Bosna i Hercegovina Bosna i Hercegovina

Komisija/ Povjerenstvo za očuvanje Komisija za o~uvawe

nacionalnih spomenika nacionalnih spomenika

Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika, na osnovu člana V stav

4. Aneksa 8. Općeg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini i člana
39. stav 1. Poslovnika o radu Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, na
sjednici održanoj od 12. do 18. maja 2009. godine donijela je

ODLUKU

Graditeljska cjelina – Jajce kasarna u Sarajevu proglašava se

nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine (u daljnjem tekstu: nacionalni
spomenik).
Nacionalni spomenik čine slijedeći objekti:
- Kasarna;
- garaže, magazini i spremišta;
- kupatilo i praonica;
- kuhinja;
- magazin materijalno-tehničkih sredstava;
- objekat prijavnice.
Nacionalni spomenik se nalazi na prostoru označenom kao k.č. 2586
(novi premjer), što odgovara k.č. 51 i 52 (stari premjer), mahala XCIII,
posjedovni list broj 606, z.k. uložak broj XCIII/50, Sarajevo, Federacija Bosne i
Hercegovine, Bosna i Hercegovina.
Na nacionalni spomenik se primjenjuju mjere zaštite utvrđene Zakonom
o provođenju odluka Komisije za zaštitu nacionalnih spomenika uspostavljene
prema Aneksu 8 Općeg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini
(»Službene novine Federacije BiH« br. 2/02, 27/02, 6/04 i 51/07).

II

Vlada Federacije Bosne i Hercegovine (u daljnjem tekstu: Vlada

Federacije) dužna je da osigura pravne, naučne, tehničke, administrativne i
finansijske mjere za zaštitu, konzervaciju i prezentaciju nacionalnog
spomenika.
Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika (u daljnjem tekstu:
Komisija) utvrdit će tehničke uvjete i osigurati finansijska sredstva za izradu i
postavljanje informacione table sa osnovnim podacima o spomeniku i odluci o
proglašenju dobra nacionalnim spomenikom.

III

S ciljem trajne zaštite nacionalnog spomenika utvrđuju se slijedeće

mjere zaštite koje se odnose na prostor definiran u tački I stav 3. ove odluke:
 2

- dopušteni su isključivo istraživački, konzervatorsko-restauratorski

radovi, radovi na sanaciji i restauraciji cjeline uključujući i one radove čiji je cilj
prezentacija spomenika, uz odobrenje federalnog ministarstva nadležnog za
prostorno uređenje (u daljnjem tekstu: nadležno ministarstvo) i stručno
nadziranje nadležne službe zaštite naslijeđa na nivou Federacije Bosne i
Hercegovine (u daljnjem tekstu: nadležna služba zaštite);
- konzervacija, restauracija, sanacija i prezentacija nacionalnog
spomenika trebaju biti provedene na visoko sofisticiran naučno i
dokumentarno utemeljen način, kako bi bio osiguran visoki stepen
autentičnosti i integralnosti nacionalnog spomenika uz prethodno izrađen Plan
konzervacije i Studiju izvodljivosti cjelokupne graditeljske cjeline;
- ni jedan izvorni dio građevine, uključujući i postojeće materijale neće
biti zamijenjen novim ukoliko ne bude nedvojbeno dokazano da je nemoguće
postići njegovo očuvanje konzervatorskim ili restauratorskim metodama;
- prilikom radova na konzervaciji, restauraciji, konstruktivnoj sanaciji,
graditeljske cjeline koristiti izvorne materijale i vezivna sredstva u najvećoj
mogućoj mjeri;
- dopuštena je adaptacija svih prostora graditeljske cjeline s ciljem
prilagođavanja savremenim potrebama (instalacije grijanja i drugi radovi
vezani za enterijer), pod uvjetom da budu sačuvane stilske karakteristike
objekata koji pripadaju graditeljskoj cjelini, uz odobrenje nadležnog
ministarstva i stručni nadzor nadležne službe zaštite;
- sve eventualne intervencije moraju biti suštinski otklonjive i takve
prirode da ne promijene strukturu i time ugroze osnovni iskaz nacionalnog
spomenika;
- dopuštene su intervencije interpolacije koje neće remetiti postojeći
sklad graditeljske cjeline, uz odobrenje nadležnog ministarstva i stručni
nadzor nadležne službe zaštite;
- graditeljska cjelina se može koristiti u ugostiteljske, obrazovne i
kulturne svrhe, odnosno na način koji neće ugroziti integritet cjeline i njegovo
značenje u strukturi grada, a njeni prostori biće otvoreni i dostupni javnosti.

U svrhu zaštite i osiguranja uvjeta za konzervaciju i restauraciju

graditeljske cjeline, utvrđuju se slijedeće hitne mjere zaštite:
- izvršiti čišćenje svih objekata cjeline;
- izvršiti ispitivanje i statičku analizu konstruktivnih dijelova svih objekata
graditeljske cjeline, sa posebnim naglaskom na glavni objekat
kasarne;
- izvršiti konstruktivnu sanaciju vanjskih i unutrašnjih struktura svih
objekata graditeljske cjeline na mjestima gdje prijeti urušavanje
konstrukcije;
- izvršiti zaštitu svih objekata graditeljske cjeline od negativnih vanjskih
utjecaja.

IV

Stavljaju se izvan snage svi provedbeni i razvojni prostorno-planski akti

koji su suprotni odredbama ove odluke.
 3

Svako a posebno nadležni organi Federacije Bosne i Hercegovine,

kantona, gradske i općinske službe suzdržat će se od preduzimanja bilo
kakvih radnji koje mogu da oštete nacionalni spomenik ili dovedu u pitanje
njegovu zaštitu.

VI

Ova odluka dostavit će se Vladi Federacije, nadležnom ministarstvu,

nadležnoj službi zaštite i općinskom organu uprave nadležnom za poslove
urbanizma i katastra, radi provođenja mjera utvrđenih u tač. II - V ove odluke i
nadležnom općinskom sudu radi upisa u zemljišne knjige.

VII

Sastavni dio ove odluke je obrazloženje sa pratećom dokumentacijom

koje je dostupno na uvid zainteresiranim licima u prostorijama i na web-stranici
Komisije (http://www.aneks8komisija.com.ba).

VIII

Prema članu V stav 4. Aneksa 8. Općeg okvirnog sporazuma za mir u

Bosni i Hercegovini, odluke Komisije su konačne.

IX

Ova odluka stupa na snagu narednog dana od dana objavljivanja u

»Službenom glasniku BiH«.

Ovu odluku Komisija je donijela u sljedećem sastavu: Zeynep Ahunbay,

Martin Cherry, Amra Hadžimuhamedović, Dubravko Lovrenović i Ljiljana
Ševo.

Predsjedavajuća Komisije

Amra Hadžimuhamedović
Broj: 02-2-40/2009-30
13. maja 2009. godine
Sarajevo
 4

O b r a z l o ž e nj e

I – UVOD

Na osnovu člana 2. stav 1. Zakona o provođenju odluka Komisije za

očuvanje nacionalnih spomenika, uspostavljene prema Aneksu 8. Općeg
okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, »nacionalni spomenik« je
dobro koje je Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika proglasila
nacionalnim spomenikom u skladu sa čl. V i VI Aneksa 8 Općeg okvirnog
sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, kao i dobra upisana na Privremenu
listu nacionalnih spomenika Bosne i Hercegovine (»Službeni glasnik BiH« broj
33/02), sve dok Komisija ne donese konačnu odluku o njihovom statusu, a za
što ne postoji vremensko ograničenje, i bez obzira na to da li je za navedeno
dobro podnesen zahtjev.
Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika donijela je odluku o
stavljanju historijske građevine Jajce kasarne u okviru graditeljske cjeline -
stari grad Vratnik na Privremenu listu nacionalnih spomenika BiH, pod
imenom Gradske zidine srednjovjekovnog grada Vratnika, redni broj 547.
U skladu sa odredbama Zakona, a na osnovu člana V stav 4. Aneksa
8. i člana 35. Poslovnika o radu Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika,
Komisija je pristupila provođenju postupka za donošenje konačne odluke o
proglašenju dobra nacionalnim spomenikom.

Izjava o značaju dobra

Kompleks vojnih objekata Jajce kasarne, građenih etapno od
austrougarskog perioda pa do 1948. godine, nalazi se u sklopu starogradskog
naselja Vratnik, na platou južnog dijela ostataka zidina srednjovjekovnog
starog grada, čija je teritorija zaokružena između 1729. i 1816. godine. . Taj
vojni kompleks svjedoči o kontinuitetu građenja fortifikacijskih objekata na tom
strateškom području od srednjovjekovnog perioda, pa sve do druge polovine
XX vijeka, kada su na bliskom području izgrađene kasarne koje su služile
tadašnjoj JNA. Najznačajniji objekat unutar kompleksa je „Jajce kasarna“, čija
je gradnja u današnjem obliku završena 1914. godine. Jajce kasarna je, uz
kasarnu na Bistriku koja je građena 1901. godine, u arhitektonsko -
oblikovnom i konstruktivnom smislu, najsloženiji vojni objekat u BiH iz
austrougarskog perioda, za čiju je gradnju i razvoj usko vezana historija grada
Sarajeva. Jajce kasarna se nalazi na dominantnoj poziciji iznad Sarajeva i
vidljiva je sa skoro svih tačaka u gradu.

II – PRETHODNI POSTUPAK

U postupku koji je prethodio donošenju konačne odluke o proglašenju

izvršen je uvid u:
 dokumentaciju o lokaciji imovine i sadašnjem vlasniku i korisniku dobra
(kopija katastarskog plana i zemljišnoknjižni izvod),
 podatke o sadašnjem stanju i namjeni dobra, uključujući opis i fotografije,
podatke o oštećenjima u toku rata, podatke o intervencijama na
restauraciji ili drugoj vrsti radova na dobru itd.,
 historijsku, arhitektonsku ili drugu dokumentarnu građu o dobru.
 5

Na osnovu uvida u prikupljenu dokumentaciju i stanje dobra utvrđeno je

sljedeće:

1. Podaci o dobru

Lokacija
Kompleks vojnih objekata Jajce kasarne nalazi se u sklopu
starogradskog naselja Vratnik, na platou južnog dijela ostataka zidina
srednjovjekovnog starog grada Vratnika u Sarajevu. Plato na kojem su
izgrađeni vojni objekti nalazi se uz vrh strme padine, a sa istočne, zapadne i
južne strane nalaze se individualni stambeni objekti. Prilaz kompleksu je
ostvaren uskim i strmim asfaltiranim saobraćajnicama. Sa zapadne strane
kompleksa se nalazi sokak Bijela česma, sa sjeverne strane sokak Bijela
džamija, sa istočne strane sokak zvani Tabijska ulica i sa južne strane sokak
Pod bedemom.
Nacionalni spomenik se nalazi na lokaciji označenoj kao k.č. broj 2586
(novi premjer), k.č. broj 51 i 52 (stari premjer), mahala XCIII, p.l. broj 606,
zemljišnoknjižni uložak broj XCIII/50, Sarajevo, Federacija Bosne i
Hercegovine, Bosna i Hercegovina.

