სთოქსედი მ. ხელოვნების ისტორია XVIII საუკუნიდან დღემდე PDF

You might also like

Download as pdf or txt
Download as pdf or txt
You are on page 1of 250

MyArtsLab

xelovnebis istoria
XVIII saukunidan dRemde
xelovnebis istoria
XVIII saukunidan dRemde

merilin sToqsTedi
kanzasis universitetis emeritusi
xelovnebis istoriis profesori judiT merfis fondis dafinansebiT

maikl v. qoTreni
svorTmoris kolejis xelovnebis ganyofilebis humanitarul mecnierebaTa profesori
Soieris sagvareulo fondis dafinansebiT

Tbilisis apolon quTaTelaZis saxelobis saxelmwifo samxatvro akademia


APOLLON KUTATELADZE TBILISI STATE ACADEMY OF ART
Government of the United States
Tssa TSAA

dafinansebulia saqarTveloSi aSS-is saelCos


wignis Targmnis programis farglebSi
Tanadamfinanseblebi: saqarTvelos kulturisa da ZeglTa dacvis saministro
Tbilisis apolon quTaTelaZis saxelobis saxelmwifo samxatvro akademia

Funded through the Book Translation Program US Embassy Georgia


Co-founding: Ministry of Culture and Monument Protection of Georgia
Apollon Kutateladze Tbilisi State Academy of Art

mTargmnelebi: Tea tabataZe, TamTa-Tamar SavguliZe Translated by Tea Tabatadze, Tamta-Tamar Shavgulidze
redaqtorebi: ana kldiaSvili, marine bulia Edited by Ana Kldiashvili, Marina Bulia

teqnikuri dizaineri: irma liparteliani Layout design by Irma Liparteliani

merilin sToqsTedisa da maikl v. qoTrenis wignis ART HISTORY,


me-5 gamocemis (ISBN 0205873472) avtorizebuli Targmani
gamomcemloba Pearson Education, Inc. Copyright © 2014, 2011, 2008.
gamocemulia Tbilisis apolon quTaTelaZis saxelobis
saxelmwifo samxatvro akademiis mier
yvela ufleba daculia. Pearson Education, Inc.-is nebarTvis gareSe am wignis
romelime nawilis reproduqcia an gavrceleba eleqtronuli Tu meqanikuri,
maT Soris fotoaslebis, an sxva romelime formiT, dauSvebelia

Authorized translation from English entitled ART HISTORY, 5th edition,


ISBN 0205873472, by Marilyn Stokstad and Michael W. Cothren
Published by Pearson Education, Inc. copyright © 2014, 2011, 2008
Georgian edition published by Apollon Kutateladze Tbilisi State Academy of Art
All rights reserved. No part of this book may be reproduced or transmitted
in any form or by any means, electronic or mechanical, including photocopying,
recording or by any information storage retrieval system, without permission
from Pearson Education, Inc.

garekanze: inka Sonibare, rogor avafeTqoT erTdroulad ori Tavi (qalbatonebi), 2006

copyright © 2017. Tbilisis apolon quTaTelaZis wignis dizaini:


saxelobis saxelmwifo Laurence King Publishing LTD, London
samxatvro akademia www.laurenceking.com

ISBN 978-9941-0-9739-3
winamdebare gamocema warmoadgens
cnobili amerikeli avtorebis merilin sToqsTedisa
da maikl v. qoTrenis wignis `xelovnebis istoria~
XXX-XXXIII Tavebis Targmans.
Sinaarsi

I II
XVIII saukunisa da XIX saukunis XIX saukunis meore naxevris

Tavi
Tavi

dasawyisis xelovneba evropasa da evropisa da amerikis SeerTebuli


CrdiloeT amerikaSi Statebis xelovneba

industriuli, inteleqtualuri franguli akademizmi.


da politikuri revoluciebi 6 arqiteqtura da xelovneba 64
rokoko 7 akademizmi arqiteqturaSi 65
rokokos salonebi 7 akademizmi ferwerasa da qandakebaSi 66
rokokos mxatvroba da skulptura 8
adreuli fotografia evropasa
rokokos eklesiis dekori 12
da SeerTebul StatebSi 68
italia: didi turi da klasicizmi 12
realizmi da avangardi 72
didi turis portretebi da xedebi 13
realizmi da revolucia 72
klasicizmi romSi 15
mane: „Tanamedrove cxovrebis
klasicizmi da adreuli amsaxveli mxatvari“ 76
romantizmi britaneTSi 17
gamoxmaureba realizmze safrangeTs miRma 80
klasikis aRorZineba
arqiteqturasa da dizainSi 18 impresionizmi 87
goTikis aRorZineba peizaJi da mocaleoba 88
arqiteqturasa da dizainSi 22 Tanamedrove cxovreba 93
britanuli mxatvrobis tendenciebi 22 gviani XIX saukune 95
XVIII saukunis miwurulis xelovneba postimpresionizmi 95
safrangeTSi 34 simbolizmi 101
arqiteqtura 34 franguli skulptura 103
ferwera da qandakeba 34 ar nuvo 105

xelovneba espaneTSi da amerikis modernizmis sawyisebi 107


espanur koloniebSi 40 evropuli arqiteqtura:
portretis xelovneba da teqnologia da struqtura 108
protesti espaneTSi: goia 40 Cikagos skola 109
amerikis xelovneba espaneTis sezani 112
mmarTvelobis qveS 43
CanarTebi
XIX saukunis dasawyisis xelovneba:
xelovneba da misi konteqsti
klasicizmi da romantizmi 45
orientalizmi 68
safrangeTSi mimdinare movlenebi 46
peizaJi romantizmis mxatvrobaSi 54 farTo rakursiT
modernisti mxatvrebi da
goTuri da klasicisturi stilebi
msoflio kulturebi: iaponizmi 96
XIX saukunis dasawyisis arqiteqturaSi 58
axlo xediT
CanarTebi mahana no atua (RvTaebis dRe) 100
xelovneba da misi konteqsti
akademiebi da akademiis gamofenebi 26 arqiteturis elementebi
qalaqis parki 110
farTo rakursiT
`meduzas~ tivi 48 teqnika
fotografiuli procesi 71
axlo xediT
jorjianuli vercxli 21

arqiteturis elementebi
liToni, rogorc samSeneblo masala 28

teqnika
liTografia 54
III IV
axali xelovneba saerTaSoriso viTareba
Tavi

Tavi
evropasa da amerikaSi, 1950 wlis Semdeg
1900-1950 wlebi

evropa da amerika XX saukunis 1950-iani wlebis Semdeg 184


dasawyisSi 118 xelovnebis samyaro 1950-iani wlebis Semdeg 184
adreuli xanis axali xelovneba evropaSi 119 gafarTovebuli
fovistebi: feris veluri mxecebi 119 saxelovnebo samyaro 184
pikaso, „primitivizmi“ da kubizmis dabadeba 121 asambliaJi 184
xidi da primitivizmi 126 hefeningisa da performansis xelovneba 187
damoukidebeli eqspresionistebi 128 fotografia 191
lurji mxedris spiritualizmi 129 pop arti 191
kubizmis gavrceleba 131
tradiciuli qandakebidan abstraqciisken 135 xelovnebis obieqtis dematerializacia 195
dada xelovnebis raobaze svams SekiTxvebs 137 minimalizmi 196

modernistuli tendenciebi amerikaSi 140 konceftualuri xelovneba


Stiglici da galerea „291“ 140 da performansi 197
xelovneba, rogorc procesi 199
The Armory Show (arsenalis gamofena)
feminizmi da xelovneba 201
da adgilobrivi modernizmi 141
„xelovneba miwaze“ da
adreuli xanis modernistuli adgilspecifikuri qandakeba 203
arqiteqtura 144 arqiteqtura: XX saukunis Sua wlebis
evropuli modernizmi 145 modernizmidan postmodernizmisken 204
amerikuli modernizmi 146 XX saukunis Sua wlebis modernistuli
evropuli xelovneba arqiteqtura 205
or msoflio oms Soris 150 postmodernuli arqiteqtura 206
utilitaruli xelovnebis
formebi ruseTSi 151 postmodernizmi 207
De Stijl-i niderlandebSi 152 ferwera 208
bauhauzi germaniaSi 155 postmodernizmi da genderi 209
„gaerTianeba erTi“, inglisi 160 postmodernizmi da rasobrivi,
an eTnikuri kuTvnileba 211
axali xelovneba amerikaSi
or msoflio oms Soris 161 qandakeba 213
harlemis renesansi 161 xelovneba, aqtivizmi da uTanxmoebebi:
soflis amerika 167 oTxmocdaaTianebi 216
kanada 167 omebi kulturaSi 216
meqsika 168 aqtivisturi xelovneba 220
brazilia 170 postkoloniuri diskursi 223
kuba 171
maRali teqnologiebi da
omis Semdgomi xelovneba evropasa da dekonstruqtivizmi arqiteqturaSi 224
amerikaSi 171 video da firi 228
figuratiuli pasuxi da
araformaluri xelovneba evropaSi 171 globalizmi: axali aTaswleulisken 229
eqsperimentebi laTinur amerikaSi 172 xelovneba da teqnologia 230
abstraqtuli eqspresionizmi niu iorkSi 173 xelovneba da identobebi 231

CanarTebi CanarTebi
xelovneba da misi konteqsti xelovneba da misi konteqsti
avangardis CaxSoba nacistur germaniaSi 156 partizani gogonebi 210
amerikuli xelovnebis federaluri patronaJi
polemika xelovnebis sazogadoebrivi
didi depresiis dros 166
dafinansebis Sesaxeb 218
farTo rakursiT
farTo rakursiT
gernika 162
sadResaswaulo sadili 200
axlo xediT axlo xediT
germaneli oficris portreti 142 gadaWarbebuli Tavmomwoneoba 217
arqiteturis elementebi
caTambjenebi 149 leqsikoni 238
internacionaluri stili 157 bibliografia 240
1-1 • jon singlTon qofli. Tomas miflini da sara morisi (mister da misis miflinebi),
1773; tilo, zeTi, 156.5X121.9 m. filadelfiis xelovnebis muzeumi
I
Tavi

XVIII saukunisa da XIX saukunis


dasawyisis xelovneba evropasa
da CrdiloeT amerikaSi
Tomas miflinisa da misi meuRlis, sara morisis wyvile- mianobis dros, qofli mas warmogvidgens ojaxisTvis Ta-
di portreti (sur. 1-1) jon singlTon qoflim (John Singleton vdadebul Sromismoyvare meuRled da revoluciis gul­
Copley, 1738-1816) maSin Seasrula, rodesac meuRleebi 1773 Sematkivar upretenzio qaladac, romelsac britane­Tidan
wels filadelfiidan bostonSi ojaxis wevris dakrZalva- Semotanili nivTebis gareSec SeuZlia arseboba. mnaxvelis
ze iyvnen Casulebi. es swored is weli iyo, rodesac ame- winaSe igi warsdgeba Tavisi rwmeniTa da gonierebiT, ro-
rikelma kolonistebma britanul Caize dawesebuli gada- gorc patrioti meuRlis Rirseuli partniori britane-
saxadi e.w. `bosTonis Cais wveulebis~ saxiT gaaprotestes. Tis kolonializmis winaaRmdeg brZolaSi. Tavad Tomas
maSin britaneTidan Semotanili mTeli Cai bostonis yure- miflini ki suraTis siRrmeSi zis, kiTxva Seuwyvitavs
Si gadaiyara. namuSevari wyvilis saxlSi im dros daikida, da aRfrTovanebiT Sescqeris Tavis sayvarel meuRles.
rodesac cnobili vaWari da politikosi Tomas miflini, 1773 wlisTvis jon singlTon qofli ukve upirobod
koloniis sxva wamyvan warmomadgenlebTan erTad, pirvel aRiarebuli portretisti da SeZlebuli adamiani iyo.
kontinentur kongresze britaneTTan kavSiris mosalod- amgvar reputacias mxatvris ostatoba da misi natifi
neli gawyvetis strategias ganixilavda. da marTlac, su- Sesrulebis manera ganapirobebda, romelic ara mxolod
raTi meuRleebs swored damoukideblobis ideisTvis Ta- modelis garegnobis yovel detalsa da pirovnul Tvi-
vdadebul amerikel patriotebad warmoaCens. sebebs, aramed, qalebis samosis abreSumis, atlasisa da
yuradRebis centrSi swored sara, da ara misi cnobili maqmanebis, aseve, Zvirfasi gaprialebuli avejis didebu-
meuRle eqceva. Zvirfasi maqmaniT morTul modur abreSu- lebasa da brwyinvalebasac gadmoscemda, anu warmoaCenda
mis kabaSi gamowyobili, sadad davarcxnil Tmebze abreSu- yovelive imas, rac maTi mflobelebis simdidresa da sa-
mis faqizi maqmanis TavsaburaviT, igi suraTis wina planze zogadoebriv mdgomareobaze mianiSnebda.
mjdomi warmogvidgeba. sara mdidari da namdvilad ele- miuxedavad imisa, rom qoflis simamri vesT indoeTis
ganturi qalbatonia, Tumca, Zvirfaseulobis nacvlad, mas kompaniis (romlis kuTvnili Caic Caiyara yureSi) warmo-
mxolod ZafiT naqsovi mokrZalebuli yelsabami amkobs. madgeneli iyo bostonSi, mxatvari garkveulwilad Tanau-
misi socialuri mdgomareobis mqone qalisTvis Seufereb- grZnobda revolucias; ecada kidec bostonis krizisis
lad mklavebakapiwebuli sara, gaprialebul magidaze dad- mogvarebas, Tumca, uSedegod. maSin, rodesac Tomas da
gmul did xis CarCoze abreSumis Zafs arTavs. es yofiTi, sara miflinebis es portreti ixateboda, Tavad qoflis
saojaxo saqmianobaa, romelic arasdros aisaxeboda did koloniebis politikur momavalze araerTmniSvnelovani
da ZviradRirebul oficialur portretebze, magram amas azri hqonda (igi momdevno wels tovebs kidec koloniis
mniSvnelovani politikuri mizezebi hqonda. sara im tipis aramdgrad garemos da karieras londonSi agrZelebs), ma-
abreSumis maqmans qsovs, rogoric warsulSi inglisidan gram misi modelebi calsaxad avlenen revoluciis saq-
SemoqondaT xolme. gviCvenebs ra saras swored am saq- misadmi Tavdadebas.

SeiswavleT Semdegi:
1.1 gamoikvlieT im mimdinareobaTa warmoSoba, romlebsac xe- 1.3 gamoavlineT urTierTdamokidebuleba am periodis mxatv-
lovnebis istorikosebma rokoko, klasicizmi da romantiz- rul stilTa kompleqsur nazavsa da evropisa da amerikis
mi uwodes da gaiazreT am mimdinareobaTa damaxasiaTebeli rTul politikur atmosferos Soris.
niSan-Tvisebebi. 1.4 gamoavlineT neoklasicizmis damokidebuleba ganmanaT-
1.2 ganixileT romantizmis Temebi (bunebis gandidebiT dawye­ leblobis faseulobebTan da romis antikuri memkvidreo-
buli, monebiT vaWrobis sisastikiT dasrulebuli), maTTan bis Seswavlisadmi interesis mizezi.
dakavSirebul emociebsa da grZnobebTan mimarTebiT.

mousmineT am Tavis audio masalas veb-gverdze www.myartslab.com

5
industriuli, inteleqtualuri da ganmanaTlebloba Tvlida, rom adamiani ar warmoadgenda
RmerTis an aristokratiis mier marTul crumorwmune ar-
politikuri revoluciebi sebas da rom yvelas (zogi maT Soris qalebsac moiazrebda)
`sicocxlisa da TavisuflebisTvis, bednierebis misaRwevad~
amerikis omi damoukideblobisTvis mxolod erT-erTi iyo
Tanaswori uflebebi da Tanabari SesaZleblobebi unda hqo-
XVIII da XIX saukuneebis ganmavlobaSi momxdar im mraval re-
noda. ganmanaTlebel filosofosTa umetesobas sjeroda,
voluciaTagan, romlebmac damkvidrebuli wyoba Searyia. es
rom Tuki qali, an mamakaci gaTavisufldeboda Zveli reli-
iyo sazogadoebaSi, azrovnebasa da politikaSi radikaluri
giuri da politikuri marwuxebisgan, mas keTilgonivruli
gardaqmnebis xana. da, marTalia, cvlilebebi, gansakuTre- da zneobrivi moqmedebis saSualeba miecemoda da, Sesaba-
biT inglisSi, safrangeTsa da SeerTebul StatebSi igrZno- misad, amgvaradac moiqceoda. saxelmwifos funqcias isini
boda, maTi Sedegebi mTel evropasa da, sabolood, mTel swored adamianis am uflebebis dacvasa da uzrunvelyofaSi
samyaroze aisaxa. xedavdnen. winaaRmdeg SemTxvevaSi, am sistemis Secvla ukve
am periodis gardatexas is axali azrovneba amJRavneb- sazogadoebis moraluri valdebuleba iyo. amerikis 1776 da
da, romelsac sawyisi wina saukunis samecniero revolu- safrangeTis 1789 wlis revoluciebma Tavisi gamarTleba
ciam daudo. inglisSi jon loki (1632-1704) irwmuneboda, swored am damokidebulebaSi hpova.
rom religiuri crurwmena racionalur da argumentire- XVIII saukune industriuli revoluciiT gamowveuli
bul azrovnebas unda Caenacvlebina, isaak niutoni (1643- ekonomikuri da socialuri cvlilebebis xanac iyo. 1700
1727) maTematikisagan da, zogadad, mecnierebisgan empiriul wlisTvis evropaSi Zalauflebas, simdidresa da miwas aris-
dakvirvebas, racionalur Sefasebasa da logikur gansjas tokratia flobda da Raribi fermerebis bedic maTive
moiTxovda. samecniero inovaciebis mqadagebeli frangi xelSi iyo. industriulma revoluciam droTa ganmavlo-
bernar de fonteneli (1657-1757) werda, rom igi `im ga- baSi miwaTmflobelobaze damyarebuli aristokratiis Za-
naTlebuli saukunis molodinSia, romelTan SedarebiTac laufleba im kapitalistebis finansuri ZalauflebiT Caa-
yvela gasul aswleuls wyvdiadi STanTqavs.~ mTeli XVIII nacvla, romelTac, energiis axali wyaroebis gamoyenebiT
saukunis ganmavlobaSi goniT `ganaTlebis~ debulebis mniS- manufaqturebis meqanizeba, saqonlis raodenobisa da mo-
vnelovaneba politikis, moralisa da mecnierebis sferoebs gebis gazrda moaxerxes. soflis Raribi mosaxleoba qala-
Tanabrad exeboda. qebma miizida, radgan aq fabrikebSi muSaobis SesaZlebloba,

britaneTi
safrangeTi berslemi derbi
espaneTi birmingemi holandia
qoldbruqdeili
baTi londoni
md

sTorhedi Cizviki
.r

Tviqenhemi
ain

valonsieni
i

i
arx
is is
ing l
sevri parizi
dania
versali
fontenblo
200 km a
ar sankt-peterburgi
lu
md.
safrangeTi
kanada 200 mili SCO
CO
COTTL
TLA
LLA
A
AN
SCOTLAND
Sotlandia ND
N
rn
i R. ruseTi
md. s
eve
rn didi
ve britaneTi
Se

IRELAN
AN
ND
IRELAND
irlandia germania
QUE
EBEC
B
QUEBEC
qvebeqi WAL
WA
WALLESS
A
WALES
uelsi berlini poloneTi
londoni varcburgi drezdeni
atlantikis parizi habsburgebis
CrdiloeT Atlantic evropa avstr. imperia
amerika qvebeqi
okeane
Ocean ix. CanarTi Sveic. veneciaDan
ube R.
bolonia
bosToni marseli romi
SeerTebuli otomanebis
Statebi filadelfia niu-iorki portugalia madridi imperia
Carlstonvili vaSingtoni, espaneTi ix. CanarTi
R.

kolumbiis olqi
pi

riCmondi
xiosi
M ississip

alJiri
palestina
Tusoni florencia maroko iafa
ad
md .

ri
at
ti br i

ik
meqsika Gulf off is
Mexico havana
zR
va afrika
romi italia
kuba haiti
HAITI
napoli mTa vezuvi
mexiko
herkulanumi pompei
Caribbean Sea senegali

Pwynari
a c i fi c 100 km
1000 km

O cean
okeane 100 mili
1000 mili

ruka 1-1 • evropa da CrdiloeT amerika XVIII saukuneSi

XVIII s-is ganmavlobaSi evropasa da CrdiloeT amerikaSi sami ZiriTadi stili iyo gavrcelebuli _ rokoko, klasicizmi da romantizmi

6 Tavi I. XVIII saukunisa da XIX saukunis dasawyisis xelovneba evropasa da CrdiloeT amerikaSi
xelfasi da meti Tavisufleba egulebodaT. Tumca, Sromisa
da cxovrebis is pirobebi, romlis atanac qalaqis muSebs
uwevdaT, aseve umZimesi iyo. am mdgomareobam XIX saukunis
Sua xanebSi evropis ramdenime qveyanaSi autaneli realobi-
sadmi xalxis Seurigebloba gamoiwvia da revoluciis wina-
pirobebi warmoSva. industrializaciam warmoqmna saSualo
klasis didi fenac, romelic Tavad iyo fabrikebSi Seqmnili
saqonlis mwarmoebelica da momxmarebelic.
XIX saukunis dasawyisisTvis bevr qveyanaSi dasustebuli
aristokratia safrangeTSi, faqtobrivad, gaqrobis piras
iyo misuli. evropis vaWrobas, industriasa da politikas
saSualo klasis zeda fenis warmomadgenlebi _ mewarmee-
bi da vaWrebi _ akontrolebdnen da sazogadoebriv stan-
dartebsac, Sesabamisad, maTi rwmena-warmodgenebi da Cveu-
lebebi gansazRvravda. imavdroulad, ganmanaTleblobis
idealizms TandaTan Zala ekargeboda. gansakuTrebiT revo-
luciis Semdgom safrangeTSi, sadac `xalxis~ respublikuri
mmarTvelobis axalma formam, wesrigisa da stabilurobis
nacvlad, qaosi da sisxlisRvra moitana.
romantizmad cnobili axali inteleqtualuri mimarTu-
leba1790-ian wlebSi yalibdeba literaturuli moZraobis
saxiT. ganmanaTleblobis racionalizmis sapirispirod, mis-
Tvis miuRebeli iyo idea, rom samyaro mxolod da mxolod
gonebiT Seimecneboda da imarTeboda. romantizmis amosavali
azri iyo is, rom adamianis azrovnebis emociuri, warmosaxvi-
Ti da intuiciuri sferoebis Seswavla samyaros srulyofi-
lad da ufro niuansirebulad gagebis saSualebas iZleoda.
romantizmi da ganmanaTlebloba erTi kompleqsuri kultu- 1-2. • Jerman bofrani. princesas saloni, otel de subisi,
ris or gansxvavebul, magram ufro Tanaarsebul, vidre ur- parizi, 1732 wlidan.
TierTdapirispirebul nawilad moiazreba.
morTuli parizis darbazebi maRali wris sazogadoebis Ta-
vSeyris adgilad iqca, sadac, gonebamaxviluri saubrebiTa
rokoko da eleganturi manerebiT, aristokratia garTobasa da sia-
axali epoqisTvis damaxasiaTebel movlenas, romlis drosac movnebas iyo micemuli. Tumca, brwyinvale cxovrebis miRma,
pirovnebis, an instituciis (eklesiis, monarqiis, aristokra- xSirad, socialuri daucveloba da ambivalentoba imale-
tiisa Tu mdidari vaWrebis) dakveTiT Seqmnil xelovnebas boda. salonebi _ Tavad darbazis sivrceebi, da, aseve, iq
mdidari mewarmeebisa da saSualo klasisTvis Seqmnili xelo- mimdinare movlenebi, cnobil, sakmaod intimur, modur da
vneba anacvlebs, safuZveli rokokos xelovnebaSi eyreba, im inteleqtualur Tavyrilobebs warmoadgenda, sadac mra-
droidan, rodesac versalis samefo karis kulturis adgils valferovani gasarTobi RonisZiebebi mcire masStabiT imeo-
parizis salonuri kultura ikavebs. Tavad termini _ roko- rebda versalis samefo karis ritualebs. saloni kviraSi
ko ori sityvis, italiurisa _ barocco (iregularuli formis erTxel ewyoboda da mas maRali sazogadoebis ganaTlebuli
margaliti, savaraudod, pirvelwyaro sityvisa baroque, baro- da daxvewili qalbatonebi maspinZlobdnen. maT Soris iyvnen
ko) da frangulis _ rocaille (baRis an interieris niJarebiTa madam de steli, de la faeti, de sevinie, de Satle.
da kenWebiT morTvis wesi) kombinirebas warmoadgens da im rokokos stilis srulyofili Sefaseba SeuZlebelia
rafinirebul da ucnaur stils aRniSnavs, romelic mTeli mxolod calkeuli nivTebis mixedviT; is salonis yovel
XVIII saukunis ganmavlobaSi evropis garkveul nawilSi iyo elementSi vlindeba _ kedlisa da Weris oqroTi da vercx-
gavrcelebuli. rokoko safrangeTSi daaxloebiT 1715 wli- liT daferil, daxvewilad naZerw uxv morTulobasa da uza-
dan iRebs saTaves, maSin, rodesac orleanis hercogs, mci- do TeTri feris mdidrul ornamentebs Soris moTavsebul
rewlovani mefis _ lui XV-s (1715-1774) regents, safrange- intimur da sensualur suraTebSi, ostaturad Sesrule-
Tis samefo kari versalidan parizSi gadaaqvs. am droidan es bul brolis WaRebSi, sarkeebian kedlebSi, natif avejsa da
mimdinareoba evropaSi swrafad iwyebs gavrcelebas (ruka 1-1). mcire plastikaSi. SandlebiT ganaTebuli parizis salone-
bi, albaT, erTianad brwyinavda sanTlis SuqiTa da priala
rokokos salonebi zedapirebze, misi alis anareklebiT. udavoa, rom parizul
safrangeTis samefo kari enTuziazmiT tovebs versals da salonebs rokokos mbrwyinav arqiteqturul detalebTan,
parizSi inacvlebs, sadac misi wevrebi eleganturi qalaquri mxatvrobasTan da skulpturasTan erTad, aristokratTa
saxlebis (frangulad _ hốtels) mSeneblobas iwyeben. versa- energiuloba da aseve, maTi lurji, vardisferi, mwvane da
lisaze ufro mcire zomis, magram aranaklebi fufunebiT yviTeli pasteluri tonebis ucnauri samosic acocxlebda.

XVIII saukunisa da XIX saukunis dasawyisis xelovneba evropasa da CrdiloeT amerikaSi Tavi I. 7
1-3 • Jan antuan vato. Jersenis abra,
daaxl. 1721; tilo, zeTi, 1.62X3.06 m.
prusiis sasaxleebisa da berlin-brandenburgis baRebis fondi, Sarlotenburgis sasaxle

vatos abra edme fransua Jersenis xelovnebis galereisTvis Seiqmna. katalogis mixedviT namuSevrebis gayidvis praqtika safran­
geT­sa da inglisSi swored Jersenma daamkvidra. namuSevarTa sistematizebul siaSi yoveli suraTis saTauri, masala da zomebi
iyo Setanili. suraTze warmodgenili galerea Jersens ar ekuTvnis, is idealuri galereis magaliTia, romelsac eleganturi
da xelovnebaSi gaTviTcnobierebuli mepatroneebi ewvivnen. abram iseTi aRfrTovaneba gamoiwvia, rom is gamofenidan 15 dReSi
gaiyida. mogvianebiT is or nawilad gayves da cal-calke Casves CarCoebSi, ramac suraTis kideebze tilos garkveuli nawilebi
Seiwira. suraTis retavracia da misi gancalkevebuli nawilebis gamTlianeba XX saukuneSi moxda.

waikiTxeT Jan antuan vatos Sesaxeb veb-gverdze www.myartslab.com

safrangeTis revoluciis wina wlebSi Jerman bofranis Rrublebis gamosaxulebebiT. Jan antuan vatos, fransua
(Germain Boffrand, 1667-1754) dizainiT Seqmnili otel de subisis buSesa da Jan onore fragonaris ferweruli tiloebi, ise-
princesas saloni (sur. 1-2) parizis aristokratiis amgvari Ta- ve, rogorc klodionis saxeliT cnobili moqandakis, klod
vyrilobebis adgili iyo. salonis sinatife da graciozuloba miSelis mcire plastika, gansakuTrebiT maRali moTxovniT
tipuria 1730-iani wlebis franguli rokokos salonebisTvis: sargeblobda salonur kulturaSi.
stukoTi daZerwili arqiteqturuli elementebi mravalgva-
ri skulpturuli formiTaa Semkuli _ arabeskebiT, S-isebu- vato Jan fransua vato (Jean-Antoine Watteau, 1684-1721) frangul
ri, C-seburi, volutiseburi Tu mcenareuli formebiT; nati- mxatvrobaSi rokokos stilis Semqmnelad da mis udides warmo-
fi ornamentiT dafarul gaprialebul iatakze nakveTi xis madgenladaa miCneuli. igi provinciul qalaq valansienSi dai-
dafebi, e.w. boiserie-ebia Casmuli, inkrustirebulia xis avejic; bada, parizSi ki 1702 wlisTvis Cavida. parizSi vato piter paul
oqrosa da vercxlis brwyinvaleba TeTr fersa da pastelur rubensis mier Seqmnili maria mediCisadmi miZRvnili ferweru-
tonebs upirispirdeba da es yovelive sarkeebSi irekleba. li tiloTi interesdeba, romelic im droisTvis luqsemburgis
sasaxleSi iyo gamofenili. igi aseve gatacebulia XVI saukunis
rokokos mxatvroba da skulptura venecieli mxatvrebis ticianisa da jorjones ferweruli na-
rokokos salonebisa Tu sxva eleganturi sivrceebis muSevrebiTa da naxatebiT; vato maT namuSevrebs parizelebis
mdidruli da sensualuri atmosferos SeqmnaSi ferweru- kerZo koleqciebSi ecnoba. iTvisebs ra warsuli xelovnebi-
li da skulpturuli namuSevrebi mniSvnelovan rols as- dan Tavisufal, swraf monasmsa da mdidar feradovnebas, vato
rulebda. namuSevarTa Tematika, umeteswilad, klasikuri Tavisi drois suliskveTebis amsaxvel natif stils qmnis.
sasiyvarulo istoriebidan iyo aRebuli, xolo mxatvroba- vato Tavis namuSevrebs qalaqis macxovrebeli axali
ca da skulpturuli ornamentic savse iyo tipuri xalisia- aristokratebisTvis asrulebda, romlebic, sakmaod xSirad,
ni putti-s (puti), xSirfoTlovani mwvane safarisa da fafuki su­ra­­
Tebs xelovnebiT movaWre pirebis meSveobiT iZendnen.

8 Tavi I. XVIII saukunisa da XIX saukunis dasawyisis xelovneba evropasa da CrdiloeT amerikaSi
Jersenis abra (sur. 1-3), romelic vatom xelovnebiT movaWre mori _ gaxsovdes sikvdili) gardauvalobis Sexsenebaa; Sexse-
(dileris) edme fransua JersenisTvis Seasrula, warmogvid- neba imisa, rom siyvarulsa da didebas, orives, dro gaanad-
gens am tipis erT-erTi maRaziis interiers _ xelovnebis gurebs. gamxmari balaxi wina planze, daxlTan mjdomi sar-
galereas, romelic vatosTvis gansakuTrebiT aRmafrTova- keSi momzirali axalgazrda qali suraTis marjvena nawilSi
nebeli, veneciuri da niderlanduli skolis namuSevrebiTaa vanitasis (vanitas) cnobil simboloebs warmoadgens; sarkee-
savse. marTlac, atlasisa da abreSumis kabebis faqturulo- bi, maTSi momzirali axalgazrda qali da mamakaci, baro-
ba da brwyinvaleba erTgvari pativis migebaa iseTi mxatvris- kos periodidan moyolebuli, adamianis arsebobis simyifis,
Tvis, rogoric herard ter borhia. galereaSi myofi ele- cxovrebis amaoebis aRmniSvneli saxeebia. vatom, romelic
ganturi qalbatonebi da batonebi maTTvis kargad nacnobi 40 wlisac ki ar iyo tuberkuloziT rom gardaicvala, es
xelovnebis garemocvaSi Tavs Tavisuflad grZnoben; var- suraTi avadmyofobis dros Seasrula. Jerseni mogvianebiT
disfrad molivlive atlasis kabiT mosili, suraTis marcxe- werda, rom vatom suraTi 7 dReSi daasrula da rom, Seryeu-
na mxares gamosaxuli qali zRurbls ise abijebs, rom uyu- li janmrTelobis gamo, mxatvari mxolod dRisiT axerxebda
radRebod tovebs Tanmxlebi mamakacis misken gawvdil xels, muSaobas. tilo sazogadoebam sruli aRfrTovanebiT miiRo,
raTa suraTebis Calagebis process Tvali miadevnos. sanam Jersenma ki suraTi erTi TveSi gayida.
erT-erTi mtvirTavi sarkes iWers, meore ludoviko XIV-is tiloze piligrimoba kunZul siteraze (sur. 1-4), romelic
portrets xis yuTSi frTxilad aTavsebs. monarqis port- oTxi wliT adre, 1717 welsaa Serulebuli, vato rokokos
reti, romelic, SesaZlebelia, Jersenis maRaziis saxelwo- periodis aristokratiis idiliuri da sensualuri yofis
debaze _ Au Grand Monarque (didi monarqisTvis) _ mianiSnebs, warmosaxviT suraTs gvixatavs, magram erTgvari melanqo-
Taviseburad asaxavs eqvsi wliT adre momxdar istoriul liiT Seferils, rac, isev da isev, adamianis bednierebis
faqts _ ludoviko XIV-is gardacvalebas. warmavlobaze mianiSnebs. es aris saocnebo samyaro, romel-
drois warmavlobisa da cvalebadobis gancda suraTis Sic siyvarulis qalRmerT veneras sakralur kunZulze, pu-
sxva elementebSic vlindeba. marcxena mxares, zustad lu- tis figurebiT garemoculi, natifad Cacmuli elegantu-
dovikos portretis Tavze gamosaxuli didebis alegoriuli ri wyvilebis romantikuli paemani dasasruls uaxlovdeba.
figuriT dagvirgvinebuli saaTi, romlis qvemoT Seyvarebu- girliandebiT Semkuli veneras qandakeba suraTis marjvena
li wyvilis skulpturebia mimagrebuli, sikvdilis (memento kidesTanaa gamosaxuli. atlasiT, abreSumiTa da xaverdiT

