

Metode koje se upotrebljavaju u ovom radu moraju biti u direktnoj sprezi sa predmetom
istraživanja i ciljevima istraživanja. Stoga je najbolje se poslužiti podelom metoda na osnove i
opštenaučne metode politikoloških istraživanja. Na samom početku je neophodno navesti
osnovne metode koje se koriste u ovom radu.
Od osnovnih metoda koje se koriste u ovom radu posebno je potrebno istaći metodu
analize, sinteze, klasifikacije, zatim induktivnu i deduktivnu metodu. Metoda analize suštinski
predstavlja rastavljanje predmeta istraživanja na njegove sastavne delove, odnosno na činioce
strukture, funkcija, veza i odnosa na određenom prostoru i određenom vremenu (Milosavljević,
S. & Radosavljević, I., 2008:203). U vezi sa pomenutim predmetom istraživanja, metodom
analize se vrši raščlanjavanje predmeta istraživanja na njegove sastavne delove kako bi se
rasvetlio svaki aspekt delovanja sindikata u funkciji vršenja uticaja na proces političkog
odlučivanja. Takođe, ovom metodom se vrši analiza predmeta istraživanja u određenom
vremenskom periodu. U vezi sa analizom predmeta istraživanja u određenom vremenskom
periodu ide metoda klasifikacije. Klasifikacija je raščlanjavanje određenog pojma po strogo
utvrđenim kriterijuma. Ukoliko bi razvoj sindikalnog pokreta u Srbiji podelili prema
vremenskom kriterijumu podelili na dva periodu (period pre 2000. godine i period posle 2000.
godine) ostali bismo u polju dihotomije. Iako se dihotomija može posmatrati kao dvočlana
klasifikacija, prava klasifikacija je po pravilu višečlana. Kako se vremensko određenje predmeta
istraživanja vezuje za period nakon 2000. godine, potrebno je izvršiti klasifikaciju ovog
vremenskog perioda. Ključni kriterijum u ovom vremenskom periodu je odnos sindikata i
politike na osnovu čega se može kreirati višečlana klasifikacija.
Metode dedukcije i indukcije su nezaobilazne prilikom ovakvog predmeta istraživanja.
Ove metode se koriste radi izvođenja opštih zaključaka iz analiziranog sadržaja. Metodom
dedukcije se prema definiciji iz opšteg zakonskog saznanja stiču posebna saznanja i to sa
neuporedivo većim stepenom izvesnosti i pouzdanosti (Milosavljević, S. & Radosavljević, I.,
2008:215). Sa druge strane, indukcija predstavlja obrnut postupak gde se iz više posebnih

13
stavova izvodi jedan opšti stav. I jedna i druga metoda dovode do izvođenja određenih
zaključaka o stanju u sindikalnom pokretu i mogućnostima za promenu pomenutog stanja.
Sintetički metod je neophodan radi sveobuhvatnog sagledavanja koncepta odnosa sindikata kao
organizacija civilnog društva i političkih aktera kod različitih relevantnih autora iz ove oblasti.
Sintetički metod je prema definiciji saznanje složenih celina preko njihovih pojedinačnih i
posebnih delova, njihovim spajanjem, tj. njihovim stavljanjem u razne moguće odnose i veze
(Milosavljević, S. & Radosavljević, I., 2008:221).
Od opštenaučnih metoda koje se koriste u ovom radu neophodno je istaći hipotetičko-
deduktivnu metodu, statističku metodu i komparativnu metodu. Hipotetičko-deduktivna metoda
je iskustvena metoda čija je saznajna, a naročito naučno-saznajna osnova ukupno društveno i
naučno iskustvo (Milosavljević, S. & Radosavljević, I., 2008:240). Krajni cilj ove metode je
uopštavanje stavova. Na samom početku primene ove metode izvršiće se evidentiranje
raznovrsnih i različitih, slučajnih ili namernih iskustava stečenih komuniciranjem prema
predmetu društvene realnosti. Nakon toga sledi uspostavljanja pravilnosti delovanja pojave, kada
ona može poprimiti i oblik zakonitosti. Naposletku utvrđivanja pravilnosti sledi upoređivanje sa
raznim važećim znanjima što kasnije vodi uključivanju utvrđenih pravilnosti u određeni saznajni
sistem. Ukoliko se ove utvrđene pravilnosti ponavljaju u određenom vremenskom intervalu one
stiču status aksiomatskog stava (Milosavljević, S. & Radosavljević, I., 2008:242).
Osim hipotetičko-deduktivne metode ovde se koristi statistička metoda. Statistička
metoda se odnosi na istraživanje masovnih pojava. Pri tome je neophodno navesti osnovne etape
u primeni ove metode: 1) identifikacija statističke mase; 2) izrada uzorka; 3) prikupljanje
podataka; 4) formiranje statističkih serija; 5) statistička analiza; 6) iskazivanje podataka; 7)
tumačenje rezultata statističke analize; 8) izvođenje pravilnosti i zakonitosti (Milosavljević, S. &
Radosavljević, I., 2008:252-262). Prilikom istraživanja koje će se sprovoditi u ovom radu kao
statistička masa služiće članice i članovi sindikata. Ipak, iz statističke mase potrebno je izdvojiti
ekonomičan i reprezentativan uzorak, koji pak može biti slučajan ili nameran. Nakon određivanja
uzorka pristupa se prikupljanju podataka. Podaci koji se u okviru ovog istraživanja prikupljaju su
kvalitativni i kvantitativni. Ukoliko podaci govore o određenom svojstvu, oni su kvalitativni, a
ukoliko govore o određenoj količini, oni su kvantitativni. Nakon prikupljanja podataka sledi
formiranje statističkih serija, posle čega usleđuje statistička analiza. Podaci se naposletku
iskazuju u tabelama ili grafikonima. Nakon iskazivanja ovih podataka potrebno je izvršiti