Historijski podaci
Na području današnje Bijele tabije na Vratniku, u drugoj polovini XV
vijeka nalazilo se utvrđenje ispod kojeg je niklo podgrađe u kome osmanski
izvori bilježe i 8 dubrovačkih domova1.
U srednjovjekovnim izvorima na području današnjeg jezgra grada se
pominje trg Utornik, a u ranim osmanskim izvorima toponim »Stara varoš«.
Još ranije, u srednjovjekovnom periodu, na području Bijele tabije je
postojalo manje utvrđenje koje pominju i opisuju putnici koji su prolazili
Sarajevom u XVI vijeku2.
Ovi podaci potvrđuju činjenicu da je područje Starog grada Vratnika,
gdje se danas nalazi Jajce kasarna građena tokom austrougarskog perioda,
od davnina predstavljalo strateško područje od velikog vojnog značaja.
Tokom XVI vijeka, kada su granice Osmanskog carstva bile daleko od
Sarajeva, nije bilo potrebe da se gradi neko utvrđenje, sve do 1697. godine,
odnosno prodora princa Eugena Savojskog. Iz tog razloga je započeta
gradnja utvrđenja, koje je prozvano Žuta tabija, čija je gradnja započeta za
vrijeme Gazi Ahmed-paše Rustempašića Skopljaka, koji je 1727. godine
postavljen za namjesnika u Bosni.
Nakon toga je izgrađena Strošićka tabija, koja je dobila ime po ocu
Ahmed-paše, Rustempašina tabija. Zatim je izgrađena tabija na Ravnim
bakijama, koja je dobila ime sultana Ahmeda, a narod ju je zvao Arap tabijom.
Na vrhu Čebedžija izgrađena je tabija na Zmajevcu, koja je dobila ime po

1
Bejtić, A., „Ulice i trgovi Sarajeva, topografija, geneza i toponimija“, Muzej grada Sarajeva,
Sarajevo, 1973., str. 107-148,
2
Više podataka o historijatu područja u Odluci Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika o
proglašenju Graditeljske cjeline – Starog grada Vratnika nacionalnim spomenikom, na
Sjednici održanoj od 5. do 2. marta 2005. godine u Sarajevu.
 6

Ibrahim-paši Arnautu, a narod ju je prozvao Arnaut tabijom ili Tabijom kod

kapije3.
Oko 1816. godine, izgrađene su još četiri tabije, kada su se počeli
popravljati stariji bedemi. Vratničkim bedemima je bio opasan prostor od
495.596 m², nepravilnog oblika, a u sklopu bedema izgrađeno je pet tabija.
Historijska građevina Jajce kasarna se nalazi u sklopu Starog grada
Vratnika čija je teritorija zaokružena u osmanskom periodu između 1729. i
1816. godine, i nalazi se na istočnom kraju urbanog jezgra Sarajeva.
Austrougarske trupe ušle su u Sarajevo 19. VIII 1878. godine. Nova
vlast je 1886. godine započela gradnju manje kasarne na mjestu gdje se
danas nalazi Jajce kasarna. Historijski podaci o ovoj građevini su vrlo oskudni
i ne postoji sačuvana dokumentacija na osnovu koje bi se moglo sa
sigurnošću utvrditi pravi razlog zašto su se vlasti odlučile da uklone ovaj
objekat i pokrenu aktivnosti oko izgradnje novog objekta. Uvidom u
fotodokumentaciju iz 1907. godine i ranije, može se zaključiti da je ovaj
objekat imao spratnost P+1 ili P+2, bio pokriven dvovodnim krovom, bez kula.
Uvidom u kopiju „Anlaks plana“ mahale XCIII - „Divan Čatib Hajdar eff.“
iz 1886. godine, pri upisu u gruntovnicu Suda u Sarajevu, tadašnje
katastarske čestice označene brojevima 50, 51 i 52, gdje se nalazi Jajce
kasarna, upisane su kao vlasništvo „Bosansko-hercegovačkog zemaljskog
erara“4. Uporedo sa gradnjom ovog objekta tekla je gradnja bedema južno od
kompleksa5.
Godine 1912. je započeta izgradnja Jajce kasarne u današnjem
obliku, a gradnja je završena neposredno pred I svjetski rat, 1914. godine6. 2.

3
Skarić, V., Sarajevo i njegova okolina od najstarijih vremena do austrougarske okupacije,
1937., Izabrana djela, knj. I, „Veselin Masleša", Sarajevo, 1985., str. 135.
4
Arhivska građa Historijskog arhiva grada Sarajeva, prilog broj 4, dopis broj 05-717-2/09 od
17. 4. 2009. godine, Sarajevo. U istoj dokumentaciji, u istom prilogu na strani 13. nalazi se
kopija originalnog dokumenta, iz kojeg proizilazi da su prethodni vlasnici, dakle prije 1886.
godine, bili Ibrahim Čeligija i Abdija Čeligija. Rukopis je nečitak, pa bi za potvrdu punih imena
i prezimena dvojice suvlasnika bilo potrebno dodatno istraživanje. Međutim, sigurno je da su
Ibrahim Čeligija i Abdija Čeligija bili vlasnici samo katastarske čestice XCIII/50 koja je 27. 2.
1915. godine (dopis broj 4697/14 Erarskog fiskala zemaljske vlade u Sarajevu), uz neke
druge katastarske čestice, pripojena katastarskoj čestici XCIII/51 u vlasništvu Zemaljskog
bosansko-hercegovačkog erara, na kojoj se nalazi kompleks Jajce kasarne. (Arhivska građa
Historijskog arhiva grada Sarajeva, iz 1915. godine, prilog broj 3, str. 28, dopis broj 05-717-
2/09 od 17. 4. 2009. godine, Sarajevo). Ova dokumentacija je značajna utoliko što predstavlja
jedini izvor informacija o vlasništvu dijela zemljišta prije 1886. godine gdje se nalazi kompleks
Jajce kasarne.
5
Saobraćajnica ispod ovog bedema, koja povezuje Žutu tabiju (Jekovac) na zapadu, sa
krajem Tabijske ulice na istoku, neposredno nakon I svjetskog rata nosi ime Pod bedemom -
Bejtić, A., Ibidem, 1973. godina, str. 301.
6
Arhivska građa Historijskog arhiva grada Sarajeva, prilog broj 3, Ibidem, 2009. godina,
Sarajevo.
Prethodno ovoj gradnji, u Sarajevu su tokom austrougarskog perioda podignute još dvije
značajne kasarne, čije projekte potpisuje Ludwig Huber, kao koautor. Radi se o Bistričkoj
kasarni odnosno „Filipovića kasarni“ (projekat iz 1900/01) i kasnije kasarni na Marijin-dvoru
„Franc Josef“ (projekat iz 1903. godine), koja sredinom XX vijeka mijenja naziv u kasarna
„Maršal Tito“. Ludwig Huber u slučaju „Filipovića kasarne“ se nadovezuje na dio projekta
potpisan od strane Franca Blažeka i Karla Paržika, a u slučaju kasarne na Marijin-dvoru,
nadovezuje se na rad Karla Paneka i Karla Paržika. Podaci o projektantu „Jajce kasarne“ nisu
sačuvani, kao ni originalna dokumentacija. S obzirom na prethodno projektantsko iskustvo i
renome Ludwiga Hubera u Sarajevu, moglo bi se pretpostaviti da je i ovaj projekat potpisao
isti autor koji je do kraja života, odnosno do 1921. godine živio u Sarajevu. Za ovu
 7

marta 1914. godine, zgrada današnje Jajce kasarne, koja se prvobitno zvala
kasarna „Princ Eugen“, sa svim pripadajućim katastarskim česticama je
upisana u Gruntovnici u spisu G-2904/147.
15. aprila 1914. godine izvršeno je proširenje katastarske čestice na
kojem se nalazi kompleks Jajce kasarne. Iz spisa G-220/15 Kotarskog suda u
Sarajevu8 vidljivo je da se katastarske čestice u posjedu Atije Palica (rođena
Šehović) ukupne površine od 314 m² pripajaju posjedu kasarne „Princ Eugen“
za protuvrijednost u iznosu od 4400 Kruna. Po sklopljenom sporazumu,
privatna kuća na istom posjedu zapadno od kompleksa je srušena i zemljište
je pripojeno posjedu9. Na ovoj parceli je 1920. godine podignut objekat
konjušnice i magazina, koji je kasnije pretvoren u garažu.
Kasarna „Princ Eugen“ je predstavljala samo prvi u nizu objekata koji
su postali tokom vremena postali dio jednog većeg vojnog kompleksa koji je
formiran oko same kasarne10. Ovaj objekat, zajedno sa objektima Filipovića
kasarne na Bistriku i Vojnim logorom na Marindvoru, spada u red velikih
vojnih objekata građenih tokom austrougarskog perioda u Sarajevu 11.
Historijska građevina je današnje ime „Jajce kasarna“ dobila 1915.
godine po gradu Jajcu iz koga se te godine u ovu kasarnu preselila vojna
bolnica12.
Iste godine, zapadno od Kasarne je izgrađen objekat gdje je tokom
druge polovine XX vijeka bio smješten magazin materijalno-tehničkih

pretpostavku ne postoji historijska dokumentacija, ali je činjenica da je zabilježeno da je