1-4 • Jan antuan vato. piligrimoba kunZul siteraze,


1717; tilo, zeTi, 1.2X1.9 m. luvris muzeumi, parizi

XVIII saukunisa da XIX saukunis dasawyisis xelovneba evropasa da CrdiloeT amerikaSi Tavi I. 9
1-5 • fransua buSe.
wamowolili
axalgazrda qali
luiza o’merfi,
1751; tilo, zeTi,
73X59 sm.
valraf-riharcis muzeumi,
kiolni

mdidrulad Semosili Seyvarebuli wyvilebi abibinebuli bu- lovnebis Tayvanismcemels. pompaduri Tavad iyo moyvaruli
nebis wiaRSi arian Sekrebilebi. aristokratiuli garTobisa mxatvari da buSesgan graviuris gakveTilebsac iRebda. 1735
da dasvenebis amgvari idiliur-melanqoliuri xedviT ad- wels Sesrulebuli pirveli samefo SekveTis Semdeg buSe
reuli XVIII saukunis parizi da evropis umetesi nawili er- TiTqmis uwyvetad muSaobs versalisa da fontenblos same-
Tianad moxibluli aRmoCnda. piligrimoba kunZul siteraze fo rezindenciebis gasaformeblad. 1755 wlidan igi parizis
vatom Seasrula, rogorc oficialuri sagamocdo namuSeva- gobelenis manufaqturis mTavar zedamxedvelad iniSneba;
ri ferwerisa da qandakebis safrangeTis samefo akademia- qmnis eskizebs parizis, sevris faifurisa da boves qsovi-
Si gasawevrianeblad (ix. akademiebi da akademiis gamofenebi, lebis manufaqturebis nawarmisaTvis. samive saxelosno pro-
gv. 26); Tumca tilo verc erT akademiur kategorias ver duqcias ara mxolod samefo karisTvis, aramed Ria bazarze
miakuTvnes, magram namuSevarma imdenad didi STabeWdileba gasatanadac awarmoebda iseTi vaWrebisTvis, rogoric, maga-
moaxdina akademiis wevrebze, rom maT sagangebod vatosTvis liTad, Jerseni iyo. xelovnebis bazari ki, wina saukunesTan
Seqmnes axali kategoria, e.w. fềte galante (natifi sanaxaoba bu- SedarebiT, bevrad ufro momgebiani iyo mxatvrebisTvis.
nebis wiaRSi), rac zustad Seesabameboda am namuSevars. 1765 wels buSe samefo karis pirveli mxatvari gaxda. igi
qmnis lui XV-s ramdenime portrets, yoveldRiuri cxovre-
buSe vatos gardacvalebis Semdeg parizul rokokosTan bis amsaxvel scenebsa da miTologiur suraTebs, aseve, ti-
yvelaze metad mxatvari fransua buSe (François Boucher, 1703- loebs kerZo mflobelebisTvis _ erotikuli namuSevrebis
1770) asocirdeboda. fransua buSe mxatvris Svili iyo. 1723 serias, romlebSic, xSirad, veneras Tavgadasavlebi iyo asa-
wels buSe graviuris saxelosnoSi iwyebs muSaobas, sadac xuli. Tumca, erT-erTi aseTi suraTis, wamowolili axal-
igi koleqcionerebisTvis vatos reproduqciebis Sesasru- gazrda qali: luiza o’merfi (sur. 1-5) Znelia, es Tema miTo­
leblad daiqiraves. saxelosnoSi muSaoba ganmsazRvreli logiurad CaiTvalos. jer kidev mozardi luiza o’merfi,
aRmoCnda misi momavali karierisTvis. romelic male lui XV-s erT-erTi sayvareli gaxdeba, sru-
ferwerisa da qandakebis safrangeTis samefo akdemiis liad SiSveli, gamomwvev pozaSi taxtze guldaRma gawoli-
mier daarsebuli romis akademiaSi 1723-1731 wlebSi swavlis la da suraTis miRma iyureba; iseTi STabeWdileba rCeba,
Semdeg buSe parizSi mkvidrdeba da akademiis wevri xdeba. TiTqos igi sruliad ar uwevs angariSs mayurebels. atlasis
am droidan misi cxovreba da kariera mWidrod ukavSirdeba daWmuWnul samosze gawolils, fexebi gauSlia da baliSze
or qals: meuRles, mari Jana biuzos, xelovnebaSi sakmaod udevs, Tma TasmebiTa da lurji bafTebiT aqvs Semkuli,
gawaful, niWier qalbatons, romelic buSes modeli da sa- vardisferi vardi ki, iatakze davardnia. zustad suraTis
xelosnoSi misi asistenti iyo da ludoviko XV-s sayvarels, centrSi gamosaxuli luizas sxeulis savse formebi daufa-
cnobil madam de pompadurs, buSes mfarvelsa da misi xe- ravad gvamcnobs namuSevris realur arss. vatos e.w. fềte ga-

10 Tavi I. XVIII saukunisa da XIX saukunis dasawyisis xelovneba evropasa da CrdiloeT amerikaSi
lante-s suraTebisgan gansxvavebiT, sadac aristokratebisa suraTis saqanela (sur. 1-6) Sesruleba Tavdapirvelad
da putis SeTxzuli personaJebi idiliur garemoSi uwyinar mxatvar gabriel fransua duaiens daevala. suraTis Tema
sasiyvarulo garTobas micemian, realur garemoSi warmod- mxatvars zedmetad sensualurad miuCnevia, SekveTaze uari
genili buSes vnebiani qali Tavadac sruliad realuri, uTqvams da SeTavazeba fragonarisTvis dauTmia. fragonar-
TanamedroveTaTvis cnobili pirovnebaa da udavod qmnis ma am suraTis saxiT namdvili ferweruli Sedevri Seqmna.
rokokosTvis damaxasiaTebel erotikul ganwyobilebas. saqanelaze Camomjdar axalgazrda qals marjvena mxares
buCqebis CrdilSi gamosaxuli asakovani episkoposi saqane-
fragonari Jan onore fragonari (Jean-Honoré Fragonard, 1732- laze gamobmuli TokiT arwevs. marcxniv ki, sasiamovno mo-
1806) franguli rokokos kidev erTi mniSvnelovani warmomad- lodinisgan lamis gondakarguli, qalis loyebawiTlebuli
geneli, buSesTan erTad swavlobda. swored buSes rCeviT mii- Seyvarebuli buCqebSi imaleba, raTa saqanelas moaxloebi-
Ro man monawileoba e.w. pri de romis (Prix de Rome _ romis prizi) sas afrialebuli samosis qveS qalis gamoCenil fexs Tvali
konkursSi, romelic safrangeTis samefo akademiis xelovnebis Seavlos. axalgazrda kacs qudi aqvs gawvdili qalisken ise,
skolis saukeTeso kursdamTavrebulebs sami, oTxi an xuTw- TiTqos amaod cdilobs xedis dafarvas. qali ki, am dros
liani stipendiebiT ajildoebda. fragonarma konkursSi gai- qvemoT iyureba da misken macduneblad isvris fexsacmels.
marjva da 1756-1761 wlebi italiaSi gaatara, magram aka­demiis Seyvarebulebis mouridebeli keklucoba, marcxena mxares
wevroba mxolod 1765 wels miiRo. fragonaris xe­lov­neba sa- dumilis niSnad tuCebTan TiTmidebuli kupidonis skul-
vsebiT akmayofilebda aristokrati momxmareblis gemovnebas ptura, saqanelas qvemoT delfinisa da putis ori figu-
da 1770 wels, buSes gardacvalebis Semdeg fra­ gonarma, ro- ra, romlebic Taviseburad TiTqos kidec aqezeben qals,
gorc interieris dekoratorma, misi adgili daikava. sabralo, motyuebuli episkoposi xelmarjvniv _ es yove-
live molodiniTa da surviliT aRsavse
suraTs qmnis, magram, amasTanave, jansaR
iumorsac Seicavs.

klodioni safrangeTSi XVIII saukunis


bolo meoTxedisTvis rokokos mimarT
keTilganwyobili damokidebuleba Seic-
vala. rokokos stili da misi Tematika
amoralurad, saukeTeso SemTxvevaSi, ze-
dapirulad da fuqsavaturad CaiTvala.
klodionis saxeliT cnobili moqandake
klod miSeli (Claude Michel, Clodion 1738-1814)
rokokos stilisadmi erTguli, faqtob-
rivad, safrangeTis revoluciamde rCeba.
misi namuSevrebis umetesoba mxiaruli da
erotikuli xasiaTis mcire zomis gaufe-
radebeli terakotis mcire plastikis
nimuSebia, romlebsac im periodSi Ziri-
Tadad magidaze dgamdnen xolme. 1784
wels samefo komisiis winaSe sakonkursod
wardgenili namuSevari sahaero buStis ga-
mogoneba (sur. 1-7), romelic didi monumen-
tisTvis terakotiT Sesrulebul models
warmoadgens, rokokos dizainis tipuri
nimuSia. sahaero buStebi XVIII saukune-
Si rokokosTvis saxasiaTo scenebiT iyo
moxatuli da saguldagulod morTuli
oqros TasmebiTa da foCebiT. ornamen-
tuli zolebiT Semovlebuli klodionis
buSti, marcxniv qaris RvTaebis, marjv-
niv ki, gamarjvebis qalRmerTis gamosa-

1-6 • Jan onore fragonari, saqanela,


1767; tilo, zeTi, 82.9X66 sm.
uolesis koleqcia, londoni

XVIII saukunisa da XIX saukunis dasawyisis xelovneba evropasa da CrdiloeT amerikaSi Tavi I. 11
xulebebiT, svetiseburi formis gasaSvebi mowyobilobidan, rokokos eklesiis dekori
kvamlis qulebs Soris amoimarTeba. gamarjvebis qalRmerTi rokokos dasawyisi im periods emTxveva, rodesac eklesia
sayviriT amcnobs frenis dawyebas, qaris RvTaeba ki suls CrdiloeT evropaSi TandaTan kargavs xelovnebis mTavari
uberavs da amiT TiTqos buSts afrenaSi exmareba. ramdenime mfarvelis rols. taZrebis mSenebloba da gaformeba, marTa-
puti buStSi haeris gasacxeleblad als aRvivebs, danarCe- lia, isev grZeldeba, magram eklesiisa da sagvareulo aris-
nebi ki, cecxlisTvis Calis SegrovebiT arian dakavebulebi. tokratiis patronaJi xelovnebaze ukve mniSvnelovnadaa Se-
sustebuli. miuxedavad amisa, rokokos stils sulierebisa
da religiuri gamocdilebis gamosavlenad sakmaod mZlavri
resursi aRmoaCnda. am stiliT agebuli ramdenime eklesia
cxadad gviCvenebs, Tu rogor SeiZleba, forma _ garegnuli
niSnebi, sxvadasxvagvar sazogadoebriv azrsa da mis mniSvne-
lobebs moergos. ToTxmeti meoxi wmindanis saxelze agebu-
li e.w. vircenhailigenis bazilika rokokos arqiteqturis
erT-erTi yvelaze mdidruli nagebobaa. eklesiis dizaini
iohan balTazar neimans (Johann Balthasar Neumann, 1687-1753)
ekuTvnis. 1743-1772 wlebSi bavariaSi agebuli am taZris ge-
gma (sur. 1-8), romelic kamariT gadaxuruli kvercxiseburi
formis mqone centris irgvliv sxvadasxva zomis urTierT-
gamWoli ovaluri sivrculi monakveTebis wriulad ganla-
gebis safuZvelze igeba, franCesko borominis mier romSi
agebuli san karlo ale kuatro fontanes (San Carlo alle Quatt-
ro Fontane _ wm. karlosis taZari oTx SadrevanTan) baroku-
li taZris gegmarebas gvagonebs, magram mxatvrul efeqts
aq haerovnebisa da simsubuqis STabeWdileba gansazRvravs.
rokokosTvis Cveuli uxvad dekorirebuli talRovani arqi-
teqturuli formebi, romlebSic kedlis brtyeli zedapiri
praqtikulad gamqralia, erTgvar zRaprul-warmosaxviT sa-
myaros qmnis (sur. 1-9). mnaxveli garSemortymulia pilastre-
bis konebiTa da svetebiT, romlebic navebis gamyof oriaru-
sian TaRebs aerTianebs; qoroebis gayolebaze gaWrili didi
fanjrebidan uxvad Semosuli Suqi ki TeTrsa da oqrosfer
interiers efineba. ucnauri formis kapitelebis Semamkobe-
li foTlovani motivebi gamudmebiT meordeba arabeskebSi,
girliandebsa da wnulebSi, kamarebze akruli iregularuli
formis panelebis ornamentul moCarCoebaSi. sulieri amaR-
lebulobis amaRelvebeli gancda aq arqiteqturisa da de-
koris sruli erTianobiT miiRweva.

italia: didi turi da klasicizmi


XVII saukunis bolodan, mTeli XIX saukunis ganmavlobaSi,
SeZlebuli CrdiloeT evropeli da amerikeli axalgazrda
mamakacebis ganaTleba samxreT evropaSi umTavresi kultu-
ruli centrebis mosanaxuleblad xangrZlivi mogzaurobiT,
1-7• klodioni. sahaero buStis gamogoneba, e.w. didi turiT sruldeboda. qalTagan mxolod sul ramde-
1784; terakotis modeli monumentisTvis, simaRle 110.5 sm. nimem Tu moaxerxa amgvari ganaTlebis miReba. maTi mogzau-
metropoliten muzeumi, niu iorki. rojeris fondisa roba aRmzrdelisa da msaxurebis TanxlebiT parizSi iwyebo-
da frederik r. harisis saCuqari, 1944 (44.21a b) da, Semdeg romanuli periodis Zeglebis gasacnobad samxreT
klodioni moqandakis xangrZlivi karieris ganmavlobaSi rokokos mdid­- safrangeTSi grZeldeboda, dabolos, italiaSi _ veneciis,
rul stilSi muSaobda, romlis magaliTsac 1783 wlis gamogonebis florenciis, napolisa da romis monaxulebiT sruldeboda.
aRsaniSnavad Sesrulebuli es namuSevari warmoadgens. pirveli
italia, rogorc antikuri da renesansuli istoriis sacavi,
respublikis (1792-1795) umZimes revoluciur periodSi, igi rokokos
im mcirericxovan xelovanTa Sorisaa, vinc warmatebiT iTvisebs
didi turis marSrutis yvelaze mniSvnelovani punqti iyo.
axal, ufro misaReb klasicistur stils. 1806 wels mas napoleonma italia, kerZod ki romi, klasikuri warsuliT daintere-
SeukveTa reliefebi ori monumentisTvis _ vandomis svetisa da sebuli mxatvrebisa da mecnierebisTvisac umTavresi daniS-
luvrTan mdebare karuselis triumfaluri TaRisaTvis. nulebis adgils warmoadgenda. romSi arsebuli antikuri

12 Tavi I. XVIII saukunisa da XIX saukunis dasawyisis xelovneba evropasa da CrdiloeT amerikaSi
xelov­nebis auracxel nimuSTan erTad, iqve axlos, pompeisa
da herkulanumis axlad aRmoCenili Zeglebi brwyinvale ma-
salas inaxavda Sesaswavlad da axali varaudebis gamosaT-
sakurTxeveli qmelad. ax.w. 79 wels vulkanis ucabedi amofrqvevis Sede-
gad daRupuli, erT dros ayvavebuli romauli qalaqebis
sistematuri gaTxrebi arqeologebma swored XVIII saukunis
Sua xanebSi daiwyes.
antikuri warsuliT STagonebuli mxatvrebisa da inte-
leqtualebis roli gansakuTrebiT qmediTi aRmoCnda klasi-
trapezi
cizmis ganviTarebisTvis, romelic ara mxolod xelovnebis
mniSvnelovani mimdinareoba, aramed garkveuli msoflxed-
vac iyo. klasicizmi klasikuri idealebisa da Temebis gad-
mocemas antikuri stilidan nasesxebi formebiT cdilobda.
klasicisturi mxatvroba antikuri reliefisTvis dama-
xasiaTebel mkafio formas, kompaqtur kompoziciasa da
xalvaT sivrces iyenebs. antikuri samyaro britaneTisa da
evropuli demokratiis, sekularuli mmarTvelobis, civi-
Sesasvleli
lizebuli azrovnebisa da qmedebis pirvelwyarod iyo mi-
Cneuli. misi xelovnebac, Sesabamisad, moqalaqeobrivi da
zneobrivi magaliTis maradiul gansaxierebad ganixilebo-
da. klasicisturi mxatvroba da skulptura patriotizmis,
1-8 • vircenhailigenis eklesiis gegma.
qalaq bambergTan axlos, bavaria, germania, 1743-1772 simamacisa da erovnuli grZnobebis gasaRviveblad, xSir
SemTxvevaSi, sajaro sivrcisTvis sruldeboda. klasiciz-
mi, rogorc saxelmwifosa da politikuri stabilurobis
vizualuri gamoxatuleba, gansakuTrebiT popularuli iyo
britaneTSi, amerikasa da safrangeTSi.

didi turis portretebi da xedebi


mxatvrebi italiaSi maTTvis iolad xelmisawvdomi antikuri
xanis namuSevrebis xilvis garda, didi turis monawile mdi-
dari koleqcionerebis uwyveti nakadis Sedegadac iRebdnen
sargebels. turistebi xSirad stumrobdnen cnobili ita-
lieli mxatvrebis saxelosnoebs namuSevrebis SesaZenad,
rom Semdeg, rogorc TavianTi mogzaurobis damadasture-
beli sabuTi, isini sakuTar saxlSi gamoefinaT.

kariera mdidari evropelebi sakuTar portretebs gan­


sakuTrebiT xSirad XVIII saukunis pirveli naxevris wamyvan
veneciel mxatvars, rozalba karieras (Rosalba Carriera, 1675-
1757) ukve­Tavdnen. kariera umTavresad pasteliT muSaobda.
pasteli, zeTis saRebavebisgan gansxvavebiT, romlis gaSro-
bac garkveul dros saWiroebs, gansakuTrebiT xelsayreli
iyo qalaqSi mcire droiT Casuli damkveTebisTvis. pasteli
swrafi da mravalmxrivi efeqtis mqone masalaa. misi safuZ-
veli carcSi Sereuli pigmentia, SemakavSirebelad ki co-
taodeni wylis webo gamoiyeneba. pasteliT swrafi, sponta-
nuri Canaxatebis Sesrulebaa SesaZlebeli, xolo qaRaldis
zedapirze gadasma-Selesvisas ki, gaprialebuli zedapiriT
is sruliad dasrulebul gamosaxulebas iZleva.
sanam fermweri portretisti gaxdeboda, kariera maqma-
nebis eskizebsa da saburnuTeebis spilos Zvlis Tavsaxu-
rebze miniaturul portretebs asrulebda. misma portre-
tebma iseTi sayovelTao aRfrTovaneba gamoiwvia, rom 1705
wels mxatvari romis wm. lukas akademiis sapatio, xolo,
1-9 • vircenhailigenis eklesiis interieri. mogvianebiT, florenciisa da boloniis akademiebis nam-
qalaq bambergTan axlos, bavaria, germania, 1743-1772 dvil wevrad airCies. 1720 wels parizSi mogzaurobisas

XVIII saukunisa da XIX saukunis dasawyisis xelovneba evropasa da CrdiloeT amerikaSi Tavi I. 13
1-10 • rozalba kariera. dorsetis me-2 hercogi, Carlz seqvili,
1730; pasteli, qaRaldi, 63.5X48.3 sm. kerZo koleqcia

karieram pasteliT axalgazrda lui XV-s portreti Seas-


rula. amis gamo, 1706 wels SemoRebuli wesis miuxedavad,
romelic akademiaSi qalebis miRebas krZalavda, kariera
mxatvrobisa da qandakebis samefo akademiis wevrad miiRes.
1721 wels italiaSi dabrunebis Semdeg, rozalba kariera
veneciaSi mkvidrdeba da axalgazrda warmosadegi mamakace-
bis portretebis SesrulebiT ixveWs saxels. aseTia, maga-
liTad, britaneli aristokratis dorsetis me-2 hercogis,
Carlz seqvilis portreti (sur. 1-10).

kanaleto veneciis yvelaze Rirebul saxsovars mainc qa-


laqis xedebi warmoadgenda. veneciaSi ori tipis qalaqis
xedebi iqmneboda. maTgan erT-erTi iyo kapriCio (capriccio _
kaprizi), qalaqis warmosaxviTi peizaJi, romelzec, realu-
rad arsebul nagebobebTan erTad, rogoricaa, magaliTad,
cnobili Zeglebis nangrevebi, warmosaxviTi Senobebic ga-
moisaxeboda. qalaqis xedis meore saxeoba iyo veduta (veduta
_ xedi) _ cnobili xedebisa da nagebobebis, venecielebisa
da qalaqis stumrebis mcire zomis figurebiT savse, sayo-
velTaod cnobili kolorituli turistuli adgilebis
ufro naturalisturad amsaxveli suraTebi. veduta xSirad
aRbeWdavda iseTi cnobili adgilebis panoramul xedebs,
rogoricaa, magaliTad, kanaletos saxeliT cnobili vene-
cieli mxatvris jovani antonio kanalis (Canaletto, 1697-1768)

1-11 • kanaleto. doJebis sasaxle da riva deli skiavoni,


1730-iani wlebis bolo; tilo, zeTi. 61.3X99.8 sm. londonis nacionaluri galerea

14 Tavi I. XVIII saukunisa da XIX saukunis dasawyisis xelovneba evropasa da CrdiloeT amerikaSi
1-12 • jovani batista piranezi.
panTeonis xedi, romis
xedebis seriidan,
pirvelad dabeWdilia
1756 wels, 47.2X69.7 sm.
graviuris kabineti,
berlinis saxelmwifo muzeumi

doJebis sasaxle da riva deli skiavoni (sur. 1-11). arsebobda klasicizmi romSi
varaudi, rom vedutas topografiuli sizustiT gadmosace- romSi saswavleblad da samuSaod Casuli mxatvrebi da in-
mad, kanaleto kamera obskuras (gv. 68) iyenebda, magram misi teleqtualebi klasicisturi idealebis mimarT arsebuli
naxatebis mixedviT irkveva, rom mxatvari, rogorc Cans, saerTo interesebis irgvliv xSirad jgufebad erTiande-
mxolod xeliT muSaobda. sinamdvileSi, kanaletos xedebi bodnen. britanul dajgufebaSi, magaliTad, Sediodnen an-
iSviaTadaa topografiulad zusti. ufro xSirad isini swo- jelika kaufmani (ix. sur. 1-26), benjamin uesTi (ix. sur. 1-27)
red kompozituria, Tavisufladaa agebuli da, Tanac, iseTi da gevin hamilToni (sur. 1-28). adreuli klasicizmis gan-
ostatobiT Sesrulebuli namuSevrebia, rom mnaxvels maT viTarebaSi samives Tavisi wvlili miuZRvoda. arsebobda,
`realurobaSi~ eWvi arc ki Seaqvs. kanaletom imdenad bevri agreTve, germaniidan da safrangeTidan Camosuli mxatv-
namuSevari Seqmna da miyida kidec britanelebs, rom misma rebis gaerTianebebic. am drois yvelaze gavleniani daj-
dilerma 1746-1755 wlebSi igi londonSi miavlina inglisis gufeba kardinal alesandro albanis (1692-1779) finansuri
dedaqalaqis xedebis Sesasruleblad. kanaletos britanel mxardaWeriT romis ganapiras, vila albaniSi daarsda.
klientebs Soris, ramdenime cnobil aristokratTan erTad, 1760-1761 wlebSi kardinalma albanim Tavisi umdidresi
britaneTis mefe jorj III-c ki iyo. koleqciis Sesanaxad da gamosafenad vila sagangebod aago.
misi koleqcia antikur qandakebebsa da sarkofagebs, gemeb-
piranezi turistebsa da modasayolil mogzaurebs Soris sa da kameoebs, keramikul nakeTobebs moicavda da is didi
didi moTxovniT qalaq romis amsaxveli vedutac sargeblob- turis erT-erTi mniSvnelovani punqti iyo. vila mxolod
da. gansakuTrebiT jovani batista piranezis (Battista Piranesi, muzeums rodi warmoadgenda, is siZveleebisadmi gazrdili
1720-1778) mier Sesrulebuli peizaJebi fasobda. specialo- moTxovnis dasakmayofileblad, xelovnebisa da artefaqte-
biT arqiteqtori, piranezi veneciidan romSi gadadis, sadac bis Sesyidvis adgilic iyo. Tumca, bevri maTgani, samwuxa-
igi gravirebis teqnikas eufleba, SemdgomSi sagamomcemlo rod, yalbi, an, umeteswilad, kardinalis mier daqiravebuli
saxls aarsebs da Tavisi drois erT-erTi yvelaze warma- xelosnebis mier uxeSad iyo restavrirebuli. am nivTebis
tebuli graviuris ostati xdeba. piranezi antikuri romis myidvelebi ki, turistebis garda, Tavad mxatvrebic iyvnen.
Zeglebisa da nangrevebis gamosaxulebebiT vedutas vrcel 1758 wels albanim mdivnad da biblioTekarad klasiciz-
serias qmnis. misi namuSevari panTeonis xedi (sur. 1-12), anti- mis wamyvani Teoretikosi iohan ioahim vinkelmani miiwvia.
kuri romis arqiteqturis am brwyinvale nimuSs, Rrubliani prusiaSi dabadebuli vinkelmani drezdenSi muSaobisas, sa-
moqufruli cis dramatul fonze, zedmiwevniT zustad asa- dac mis mier negatiurad Sefasebuli rokokos stili aq-
xavs. panTeonis garSemo warmodgenili, misi grandiozulo- tualobas jer kidev inarCunebda, klasikuri xelovnebis
biT aRfrTovanebuli mcire zomis adamianTa figurebTan eqspertad yalibdeba. 1755 wels man gamoaqveyna werili fi-
SedarebiT, Zegli kidev ufro monumenturad gamoiyureba. qrebi berZnuli mxatvrobisa da qandakebis mimbaZvelobis

XVIII saukunisa da XIX saukunis dasawyisis xelovneba evropasa da CrdiloeT amerikaSi Tavi I. 15
1-13 • anton rafael mengsi. parnasi,
vila albanis Weris moxatuloba, romi, 1761

Sesaxeb, romelSic igi akritikebda ra rokokos, rogorc kanis koleqciaSi daculi apolon belvederelis analogiur
dekadansur stils, amtkicebda, rom Tanamedrove Semoqmedi moZraobaSi gamosaxa. zeTisxilis rtoTi da liriT xelSi,
mxolod berZnuli xelovnebis mibaZviT Tu daimkvidrebda igi artistuli poziT warmogvidgeba. mis irgvliv muzebi da
mxatvris statuss. amis Semdgom, igi maleve iwyebs muSaobas maTi deda, doriul svetze dayrdnobili mnemosine (mexsie-
romSi kardinal albanisTan. 1764 wels vinkelmani Tavis reba) Sekrebilan. mkacrad simetriul piramidul kopozi-
meore mniSvnelovan naSroms aqveynebs; esaa Zveli xelovne- cias mengsi, herkulanumSi mis mier Seswavlili reliefebis
bis istoria, romelic dResac xelovnebis istoriis swavle- msgavsad, sasuraTe sibrtyis paralelurad agebs. vinkelman-
bis sawyis teqstad miiCneva. vinkelmanma am naSromSi pir- ma parnass aRmatebuli Sefaseba misca, aRniSna ra, rom men-
velad gaaanaliza xelovnebis istoria, rogorc stiluri gsma namuSevarSi berZnuli antikuri qandakebis `keTilSo-
periodebis Tanmimdevruli monacvleoba. es midgoma, Semd- bili ubraloebisa da mSvidi didebulebis~ aRbeWdva SeZlo.
gomSi xelovnebis istoriis Sesaxeb dawerili wignebisTvis parnasis dasrulebisTanave mengsi espaneTSi miemgzavreba,
(maT Soris, am wignisTvisac) normad iqca. sadac 1777 wlamde samefo karis mxatvaria. sxva mxatvrebic,
mis msgavsad, romidan evropis sxvadasxva qveynaSi miemgzav-
mengsi romSi vinkelmanis uaxloesi megobari da kolega, rebian da klasicizmic, am gziT, mTel evropaSi vrceldeba.
misi Tanamemamule anton rafael mengsi (Anton Raphael Mengs,
1728-1779) iyo. 1761 wels mengsi kardinal albanis dakveTiT kanova alban-vinkelmanis wris Teoriebi yvelaze intensiu-
mis axal vilaSi didi galereis Weris moxatulobas asru- rad romaeli moqandakeebis mier iqna gaziarebuli; klasi-
lebs. misi namuSevari parnasi (sur. 1-14), SesaZloa, erTgvarad cizmisadmi erTguleba maT TiTqmis asi wlis ganmavlobaSi
xelovnuri da pompezuri mogveCvenos, magram miuxedavad SeinarCunes. XVIII saukunis bolosa da XIX saukunis dasawyisis
amisa, es mniSvnelovani namuSevaria, ramdenadac klasicis- erT-erTi umniSvnelovanesi klasicisti moqandake antonio
turi stili Tavisi srulyofili saxiT pirvelad swored am kanova (Antonio Canova, 1757-1822) iyo. igi veneciasTan axlos,
namuSevarSi gamovlinda. warmodgenili scena antikur miTo- qvismTlelebis ojaxSi daibada; 1781 wlidan ki, romSi gada-
logias ukavSirdeba. saberZneTis SuagulSi, parnasis mTaze, vida, sadac Sotlandieli mxatvris gevin hamilTonis xel-
Zveli berZnebis rwmenis Tanaxmad, poeziis, musikisa da xe- mZRvanelobiT klasicistur stils iTvisebs da maleve evro-
lovnebis RmerTi apoloni da cxra muza (qalad personifi- paSi Tavisi drois yvelaze popularuli moqandake xdeba.
cirebuli xelovanis STagoneba) saxlobdnen. mengsma TiTq- kanova ori tipis skulpturas qmnida: didi zomis sajaro
mis SiSveli apoloni kompoziciis centrSi, vinkelmanisTvis oficialur qandakebebs evropis liderebisTvis da namuSe-
erT-erTi yvelaze gamorCeuli antikuri skulpturis, vati- vrebs erotikul-miTologiur Temebze koleqcionerebisa

16 Tavi I. XVIII saukunisa da XIX saukunis dasawyisis xelovneba evropasa da CrdiloeT amerikaSi
1-14 • antonio kanova. paulin borgeze veneras saxiT,
1808; marmarilo, 218 sm. borgezes galerea, romi

da kerZo pirebisTvis. paulin borgeze veneras saxiT (sur.


1-14) swored meore kategorias ganekuTvneba, Tumca misi
klasicizmi da adreuli
damkveTi XVIII saukunis miwurulis evropis yvelaze Zle- romantizmi britaneTSi
vamosili mmarTveli, safrangeTis imperatori napoleoni
adreuli klasicizmis mTavari mimdevrebi da mxardamWerebi
(1769-1821) iyo. qandakeba, faqtobrivad, napoleonis dis,
italiaSi myofi britaneli turistebi da mxatvrebi iyvnen,
paulinas portrets warmoadgens. paulina, imperatoris
rac, nawilobriv, klasikis mimarT maT qveyanaSi ukve damk-
surviliT, romis erT-erTi yvelaze warCinebuli gvaris _ vidrebuli interesis Sedegi iyo. Tumca, britanelTa da
borgezeebis warmomadgenelze, princ kamiolo borgezeze romaelTa damokidebuleba klasikuri xelovnebis mimarT
iyo gaTxovili. veneras saxiT wardgena Tavad paulinas gansxvavebuli iyo. Tuki romauli klasicizmi warsulis
survili iyo. naxevradSiSveli paulina taxtzea wamowoli- memkvidreobaSi zneobriv da moqalaqeobriv faseulobebs
li, xelSi ki, samTagan umSvenieresi qalRmerTis niSnad, eZebda, XVIII saukunis miwurulis britaneli mxatvrebis Se-
troas ufliswul parisisgan venerasTvis boZebuli vaSli moqmedebaSi moqalaqis Rirsebis koncefts patriotizmi
uWiravs. marmariloSi nakveTi baliSebi da drapireba sru- anacvlebs, rac britanelebisadmi miZRvnil romantikuli
liad bunebrivad gamoiyureba. priala TeTri marmarilos xasiaTis namuSevrebSi vlindeba. romantizmis sawyisebi swo-
sxeuli elinisturi skulpturis sensualobas gvaxsenebs, red britanul xelovnebasa da literaturaSi iCens Tavs.
gansakuTrebiT, taxtis nacrisferi, TeTri da oqrosferi klasicizmis msgavsad, romantizmi ara mxolod stilis,
xazobrivi kontrastuli formebis fonze. paulinas meuR- aramed zogadi damokidebulebis aRmniSvnelia: misTvis fa-
les ar moewona qandakeba, romelic misi azriT, qals saeW- seulia individualuri da subieqturi, maSin, rodesac kla-
vo reputacias uqmnida da kanovas es namuSevari borgezes sicizmi universalursa da racionalurs aRiarebs. roman-
vilis erT-erT Soreul oTaxSi moaTavsa, sadac is dRemde tizmis saxelwodeba da misi bevri Temac romanul enebze
inaxeba. (laTinuri Ziris mqone enebze) Seqmnili moTxrobebidan,

XVIII saukunisa da XIX saukunis dasawyisis xelovneba evropasa da CrdiloeT amerikaSi Tavi I. 17
rainduli romanebidan da poemebidan iRebs saTaves. ter- jgufi, skoT qolen qembelis (Scot Colen Campbell, 1676-1729)
mini `romantizmi”, raRac fantastikursa da SeTxzuls, Se- xelmZRvanelobiT, italiuri barokos, maTi SexedulebiT,
saZloa, Soreul drosa da sivrceSi momxdars, poetur-me- amo­ralur eqstravangatulobas daupirispirda. antikurobiT
lanqoliurs an, sulac, SemaZrwunebeli gancdis aRmZvrel STagonebulni, isini konkretulad andrea paladios saxlebis
raimes aRniSnavs. mkacri da martivi arqiteqturisken mibrunebas qadagebdnen.
adreuli romantizmis erT-erTi saukeTeso literatu-
ruli magaliTi iohan volfgang fon goeTes (1749-1832) Cizviq hausi, romelic misi mflobelis berlingTonis
axalgazrda verteris vnebania (1774), romelSic mgrZnobia- me-3 grafis, riCard boilis (Richard Boyle, 1695-1753) mier 1727
re da sazogadoebisgan gariyuli axalgazrda mamakaci, wa- wels aigo, britanuli neo-paladianizmis TvalsaCino nimu-
rumatebeli siyvarulis gamo, cxovrebas TviTmkvlelobiT
asrulebs. es nawarmoebi gzaabneul mwuxare adamianzea; igi
sruliad dacilebulia antikur Rirebulebebs da moklebu-
lia sazogadoebis winaSe pasuxismgeblobis grZnobas. XVIII
s-is miwurulsa da XIX s-is dasawyisSi samyaros ori gansxva-
vebuli xedva Tanaarsebobda klasicizmisa da romantizmis
saxiT; Tumca, orive imdroindeli sazogadoebis miswra-
febebs gamoxatavda. klasicizmi xelovnebis ufro sajaro
forma iyo, romantizmi ki _ individualuri da piradi. kla-
sicizmi xandaxan romantizmis wiaRSic avlenda Tavs. sazR-
vari maT Soris yovelTvis mkveTri ar iyo.

klasikis aRorZineba
arqiteqturasa da dizainSi
antikuri saberZneTi da romi fasdaudebeli resursi aRmoC­
nda britanuli arqiteqturis, sayofacxovrebo nivTebis,
poeziisa da samosisTvisac ki. qalebi TeTri muslinis kabebi-
Ta da mantiebiT Seimosnen, mamakacebi ki, antikuri qandakebe-
bis msgavsad, kululebs atarebdnen. 1720-ian wlebSi SeZlebu-
li britaneli arqiteqtorebisa da xelovanebis moyvarulTa

1-15 • riCard boili (lordi berlingToni). Cizviq hausis gegma (A) da eqsterieri (B),
dasavleT londoni, inglisi. 1724-1729; interieris dekorireba (1726-1729) da axali baRebi (1726-1729) _ uiliam qenTi.