14
tumačenje istih. Kako je predmet istraživanja u ovom radu izrazitom složen, prilikom tumačenja
podataka treba obuhvatiti sve segmente koji mogu da budu od presudne važnosti za razumevanje
podataka. Nakon tumačenja podatak sledi izvođenje pravilnosti i zakonitosti čime se određena
hipoteza potvrđuje ili opovrgava.
Takođe jedna od značajnih metoda koje će biti korišćene u ovom radu je komparativna
metoda. Komparativna metoda se svodi na poređenje a njen predmet je identičnost, sličnost i
različitost iste pojave (u slučaju ovog rada uticaj sindikata na proces političkog odlučivanja) u
raznim vremenima i prostorima (Milosavljević, S. & Radosavljević, I., 2008:281). Komparativna
metoda će služiti kako bi se izvršilo poređenje evropske i srpske prakse u pogledu delovanja
sindikata i odnosa između sindikata i politike. Komparacijom se dolazi do značajnih zaključaka o
tome koji oblici sindikalnog delovanja i odnosa sindikata i politike pogoduju većem stepenu
uticaja sindikata na proces političkog odlučivanja. Zaključci dobijeni ovom metodom mogu
poslužiti kao primer pozitivne prakse koji se mogu primeniti u Srbiji ukoliko je neki indikator u
evropskoj praksi na boljem položaju od indikatora prisutnog u Srbiji.
Metode prikupljanja podataka koje će biti korišćene u ovom radu su: analiza sadržaja
dokumenta i ispitivanje. Analiza sadržaja dokumenta spada u operativne metode sakupljana
podataka i od velikog je značaja u političkim naukama. Dokumenti kao izvori podataka u
političkim naukama su specifičnog karaktera. Od posebne važnosti prilikom postupanja po
datom predmetu istraživanja su dokumenta koja imaju različitu ulogu u političkom procesu.
Analizom sadržaja dokumenata prilikom postupanja po datom predmetu istraživanja vrši se
analiza programskih platformi sindikata, akata o osnivanju i uređenju sindikata, različiti
analitički dokumenti, kao i evidencioni dokumenti koji sadrže popise celokupne prepiske,
registre članova i druge dokumente. Ispitivanje predstavlja metodu prikupljanja podataka
posredstvom iskaza koji se daju usmeno ili pismeno. Tehnika ispitivanja koja će se koristiti je
pismeni upitnik. Za potrebe ovog rada biće konstruisan pismeni (formalizovan) upitnik sa
precizno definisanim pitanjima i modalitetima odgovora (ukupno pet modaliteta odgovora). Ovaj
upitnik će poslužiti prilikom statističke obrade podataka. Pitanja koja će se nalaziti u njemu
odgovaraju psihološkoj i logičkoj strategiji prilikom kreiranja upitnika. Upitnik će se sastojati iz:
osnovnih pitanja, opštih pitanja, paralelnih pitanja, pomoćnih pitanja i kontrolnih pitanja.
(Milosavljević, S. & Radosavljević, I., 2008:521). Pojedina pitanja u ovom upitniku će biti
negativno formulisana sa ciljem prevencije automatizma prilikom odgovaranja.