Ludwig Huber od 1912. godine (dakle kada je započeta gradnja Jajce kasarne) potpisao
samo jedan objekat, i to kino „Apolo“ u Misi Irbinoj ulici, a do 1917. godine nije radio niti jedan
drugi projekat. Postoji mogućnost da je u tom periodu projektovao ili sudjelovao upravo u
projektovanju i gradnji Jajce kasarne.
Kao protivtvrdnju treba istaći da projekat kina „Apolo“ iz 1912. godine ima već neke elemente
moderne, te se može svrstati u „geometrijsku secesiju“. Teško je povjerovati da bi isti autor
istovremeno radio takav projekat, a kasarnu radio u jednom sasvim drugom duhu koji je
daleko bliži historicizmu nego tadašnjim novim stremljenjima u arhitekturi. Najvjerovatnije se
radilo o projektantu ili projektantima koji nisu bili vezani za Sarajevo, već su angažovani od
strane Komande austrougarske vojske samo za potrebe projektovanja jednog vojnog objekta
odnosno kompleksa u Sarajevu.
– na osnovu: Krzović, I., usmeni iskaz, 23. 4. 2009. godine, Sarajevo; Kurto, N., „Arhitektura
Bosne i Hercegovine, Razvoj Bosanskog stila“, Sarajevo Publishing, Sarajevo 1998. godine,
str. 337, 344, 345. i 359.
7
Arhivska građa Historijskog arhiva grada Sarajeva, prilog broj 5, Ibidem, 2009. godina,
Sarajevo.
8
Arhivska građa Historijskog arhiva grada Sarajeva, prilog broj 6, Ibidem, 2009. godina,
Sarajevo.
9
Radi se o zemljištu na istočnoj strani kompleksa koje danas graniči sa sokakom Pod
tabijom. Na tom mjestu je 1920. godine podignut objekat koji je služio kao garaža i spremište.
Uvidom u situaciju iz 1914. godine, moguće je uočiti manji objekat na sjevernoj strani, pa je
vjerovatno da je 1920. godine ovaj objekat samo dograđen prema jugu. U nacrtu iz 1955.
godine sjeverni dio ovog objekta se ne pojavljuje, pa se može pretpostaviti da je u
međuvremenu srušen. Sjeverni dio ovog objekta je ponovo dograđen 1968. godine Arhivska i
tehnička dokumentacija kompleksa Jajce kasarne nastala u periodu od 1954. do 1968.
godine. - Služba za zajedničke poslove organa i tijela Federacije BiH, Odjeljenje za stambene
i imovinsko-pravne poslove, Sarajevo, 2009. godina.
10
Kasarna je nazvana „Princ Eugen“, a 1918. godine, objekat mijenja ime u „Kasarnu Stepe
Stepanovića“. - Pudarić, S., Projekat zaštite i korištenja Vratničkog bedema, Kantonalni zavod
za zaštitu kulturno-historijskog i prirodnog naslijeđa Sarajevo, juli 2003. godine, Sarajevo, str.
3.
11
Krzović, I., Arhitektura secesije u BiH, Sarajevo Publishing, Sarajevo 2004., str. 91-96.
12
Bejtić, A., Ibidem, 1973., str. 301.
 8

sredstava. Prvobitno je ovaj objekat služio kao magazin i zatvor, a adaptacija

ovog objekta je izvršena 1955. i 1968. godine.
7. jula 1921. godine izvršena je promjena vlasništva posjeda na kojem
se nalazi kompleks Jajce kasarne. Vlasništvo je preneseno sa Bosansko-
hercegovačkog zemaljskog erara na Državni erar Kraljevine Srba, Hrvata i
Slovenaca13.
Sjeveroistočno od glavnog objekta, 1925. godine izgrađen je objekat u
kome su bili smješteni kupatilo i perionica14.
Kuhinja i kantina su izgrađeni sjeverno od glavnog objekta 1948.
godine, s tim da je adaptacija enterijera ovog objekta izvršena 1968.
godine15.
Godine 1948. je izgrađen objekat prijavnice, s tim da je njegova
rekonstrukcija izvršena 1985. godine16.
Godine 1969. izvršen je upis vlasništva ovog vojnog kompleksa kao
opštenarodne imovine17.
Veći ili manji građevinski zahvati na samom objektu Jajce kasarne su
zabilježeni 1975, 1983, 1988. i 1989. godine i bili su vršeni od strane korisnika
objekta - Jugoslovenske narodne armije. Ovi radovi su imali uglavnom
karakter radova redovnog održavanja uz određeni stepen intervencija u
enterijeru, tako da originalni izgled objekta nije izmijenjen.
Neposredno prije početka zadnjeg rata u BiH, 1992. godine kasarna je
napuštena od strane Jugoslovenske narodne armije, i tom prilikom je
započela devastacija objekta. Iz objekta je odnesena sva pokretna imovina, a
postojeće elektroinstalacije, kao i dio drugih instalacija, su uništeni.
Nakon što je objekat preuzet od strane Armije BiH, početkom 1992.
godine, objekat je bio izložen granatiranju. Tom prilikom je teško oštećen i
devastiran. Od 1995. do 2002. godine u dijelovima kompleksa su bile
smještene jedinice Vojske FBiH. Od 2002. godine do danas teško oštećeni
objekti kompleksa nisu u redovnoj upotrebi18. Objekat, od 2002. godine
mijenja naziv u kasarnu „Safet Hadžić“,
Godine 2003. izrađen je „Projekat zaštite i korištenja Vratničkog
bedema“ od strane Kantonalnog zavoda za zaštitu kulturno-historijskog i

13
Spis G-1428/21, Arhivska građa Historijskog arhiva grada Sarajeva, prilog broj 7, Ibidem
2009. godina, Sarajevo.
14
Na situaciji iz aprila 1914. godine, na istom mjestu se nalazio objekat približnih dimenzija.
Ovaj objekat je dakle bio srušen prije 1925. godine, a na njegovom mjestu je podignut objekat
spratnosti Suteren + Visoko prizemlje.
15
Elaborat o procjeni građevinske vrijednosti objekata Jajce kasarne u Sarajevu, Komisija za
procjenu neperspektivnih vojnih objekata u Kantonu Sarajevo, 2004. godina, Sarajevo.
16
Ne postoje dokumenti koji dokazuju ranije postojanje objekta iste namjene na istom mjestu.
Ipak, s obzirom da glavni ulaz u objekat nije mijenjao originalnu poziciju, gotovo sa
sigurnošću se može tvrditi da je na ovom mjestu postojala stražara ili prijavnica i prije 1948.
godine.
17
Kopija upisa DN spisa broj 384/69, Opštinski sud Sarajevo sa prijavnim listom i kopijom
katastarskog plana i kopija DN spisa broj 629/49 o uknjižbi prava vlasništva FNRJ kao
opštenarodna imovina - Arhivska građa Historijskog arhiva grada Sarajeva, prilog broj 11,
Ibidem, 2009. godina, Sarajevo. Bitna je i napomena, da se u periodu nakon II svjetskog rata
ova kasarna pojavljuje i pod imenom „Gavrilo Princip“
18
Nakon izlaska postrojbi Vojske FBiH iz kompleksa, u krugu objekta i samoj Jajce kasarni
bile su postavljane umjetničke instalacije u okviru kulturnih manifestacija u gradu, kao i
pozorišne predstave na južnom platou. Od tada do danas nisu vršeni bilo kakvi radovi na
sanaciji ili opravci objekta.
 9

prirodnog naslijeđa Sarajevo, kojim se tretira i područje na kojem se nalazi

Jajce kasarna.
Godine 2004. izrađen je Elaborat o procjeni građevinske vrijednosti
objekata Jajce kasarne u Sarajevu, od strane Komisije za procjenu
neperspektivnih vojnih objekata u Kantonu Sarajevo.
Godine 2009. izrađen je Preliminarni izvještaj o zatečenom stanju
objekata u krugu kompleksa Jajce kasarne19.

2. Opis dobra
Historijsku graditeljsku cjelinu Jajce kasarne čine:
- Kasarna;
- Garaže, magazini i spremišta;
- Kupatilo i praonica;
- Kuhinja;
- Magazin materijalno-tehničkih sredstava;
- Prijavnica

Ukupna površina objekata zajedno sa pripadajućim vanjskim

površinama i sporednim objektima iznosi 8812 m².
Najveći objekat unutar kompleksa je glavni objekat kasarne koji se
nalazi na sjevernoj strani graditeljske cjeline. Južno od glavnog objekta se
nalazi plato, a u okviru poluzatvorenog dvorišta sjeverno od objekta kasarne
se nalazi kuhinja. Svi ostali objekti su priljubljeni uz vanjske zidove cjeline.
Vojni kompleks ima 3 ulaza. Glavni ulaz se nalazi na jugozapadnom
dijelu kompleksa, sjeverno od objekta prijavnice, dok su sporedni ulazi
smješteni na sjevernoj (ulaz koji povezuje kupatilo sa perionicom i sokak
Bijelu džamiju) i sjeveroistočnoj strani (ulaz koji povezuje garažu i magazin sa
Tabijskom ulicom).
Objekti unutar kompleksa su jednostavne pravougaone tlocrtne
osnove, sa izuzetkom glavnog objekta kasarne koja ima poligonalnu tlocrtnu
formu.
U pogledu spratnosti, spratnost glavnog objekta iznosi Podrum + P + 2
+ Potkrovlje + 2 Kule. Ostali objekti su prizemni, sa izuzetkom kupatila sa
perionicom, u čijem se sastavu nalazi suteren, i centralnog dijela garaža i
magazina, koji su izgrađeni na jedan sprat.
Glavni objekat kasarne je oblikovan u tradiciji historijskih stilova20, i
najviše podsjeća na prvobitni i nerealizovani projekat Bistričke kasarne Franca
19
Prethodno je, od strane općine Stari Grad, osnovana specijalna „Radna grupa općine
Stari Grad za Jajce kasarnu“ čiji je cilj obezbjeđenje imovinsko-pravnih, tehničkih,
ekonomskih i drugih uslova radi sprečavanja konstruktivnog kolapsa objekta i njegove kasnije
revitalizacije. Grupa djeluje u skladu sa dogovorom između Vlade FBiH i općine Stari Grad, a
na osnovu prethodne odluke Ministarstva odbrane BiH kojom je kompleks Jajce kasarne
proglašen „neperspektivnim“ vojnim objektom. Postoji pretpostavka da kompleks bude
ustupljen na korišćenje lokalnoj zajednici, odnosno općini Stari Grad, bez obzira na činjenicu
što u BiH još uvijek nije definiran „Zakon o državnoj imovini“. U tom smislu postoji i zvaničan
protokol između općine Stari Grad i Službe za zajedničke poslove organa i tijela Federacije
BiH. Kompleks je trenutno stavljen na raspolaganje Službi za zajedničke poslove organa i
tijela Federacije BiH, ali je obezbijeđen od strane čuvara koje raspoređuje Ministarstvo
odbrane BiH.
20
Krzović, I., Ibidem, Sarajevo Publishing, Sarajevo 2004. godina, str. 95.
U realizovanoj verziji Bistričke kasarne, ali i u slučaju Vojnog logora na Marindvoru, nailazimo
na elemente koji jasno ukazuju na uticaje rane bečke secesije. - Kurto, N., Ibidem, Sarajevo
 10