18 Tavi I. XVIII saukunisa da XIX saukunis dasawyisis xelovneba evropasa da CrdiloeT amerikaSi
1-16 • henri fliTkrofTi da henri hoari. parki sTourhedSi,
uilTSiri, inglisi, gaSenebulia 1743, gaSeneba grZeldeboda 1744-1765

Sia. italiaSi yofnisas berlingToni paladios mier qalaq- uri baRis ideam Semdgomi ganviTareba hpova. sTourhedi
gareT agebul saxlebs gacnobia da masze gansakuTrebuli inglisuri cxovelxatuli baRis samagaliTo nimuSia: misi
STabeWdileba vila rotondas mouxdenia. Cizviq hausi (sur. koncefcia da xedebi, inglisSi im droisaTvis popularuli
1-15) man swored paladios am vilis mixedviT daagegmara. na- frangi peizaJistis, klod lorenis suraTebis kompozici-
gebobis gegma, vilis msgavsad, bila­teralur, anu ormxrivi ur sqemebs ganzraxaa mimsgavsebuli. baRis, romlis mSvenier
simetriis principzea agebuli. Tumca, centraluri nawili xeds ilustraciaze vxedavT, erTgvari `daudevari~ dizai-
aq, paladios wriuli formisagan gans­ xvavebiT, oqtogona- ni moCvenebiTia: is sagangebod daaproeqtes amgvarad, raTa
luria da mxolod ori Sesasvleli aqvs. saparado Sesasv- bunebrivi da xelSeuxebi garemos STabeWdileba SeeqmnaT.
leli, orive mxridan midgmuli kibeebiT, ro­ mauli taZris patara tbaze uxeSad nakveTi qviT nagebi xidia gadebuli,
fasadis imitacias warmoadgens. Cizviq hausis fasadi, fun- ukan ki, rogorc Taviseburi `axireba~, romis panTeonis mi-
damentze daSenebuli ZiriTadi sarTuliTa da frontone- niaturuli `versia~ dgas. parkSi mimofantulia klasikuri
biT dagvirgvinebuli maRali marTkuTxa fanjrebiT, tipu- xelovnebis mibaZviT agebuli taZrebi, antikur qandakebaTa
rad paladianuria. nagebobis cxad, mwyobr proporciebsa da aslebi, xelovnuri qvabulebi, soflis kotejebi, Cinuri
struqturas idealurad Sexamebuli sul ramdenime, mkafiod xidi, goTikuri Spili, Turquli karavic ki. sxvadasxva sti-
gamokveTili detali aSkarad paladios dizains gvagonebs. lisa da kulturis es aRreva, romelSic klasicizmica da
romSi yofnisas berlingTonma ingliseli emigranti ui- romantizmic warmatebiTaa SeTavsebuli, momxibvlel Sedegs
liam qenTi (William Kent, 1685-1748) londonSi dabrunebaze da iZleva. hoarma mengss Tavisi saxlis erT-erTi kedlis mo-
masTan Tanam­Sromlobaze daiTanxma. qenTis proeqtiT Seiqm- xatva daukveTa da antikuri istoriis romantikuli Temis,
na Cizviq hausis gasaocrad mdidruli interieri da kar-mi- antoniusisa da kleopatras Sexvedris asaxva daavala.
damos dizaini. stili, romlis mixedviTac es ukanaskneli
gaformda, inglisuri landSafturi baRis saxeliT gaxda vejvudi Cizviqisa da sTourhedis msgavsi qalaqgareT nage-
cnobili mTel evropaSi. qenTis baRis gegmareba ugulve- bi saxlebis interieris dizaini, garkveulwilad, britaneli
belyofs barokuli baRebis regularobasa da xist forma- aristokratebis koleqciebis gansaTavseblad iyo Seqmnili.
lobas. misTvis mixveul-moxveuli bilikebi, tbebi, patara koleqciebi, siZveleebTan erTad, klasicisturi mxatvro-
CanCqerebi, iregularulad gaSenebuli buCqnari da sxva im- bis, skulpturisa da dekoratiuli xelovnebis nimuSebs Sei-
gvari efeqtebia damaxasiaTebeli, romlebic soflis buneb- cavda (ix. axlo xedi, gv. 21). klasicisturi dekoratiuli
rivi peizaJebis imitacias qmnis; sinamdvileSi ki, yovelive xelovnebis yvelaze warmatebuli mwarmoebeli joSua vej-
sagangebodaa gaTvlili da dagegmarebuli. vudi (Josiah Wedgwood, 1730-1795) iyo. 1769 wels man mSobliur
sofel berslemTan axlos keramikis qarxana gaxsna, romel-
sTourhedi qenTis Cizviqis baRis Semdeg, dizainerebis sac keramikiT ganTqmuli etruskuli kulturis analogiiT,
_ lanseloT braunisa (metsaxelad `niWieri brauni~) (Lan- etruria uwoda. warmoeba ramdenime ganyofilebisgan Sed-
celot (Capability) Brown, 1716-1783) da henri fliTkrofTis (Henry geboda, TiToeuli Tavisi gamosawvavi RumeliT da cal-
Flitcroft, 1697-1769) wyalobiT, landSafturma arqiteqturam keul specialobebSi daostatebuli muSebiT. 1770-ian wleb-
gansakuTrebuli popularoba moipova inglisSi. 1740-ian Si niWierma qimikosma vejvudma srulyofilebamde miiyvana
wlebSi bankirma henri hoarma uilTSirSi, sTourhedis ma- wvrilmarcvlovani mouWiqavi feradi keramika, romelsac
mulis (sur. 1-16) rekonstruireba berlingTonis proteJes, Tavad jasferveas (jasperware) uwodebda. misi yvelaze cnobili
fliTkrofTs daavala. sTourhedis baRebSi qenTis inglis- jasfervea cisfer fonze gamosaxuli TeTrfigurebiani niv­

XVIII saukunisa da XIX saukunis dasawyisis xelovneba evropasa da CrdiloeT amerikaSi Tavi I. 19
1-17 • joSua vejvudi. homerosis apoTeozi,
gakeTebulia vejvudis etruriis fabrikaSi, sTafordSiri, inglisi,
1790-1795; Ria lurjiT daferili jasferveas TeTri karkasi da
TeTri reliefi, simaRle 45.7 sm. reliefi ekuTvnis jon flaqsman
umcross, 1778; vejvudis muzeumis sameurveo sabWo, barlasToni,
sTafordSiri, inglisi

1-18 • uiliam heqvudi joSua vejvudisTvis.


gana me adamiani da Tqveni Zma ar var?
1787; Sav-TeTri jasfervea, 3.5X3.5 sm. vejvudis muzeumis
meurveebi, barlasToni, sTafordSiri, inglisi

1-19 • horas uolfoli da sxvebi. sTroberi hili,


Tviqenhemi, inglisi, 1749-1776

20 Tavi I. XVIII saukunisa da XIX saukunis dasawyisis xelovneba evropasa da CrdiloeT amerikaSi
|
axlo xediT jorjianuli vercxli
elisabed morli: jorj III-s punSis amosaRebi kovzi, 1802; alisa da jorj barouzi: jorj III-s
saburnuTe, 1802; elisabed quqi: jorj III-s sini, 1767; ana da piter beiTmeni: georg III-s punSis
sasmisi, 1797; hesTer beiTmeni: jorj III-s wyvili Wiqa, 1790
qalTa xelovnebis nacionaluri muzeumi, vaSingtoni, nensi valentinis koleqcia,
Sesyidulia mister da misis oliver greisebis ojaxis donaciiT.

vercxlis saxelosnoebi, romelTa damRebic am nivTebzea aRbeWdili, qalebis mier an qalebis Tanamo­nawi­
leobiT imarTeboda. britaneTis istoriis e.w. jorjianul periodSi, oTxi Tanamosaxele mefis 1714-1830 wlebis
warmatebuli mmarTvelobis dros, es saxelosnoebi mniSvnelovan rols asrulebda inglisis vercxlis warmoebaSi.

es sasmisi britaneTis
maRal sazogadoebaSi
popularuli
alkoholuri
vercxlis sini savse
sasmelis punSisTvisaa
sasmisis dasadgmelad
gankuTvnili. sasmisis
gamoiyeneba.
mooqrovili Sida
zedapiri vercxls
alkoholis mJavis
zemoqmedebisgan icavs.

es wyvili Wiqa
kolofSi burnuTi punSis dasalevadaa
inaxeboda, romelsac gankuTvnili.
maRali klasis momcro forma mas
mamakacebTan erTad mogzaurobisas
qalebic moixmardnen. mosaxerxebels xdis.
saburnuTes,
jentlmenis viwro
Sarvlis jibeSi iolad
Casadebad, odnav
gaRunuli forma aqvs.

es kovzi punSis Tasidan sasmisSi gadmosasxmelad gamoiyeneboda.


kovzis dagrexili saxeluri Tasidan siTxis amoRebas aadvilebda.

ixileT jorjianuli vercxlis Sesaxeb veb-gverdze www.myartslab.com

Tebia; magaliTad, rogoricaa larnaki homerosis apoTeozi monawile iyo. am moZraobis mxardasaWerad man moqandake
(sur. 1-17). larnakis
dabali reliefiT Sesrulebuli dekoris uiliam heqvuds (William Hackwood, 1757-1839) 1787 wels daar-
kompozicia moqandake jon flaqsman umcross ekuTvnis, ro- sebuli monebiT vaWrobis akrZalvis britanuli komitetis
melic vejvudisTvis 1775-1787 wlebSi muSaobda. reliefi emblema SeukveTa. heqvudma mcire zomis Sav-TeTri jasfer-
flaqsmanma cnobili koleqcionerisa da vejvudis erT-erTi veas medalioni Seqmna masze gamosaxuli jaWviT dabmuli,
mTavari mfarvelis, uiliam hamilTonis (1730-1803) biblio- muxlebze dacemuli afrikelis kameosmagvari figuriT da
TekaSi daculi berZnuli WurWlis Sesaxeb daweril wignSi warweriT: `gana me adamiani da Tqveni Zma ar var?~ (sur. 1-18). me-
mocemuli ilustraciis mixedviT Seqmna. flaqsmanma gaamar- dalionis aslebi vejvudma filadelfiis monobis amkrZala-
tiva originalis dizaini, raTa antikuri xanis berZnul xe- vi komitetis prezidents, benjamin franqlins da moZraobis
lovnebaze arsebuli idealizebuli warmod­genebi masobrivi sxva wevrebs gaugzavna. gamosaxuleba imdenad STambeWdavi
warmoebis moTxovnebisTvis SeeTavsebina. aRmoCnda, rom mogvianebiT amerikis SeerTebul Stateb-
ganmanaTleblobis ideebiT gatacebuli vejvudi fab- Si saarCevno uflebebisTvis mebrZol qalTa moZraobam es
rikis muSebis keTildReobaze zrunavda da maTTvis sofe- motivi sakuTari logosTvis gamoiyena, oRond, mamakacis
lic ki aaSena. igi monebiT vaWrobis winaaRmdeg da monobis figura qalis gamosaxulebiT Caanacvla da warwerac Sesa-
gauqmebisTvis arsebuli saerTaSoriso moZraobis aqtiuri bamisad Secvala: `gana me qali da Tqveni da ar var?~

XVIII saukunisa da XIX saukunis dasawyisis xelovneba evropasa da CrdiloeT amerikaSi Tavi I. 21
1-20 • horas uolfoli, jon CuTi da
riCard benTli. suraTebis galereis
Weris maraoseburi kamarebi,
sTroberi hili, 1754 wlis Semdeg

goTikis aRorZineba popularul Janrad rCeboda, magram, amave dros, izrdebo-


arqiteqturasa da dizainSi da interesi sxva Janrebisa da Temebis mimarTac, rogoricaa
klasicizmis paralelurad XVIII saukunis Sua xanebSi brita- moralisturi satira da karikatura, Zveli da Tanamedrove
neTSi goTikis aRorZineba iwyeba, xolo XIX saukunidan is sxva istoria, scenebi britanuli literaturuli nawarmoebebi-
qveynebSic iCens Tavs. am tendenciis erT-erTi pirveli mimde- dan, britanuli peizaJi da qveynis mosaxleoba. magram nebis-
vari konservatori politikosi da mwerali horas uolfoli mieri Janrisa Tu Temis SemTxvevaSi, britaneTSi Sesrulebu-
(1717-1797) iyo, romlis mier 1764 wels gamocemuli Txzuleba li bevri ferweruli da grafikuli namuSevari romantikul
otrantos sasaxle sayovelTaod aRiarebulia, rogorc pir- mgrZnobelobasa da ganmanaTleblobis Rirebulebebs asa-
veli goTikuri romani. Sua saukuneebSi aRwerilma idumal- xavda; maT Soris, interess socialuri cvlilebebisadmi,
ma da jadosnurma ambavma goTikuri stilis mimarT interesi ltolvas bunebis silamazisadmi, Tu mecnierebiTa da teqno-
imTaviTve gamoiwvia. 1749 wels uolfoli Tavis qalaqgareT logiebiT aRfrTovanebas.
mdebare saxlis, sTroberi hilis, missave romanSi aRweril go-
Tikuri tipis sasaxled gadakeTebas Seudga (sur. 1-19). satira industrializaciis Sedegad britaneTSi saSualo
ramdenime megobarTan da arqiteqtorTan erTad man klasis farTo da gavleniani fena Camoyalibda, romlisTvi-
sac SedarebiT mcire zomisa da nakleboficialuri namu-
Semdgomi 30 wlis ganmavlobaSi imuSava da Senobis fasads
Sevrebis _ peizaJebis, Janruli scenebisa Tu grafikuli
dekoratiuli elementebi _ kedlebis dakbiluli daboloe-
furclebis SeZena, sruliad xelmisawvdomi gaxda. bevri
bebi, aJuruli fanjrebi da koSkurebi _ Semata. sasaxlis
myidveli yavda ferweruli namuSevrebis SedarebiT iaf
interieric britaneTis istoriul warsulze uolfolis
nabeWd versiebsac. uiliam hogarTma (William Hogarth, 1697-
Sexedulebis Sesabamisad gadakeTda. suraTebis galereis-
1764) xelovnebis am axali bazris aTviseba warmatebiT moa-
Tvis (sur. 1-20) man sasaxlis biblioTekis uZveles wignebSi
xerxa; britaneTis beWvdiTi industriis aRorZineba XVIII
aRbeWdili Sua saukuneebis arqiteqturis graviurebi ga- saukuneSi didwilad swored mas ukavSirdeba.
moiyena. galereis Weri henri VII-s vesTmisTeris kapelis mxatvari portretisti hogarTi Tvlida, rom xelovnebas
mixedviTaa gaformebuli, magram calkeuli detalebi uol- sazogadoebis gajansaRebisTvis unda Seewyo xeli. igi sxva-
folis gemovnebiTaa Secvlili. magaliTad, gamoyenebulia dasxva politikuri da socialuri sakiTxebisadmi mimarTuli
marwyvismagvari formebi maraosebur kamarebze, rac sru- britanuli satiris kulturis wiaRSi trialebda. hogarTma
liad ucxoa Sua saukuneebis goTikuri arqiteqturisaTvis. Seasrula ilustraciebi jon geis TxzulebebisTvis, rom-
lis 1728 wels dawerili piesa maTxovris opera, yvela klass
britanuli mxatvrobis tendenciebi korumpirebulad, aristokratias ki, damatebiT, upasuxis-
XIX saukunis Sua xanebSi britaneTSi, xelovnebis nimuSTa mgeblod warmoaCenda. 1730 wlisaTvis hogarTi oTxi-eqvsi
SesyidviT dainteresebul pirTaTvis, portreti jer isev kompoziciisgan Sedgenil sakuTar moralistur vizualur

22 Tavi I. XVIII saukunisa da XIX saukunis dasawyisis xelovneba evropasa da CrdiloeT amerikaSi
1-21 • uiliam hogarTi. saqorwino kontraqti.
seriidan Marriage à la Mode, 1743-1745; tilo, zeTi, 69.9X90.8 sm. nacionaluri galerea, londoni

Txzulebebs qmnis. mogvianebiT man es namuSevrebi beWdur lebiT tkbeba, Tan saburnuTedan TuTuns iRebs. Cans, rom igi
warmoebaSi CauSva, ris Sedegadac, mogebis gazrdasTan erTad, sruliad gulgrilia mis gverdiT mjdomi sacolis mimarT.
am saxiT, isini TiTqmis yvelasTvis xelmisawvdomi gaxada. am axalgazrda kacs kiserze ukve amCnevia infeqciuri
1743-1745 wlebSi hogarTma gamosca ferweruli seria mo- daavadebis, sifilisis kvali. danaRvlianebuli patarZali
duri qorwineba (Marriage à la Mode), romelic jozef edisonis eqstravagantuladaa Cacmuli, magram mainc ubralod ga-
1712 wels speqtatorSi gamoqveynebuli esseTi iyo inspiri- moiyureba, saqorwino beWedSi ki, cremlebis mosawmendad
rebuli. esse, aristokratiuli maqinaciebiT Seqnili ojaxis gamzadebuli cxvirsaxoci gauyria. centrSi misi mama mda-
sapirispirod, siyvarulze damyarebul qorwinebas qadagebda. bio, magram mdidari vaWari, mkveTri wiTeli mosacmeliT,
namuSevrebis am seriasa da Semdgom gamocemul mis nabeWd as- genealogiis Sesaswavlad winaa gadaxrili. carieli fulis
lebSi, hogarTi, gaRaribebuli aristokratiis STamomavlebsa CanTa mis fexebTan agdia. danarCeni personaJebi iuristebi
arian, maT Sorisaa gaqnili silverTangi, romelic axalga-
da axladgamdidrebul mewarmeTa klasis warmomadgenlebs So-
zrda wyvilisTvis sabediswero kontraqtis gasaformeblad
ris angarebiani qorwinebis ambavs aRwers, Tavisi sevdiani da-
batis kalmis wvers Tlis. mkvlelobiTa da TviTmkvlelo-
sasruliT. seriis pirveli scenis, saqorwino kontraqtis (sur.
biT dasrulebuli sevdiani istoriis Semdegi xuTi scena
1-21) monawileebi saqorwino kavSiris dasakanoneblad arian
TanmimdevrobiT aRwers am damRupveli kavSiris Sedegebs.
Sekrebilebi. suraTis marjvena kideSi lordi squanderfil-
hogarTi cdilobda yovelgvari miTologiuri bundo-
di zis. mtkivani Sexveuli fexi dabal skamze udevs, marcxena vanebisgan gaTavisuflebuli, gamokveTilad britanuli
xeliT ki, did furcelze gamosaxul ramdenime ganStoebis stilis xelovnebis Seqmnas, romelic mayureblis sulier
mqone, Sua saukuneebis raindidan dawyebul sagvareulo genea- gajansaRebasa da socialur progress gamoiwvevda. aris-
logiur xeze miuTiTebs imis niSnad, rom magidaze dadebuli, tokratiis dekadansuri midrekilebebisadmi hogarTis
misTvis SeTavazebuli fulis Sekvra ar aris sakmarisi qorwi- siZulvili lord squanderfildis kedlebze dakiduli
nebis aqtis gasaformeblad. suraTis marcxena kideSi axal- suraTebis komikur detalebSi Cans. hogarTs auditoriis
gazrda gapranWuli, qarafSuta squanderfildi sacolesken garToba da gaxaliseba surda, magram, imavdroulad, misi
zurgSeqceviT zis, Tan sarkeSi iyureba da sakuTari gamosaxu- gesliani, gonebamaxvili istoriebi Tanamedrove britaneT-

XVIII saukunisa da XIX saukunis dasawyisis xelovneba evropasa da CrdiloeT amerikaSi Tavi I. 23
warmoadgenda. italiaSi renesansuli xelovnebis
Seswavlis Semdeg, 1753 wels reinoldsi londonSi
damkvidrda da didi energiiT Seudga mxatvrebisa
da xelovnebis moyvarulTa wreSi klasikuri stilis
istoriuli mxatvrobis popularizacias. 1768 wels
igi samefo akademiis pirveli daniSnuli prezidenti
gaxda (ix. akademiebi da akademiis gamofenebi, gv. 26).
1769-1790 wlebSi reinoldsis mier samefo akademiaSi
wakiTxul cnobil TxuTmet leqciaze, saxelwodebiT
TxuTmeti diskursi samefo akademiisaTvis, igi de-
talurad warmoadgenda xelovnebis miseul Teo-
riebs. reinoldsi Tvlida, rom mxatvrebi warsulis
didi, gansakuTrebiT, klasikuri tradiciebis mqone
ostatebis mier damkvidrebuli wesebis mimdevrebi
unda yofiliyvnen. igi acxadebda, rom idealuri sa-
xe-xati universalur WeSmaritebasTan unda yofili-
yo kavSirSi da rom mxatvars Tavi unda aeridebina
martooden arsebuli sinamdvilis asaxvisaTvis, rad-
gan es mxolod `mdabali realobis~ suraTs iZleoda.
istoriuli Tu miTologiuri portretis tipis
SeqmniT, romelsac Tavad did maneras (Grand Manner)
uwodebda, reinoldsma moaxerxa istoriuli mxat-
vrobis mimarT Tavisi interesi portretis damk-
veTTa moTxovnebisTvis SeeTavsebina. misi suraTi
ledi sara banberis msxverplSewirva graciebisadmi
(sur. 1-22) amis
kargi magaliTia.
tilos didi formati migvaniSnebs, rom saqme
istoriul suraTTan gvaqvs, misi detalebi ki, an-
tikur garemos gvixatavs. monumenturi klasikuri
svetebiTa da TaRiT garemoculi, romaeli qurumi
qalis saxiT gamosaxuli, antikuri samosiT mosili
ledi sara qalis silamazis ganasaxierebas warmoad-
gens da sami graciis winaSe msxverplSewirvis ro-
maul rituals aRasrulebs. amgvari portretebi
sazogadoebriv sivrceebSi, darbazebsa da aris-
tokratTa rezidenciebis kibeebis Tavze gamosafe-
nad iyo gankuTvnili. reinoldsis e.w. didi maneris
portretebi farTod iyo aRiarebuli da misi lon-
donis saxelosno mudmivad savse iyo modelebiT, me-
1-22 • joSua reinoldsi. ledi sara banberis msxverplSewirva graciebisadmi, cenatebiTa da asistentebiT. magram reinoldsi uam-
1765; tilo, zeTi. 242X153 sm. Cikagos xelovnebis instituti, mister da misis
rav eqsperiments atarebda saRebavebze, ris gamoc,
u.u. qimbelebis koleqcia, 1922.4468
samwuxarod, bevri misi namuSevari Zlier dazianda.
ledi sara banberi Tavisi drois erT-erTi ulamazesi qali iyo. am portretis
reinoldsisgan gansxvavebul portretul stils
daxatvamde ramdenime wliT adre man jorj III-s daqorwinebaze uari uTxra.
vxvdebiT Tomas geinsboros (Thomas Gainsborough, 1727-
waikiTxeT joSua reinoldsis Sesaxeb 1788) xelovnebaSi. gein­sboros saxelosno mdidar da
veb-gverdze www.myartslab.com feSenebelur sakurorto qalaq baTSi hqon­da. damk-
veTebis gemovnebis sapasuxod, geinsboro araforma-
Si arsebul klasobriv da qonebriv winaaRmdegobebs avlen- lur, Tavisufal pozebSi warmodgenil figurebsa da buneb-
da. hogarTis namuSevrebi imdenad popularuli gaxda, rom riv landSaftebs xatavda; igi 1620-iani wlebis inglisisTvis
1745 wlidan man Tavi daaneba portretul Janrs, romelic kargad cnobili van deikis namuSevrebis msgavs suraTebs qm-
pativmoyvareobis gamovlenis samarcxvino formad miaCnda. nida. geinsboros adreuli dausrulebeli tilo roberT en-
driusi da frensis qarTeri (sur. 1-23), romelic maTi qorwinebis
portretuli Janri ser joSua reinoldsi (Sir Joshua Rey- Semdeg malevea Sesrulebuli, mdidar miwaTmflobelsa da
nolds, 1723-1792), romelic hogarTis momdevno Taobas ekuTvno- mis meuRles sakuTar mamulSi, mdinare sadberisa da safol-
da, sa­ u­
kunis dasasrulis britaneTis xelovnebis meinstrims qis mTebis fonze warmogvidgens. axalgazrda frensis qarTe-

24 Tavi I. XVIII saukunisa da XIX saukunis dasawyisis xelovneba evropasa da CrdiloeT amerikaSi
1-23 • Tomas geinsboro. roberT endriusi da frensis qarTeri (mister da misis endriusebi),
1748-1750; tilo, zeTi. 69.7X119.3 sm. nacionaluri galerea, londoni

geinboros am wyvilis portretis Seqmna, 20 wlis roberT endriusisa da 16 wlis frensis qarTeris qorwinebisTanave, 1748 wlis
noemberSi daukveTes. aRsaniSnavia, rom frensis qarTeris kabis kalTa daumTavrebelia; SesaZloa, im mizniT, rom momavalSi
mxatvars aq wyvilis pirmSo unda Caexata.

1-24 • jozef raiTi derbidan.


eqsperimenti Citze haeris
gamwovSi.
1768. tilo, zeTi. 182X243 sm.
nacionaluri galerea, londoni

XVIII saukunisa da XIX saukunis dasawyisis xelovneba evropasa da CrdiloeT amerikaSi Tavi I. 25
xelovneba da misi konteqsti | akademiebi da akademiis gamofenebi
XVII saukunis ganmavlobaSi safrangeTis mTavroba literaturis, buli raodenobis~ gamo da sabolood akademiis wevr qalTa saerTo
mxatvrobisa da qandakebis, musikisa da cekvis, arqiteqturis ricxvi oTxamde Semcirda.
swavlebisaTvis da am dargebis mxardasaWerad, studentebisTvis franguli akademiis skolaSi swavla da akademiis jildos
ramdenime akademias aarsebs. 1664 wels mxatvrobisa da qandakebis misaReb konkursSi monawileoba axalgazrda qalebs ekrZalebodaT,
samefo akademia parizSi drodadro akademiis wevrebis axali namu- miuxedavad imisa, rom es orive faqtori profesiuli warmatebis
Sevrebis gamofenebs marTavs. gamofenebi, maTi Cvenebis adgilis _ misaRwevad aucilebel moTxovnas warmoadgenda. maTi mdgomareoba
luvris sasaxlis salon kares (Salon Carré _ kvadratuli saloni) kidev ufro rTuli iyo londonis samefo akademiaSi. Sveicarieli
_ mixedviT, salonis saxeliT xdeba cnobili. 1737 wlidan salonis mxatvrebis _ meri mozerisa da anjelika kaufmanis garda, romlebic
gamofenebi ukve yovelwliurad ewyoba da aq specialuri Jiuris 1768 wels akademiis damfuZnebel wevrTa Soris iTvlebodnen, 1922
mier SerCeuli namuSevrebi ifineba. wlamde akademikosad arc erTi qali aRar aurCeviaT. 1922 wlis Semd-
istoriuli suraTi (istoriuli, miTologiuri an bibliuri gom ki, isini mxolod asocirebul wevrebad iTvlebodnen.
narativis mixedviT Sesrulebuli mxatvroba, romelic, Cveulebriv,
maRalzneobriv da inteleqtualur ideebs gadmoscemda) akademiis
mier dawesebul Janrebis ierarqiaSi pirvel adgils ikavebda. mas
Semdgom moyveboda istoriuli portreti, sxva tipis portretebi,
peizaJi, Janruli suraTi da naturmorti. saloni erTaderT avtori-
tetul sajaro gamofenad iTvleboda parizSi. amdenad, is did zega-
vlenas axdenda oficialuri stilis damkvidrebasa da sazogadoebis
gemovnebis Camoyalibebaze; xelovnebis produqciaze kontrolic,
aseve, misi saSualebiT xorcieldeboda. `pri de romis~ (Prix de Rome _
romis prizis) maRalkonkurentul SejibrSi gamarjvebulebs romSi
samidan xuT wlamde swavlis saSualeba eZleodaT. aseTive prizi 1720
wels arqiteqturis safrangeTis samefo akademiamac daawesa. fran-
guli akademiis modeli dasavleTis bevrma mniSvnelovanma qalaqma
nimuSad aiRo; akademiebi daarsda berlinSi 1696 wels, drezdenSi _
1705 wels, londonSi _ 1768 wels (sur. 1-25), bostonSi _ 1780 wels,
mexiko siTiSi _ 1785 wels da niu iorkSi _ 1802 wels.
1-25 • iohan zofani. samefo akademiis akademikosebi,
marTalia, XVIII saukunemde evropis akademiebis wevrad mxolod
1771-1772; tilo, zeTi. 120.6X151.2 sm. samefo koleqcia,
ramdenime qali iTvleboda, magram es raodenoba mxolod nawilob-
uinZoris sasaxle, inglisi
riv Tu Seesabameboda maT aRiarebul miRwevaTa xarisxs.
safrangeTSi samefo akademiis gaxsnasTan dakavSirebiT war- zofanis mier Seqmnili londonis samefo akademiis wevrebis jgufu­ri
moTqmul sityvaSi lui XIV-m ganacxada, rom akademia damsaxurebis portreti 1770-ian wlebSi mxatvrebis swavlebis process asaxavs.
suraTi warmogvidgens naturidan xatvis klass da cocxal diskusiaSi
mixedviT, sqesis miuxedavad, daajildoebda yvela mxatvars, magram
CarTul mxatvrebs, romelTagan yvela mamakacia. studia savsea
am gadawyvetilebas praqtikuli Sedegi ar moyolia. 1648-1706 wleb-
kla­sikuri qandakebebiTa da TabaSiris aslebiT. arsebuli wesis mi­
Si akademikosis tituli mxolod Svid qals mieniWa, Semdeg ki, same- xedviT, naturidan xatvis klasSi qalebis daswreba akrZaluli iyo.
fo akademiis kari maTTvis, faqtobrivad, daixura. da miuxedavad amitom, zofanim samefo akademiis qali akademikosebis meri mozerisa
imisa, rom 1770 wlamde akademiaSi damatebiT sul oTxi qali iqna da anjelika kaufmanis gamosaxulebebi suraTis zeda marjvena
miRebuli, mamakacebi SeSfoTebas gamoTqvamdnen maTi `gadaWarbe- kuTxeSi kedelze Camokidebuli portretebis saxiT CarTo.

ri dekoratiul skamze gamarTuli zis, atlasis daxvewili mecnierebis ambebi mxatvari jozef raiTi der­b­idan (Joseph
mbrwyinavi kaba skamze farTodaa gaSlili (xoxbis gamosaxu- Wright of Derby, 1734-1797) inglisis midlendsSi warmoadgens Ta-
leba kabis kalTaze daumTavrebelia). misi meuRle ki, mxris vis su­raTs eqsperimenti haeris gamwovSi moTavsebul Citze
qveS daudevrad amodebuli sanadiro TofiTa da fexebTan (sur. 1-24). am suraTiT mxatvari ganmanaTleblobis peri­ odSi
gamosaxuli ZaRliT, skams Tavisuflad dayrdnobili, moSve- samecniero siaxleebis mimarT sazogadoebaSi arsebul cxo-
buli dgas. ladnSafts sakuTar miwa-wyalze wyvilis mzrun- vel interess warmoaCens. raiTi Tavis studias indus­triuli
velobis kvali emCneva. wina planze gamosaxuli Znebis rigebi revoluciis pirveli talRis dros aarsebs. mis mfarvelebsa
da namja robert endriusis mier mis mamulSi warmatebulad da damkveTebs Soris bevri iyo TviTnabadi mdidari mewarme.
ganviTarebul soflis meurneobaze mianiSnebs; ukana Soreul raiTi e.w. `mTvaris sazogadoebas~ _ mrewvelebis, vaWrebisa da
planze gamosaxul mindorze ki, cxvrebi da cxenebi bala- progresuli aristokratiis im nawilisgan Semdgar dajgufe-
xoben. suraTis mniSvnelobas wyvilis Tavisufali pozebiT bas ekuTvnoda, romelic TveSi erTxel birminghemSi, an mis ma-
gadmocema, maTi mamulis xedebisa da sakuTari miwa-wyliT xloblad, mecnierebisa da teqnologiebis Sesaxeb samsjelod
amayi meuRleebis asaxva ganapirobebs, iseve, rogorc mxat- ikribeboda. mecnierebis popularizaciisTvis sazogadoebis
vris mier gamovlenili damokidebuleba bunebis _ silamazisa mcdelobaTa mxardasaWerad raiTi samecniero eqsperimente-
da simdidris guluxvi pirvelwyaros _ mimarT. bis Temaze nauSevrebis „gasarTob~ serias qmnis.

26 Tavi I. XVIII saukunisa da XIX saukunis dasawyisis xelovneba evropasa da CrdiloeT amerikaSi
1-26 • anjelika kaufmani. kornelia, romelic Tavis ganZze, Svilebze miuTiTebs,
1785; tilo, zeTi, 101.6X127 sm. virjiniis xelovnebis muzeumi, riCmondi, virjinia.
adolf d. da uilqins s. uiliamsebis fondi

XIX saukunis meore naxevari swrafi teqnologiuri cvli­ WurWelSi Cabrunebis SeyovnebiT, igi amaRelvebeli molodi-
lebebis periods warmoadgenda (ix. liToni _ samSeneblo ma- nis mZafr ganwyobilebas qmnis. marcxena mxares warmodgenili
sala, gv. 28) da haeris gamwovi mowyobiloba im drois mra- sami mamakaci didi interesiT mSvidad adevnebs Tvals eqspe-
val axal samecniero inovaciaTagan erT-erTi iyo. marTalia, riments, qalebi ki ufro emociurad reagireben. marjvniv,
mowyobiloba, umTavresad, airis Tvisebebis Sesaswavlad zemoT, fanjarasTan, romlis miRma manaTobeli savse mTva-
gamoiyeneboda, magram mas samecniero wesebis sajaro de- re moCans (rogorc `mTvaris sazogadoebis~ aluzia), Citis
monstrirebisTvisac xSirad xmarobdnen. suraTze warmodge- gamococxlebisTanve galiis dasaSvebad momzadebuli biWi
nil eqsperimentSi mecnieris Tavs zemoT gamosaxuli minis dgas. mecniereba, rogorc suraTi gvauwyebs, cnobismoyva-
didi WurWlidan airi iqamde gaiwoveba, sanam masSi moTavse- reobis dakmayofilebisa da mRelvare gancdebis gamowvevis,
buli Citi Jangbadis naklebobisgan kolafsur mdgomareobaSi sikvdil-sicocxlis raobaSi garkvevis potencials flobs.
ar aRmoCndeba. Semdeg ki, sanam frinveli jer kidev cocxa-
lia, WurWlis zemoT damagrebuli martivi mowyobiloba ha- istoriuli mxatvroba jer kidev klasicizmamde isto­
ers ukan abrunebs. raiTi suraTze swored im kulminaciur riuli suraTi xelovnebis umaRles Janrad iyo miCneuli.
moments aRbeWdavs, rodesac haeriT WurWlis xelaxali Se- italiaSi ganswavluli adreuli klasicizmis erT-erTi
vseba unda daiwyos. magidaze dadgmuli erTaderTi sanT- udidesi warmomadgeneli, Sveicarieli mxatvari anjelika
lis dramatuli ganaTebis fonze, mecnieri xelebgawvdili kaufmani (Angelica Kauffmann, 1741-1807) londonSi 1766 wels
dgas, rogorc magi triukis Sesrulebis win. haeris nakadis Cadis, sadac klasi­ cis­ti mxatvrebica da xelovnebis mo-

XVIII saukunisa da XIX saukunis dasawyisis xelovneba evropasa da CrdiloeT amerikaSi Tavi I. 27
|
arqiteqturis elementebi liToni, rogorc samSeneblo masala

1779 wels abraham darbi III-m inglisSi, SrofSirSi, fabrikebiTa da saSualebas warmoadgenda. am nagebobis mniSvnelobas isic gan-
muSaTa dasaxlebebiT savse tipur inglisur industriul qalaq sazRvravda, rom, aq, xidebis mSeneblobaSi, aseTi didi masStabiT
qoulbruqdeilSi, mdinare severnze xidi aago (sur. 1-27). pirvelad iqna gamoyenebuli liTonis konstruqcia. adrindeli
severnis xidi, romelic mdinaris or napirs akavSirebda erTma- xidebisTvis damaxasiaTebeli xeliT gaTlili qvebiT amoyvanili
neTTan, industriuli saqonlis transportirebisTvis saukeTeso TaRebi, severnis xidis SemTxvevaSi, mTlianad Caanacvla Tujis
konstruqciam, romlis xuTi Sewyvilebuli
cilindruli liTonis TaRi 30-metrian myar da
ekonomiur Riobs qmnida.
amgvar funqciur arqiteqturaSi gamoyenebu-
li teqnologiebi, masalis Tvisebebi da sainJin-
ro xerxebi mniSvnelovanwilad ganapirobebs
nagebobis formas da, xSirad, moulodnel, arawi-
naswargansazRvrul esTetikas qmnis. aq liToniT
imgvari msubuqi, ConCxiseburi konstruqciis
Seqmna gaxda SesaZlebeli, rogorsac mSeneblebi
XII saukunidan eswrafvodnen. Tuji maleve iqna
aTvisebuli da gamoyenebuli iseTi sainJinro
`saocrebebis~ asagebad, rogoric XIX saukunis
rkinigzis sadgurebia; aman ki, sabolood imgvar
`saswaulamde~ migviyvana, rogorsac cnobili
eifelis koSki wamoadgens (sur. 2-1).