15
 VI NAUČNA I DRUŠTVENA OPRAVDANOST ISTRAŽIVANJA

U okviru društvenih nauka utemeljena je naučna i društvena opravdanost pojedinog

istraživanja. Istraživanje može biti i naučno i društveno opravdano, odnosno može biti naučno
neopravdano ili nedovoljno opravdano, ali u suštini biti društveno opravdano. Istraživanje ove
teme je opravdano kako naučno tako i društveno. Naučna opravdanost istraživanja je u direktnoj
sprezi sa pretpostavljenim doprinosom istraživanja nauci. Naučna opravdanost ove teme ima
utemeljenje u nadi da će ovaj rad unaprediti fond naučnog saznanja u ovoj oblasti. Osim sticanja
novih naučnih saznanja kao izrazitog temelja opravdanosti, od posebnog značaja je
produbljivanje postojećih saznanja o ovoj temi i eventualna promena već utvrđenih stavova.
Ovim istraživanjem će se dobiti relevantni podaci koji govore o poverenju članica i članova
sindikata u sindikat i sindikalno rukovodstvo, kao i stav članstva o odnosu između sindikata i
politike. Sa druge strane, ovim radom će se pružiti relevantni dokazi o ograničenosti uticaja
sindikata na proces političkog odlučivanja što vodi postavljanju paradigme o novom
institucionalnom mehanizmu saradnje. Najviši naučni doprinos istraživanja sastoji se u
iznalaženju institucionalnog mehanizma koji će povećati uticaj sindikata kao organizacije
civilnog društva na proces političkog odlučivanja i kreiranje normi javnih politika koji se tiču
interesa radnika. Ovaj rad će pružiti doprinos u spoznaji same pojave i to prilikom njenog opisa,
kvalifikacije i objašnjenja.
Društvena opravdanost istraživanja uslovljena je doprinosom istraživanja rešavanju
određenih društvenih problema. Istraživanje će se smatrati društveno opravdanim ukoliko ukaže
na ograničen uticaj sindikata kao organizacija civilnog društva na proces političkog odlučivanja
sa jedne strane, i ponudi rešenje ovog društvenog problema sa druge strane. Ograničen uticaj
sindikata na proces političkog odlučivanja u bitnome otežava položaj sindikata i onemogućava
saradnju između sindikata i politički aktera (tj. države kao najvažnijeg političkog aktera). Ipak,
najviši društveni doprinos predstavlja praktična primena rezultata do kojih smo došli u ovom
radu. Ova praktična primena se ogleda u uspostavljanju institucionalnih mehanizama saradnje
sindikata i političkih aktera (tj. države kao najvažnijeg političkog aktera) kakav je definisan u
teoriji na osnovu rezultata sprovedenih istraživanja.

16
VII STRUKTURA RADA PO POGLAVLJIMA

1. Uvod-civilno društvo kao jedna od najvećih briga savremene demokratije

1.1. Teorijski pojam civilnog društva
1.2. Pravna definicija pojma civilnog društva
1.3. Sindikati kao organizacije civilnog društva
1.4. Pojam političkog odlučivanja
2. Epohe u razvoju sindikalnog pokreta u Srbiji i nastanak prvog institucionalnog mehanizma
saradnje
2.1. Sindikalni pokret u Srbiji 90-ih
2.2. Sindikalni pokret u Srbiji nakon petooktobarskih promena
2.3. Platforme za delovanje sindikata
2.4. Nastanak Socijalno-ekonomskog saveta kao prvog institucionalnog mehanizma
saradnje
2.5. Delovanje Socijalno-ekonomskog saveta u procesu demokratske tranzicije i
konsolidacije demokratije u Srbiji
2.6. Moć/nemoć Socijalno-ekonomskog saveta
3. Položaj sindikata i stanje socijalnog dijaloga u Srbiji-primena evropske prakse
3.1. Stanje socijalnog dijaloga i položaj sindikata u Srbiji
3.2. Stanje socijalnog dijaloga i položaj sindikata u Evropskoj uniji
3.3. Komparativna analiza stanja socijalnog dijaloga i položaja sindikata u zemljama
Evrope i Srbiji-prednosti i mane
3.4. Primena evropske prakse na stanje socijalnog dijaloga i položaj sindikata
4. Stepen poverenja sindikalnog članstva u sindikat i rukovodstvo sindikata
4.1. Stepen poverenja muških i ženskih ispitanika u sindikat i sindikalno rukovodstvo
4.2. Stepen poverenja sindikalnog članstva u sindikat i sindikalno rukovodstvo prema
nivou obrazovanja
4.3. Stepen poverenja sindikalnog članstva u sindikat i sindikalno rukovodstvo prema
položaju u sindikatu
4.4. Stepen poverenja sindikalnog članstva u sindikat i sindikalno rukovodstvo prema
dužini članstva u sindikatu
5. Odnos sindikata i politike
17
 5.1. Politizacija vs. marginalizacija sindikata
5.2. Političke partije kao akteri koji otežavaju razvoj sindikalnih strategija
5.3. Jako izražen sindikalni stav/politizacija sindikata
5.4. Stavovi sindikalnog članstva prema odnosu sindikata i politike
6. Novi put sindikata
6.1. Uslovi za poboljšanje stanja socijalnog dijaloga u Srbiji
6.2. Razotkrivanje krivaca za nerazvijenost starog institucionalnog mehanizma saradnje
6.3. Novi institucionalni mehanizam saradnje
6.4. Naučna i društvena opravdanost kreiranja novog institucionalnog mehanizma saradnje
6.5. Delatnost novog institucionalnog mehanizma saradnje
6.6. Prognoza rezultata delatnosti novog institucionalnog mehanizma saradnje
7. Zaključak
8. Prilog
Literatura