Blažeka, sa dva glavna krila postavljena u obliku slova „L“. Kao i u projektu
Bistričke kasarne, mase Jajce kasarne su dobro proporcionirane i
simetrične21, iznad prizemlja naglašen je kordonski vijenac, dok su gornja 2
sprata tretirana jedinstveno, a u osovinama prozora iznad, ostavljani su
prostori za vojne grbove22.
Objekat ima simetričnu osnovu i sastavljen je od 4 pravougaona krila
postavljena u obliku slova „E“, ukupnih dimenzija 55,94 m x 38,85 m.
Osnovno južno krilo je postavljeno u smjeru istok–zapad, a na njega se, sa
sjeverne strane, vertikalno nadovezuju ostala krila.
Dimenzije južnog krila objekta iznose 5,94 m x 10,60 m. Na bočnim
stranama, nadovezuju se bočna krila postavljena u pravcu sjever–jug, ukupnih
dimenzija 14,50 m x 28,25 m, dok srednje krilo ima dimenzije 12,00 m x 13,80
m.
Visina sljemena krova, mjereno u najvišoj tački južnog krila iznosi 18,15
m. Visine krovnih streha iznose 12,00 m i 13,30 m. Najviše dvije tačke na
objektu se nalaze na tjemenima kupola bočnih kula (jugoistočna i
jugozapadna kula). Ove tačke su na visinskoj koti od +22,50 m, ne računajući
metalni istak visine od 2,00 m.
Objekat Kasarne je izdignut u odnosu na južni plato, čije dimenzije
iznose 100,00 m x 33,00 m, za 1,60 m. Južni plato je povezan sa platoom
ispred Kasarne širine od 3,00 m, odakle se pristupa u objekat.
Glavni ulaz u objekat se nalazi na južnoj strani objekta, dok su sporedni
smješteni na zapadnoj strani i u unutrašnjem dvorištu.
Glavni ulaz u objekat čini portal sa dvokrilnim vratima dimenzija 160
cm x 260 cm. Iznad ulaznih vrata smješten je grb austrougarske vojske
dimenzija 1,00 m x 1,30 m.
Iz vjetrobrana se pristupa hodniku širine od 2,70 m i dužine od 41,30
m23, postavljenom u pravcu istok–zapad, koji se na istoku savija u pravcu
sjevera, i tako služi kao komunikaciona linija sa istočnim krilom.
U sklopu južnog krila objekta nalaze se dvije grupe prostorija,
unutrašnjih dimenzija 25,92 m x 6,20 m. Namjene tih prostorija su bile:
stražara (2), trpezarija (3), kantina (4), spavaonice (5 i 17), logistika (19),
učionice (21 i 22).
U istočnom krilu objekta se nalazi spavaonica unutrašnjih dimenzija
6,20 m x 13,90 m (6), a na krajnjoj sjevernoj strani istog krila nalaze se
prostorije unutrašnjih dimenzija 16,10 m x 13,30 m, koje su imale slijedeću
namjenu: vojnički klubovi (7 i 10), razglasna stanica (8) i biblioteka (9).
Na zapadnom kraju južnog krila nalazi se vjetrobran iz kojeg se
pristupa sjevernom dvorištu, gdje se nalazi ulaz u zapadno krilo Kasarne.
Na sjevernoj strani zapadnog krila smještene su dvije prostorije gdje su
se nalazile trpezarije dimenzija 13,30 m x 16,40 m. odijeljene podužnim zidom
u kome se nalazi prolaz širine 140 cm. Jugoistočno od ovih prostorija se

1998. godina, str. 59.

Nasuprot tome, u slučaju Jajce kasarne moguće je prepoznati samo tradiciju historijskih
stilova.
21
Kurto, N., Ibidem, Sarajevo 1998. godina, str. 59.
22
Kurto, N., Ibidem, Sarajevo 1998. godina, str. 59.
23
Dimenzije prostora koji je zaista korišten kao hodnik su nešto manje i iznose 30,00 m x
2,70 m. Prostor hodnika na zapadnoj strani je podijeljen pregradnim zidovima i imao je
funkciju sporednih prostorija vezanih za spavaonice na jugozapadu i zapadu kasarne.
 11

nalazila kuhinja sa ostavom. Na južnoj strani zapadnog krila se nalazi prostor

unutrašnjih dimenzija 9,40 m x 13,90 m, gdje su bile smještene slijedeće
prostorije: magazin (24), apoteka (23), bolesnička soba (25 i 33), wc (28),
kupatilo (29), ordinacija (31). Pristup ovim prostorijama omogućen je i
zasebnim ulazom sa zapada dimenzija 120 cm x 240 cm.
Podrumski dio objekta se nalazi samo ispod sjevernog dijela
zapadnog krila. Unutrašnje dimenzije podruma gdje se nalaze svega 2
prostorije iznose 10,50 m x 6,35 m. Ulaz je omogućen pomoću jednakokrakih
stepenica iz unutrašnjeg dvorišta.
Centralno krilo objekta koje ima dimenzije 12,00 m x 13,80 m,
povezano je sa hodnikom južnog krila trokrakim stepeništem širine od 2,00 m.
U prizemlju tog krila se nalaze sporedni prostori poput ostave i kupaonice i
mokrih čvorova.
Osnovni tlocrtni raspored prizemlja objekta kasarne se ponavlja i na
nivou prvog i drugog sprata.
Vezu prizemlja i spratova predstavlja trokrako betonsko stepenište
kojim se pristupa spratnim holovima južnog krila, čije su dužine i položaj
istovjetni sa prizemnim holom. Razlika u odnosu na prizemni hol je u tome što
spratni holovi predstavljaju jedinstvenu komunikacionu cjelinu u obliku
potkovice. Dimenzije spratnih krakova hodnika postavljenih u smjeru istok–
zapad iznose 41,30 m x 2,70 m, a dimenzije krakova istočnog odnosno
zapadnog krila postavljenih u smjeru sjever–jug iznose 11,30 m x 2,70 m.
Tlocrtni raspored prostorija na spratovima odgovara rasporedu
prostorija prizemlja, ali je različita namjena, s obzirom da su se na spratovima
nalazile uglavnom spavaonice, ali i vojnički klubovi i učionice. Grijanje objekta
se vršilo pojedinačno po prostorijama, pećima na čvrsto gorivo.
Vezu tavana i drugog sprata predstavljaju teška metalna vrata sa
očuvanim mehanizmom brave dimenzija 85 cm x 195 cm. Iza ovih vrata se
nalaze dvokrako stepenište širine od 190 cm, kojima se pristupa nivou tavana.
Tlocrtna osnova tavana je potpuno ista kao i osnova spratova, ali je
oblik tog prostora različit. Površina poligonalne prostorija koja zauzima
srednje krilo dimenzija 12,00 m x 13,80 m, kao i centralni dio južnog krila
dimenzija 25,00 m x 9,30 m iznosi 398,00 m. Popločanje se sastoji od tavela
dimenzija 20 cm x 20 cm.
U jugoistočnom, odnosno jugozapadnom dijelu tavana nalaze se
prostori dimenzija od po 14,80 m x 20,70 m (91 i 93). 24
Na krajnjoj jugozapadnoj, odnosno jugoistočnoj strani objekta se nalazi
po jedna kula vanjskih dimenzija od 5,40 m x 5,40 m. Pristup kulama, od
centralnog krila je omogućeno preko terase sastavljene od horizontalno
postavljenih drvenih dasaka i greda. Ulazi u kule se nalaze sa sjeverne
strane25.
Kule se sastoje iz dva nivoa:
- Prvi nivo kula se nalazi u istoj ravni sa ostatkom tavana. Taj nivo se
sužava za 30 cm sa svake strane vanjskog zida prema gore, tako
da na visini od 1,60 m vanjske dimenzije kula iznose 4,80 m x 4,80
m. Od tog nivoa kula, prema gornjem nivou kule (visinska razlika

24
Na krajnjoj sjevernoj strani istočnog i zapadnog krila tavana nalazile su se prostorije gdje su
bili smješteni magazini, dimenzija od po 14,50 m x 17,30 m (vanjski gabariti).
25
Ulaz predstavljaju standardni otvori u zidu dimenzija 80 cm x 210 cm.
 12

između dva nivoa iznosi 4,50 m) vode strme drvene stepenice na

„L“ širine od 70 cm. Pristup gornjem nivou kula je omogućen kroz
otvor širine 80 cm.
- Drugi nivo ima vanjske gabarite dimenzija 3,20 m x 3,20 m26.
Na sjevernoj strani kula se nalaze vrata dimenzija 1,00 m x 2,10 m
kojima je omogućen izlaz na uske terase čije tlocrtne osnove odgovaraju
donjim nivoima kula (4,80 m x 4,80 m)27. Terase su završene kamenom
ogradom visine od 1,00 m. a gornji nivoi kula su završeni lukovičastim
kupolama pokrivenim limom.
Vertikalna nosiva konstrukcija objekta izvedena je od masivnih
zidova od pune opeke debljine od 80 cm u podrumu, 64 cm u prizemlju i 51
cm na spratovima. U objektu se nalaze i zidovi od 45 cm, a prisutni su i
pregradni zidovi izrađeni od savremenih materijala debljine od 12 cm i 20 cm.
Svijetla visina podruma iznosi 2,55 m, svijetle visine prizemlja i
spratova iznose 3,50 m. Svijetla visina tavana je promjenljiva i iznosi od 5,00
m, – 6,00 m. Podovi prostorija su različite obrade zavisno od namjene, tako
da su svi hodnici i stepeništa izvedeni livenim teracom, sve prostorije
prekrivene klasičnim bukovim parketom pokovanim na daščanu podlogu. Svi
sanitarni prostori, trpezarija i kuhinja su obloženi keramičkim pločicama.
Podovi podruma su izvedeni u cementnom estrihu, a podovi potkrovlja
su pokriveni terakot pločama – tavelama.
Krovište glavnog objekta predstavlja složenu konstrukciju, odnosno
kombinaciju četverovodnog (kojim je pokriven centralni dio južnog krila) i
trovodnog krova (kojim su pokriveni istočno, zapadno i srednje krilo) Na
krovištu je dobrim dijelom očuvan originalni pokrivač od eternita. Bočne kule
su pokrivene limom, a u srednjem dijelu južnog krila nalaze se još dvije manje
kule u nivou tavana, koje su pokrivene identično.
Glavni objekat karakterišu malterisane polihromno obrađenim fasadne
površine (sa izuzetkom kamenog sokla visine 45 cm. koji se proteže cijelom
dužinom objekta) uz upotrebu klasicističkog repertoara boja.
Spratovi su naglašeni horizontalnim profilisanim vijencima, koji sa
nizovima prozora na fasadnim plohama, naglašavaju horizontalnost objekta.
Ovom utisku doprinosi završni friz slijepih arkadica ispod krovnog vijenca.
Na fasadnim plohama izvedeni su i stilizovani ornamenti28, kao i vojni
grbovi. Fasadni otvori su izvedeni kao kombinacija dvokrilnih i jednokrilni
prozorskih otvora, sa ili bez nadsvjetla.
Na ovakav način obrađene su vanjske fasade objekta, dok je
unutrašnjim – orijentiranim prema unutrašnjem dvorištu, posvećena manja
pažnja. Kontinuitet glavne i sporednih fasadnih ploha ostvaren je protezanjem
profilisanog vijenca iznad nivoa prizemlja i friza slijepih arkadica ispod
krovnog vijenca.
Južno – glavno pročelje kasarne predstavlja kompoziciju sačinjenu
od tri horizontalna niza prozora i završnog tavanskog dijela gdje su smještene