1-27 • abraham darbi III.


xidi mdinare severnze,
qoulbruqdeili, inglisi, 1779

ixileT Tujis konstruqciis simulacia veb-gverdze www.myartslab.com

yvarulebic mas didi enTuziazmiT egebebian. joSua rei- larobiT sargeblobda xelovnebis im moyvarulTa Soris,
noldsTan daaxloebulma wrem ki igi maSinaTve Tavis ri- romlebic XVIII saukunis bolos sazogadoebrivi da zneob-
gebSi miiRo. 1768 wels anjeli­ ka kaufmani erT-erTi iyo rivi faseulobebis warmomCen klasikur Temebsa da metafo-
samefo akademiis damfuZnebel or qal wevrTagan (ix. akade- rul saxeebs aniWebdnen upiratesobas. kornelias dedobriv
miebi da akademiis gamofenebi, gv. 26). Tavdadebas kidev met mniSvnelobas sZens is, rom misi vaJe-
ukve 15 wlis asakSi kaufmani portrtebis SekveTebs bi _ tiberiusi da gaius graqhusi, momavalSi, politikuri
iRebs; romSi yofnisas xatavs vilkenmanis portrets da reformatorebi gaxdebian. kaufmani klasikuri simkacriT
erT-erT yvelaze populalur klasicistad iTvleba. rom- agebs kompozicias, magram mxatvrul saxes Tbili, mqrqali
Sive mas wm. lukas akademiis wevrad irCeven. XVIII sauku- ganaTebiTa da figuraTa mSvidi graciozulobiT arbilebs.
nis mxatvar qalTa umetesoba mxatvrobis ufro `dabal~ klasicisturi istoriuli mxatvrobis mimarT interesi
_ portretis, an peizaJis JanrSi muSaobda, magram kauf- kaufmans romSi, amerikel benjamin vesTTan (Benjamin West,
mani Tamamad Seudga istoriuli suraTis mxatvris damo- 1738-1820) damegobrebisas uCndeba.
ukidebel karieras. londonSi, sadac igi 1766-1781 wleb- amerikaSi yofnisas vesTi filadelfiaSi swavlobda. 1759
Si cxovrobda, mraval istoriul suraTs qmnis, romelTa wels ki igi romSi Cadis, sadac vinkelmans ecnoba da mengsis
umetesoba antikur Temebzea Sesrulebuli. italiaSi dab- mowafe xdeba. 1763 wlidan vesTi londonSi mkvidrdeba da
runebis Semdeg, ingliseli damkveTis davalebiT, kaufman- klasicisturi istoriuli suraTis JanrSi iwyebs muSaobas.
ma daxata suraTi kornelia, romelic Tavis ganZze, Svilebze 1768 wels ki, kaufmanTan da reinoldsTan erTad, igi samefo
miuTiTebs (sur. 1-26). suraTze asaxuli istoria Zv.w. II sau- akademiis damfuZnebel wevrTa Sorisaa.
kunes, respublikuri romis periods ganekuTvneba. stuma- ori wlis Semdeg vesTi qmnis namuSevars general vulfis
ri qali kornelias Tavis samkauls aCvenebs da sanacvlod sikvdili (sur. 1-28), romelmac reinoldsi da akademiis sxva we-
maspinZels igives sTxovs. kornelia ki miuTiTebs ra Tavis vrebi SokSi Caagdo. tilo sruliad ugulvebelyofda klasi-
qaliSvilsa da or vaJze, pasuxobs: `Cemi yvelaze Zvirfasi cisturi da akademisturi istoriuli suraTis tradiciebs.
samkaulebi eseni arian.~ kornelia `keTili dedis~ magaliTs vesTi Tvlida, rom istoriuli suraTi mxolod klasikur kos-
warmoadgens. es is Temaa, romelic gansakuTrebuli popu- tumebSi gamowyobili figurebis asaxviT ar ganisazRvreboda.

28 Tavi I. XVIII saukunisa da XIX saukunis dasawyisis xelovneba evropasa da CrdiloeT amerikaSi
1-28 • benjamin vesTi, general vulfis sikvdili,
1770; tilo, zeTi, 1.51X2.14 m. kanadis nacionaluri galerea, otava, gadmotanilia kanadis omis
memorialidan, 1921. vesTmisTeris II hercogis saCuqari, iTon holi, CeSiri, 1918

cnobili msaxiobi devid geriqi imdenad STagonebula am namuSevriT, rom samefo akademiaSi gamofenili
am tilos win eqspromtad vulfis sikvdilis scena gauTamaSebia.

misi azriT, am Janrs SeeZlo aesaxa Tanamedrove siuJeti, Tuki, erTgulebasa da samarTlian mizans, namuSevarSi vesTi im `did
sakuTriv didi Tema da amaRlebuli idea suraTSi SenarCune- maneras~ mimarTavs, romelsac reinoldsi Tavis leqciebSi
buli iqneboda. amgvarad, vesTis namuSevari da Janri, romel- (diskursebSi) gvTavazobs. CrdiloeT amerikis garemos rea-
sac man saTave daudo, `Tanamedrove istoriis~ mxatvrobis sa- lurad aRsabeWdad ki, mxatvarma kompoziciis marcxena mxares
xeliT gaxda cnobili. marTalia, jorj III da joSua reinoldsi adgilobrivi amerikeli mebrZolis figura CarTo, romelic
Tavdapirvelad Sokirebulebi iyvnen namuSevriT, magram axali momakvdavs Sehyurebs. es kidev erTi fiqciaa namuSevarSi:
Janri Zalian mimzidveli aRmoCnda britaneli koleqcionere- adgilobrivi mosaxleoba am omSi frangebis mxares ibrZoda,
bisTvis da mTeli sazogadoebisTvisac; xolo, mogvianebiT, magram indieli mebrZolis scenaSi CarTva imis niSania, rom
suraTis oTxi aslidan erT-erTi jorj III-mac daafinansa. ambavi swored Crdi­loeT amerikaSi xdeba. dramatuli ganaTe-
vesTis suraTi qvebeqze gavlenis mosapoveblad brita- ba aZlierebs scenis emociurobas. dramatuloba kidev ufro
neT-safrangeTis Svidwlian omSi (1756-1763) 1759 wels daRu- Zlierdeba vulfis TanmxlebTa pozebiT, romlebic ise arian
pul britanel generals jeims vulfs ganadidebs. RrublebiT ganlagebulni, rom scena qristes datirebis kompozicias mo-
dafaruli cis fonze mocemulia scena: wiTel uniformaSi gvagonebs. analogias Tu ganvavrcobT, vulfis Tavs zemoT
Cacmuli waqceuli momakvdavi generali TanamebrZolTa mkla- gamosaxulma amerikis droSam scenaSi jvris gamosaxuleba
vebzea misvenebuli. sinamdvileSi vulfi ori Tu sami Tan- Caanacvla, vulfi ki iseve Seewira eris keTildReobas, ro-
mxlebis TandaswrebiT xis Ziras daiRupa, magram istoriuli gorc qriste _ kacobriobas. brwyinvale ferweris, mZafri
suraTi gacilebiT amaRlebul, gmirul scenas moiTxovda. su- emociurobisa da zneobrivi poziciis gamo suraTma britanul
raTi namdvilad realisturad gamoiyureba, Tumca, is sinam- sazogadoebaSi udidesi popularoba moipova. namuSevris mixe-
dviles dokumenturad rodi asaxavs da aseTad Cafiqrebuli dviT Sesrulebuli grafikuli amonabeWdi dRemde yvelaze
arc yofila. ganadidebs ra generlis gmirobas, jariskacebis farTod gavrcelebul gamosaxulebad iTvleba britaneTSi.

XVIII saukunisa da XIX saukunis dasawyisis xelovneba evropasa da CrdiloeT amerikaSi Tavi I. 29
1-29 • iohan henrix fuseli. Ramis koSmari, 1781; tilo, zeTi, 101X127 sm. detroitis xelovnebis muzeumi.
Sesyidulia mister da misis berT l. smoqlerebis da mister da misis lourensebis mier, a. flaiSmanebis fondTan erTad

fuseli ar sargeblobda popularobiT inglisel kritikosebSi. erT-erT mwerals isic uTqvams, rom 1780 wels londonis
samefo akademiaSi misi gamofenis Sesaxeb Canaweric ki unda ganadgurebuliyo. horas uolfolma ki 1785 wels mis naxats
„Sokismomgvreli da giJurze giJuri“ uwoda. mas Semdegac ki, rac fuselis niWi oficialurad aRiares, mas „SeSlil
Sveicariels“ da „eSmakis mxatvars“ uwodebdnen; magram sazogadoebam misi namuSevari daafasa da Ramis koSmari, romelic
samefo akademiaSi 1782 wels gamoifina, mxatvarma sul mcire samjer gaimeora. xolo graviorebma am namuSevris anabeWdebi
daamzades da gaavrceles. erT-erTi aseTi anabeWdi mogvianebiT avstrieli fsiqoanalitikosis zigmund froidis (romelic
sizmrebs adamianis daTrgunuli survilebis gamovlenad miiCnevda) kabinetSi ekida.

romantizmis mxatvroba vesTis ferweris emociurma viTarebisken ubiZga. misi namuSevrebi, umeteswilad, swored
dramam britaneTSi romantizms daudo saTave. romantizmis romaul, mogvianebiT ki, miqelanjelos xelovnebis emociu-
erT-erTi pirveli mimdevari iohan henrih fuseli (John Henry robas ukavSirdeba da ara antikuri saberZneTis xelovnebas,
Fuseli, 1741-1825) iyo. mSobliuri Sveicariidan londonSi igi romliTac vinkelmani iyo aRfrTovanebuli.
1764 wels Cavida. TeologiaSi, filosofiasa da vinkelmanis londonSi dabrunebis Semdeg fuselim istoriuli suraTis
(romlis naSromebsac igi inglisurad Targmnida) klasikur ostatis saxeli daimkvidra, Tumca, mis SemoqmedebaSi ufro
esTetikaSi ganswavluli fuseli londonis inteleqtualur- metad homerosis, dantes, Seqspiris da milTonis nawarmoebe-
ma elitam Tavis wreSi maleve miiRo. joSua reinoldsis rCe- bidan aRebuli dramatuli siuJetebi Warbobs. adamianis gone-
viT fuselim 1770 wels datova inglisi da samxatvro ga- bis idumal, bnel siRmeebSi wvdomisaken miswrafebam igi zebu-
naTlebis misaRebad romSi wavida, sadac momdevno rva weli nebrivi da iracionaluri Temebis asaxvamde miiyvana. suraTSi
dahyo. romauli skulpturisa da miqelanjelos mxatvrobis Ramis koSmari (sur. 1-29) igi divanze gadawolil qals asaxavs,
simZafrem da eqspresiulma formebma mas ara klasicizmis- romelsac sazareli inkubusi (igive mara, boroti suli) azis.
ken, aramed, sakuTari, mZlavrad gamomsaxveli stilis gan- legendis Tanaxmad, inkubusi gatacebul qalebTan sqesobrivi

30 Tavi I. XVIII saukunisa da XIX saukunis dasawyisis xelovneba evropasa da CrdiloeT amerikaSi
1-30 • uiliam bleiki. niutoni, 1795;
daaxl. 1805; feradi amonabeWdi, dasrulebuli melniTa da akvareliT, 46X60 sm. TeiTi, londoni

kavSiriT sazrdoobda. erotikul sizmarSi qali xedavs, rom `winaswarmetyvelur wignebs~ Tematurad ukavSirdeba 12
inkubusi mis dauflebas apirebs. ukana planze fardis ukan didi feradi graviurisgan Semdgari damoukidebeli seria,
veluri, anTebulTvalebiani cxenis Tavi moCans. namuSevari romelic man, ZiriTadad, 1795 wels Seqmna. erT-erTi maTgani
idumal, aracnobier SiSsa da TavaSvebul seqsualurobas gad- XVIII saukunis racionalizmis simbolod qceul niutons warmo-
moscems. suraTi 1782 wels samefo akademiaSi gamoifina da, gvidgens (sur. 1-30). maTematikuri gamoTvlebiTa da naxazebiT
fuselis kolegebisgan gansxvavebiT, didi STabeWdileba moa- samyaros aRweris ideiT Sepyrobili SiSveli niutoni, romel-
xdina sazogadoebaze. mxatvarma am suraTis sul cota oTxi sac xelSi fargali uWiravs, gamoqvabulSi zis. am suraTze igi
varsia Seasrula, romelTa aslebi farTod iyo gavrcelebuli. ufro metad Sua saukuneebis adamianis warmodgenaSi arsebuli
fuselis megobari uiliam bleiki (William Blake, 1757-1827)
RmerTis saxes waagavs, vidre Tanamedrove mecniers.
uaRresad originaluri poeti, mxatvari da graviori, aseve
jon singlTon qofli, romlis mier Seqmnili maflinebis
STagonebuli iyo miqelanjelos dramatuli xelovnebiT. mas
portreti zemoT aris aRwerili (sur. 1-1), revoluciuri omis
Semdeg, rac bleiki graviuris teqnikas daeufla, igi cota
Semdeg bostonidan londonSi gadavida da samSobloSi aRar
xniT Cairicxa samefo akademiaSi, sadac maleve uaryo rei-
dabrunebula. londonSi igi amerikeli Tanamemamulis, ben-
noldsis swavleba. mas miaCnda, rom wesebi ufro xels uSlida,
jamin vesTis msgavsad, Camoyalibda rogorc portretisti
vidre exmareboda Semoqmedebas. mTeli cxovrebis ganmavlo-
da Tanamedrove istoriuli suraTis mxatvari. qoflis yve-
baSi SeuzRudav, Tavisufal warmosaxvaSi Cawvdomis momxres,
laze warmatebuli namuSevari iyo uoTsoni da zvigeni (sur.
fantazia da warmosaxva sulis umaRles samyaroSi SeRwevis
1-31), romelic mas 1778 wels mdidarma londonelma vaWarma
gzad, xolo goneba damdablebuli materialuri samyaroTi
SezRudulad miaCnda. bleiki bibliaze, berZnul miTologia- da politikosma bruq uoTsonma SeukveTa. qoflis namuSeva-
sa da britanul legendebze dayrdnobiT sikeTisa da boro- ri 1749 wels momxdar dramatul SemTxvevas asaxavs. 14 wlis
tebis arsis kvleviT, qristianuli rwmenis pirovnul-indi- uoTsons havanis yureSi curvisas Tavs zvigeni daesxa da
vidualizebuli (idiosinkretikuli) formis SemuSavebiT iyo sanam mas misi megobrebi gadaarCendnen, marjvena fexi da-
dainteresebuli. 1790-ian wlebSi gamocemul mis `winaswarme- karga. suraTis piramidul kompozicias navSi myofi maSvel-
tyvelur wignebSi”, sulieri krizisisa da monaniebis Temebis Ta figurebi, Tavad sabralo uoTsoni da mis sapirspirod,
gamosakvlevad, mxatvroba da poeziaa gaerTianebuli. portis fonze sakmaod ararealurad warmodgenili zvigeni

XVIII saukunisa da XIX saukunis dasawyisis xelovneba evropasa da CrdiloeT amerikaSi Tavi I. 31
1-31 • jon singlTon qofli. uoTsoni da zvigeni,
1778; zeTi, tilo, 1.82X2.29 m. xelovnebis erovnuli galerea, vaSingtoni, ferdinand lamoT belinis fondi

qmnian. zogierTi figura marTlac klasikuri wesebis mixe- uzrunvelyofdnen, amerikis mowodeba britaneTis samefos
dviTaa agebuli, magram Tavad kompozicias klasikurs nam- qveSevrdomobidan gaTavisuflebis Taobaze TvalTmaqcoba
dvilad ver vuwodebT. wina planze mZvinvare zvigeni umweo iqneboda. marTlac, revoluciuri omis dros britanelebma
SiSvel uoTsons esxmis Tavs, samaSvelo navis kiCoze kacs Tavisufleba SesTavazes yvela im gaqceul amerikel monas,
zvigenis gasagmirad barji (Harpun) aRumarTavs. kompozi- romelic britaneTis armiasa da flots SeuerTdeboda.
ciis marcxena mxares gamosaxuli uoTsonis ori megobari eWvgareSea, rom qoflis suraTis Tema uoTsonis mier
cdilobs, miwvdes dazaralebuls, danarCenebi ki, aRelve- iyo nakarnaxevi da, amdenad, SesaZloa, amerikeli monebis
bulebi uyureben scenas. naxatis zeda nawilSi gamosaxul mimarT uoTsonis simpaTiaze mianiSnebda; an, rogorc ves-
afrikels uoTsonis mklavze Semoxveuli, navTan damakavSi- Tis namuSevarSi vulfis sikvdili (sur. 1-28) mkvidri amerike-
rebeli Toki uWiravs. zogierTi mkvlevari afrikels msa- lebis CarTva, es figurac, SesaZloa, mxolod momxdari faq-
xurad miiCnevs, romelic xelsayrel dros elodeba, rom tis adgilze, am SemTxvevaSi _ havanaze mianiSnebdes. qofli
TeTrkanian patrons Toki miawodos, magram kompoziciaSi erT-erTi pirveli mxatvari iyo dedaqalaqSi, romelmac
mis CarTvas politikuri mizezebiTac xsnian. uoTsonze ha- Tanamedrove istoriis Temaze Seqmnili suraTebi londo-
vanis yureSi zvigenis Tavdasxma im dros moxda, rodesac nis sazogadoebriv adgilebSi gamofina; Sesvlaze gadasaxa-
igi afrikidan vesT-indoeTSi monebis gadamyvan transatla- dis dawesebiT mxatvari Semosavalsac iRebda da Tavis na-
tikur gemze muSaobda. swored maSin, rodesac uoTsoni am muSevrebs reklamasac uwevda. iseTi sanaxaobrivi xerxebis
suraTs ukveTavda, britaneTis parlamentSi amerikelebis efeqturi gamoyenebiT, rogoricaa fantasmagoria (Cveneba
damoukideblobis deklaraciasa da monebiT vaWrobis sa- magiuri farniT, kvamliT, sarkeebiT, ganaTebiT da moCve-
kiTxebis Taobaze cxare debatebi mimdinareobda. zogierTi nebebiT), panoramebi, diorama da eidofusikoni (miniaturu-
Tori, maT Soris uoTsonic, ewinaaRmdegebodnen amerikis li Teatri specialuri efeqtebiT) XIX saukunis dasawyisis
damoukideblobis ideas da isini Tvlidnen, rom sanam Tavad londonSi qofli sensaciur eqtraordinalur saxe-xatebs
amerikeli kolonistebi afrikeli monebis Tavisuflebas ar qmnida da fenda kidec.

32 Tavi I. XVIII saukunisa da XIX saukunis dasawyisis xelovneba evropasa da CrdiloeT amerikaSi
1-32 • Jak Jermen suflo.
panTeoni (wm. Jenevievas eklesia),
parizi, 1755-1792

am Senobas saintereso istoria aqvs. sanam mSe­-


nebloba dasruldeboda, parizis makont­ro­­-
lebelma revoluciurma xelisuflebam sa­xel­
mwifo fondis Sesavsebad eklesiis sakuTrebis
konfiskacia moaxdina. Tumca, gayidvis
nacvlad 1791 wels gadawyda, rom wm. Jenevievas
eklesia didebis taZrad gadaqceuliyo da
iq TavisuflebisTvis daRupuli gmirebi
daekrZalaT. napoleon I-is mmarTvelobis dros
(1799-1814) Senoba kvlav kaTolikuri eklesiad
akurTxes. aseTad rCeboda is mefe lui
filipes (1830-1848) da napoleon III-s (1852-1870)
mmarTvelobis drosac. mas Semdeg ki taZari
arcerT konfesias aRar ekuTvnoda. 1851
wels Senoba gamoiyeneboda, rogorc fizikis
laboratoria. aq, taZris maRali gumbaTis
qveS dakida frangma fizikosma Jan bernar
fukom Tavisi cnobili qanqara da mis rxevebze
dakvirvebiT daamtkica sakuTari Teoria,
rom dedamiwa Tavisi RerZis garSemo saaTis
isris sawinaaRmdego mimarTulebiT brunavda.
1995 wels, aqve, safrangeTis gamoCenili
adamianebis panTeonSi, gadaitanes mari kiuris
(romelsac 1911 wels nobelis premia mieniWa
qimiis dargSi) ferfli. mari kiuri panTeonSi
dakrZaluli pirveli qali iyo.

1-33 • panTeoni. Wrili

moiZieT panTeonis
arqiteqturuli panorama
veb-gverdze www.myartslab.com

XVIII saukunisa da XIX saukunis dasawyisis xelovneba evropasa da CrdiloeT amerikaSi Tavi I. 33
XVIII saukunis miwurulis mkafio geometrizmi (sur. 1-33) taZars berlingTonis neo-pa-
ladianuri stilis Cizviq hausTan (ix. 1-15) aaxloebs.
xelovneba safrangeTSi panTeoni, aseve, qristianul tradiciasTan avlens ka-
vSirs. Tumca, panTeoni ar aris nawilTa martivi krebu-
XVIII saukunis bolos safrangeTSi rokoko ganmanaTleblo-
li. misi racionaluri, Tanmimdevruli gegma marTkuTxa,
bis ideebma da momavali revoluciis moaxloebam gadafara.
kvadratuli da wriuli formebisgan Sedgeba, xolo misi
franguli xelovneba ufro metad gadaixara klasicizmisken;
kedlebis sada sibrtyeebi simkacres avlens.
frangi arqiteqtorebi ufro metad mimarTavdnen romauli
xuroTmoZRvrebis proporciebsa da sicxades, xolo mxat-
ferwera da qandakeba
vrebi da moqandakeebi didaqtikur klasicizms da, sazoga-
sanam XVIII saukunis bolo aTwleulebSi frangi mxatvrebi
dod, klasikur stils aniWebdnen upiratesobas.
buSe, fragonari da maTi mimdevrebi jer kidev rokokos
stilSi ganagrZobdnen muSaobas, 1760-ian wlebSi rokokos
arqiteqtura
winaaRmdeg Zlieri moZraoba daiwyo. rokokos mTavari mo-
XVIII saukunis bolos frangi arqiteqtorebi klasicizms,
winaaRmdege iyo deni didro (1713-1784), romlis `codnisa
Cveulebriv, ganixilavdnen ara rogorc erT-erT alterna-
da unarebis~ 32-tomiani kompendiumi _ enciklopedia (Seqm-
tiul, aramed rogorc erTaderT WeSmarit mxatvrul stils.
vinkelmanis debuleba, rom „antikuri periodis xelovanTa nili Jan le ron d’alamberTan (1717-1783) erTad) ganmanaT-
mibaZva~ kargi gemovnebis niSania, safrangeTSi enTuziaz- lebluri azris namdvil arqivs warmoadgenda. 1759 wels
miT aitaces. klasicisturi stilis wamyvani arqiteqtoris didrom periodul biuletenSi, romelsac mdidari mkiTxve-
frangi Jak Jermen suflos (Jacques-Germain Soufflot, 1713-1780) li hyavda, oficialuri salonis Sesaxeb mimoxilvebis gamo-
wm. Jenevievas eklesia, romelic dRes cnobilia, rogorc qveyneba daiwyo. didro xelovnebis Tanamedrove kriticiz-
panTeoni (sur. 1-32), parizis yvelaze tipuri klasicisturi mis damfuZnebelad moiazreba. mas sjeroda, rom xelovnebis
nagebobaa. panTeonSi suflom sami tradiciis gaerTianeba WeSmariti daniSnuleba adamianSi `Rirsebis grZnobis gaRvi-
scada: romauli arqiteqturis, romelsac igi italiaSi yof- veba da eTikis dawmenda~ iyo; rasac, misi azriT, rokoko
nisas gaecno, franguli da inglisuri barokuli klasiciz- verafriT SeZlebda.
mis da im droisaTvis inglisSi aRorZinebuli paladianuri
stilis. panTeonis fasadi, Tavisi uzarmazari portikiT, Sardeni didro aRfrTovanebuli iyo Jan simeon Sarde-
Zveli romauli taZrebis formebisa da proporciebis mixe- niT (Jean-Siméon Chardin, 1699-1779), mxatvriT, romelmac jer
dviTaa Seqmnili. gumbaTi XVII saukunis arqiteqturiT, maT kidev 1730-ian wlebSi XVII saukunis holandiuri Janruli
Soris, ser qrisTofer renis londonis wminda pavles kaT- mxatvrobis tradiciebis mixedviT, zneobriv-damrigebluri
edraliTaa STagonebuli, xolo nagebobis centruli gegmis xasiaTis namuSevrebis Seqmna daiwyo. Sardeni am namuSevreb-
Si saSualo klasis yoveldRiuri cxovrebidan gulmodgin-
ed Sesrulebul gulisamaCuyebel scenebs asaxavda. magali-
Tad, suraTSi aRmzrdeli (sur. 1-34) wignebiT xelSi koxtad
Cacmuli biWia warmodgenili. biWs ZiZa esaubreba da Tan mis
samkuTxa quds wmends. iatakze Cogani, volani (badmintonis
burTi) da banqo yria, is bavSvuri gasarTobebi, romlebic
biWma ukan unda moitovos, radgan saswavleblad da zrdas-
rulis pasuxismgeblobiT savse cxovrebisTvis emzadeba. na-
muSevari avtoritetuli adamianis keTilganwyobasa da mis
mimarT mozardis nebayoflobiT morCilebaze migvaniSnebs.
orive es Tviseba imxanad mniSvnelovnad iyo miCneuli, ro-
gorc politikur, aseve ojaxur cxovrebaSi.

grezi didro didad afasebda Jan batist grezs (Jean-Baptiste


Greuze, 1725-1805), 1750-iani wlebSi Tavad grezis STagonebis

1-34 • Jan simeon Sardeni. aRmzrdeli,


1739; zeTi, tilo, 46X37.5 sm. kanadis erovnuli galerea, otava,
Sesyidulia 1956
Sardeni erT-erTi pirveli frangi mxatvari iyo, romelic qalebisa da
bavSvebis yofas simpatiiT gadmoscemda, axalgazrda aRmzrdelebisa da
mosamsaxureebis saxeebiT qalis Rirseul Sromas asaxavda. 1739 wels
salonSi gamofenilma aRmzrdelma Tanamedrove kritikosebis qeba
daimsaxura. erT-erTi maTgani aRniSnavda: „aRmzrdelis lmobiereba,
siTbo da TavdaWeriloba, romelic biWs usufTaobis, uwesrigobis da
daudevrobis gamo tuqsavs, darcxvenili biWis yuradReba da sinanuli,
es yovelive didi sisadaviT aris gadmocemuli.“

34 Tavi I. XVIII saukunisa da XIX saukunis dasawyisis xelovneba evropasa da CrdiloeT amerikaSi
1-35 • Jan batist grezi.
soflis patarZali,
an qorwineba, momenti,
rodesac mama siZes
mziTevs gadascems,
1761; tilo, zeTi,
91.4X118.1 sm. luvri,
parizi

wyaro ki didros mier Seqmnili piesebi gaxldaT. pariz-


Si didrom Teatraluri Semoqmedebis speqtri gaafarTo-
va, man tradiciul tragedias da komedias burJuaziuli
drama (drame bourgeois) da saSualo klasis tragedia (middle
tragedy) Semata, rasac mogvianebiT `melodrama~ ewoda.
yoveldRiuri cxovrebis martiv ambebze Seqmnili mora-
listuri xasiaTis piesebi zneobriobisa da moqalaqeobis
magaliTebs iZleoda. grezis yofiTi Janris suraTebi,
rogoricaa soflis patarZali (sur. 1-35), didros burJua-
ziuli dramis da saSualo klasis tragediis vizualuri
analogiaa. am suraTze grezi moqmedebas Teatralize-
bulad ganaTebul, viwro scenismagvar sivrceSi gadmo-
gvcems. moxucebuli mama, siZisTvis qaliSvilis mziTvis
gadacemis Semdeg, Tavisi Tbili ojaxis wevrebs mimarTavs,
notariusi ki momxdars werilobiT afiqsirebs. axalgazr-
da wyvili xelixelCakidebuli dgas, magram igrZnoba, rom
isini erTmaneTs kargad ar icnoben. patarZlis gverdiT

1-36 • mari luiza elizabet viJe-lebreni. mari antuanetas


portreti SvilebTan erTad, 1787; tilo,zeTi, 2.75X2.15 m.
versalis sasaxlis nacionaluri muzeumi

rogorc dedoflis rCeuli mxatvari viJe-lebreni revoluciis


mijnaze 1789 wels Tavis qaliSvilTan erTad parizidan romSi
gaiqca. nebayoflobiTi gadasaxlebisas, italiaSi, avstriaSi,
ruseTSi da inglisSi warmatebuli muSaobis Semdeg, mxatvari
1805 wels sabolood parizSi damkvidrda da parizel mecenatTa
Soris popularoba moixveWa. xangrZlivi karieris ganmavlobaSi
cocxali, energiuli maneriT, romelic aTwleulebis ganmav­lo­
baSi didad ar Secvlila, man daaxloebiT 800 portreti Seqmna.

XVIII saukunisa da XIX saukunis dasawyisis xelovneba evropasa da CrdiloeT amerikaSi Tavi I. 35
misi da da deda arian gamosaxulni. hogarTis saqorwino Tili dedis~ Temas, misTvis ukve nacnobs anjelika kaufma-
kontraqtSi asaxuli tyulisa da angarebisgan gansxvavebiT nis suraTidan kornelia (ix. 1-26), viJe-lebreni dedofals,
(ix. 1-21), grezis suraTi gviCvenebs, rom Rirsebisa da si- rogorc egoist, eqstravagantul da amoralur adamianze
Raribis Tanaarseboba savsebiT SesaZlebelia. am tipis emo- sazogadoebis warmodgenis sapirispirod, keTil, mosiyva-
ciuri, Teatralizebuli da zneobrivi yofiTi scena didad rule dedad warmogvidgens. dedofals suraTze Sesabamis
dafasebuli iyo grezis dros da safrangeTSi adreklasicis- mefur pozaSi vxedavT, Svilebi ki ufro bunebrivad arian
turi istoriuli Janris mxatvrobas upirispirdeboda. gamosaxulni: prin­cesa siyvaruliT miyrdnobia dedas, pa-
tara dofini _ tax­tis memkvidre ki, romelic mefobas ve-
viJe-lebreni im dros, rodesac grezi Tavis namuSevreb- rasdros miaRevs, co­ta xnis win gardacvlili Zmis carieli
Si dabali da saSualo klasis yofas asaxavda, mari elizabet akvnisken migviTiTebs.
luiza viJe-lebreni (Marie-Louise-Élisabeth Vigée-Lebrun, 1755 avtori suraTSi mari antuanetas meuRlis, lui XVI-s
1842) cnobili xdeba, rogorc dedofal mari antuanetas mmarTvelobis qveS myofi safrangeTis mSvidobianobasa da
sayvareli portretisti. keTildReobas asaxavs. lui XVI, romelic taxtze 1774 wels
viJe-lebreni gamoCenili imiTac iyo, rom igi safrange- avida, teroris epoqis dros, 1792 wels, sikvdiliT dasajes.
Tis ferwerisa da qandakebis samefo akademiis wevrad iyo mis meuRles, mari antuanetasac igive bedi ewia.
arCeuli. im droisTvis akademiaSi mxolod oTxi qalis ar-
Ceva iyo SesaZlebeli. 1787 wels viJe-lebrenma Seqmna tilo davidi Jak lui davidi (Jacques-Louis David, 1748-1825) fran-
mari antuaneta SvilebTan erTad (sur. 1-36). mimarTavs ra `ke- guli klasicisturi epoqis yvelaze mniSvnelovani mxatva-

1-37 • Jak lui daviTi. horaciusebis fici,


1784-1785; tilo, zeTi, 3.26X4.27 m. luvri, parizi

waikiTxeT Jak lui davidTan dakavSirebuli masala veb-gverdze www.myartslab.com

36 Tavi I. XVIII saukunisa da XIX saukunis dasawyisis xelovneba evropasa da CrdiloeT amerikaSi
ri iyo. oc welze meti xnis ganmavlobaSi, revoluciisa da, da bavSvebis jgufisgan da kidev ufro amZafrebs dapiris-
Semdgom, napoleonis mmarTvelobis dros, mas mniSvnelovani pirebas axalgazrda mamakacebis stoikur Tavganwirvasa da
gavlena hqonda safrangeTis xelovnebaze. 1774 wels davidma dardisagan Ronmixdil qalebs Soris.
romis prizi (Prix de Rome) moigo da momdevno eqvsi wlis gan- am istoriuli suraTis emociurma ganwyobilebam fran-
mavlobaSi romSi antikur qandakebasa da klasicizmis princi- guli akademiis zneobis wesebi umaRles xarisxSi aiyvana.
pebs swavlobda. parizSi dabrunebis Semdeg davidi antikuri bedis ironiiT, Tavdapirvelad monarqis mier SekveTili
Rirebulebebis _ stoicizmis, mamakacurobisa da patriotiz- namuSevari, male safrangeTis 1789 wlis revoluciis simbo-
mis ganmadidebel, wminda klasicistur namuSevrebs qmnis. lod iqca. patriotizmisa da keTildReobisTvis Tavganwir-
am namuSevrebidan yvelaze mniSvnelovani, albaT, 1784- vis idea sruliad Seesabameboda 1792 wels axlad Seqmnili
1785 wlebSi Seqmnili horaciusebis ficia (sur. 1-37). suraTi safrangeTis respublikis liderebis ganwyobilebas. mas
sruliad Seesabameba lui XVI-s gemovnebasa da faseulobebs, Semdeg, rac revolucionerebma monarqia da TavadaznaurTa
romelic xelovnebis ministr, graf d’anJiviesTan erTad, gan- wodebebi gaauqmes, ganaTlebaze kontroli eklesias Camo-
manaTleblobas TanaugrZnobda. didros msgavsad, d’anJivies arTves da adamianis uflebaTa deklaracia daiwera, davidi
da mefes sjerodaT, rom xelovnebas sazogadoeba moralu- memarcxene iakobinelTa partias SeuerTda.
rad unda aemaRlebina. d’anJivies pirveli oficialuri nabi- 1793 wels davidma Tavis suraTSi iakobinelTa lideris,
ji am mimarTulebiT 1775 wlis salonSi uxamsi, SiSveli ga- Jan pol maratis sikvdili (sur. 1-38) asaxa. radikali Jurnalis­ti
mosaxulebebis akrZalva da didaqtikuri xasiaTis istoriuli marati, avejis nacvlad yuTebiT gawyobil binaSi mokrZale-
suraTebis SekveTa iyo. davidisTvis 1784 wels SekveTili ho- bulad cxovrobda. Tavis pamfletebSi igi aristokratTa
raciusebis fici am programis nawils warmoadgenda. privilegiebis gauqmebisken mouwodebda sazogadoebas.
suraTis Tema STagonebuli iyo didi frangi mwerlis kanis mwvave daavadebis gamo, igi xSirad samkurnalo aba-
pier kornelis (1606-1684) tragediiT „horaciusi“, rome- zanis miRebis dros muSaobda. opoziciuri partiis erT-erT
lic, Tavis mxriv, uZvelesi romauli isto-
riuli teqstebis safuZvelze Seiqmna; Tum-
ca, davidis mier namuSevarSi asaxuli ficis
dadebis patriotuli scena uSualod am wy-
aroebidan ar aris aRebuli da, rogorc Cans,
mxatvris fantaziis nayofi iyo.
suraTze Zv.w. VII saukuneSi momxdari am-
bavia asaxuli, rodesac romi da misi metoqe,
mezobeli qalaq-saxelmwifo alba SeTanxmd-
nen, rom omis sanacvlod, romis moqalaqe ho-
raciusis sam vaJsa da albas warmomadgenel
sam kuraciuss Soris sasikvdilo orTabrZo-
la gaimarTeboda. davidis tiloze horaciu-
sebs xelebi aqvT gawvdili mamisken, romelic
maT xmlebs aZlevs. Svilebi aRTqmas deben,
rom bolomde ibrZoleben da Tavs gawiraven
romisTvis. Zala, romelic axalgazrda mama-
kacebis mamisken gawvdil xelebSi igrZnoba,
TiTqos ukan axevinebs am ukanasknels. mtkice,
Zlier mamakacebs kompoziciis marjvena mxa-
res mtirali qalebisa da SeSinebuli bavSve-
bis jgufi upirispirdeba. isini orive mxaris
_ horaciusebisa da kuraciusebis beds das-
tirian. sabina (centraluri figura) kuraci-
usis da da erT-erTi horaciusis meuRlea.
kamila (moSorebiT, bavSvebTan myofi qali)
ki, horaciusebis daa da kuraciusis saco-
le. sasuraTo sibrtyis paralelurad fonze
gamosaxuli TaRebi kompoziciurad kidev
ufro metad gamoyofs mebrZolebs qalebisa

1-38 • Jak lui daviTi. maratis sikvdili,


1793; tilo, zeTi, 1.65X1.28 m. belgiis saxviTi
xelovnebis samefo muzeumi, briuseli

XVIII saukunisa da XIX saukunis dasawyisis xelovneba evropasa da CrdiloeT amerikaSi Tavi I. 37
momxres Sarlot kordeis miaCnda, rom marati nawilobriv hqonda. senegalSi dabadebuli bele (1747?-1805) yofili mona
pasuxismgebeli iyo 1792 wlis areulobaze, romlis drosac iyo, romelic san domingos koloniam (axlandeli haiti) pa-
asobiT politikuri patimari, mefis mimarT simpaTiis gamo, rizSi, safrangeTis konventSi Tavis warmomadgenlad gagzav-
gaasamarTles da sikvdiliT dasajes. amisaTvis, Sarlot kor- na. haitis 1791 wlis revoluciis Semdeg, rodesac afrikelma
deim maratze Suri iZia, mis saxlSi Seipara da igi sakuTar monebma safrangeTis koloniuri Zalaufleba daamxes, san do-
abazanaSi daniT mokla. davidi Tavs aridebs momxdaris sensa- mingo pirveli respublika iyo, romelsac gaTavisuflebuli
ciur mxares _ mkvlelobis faqtis asaxvas da mxolod mis tra- afrikeli monebi marTavdnen. 1794 wels belem koloniebSi mo-
gikul Sedegs warmogvidgens: gardacvlili marati abazanaSi nobis gasauqmeblad da afrikuli warmoSobis adamianebisTvis
wevs, dabla uRonod Camovardnil marjvena xelSi jer kidev sruluflebiani moqalaqeobis misaniWeblad, warmatebuli
uWiravs kalami, marcxenaSi ki is werili ukavia, romelic kor- sakanonmdeblo kampania gaaCaRa. portretze bele frangi fi-
deim mis saxlSi SesaRwevad gamoiyena. abazanis gverdiT mdga­ losofosis abat giiom reinalis (1711-1796) biustis kvarcxl-
ri xis martivi, marTkuTxa formis yuTi, romelsac marati bekzea dayrdnobili. abatis 1770 wels gamocemulma wignma,
magidad iyenebda da romelzec maratisa da Tavad mxatvris, romleSic igi monobas gmobda, gza gaukvala amgvar kanonm-
davidis saxelebia amotvifruli, TiTqos maratis saflavis deblobas. ase rom, portreti orives _ belesac da reinal-
qvad qceula. davidis mier Seqmnili kompaqturi, lakoniuri sac Tanabrad miagebda pativs. 1801 wels napoleonma aRadgina
da mkafiod agebuli kompozicia STambeWdav mxatvrul sa- monoba karibis kunZulebze, magram ajanyebam, romelic 1804
xes qmnis. dautvirTavi foni kedlis erTgvarovan sibrtyes wlamde gagrZelda, haitis sruli damoukidebloba moutana.
warmoadgens, rac, horaciusebis ficis fonis msgavsad, su-
raTSi asaxul dramas erTgvar simSvides sZens. micvalebuli adelaid labil-Jiari (Adélaïde Labille-Guiard, 1749-1803),
maratis sxeulis feri, qveS dafenili zewris fers Seesabame- romlis Semoqmedebac agreTve asaxavda im periodis revolu-
ba. zewrisa da sxeulis naTel laqas muqi foni da abazanaze ciur suliskveTebas, mxatvari qalebis uflebebs icavda. igi
gadafarebuli mwvane naWeri aCarCoebs. sastiki, daundobeli ferwerisa da qandakebis safrangeTis samefo akademiaSi vi-
mkvleloba davidma pirquSi, STambeWdavi sceniT gad-
moca. maratis poza miqelanjelos vatikanis pietas
mogvagonebs, riTic mxatvari imaze migvaniSnebs, rom,
qristes msgavsad, maratic adamianebisTvis ewama.
safrangeTis revolucia 1793-1794 wlebSi brbos
mmarTvelobaSi gadaizarda da misi mowinaaRmdegeebis,
aTasobiT iakobinelis mimarT sastik angariSsworebad
gadaiqca, xolo SemdgomSi, teroris mmarTvelobis
saxeliT gaxda cnobili. davidi, rogorc iakobinelTa
nacionaluri konventis deputati, ori kviris ganma-
vlobaSi prezidentad iyo arCeuli. am periodSi man
dapatimrebis ramdenime orders moawera xeli. ro-
desac iakobinelebma 1794 wels Zalaufleba dakarges,
davidi orjer daapatimres, Tumca sasjeli msubuqi
iyo da mas xatvis gagrZelebis SesaZleblobac eZleo-
da. mogvianebiT davidi isev gamoCnda politikur as-
parezze, rogorc napoleonis momxre da napoleonis
mmarTvelobis dros Tavisi karieris piks miaRwia.