18
LITERATURA

1. Vuković, N. & Bulajić, M. (2014), Osnove statistike, Beograd: FON;

2. Webb, S. & B. (1919), The history of trade unionism, London: Printed by the authors for
the Trade Unionists of the United Kingdom;
3. Grdešić, I. (1995), Političko odlučivanje, Zagreb: Alinea;
4. Gramsci, A. (1992), Selections from the Prison Notebooks, New York: International
Publishers;
5. Lončar, J. (2010). Odnos civilnog društva i države nakon 5.oktobra 2000.godine u:
Pavlović, D.(pri.). Razvoj demokratskih ustanova u Srbiji-deset godina posle. Beograd,
Fondacija Heinrich Böll, Regionalna kancelarija za Jugoistočnu Evropu u Beogradu, 119-
129;
6. Lončar J. & Spasojević, D. (2010). Institucionalni mehanizmi saradnje države i civilnog
društva. Pavlović, V., Stojiljković Z.(pri.). Savremena država-struktura i socijalne
funkcije. Beograd, KAS i FPN, 173-193;
7. Martinov, Z. (2012), Zašto sindikati ne treba da postanu političke stranke, u: Mihailović,
S. (ur.), Sindikati i politika, Beograd: Službeni glasnik, str. 109-118.;
8. Milosavljević S. & Radosavljević I. (2008), Osnovi metodologije političkih nauka,
Beograd: Službeni glasnik RS;
9. Mihailović, V. (2012), Odnosi sindikata i politike, u: Mihailović, S. (ur.), Sindikati i
politika, Beograd: Službeni glasnik, str. 119-134.;
10. Mihailović, S. (2012), Politizacija vs. marginalizacija sindikata u: Mihailović, S. (ur.),
Sindikati i politika, Beograd: Službeni glasnik (7-13);
11. Orlović, S. (2012c), Sindikati, politika i političke stranke, u: Mihailović, S. (ur.),
Sindikati i politika, Beograd: Službeni glasnik, str. 59-72.;
12. Pavlović, V. (1995), Potisnuto civilno društvo u: Pavlović, V. (ed.), Potisnuto civilno
društvo, Beograd: Eko centar, str. 247-277.;
13. Pavlović, V. (2006), Društveni pokreti i promene, Beograd: Službeni glasnik;
14. Pavlović, V. (2009), Civilno društvo i demokratija, Beograd: Službeni glasnik;
15. Pavlović, D. & Antonić, S. (2007), Konsolidacija demokratskih ustanova u Srbiji posle
2000. godine, Beograd: Službeni glasnik;
19
16. Parsons, T. (1971), The system of modern societies, New Jersey: Harvard University;
17. Siđanski, D. (1973), Introduction: Decision-Making Approaches u: Sidjanski, D.
Political decision-making processes, Amsterdam-London-New York: Elsevier Scientific
Publishing Company;
18. Spasojević, D. (2010), Peti oktobar u kontekstu „šarenih revolucija“, u: Pavlović, D.
(pri.). Razvoj demokratskih ustanova u Srbiji-deset godina posle. Beograd, Fondacija
Heinrich Böll, Regionalna kancelarija za Jugoistočnu Evropu u Beogradu, 53-64;
19. Stojiljković, Z. (2007), Civilno društvo i konsolidovanje demokratije, u: Paunović, Ž
(ur.), Budućnost civilnog društva u Srbiji, Niš: MilenijuM & Centar za razvoj građanskog
društva, str. 23-39;
20. Stojiljković, Z. (2008), Konflikt i/ili dijalog, Beograd: FPN i SLA;
21. Stojiljković Z. & Mihailović, S. (2010), Stanje socijalnog dijaloga u Srbiji posle
dvadeset godina tranzicije. Beograd: SLA;
22. Stojiljković, Z. (2012), Alisa u zemlji čuda ili sindikati u minskom polju politike, u:
Mihailović, S. (ur.), Sindikati i politika, Beograd: Službeni glasnik, str. 89-108.;
23. Hegel, G.W.F. (1964), Osnovne crte filozofije prava, Sarajevo: Veselin Masleša;
24. Cohen, J. & A. Arato (1994), Civil Society and Political Theory, USA: MIT press;
25. Chandhone, N. (2007), Civil society, Vol. 17., No. 4/5, Taylor & Francis, Ltd. Oxfam
GB.

20