26
Na visini od 2,10 m na južnoj (u slučaju obje kule) i zapadnoj (u slučaju jugozapadne kule) i
istočnoj (u slučaju jugoistočne kule) strani se nalaze trokrilni prozori dimenzija 2,70 m x 1,80
m. Dvokrilni prozorski otvori dimenzija 1,10 m x 1,80 m nalaze se južnoj, istočnoj i zapadnoj
strani obje kule.
27
Ove terase se pružaju čitavim obimom oko gornjeg nivoa kula, i njihova širina iznosi 80 cm
28
Iznad prozorskih otvora prvog sprata se nalaze ornamentisani kvadri visine od 140 cm i iste
širine kao i prozori.
 13

dvije veće bočne i dvije manje centralne kule. U osovini pročelja nalazi se
glavni ulaz u objekat. Desno i lijevo od centralnog ulaza (istočna i zapadna
fasada) se nalazi po 7 dvokrilnih prozora dimenzija 1,10 m x 1,80 m,
izvedenih u 3 horizontalna reda.
Centralni prozori krajnjih dijelova južnog pročelja, u nivou spratova, se
nalaze na erkerima29 širine od po 3,50 m. koji se protežu do nivoa tavana,
gdje prerastaju u 2 centralne kule30 visine od 4,40 m u odnosu na krovnu
strehu31.
Prateći objekti u okviru kompleksa su jednostavne arhitektonske
forme. Prateći objekti su zanimljiviji i u funkcionalnom i u arhitektonsko-
oblikovnom smislu, jer su osmišljeni i izvedeni kao funkcionalno
komplementarne jedinice kasarne. Njihova namjena jasno odražava funkciju i
nije moguće govoriti o posebnom stilskom izrazu tih objekata. U tim objektima
su bili smješteni magazini, garaže, kupaonice, radionice, kuhinja i menza i
drugi sporedni prostori. Objekti su tokom vremena mijenjali namjenu, ali u
oblikovnom smislu nisu doživjeli značajne promjene.
Garaže, magazini i spremišta (objekat broj 2) ima tlocrtne dimenzije
60,40 m x 9,35 m. Originalne tlocrtne mjere objekta su iznosile 49,20 m x 9,35
m32, s obzirom da je 1968. godine izvršena dogradnja sjevernog krila
dimenzija 11,20 m x 9,35 m. Visina sljemena krova objekta u odnosu na
vanjsku kotu platoa na zapadnoj strani iznosi 8,00 m. Objekat je povezan sa
platoom kasarne preko ulaznih otvora na zapadnoj strani, a na sjeveroistočnoj
strani se nalazi sporedni ulaz koji povezuje objekat sa sokakom na istoku.
Objekat je poprečnim pregradnim zidovima bio podijeljen u deset
cjelina33. U centralnom dijelu dimenzija 9,90 m x 9,95 m su se nalazile
dvokrake stepenice. Svih deset cjelina imale su zasebne ulaze sa zapada.
Prva tri prostora, gledajući sa južne strane, su bili namijenjeni za
garaže i njihova svijetla visina je iznosila 2,70 m. Svijetla visina ostalih
prostora je iznosila 4,00 m34.

29
Erkeri iznad prizemlja su istaknuti u odnosu na osnovnu ravan pročelja za 50 cm.
30
Osovine tih kula se nalaze na sredini između osovine južnog pročelja i osovina bočnih kula.
31
Na istim kulama se nalaze dvokrilni prozori sa nadsvjetlima dimenzija 1,10 m x 1,80 m, a
kule su završene frizom slijepih arkada i pokrivene su lukovičastim kupolama.
32
U Tehničkom izvještaju od 25. 12. 1954. godine spominje se podatak da je originalna
namjena objekta bila konjušnica, magazin stočne hrane i vojnička kuhinja. U izvještaju se
kaže da je objekat u dobrom stanju, a da su u objektu sačuvani „ugrađeni valovi konjušnice“.
Pored toga se kaže da pod konjušnice više nije originalni, već da je zamijenjen novim prije
1954. godine. - Arhivska i tehnička dokumentacija kompleksa Jajce kasarne nastala u
periodu od 1954. do 1968., Ibidem, 2009. godina.
33
Elaborat o procjeni građevinske vrijednosti objekata Jajce kasarne u Sarajevu, Ibidem,
2004. godina, Sarajevo.
U nacrtima originalnog dijela iz 1954. godine moguće je uočiti 7 cjelina. 3 preostale se očito
odnose na dograđeni dio. Danas je teško utvrditi ovih 10 cjelina, s obzirom da je objekat teško
oštećen. - Arhivska i tehnička dokumentacija kompleksa Jajce kasarne nastala u periodu od
1954. do 1968., Ibidem, 2009. godina.
34
Zapadna fasada objekta je intervencijama iz 1968. godine znatno izmijenjena, otvori su
prošireni radi garažiranja teretnih vozila. Uvidom u snimak postojećeg stanja iz 1954. godine,
vidljivo je da su na fasadi bile prisutne 4 cjeline, koje su pratile prvobitni tlocrtni raspored.
Prve 3 cjeline, gledajući sa sjeverne strane bile su simetrične u odnosu na osovinu
postavljenu u smjeru istok–zapad. - Arhivska i tehnička dokumentacija kompleksa Jajce
kasarne nastala u periodu od 1954. do 1968., Ibidem, 2009. godina.
 14

U osovini srednje cjeline nalazila su se ulazna vrata dimenzija 100 cm

x 250 cm, a sa strana se nalazio po jedan prozorski otvor dimenzija 120 cm x
80 cm. Iznad portala i prozora nalazila su se tri lučno završena prozorska
otvora iste širine i visine od 100 cm.
Sljeme dvovodnog krova srednjeg dijela objekta je vertikalno na sljeme
dvovodnog krova kojim su pokriveni ostali dijelovi, s tim da samo sljeme nije
vidljivo, jer se nalazi iza vijenca.
Kupatilo i perionica (objekat broj 3) je građevina koja se nalazi
sjeveroistočno od glavnog objekta kasarne. Sastoji se od suterena i visokog
prizemlja.. Dimenzije objekta iznose 38,50 m x 7,05 m. Na južnoj strani je
cijelom dužinom izgrađena betonska terasa širine 2,70 m, koja je na istočnom
dijelu proširena za 3,50 m35. Ukupna visina objekta iznosi 8,50 m. Ulazi u 3
odijeljene cjeline se nalaze na južnoj strani, sa izuzetkom prostora nekadašnje
radionice na zapadu, gdje se ulazi sa zapada. Na istočnoj strani objekta se
nalazi prostor ukupnih dimenzija 14,50 m x 5,80 m gdje su bili smješteni
kotlovnica, praonica i sušionica veša i tuševi. U srednjem dijelu objekta36
dimenzija 19,00 m x 5,80 m se nalazi podužni hodnik, 2 radionice s
magazinom, perionica i wc.
Suteren objekta se nalazi ispod centralnog dijela objekta, i njegove
dimenzije iznose 8,85 m x 7,05 m. Ulaz je na južnoj strani, gdje se nalaze
dvokrilna vrata dimenzija 130 cm x 210 cm. Nosivi zidovi suterena su debljine
od 60 cm, a strop suterena je zasvođen sa nosačima od čeličnih profila i
ispunom od opeke u lučnom poretku. Svijetla visina prizemlja iznosi 3,50 m, a
suterena 2,10 m.
Kuhinja i kantina (objekat broj 4) zatvara sjeverno dvorište kasarne.
Dimenzije građevine iznose 22,70 m x 8,90 m. Najveći dio objekta zauzima
prostor nekadašnje trpezarije dimenzija 8,20 m x 5,80 m. Na tu prostoriju se
sa zapadne strane oslanja prostor gdje se nalazila kantina dimenzija 4,80 m x
7,30 m. Ostale sadržaje čine nekadašnji kuhinjski prostor, prostorija za
pripremu mesa, skladišni i kancelarijski prostori i sanitarni prostor sa tri
kabine.
Ulaz u objekat se nalazi na južnoj strane. Dimenzije otvora gdje su se
nalazila ulazna dvokrilna vrata iznose 130 cm x 240 cm. Zapadno od ulaza na
južnoj fasadi se nalaze dva trokrilna prozorska otvora dimenzija 170 x 140 cm,
a sa istočne strane se nalaze još četiri slična prozorska otvora. Sa sjeverne
strane se nalazi sporedni ulaz i četiri prozorska otvora.
Magazin materijalno-tehničkih sredstava (objekat broj 5) smješten je
zapadno od glavnog objekta. Njegove dimenzije iznose 45,20 m x 6,90 m.
Visina objekta iznosi 7,30 m, odnosno 4,00 m dokrovne strehe. Sudeći po
snimku tlocrta iz 1955. godine, prvobitna namjena objekta je bila „Stražara,
zatvor i magazin“.
Sjeverno krilo objekta je jednovolumensko i imalo je namjenu
magazina, a njegove dimenzije iznose 18,00 m x 6,90 m. Dimenzije
centralnog krila iznose 10,00 m x 6,90 m, i u njemu su smještena četiri
boksa37, podužni hodnik, i wc sa predprostorom. U južnom krilu se nalaze dva