Jirode-triozoni davidi qarizmatul da maRali


avtoritetis mqone maswavlebelad iyo cnobili. 1790-
ian da 1800-ian wlebSi igi frangi mxatvrebis umeteso-
bas aswavlida, maT Soris an lui Jirode-triozonsac
(Anne-Louis Girodet-Trioson, 1767-1824), rac aSkarad mJRavn-
deba Jirode-triozonis mier Sesrulebul Jan batist
beles portretSi (sur. 1-39). masSi davidis adreuli sti-
lisTvis damaxasiaTebel TavSekavebul feradovneba-
sa da lakoniur kompoziciasTan erTad, Taviseburi
msubuqi eleganturobac SeimCneva. davidis namuSevre-
bis msgavsad, am portretsac politikuri datvirTva

1-39 • an lui Jirode-triozoni. Jan batist beles portreti,


1797; tilo, zeTi, 1.59X1.13 m.
versalis sasaxlis nacionaluri muzeumi

38 Tavi I. XVIII saukunisa da XIX saukunis dasawyisis xelovneba evropasa da CrdiloeT amerikaSi
1-40 • adelaid labil-Jiari.
avtoportreti or mowafesTan erTad,
1785; tilo, zeTi, 2.11X1.51 m. metropoliten
muzeumi, niu-iorki, julia a. bervindis
saCuqari, 1953 (53.225.5)

Je-lebrenTan erTad airCies 1785 wlis salonSi wardgenili hudoni frangma moqandakem Jan antuan hudonma (Jean-Antoine
suraTisTvis avtoportreti or mowafesTan erTad (sur. 1-40). Houdon, 1741-1828), romelic Prix de Rome-s miRebis Semdeg 1764-
suraTi Taviseburi pasuxi iyo im gavrcelebul Worze, TiTqos 1768 wlebSi italiaSi swavlobda, klasikur stils realiz-
viJe-lebrenis namuSevrebi sinamdvileSi mamakacis mier iyo da- mis elferi SesZina. man epoqis mTeli rigi mniSvnelovani
xatuli. am didi zomis tiloze warmodgenili erTaderTi mama- pirovnebebis, maT Soris, didros, volteris, Jan Jak rusos,
kacis gamosaxuleba, rogorc mxatvris STagonebis wyaro, mol- ekaterine didis, Tomas jefersonis, benjamin franklinis,
bertis gverdiT mdgari labil-Jiaris mamis biustia. mxatvarma lafaietis (revoluciis gmiris) da napoleonis qandakebebi
(biustebi da figurebi mTeli taniT) Seqmna. garda origi-
maxvilgonivrulad Caanacvla rolebi, radgan muzis funqcia,
nalebis Seqmnisa, hudonis studia stabilurad awarmoebda
Cveulebriv, qalebisTvis iyo gankuTvnili. garda imisa, rom
ganmanaTleblobis xanis moazrovneTa mier Rirsebisa da
suraTze mxatvari Zalian momxiblavad gamoiyureba, igi, aseve
patriotizmis magaliTad aRiarebul adamianTa skulptu-
gamoxatavs sakuTar Tavs, rogorc angariSgasawev, Zlier qals,
rebis aslebs. benjamin franklinis biustis Semdeg virji-
romlis mzerac Tamamad upirispirdeba mnaxvels da romlis niis Statma hudons jorj vaSingtonis qandakeba SeukveTa.
moswavleebi seriozulad da azrianad udgebian swavlas. saf- qandakeba jefersonis mier daproeqtebuli virjiniis Sta-
rangeTis revoluciis momdevno wels labil-Jiarma TxovniT tis klasicisturi stiliT nageb saxelmwifo kapitoliumSi
mimarTa ferwerisa da qandakebis samefo akademias, raTa moxs- unda daedgaT. 1785 wels vaSingtonis qandakebisaTvis es-
niliyo SezRudva, romelic mxolod oTxi qalis wevrobas iT- kizisa da TabaSiris biustis Sesaqmnelad hudoni amerikis
valiswinebda. reforma mogvianebiT revoluciurma mTavrobam SeerTebul StatebSi gaemgzavra, xolo parizSi marmarilos
gaauqma, maSin, rodesac is metad avtoritaruli gaxda. sruli zomis figuris (sur. 1-41) Sesasruleblad dabrunda.

XVIII saukunisa da XIX saukunis dasawyisis xelovneba evropasa da CrdiloeT amerikaSi Tavi I. 39
iseve rogorc benjamin vesTis generali vulfi (ix. sur. idealebs gamoxatavs. vaSingtons amerikis damoukideblobi-
1-28),
vaSingtonis figura klasikuri maneriTaa Sesrulebu- saTvis warmoebuli omis, e.w. revoluciuri omis (1775-1783)
li, magram mas Tanamedroved acvia. qandakeba keTilSobi- periodis generlis uniforma acvia; paralelurad qandake-
lebis, Rirsebis da samoqalaqo pasuxismgeblobis klasikur baSi Zveli romis Zalauflebis simboloebia CarTuli. mag.,
rogoricaa romauli fasciebi _ wiTeli lentebiT Sekru-
li Telas an aryis xis wnelebis kona, romelsac erT mxa-
res culis piri hqonda mimagrebuli. fasciebi Zvel romSi
umaRles magistratTa da liqtorTa insignia iyo da misi
floba damnaSavis dasjis an Sewyalebis uflebas aRniSnavda,
mogvianebiT ki saxelmwifos erTianobis da saxelmwifoeb-
riobis dacvis simbolos ganasaxierebda. swored amerikaSi,
inglisis cameti koloniis niSnad, cameti Zelisgan konad
Sekrul fasciebze udevs marcxena xeli generals, marjve-
naTi ki najaxispirian kverTxs eyrdnoba. aqve, fasciebzea
mimagrebuli xmali da `mSvidobis guTani~. mniSvnelovania,
rom hudonis vaSingtoni xmals ar exeba.

xelovneba espaneTSi da
amerikis espanur koloniebSi
XVIII saukunis pirvel naxevarSi filipe V-s (1700-1746) dros,
espaneTis xelovneba marginalizebuli iyo, radgan samefo
kari xelovnebis nimuSebs umeteswilad ucxoel xelovanebs
ukveTavda. germaneli mxatvris, mengsis karlos III-s (1759-1788)
samefo karze moRvaweobis Sedegad, espaneTi klasicizms gaec-
no, magram es stili espaneli mxatvrebis mier ar yofila iseTi
enTuziazmiT miRebuli, rogorc wina saukuneSi SeTvisebuli
baroko. XVIII saukunis bolos espaneTis sasaxlis karis mxatv-
rad am periodis erT-erTi yvelaze didi Semoqmedi, fransis-
ko goia lusientesi (Francisco Goya y Lucientes, 1746-1828) iniSneba.
XVI saukunis Semdeg xelovnebis nimuSebi espaneTis Sekve-
TiT aseve mravlad iqmneba amerikis espanur koloniebSi. am
Soreuli qveynebis XVIII saukunis xelovnebasa da arqiteqtu-
raSi, adgilobriv mxatvrul tradiciasTan erTad, espanuri
barokos uwyveti gavlena aisaxa. am ori kulturuli tra-
diciis erToblioba naTlad mJRavndeba meqsikisa da samx-
reT-dasavleT amerikis xelovnebaSi.

portretis xelovneba da
protesti espaneTSi: goia
1-41. • Jan antuan hudoni. jorj vaSingtoni, goia espaneTis samefo karis samxatvro wreebSi 1774 wels ga-
1788-1792; marmarilo, simaRle 1.9 m. moCnda, rodesac mas mengsis xelmZRvanelobiT gobelenebis-
saxelmwifo kapitoliumi, riCmondi, virjinia Tvis eskizebis Seqmna daukveTes. igi samefo karze karlos
vaSingtonis figuris ukan warmodgenili guTnis piri Zv.w. V sau­ku­- III-isa da karlos IV-is dros (1788-1808) msaxurobda, magram,
nis romael jariskacze, romis daniSnul diqtatorze, cincinatusze amasTanave, inteleqtualTa im wres miekuTvneboda, rome-
mianiSnebs. cincinatusi romis armiis alyidan gamosaxsnelad
italikuri tomis _ eqvebis winaaRmdeg sabrZolvelad gaigzavna. lic safrangeTis revoluciis idealebs izia­ rebda. kriti-
gamarjvebis Semdeg cincinatusi Tanamdebobidan gadadga da Tavis kuli damokidebuleba im samefo karis mimarT, romelsac igi
miwis nakveTs daubrunda. Tanamedroveebi vaSingtons cincinatuss emsaxureboda, SefarviT mJRavndeba kidec mis namuSevrebSi.
adarebdnen, radgan amerikelebis britanelebze gamarjvebis
Semdeg isic gadadga da imis nacvlad, rom politikur asparezze
safrangeTis revoluciis Semdeg socialuri gardaqmne-
gaegrZelebina moRvaweoba, sakuTar fermaSi dabrunda. vaSingtonis bis safrTxiT SeSinebulma karlos IV-m espaneTSi xelaxla
Jiletis qveS cincinatis sazogadoebis emblema moCans. sazogadoeba daawesa inkvizicia, SeaCera reforma da qveyanaSi frangu-
1783 wels kontinenturi armiis im oficrebma daaarses, romlebic
li wignebis Setanac ki akrZala. am viTarebis sapasuxod
omis Semdeg mSvidobian saqmianobas daubrundnen. vaSingtoni
virjiniis StatSi, maunT vernonSi, Tavis plantaciaSi xuTi wlis goiam ubralo xalxisTvis, visTanac sakuTar Tavs aigiveb-
ganmavlobaSi, 1789 wels amerikis SeerTebuli Statebis pirvel da, grafikuli seria Seqmna. esaa 80 ofortisgan Semdgari,
prezidentad arCevamde cxovrobda. 1796-1798 wlebSi Sesrulebuli seria kapriCos (Los Caprichos

40 Tavi I. XVIII saukunisa da XIX saukunis dasawyisis xelovneba evropasa da CrdiloeT amerikaSi
1-42 • fransisko goia. mTvlemare goneba monstrebs Sobs, #43,
seriidan kapriCos (Los Caprichos),
1796-1798; gamoica 1799; graviura da akvatinta, 21.6X15.2 sm.
amerikis espanuri sazogadoeba, niu iorki

1799 wels, daaxloebiT 300 kompleqtis dabeWdvis Semdeg, goiam


seria gasayidad gaitana. ori dRis Semdeg ki yovelgvari axsna-
ganmartebis gareSe gayidvaze uari Tqva. istorikosebis azriT,
rogorc Cans, igi eklesiam gaafrTxila, rom Tu namuSevrebs
gayidda, zogierT graviuraze eklesiis upativcemulod gamosax­vis­
Tvis, mas inkviziciis winaSe mouxdeboda wardgoma. 1803 wels goiam
firfitebi samefo tipografias saCuqrad gadasca.

ixileT mTvlemare goneba monstrebs Sobs


axlo xediT veb-gverdze www.myartslab.com

_ kaprizebi). ugulvebelyofili Wkua-goneba mTvlemare


monstria _ es Tema aerTianebda seriis namuSevrebs. na-
muSevarSi saxelwodebiT mTvlem­are goneba monstrebs Sobs
(sur. 1-42) personificirebul mTvlemare gonebas mosvenebas
ar aZleven demonuri arsebebi, frinvelebi da cxovelebi _
buebi, Ramurebi da katebi, romelTac, sanam gonebas sZinavs,
Tavi auSviaT. seriis sxva namuSevrebSi asaxulia espanuri
sazogadoebis ugunureba, rac goiasa da mis wres aseve amaz­
rzenad miaCndaT. am seriis faruli mizani sazogadoebis
moqmedebisken mowodeba, espaneli xalxis gamofxizleba da
maTi gonierebisken moxmoba iyo.
rogorc hogarTma inglisSi, goiamac scada Tavisi ofor-
tebis gayidva, magram misma namuSevrebma winaaRmdegobrivi

1-43 • fransisko goia.


mefe karlos IV-s ojaxi,
1800; tilo, zeTi, 2.79X3.36 m.
prados muzeumi, madridi

XVIII saukunisa da XIX saukunis dasawyisis xelovneba evropasa da CrdiloeT amerikaSi Tavi I. 41
1-44 • fransisko goia. 1808 wlis sami maisi,
1 814-1815; tilo, zeTi, 2.67X4.06 m. prados muzeumi, madridi

damokidebuleba gamoiwvia da samefo karis yuradRebac mii- bili, erTgvarad gaocebuli gamometyvelebis mqone mefe
pyro. Semdgomi dapirispirebis Tavidan asacileblad da mefis ojaxis erT-erTi wevris pirispir dgas, romelic suraTidan
dasarwmuneblad, rom igi monarqias sulac ar akritikebda, dabneuli iyureba (es saxe, SesaZloa, bolo momentSi daemata
seriis liTonis firfitebi goiam mefes warudgina. goia ix- namuSevars); Rababiani dedofali almacerad gvimzers (cno-
liCeboda samefo karis mxatvris valdebulebebsa da mxurvale bilia, rom am dros mas gaxmaurebuli romani hqonda pre-
survils Soris, rom espaneTi Tavisufali qveyana yofiliyo. mier-ministrTan); maTi ufrosi qaliSvili, suraTis siRrme-
goias orWofuli mdgomareoba naTlad vlindeba mis didi Si icqireba; kidev ukan mdgo­mi erTi xanSiSesuli naTesavi ki
zomis suraTSi mefe karlos IV-is ojaxi (sur. 1-43). am garemocvaSi moxvedriT TiTqos gakvirvebulic kia. erTi
mxatvars aSkarad undoda, rom misi mfarveli ojaxis frangi xelovnebaTmcodnis SeniSvniT, `suraTi im xabazis
portreti velaskesis meninebisTvis, espaneTis samefo karis ojaxs waagavs, romelmac lataria moigo”. Tumca, am yoveli-
ufro adreuli ojaxuri portretisTvis miemsgavsebina, ri- ves miuxedavad, samefo ojaxi, rogorc Cans, kmayofili darCa
Tic pativs miagebda mefes; amiT mis keTilganwyobasac moipo- goias namuSevriT. im dros, rodesac espaneTis aristokratiis
vebda da sakuTar mdgomareobasac gaiumjobesebda. suraTze, avtoriteti TandaTan ecemoda, konfliqturi emociebis, misw-
velaskesis msgavsad, goiam, marcxena mxares, molbertTan sa- rafebebisa da pasuxismgeblobaTa ase kompleqsurad warmoCena
kuTari Tavic gamosaxa. ojaxis wevrebiT garemoculi mefe da kidev ufro did dartymas ayenebda maT; zogierT mnaxvels ki,
dedofali kompoziciis centrSi arian warmodgenilni. maTi SesaZloa, efiqra, rom es axali, Tanamedrove stili iyo.
mkacrad oficialuri pozebi sakmaod daZabulia. bevri ram 1808 wels napoleonma espaneTi daipyro da taxtze Tavisi
Tqmula imis Sesaxeb, rom goia Tavis mfarvelebs am suraT- Zma, Jozef bonaparti (1768-1844) aiyvana. Tavdapirvelad es-
Si ironiiTac ki warmoaCenda: samefo ojaxis wevrTagan zogi paneTis moqalaqeebi, maT Soris goiac, miesalmnen frangebis
gabezrebuli Cans; medlebiT daxunZlul mundirSi gamowyo- mmarTvelobas, ris Sedegadac politikuri reformebi daiwyo

42 Tavi I. XVIII saukunisa da XIX saukunis dasawyisis xelovneba evropasa da CrdiloeT amerikaSi
da axali, ufro liberaluri konstituciac iqna miRebuli,
magram 1808 wlis 2 maiss madridSi xma gavrcelda, rom fran-
gebi samefo ojaxis ganadgurebas apirebdnen. xalxi frange-
bis winaaRmdeg aRdga da quCebSi sisxliani brZola gaimarTa,
rasac moqalaqeTa masobrivi dapatimreba moyva. asobiT ada-
miani Seyares monasterSi da 3 maiss gamTeniisas daxvrites.
goias mier Seqmnil am sasaklaos amsaxvel memoriul tiloze
1808 wlis sami maisi (sur. 1-44) ganwiruli meamboxeebis mgznebare
Jestebi da jalaTebis mWidro rigi dramatul suraTs qmnis.
TeTri perangiT mosili msxverpli Tavis usaxur mkvlelebs
xelebgaSlili upirispirdeba. misi figura jvarcmul qris-
tes mogvagonebs. sami maisi ukve aRar aris davidis hora-
ciusebis ficis (ix. sur. 1-37) msgavsi samoqalaqo Tavganwirvis
auRelvebeli, didaqtikuri reprezentacia, aramed, es ukve
brma terorisa da sasowarkveTili SiSis saxea. am namuSee-
varSi yvelaferi romantizmze metyvelebs: sensaciuri da
amaRelvebeli ambavi, Tavisufali ferwera, eqspresiuli,
cocxali pozebi, asimetriuli, daubalansebeli kompozicia
da dramatuli ganaTeba. aq ar arsebobs morali, mxolod sa-
sowarkveTili risxvaa darCenili. rodesac goias hkiTxes, Tu
ratom daxata aseTi Semzaravi scena, man upasuxa: „rom ga-
vafrTxilo adamianebi, ase aRarasdros moiqcnen.“
amis Semdeg espanuri monarqia maleve aRdga. ferdinand
VII-m (1808; 1814-1833) kvlav ganaaxla inkvizicia da gaauqma
axali konstitucia. 1815 wels goia inkviziciis winaSe war­
dga, mas erT-erT adreul namuSevarSi SiSveli qalis da­
xat­visTvis brali uxamsobaSi dasdes. goia gaasamarTles da
madrididan gaaZeves. saxlis kedlebi, romelSic igi amis
Semdeg dasaxlda, mxatvarma e.w. „Savi naxatebis“ koSmaru-
li seriiT moxata da maTSi samyaros mimarT Tavisi mwva-
ved kritikuli damokidebuleba gadmosca. cxovrebis bolo
oTxi weli goiam safrangeTSi gaatara.

amerikis xelovneba 1-45 • atriumis jvari. 1556 wlamde; qva, simaRle 3.45 m.
espaneTis mmarTvelobis qveS indielebis samlocvelo, gvadalupes bazilika, mexiko
XVI saukuneSi espaneTis mier centraluri da samxreT ameri-
kis dapyrobis Semdeg, adgilobrivi religia aikrZala. Zveli misi jvarcmuli sxeulis nacvlad, jvris Zelze Semoxveuli
taZrebi kaTolikurma eklesiebma Caanacvla. franciskaneli, eklis gvirgvini, jvris mklavebze daxveuli wminda sudara da
dominikaneli da avgustineli berebi mkvidri mosaxleobis sxv. jvris zeda nawilSi frTian angelozTa TavebTan erTad,
warweris garSemo aRdgomis niSnad ganlagebuli broweulebia
mosaqcevad iRwvodnen. zogierTi misioneri imdenad iyo
mocemuli. Tavad jvars, qristes mier kacobriobis codvebis
SeZrwunebuli adgilobrivi mosaxleobis mimarT dampyro-
gamosyidvis simbolos, mesoamerikul religiebSi sicocxlis
blebis sisastikiT, rom aTi pirobebis gaumjobesebis Txov-
xis mniSvneloba eniWeboda. sisxli, romelic qristes xelebi-
niT espaneTis mefesac ki mimarTa. dan Jonavs, msxverplze mianiSnebs, magram samsxverplo sisx-
centraluri amerikis adgilobrivi mosaxleobis _ meso­ lis gamosaxva, aseve, adgilobriv religiebsac ukavSirdeba.
amerikelebis kaTolicizmze iZulebiTi moqcevisas, qris-
mas Semdeg, rac gadmocemis Tanaxmad, meqsikaSi RvTismSob-
tianoba maT uZveles religiur Sexedulebebs Seerwya. es
lis gamocxadeba moxda, mesoamerikuli ukugavlena RvTis­
sinTezi adgilobrivi moqandakeebis mier Seqmnil adreko-
mSoblis ikonografiamac ganicada. magaliTad, 1531 wels
loniuri periodis atriumis jvrebSi vlindeba. misionerebi
meqsikelma xuan diegom ganacxada, rom mas RvTismSobeli ga-
am jvrebs eklesiis atriumSi aTavsebdnen, sadac qristianu-
moecxada da im mTaze, sadac odesRac actekebis qalRmerTs
li ganaTlebis misaRebad axladmonaTlulebi ikribebod-
scemdnen Tayvans, eklesiis aSeneba daavala; es yovelive ki
nen. dabali reliefiT uxvad Semkuli XVI saukunis atriumis
jvari (sur. 1-45), romelic axla mexikoSi, gvadalupes bazili-
mis mSobliur, adgilobriv nahuatlis enaze amcno. amboben,
kaSi inaxeba, adgilobriv skulpturul tradiciebs avlens; rom amis Semdgom mTaze, im adgilas, sadac gamocxadeba mo-
qristianuli da adgilobrivi religiebi masSi erTmaneTs xda, uamravi yvavili amosula da amiT xuan diegos sakuTa-
erwymis da kompleqsurad vlindeba. qristianuli simboloe- ri xilvis sinamdvileSi arqiepiskoposis darwmuneba ganuz-
bi, rogorc Cans, misionerebis ilustrirebuli wignebidan raxavs; rodesac xuan diegos mTidan wamoRebuli, mosasxamSi
da bibliidanaa gadmoRebuli. es niSnebia: macxovris saxe, gaxveuli Taiguli gauSlia, masze (mosasxamze) e.w. meqsike-

XVIII saukunisa da XIX saukunis dasawyisis xelovneba evropasa da CrdiloeT amerikaSi Tavi I. 43
1-46 • sebastian salsedo. gvadalupes RvTismSobeli,
1779; zeTi, dafa da spilenZi, 63.5X48.3 sm. denveris xelovnebis muzeumi

qvemoT, marjvniv mocemulia qali _ axali espaneTis (meqsikis) gansaxireba, xolo marcxniv _ papi benediqt XIV
(ponti­fikati 1740-1758), romelmac 1754 wels gvadalupes RvTismSobeli amerikis mfarvelad gamoacxada.
figurebs Soris moCans gvadalupes taZari meqsikaSi. RvTismSoblis garSemo oTxi mcire zomis scena xuan diegos
istorias asaxavs, zeda sami ki _ RvTismSoblis saswaulebs. RvTismSoblis Tavs zemoT gamosaxulia bibliuri
winaswarmetyvelebisa da patriarqebis eqvsi figura, aseve, mociqulebi da wmindanebi.

44 Tavi I. XVIII saukunisa da XIX saukunis dasawyisis xelovneba evropasa da CrdiloeT amerikaSi
1-47 • san xavier del bakis misia
Tusonis maxloblad,
arizona. 1784-1797.

li RvTismSoblis saxe aRmoCnda saswaulebrivad gamosaxu- am adgilisTvis tradiciuli aliziT (romelic TixiTa da Ca-
li. RvTis­mSoblis meqsikuri ikonografiuli tipi, romelic liT mzaddeba) ki ar aris naSeni, aramed _ aguriTa da kir-du-
ubiwo Casaxvis ideas gamoxatavs, farTod gavrcelda evro- RabiT. misi ZiriTadi nawilis mSenebloba velderenma 1790
paSi da gansakuTrebiT popularuli gaxda espaneTSi. xuan wels daasrula, xolo fasadebis Semkoba misma memkvidrem
diegos xilvis adgils meqsikaSi, iseve, rogorc espaneTSi velderenis sikvdilis Semdeg ganagrZo da 1797 wels daamTa-
gavrcelebul RvTismSoblis xatis am ikonografiul versias vra. san xavieris fasadi ar warmoadgens espanuri arqiteqtu-
gvadalupe ewoda da es adgili momlocvelTa centrad iqca. ris uSualo asls, Tumca, vizualurad yuradRebis centrSi
1754 wels romis papma benediqte XIV-m gvadalupes RvTismSo- moqceuli, eklesiis centraluri Sesasvlelis espanuri ba-
beli, romelic sebastian salsedos 1779 wels Seqmnil xatzea rokosaTvis damaxasiaTebeli dekori, aSkarad pedro de ribe-
gamosaxuli, amerikis mfarvel wmindanad gamoacxada (sur. 1-46). ras tradiciis mixedviT aris Seqmnili. mas Semdeg, rac misia
espaneli kolonistebi nagebobebs maTi mSobliuri qvey- fransisko xavieris saxelobis gaxda, karibWis Tavze misi qan-
nis arqiteqturis mibaZviT agebdnen. amerikis samxreT da- dakeba daidga; niSebSi ki dRemdea SemorCenili oTxi wmindani
savleTSi, arizonas StatSi, Tusonis maxloblad san xavier qalis, savaraudod, lusias, sesilias, barbares da ekaterine
del bakis misia espanuri arqiteqturis gavlenis erT-erT sienelis qandakebebi. am skulpturul jgufSi erTi patara
saukeTeso magaliTs warmoadgens (sur. 1-47). uCveulo scenacaa CarTuli: kata, romelic Tagvis daWeras
san xavier del bakis misiis mSenebloba iezuitma mRvdelma cdilobs, ramac adgilobrivi pimas tomis cnobili gamoTqma
eusebio kinom (1644-1711) 1700 wels daiwyo. nagebobis saZirk- warmoSva: qveynis dasasruli maSin mova, rodesac kata Tagvs
velisTvis man adgilobrivi qva gamoiyena, romelsac pimas daiWerso (citirebuli Chinn and McCarty-Si, gv. 12).
xalxi karierze moipovebda. udabnoSi maT mier ukve gayvanili
iyo sairigacio arxebi, da rogorc mama kino Tavis angariSeb-
Si werda, axali misiis yvela oTaxi da saxelosno wyliT iq-
XIX saukunis dasawyisis
neboda uzrunvelyofili. mSeneblobis dawyebamde, 1768 wels, xelovneba: klasicizmi da
mas Semdeg, rac iezuitebis mimarT espaneTis politika Seic-
vala, es adgili franciskanelebs gadaeca. mama kinos idea sa- romantizmi
bolood 1776 wels misiaSi misulma espanelma franciskanelma XIX saukunis evropul da amerikul xelovnebaSi klasicizmi
berma, xuan bautista velderenma ganaxorciela. da romantizmi gverdigverd Tanaarsebobda. klasicizmi ar-
samreklos koSkebiT flankirebuli 30 metris sigrZis es qiteqturasa da qandakebaSi XIX saukunis meore naxevarSic
didi zomis jvar-gumbaTovani nageboba uCveuloa, radgan is ganagrZobs arsebobas, radgan xelovnebis moyvarulebis,

XVIII saukunisa da XIX saukunis dasawyisis xelovneba evropasa da CrdiloeT amerikaSi Tavi I. 45
mfarvelebisa da Tavad xelovanebis mier es stili kvla­ vac Ta privilegiebi gaauqma, man davidsa da mis mowafeebs Tavi-
gamoiyeneboda demokratiisa da respublikanizmis mxarda- si moRvaweobis amsaxveli namuSevrebis seria daukveTa.
saWerad. klasicizmis sicocxlisunarianobis mizezi, gark- 1800 wels, oTxi wliT adre, vidre napoleoni imperatori
veulwilad, xelovnebis akademiebSi miRebuli, antikur gaxdeboda, davidi ukve ganadidebs mas suraTiT napoleoni
qandakebasa da rafaelis xelovnebaze dafuZnebuli misi swa- sen bernaris uReltexilze (sur. 1-48). napoleons davidi e.w.
vlebis meTodic iyo. xelovnebis klasicisturi xedva, ro- `didi maneriT~ asaxavs da gviCvenebs, Tu rogori iqneboda,
gorc gemovnebisa da silamazis universaluri standartebis misi azriT, napoleoni, rodesac igi jars alpebis gadasala-
gansaxiereba ki, Tavis mxriv, swrafad cvalebad epoqaSi, aka- xad italiisken miuZRoda. suraTze napoleoni yalyze Semd-
demiis, rogorc tradiciaTa sacavis ideas ganamtkicebda. gar cxenzea amxedrebuli da ukan, fonze gamosaxul jars
romantizi, romlis safuZvlebi XVIII saukunis brita- mouwodebs. cxenis aSlili fafari da Smagi Tvalebi, na-
neTSi ukve ganvixileT (gv. 29-32), XIX saukunis dasawyisSi poleonis afrialebuli mosasxami energias, Zalasa da mizan-
sxvadasxva formas iRebs. am formebs isev da isev emociuri swrafulobas gadmoscems. 1814 wels, rodesac napoleonma
gamomsaxveloba da individiseuli gancdisa da SegrZnebebis Zalaufleba dakarga, davidi iZulebuli iyo briuselSi ga-
xazgasma axasiaTebs. mayureblis grZnobebsa da ganwyobile- dasaxlebuliyo, sadac 1825 wels gardaicvala kidec.
baze zemoqmedebis mizniT, romantizmis mxatvroba xSirad antuan Jan gro (Antoine-Jean Gros, 1771-1835) mozardi iyo, ro-
mimarTavda dramatul Temebs, romlis wyaros literatura, desac davidis studiaSi daiwyo muSaoba, bolos ki napoleo-
mimdinare movlenebi, buneba, an Tavad mxatvriseuli war- nis SekveTebze Tavis maswavlebels konkurenciasac ki uwev-
mosaxva warmoadgenda. da. 1797 wels gro napoleonTan erTad italiaSi gaemgzavra
da mogvianebiT misi samxedro kampaniis oficialuri memati-
safrangeTSi mimdinare movlenebi ane gaxda. misi suraTi napoleoni Savi WiriT daavadebulebTan
XIX saukuneSi parizi TandaTan imkvidrebda xelovnebis mniS- iafaSi (sur. 1-49), romelic aseve `didi maneriTaa~ Sesrulebu-
vnelovani centris saxels. 1800-1830 wlebSi mxatvrebis war- li, realur movlenas asaxavs. 1799 wels, osmalebis winaaRm-
matebulobas parizis akademiis sistema gansazRvravda.
natif xelovnebaTa skola mTeli evropidan da ameriki-
dan izidavda studentebs, iseve, rogorc parizis akade-
miis wevr mxatvarTa atelieebi (saxelosnoebi), romlebic
maT kerZo gakveTilebs sTavazobdnen. akademiis arawevr
mxatvarTaTvis gamarTul parizis salonis yovelwliur
gamofenaze mosaxvedrad sastiki metoqeoba imarTeboda.
XIX saukunis dasawyisSi pusenistebsa da rubensistebs
Soris mkveTri dapirispireba arsebobda. pusenistebi
amtkicebdnen, rom xazi pusenis stilis wamyvani ele-
menti iyo da swored is warmoadgenda suraTis wyobis
fundaments. rubensistebis azriT ki, suraTis wyoba
arsebiTad mdidari feradovnebiTa da Tbili ferebis
daxvewili gamoyenebiT iqmneboda ise, rogorc es ruben-
sis mxatvrobaSi gvxvdeboda. analogiurad kamaTobdnen
eskizis (esquisse) _ didi namuSevrisaTvis winaswari Ca-
naxatis da Tavad namuSevris Rirebulebaze. zogi amt-
kicebda, rom eskizi mxolod saSualeba iyo ufro didi,
dasrulebuli namuSevris Sesaqmnelad, zogi ki ambobda,
rom eskizis swraf da impulsur gamomsaxvelobasTan Se-
darebiT, dasrulebuli naxati ufro mdare da mosawye-
ni iyo. es swrafva emociuri gamomsaxvelobisken kargad
Cans romantizmis ayvavebis periodSi 1815-1830 wlebSi.

davidis da gros „didi manera“ napoleon bona­


par­
tis aRzevebasTan erTad, Jak lui davidi xelaxla
imkvidrebs dominantur pozicias frangul mxatvro-
baSi. davidi napoleonSi frangul ganmanaTlebloba-
ze ori­entirebul, politikuri miznebis ganmaxorcie- 1-48 • Jak lui daviTi. napoleoni sen bernaris uReltexilze,
lebel figuras xedavda; Tavis mxriv, napoleonisTvis 1800-1801; tilo, zeTi, 2.7X2.3 m. versalis muzeumi
davidi revoluciuri Rirebulebebis damamkvidrebeli davidi napoleons imiTac ganadidebs, rom mas or sxva did generals
pirovneba iyo. mas Semdeg, rac napoleonma Zalaufleba _ Sarlemansa da hanibals adarebs. maTac, napoleonis msgavsad, jari
myarad moipova, evropaze Tavisi gavlena gaavrcela, sa- alpebis uReltexilebze gadaiyvanes. samives saxeli suraTis qveda
kanonmdeblo reformebi ganaxorciela da aristokrat- marcxena kuTxeSi gamosaxul kldezea dawerili.