35
Na sjeveroistočnoj strani proširenja nalaze se ostaci izdignute drvene stražare kojom je
kontrolisana Tabijska ulica.
36
Na tom dijelu objekta se nalazi i sporedni sjeverni ulaz koji ga povezuje sa sokakom Bijela
džamija.
37
Najvjerovatnije se radilo o zatvorskim ćelijama.
 15

veća i jedan manji prostor gdje su bile smještene kancelarije. Dimenzije

južnog dijela iznose 17,20 m x 6,90 m. Svaki od ovih krila ima zaseban ulaz
sa istočne strane. Zapadni i sjeverni zid objekta graniče sa okolnim sokacima.
Južna fasada objekta je karakteristična jer je kompozicija završetka
gornje zone južne fasade identična kompoziciji završetka gornje zone
centralnog dijela fasade objekta broj 2 (garaže i magazin – nacrti originalnog
stanja iz 1954. godine). Na istoj fasadi se nalaze i 3 prozorska otvora sa
nadsvjetlom dimenzija 135 cm x 175 cm.
Na istočnoj fasadi smješteni su ulazi u unutrašnjost objekta i dvokrilni i
jednokrilni prozorski otvori. Slično je komponovana i zapadna fasada, s tim da
na toj fasadnoj nema ulaznih otvora38.
Prijavnica se. nalazi uz glavni jugozapadni ulaz u vojni kompleks, a
tlocrtne dimenzije objekta iznose 7,80 m x 6,80 m. Sastoji se od 4 prostorije:
Prijavnice, soba za odmor, kuhinje i ostave.
Ulazna vrata se nalaze na sjevernoj strani, a na južnoj, zapadnoj i
istočnoj fasadi se nalaze prozorski otvori.
U pogledu stilskog određenja, građevine unutar kompleksa su većinom
izvedene bez posebne obrade fasada. Izuzetak predstavlja zapadna fasada
garaža i magazina, odnosno istočna i južna fasada magazina materijalno-
tehničkih sredstava, gdje je moguće prepoznati odlike historicizma.
Svi sporedni objekti su pokriveni ili su bili pokriveni jednostavnim
dvovodnim krovovima,. Konstrukcija svih objekata je rađena u kamenu i
kvalitetnoj opeci, a međuspratna konstrukcija je drvena. Originalni krovni
pokrivač objekata je bio eternit, a izuzetak čine objekti kuhinje i prijavnice,
građeni 1948. godine, koji su pokriveni na različit način.
Kompleks graditeljske cjeline je ograđen kamenim zidovima39, dok je
na južnoj strani izveden potporni obodni zid sa betonskim kontraforima,
ukupne dužine od 100 m.
Površina centralnog platoa ima ukupnu površinu od 3.736,00 m² i
zelenu površinu od 790 m².

3. Dosadašnja zakonska zaštita

Odlukom Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, na Sjednici
održanoj od 5. do 2. marta 2005. godine u Sarajevu, Graditeljska cjelina –
Stari grad Vratnik, gdje se nalazi Jajce kasarna, je proglašen nacionalnim
spomenikom.
Jajce kasarna se nalazi na Privremenoj listi Komisije za očuvanje
nacionalnih spomenika pod rednim brojem 546 u sklopu „Gradske
ambijentalne cjeline Sarajeva“.
Jajce kasarna se nalazi na „Listi evidentiranih, prethodno zaštićenih i
zaštićenih nepokretnih spomenika kulture i prirodne baštine kantona
Sarajevo“ u sklopu tačke 2. – „Jajce kasarna”, pododjeljak 4.3.01. pod
naslovom „Kasarne“, odjeljak 4.3. Objekti vojne namjene. Ova historijska
građevina na ovoj listi je evidentirana, ali nije upisana u registar spomenika
kulture.

38
Na sjevernoj strani zapadne fasade nema prozorskih otvora.
39
Ukupna kubatura ovih zidova iznosi 780 m³ - Elaborat o procjeni građevinske vrijednosti
objekata Jajce kasarne u Sarajevu - Elaborat o procjeni građevinske vrijednosti objekata
Jajce kasarne u Sarajevu, Ibidem, 2004. godina, Sarajevo.
 16

Bedemi Jajce kasarne, koji se nalaze u sklopu starog grada Vratnika,

na osnovu zakonske odredbe, a Rješenjem Gradskog zavoda za zaštitu
spomenika kulture Sarajevo broj 381/71 od 17. 6. 1971. godine, (Stari grad
Vratnik sa zidinama, tabijama, kapi-kulama i kapijama) stavljeni su pod
zaštitu. Stari grad Vratnik, Rješenjem broj 4006/71 od 9. 9. 1971. godine
upisan je u Registar zaštićenih nepokretnih spomenika kulture pod brojem
499.
U Prostornom planu BiH do 2000. godine, Stari grad Vratnik uvršten je
kao spomenik 0 kategorije u okviru urbane cjeline Sarajevo.

4. Istraživački i konzervatorsko-restauratorski radovi

Godine 1886. započeta je izgradnja kasarne, koja je srušena prije
1912. godine, na mjestu gdje se danas nalazi Jajce kasarna.
Godine 1912. Zgrada Jajce kasarna je izgrađena. Manji građevinski
radovi na objektu su vršeni sve do 1919. godine. Ne postoji pouzdana
tehnička dokumentacija na osnovu koje bi se spoznali detalji u vezi s tim
radovima na objektu.
Poznato je da su počevši od 1912. godine, uporedo sa gradnjom nove
kasarne, vršeni sanacioni radovi na jugozapadnim podzidima. Kasnije je
taj isti podzid dobio konstruktivna pojačanja u vidu betonskih kontrafora40.
Radovi na južnim podzidima su vršeni i tokom druge polovine XX vijeka,
tačnije marta 1956. godine41, i sredinom 1965. godine42.
Godine 1955. je izvršeno detaljno snimanje objekta kasarne. Ovaj
snimak predstavlja jedinu sačuvanu tehničku dokumentaciju o objektu.43
Adaptacija zgrade kasarne izvršena je 1955. godine kada je utvrđena
pozicija trpezarije i drugih pomoćnih prostorija u zapadnom krilu objekta.
Predviđene su tri prostorije za ambulantu uz zapadni ulaz u zapadno krilo.
Prostorije na zapadnoj strani južnog krila su predviđene za društvene
prostorije podoficira i za kuhinju vezanu za trpezariju u neposrednoj blizini u
zapadnom krilu. Prva prostorija južnog krila, koja se nalazi istočno od glavnog
ulaza je predviđena za dežurnog oficira, a tri preostale prostorije istočno u
istom krilu predviđene su za stanovanje podoficira. Prostorije koje su bile
predviđene za trpezarije (najvjerovatnije se radi o prostorijama na istočnoj
strani južnog krila i prostorijama istočnog krila) adaptirane su u učionice
telefonske i telegrafske čete. Izvršeni su i radovi na sanaciji sanitarnog čvora.

40
Pudarić, S., Ibidem, 2003. godine.
41
Nacrte konstruktivne sanacije ovog potpornog zida su izradili ing. Kovač V. I Teskeredžić I.
– „Nacrt potpornog zida Jajce kasarne“, izvedbeni nacrt, Sarajevo mart 1956. godine -
Arhivska i tehnička dokumentacija kompleksa Jajce kasarne nastala u periodu od 1954. do
1968., Ibidem, 2009. godina.
42
Radovi na konsolidaciji potpornog zida kompleksa Jajce kasarne izvelo je preduzeće ZGP
„Pobjeda“ Sarajevo, a ukupna ugovorena vrijednost radova je iznosila 11.517.712,00 dinara.
– Rješenje Vojne pošte 5510-14 Sarajevo od 25. 12. 1965. godine - Arhivska i tehnička
dokumentacija kompleksa Jajce kasarne nastala u periodu od 1954. do 1968., Ibidem, 2009.
godina.
43
Pretpostavlja se da je originalna tehnička dokumentacija Jajce kasarne odnesena iz arhiva
Bistričke kasarne tokom mjeseca maja 1992. godine. Ipak, za tu pretpostavku ne postoje
valjani dokazi. Jedino što je sigurno je da se ta dokumentacija ne nalazi u Arhivu BiH ili Arhivu
Ministarstva odbrane BiH, kao niti u Vojnom arhivu u Beču.
Nacrte iz 1955. godine potpisuju Omerbegović M. i Šešum Radivoje - Arhivska i tehnička
dokumentacija kompleksa Jajce kasarne nastala u periodu od 1954. do 1968., Ibidem, 2009.
godina.
 17

Stepenište je obezbijeđeno rukohvatima, a stepenice su opravljene i na

određenim mjestima je postavljano kutno željezo, kao ojačanje konstrukcije44.
Iste godine, predviđena je adaptacija objekta „broj 4“45 u kuhinju prema
odgovarajućim sanitarnim propisima46, adaptacija kupatila, praonice i
radionice,47konjušnice iz objekta na istočnoj strani kompleksa (garaže i
magazin, objekat broj 2) je adaptirana u magazin48i objekta magazina
materijalno-tehničkih sredstava (objekat broj 5). Dotadašnja namjena
objekta je bila „Stražara, zatvor i magazin“49, a objekti su adaptirani u
magazine. Tom prilikom je probijeno 5 novih prozorskih otvora u centralnom
dijelu zapadne fasade dimenzija 95 cm x 175 cm, a unutrašnji raspored
prostora nije bitno izmijenjen. U objekat su uvedene instalacije vodovoda,
kanalizacije i struje. Godine 1948. godine izvršena je rekonstrukcija sjevernog
dijela magazina, uvedena je opeka kao materijal u zapadni vanjski zid, a
pokrov od eternita je promijenjen u pokrov od crijepa slabe kvalitete50.
Dodatni radovi na istom objektu su izvedeni 1968. godine, kada je
izmijenjena sva vanjska stolarija, izvršena je izmjena pokrova, izvršeno je
pomjeranje glavnog ulaza na objektu na istočnoj fasadi, i izvršene su
određene izmjene u enterijeru objekta.
Daljnji radovi na objektu kasarne su vršeni tokom druge polovine XX
vijeka, tačnije 1967. i 1968. godine, paralelno sa radovima na sporednim
objektima u sklopu iste graditeljske cjeline. U tom periodu izvršena je
rekonstrukcija vodovodnog i kanalizacionog sistema kasarne, i izvršena je
44
Rješenje Komande VII vojne oblasti br. 134 od 8. 4. 1955. godine - Arhivska i tehnička
dokumentacija kompleksa Jajce kasarne nastala u periodu od 1954. do 1968., Ibidem, 2009.
godina.
45
U nacrtu situacije iz 1955. godine, na krajnjoj sjevernoj strani kompleksa, u osovini glavnog
južnog ulaza u Jajce kasarnu, nalazi se objekat priljubljen uz kameni zid koji odvaja vojni
kompleks od sokaka Bijela džamija. Dimenzije tog objekta su iznosile cca 20,00 m x 8,50 m, i
danas nisu vidljivi ostaci ovog objekta gdje je bila smještena kuhinja. (Na ovom mjestu je
ogradni sjeverni zid oštećen i vidljive su gomile otpalih kamenih blokova, što može dovesti do
pogrešnog zaključka da se radi o ostacima objekta. Paralelno sa ogradnim zidom, unutar
kompleksa, se nalazi niski zid napravljen u sklopu vanjskog uređenja objekta, koji prolazi
upravo tamo gdje je ucrtan ovaj objekat, pa je jasno da istovremeno nisu mogli postojati i niski
vanjski zid i ovaj objekat). Nije pronađena dokumentacija na osnovu koje bi se mogla utvrditi
godina uklanjanja tog objekta, ali je sigurno da je nakon uklanjanja kuhinja prebačena u
objekat južno od srušenog, koji i danas postoji i koji se nalazi u sjevernom unutrašnjem
dvorištu. Dakle, objekat 1955. godine označen kao „objekat broj 4“ nije isti sa objektom koji je
u ovom istraživanju označen kao „Kuhinja i kantina, objekat broj 4“ - Arhivska i tehnička
dokumentacija kompleksa Jajce kasarne nastala u periodu od 1954. do 1968., Ibidem, 2009.
godina.
46
Rješenje Komande VII vojne oblasti br. 134 od 8. 4. 1955. godine - Arhivska i tehnička
dokumentacija kompleksa Jajce kasarne nastala u periodu od 1954. do 1968., Ibidem, 2009.
godina.
47
Nacrti potpisani od strane inženjera Izraela Leopolda i tehničara M. Gavrilovića - Arhivska i
tehnička dokumentacija kompleksa Jajce kasarne nastala u periodu od 1954. do 1968.,
Ibidem, 2009. godina.
48
Razmatrana je mogućnost adaptacije ostalih prostorija za potrebe štaba, ali nije poznato da
li je takvo što i realizovano. – Rješenje Komande VII vojne oblasti br. 134 od 8. 4. 1955.
godine - Arhivska i tehnička dokumentacija kompleksa Jajce kasarne nastala u periodu od
1954. do 1968., Ibidem, 2009. godina.
49
Snimak objekta iz 1955. godine - Arhivska i tehnička dokumentacija kompleksa Jajce
kasarne nastala u periodu od 1954. do 1968., Ibidem, 2009. godina.
50
Tehnički izvještaj opravke objekata br. 5 i 6, Krsto Lončarić, maj 1968. godine - Arhivska i
tehnička dokumentacija kompleksa Jajce kasarne nastala u periodu od 1954. do 1968.,
Ibidem, 2009. godina.
 18

adaptacija i djelimična rekonstrukcija kupaonica i mokrih čvorova smještenih u

centralnom krilu kasarne usmjerenog prema unutrašnjem dvorištu na
sjeveru51. Radi ovih radova u istom periodu bilo je neophodno izvesti
privremene sanitarne čvorove u objektu br. 2 (garaže i magazin) i betonski
kanal za ispiranje fekalija52.
Pored toga, izvršeni su radovi redovnog održavanja krovnog pokrivača,
limarije i fasada. Krovna konstrukcija je u istom periodu ojačana i izvedeni su
limeni ventilacioni kanali na krovu. Nedostajući eternit na krovu je
nadomješten dopremom sličnog eternita sa vojnih objekata u Lukavici53.
Djelimične rekonstrukcije na samoj Jajce kasarni, koje nisu izmijenile
karakter samog objekta, su izvršene 1975, 1983, 1988. i 1989. godine54 od
strane Jugoslovenske narodne armije.
Radovi u enterijeru gdje su bili smješteni kuhinja i kantina55 izvršeni
su 1968. godine.
Iste godine je izvršena adaptacija objekta gdje du bili smješteni
magazin materijalno-tehničkih sredstava56 (prva adaptacija izvršena 1955.
godine). Tada je dograđeno sjeverno krilo objekta iste širine kao i originalno i
pokriveno je istim dvovodnim krovom. Na originalnom dijelu izvršeni su veći
zahvati na zapadnoj fasadi koja je usmjerena ka platou ispred kasarne. Ulazni
otvori su znatno prošireni, očigledno da bi se omogućio ulaz većim
transportnim sredstvima, kamionima ili borbenim vozilima.
Rekonstrukcija prijavnice57 je izvršena 1985. godine.
2003. godine, izrađen je „Projekat zaštite i korištenja Vratničkog
bedema“ od strane Kantonalnog zavoda za zaštitu kulturno-historijskog i
prirodnog naslijeđa Sarajevo. Rukovodilac projekta je bila Sanda Pudarić, dipl.
ing. arh.; radni tim su činili Amra Šarančić, dipl. ing. arh.; Nermina Nanić, dipl.
ing. arh. i Azra Švrakić, dipl. biolog. Ovim projektom uglavnom je tretiran
program zaštite Vratničkog bedema, a Jajce kasarna nije detaljno tretirana,
niti su određene konkretne mjere zaštite.
Na dijelu elaborata pod nazivom „Shema planiranih intervencija“,
predviđeno je da se od kompleksa Jajce kasarne napravi višenamjenski
kulturni centar. Predviđena je revitalizacija samog objekta Kasarne u „Gradski
hotel koji koristi i sarajevski Univerzitet“. Predviđena je i izrada detaljnog
hortikulturnog plana uređenja okoline ovog objekta.
Ovim elaboratom utvrđeno je da je podzid Jajce kasarne, odnosno
jugozapadni dio Vratničkog bedema, najočuvaniji dio zidina cjelokupnog
historijskog fortifikacionog sistema. Utvrđeno je da su intervencije sanacije iz
ranijih epoha, počevši od 1912. godine, na ovom dijelu bedema vidljive na
više mjesta. Isto tako je utvrđeno, da bez obzira na relativno dobro

51
Kao potpisnici ovih nacrta pojavljuju se: Krsto Lončarić, vgt; Vlado Horvat, ing.; Ranko
Šešum, teh. - Arhivska i tehnička dokumentacija kompleksa Jajce kasarne nastala u periodu
od 1954. do 1968., Ibidem, 2009. godina.
52
Krsto Lončarić: Tehnički izvještaj za opravku objekta broj 1., Sarajevo 25. 3. 1967. godine.
53
Radi se o vojnim objektima br. 31. i br. 32 u Lukavici – Krsto Lončarić: Tehnički izvještaj za
opravku objekta broj 1., Sarajevo 25. 3. 1967. godine - Arhivska i tehnička dokumentacija
kompleksa Jajce kasarne nastala u periodu od 1954. do 1968., Ibidem, 2009. godina.
54
Elaborat o procjeni građevinske vrijednosti objekata Jajce kasarne u Sarajevu, Ibidem,
2004. godina, Sarajevo.
55
Objekat izgrađen 1948. godine.
56
Objekat izgrađen 1920. godine.
57
Objekat izgrađen 1948. godine.
 19

konstruktivno stanje objekta, neophodno je izvršiti manje sanacione zahvate.

Osim toga, bedem je već 2003. godine bio ugrožen usljed nekontrolisanog
rasta divlje vegetacije, čiji su korijeni, usađeni u šupljine između kamenih
blokova, počeli da utiču na stabilnost strukture. Pored toga, bio je već
primjetan proces „listanja“ odnosno raslojavanja kamenih blokova.
Godine 2004. izrađen je Elaborat o procjeni građevinske vrijednosti
objekata Jajce kasarne u Sarajevu, od strane Komisije za procjenu
neperspektivnih vojnih objekata u Kantonu Sarajevo. U ovom Elaboratu su
dati opći podaci o kompleksu, poput lokacije, nacrta situacije, sadržaja
kompleksa i opisa zatečenog stanja svih objekata, a u sklopu ovog
dokumenta se nalazi i fotodokumentacija zatečenog stanja iz 2004. godine58.

Godine 2009. izrađen je Preliminarni izvještaj o zatečenom stanju

objekata u krugu kompleksa Jajce kasarne u Sarajevu od strane stalnog
sudskog vještaka građevinske struke, inženjera Đape Muje. Ovaj Izvještaj se
direktno nadovezuje na Elaborat o procjeni građevinske vrijednosti objekata
Jajce kasarne u Sarajevu, koji je sačinjen od Komisije za procjenu
neperspektivnih vojnih objekata u Kantonu Sarajevo, iz 2004. godine59.

5. Sadašnje stanje dobra

Od do 2002. godine objekat se ne koristi. Objekat je pretrpio teža

fizička oštećenja izazvana ratnim dejstvima. Nekorištenje, odnosno njegovo

58
Izvršena je zbirna rekapitulacija građevinske vrijednosti objekta, gdje je utvrđeno da
vrijednost cjelokupnog kompleksa iznosi 2.528.771,00 KM.
Po pojedinačnim objektima procijenjene su slijedeće vrijednosti:
- Kasarna 2.072.883,00 KM
- Garaže 81.720,00 KM
- Kupatilo i perionica 89.400,00 KM
- Kuhinja 75.492,00 KM
- Magazin 64.584,00 KM
- Prijavnica 27.692,00 KM
Objekti visokogradnje ukupno 2.411.771,00 KM