46 Tavi I. XVIII saukunisa da XIX saukunis dasawyisis xelovneba evropasa da CrdiloeT amerikaSi
1-49 • antuan Jan gro. napoleoni Savi WiriT daavadebulebTan iafaSi,
1804; tilo, zeTi, 5.32X7.2 m. luvri, parizi

suraTis marcxena nawilSi warmodgenili figurebi miqelanjelos saSineli samsjavros jojoxeTis


karibWis gamosaxulebebs mogvagoneben.

deg napoleonis kampaniis dros, armiaSi Savi Wiris epidemiam sunisgan daicvan Tavi, napoleoni ki uSiSrad exeba erT-erTi
ifeTqa. meomrebis gasamxneveblad napoleonma qalaq iafaSi daavadebulis wylulebs. am poziT igi qristes mogvagonebs,
(maSindleli osmaleTis imperiis SemadgenlobaSi iyo, amJa- romelic xelis SexebiT kurnavda avadmyofebs.
mad israelSia), meCeTis SenobaSi ganTavsebuli daavadebuli
da momakvdavi jariskacebi moinaxula. gros suraTis kom- Jeriko Teodor Jeriko (Théodore Géricault, 1791-1824) adreuli
poziciuri wyoba _ araRrma scenismagvari sivrce da mTavari franguli romantizmis erT-erTi mniSvnelovani warmomadge-
gmirebis ukan gamosaxuli TaRebis rigi, davidis namuSevars neli 32 wlis asakSi, sul axalgazrda gardaicvala, magram
horaciusebis fics (ix. sur. 1-37) mogvagonebs, magram gros man moaswro, didi gavlena moexdina XIX saukunis dasawyisis
namuSevari sakmaod gansxvavdeba davidis suraTisgan; gros parizis saxelovnebo samyaroze. 1816-1817 wlebSi romSi xan-
ferebi ufro cocxalia da Sesrulebis manera ki _ ufro mokle yofnis Semdeg, sadac man miqelanjelos xelovneba aR-
spontanuri. saerTo STabeWdilebiT namuSevari, garkveulwi- moaCina, Jeriko parizSi dabrunda im gadawyvetilebiT, rom
lad, romantizmis farglebSi eqceva. da ara marto dramatu- Tanamedrove istoriuli suraTis JanrSi emuSava. Temad man
li elferisa da uxvad gadmocemuli egzotikuri da, xSirad, gemis „meduzas“ daRupvis skandaluri da sensaciuri ambavi
SemaZrwunebeli detalebis gamo, aramed, imitomac, rom su- airCia da Seqmna Tavisi cnobili suraTi `meduzas~ tivi (sur.
raTi ufro metad gviCvenebs napoleonis adamianur mxares da 1-50). 1816 wels franguli gemi, romelic senegalSi midioda,
naklebad warmoaCens mas respublikuri Rirebulebebis mata- meCeCs wamoego. misma kapitanma, lui XVIII-is axlad aRdgenili
rebel mmarTvelad. napoleoni kompoziciis centrSi, jaris- monarqiis mier daniSnulma arakompetenturma aristokratma,
kacebis mcire jgufisa da eqimis garemocvaSia warmodgenili. eqvsi samaSvelo naviT mxolod oficrebi da xelisuflebis
bonapartis Tanmxlebni daavadebulebisgan moSorebiT dganan ramdenime warmomadgenli gaiyvana samSvidobos. darCenili
da saxeze cxvirsaxocebi aqvT afarebuli, raTa usiamovno 152 adamiani TviTnakeTi tiviT dinebam gaitaca. rodesac

XVIII saukunisa da XIX saukunis dasawyisis xelovneba evropasa da CrdiloeT amerikaSi Tavi I. 47
farTo rakursiT | `meduzas~ tivi
Teodor Jerikos monumenturi tilo qmnis. erTi diagonali, romelic mTel warmodgeniT, Jeriko metaforulad mianiS-
`meduzas~ tivi (sur. 1-50) Tavisi didi suraTs msWvalavs, qveda marcxena kuTxi- nebs, rom Tavisufleba, xSirad, sazogadoe-
zomebiTa (4.8X7.0 m) da mravalfiguriani dan suraTis zeda marjvena nawilisaken bis yvelaze Cagruli wevrebis Zalixmevazea
kompoziciiT, romelic realur istoriul miemarTeba da xelSi mofriale qsoviliT damokidebuli.
movlenas warmogvidgens, istoriul Janrs gamosaxuli Jan Sarlis figuriT srul- Jeriko Tavis suraTs saguldagulod
ganekuTvneba. Tumca, imis gamo, rom namuSe- deba. am diagonals meore, sapirispiro amzadebda, man frangul akademiur sis-
vris mizani mayureblisTvis keTilSobilu- diagonali kveTs, romelic qveda marjvena temaSi istoriuli suraTis Sesaqmnelad
ri grZnobebis an moqalaqrobrivi pasuxis- kuTxeSi gamosaxuli gardacvlili adamianis miRebuli yvela safexuri gaiara. suraTi
mgeblobis didaqtikuri Sexseneba ki ara, sxeuliT iwyeba, anZaze mimagrebuli dabe- misi intensiuri kvlevisa da eqsperimente-
aramed adamianis upasuxismgeblobis, sxvisi rili ialqnebisken miemarTeba da mnaxvelis bis kulminacia iyo. kalmiT Sesrulebuli
sicocxlis mimarT daundobeli gulgrilo- yuradReba ukana planze gamosaxul uzar- adreuli Canaxati („argusis“ gamoCena, sur.
bis gamoaSkaravebaa, igi istoriul Janrs mazar talRaze gadaaqvs. tilo sasowarkve- 1-51) ukidures marcxena kideSi gamosaxuli,
SeiZleba arc mivakuTvnoT. suraTis gmiric Tilebasa da gadarCenis imeds Soris myofi horizontze gamoCenili gemis danaxvisas
am JanrisTvis uCveulod aris SerCeuli; igi adamianebis emocias asaxavs. isini SiSoben, gadarCenili adamianebis imediT savse
ara imperatori an mefe, an Tundac, intele- rom Soreulma gemma, SesaZloa, maTi tivi reaqcias asaxavs. am emociis sapirispirod,
qtualia, aramed esaa Savkaniani mamakaci, ver SeniSnos. mravlisTqmelia, rom „imedis tivis marjvena mxares, mgloviare kacs
senegaleli Jan Sarli, romelmac ukiduresi diagonali~ suraTSi swored Jan Sarlis vxedavT, romelic daRupul axalgazrdas
safrTxis winaSe gansakuTrebuli gamZleoba energiuli figuriT sruldeba. gadarCenili dastiris. Canaxatis Sesrulebis manera sw-
da simtkice gamoavlina. adamianebis figurebiT Seqmnili piramidis rafi, spontanuri da energiiT savsea. kal-
adamianis sxeulebisgan agebuli mZlavri damagvirgvinebel nawilSi misi moTavsebiT miTa da akvareliT Sesrulebul momdevno
piramiduli forma metyvel kompozicias da megobrebis gadamrCenelad swored misi Canaxatze (sur. 1-52), romelzec igive scena

1-50 • Teodor Jeriko. „meduzas~ tivi,


1818-1819; tilo, zeTi, 4.9X7.16 m. luvri, parizi

48 Tavi I. XVIII saukunisa da XIX saukunis dasawyisis xelovneba evropasa da CrdiloeT amerikaSi
sapirispiro xedvis wertilidanaa asaxuli, figurebs Soris
meti erTianobaa, rac Suq-CrdiliT maTi aqtiuri modelirebiT
miiRweva. es namuSevari Suqisa da Crdilis gamomsaxvelobis Se-
saZleblobebis kvlevis magaliTia. Jerikos sxva mravali kvle-
va yuradRebas amaxvilebda rogorc kompoziciaze, aseve, masSi
figurebis ganlagebasa da ferTa gamaze. Canaxatebi „meduzas~
tivis saboloo kompoziciis dasadgenad iqmneboda, magram
orive maTgans jer kidev aklda Jan Sarlisa da gardacvlili
da momakvdavi adamianebis figurebi kompoziciis zeda da qveda,
ukidures marcxena da marjvena nawilebSi.
Jeriko gulmodgined swavlobda adamianis sxeuls, mis
sxvadasxva nawils. amisaTvis mas axlomdebare saavadmyofoSi
momuSave megobrebi gvamebs, adamianis mokveTil Tavebsa da
kidurebs awvdidnen (sur. 1-53). Jerikos biografis cnobiT
„ramdenime Tvis ganmavlobaSi mxatvris studia erTgvar mor-
gad iyo qceuli. gvamebs mxatvari iqamde itovebda, sanam isini
ar gaixrwneboda da amgvar garemoSi ganagrZobda muSaobas.“
sabolood kompoziciis saerTo monaxazi Jerikom did tiloze
gadaitana da scenis piramiduli wyoba cocxali modele-
bis mixedviT Sesrulebuli sxeulebiT aago. adamianis gvami
„meduzas~ tivis romelime konkretuli figuris gamosaxvisas
mas modelad ar gamouyenebia. gvamebsa da adamianis sxeulis
calkeul nawilebs Jeriko Tavis studiaSi mxolod imitom
ikvlevda, rom sikvdilis arsi Seecno da gaego misi zemoqmedeba
adamianis sxeulis formebze.
marTlac, Jeriko ar aRwers tivze cocxlad gadarCenilebis
realur fizikur mdgomareobas: Ronegamoclil, gamofitul,
mziT damwvar da sikvdilis piras myof adamianebs. amis nacvlad,
`didi maneris~ Sesabamisad, mis figurebs aTleturi aRnagoba
da energiuli pozebi aqvT, rac, Tavis mxriv, miqelanjelosa da
rubensis namuSevrebs gvagonebs. figurebis amgvarad warmod-
genas Jeriko Temis ganzogadebisa da misi gakeTilSobilebis
mizniT mimarTavs; konkretuli gemis daRupvaze gacilebiT
ufro mniSvnelovani misTvis iseTi fundamenturi konfliqtebis
warmoCenaa, rogoricaa: kacobrioba _ bunebis winaaRmdeg, imedi _
sasowarkveTis winaaRmdeg, sicocxle _ sikvdilis winaaRmdeg.

1-51 • Teodor Jeriko. „argusis“ gamoCena (zemoT),


1818; kalami da melani qaRaldze, 34.9X41 sm.
natif xelovnebaTa muzeumi, lili

1-52 • Teodor Jeriko, „argusis“ gamoCena (SuaSi),


1818; kalami, melani, sepia qaRaldi, 20.6X28.6 sm.
natif xelovnebaTa muzeumi, ruani

1-53 • Teodor Jeriko, kidurebis Seswavla (qvemoT),


1818-1819; tilo, zeTi, 52X64 sm. fabris muzeumi, monpelie

ixileT „meduzas~ tivi axlo xediT


veb-gverdze www.myartslab.com

XVIII saukunisa da XIX saukunis dasawyisis xelovneba evropasa da CrdiloeT amerikaSi Tavi I. 49
13 dRis Semdeg tivs miagnes, masze mxolod 15 adamini iyo zneobis gakeTilSobileba, magram sxva mxriv suraTi sru-
darCenili, zogi maTgani adamianis xorciTac ki ikvebeboda. liad Seesabameboda akademiis mier dadgenil wesebs. mefem
ramdenadac kapitani mTavrobis mier iyo daniSnuli, am saza- uari Tqva tilos Sesyidvaze, amitom Jerikom is irlandiasa
reli SemTxvevisa da frangebis mier marTul senegalSi Cade- da inglisSi ori wlis ganmavlobaSi mimdinare komerciul
nili sxva danaSaulebebisTvis presam monarqias dasdo brali. gamofenaze waradgina. 50 000-ze meti mnaxveli am suraTis
Jerikom suraTze asasaxad yvelaze emociuri kulminaciuri sanaxavad mxolod londonis gamofenaze mivida da Sesabami-
momenti airCia, rodesac tivze gadarCenilebi Soreul gems si safasuric ki gadaixada.
erTdroulad SiSiT da gadarCenis imediT gahyureben.
Jerikom `meduzas~ tivi salonSi 1819 wels gamofina; na- delakrua axasiaTebda ra romantizmis suliskveTebas,
muSevarma didi kamaTi gamoiwvia. im drois mowinave fran- frangi mwerali stendali werda: `romantizmi xelovnebaSi
gma kritikosebma da roialistebma suraTi mefis dacinvad asaxavs dRevandelobas, Tanamedrove adamianebs da ara gmi-
aRiqves, mefisa, romlis mowyalebazec akademiis bevri wevri rebs warsulis im Soreuli heroikuli epoqebidan, romle-
iyo damokidebuli. liberalebi ki xotbas asxamdnen Jerikos bic, SesaZloa, arc arsebobda.~ eJen delakrua (Eugène Delac-
mier saxelmwifoSi arsebuli korufciis gamoaSkaravebis roix, 1798-1863) Jerikos sikvdilis Semdeg parizis yvelaze
mcde­lobas. am debatebma mniSvnelovani SekiTxvebi wamoW- mniSvnelovani romantikosi mxatvaria, romelic Tavis Semoq-
ra imis Taobaze, Tu sad gadioda zRvari ferwerasa da po- medebaSi im drois sastiki brZolebis monawile gmirebisa da
litikas Soris. Jerikos ganzraxva sazogadoebisTvis Sokis msxverplTa saxeebs aRbeWdavda. 1830 wels delakrua qmnis Se-
mogvra da SeZrwuneba ufro iyo, vidre didaqtika da misi devrs Tavisufleba barikadebze: 1830 wlis 28 ivlisi (sur. 1-54);

1-54 • eJen delakrua. Tavisufleba barikadebze: 1830 wlis 28 ivlisi,


1830; tilo, zeTi, 260X325 sm. luvri, parizi

50 Tavi I. XVIII saukunisa da XIX saukunis dasawyisis xelovneba evropasa da CrdiloeT amerikaSi
esaa ferweruli namuSevari, romelmac napo­
leonis Semdgomi safrangeTis istoria Semo­
inaxa. 1815 wels napoleonis damarcxebis
Semdeg, lui XVI-is Zmis lui XVIII-is (mefobda
1815-1824) gamefebiT safrangeTSi monarqia
aRdga. marTalia, mefis Zalaufleba konsti-
tuciiTa da parlamentiT SezRuduli iyo,
magram xelisuflebam, romelic wlebis ganma-
vlobaSi sul ufro konservatiuli xdeboda,
bevri revoluciuri reforma gaauqma. luis
umcrosma Zmam da memkvidrem, Sarl X-em (1824-
1830) presaze cenzura aRadgina, ganaTlebaze
kon­troli kaTolikur eklesias daubruna da
saarCevno uflebebi SezRuda. am qmedebeb-
ma parizis quCebSi farTomasStabiani amboxi
gamoiwvia, romelmac 1830 wlis ivlisSi, sam
dReSi burbonebis dinastia daamxo da, Sede-
gad, Sarl X politikurad misma SedarebiT
zomierma biZaSvilma lui filipe orleanelma
(1830-1848) Secvala. axalma mmarTvelma piro-
ba dado, rom daicavda axal konstitucias.
safrangeTis istoriis es periodi ivlisis
monarqiis saxeliTaa cnobili.
1830 wlis ivlisis revolucia delakruam
Tavis suraTze mxolod ramdenime Tvis Sem-
deg aRbeWda. misi didi istoriuli tilo
mniSvnelovan Tanamedrove movlenebs aRwers,
magram Tavisi Canafiqris mkafiod gamosaxa-
tad, delakruas suraTi garkveul warmosa-
xviT alegoriul saxe-xatebsac Seicavs. mis
mier asaxuli revolucionerebi arian stu-
dentebi, xelosnebi da muSebi, bavSvebi da
inteleqtualebic ki. isini brZoliT miiweven
win, nagviTa da gvamebiT warmoqmnil barika-
debze gadadian. ukan, fonze kvamlsa da bu-
rusSi notr damis koSkebi moCans. marTalia,
suraTi, arsebiTad, realur movlenas asaxavs,
magram delakrua aq qalis figuris saxiT Ta-
visuflebis personifikaciasac warmoadgens.
esaa barikadebze mdgomi Tavisuflebis ale-
goriuli figura, meamboxeTa lideri, gigan-
turi, dakunTuli, naxevrad SiSveli energiu-
li qali, romelsac cal xelSi revoluciis 1-55 • fransua rudi. moxaliseTa laSqrobaSi gamgzavreba 1792 wels
droSa, meoreSi ki xiStiani Tofi uWiravs. (marselieza), triumfaluri TaRi, plas de etuali, parizi, 1833-1836, kirqva,
delakruam es klasikuri principebis mixed- simaRle daaxl. 12.8 m
viT agebuli, Tanamedrove iaraRiT aRWurvi-
li da frigiuli qudiT mosili (gaTavisuflebuli monis rudi xelovanebi, romlebic ivlisis monarqiis movlenebs
Zveli simbolo, romelic meamboxeebs exuraT) alegoriu- aRwerdnen, 1830 wlis revoluciis warmosaCenad, roman-
li figura brZolis SuagulSi moaTavsa. mxatvari gznebiT, tizmisTvis damaxasiaTebel dramatul Temebsa da formebs
mRelvarebiTa da safrTxiT savse emociur movlenas asa- mimarTavdnen zustad ise, rogorc, klasicistebi mimarTa-
xavs; igi irCevs swored im moments, rodesac revolucio- vdnen klasikuri xelovnebis principebs wina revoluciis
nerebi, romlebic barikadebis gadasalaxad TavganwirviT aRsabeWdad. ivlisis monarqiis damyarebisTanave, safrange-
miiweven win, faqtiurad sikvdilze midian. es romantizmis Tis Sinagan saqmeTa ministris iniciativiT, rogorc erovnu-
ferweris dramatuli, mgznebare da mSfoTvare nimuSia, ro- li Serigebis aqti, parizSi, Sanz-elizeze, napoleonis mier
melSic, realobasTan erTad, mxatvris warmosaxvac aqtiur 1806 wels dawyebuli triumfaluri TaRis mSeneblobis das-
rols asrulebs. ruleba gadawyda. TaRis centraluri nawilis Semamkobeli

XVIII saukunisa da XIX saukunis dasawyisis xelovneba evropasa da CrdiloeT amerikaSi Tavi I. 51
1-56 • Jan ogiust dominik engri. didi odaliski, 1814; tilo, zeTi, 88.9X162.5 m. luvri, parizi

CrdiloeT afrikaSi britaneTis winaaRmdeg napoleonis kampaniis dros frangebma egzotikuri axlo aRmosavleTi
aRmoaCines. saSualo klasis evropel mamakacebs gansakuTrebiT izidavdaT haramxana. es nawilobriv franguli
revoluciis Semdeg qalebis Tanasworobis moTxovnebze reaqciac iyo.

reliefis Sesruleba fransua ruds (François Rude, 1784-1855) Tu xarWis uamravi versia Seqmna. suraTSi didi odaliski
daukveTes. qandakebas im moxaliseTa armiis mebrZolebi (sur. 1-56) qalis mzera gulgrilia, maSin, roca misi gveliviT
unda ukvdaveyo, romelTac 1792-1793 wlebSi safrangeTSi moqnili, SiSveli sxeuli daufaravad amJRavnebs erotiku-
prusiis jaris SemoWra SeaCeres. Tavisuflebis frTosani lobas. divanis da fardis silurje qalis TeTri kanisa da
figuris qvemoT gamoqandakebuli mebrZolebi win miiweven, lurji Tvalebis efeqts aZlierebs, xolo daWmuWnuli zewa-
zogi maTgani SiSvelia, zogs ki antikuri abjari aqvs asx- ri vnebiani sxeulis konturebs usvams xazs. odaliski `TeT-
muli (sur. 1-55). am klasikuri detalebis miuxedavad, qanda- ri monis~ engriseuli saxea. qalis Tavsaburavis, maraosa da
kebis saerTo stili mainc ufro romantizmisken ixreba. pa- Zvirfasi TvlebiT morTuli samkaulis egzotikuri detale-
rizSi am dros mgznebare patriotuli mowodebebi gaismoda bi mis vnebianobas amZafrebs. engris akademiuri xazi da kom-
da qandakebas `marselieza~ _ safrangeTis erovnuli himnis poziciis struqtura mis mier miRebuli klasikuri ganaTle-
saxeli _ Searqves, himnisa, romelic swored aRwerili mo- bis Sedegia, Tumca, moxdenili SiSveli qalebis saxe-xatebi
vlenis dros, 1792 wels daiwera. ufro romantizmiT aris STagonebuli.
imis miuxedavad, rom engrs portretebis xatva drois
engri Jan ogiust dominik engri (Jean-Auguste-Dominique Ingres, kargvad miaCnda, mas Seudarebeli unari hqonda brwyinvaled
1780-1867), davidis erT-­ erTi yvelaze cnobili moswav- warmoeCina garegnuli msgavseba, zustad gadmoeca portre-
le, 1835-1841 wlebSi franguli akademiis direqtori iyo tirebulis varcxniloba, tansacmlisa Tu samkaulis detale-
romSi. mxatvari, maswav­lebeli da Teoretikosi, igi Tavisi bi, maTi faqtura. igi naturaluri zomis mraval daxvewil da
drois erT-erTi yve­l­aze
­ gavleniani Semoqmedi gaxda. engri dasrulebul portrets qmnida, Tumca, xSirad, mcire zomis
rafaeliseul zus­tsa da mkafio naxats, idealizebul for- Zalze natif, cocxal naxatebsac asrulebda, Tanac Zalze
mas da klasikur kompozicias sensualobiTa da erotikulo- swrafad, erT dReSi. madam dezire raul-roSetis portretze
biT aRsavse saxe-xatTan aerTianebs da amiT romantizmisa (sur. 1-57) mSvidi, momxiblavi da eleganturi qalia asaxuli.

da klasicizmis Tavisebur nazavs qmnis. marjvena xelze mas xelTaTmani acvia, rac mis socialur
engris didi survilis miuxedavad, rom igi istoriuli statusze miuTiTebs _ Txeli tyavis xelTaTmanebi evropis
suraTis ostatad eRiarebinaT, saxeli man swored niusa da maRali wris warmomadgenlebs ecvaT, maT, visac xeliT Sro-
aristokrati qalebis portretebis SeqmniT gaiTqva. engr- ma ar uwevda. saqorwino beWedi ki marcxena xelze mis oja-
ma od­al
­ iskis, sulTnis haramxanis egzotikuri mona qalis, xur mdgomareobaze metyvelebs. im drois modis mixedviT

52 Tavi I. XVIII saukunisa da XIX saukunis dasawyisis xelovneba evropasa da CrdiloeT amerikaSi
1-57 • Jan ogiust dominik engri.
madam dezire raul-roSetis
portreti,
1830; grafiti, qaRaldi, 32.2X24.1 sm.
klivlendis xelovnebis muzeumi, ohaio.
Sesyidulia j.h. veidis fondidan (1927.437)

madam raul-roSeti (1790-1878), qalwulobaSi


antuanet klod hudoni, cnobili klasicisti
moqandakis, Jan antuan hudonis (ix. 1-41)
umcrosi qaliSvili iyo. 1810 wels, 20 wlis
asakSi, is colad gayva dezire raul-roSets,
cnobil arqeologs, engris axlo megobars,
romelic mogvianebiT natif xelovnebaTa
akademiis mdivani gaxda (natif xelovnebaTa
akademiam, romelic 1816 wels daarsda,
safrangeTis ferweris da qandakebis samefo
akademia Secvala). engrma madam raul-
roSetis portreti mis qmars miuZRvna
(„megobars da kolegas, misie raul-roSets
engrisgan“), romlis portretic daaxloebiT
imave dros daxata.

Sekerili bzvinvare abreSumis kaba, maRali weli-


Ta da fuSfuSa saxeloebiT, fanqris zusti da
msubuqi StrixebiTaa Sesrulebuli. es Strixebi
ufro kabis calkeul niuansebze mianiSnebs, vidre
detalurad aRwers mas. didi yuradReba eqceva
qalis natif saxesa da daxvewil varcxnilobas,
romelTac engri msubuqi Suq-CrdilebiT didi
sizustiT gadmoscems.

domie onore domie (Honoré Daumier, 1808-1879) pa-


rizSi marselidan 1816 wels Cavida. xatva suisis
akademiaSi iswav­la, liTografiis teqnika (ix. gv. 54)
ki belardis TanaSemwed yofnis dros aiTvisa. pir-
veli liTografia domiem 1829 wels, 21 wlis asak-
Si gamoaqveyna yovelkvireul satirul JurnalSi
„la siluet“ (La Silhouette). 1830 wlis revoluciis
Semdeg domie namuSevrebs antimonarqistuli,
1-58 • onore domie. transnonas quCa, 1834 wlis 15 aprili,
prorespublikuri JurnalisTvis „la karikatur“
1834; liTografia, 28X44 sm. nacionaluri biblioTeka, parizi
(La Caricature) da liTografiiT ilus­ t­
rirebuli
pirveli yoveldRiuri gazeTis _ parti­ zanuli

XVIII saukunisa da XIX saukunis dasawyisis xelovneba evropasa da CrdiloeT amerikaSi Tavi I. 53
|
teqnika liTografia

liTografia (lithos berZnulad qvas niSnavs) 1790-ian wlebSi gamoigo-


nes. am teqnikas safuZvlad udevs is, rom cximi da wyali erTmaneTs
ar ereva. mxatvari tradiciulad wvrilmarcvlovani qvis brtyel
zedapirze cximiani fanqriT xatavs gamosaxulebas. amis Semdeg qvis
zedapirs wyliT asveleben, Semdeg ki zemodan zeTovan melans an
saRebavs usvamen. saRebavi cximian adgilebs (anu im adgilebs, sadav
naxati iyo datanili) ekroba, wylians ki _ ara. amis Semdeg qaRaldis
furcels amgvarad damuSavebul qvaze deben da presSi atareben, ris
Sedegadac saRebavi da, Sesabamisad, am saRebaviT moniSnuli gamosa-
xuleba qvidan qaRaldze gadadis. amgvarad, liTografia (rogorc
reliefi da intalio) erT-erTi umTavresi meTodia beWduri gamosa-
xulebis misaRebad. liTografias efeqturad iyenebdnen fransis-
ko goia, Teodor Jeriko, eJen delakrua, onore domie da anri de
tuluz-lotreki.
domie albaT liTografiis yvelaze didi ostati iyo XIX saukune-
Si. es teqnika farTod gamoiyeneboda safrangeTSi saxviTi xelovne-
bis nimuSebis anabeWdebis misaRebad da popularuli Jurnalebisa
da gazeTebis ilustrirebisaTvis. 1830-iani wlebisTvis beWduri
namuSevrebiT vaWrobas safrangeTSi didi gasaqani hqonda. mxatvrebs
liTografiis teqnikiT sakuTari namuSevrebis Seqmna axla ukve 1-59 • onore domie. beWdvis moyvarulebi,
gravioris ZviradRirebuli daxmarebis gareSec SeeZloT. domies akvareli, Savi fanqari, Savi melani, nacrisferi akvareli, 25.8X30.7
liTografiaze beWdvis moyvarulebi (sur. 1-59) asaxulia sami sm. luvri, parizi
adamiani, romlebic miuxedavad imisa, rom garSemo kedelze uamravi
skreperi damuSavebuli moZravi
xelovnebis nimuSia, swored anabeWdebs dascqerian yuradRebiT. XIX (rkinis saxeluri) qaRaldi qva baza
saukunis bolos iafi liTografia sazogadoebis yvela fenisTvis
iyo xelmisawvdomi da is yvela socialuri fenis warmomadgenlis
saxlSi moipoveboda.

liTografiuli
procesis diagrama

uyureT videos liTografiuli procesis Sesaxeb veb-gverdze www.myartslab.com

„le SarivarisTvisac“ (Le Charivari) qmnida. 1834 wels domie


transnonas quCis saSinelebaTa Sesaxeb (sur. 1-58) liTogra-
peizaJi romantizmis mxatvrobaSi
fiul anabeWds qmnis. liTografiis am seriis gayidvidan Se- mudmivad cvalebad, araprognozirebad da ukontro­ lo bu­
mosuli Tanxa sasamarTloSi „le Sarivaris“ dasacavad Seqm- nebas romantizmis mimdevrebi adamianis aseve arap­rog­nozi­
nil fondsa da, Sesabamisad, presis Tavisuflebas moxmarda. rebadi da cvalebadi xasiaTis, Tu ganwyobilebis anal­ ogad
am quCaze, romelic domies saxlis maxloblad mdebareob- ganixilavdnen; buneba maTTvis gasaocari, momxiblavi, Zlieri
da, demonstraciis dros muSebma guSagi mokles. sapasuxod, da warmtaci iyo, swored amitom romantizmis yvelaze mniSv-
guSagebma im Senobis yvela maxcovrebeli amoxoces, sadac, nelovan vizualur gamoxatulebad peizaJi iqca.
maTi azriT, mkvleli imaleboda. domiem im sisxliani tra-
gediis Sedegi asaxa, romlis drosac ojaxi jer gaaRviZes qonsTebli SeZlebuli mewisqvilis Svilis, jon qonsTeb-
da Semdeg misi yvela wevri daxoces. coli marcxniv, Cabne- lis (John Constable, 1776-1837) TqmiT, samxreT inglisis mSob-
lebul kuTxeSi agdia, qmari _ oTaxis centrSi, xanSiSesuli liurma mSvidma landSaftma igi mxatvrad manamde aqcia, sa-
kaci ki _ marjvniv. mnaxvels garkveuli dro sWirdeba, raTa nam funjs aiRebda xelSi. miuxedavad imisa, rom qonsTebli
centraluri figuris _ mokluli bavSvis sisxliani Tavi da samefo akademiaSi swavlobda, masze didi gavlena moaxdina
xelebi aRiqvas. domie, zogadad, cnobili iyo Tavisi mwvave XVII saukunis holandiurma peizaJurma ferweram. 1816 wels
karikaturebiTa da socialuri komentarebiT, magram es misi londonSi gadasvlis Semdeg qonsTeblma monumenturi zomis
erT-erTi yvelaze STambeWdavi namuSevaria. soflis xedebis (romlebic `sixs-footers~ _ eqvsfutianis saxe-

54 Tavi I. XVIII saukunisa da XIX saukunis dasawyisis xelovneba evropasa da CrdiloeT amerikaSi
liTaa cnobili) xatvas mihyo xeli. es peizaJebi qonsTebls Terneri jozef melord uiliam Terners (Joseph Mallord Wil-
iseve mniSvnelovnad miaCnda, rogorc istoriuli Janris su- liam Turner 1775-1851) xSirad ixsenieben qonsTeblTan erTad.
raTi. qonsTeblis erTguleba Tanamedrove inglisuri Te- orive peizaJis ostati iyo da isini daaxloebiT erT period-
mebisadmi imdenad Zlieri iyo, rom igi 1832 wels inglisis Si moRvaweobdnen, magram Terneris kariera sxva gziT wari-
xelovnebis erovnuli galereis daarsebas SeewinaaRmdega; marTa. igi samefo akademiaSi 1789 wels uCveulod axalga-
motivi ki is iyo, rom galereas, SesaZloa, xeli Seewyo ucxo zrda, 27 wlis asakSi Sevida da akademiis srul wevrad iqna
da moZvelebuli Temebisa da stilis damkvidrebisTvis. arCeuli; mogvianebiT ki samefo akademiis skolis profesori
1821 wels qonsTeblis mier Sesrulebuli suraTi gaxda. 1790-iani wlebis bolos igi zeTiT Sesrulebul masS-
uremi Tivis zviniT (sur. 1-60) inglisis mSvid, wynar peizaJs tabur peizaJebsa da istoriul Temebze agebul monumentur
asaxavs. qonsTebli xasxasa ferebiT vizualurad zustad tiloebs qmnis, romlebSic Terneri cdilobs vizualurad
aRwers garemos da amiT mnaxvels aiZulebs, irwmunos, rom gamoxatos filosofos edmund berkis (1729-1797) amaRlebu-
suraTze asaxuli buneba marTlac uSualod naturidanaa lis koncefcia. berkis mixedviT, rodesac Cven raime iseTis
aRebuli. sasurveli feradovnebis misaRwevad qonsTebli mowmeni vxdebiT, rac CvenSi SiSnarev aRtacebas iwvevs, an ro-
uamrav eskizsa da Canaxats qmnida plenerze, magram namu- desac raime diadis winaSe aRmovCndebiT, maSin Cveni grZnobe-
Sevars sabolood saxelosnoSi saguldagulod asrulebda. bi gacilebiT ufro mZafri xdeba, vidre, Cveulebriv. Tumca
suraTis zomebi istoriuli landSafturi peizaJisTvisac realuri safrTxe ar arsebobs, magram aseTi veluri sidiade
ki Zalian didia. uremi Tivis zviniT gviCvenebs ingliss mnaxvelSi mainc iwvevs mokrZalebasa da SiSs. da radgan `amaR-
iseTs, rogoric is, qonsTeblis warmodgeniT, saukuneebis lebuli“ gaSualebulad, arapirdapir ganicdeba, igi ufro
ganmavlobaSi iyo _ myudro, idiliuri sofluri yofiT. momajadoebeli da amaRelvebelia, vidre SemaSinebeli da xSi-
mxatvari suraTze saguldagulod amoxatuli detalebiT rad RmerTis transcendentuli Zalis SegrZnebas iwvevs. ter-
zustad gadmoscems bunebis xasiaTs, aminds. Tumca, ubrun- nerma „amaRlebulis“ koncefcia Tavis naxatebSi gadaitana.
deba ra soflis warsul yofas, romelic industrialize- 1812 wels Sesrulebuli misi suraTi qarbuqi: hanibalisa
bul inglisSi swrafad qreboda, suraTi Rrmad nostal- da misi jaris gadasvla alpebze (sur. 1-61) bunebis Semzarav
giur elfersac iZens. Zalas asaxavs. saSineli grigali, nisli da Tovli faravs

1-60 • jon qonsTebli. uremi Tivis zviniT,


1821; tilo, zeTi, 130.2X185.4 sm. erovnuli galerea, londoni. henri voganis saCuqari, 1886

waikiTxeT jon qonsteblis Sesaxeb veb-gverdze www.myartslab.com

XVIII saukunisa da XIX saukunis dasawyisis xelovneba evropasa da CrdiloeT amerikaSi Tavi I. 55
1-61 • jozef melord
uiliam Terneri. qarbuqi:
hanibalisa da misi jari
gadasvla alpebze,
1812; tilo, zeTi,
1.46X2.39 m.
TeiTi, londoni

1-62 • jozef melord uiliam Terneri. lordTa da TemTa palatis xanZari, 1834 wlis 16 oqtomberi,
tilo, zeTi, 92.1X123.2 sm. filadelfiis xelovnebis muzeumi, jon hovard makfadenis koleqcia, 1928

56 Tavi I. XVIII saukunisa da XIX saukunis dasawyisis xelovneba evropasa da CrdiloeT amerikaSi
mzes da jariskacebs ganadgurebiT emuqreba. Sors moCans qouli Tomas qouli (Thomas Cole, 1801-1848) peizaJis
hanibalis ZlivsSesamCnevi, spiloze amxedrebuli figura, erT-erTi pirveli didi profesionali ostati iyo ameri-
romelic Zv.w. 218 wels alpebSi jars miuZRvoda romis kis SeerTebul StatebSi. qouli 17 wlis asakSi inglisi-
armiasTan sabrZolvelad. Ternerma namuSevari, rogorc dan emigraciaSi midis da 1820 wlamde, rogorc mogzauri
Cans, napoleonis omebis alegoriad Caifiqra. napoleon- portretisti muSaobs. 1829-1832 wlebSi Tavisi mfarvelis
ma Tavad gadaiara alpebi da swored am istoriul faqts daxmarebiT igi evropaSi mogzaurobs; SeerTebul StatebSi
miuZRvna davidma napoleonis portreti (ix. 1-48). magram Tu dabrunebis Semdeg qouli niu iorkSi dasaxlda da warma-
davidis namuSevari, romelic Ternerma parizSi 1802 wels tebuli peizaJistis saxeli daimkvidra. igi eskizebs Tavi-
naxa, asaxavda napoleons, rogorc Zlier figuras, romelic si namuSevrebisTvis bunebaze uSualo dakvirvebis Sedegad
mxolod jars rodi meTaurobda, aramed Tavad bunebasac asrulebda. suraTze uReli (sur. 1-63) wina planze mxatvarma
marTavda, Ternenma hanibalis gamosaxuleba horizontze sakuTari Tavi gamosaxa; igi Cvensken, mayurebliskenaa mob-
ZlivsSesamCnev laqamde Seamcira. mxedarTmTavari da misi runebuli. eskizebs qouli zeTis saRebavebiT portatul
jari stiqiuri ubedurebiT arian SeSfoTebulebi. mxatvari molbertze xatavda, magram, rogorc misi Taobis peizaJis-
maT TiTqos gardauval damarcxebas uwinaswarmetyvelebs. ti mxatvrebis umetesoba, did, dasrulebul namuSevrebs
Ternerma kidev erTi dramatuli da amaRelvebeli sura- studiaSi, zamTris ganmavlobaSi qmnida.
Ti Seqmna, romelic britaneTis parlamentis istoriul Sen- es tilo qoulma niu iorkSi dizainis nacionalur aka-
obaSi gaCenil xanZars aRwers. Terneris dramatul tiloze demiaSi gamosafenad Seqmna. swored aman gansazRvra tilos
lordTa da TemTa palatis xanZari, 1834 wlis 16 oqtomberi (sur. didi zoma. mxatvris azriT, suraTi peizaJs warmoadgenda,
1-62)alisferi dominirebs da ganaTeba asrulebs gansakuT- radgan masSi konkretuli adgili da dro iyo asaxuli. am
rebul rols. mxolod Cven ar varT gaognebuli am Semzaravi masStabur tiloze warmodgenilia dasavleT masaCuseTsSi
sanaxaobiT _ suraTis wina planze, Temzis samxreT napirze mdebare holiokis mTis mwvervalidan danaxuli mdinare qo-
Sekrebili adamianebic SeSfoTebiT gahyureben xanZars. es neqTiquTis xeobis erTi Tvalwarmtaci adgilis (romelsac
xanZari erovnuli tragedia iyo. londonis uZvelesi parla- „uRels“ eZaxian) farTo xedi. qouli werda, rom amerikul
mentis Senoba inglisis istoriis yvelaze mniSvnelovani mo- peizaJs aklda istoriuli Zeglebi, swored is, rac evro-
vlenebis momswre iyo. cecxlma mTlianad gaanadgura lor- pul peizaJs sainteresos xdida; mdinare huZonis napirebze
dTa palata, xolo TemTa palata saxuravis gareSe darCa. ver naxavdiT iseT sasaxleebs, rogorsac rainze; amerikaSi
Terneri Tavad iyo am faqtis momswre da saswrafod gaakeTa arc iseTi uZvelesi Zeglebi ar­ se­
bobda, rogoric romSi.
eskizebi akvareliT; ramdenime Tvis Semdeg ki gamofenisTvis magram, mxatvris azriT, amerikis bunebis iseTi saocrebebi,
ukve didi suraTi hqonda mzad. am suraTis WeSmariti arsi rogoric am suraTze asaxuli „uReli“ iyo, amerikis ero-
brwyinvale ferebiTa da uzadod asaxuli SuqiTaa gadmoce- vnul saganZurad unda ganxiluliyo. suraTis saxelwodeba
muli; swored amitom eZaxdnen Terners „sinaTlis mxatvars“. migviTiTebs, rom qoulma realuri adgili aRbeWda. magram,

1-63 • Tomas qouli.


uReli,
1836; tilo, zeTi,
1.31X1.94 m.
metropoliten
muzeumi, niu-iorki.
misis rasel seijis
saCuqari 1908 (08.228)

ixileT axlo
xediT „uReli~
veb-gverdze
www.myartslab.com

XVIII saukunisa da XIX saukunis dasawyisis xelovneba evropasa da CrdiloeT amerikaSi Tavi I. 57
1-64 • kaspar david
fridrihi. saabato
muxis tyeSi,
1809-1810; tilo, zeTi,
111.8X174 sm. nacionaluri
galerea, berlini.

sxva peizaJisti mxatvrebisgan gansxvavebiT, romlebic Ta-


vianT namuSevrebSi istoriuli movlenis asaxvas met mniS-
goTikuri da klasicisturi
vnelobas aniWebdnen, qoulma tiloze, cicabo kldiTa da stilebi XIX saukunis dasawyisis
cis dramatuli elferiT, mxolod landSaftis sidiade da
mniSvnelovaneba gadmosca. Savi Rrublebi da mTa or nawi- arqiteqturaSi
lad yofs peizaJs. qouli erTmaneTs upirispirebs ameri- XIX saukunis dasawyisSi arqiteqtorebi, dasaxuli amoca­
kuli landSaftis or mxares: qarbuqian, udabur adgilsa nebidan gamomdinare, orive stils mimarTavdnen: klasiciz­
da dasaxlebul pastoralur xeobebs. Cawynarebuli qarbuqi msac da romantizmsac. klasicizmi arqiteqturaSi sazoga-
TiTqos mianiSnebs, rom baraqiani miwa uxvad gaiRebs Tavis doebriv Senobebs Tavisebur sidiadesa da maradiulobis
nayofs adamianebisaTvis. elfers aniWebda, romantizmi ki Tavisi sulierebiT arqite-
qturis goTikur warsuls mogvagonebda.
fridrihi germanel romantikos mxatvars kaspar david
fridrihs (Caspar David Friedrich, 1774-1840) buneba sulieri STa- goTikuri arqiteqtura britanelebi amtkicebdnen,
gonebis misaRwev saSualebad miaCnda. axalgazrdobaSi masze rom goTikuri stili maTi memkvidreobis nawili iyo. XIX
didi gavlena iqonia goThard kozegartenis, adgilobri- sa­ukunis inglisSi neogoTikuri stilis bevri nageboba Sen-
vi luTerani pastorisa da poetis nawerebma da swavlebam, deba, maT Soris parlamentis Senobac (sur. 1-65). mas Semdeg,
romelic qadagebda, rom RvTaebrivis gamJRavneba mxolod rac 1834 wels vesTminsTeris sasaxle daiwva da es faqti
bunebasTan Rrma personaluri kavSiris Sedegad aris Se- STambeWdavad asaxa Ternerma (ix. 1-62), britaneTis mTavro-
saZlebeli. kozegarteni amtkicebda, rom peizaJi bunebis bam axali Senobis asagebad konkursi gamoacxada. nageboba
RvTiuri wignia, iseTive, rogoric biblia. fridrihi ko- inglisSi gviani goTikis etapisaTvis damaxasiaTebel e.w.
penhagenis akademiaSi swavlobda, Semdeg ki drezdenSi da- perpendikularul goTikur stilSi unda daproeqtebuliyo
saxlda, sadac mas iohan volfgang fon goeTem urCia, rom da harmoniulad Serwymoda gverdiT mdgom vesTminsTeris
peizaJi Tavisi xelovnebis ZiriTad sagnad eqcia. kaspar saabatos XIII saukunis eklesias, sadac, istoriulad, ing-
david fridrihi eskizebs plenerze xatavda, magram namu- liseli monarqebis mefed kurTxevis rituali tardeboda.
Sevars studiaSi asrulebda, aerTianebda ra amiT bunebis- konkursi Carlz berim (Charles Barry, 1795-1860) da ogas-
gan miRebul STabeWdilebebs da sakuTar TavSi aRZrul tes uelbi norTmor fiujinma (Augustus Welby Northmore Pugin,
grZnobebs. tilos saabato muxis tyeSi (sur. 1-64) qveda nawil- 1812-1852) moiges. beri pasuxismgebeli iyo axali Senobis
Si berebis samgloviaro procesiaa gamosaxuli, romelic ZiriTad gegmaze, romlis simetriasac britaneTis saparla-
nislSi odnav Tu gairCeva. TovliT dafarul adamianebis meto sistemaSi arsebuli politikuri Zalebis balansi unda
samyofelze wyvdiadi Camowolila. ufro detaluradaa aesaxa. fiujins ki arsebiTad klasikuri gegmis mqone Senobis
amoxatuli mijriT miwyobili muxis xeebis siluetebi da goTikur stilSi gaformeba unda uzrunveleyo. goTikuri
SiSveli totebi, romlebic am idumalebiT aRsavse peizaJ- arqiteqturis upirvelesi qomagi, fiujini 1836 wels aqvey-
Si TiTqos Tavadve qmnian bunebriv taZars. nebs Tavis Teoriul naSroms kontrastebi, romelSic igi

58 Tavi I. XVIII saukunisa da XIX saukunis dasawyisis xelovneba evropasa da CrdiloeT amerikaSi
1-65 • Carlz beri da ogastes uelbi
norTmor fiujini.
parlamentis Senoba,
londoni, 1836-1860; inglisis
istoriuli Zeglebis samefo komisia,
londoni

1836 da 1841 wlebSi fiujinma ori


mniSvnelovani wigni gamoaqveyna.
am wignebSi igi amtkicebda, rom
vesTminsTeris saabatos goTikuri
stili WeSmariti inglisuri geniis
gamovlineba iyo. misi azriT, berZnuli
da romauli klasikuri orderuli
wyoba xis adreuli nagebobebis
imitacias warmoadgenda da, amdenad,
qvis konstruqciis principebs ver
Seesabameboda.

Sua saukuneebs _ Rrma sulierebisa da mSvenieri xelosnobis


idiliur dros _ materializebul da meqanizebul Tanamed-
rove problemur epoqas adarebda. fiujinisTvis goTika ara
stili, aramed, klasicizmis msgavsad, qmnadobis principi
iyo. is amtkicebda, rom goTika arqiteqturis or `umTav-
res wess~ mihyveboda: `1. nagebobaSi ar unda arsebobdes arc
erTi iseTi detali, romelic mis keTilmowyobas, konstru-
qciasa da specifikas ar Seesabameba da 2. yoveli orna­menti
Senobis ZiriTad konstruqcias unda amdidrebdes.~
am periodis goTikuri stilis nagebobebi umetesad ka-
Tolikuri da anglikanuri (amerikis SeerTebuli Stateb-
Si _ episkopaluri) eklesiebi iyo. britanuli warmoSobis
amerikeli arqiteqtoris, riCard afjonis (1802-1878) proe-
qtiT amerikis SeerTebul StatebSi mravali mniSvnelova-
ni neogoTikuri stilis eklesia aigo, maT Soris, samebis
taZari niu iorkSi (sur. 1-66). Tavisi maRali SpiliT, grZeli
naviTa da kvadratuli formis sakurTxevliT samebis ekle-
sia adreuli XIV saukunis britanuli goTikis stils ukav-
Sirdeba, romelic gansakuTrebiT xiblavda anglikanebs da
episkopalebs. yoveli detali istoriuli sizustiTaa Ses-
rulebuli, Tumca TaRebi aq TabaSirisganaa Camosxmuli da
ara aguriT nagebi. sakurTxevlis Tavze Casmuli vitraJebi
erT-erTi pirvelia amerikis SeerTebuli StatebSi.

klasicisturi arqiteqtura XIX saukunis dasawyisSi


ramdenime evropuli dedaqalaqis erovnuli muzeumebis Seno-
bebi klasicisturi stilis mixedviT daproeqtda, rac axal Sen-
obebs kulturis taZrebis funqcias sZenda da erovnul mniS-
vnelobas aniWebda. yvelaze mniSvnelovani maT Soris, albaT,
berlinis altes muzeumi (Altes Museum, Zveli muzeumi) gaxldaT,
romelic 1822 wels karl fridrih Sinkelma (Karl Friedrich Schin-
kel, 1781-1841) daaproeqta da romelic 1824-1830 wlebSi aSenda
(sur. 1-67). altes muzeumi xelovnebis nimuSebis samefo koleq­
ciis gamosafenad aigo Suagul berlinSi, barokuli samefo
sasaxlis mopirdapired, mdinare Sprees kunZulze. muzeumis
mTavar impozantur fasads 18 ioniuri svetisgan Semdgari, co-
kolze aRmarTuli STambeWdavi kolonada qmnis, romliskenac
centralur ganier kibes mivyavarT. Sinkelma gaiTvaliswina 1-66 • riCard afjoni. samebis eklesia,
xelovnebis nimuSebis ganaTebis problema muzeumis rogorc niu iorki, 1839-1846

XVIII saukunisa da XIX saukunis dasawyisis xelovneba evropasa da CrdiloeT amerikaSi Tavi I. 59
1-67 • karl fridrih
Sinkeli.
altes muzeumi,
berlini, 1822-1830

qveda, ise zeda sarTulebze da centraluri rotondis orive didi gumbaTi. Senobis am centralur nawils orive mxridan
mxares Sida ezoebi daaproeqta. muzeumis fasadebze gaWrili warmomadgenelTa palatisa da senatis ori frTa esazRvre-
maRali fanjrebi bunebrivi ganaTebiT uzrunvelyofda inte- boda. 1803 wels prezidentma Tomas jefersonma (1743-1826),
riers; fanjrebis mimarT perpendikularulad ganlagebuli aseve moyvarulma arqiteqtorma, kapitoliumis mSeneblo-
kedlebi suraTebis zedapirebs anareklebisgan icavda. bis gasakontroleblad britaneTSi naswavli profesionali
klasicistuli stilis sajaro nagebobebi SeerTebul arqiteqtori benjamin henri laTrobi (Benjamin Henry Latrobe,
StatebSic Sendeboda. yvelaze mniSvnelovan da simbolur 1764-1820) daiqirava. laTrobma Secvala TornTonis proeqti
klasicistur Senobas vaSingtonSi SeerTebuli Statebis ka- da aRmosavleT nawilSi mas didi kibe da korinTuli kolo-
pitoliumi warmoadgens. kapitoliumis Tavdapirveli proe- nada daumata (sur. 1-68). 1812 wlis omis dros, rodesac Senoba
qti moyvarulma arqiteqtorma uiliam TornTonma (William britanelebis mier gaiZarcva, laTrobma kapitoliumis fr-
Thornton, 1759-1828) Seadgina 1792 wels. misi grandiozuli Tebi aRadgina, Tavad Senobas ki ufro maRali gumbaTi daad-
gegmis mTavari komponenti iyo taZris damagvirgvinebeli ga. laTrobma Senobis interierisTvis tradiciuli klasi-

1-68 • benjamin henri laTrobi. SeerTebuli Statebis kapitoliumi,


vaSingtoni, 1808. T. sazerlendis graviura, 1825; niu-iorkis sajaro biblioTeka, i.n. felfs sTouqis koleqcia,
miriam da ira valahebis xelovnebis, beWdvis da fotografiis ganyofileba

60 Tavi I. XVIII saukunisa da XIX saukunis dasawyisis xelovneba evropasa da CrdiloeT amerikaSi
1-69 • Tomas jefersoni. montiCelo,
SarloTsvili, virjinia, 1769-1783, 1796-1809

uyureT videos montiCelos Sesaxeb veb-gverdze www.myartslab.com

kuri sistemidan aRebuli korinTuli orderis variaciebi ladios stilis safuZvelze iyo SemuSavebuli (ix. Cizviq
Seqmna, Caanacvla ra akanTis foTlebi adgilobrivi kultu- hausi, sur. 1-15), maSin daiwyo, rodesac virjinia jer kidev
rebis _ marcvleulisa da Tambaqos _ mcenareuli motivebiT. britaneTis kolonia iyo. Tumca, 1796 wels mas guli auc-
1817 wels man datova Tanamdeboba, kapitoliumis re- ruvda ingliselebsa da maT arqiteqturaze da amerikis el-
konstruqcia ki Carlz balfinCma (Charles Bulfinch, 1763-1844) Cad parizSi yofnisas, frangulma arqiteqturam gaitaca.
daasrula. Senobis kidev erTi arsebiTi SekeTeba 1850 wels montiCeloSi man axali mSenebloba wamoiwyo (1796-1809), sa-
ganxorcielda, romlis drosac kidev ufro gaizarda gum- xli gaafarTova da agurisa da xis eqsterieri ise Secvala,
baTis zomebi. rom saxlis ori sarTuli, moduri parizuli tendenciebis
vir­jiniis StatSi, SarloTsvilis maxloblad, mTis msgavsad, garedan erT did sarTulad gamoCeniliyo. nage-
wverze agebuli jefersonis saxlis proeqti, saxelwodebiT bobam inglisis, safrangeTisa da amerikis Tanamedrove da
montiCelo (Montichello, italiurad _ patara mTa), klasicis- saberZneTisa da romis antikuri samyaro gaaerTiana. XIX
turi arqiteqturis magaliTia (sur. 1-69). jefersonma mSe- saukunis meore naxevarSi sxvadasxva kulturis mibaZvam ki-
neblobis pirveli etapi (1769-1782), romlis proeqti pa- dev ufro farTo masStabi miiRo.

dafiqrdiT Semdegze:
1.1 SeajameT franguli rokokos xelovnebis da arqiteq- urTierTgadamkveTi dinebebi
turis zogierTi ZiriTadi stilisturi maxasiaTeble-
wyvilTa portretebi
bi da axseniT, rogor ukavSirdeba es maxasiaTeblebi
gavrcelebulia evropuli
salonis cxovrebis socialur konteqsts. gaaanalizeT
xe­­lovnebis istoriaSi. Se­­­
rokokos stilis erT-erTi namuSevari am Tavidan da
axseniT, Tu ratom aris is am periodis stilis tipuri afaseT rogor aris asa­­xuli
namuSevari. am suraTebze col-­qmruli
urTierToba. rogor asaxavs
1.2 axseniT, ratom aerTianebs romantizmi vizualurad
iseT gansxvavebul mxatvrebs, rogorebic arian dela- portretebi maT Tanamed-
krua da fridrihi. ramdenad gamosadegia klasifika- rove socia­lur struq­
ciisTvis termini „romantizmi“? turasa da kulturul
1.3 rogor imoqmeda politikurma viTarebam fransisko viTarebas?
sur. 1-1
goias xelovnebaze? pasuxis gacemisas aqcenti gaakeTeT
mis tiloze 1808 wlis sami maisi (sur. 1-44).
1.4 ganixileT kavSiri ganmanaTleblobis arqeologiisad-
mi interessa da klasicizmis axal moZraobas Soris
XVIII saukuneSi. SeiswavleT da daaTvaliereT veb-gverdze www.myartslab.com

XVIII saukunisa da XIX saukunis dasawyisis xelovneba evropasa da CrdiloeT amerikaSi Tavi I. 61
2-1 • gustav eifeli. eifelis koSki,
parizi, 1887-1889; 1889 wlis foto, simaRle 300 m
II
Tavi

XIX saukunis Sua da gviani


periodebis evropisa da amerikis
SeerTebuli Statebis xelovneba
saqveynod cnobili eifelis koSki (sur. 2-1) amayad gvaxse- rom Cven (frangebi) mxolod garTobis moyvaruli xalxi
nebs XIX saukunis safrangeTis progresisadmi rwmenas da rodi varT, aramed, inJinerTa qveyanac varT~. marTlac,
civilizaciis srulyofaSi mecnierebisa da teqnologie- rodesac eifelis koSkis mSenebloba dasrulda, is male-
bis wamyvan rols. 300 metris simaRlis koSki gustav ei- ve iqca xelovanebs Soris mowinave azrovnebisa da moder-
felma (Gustave Eiffel, 1832-1923) parizis 1889 wlis msoflio nulobis saerTaSoriso simbolod da sazogadoebac mi-
gamofenis erTgvar monumentur karibWed daaproeqta da siT, rogorc saucxoo sanaxaobiT, aRtacebuli iyo. dRes
aago. im droisaTvis es iyo yvelaze maRali konstruqcia is parizis simbolodaa miCneuli.
msoflioSi, ufro maRali, vidre egvipturi piramidebi an eifelis koSki 1889 wels qalaqis erT-erTi yvelaze po-
goTikuri kaTedralebi. eifelis koSki XIX saukunis meo- pulaluri nageboba iyo fotogadaRebebisTvis. koSkis Tva-
re naxevris evropasa da SeerTebul StatebSi daaxloebiT luwvdeneli simaRle mis ZirSi mdebare pawawina Senobebs
20-ze met saerTaSoriso bazrobas Soris erT-erTis, pa- Crdilavda. profesionali da moyvaruli fotografebis
rizis msoflio gamofenis mTavari sanaxaobac iyo. es ba- mier gadaRebuli eifelis koSkis fotoebi msoflio gamo-
zroba-gamofenebi saerTaSoriso industriis, mecnierebis, fenis aTasobiT damTvalierebelma iyida. aq warmodgenil
gamoyenebiTi da dekoratiuli xelovnebis, saxviTi xelo- 1889 wlis martis miwuruls gadaRebul fotoze koSkis
vnebis gamocdilebis gasaziareblad da maT warmosaCenad mSenebloba dasasruls uaxlovdeba, mSeneblebi ukanasknel
tardeboda. frangi xalxis erovnul siamayes _ eifelis samuSaoebs asruleben. Tu davakvirdebiT, koSkis ZirSi kar-
koSks sainJinro, teqnologiur da industriul sferoebSi gad Cans bazris ori rigis swrafad naSeni konstruqcia, ro-
safrangeTis upiratesobisa da siZlieris demonstrireba melsac 6 maisisTvis, bazrobis gaxsnis dRisaTvis, amzadeben.
unda moexdina. Tavdapirvelad droebiT nagebobad Cafiq-
rebuli eifelis koSki parizSi dRemde dgas.
pirveli gamoxmaureba eifelis koSkze araerTgvarova- evropa da SeerTebuli
ni iyo. 1887 wels 47 mwerlis, musikosisa da mxatvrisgan
Semdgarma jgufma `le tempsma~ (Le Temps) dawera werili,
Statebi XIX saukunis Sua
romelSic xelovnebis moRvaweni eifelis koSks `qarxnis xanebidan dasasrulamde
Sav da gigantur kvamlsadens~ uwodebdnen da am `uzarma- XIX saukuneSi moZlierebulma industriulma revoluciam
zari usargeblo konstruqciis~ agebas aprotestebdnen. teqnologiuri, ekonomikuri da socialuri gardaqmne-
gustav eifeli ki jiutad amtkicebda: `mjera, koSki dro- bi gaaaqtiura. naxSirsa da rkinaze gazrdilma moTxovnam
Ta ganmavlobaSi SeiZens momxiblelobas~ da `dagvanaxebs, samTamadno, metalurgiuli da satransporto mrewvelo-

SeiswavleT Semdegi:
2.1 gaacnobiereT da SeafaseT, Tu ra rols asrulebda XIX s-is 2.3 gaaanalizeT rogor asaxa realizmma xelovnebaSi XIX sauku-
miwuruls akademizmis xelovneba da arqiteqtura, iseve, ro- nis socialuri da politikuri aspeqtebi.
gorc akademizmis sawinaaRmdego principebze amave periodSi 2.4 ganixileT is adreuli eqsperimentebi, romlis Sedegadac
aRmocenebuli sxva mimdinareobebi. warmoiqmna fotografia, rogorc xelovnebis axali forma.
2.2 gamoikvlieT Tanamedrove cxovrebidan aRebuli Temebisadmi
gaCenili interesi, aseve, axali simboluri Temebis ganviTa-
reba realizmis, impresionizmisa da postimpresionizmis xe-
lovnebaSi.

mousmineT am Tavis audio masalas veb-gverdze www.myartslab.com

63
bis gafarToebis aucilebloba gamoiwvia. lokomotivebisa gziT xdeboda. religiuri konservatorebi daupirispirdnen
da orTqlze momuSave gemebis ganviTareba aseve aadvilebda darvinis versias, romelic TiTqos samyaros RvTaebriobas
nedleulisa da saqonlis gadazidvas, aiolebda mgzavrTa ga- da RmerTis arsebobasac ki uaryofda. darvinis Teoriis
daadgilebas da xels uwyobda qalaqebis zrdas (ix. ruka 2-1). zogierTi gulmxurvale mxardamWeri imasac ki varaudobda,
am cvlilebebma gaaaqtiura mosaxleobis migraciac. soflis rom bunebrivma gadarCevam gansakuTrebiT daawinaura da so-
Raribi mosaxleoba qarxnebSi, maRaroebsa da manufaqturebSi cialuri evoluciis umaRles safexurze aiyvana zogierTi
samuSaos saZieblad qalaqebSi Cadioda. am viTarebaSi mrew- rasa, pirvel yovlisa ki anglo-saqsuri maRali klasi. `soci-
velebma da mewarmeebma met simdidresa da keTildReobas aluri darvinizmi~ muSaTa klasis gaWirvebuli mdgomareo-
miaRwies, magram muSebis pirobebi _ metwilad qalebisa da bisa da msoflios `ganuviTarebeli~ nawilebis kolonizebis
bavSvebis _ xSirad umZimesi iyo. marTalia, axali samTavrobo racionaluri axsnis safuZvels iZleoda.
regulaciebi am mxriv garkveulwilad aumjebesebda mdgo- mewarmeebisa da vaWrebis, saSualo klasisa da sxvadasxva
mareobas, magram socialisturi moZraoba fabrikebis mesa- profesiis adamianebis, xelisuflebis garkveuli nawilisa
kuTre kapitalistebis mier muSaTa eqsploatacias gmobda da da xelovnebis erovnuli akademiebis saxiT xelovnebis pat-
warmoebis saSualebebze sakuTrebisa da ganawilebis sazoga- ronaJis axali wyaroebi gaCnda. namuSevrebis gamosafenad,
doebriv an saxelmwifo formas uWerda mxars. prizebis mosapoveblad, myidvelTa mosazidad da komerciu-
1848 wels evropis ramdenime dedaqalaqSi muSaTa ajanyebam li mogebis gasafarToeblad gaizarda evropisa da amerikis
ifeTqa. amave wels karl marqsma da fridrih engelsma komu- kulturul centrebSi gamarTuli yovelwliuri didi gamo-
nisturi partiis manifesti gamoaqveynes, romelic proleta- fenebis mniSvneloba; dabalfasiani ilustrirebuli gazeTe-
riatis (muSaTa klasis) mier burJuaziis (saSualo klasis) Za- bi da Jurnalebi aqveynebdnen kritikul werilebs, romle-
ladobriv damxobas, kerZo sakuTrebis gauqmebasa da uklaso bic gavlenas axdenda xelovnebaze, mis aRiarebaze, qmnida
sazogadoebis Seqmnas winaswarmetyvelebda. amave dros, ameri- da angrevda kidec mxatvrebis karieras; gaCndnen xelovnebis
kelebma _ lukrecia moTma da elizabeT qedi sTenTonma niu nimuSebiT movaWreebi, dilerebi, romlebic myidvelis gemov-
iorkis Statis daba seneka folSi qveyanaSi qalTa uflebebis nebis CamoyalibebaSi mniSvnelovan rols asrulebdnen.
dacvis pirveli konvencia Seqmnes. isini kanonis winaSe qale- XIX saukunis meore naxevarSi xelovnebis Seqmnisa da misi
bisa da mamakacebis Tanasworobas, gaTxovili qalebisTvis sa- koncefciis Camoyalibebis procesi uzarmazari cvlilebe-
kuTrebis uflebebis dacvas, umaRles saganmanaTleblo dawe- biT aRiniSna. industrializaciisa da socialuri mRelvare-
sebulebebSi qalTa miRebas, yvela xelobasa da profesiaSi bis gaZlierebasTan erTad, xelovanTa nawili politikuri
qalebis daSvebas, Tanaswori Sromisas Tanabar anazRaurebas da socialuri aqtivobiT dakavda maSin, rodesac meoreni
da qalTa saarCevno uflebebs iTxovdnen. TavianT warmosaxvas miendnen. zogi fotografiis im saSu-
XIX saukune imperializmis aRzevebis mowmec iyo. produq- alebebs exmianeboda, romlebic xedvasa da aRqmas gardaqmni-
ciisTvis axali bazrebis mosapoveblad, iafi nedleulisa da da, bevri Tavs fotografad miiCnevda, danarCenebi ki Tavis
iafi Sromis xelmisawvdomobis uzrunvelsayofad, evropul- namuSevrebSi axali mediumebis mkafioebasa da sicxades baZa-
ma qveynebma gadainawila ra afrikis umetesi nawili da aziis vdnen; sxvebi STagonebas fotografiis mier vizualuri rea-
TiTqmis mesamedi, mravali axali kolonia daaarsa. kolonie­ lobis detalur, magram zedapirul aRwerasa da ufro Rrma,
bis teritoriebis eqspluataciisas, kolonialuri kanoni adamianur realobas Soris gansxvavebis kvlevaSi eZiebdnen;
xSirad ugulvebelyofda adgilobriv kulturas. danarCenebi fotografiis, xSirad, vizualurad daubalan-
axali mecnieruli aRmoCenebis Sedegad telegrafi, tele- sebeli kompoziciebis mxatvrul potencials swavlobdnen;
foni da radio Seiqmna. XIX saukunis dasasrulisTvis eleqt- swavlobdnen mis mier siRrmis iluziis Seqmnis, sivrcis Se-
robam evropisa da amerikis umetesi qalaqebi gaanaTa, amuSavda kumSvisa da sibrtyobriobis gamovlenis tendencias; gare
Zravebi, tramvai da rkinigza. qimiis ganviTarebam mravali axali samyaros mkveTrad mosazRvrisa da realobidan SemTxveviT,
produqti warmoqmna, iseTebi, rogoricaa aspirini, sadezinfeq­ fragmentulad `amoWris~ aspeqtebs; suraTis zedapirze yve-
cio saSualebebi, qimikatebi fotografiisTvis da efeqturi la gamosaxulebis Tanabari fokusiT asaxvis SesaZleblobas,
asafeTqebeli nivTierebebi. rkinaze gacilebiT ufro moqnil- an piriqiT _ SeuZleblobas; interesdebodnen Tu ratom ver
ma, msubuqma da gamZle foladis axalma, rkinisa da naxSirbadis `xedavda~ adreuli fotografia wiTelsa da mwvanes da ra-
Senadnobma, mZime konstruqciebis da transportis warmoebaSi tom Cndeboda fotoze maT nacvlad Savi da TeTri laqebi.
rkina Caanacvla. medicinasa da sazogadoebrivi janmrTelo- XIX saukunis dasasrulisTvis, sanam mravali xelovani xi-
bis sferoSi lui pasteris siTxis gacxelebis gziT gawmendis luli realobis utyuarobas ikvlevda, danarCenebi abstra-
(pasterizaciis) meTodma, vaqcinaciisa da sterilizaciis gan- qciis sferos uRrmavdebodnen.
viTarebam, antiseptikebma mTel dasavlur samyaroSi sikvdi-
lianobis maCveneblis mniSvnelovani kleba ganapiroba. franguli akademizmi.
zogierTma mecnierulma aRmoCenam tradiciuli reli-
giuri Sexedulebebic eWvqveS daayena da gavlena moaxdina arqiteqtura da xelovneba
socialur filosofiaze. geologebma daadgines, rom deda- natifi xelovnebis akademia (romelic 1816 wels daarsda,
miwa, bibliis mimdevrebis mier navaraudev, 6 000 welze be- raTa ferwerisa da qandakebis ukve daSlili samefo akademia
vrad ufro Zveli iyo. 1859 wels Carlz darvinma gamoTqva Caenacvlebina) da misi natifi xelovnebis oficialuri sko-
mosazreba, rom sicocxlis ganviTareba bunebrivi gadarCevis la XIX saukunis ganmavlobaSi cdilobda, safrangeTSi Zlieri

64 Tavi II. XIX saukunis Sua da gviani periodebis evropisa da amerikis SeerTebuli Statebis xelovneba
CrdiloeTis
zRva
md. Temza haaga
londoni
antverpeni
genTi briuseli
e
yur
isis ruani
ingl havri md. sena
monti parizi

i
re i n
barbizoni norvegia

z R va
200 km a ornani sankt-peterburgi
l uar SvedeTi
200 mili safrangeTi
ruseTi

is
didi

ti
dania
kanada britaneTi l
ba prusia
irlandia berlini ga
londoni md. staueri

l
md. sfri

vo
kale ostendi germania
parizi
atlantikis
CrdiloeT Sveic.
amerika
huZoni okeane ix. CanarTi venecia du
nai
seneka-foli orli florencia
oberlini bostoni eqs-en- Savi zRva
Cikago barselona provansi romi
filadelfia niu iorki portugalia madridi italia
senT luisi atlantik siTi espaneTi xmel
vaSingtoni, Ta
SeerTebuli Su siria
pi

kolumbiis olqi a z
alJiri
misisi

Statebi Rv
a palestina
luiziana maroko tripoli
Tel aviv-iafa
sahara
meqsikis
yure a f r i k a
meqsika
kuba

karibis zRva
martinika senegali
wynari

benini
panama gambia
mb
biaa 1000 km

okeane samxreT 1000 mili

amerika
ruka 2-1 • evropa da amerikis SeerTebuli Statebi XIX saukuneSi.
XIX saukuneSi evropa da amerikis SeerTebuli Statebi mzardi industrializaciis qveynebia. evropuli qveynebi
mTel msoflioSi mraval kolonias flobs. parizi dasavluri xelovnebis centrad iqceva.

zegavlena moexdina vizualur xelovnebaze. akademisti mxatv- periodi _ 1852-1870) axali radikaluri reformebi aamoqmeda.
rebi akontrolebdnen salonis Jiuris, xolo mTavari sazoga- masobrivma areulobebma gaanadgura parizis centris Semogare-
doebrivi dakveTebi, rogorc wesi, akademiis arqiteqtorebis, ni. qalaqis aRdgena da quCebis qselis Secvla JorJ eJen osmans
mxatvrebisa da moqandakeebisken miedineboda. mxatvrebi da (Georges-Eugène Haussmann, 1809-1910) daevala. osmanma Sua sauku-
arqiteqtorebi akademiuri xelovnebis wesebis Sesaswavlad neebis parizis gulSi farTo prospeqtebis, parkebis da gaxsni-
evropidan da SeerTebuli Statebidan parizSi Cadiodnen. li sazogadoebrivi adgilebis Sesaqmnelad axali racionaluri
akademiuri mxatvroba da arqiteqtura xSirad istoriuli gegma waradgina. man saswrafod gamoasaxla Raribebi TavianTi
modelebidan amokrefil motivebze iyo dafuZnebuli. es iyo jurRmulebidan, daangria Zveli garemo, Sua saukuneebis viwro,
praqtika, romelsac istoricizmi ewodeboda. adreuli kla- mixveul-moxveuli quCebi didi, farTo, swori, mwkrivad dargu-
sicizmisa da romantizmis principebze dayrdnobiT SemuSave- li xeivniani prospeqtebiTa da maT gaswvriv aRmarTuli axali
buli istoricizmis xelovneba da arqiteqtura, realurad, SenobebiT Caanacvla, rac erTnairad uzrunvelyofda etlebisa
istoriis gawmendas axdenda. istoricistebi xSirad erT na- da qveiTad mosiaruleTa Tavisuflad gadaadgilebas.
muSevarSi ramdenime sxvadasxva istoriuli epoqis aluziebs opera (sur. 2-2) qalaqis erT-erTi mTavari RirSesaniSnaoba,
aerTianebdnen (ix. orientalizmi, gv. 68). axlo aRmosavleTis Carlz garnies (Charles Garnier, 1825-1898) mier daproeqtebu-
warmosaxviTi samyaros Sesaqmnelad zogierTi akademisti mxat- li parizis operis axali Senoba, osmanis didi prospeqte-
vari aerTianebda ra egvipturi, Turquli da induri kultu- bis kveTaze aSenda. Tanamedrove konstruqciebis gamoyene-
rebidan nasesxeb gansxvavebul elementebs, orientalisturi biT nagebi, Tujis myari Sida karkasis mqone operis Senoba
ferweriT cdilobda egzotikuri sanaxaobebisadmi gazrdili transportisa da saavtomobilo moZraobis gaTvaliswinebiT
sazogadoebrivi moTxovnebis dakmayofilebas. daproeqtda, rac mas yvela mxridan iolad misadgoms xdi-
da. operis Senoba istoricizmis Sedevrs warmoadgens da,
akademizmi arqiteqturaSi umTavresad, ufro adrindeli barokos stiliTaa Seqmnili,
1848 wels, socialuri problemebis gamo, frangul qalaqebSi raSic erTgvarad safrangeTis odindeli didebis aRdgenis
afeTqebuli ajanyebebis Semdeg, napoleon III-em (mmarTvelobis survili SeiZleba amovikiTxoT. pirveli sarTulis TaRedis