Potporni zidovi 117.000,00 KM

Ukupno 2.528.771,00 KM
59
Na osnovu zatečenog stanja objekta, u zaključku ovog Elaborata izneseno je slijedeće:
- Svi objekti u krugu kompleksa Kasarne su značajno devastirani
- Pojedini objekti nemaju nikakvu upotrebnu vrijednost
- Dijelovi ostalih objekata su u značajnoj mjeri oštećeni
- Na objektima koji su ocijenjeni kao „značajno oštećeni“, upitna je konstruktivna
stabilnost svih dijelova objekta, i postoji mogućnost potpunog urušavanja
- Sve instalacije, izuzev objekta prijavnice, su u potpunosti neupotrebljive
- Stepen devastacije svih objekata u krugu kompleksa Kasarne je znatno veći u
odnosu na stanje iz 2004. godine, što će se detaljno obraditi u konačnoj Procjeni,
koja je predviđena u drugoj fazi. U toj fazi predviđen je detaljni pregled svake
prostorije u krugu Kasarne.
Đapo, M., dipl. ing. građ., stalni sudski vještak građevinske struke, Elaborat - Preliminarni
izvještaj o zatečenom stanju objekata u krugu kompleksa Jajce kasarne u Sarajevu, Sarajevo,
2009. godina
 20

neodržavanje objekta dovelo je do težih oblika degradacije objekta. Najveća

oštećenja vidljiva su na njegovoj istočnoj strani60, koja je bila direktno izložena
udarima artiljerije.
Prilikom postupka pripreme odluke, 2008. godine utvrđeno je slijedeće:
- Zidovi i stropovi su do 2004. godine bili u velikoj mjeri očuvani, ali je
u proteklih pet godina, usljed prodora atmosferske vlage, došlo do
njihovog propadanja;
- U unutrašnjosti objekta, prostori na kojima je došlo do urušavanja
međuspratnih konstrukcija, izloženi su atmosferalijama, a sve
pozicije zanatskih i završnih radova su neupotrebljive. Stropovi
iznad prizemlja su urušeni manjim dijelom (sjeverni dijelovi
zapadnog i istočnog krila. Uticaji atmosferske vlage su vidljivi golim
okom, i po svemu sudeći i ovi stropovi će se uskoro početi
urušavati;
- Stropovi iznad I i II sprata su u najvećoj mjeri propali, a na
pojedinim mjestima se urušio kompletan objekat od prizemlja do
vrha. Danas nije moguće prići svim prostorijama na drugom spratu,
iz razloga što je glavni hodnik postavljen u pravcu istok–zapad
zatrpan na istočnom dijelu usljed obrušavanja stropova iznad II
sprata61;
- U potkrovlju objekta sačuvan je samo manji dio podne konstrukcije
na zapadnom i centralnom krilu objekta;
- Jugozapadna kula je u relativno dobrom stanju, ali je jugoistočna
kula doživjela veća oštećenja, a pristup joj je otežan, pa nije
moguće utvrditi tačan nivo oštećenja u unutrašnjosti;
- Parketne obloge u prizemlju, prvom i drugom spratu su oštećene,
ali je dobar dio ove podne obloge sačuvan62;
- Teraco i keramički podovi su u velikoj mjeri očuvani;
- Objekat gdje su bili smješteni magazin, garaže i spremište je
teško devastiran i neupotrebljiv. Od objekta su preostali samo
zidovi, podne ploče i dio krovne konstrukcije. Stanje objekta je
znatno pogoršano u odnosu na zadnju procjenu koja je vršena
2004. godine;
- Objekat kupatila i perionica je pretrpio teška oštećenja, a kasnije,
usljed neodržavanja stanje objekta je dodatno pogoršano;
- Krovna konstrukcija objekta je oštećena, posebno na zapadnom
dijelu objekta, ali nigdje nije došlo do većeg urušavanja. Usljed
prodora vlage u objekat, oslabljena je vezivna struktura između
opeka, pogotovo pri vrhu zidova. Nadstrešnica terase duž čitavog
prizemlja ovog objekta je gotovo porušena. Oštećenja fasadnih
površina se ogledaju u vidu opalog maltera, naročito na mjestima
gdje nedostaje pokrov i limarija;
- Unutrašnjost objekta je devastirana usljed prodora vlage i radi
neodržavanja. Podne keramičke pločice su uglavnom neoštećene,

60
Sjeverni kraj istočnog krila već 2004. godine nije imao krovnu konstrukciju, a sjeverni kraj
zapadnog krila je imao samo 50% konstrukcije - Elaborat o procjeni građevinske vrijednosti
objekata Jajce kasarne u Sarajevu, Ibidem, 2004. godina, Sarajevo.
61
Do 2004. godine bio je moguć pristup svim prostorijama II sprata.
62
Godine 2004. nedostajalo je samo 30% parketa, s tim da je devastacija ove obloge u
proteklih pet godine uvećana.
 21

a malter na zapadnom dijelu objekta je potpuno sapran sa

unutrašnjih zidova;
- U objektu nedostaju instalacije grijanja i sva grijna tijela. Po cijeloj
dužini objekta, nad stropom proteže se neispravna cijev toplovoda
kojom je opsluživan i susjedni objekat kuhinje;
- Vanjski zidovi objekta gdje su bili smješteni kuhinja i kantina su
oštećeni. Krovna konstrukcija i pokrov su djelimično oštećeni,
posebno na južnoj strani. Stropna konstrukcija je djelimično
doživjela konstruktivni kolaps, a djelomično je natopljena vlagom;
- Sjeverna polovina objekta magazina materijalno-tehničkih
sredstava je potpuno devastirana i preostali su samo dijelovi
vanjskih zidova;
- Prijavnica je jedini objekat u krugu Kasarne koji nije pretrpio
ozbiljnija ratna oštećenja, i jedini je objekat u funkciji;
- Betonski platoi oko objekta su usljed neredovnog održavanja
značajno oštećeni. Primjetno je ljuštenje površinskog sloja betona,
a na dilatacionim fugama je prisutna trava i manje rastinje;
- Zelene površine su zapuštene;
- U krugu Kasarne prisutne su određene količine smeća i dosta
urušenog materijala usljed devastacije fasadnih zidova, krovne
konstrukcije i pokrova;
- Masivni potporni zidovi na južnoj strani kompleksa su stabilni i u
dobrom konstruktivnom stanju;
- Vanjski zidovi pomoćnih objekata kompleksa Kasarne, koji su
ujedno i ogradni zidovi, su u lošem konstruktivnom stanju. Posebno
se to odnosi na istočni vanjski zid objekta gdje su se nalazile
garaže, koji graniči sa Tabijskom ulicom.

6. Specifični rizici

- urušavanje konstrukcije usljed fizičkog oštećenja,

- nepreduzimanje mjera hitne zaštite,
- izloženost nepovoljnim atmosferskim uticajima.

III – ZAKLJUČAK

Primjenjujući Kriterijume za proglašenje dobara nacionalnim

spomenicima (»Službeni glasnik BiH« br. 33/02 i 15/03), Komisija je donijela
odluku kao u dispozitivu. Odluka je zasnovana na sljedećim kriterijumima:

A. Vremensko određenje
(dobra nastala od prahistorije do kraja XX vijeka)

B. Historijska vrijednost
(veza građevine, cjeline ili područja sa historijskom ličnošću ili značajnim
događajem u historiji)

C. Umjetnička i estetska vrijednost

ii. Kvalitet materijala
iii. Proporcije
 22

iv. Kompozicija
vi. Vrijednost konstrukcije

D. Čitljivost (dokumentarna, naučna, obrazovna vrijednost)

i. Materijalno svjedočanstvo o manje poznatim istorijskim periodima
ii. Svjedočanstvo o istorijskim mijenama
iv. Svjedočanstvo o određenom tipu ili stilu

F. Ambijentalna vrijednost
ii. Značenje u strukturi i slici grada (pejzaža)
iii. Objekat ili grupa objekata je dio cjeline ili područja

G. Izvornost
i. Oblik i dizajn
ii. Materijal i sadržaj
v. Položaj i smještaj u prostoru

H. Jedinstvenost i reprezentativnost
i. Jedinstven ili rijedak primjerak određenog tipa ili stila

I. Cjelovitost (cjeline, područja, zbirke)

i. Fizička cjelovitost (kompaktnost)

Sastavni dio ove odluke su:

- Kopija katastarskog plana,
- Fotodokumentacija Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika BiH.

Korišćena literatura

1937. Traljić, M., Sarajevski grad Vratnik, Sarajevo, 1937.

1969. Kreševljaković, H., Sarajevo za vrijeme austrougarske uprave (1878-

1918), Sarajevo.

1973. Bejtić, A., Ulice i trgovi Sarajeva, topografija, geneza i toponimija,

Muzej grada Sarajeva, Sarajevo.

1979. Bejtić, A., Srednjovjekovni grad Hodidid bio je na Vratniku u Sarajevu,

Radovi, knjiga LXIV, Akademija nauka i umjetnosti Bosne i Hercegovine,
Odjeljenje društvenih nauka, knj. 20, Sarajevo, 1979.

1985. Skarić, V., Sarajevo i njegova okolina od najstarijih vremena do

austrougarske okupacije, Izabrana djela, knj. I, „Veselin Masleša", Sarajevo
(prvo izdanje 1937. godina).

1992. Prstojević, M., Zaboravljeno Sarajevo, „Ideja”, Sarajevo.

1997. Kurto, N., Sarajevo 1492-1992, Oko, Sarajevo.

 23

1998. Kurto, N., Arhitektura Bosne i Hercegovine, Razvoj bosanskog stila,

Sarajevo Publishing, Sarajevo.
2003. Pudarić, S., Projekat zaštite i korištenja Vratničkog bedema,
Dokumentacija Kantonalnog zavoda za zaštitu kulturno-historijskog i
prirodnog naslijeđa Sarajevo, Sarajevo.
2004. Elaborat o procjeni građevinske vrijednosti objekata Jajce kasarne u
Sarajevu, Komisija za procjenu neperspektivnih vojnih objekata u Kantonu
Sarajevo, Sarajevo.

2004. Krzović, I., Arhitektura secesije u BiH, Sarajevo Publishing, Sarajevo.

2005. Odluka Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika o proglašenju

Graditeljske cjeline – Starog grada Vratnika nacionalnim spomenikom, na
Sjednici održanoj od 5. do 2. marta 2005. godine u Sarajevu
2009., Dokumentacija Historijskog arhiva grada Sarajeva, Elaborat o Jajce
kasarni sastavljen od arhivske građe Historijskog arhiva grada Sarajeva, 05-
717-2/09, 17. 4. 2009. godine, Sarajevo.

2009. Arhivska i tehnička dokumentacija kompleksa Jajce kasarne nastala

u periodu od 1954. do 1968. godine, - Služba za zajedničke poslove organa
i tijela Federacije BiH, Odjeljenje za stambene i imovinsko-pravne poslove,
Sarajevo.

2009. Krzović, I., Usmeni iskaz, 23. 4. 2009. godine, Sarajevo.

2009. Đapo, M., dipl. ing. građ., stalni sudski vještak građevinske struke,
Elaborat - Preliminarni izvještaj o zatečenom stanju objekata u krugu
kompleksa Jajce kasarne u Sarajevu, Sarajevo.

Nosilac istraživanja i izrade Prijedloga odluke:

Adi Ćorović, diplomirani inženjer arhitekture,
saradnik za cjeline graditeljskog naslijeđa i kulturne krajolike
u Komisiji za očuvanje nacionalnih spomenika