XIX saukunis Sua da gviani periodebis evropisa da amerikis SeerTebuli Statebis xelovneba Tavi II. 65
2-2 • Sarl garnie. opera,
parizi, 1861-1874

Tavze ganTavsebuli Sewyvilebuli svetebiT morTuli ope-


ris Senobis masiuri fasadi XVII saukunis droindeli luvris
frTis SemkulobasTan iwvevda asociacias; mis erTgvar ga-
moZaxils, replikas warmoadgenda, rac, erTi mxriv, frangu-
li kulturis uwyvet tradiciaze mianiSnebda da, meore mx-
riv, gonebamaxvilurad warmoaCenda lui XIV-s upiratesobas
imperator napoleon III-Tan SedarebiT.
operis Senoba napoleon III-is, misi garemocvisa da fran-
guli elitis TavSeyris erT-erTi sayvareli gasarTobi adgi-
li iyo, ramac gansazRvra kidec Senobis mTavari fasadis uxvi
Semkuloba. interieri ki, romelsac `siamovnebis taZarsac~
uwodebdnen, kidev ufro meti fufunebiT iyo gaformebuli;
morTuli iyo uxvi, Zviri, poliqromuli masaliT, neo-baro-
kos jgufuri qandakebebiTa da mZime mooqrovili dekoriT. aq,
rogorc Cans, ufro mniSvnelovani iyo elitis wevrebis war-
momCeni, grandiozuli, farTo barokuli kibeebi (sur. 2-3), vid-
re scenaze warmodgenili speqtakli, rogorc garnies uTqvams,
operis daniSnuleba adamianebis survilebis asruleba iyo:
mosmena, erTmaneTis monaxuleba da sakuTari Tavis warmoCena.

akademizmi ferwerasa da qandakebaSi


gemovneba, romelic XIX saukunis Sua xanebSi natifi xelovne-
bis akademiis ferwerisa da qandakebis mxatvrul saxes gansa-
zRvravda, kargad SegviZlia SevigrZnoT aleqsandr kabanelis
(Alexandre Cabanel, 1823-1889), im drois erT-erTi wamyvani akade-
misti mxatvris, suraTiT veneras dabadeba (sur. 2-4). akademist
ostatTan swavlis Semdeg, kabanelma 1845 wels romis prizi
2-3 • didi kibe, opera moigo, 1860-ian da 1870-ian wlebSi ki samjer dajildovda sa-
lonis umaRlesi jildoTi. am miTologiuri Temis miseul ver-
siaSi venera TiTqos talRebs autacia, mfrinavi kupidonebi ki
moiZieT parizis operis interieris
xedebi veb-gverdze www.myartslab.com mis niJaridan dabadebas gvamcnoben. kabanelis mier anatomiis

66 Tavi II. XIX saukunis Sua da gviani periodebis evropisa da amerikis SeerTebuli Statebis xelovneba
2-4 • aleqsandr kabaneli. veneras dabadeba,
1863; tilo, zeTi, 1.35X2.29 sm. d’orses muzeumi, parizi

codna, sxeulis tonebisa da zRvis zedapiris gadmocemis una-


ri, misi akademisturi ganaTlebisa da virtuozuli teqnikis
Sedegia; veneras denadi kidurebis, moqnili zurgisa da mina-
buli Tvalebis gamo, gamosaxulebas Zlier erotikuli xasia-
Ti aqvs. miTologiuri Temisa da erotikuli mimzidvelobis
es nazavi mosawoni aRmoCnda napoleon III-isTvis, romelmac
veneras dabadeba Tavisi koleqciisTvis SeiZina.
miuxedavad imisa, rom akademistebsa da avangardistebs
erTmaneTTan dapirispirebul da diametralurad gansxvavebul
xelovanebad miiCneven, sinamdvileSi, maTi urTierTdamokide-
buleba gacilebiT ufro rTuli iyo. akademizmis zogi mimde-
vari akademiuri sistemis farglebSi eqsperimentebs atarebda,
avangardis xelovanebi ki, Tavis mxriv, zogierT akademistur
xerxsa Tu princips iTvisebdnen, risTvisac akademistebis mxri-
dan mowonebasac imsaxurebdnen. akademist xelovans Jan batist
karpos (Jean-Baptiste Carpeaux, 1827-1875), romelic natifi xelov-
nebis skolaSi romantikos moqandake fransua rudTan swavlob-
da (ix. sur. 1-55), operis fasadisTvis didi skulpturuli jgufis
Seqmna daukveTes. es namuSevari, romelsac cekva (sur. 2-5) qvia,
cekvis personifikacias _ frTosan mamakacs warmogvidgens da
igi dionises dauokebel lxins ganasaxierebs. haerSi amxtari
dionise SiSveli mocekvave qalebis kompaqturi jgufis centr-
Sia gamosaxuli. kabanelis veneras dabadebis msgavsad, miTo-
logiuri Tema am namuSevarSic erotikulobiTaa gaJRenTili.
kabanelisgan gansxvavebiT, karpos figurebi ar gamoir-
Ceva klasicisturi manerisTvis damaxasiaTebeli sigluviTa
da ganzogadebiT. amasTan, kompoziciac ufro spontanuria,
figuraTa gamometyveleba _ gacilebiT eqspresiuli, musku-

2-5 • Jan batist karpo. cekva,


1867-1868; TabaSiri, simaRle daaxloebiT 4.6 m. d’orses muzeumi,
parizi

XIX saukunis Sua da gviani periodebis evropisa da amerikis SeerTebuli Statebis xelovneba Tavi II. 67
xelovneba da misi konteqsti orientalizmi |
Jan leon Jeromis (Jean-León Gérôme, 1824-1904) namuSevari gvelis egviptidan wamoRebuli naZarcvi nivTebi 1804 wels gaxsnil luvris
momTvinierebeli (1824-1904), romelSic igi axlo aRmosavleTze XIX muzeums gadaeca. 1809 wlidan 1822 wlamde safrangeTSi gamoica
saukuneSi arsebul warmodgenebs asaxavs, daaxloebiT 1870 wels egviptis aRwerilobis 24 tomi, romelSic mravlad iyo cnobebi eg-
Seiq­­mna. es namuSevari orientalizmis saxasiaTo nimuSs warmoadgens. viptis kulturis, misi xalxis, miwebis Sesaxeb. 1840-1850-ian wlebSi
tiloze gamosaxulia mnaxvelisken zurgiT mdgari sruliad SiSveli britaneli, frangi da italieli fotografebi axlo aRmosavleTis
biWi piToniT xelSi, iqve xnieri mamakaci stvirze ukravs, suraTis ZiriTad turistul adgilebSi fotografiul studiebs aarsebdnen,
siRrmeSi gamosaxuli mayurebelTa jgufi ki daxvewili kaligra- raTa damTvaliereblebi da saxlSi myofi e.w. `savarZlis turistebi~
fiuli naxatiT Semkuli, lurji SorenkecebiT mopirkeTebuli didi fotoebiT uzrunveleyoT, ramac, Tavis mxriv, regionisadmi sayo-
oTaxis kedelTanaa Camomjdari. scena, faqtiurad, fotografiuli velTao interesi gaaRviva.
sizustiTa da detalebisadmi didi yuradRebiTaa dawerili, rac gvi- orientalizms, romelic XIX saukuneSi akademizmisTvisac iseve
biZgebs vifiqroT, rom konkretuli movlena da adgili zedmiwevniT iyo damaxasiaTebeli, rogorc avangardisTvis, mecnieri edvard seidi
zustadaa aRbeWdili. Jeromma axlo aRmosavleTSi ramdenjerme imo- aRwers, rogorc kolonialur mzeras, mimarTuls dapyrobili aRmosa-
gzaura; namuSevrebis eTnografiuli sizustisaTvis man 1855 wlis vleTisken (ufro axlo, vidre Soreuli aRmosavleTisken). aRmosa-
salonis kritikosebis qebac ki daimsaxura, magram gvelis momTvinie- vleTs kolonizatori mis mflobelobaSi arsebul nivTad aRiqvamda
rebeli Tavidan bolomde fiqciaa, SeTxzuli egviptur, Turqul da da ganixilavda, rogorc `primitiul~ da `egzotikur~ saTamaSo
indur kulturaTa aRreviT. moedans `civilizebuli~ evropeli vizitorisTvis, romlisTvisac
orientalizmi, axlo aRmosavleTis kulturiT gataceba, saf- `adgilobrivi~ mamakacebi velurebi da despoturebi, xolo `adgilob-
rangeTSi 1798 wlidan iRebs saTaves, mas Semdeg, rac napoleonis mier rivi~ qalebi vnebianni da seqsualurad xelmisawvdomni iyvnen.

2-6 • Jan leon Jeromi.


gvelis momTvinierebeli,
daaxl. 1870; tilo, zeTi,
83.8X122.1 sm. qlarqis
xelovnebis instituti,
viliamsTauni, masaCuseTsi.
SeiZines sTerling da frensin
qlarqebma, 1942.(1955.51)

latura _ zedmetad konkretuli, proporciebi da Zvlovani erebis imperiuli miswrafebebic ki, gamoxatuleba foto-
struqtura ufro realisturi, vidre idealizebuli. karpos grafiaSi hpova. gviani renesansidan moyolebuli xelova-
namuSevari TiTqos gvauwyebs akademistur xelovnebaSi im nebs, da sxvebsac, bunebis asaxvis meqanikuri meTodis Seqmnis
axali tendenciebis aRmocenebas, romlebic mewarmeTa kla- survili amoZravebdaT. erT-erTi pirveli aparati kamera
sis axali Taobis gemovnebisa da midrekilebebis sapasuxod obskura (laTinurad niSnavs `bnel oTaxs~) iyo, romelic
Cndeba. koleqcionerTa es axali kasta ufro miwieri, vidre Cabnelebuli oTaxiT an yuTiTa da optikuri miniT iqmne-
idealizebuli xasiaTis xelovnebiT iyo dainteresebuli. boda; garedan Semosuli sinaTle minis gavliT mopirdapire
kedelze (an yuTis kedelze) scenis Tavdayira gamosaxule-
adreuli fotografia evropasa bis proecirebas axdenda da, Sedegad, mxatvars misi Semdgo-
mi damuSavebis SesaZlebloba eZleoda. XIX saukuneSi patara
da SeerTebul StatebSi portatuli kamera obskura, an kidev ufro msubuqi kame-
XIX saukunis miswrafebam, aesaxa axali burJuaziuli elitis ra lucida xelovanTa standartul aRWurvilobad iqca.
warmomadgenlebi, maTi miRwevebi da sakuTreba, zogadad, fotografia ganviTarda, rogorc kamera obskuras mier

68 Tavi II. XIX saukunis Sua da gviani periodebis evropisa da amerikis SeerTebuli Statebis xelovneba
(romelsac Semdeg ubralod `kamera~ ewoda) sinaTlisadmi
mgrZnobiare masalaze Seqmnili gamosaxulebis fiqsirebis
da, amdenad, misi samudamod SenarCunebis saSualeba.
fotografias ar hyolia erTi `gamomgonebeli~. mis Seqmna-
ze ramdenime adamiani erTdroulad muSaobda da TiToeulma
maTganma, mravali wlis ganmavlobaSi, fotografiis teqnikis
ganviTarebaSi Tavisi wvlili Seitana. 1830-iani wlebisTvis
eqsperimentatorTa mcire jgufma Seiswavla gamosaxulebis
`Caweris~ xerxebi, magram saboloo safexuri, Tu rogor unda
`gaemyarebinaT~ anu daefiqsirebinaT es gamosaxuleba ise,
rom Semdgom, sinaTleze eqspoziciisas, igi ar gamuqebuliyo
da gamqraliyo, rTuli misaRwevi aRmoCnda.
safrangeTSi, rodesac lui Jak mande dageri (Louis-Jac-
ques-Mandé Daguerre, 1787-1851) Tavisi ferweruli namuSevre-
bis beWduri aslebis dasamzadeblad eqsperiments atarebda,
SemTxveviT aRmoaCina, rom Tu sinaTlisadmi mgrZnobiare
qimiuri nivTierebebiT dafarul firfitas 20-dan 30 wu-
Tamde sinaTleze gavaCerebdiT, Semdgom ki vercxliswylis
orTqliT davamuSavebdiT, masze `latenturi gamosaxule-
ba~ gamomJRavndeboda. 1837 wlisTvis dagerma SeimuSava
firfitis marilis xsnarSi gavlebiT masze gamosaxulebis
fiqsirebis meTodi da maleve, ser jon frederik herSe-
lis (Sir John Frederick Herschel, 1782-1871) rCeviT, qimiuri so-
dis hiposulfatis (cnobilia, rogorc `hipo~) gamoyenebiT,
gaaumjobesa kidec es procesi. gamosaxuleba negativs war- 2-8 • semuel finli briz morzes dagerotipi,
moadgenda, magram kargad gaprialebul vercxlis firfi- daaxl. 1845; meeqvse firfitis dagerotipi, 7X8.3 sm,
kongresis biblioTekis dagerotipis koleqcia, vaSingtoni
taze is pozitivad gadaiqceoda. miRebuli gamosaxulebis
dublireba ar iyo ioli da Tanac, is (gamosaxuleba) Zalze manamde ki, sanam dageri safrangeTSi Tavisi fotogra-
myife iyo, Tumca sakmaod maRali xarisxis. dageris mier fiuli teqnikis Sesaxeb ganacxadebda, amerikeli xelovani
gadaRebuli sakuTari studiis magidis (sur. 2-7) detalebi semuel morze (Samuel Morse, 1791-1872) parizSi Cavida, raTa
uaRresad faqizad da mkafiodaa gadmocemuli (am xarisxis telegrafis Sesaxeb Tavisi gamogonebis Sesaxeb informaciis
miRweva dRevandeli teqnologiebis gamoyenebiTac ki, re-
gaziarebis sanacvlod, dageris fotografiaze mieRo infor-
produqciaze SeuZlebelia), kompozicia ki naturmortis
macia. morzem amerikas dagerotipi, dageris mier sakuTari
mxatvrobis principebis mixedviTaa agebuli. dagerma 1839
gamogonebis Sesaxeb ganacxadis gakeTebidan maleve gaacno,
wlis agvistoSi axali teqnologiis dapatentebisa da aRia-
1841 wlisTvis ki man portretuli fotos gadasaRebad eqs-
rebis Semdeg, Seqmna erTgvari adreuli tipis fotografia,
poziciis drois Semcireba SeZlo (sur. 2-8).
romelsac dagerotipi ewoda.
imavdroulad, inglisSi henri foqs TalboTi (Henry Fox
Talbot, 1800-1877), fotografiis mdidari moyvaruli, graviu-
rebis, maqmanebisa da mcenareebis negativis aslebs akeTebs,
vercxlis qloridis xsnariT gaJRenTil qaRaldze aTavsebs,
Semdeg sinaTliT asxivebs da amgvarad amJRavnebs. manve miagno
meTods, romelic qaRaldze arse­ buli negatiuri gamosaxu-
lebis ganmeorebiT eqsponirebisa da sxva qaRaldis zedapirze
pozitiuri suraTis miRebis saSualebas iZleoda. amdenad,
negativ-pozitivis procesis aRmoCena, romelic fotogra-
fiuli beWdvis safuZveli gaxda, agreTve TalboTs ekuTvnis.
TalboTis negativis gamoyeneba mravaljeradad SeiZlebo-
da, ase rom, mas SeeZlo iafad ewarmoebina didi raodeno-
bis pozitiuri gamosaxulebebi. magram kalotipi, rogorc
man mogvianebiT am process Searqva, mainc arakontras­ tul
da bundovan gamosaxulebebs iZleoda. rogorc ki TalboTma
dageris aRmoCenis Sesaxeb Seityo, man sakuTaris Sesaxebac
2-7 • lui Jak mande dageri. mxatvris studia,
saswrafod ganacxada da daapatenta kidec. am procesebis
1837; dagerotipi, 16.5X21.6 sm. aRmniSvneli termini _ fotografia, rac berZnulad `sinaT-
safrangeTis fotografiis asociacia, parizi lis meSveobiT xatvas~ niSnavs, herSelma daamkvidra.

XIX saukunis Sua da gviani periodebis evropisa da amerikis SeerTebuli Statebis xelovneba Tavi II. 69
bebs, romlebic industriul inglisSi am
dros ukve swrafad qreboda.
1851 wels britanelma moqandakem da
fotografma skoT arCerma adreul etapze
mniSvnelovani roli Seasrula fotogra-
fiis ganviTarebaSi. arCerma aRmoaCina,
rom vercxlis nitrati myarad ekvroda
SuSis zedapirs Tuki mas kolodiums (eTe-
ris, alkoholisa da piroqsilinis nazavi,
romelsac medicinaSi gadaxvevebisTvis
iyenebdnen) Seurevdi. kolodiumisa da
vercxlis nitratis am nazavs gasaSrobad
da, amis Sedegad, SuSaze gamosaxulebis
aRsabeWdad sul ramdenime wami Wirde-
boda; Sedegad miiReboda SuSis negativi,
saidanac didi tonaluri sizustis mqone
SeuzRudavi raodenobis anabeWdebis mi-
Reba iyo SesaZlebeli.
es axlad aRmoCenili teqnologia ame-
rikelma fotografebma 1861-1865 wlebis
2-9 • henri foqs TalboTi. Ria kari,
samoqalaqo omis fotografiuli do-
1843; anabeWdi kalotipis negatividan marilian qaRaldze, 14.3X19.5 sm. kumentirebisas gamoiyenes. aleqsandr
mecnierebis muzeumi, londoni, foqs TalboTis koleqcia gardneri (Alexander Gardner, 1821-1882) sa-
moqalaqo konfliqtis dasawyisidanve,
fotografiis axali teqnologia mokle droSi iqna ga- asistent TimoTi o’salivanTan (Timothy O’Sullivan, 1840-1882)
moyenebuli Tanamedrove auditoriisa da, agreTve, moma- erTad, meTiu bredis (Matthew Brady, 1822-1896) fotografad
vali TaobebisTvis `vizualuri Canawerebis~ Sesaqmnelad. muSaobda. mis mier gadaRebuli omis fotoebi farTod iyo
fotografebic maleve iwyeben eqsperimentebs axali me- gavrcelebuli. meamboxe snaiperis saxli (sur. 2-10) gadaRebu-
diumis gamomsaxvelobiTi SesaZleblobebis Sesaswavlad da li iyo geTisburgis brZolis Semdeg, 1863 wlis ivlisSi.
STambeWdavi kompoziciebis Sesaqmnelad. 1844-1846 wlebSi teqnikuri siZneleebi angariSgasawevi iyo. sveli firfitis
TalboTma gamoaqveyna eqvsnawiliani wigni saTauriT bune- teqnologia, minaze sinaTlisadmi mgrZnobiare qimiuri ni-
bis fanqari, romelic mTlianad kalotipis negativebisagan vTierebebis dasafiqsireblad, damatebiT, minis firfitis
damzadebuli, marilian qaRaldze nabeWdi gamosaxulebebiT (romelzec negativi aRibeWdeboda), SemaerTebeli masaliT
iyo ilustrirebuli. fotoebis umetesoba idiliur rura- dafarvas saWiroebda. firfitis gaSrobis SemTxvevaSi fo-
lur scenebs, an sagangebod mowesrigebul naturmortebs tos gadaReba veRar moxerxdeboda. Tanac, Tuki firfitas
warmoadgenda; isini ufro xelovnebis nimu-
Sebs waagavda, vidre guldasmiT Seswavli-
li realobis dokumentebs. TalboTi mixv-
da, rom misi procesis naklovanebebis gamo,
mas, dagerotipis komerciul potencialTan
konkurecia gauWirdeboda da sanacvlod fo-
tografiis vizualuri da saxelovnebo Se-
saZleblobebis warmoCena arCia. magaliTad,
namuSevarSi Ria kari (sur. 2-9) Crdilebis dia-
gonaluri xazebis ganmeorebadi struqtura
arqiteqturis vertikaluri da horizonta-
luri xazebis mimarT kontrasts qmnis. es
foto erTgvarad gamoxatavs cxovrebis im
ruraluri wesis mimarT nostalgiur grZno-

2-10 • aleqsandr gardneri.


meamboxe snaiperis saxli:
geTisburgis brZolis veli,
1863; albuminuri beWdva, 18X23 sm.
kongresis biblioTeka, vaSingtoni

70 Tavi II. XIX saukunis Sua da gviani periodebis evropisa da amerikis SeerTebuli Statebis xelovneba
|
teqnika fotografiuli procesi
kamera Tavisi arsiT sinaTlis gaumtari yuTia masSi datanebuli xvre- muSavebul sinaTle-mgrZnobiare qaRaldze. am qaRaldisken mimarTu-
liT. am xvrels diafragma hqvia da misi zoma, rogorc wesi, regulire- li sinaTle, negativis gavliT, masze pozitiur gamosaxulebas qmnis.
badia _ is firze dacemuli sinaTlis raodenobas aregulirebs. diaf- erTi negativisgan mravali pozitivis dabeWdvaa SesaZlebeli.
ragma dafarulia optikuri miniT, romelsac gamosaxuleba fokusSi dRes am qimiur process cifruli fotografia Caenacvla, ro-
mohyavs. mas aqvs Camketic, gadmoSverili safari, romelic drois melic gamosaxulebas cifruli informaciis failebis saxiT iwers,
gansazRvruli periodiT ixsneba (rogorc wesi es wamis mcire nawilia) rac misi kompiuterSi, da ara bnel oTaxSi, damuSavebis saSualebas
im xangrZlivobis gasakontroleblad, romlis ganmavlobaSic firma iZleva. axali fotografiuli mediumis SesaZleblobebi farTod
sinaTlis eqspozicia unda ganicados. xedmZebniTa da patara, amrekla- gamoiyeneba Tanamedrove artistebis mier.
vi linziT aRWurvili Tanamedrove kamerebi, sazogadod, Tvalis
gaswvriv, Cveni xedvis wertilis doneze gviWiravs da, amdenad, foto- xedmZebni

grafs gadaRebisas imave gamosaxulebis danaxvis SesaZlebloba aqvs


diafragma
virtualurad, rac Semdgom firze aRibeWdeba.
Tanamedrove Sav-TeTr qimiur fotografiaSi vercxlis hali- linza

dis kristalebi (vercxli kombinirebuli iodTan, qlorTan an sxva


halogenebTan) Jelatinis bazasTanaa Sereuli, rac firis damfarav
emulsias qmnis. adreul fotografiaSi, sinTeturi plastikis gamo-
gonebamde, minis firfita sxvadasxva emulsiebiT ifareboda. roca
Camketi Riaa, sagnebidan areklili sinaTle kameraSi aRwevs, ecema
firs da masze eqspozicias axdens. Ria feris sagnebi muq sagnebze met
firi
sinaTles aireklaven. vercxli emulsiaSi ufro mWidrod im adgi-
lebs ikrebs, romlidanac sinaTlis yvelaze meti eqspozicia xdeba da
firze `negatiur~ gamosaxulebas warmoqnis. Semdeg, rodesac firi
qimiur abazanaSi moTavsdeba (mJRavndeba), vercxlis depozitebi
Savdeba, TiTqos laqebad iSleba. rac met sinaTles iRebs firi, Savi
Camketi
tonic miT ufro mkvrivdeba. negativisgan pozitiuri gamosaxuleba
bnel oTaxSi miiReba: negativi, firis msgavsad, Tavsdeba winaswar da- fokusis damaregulirebeli

mtveri moxvdeboda, gamosaxuleba nadgurdeboda. eqsponi-


rebis xangrZlivi drois saWiroeba SeuZlebels xdida sab-
rZolo moqmedebebis fotografirebas, ris gamoc adreuli
omis amsaxveli yvela foto banakebSi an brZolebis Semde-
gaa gadaRebuli. o’salivanis foto, rogorc Cans, misive
saTvalTvalo punqtSi moklul meamboxe snaipers asaxavs;
magram brZolis velis SuagulSi mdebare am kldovan war-
monaqmns snaiperisTvis saWiro arc simaRle da arc saTana-
do pozicia aqvs. sinamdvileSi, gardacvlili, da iaraRic,
gadasaRebad Tavad fotografebma miitanes am adgilas.
faqtia, rom fotoze asaxuli scena dadgmulia, rac mra-
val kiTxvas badebs vizualuri faqtis realurobis Sesaxeb.
ferweris msgavsad, fotografiac suraTs qmnis, magram is
im tipis sinamdvilis gadmocemis molodins gviCens, romel-
sac ferwerisgan arc veliT.
sainteresoa, rom am fotografiul manipulaciebs XIX sau-
kunis Semfaseblebi srulebiT ar Seuwuxebia, radgan maT kar-
gad esmodaT, rom maSindeli fotografia, garkveuli xerxe-
bis gamouyeneblad ver SeZlebda xiluli samyaros asaxvas.
adreuli fotografiis erT-erTi yvelaze SemoqmedebiTi
figura julia margareT qemeronia (Julia Margaret Cameron, 1815-
1879), romelmac pirveli kamera 49 wlis asakSi Tavisi qaliS-
vilebisgan saCuqrad miiRo. misi mTavari gmirebi britanuli
xelovnebis, mwerlobisa da mecnierebis cnobili warmomad-
genlebi iyvnen. bevr maTganTan qemeroni Tavad megobrobda.
fotografiis mimarT qemeronis midgoma eqsperimentuli da
radikaluri iyo. sxva misi fotoportretebis msgavsad, cno-
2-11 • julia margareT qemeroni. Tomas qarlailis portreti,
bili britaneli istorikosis, Tomas qarlailis portretSic
1867; vercxliT beWdva, 25.4X20.3 sm. samefo fotografiuli
ganzrax darRveulia fokusi (sur. 2-11). qemeronma Segnebulad sazogadoeba, fotografiis, kinosa da televiziis nacionaluri
ukuagdo komerciuli portretuli fotografiis mkveTri muzeumis koleqcia, inglisi

XIX saukunis Sua da gviani periodebis evropisa da amerikis SeerTebuli Statebis xelovneba Tavi II. 71
fokusi, rac, misi azriT, ufro metad sagnisa Tu adamia- rovneebis, xelovanebisa da arqiteqtorebis mcirericxovan
nis fizikur, garegnul mxares usvamda xazs da, misi azriT, damoukidebel elitas axali azrovnebis, ideebis, samyarosa
ugulvebelyofda subieqtis xasiaTsa Tu Sinagan mdgomareo- da xelovnebis axali xedvis damkvidrebis mizniT mouwodeb-
bas. detalebis gabundovnebiT mas yuradReba gadahqonda da, kavSiri gaewyvita natifi xelovnebis akademiasTan da sa-
misi modelebis sinaTliT rbilad modelirebul saxeebze zogadoebriv normebTan. igi winaswar xvdeboda, rom amgvari
aRbeWdil Cafiqrebul gamometyvelebaze. avtobiografiaSi cxovreba Seiwiravda xelovanebis reputacias da Seamcirebda
qemeroni aRniSnavs: `rodesac Cemi kameris win aseTi adamia- gayiduli namuSevrebis raodenobas. avangardis xelovanTa
nebi idgnen, mTeli Cemi arsebiT vcdilobdi, rom aRmesrule- umetesoba arc iseTi eqstremaluri da radikaluri iyo, ro-
bina Cemi vali maT winaSe, erTgulad aRmenusxa rogorc maTi gorc viole le diuki da, rogorc ukve vnaxeT, arc natifi
Sinagani sidiade, ise garegnuli niSnebi.~ xelovnebis akademiasa da avangards Soris urTierToba iyo
erTmniSvnelovani. miuxedavad amisa, es idea aitaces im xe-

realizmi da avangardi lovanebma, romlebmac Semdgom epoqis xasiaTi gansazRvres.

zogierTma frangma xelovanma sakuTari Tavi avangardis realizmi da revolucia


(`frontis xazs~ an `mowinave razms~ niSnavs) warmomadgenlad XIX saukunis Suaxanebis parizis ZaladobiTa da socialu-
moiazra, rac akademiuri swavlebis simkacresa da, saerTod, ri mRelvarebiT, Warbi mosaxleobiTa da siRaribiT aRsavse
akademizmze sapasuxo reaqcia iyo. termini avangardi (avant-gar- samyaroSi, akademizmisTvis damaxasiaTebeli grandiozuli,
de) napoleonis mmarTvelobis dros gaCnda da Semtevi armiis ganyenebuli Temebi sruliad miuRebeli iyo im moazrovne-
wina xazis im SenaerTs aRniSnavda, romelic dasazverad sab- TaTvis, romlebic mogvianebiT avangardis warmomadgenlebi
rZolo teritoriaze pirveli Sedioda. amdenad, avangardis gaxdnen. sakvebze fasebis matebam, gazrdilma umuSevrobam,
xelovanebi, Tavisi SemoqmedebiT, mzardi burJuaziuli sazo- politikurma uuflebobam da mTavrobis umoqmedobam 1848
gadoebis mewinaveebad Tvlidnen Tavs. xelovnebasTan dakavSi- wlis revoluciis saxeliT cnobili saxalxo ajanyeba ga-
rebiT es termini pirvelad utopiuri socializmis frangma moiwvia, romelsac socialistebis, anarqistebisa da muSebis
koalicia xelmZRvanelobda. revoluciis Sedegad, ivlisis
warmomadgenlebma gamoiyenes Tavis politikur programaSi
bolos monarqia daemxo da safrangeTSi meore respublika
daaxloebiT 1825 wels. anri de sen simoni (Henri de Saint-Simon,
(1848-1852) damyarda. magram reformatorebs Soris konfli-
1760-1825) aRniSnavda, rom Tanamedrove industriuli sazoga-
qtma ajanyebis meore talRa gamoiwvia, romlis drosac axali
doebis idealur saxelmwifod gardaqmnisaTvis saWiro iyo in- xelisuflebis Zalebis mier 10 000-ze meti Raribi muSa iyo
teleqtualebis, mecnierebisa da xelovanebis Tavmoyra, avan- mokluli da daWrili. am socialur da politikur fonze
gardis Seqmna, romelic safrangeTs momavlisken gauZRveboda. emil zolas, Carlz diqensis, onore de balzakis da sxvebis
arqiteqtorma eJen viole le diukma es termini parizeli romanebis saxiT, romlebSic avtorebi qalaqis dabali fe-
xelovanebis mimarT 1830 wlis revoluciis Semdeg, 1831 wels nis cxovrebas aRwerdnen, realizmis saxelwodebiT cnobili
gamoiyena. viole le diuki agresiulad upirispirdeboda ar- axali inteleqtualuri mimdinareoba warmoiSva. imas, rasac
qiteqturis swavlebis frangul akademistur sistemas. avan- xelovnebis istorikosebi realizmad Tvlian, stili nakle-
gardis miseuli koncefcia, radikalurad ganwyobili moaz- bad SeiZleba ewodos. es ufro Tanamedrove xelovnebaSi sa-

2-12 • gustav kurbe.


qvis mtexvelni,
1849; tilo, zeTi, 1.6X2.59 m.
uwindeli `gemaldgaleri~,
drezdeni. ganadgurebuli
meore msoflio omis dros

72 Tavi II. XIX saukunis Sua da gviani periodebis evropisa da amerikis SeerTebuli Statebis xelovneba
myaros, cxovrebis sisastikis gulwrfelad asaxvis, sinamd- `mezieris axlos (ornanis midamoebSi) me SevCerdi, rom
vilisTvis Tvalis gasworebis survili da valdebuleba iyo. davkvirvebodi or mamakacs, romlebic qvebs amtvrevdnen
Saragzaze. iSviaTad Tu Sexvdebi siRaribis aseT aSkara
kurbe gustav kurbe (Gustave Courbet, 1819-1877) erT-erTi gamoxatulebas, ase rom, idea suraTisTvis adgilzeve
pirveli xelovanTagani iyo, vinc sakuTar Tavs `avangardis- momivida. me SevuTanxmdi maT meore dRes Cems studiaSi
ti~ an `realisti~ uwoda. mousvenari da xmauriani kurbe, Sexvedraze... erTi mxriv, xnieri mamakaci, samocdaa-
rogorc Tavad ambobda, `ara mxolod socialisti, aramed Tis... meore mxriv, axalgazrda ymawvili... Tavis WuWyian,
demokrati da respublikelic iyo _ erTi sityviT, revolu- daZonZil perangSi... eeh! amgvari Sromisas adamianis
ciis mxardamWeri~. Sveicariis sazRvris siaxloves, fran- cxovreba ase iwyeba da aseve mTavrdeba.~
gul qalaq ornanSi dabadebuli da aRzrdili, igi pariz- ori ram aris cxadi am aRweridan: kurbes, rogorc Cans,
Si 1839 wels gadadis. 1848 wlis parizis quCis brZolebma politikuri ganacxadis gakeTeba hqonda ganzraxuli da
mxatvris radikaluri ganwyobileba gansazRvra da misi ori studiaSi man es mamakacebi imisTvis miiwvia, rom, akademiu-
didi ferweruli tilos Seqmnas misca biZgi. kurbes es su- ri praqtikis mixedviT, maTze guldasmiT dakvirvebis Sesa-
raTebi realizmis nimuSebad iqna aRiarebuli. Zlebloba hqonoda.
1849 wels man pirvelad qvis mtexvelni (sur. 2-12) Seqmna. didi zomis masStabur tiloze ubralo mSromeli ada-
TiTqmis 2 metris simaRlisa da 3 metris siganis tilo um- mianebis aRbeWdviT (tilos zomebi 1.6X2.59 metria) kurbe
dables, katorRul Sromas asaxavs; aq warmodgenilni arian provokacias mimarTavs. amgvari zomis tilo akademizmis
axalgazrda da xnieri mamakacebi, romlebic qvis lodebs xelovnebaSi heroikuli TemebisTvis gamoiyeneboda. kurbem
xreSis dasamzadeblad amtvreven. am uuflebo adamianebis ki am namuSevriT ganacxada, rom sazogadoeba Ratak mSrome-
Sromis fasad iqmneba Tanamedrove sazogadoebis keTild- lebs iseTive mowiwebiT unda epyrobodes, rogorc gmirebs.
Reoba. axalgazrda mamakaci qvebiT datvirTul kalaTas mxatvarma uari Tqva akademizmis daxvewil stilze, aseve,
mTeli ZaliT ezideba. mas daxeuli perangi da Sarvali, ase- am stilisaTvis damaxasiaTebel amaRlebul Temaze da uxeSi
ve, Tanamedrove fexsacmeli acvia. Sromisgan qancgaclili farTo monasmebiT, muqi ferebiT, uCveulo kompoziciiTa
xnieri kaci ki Camuxluli amtvrevs lods. mas glexis tan- da adamianTa uxeSi, mouqneli pozebiT tiloze Tanamedro-
sacmeli mosavs, tradiciuli xis sabos CaTvliT. biWi dau- ve cxovrebis simZime da sisastike aRbeWda. scena aq asaxul
ndobel, sastik momavals ganasaxierebs, kaci ki yavlgasul adamianTa umZimes damamcirebel mdgomareobas realurad
ruralur warsuls. orive ucnobi usaxelo muSaa. Tavad asaxavs. 1865 wels kurbes megobarma, anarqistma filoso-
kurbe aRwers, Tu ram STaagona mas am scenis asaxva: fosma pier Jozef prudonma (Pierre-Joseph Proudhon, 1809-1865)

2-13 • gustav kurbe. dasaflaveba ornanSi, 1849; tilo, zeTi, 3.1X6.6 m. d’orses muzeumi, parizi

dasaflaveba ornanSi STagonebuli iyo 1848 wels mxatvris dedis babuis, 1789 wlis revoluciis veteranis, Jan antuan odos
dakrZalviT. Tumca, suraTi konkretulad am pirovnebis dakrZalvas ar asaxavs, ramdenadac Tavad odo, suraTis ukidures
marcxena mxares profilSia warmodgenili. misi gamosaxuleba kurbem adreuli portretidan gadmoiRo. gaxsnili saflavidan
marjvniv XVIII saukunis samosSi (da ara Tanamedrove samosSi) gamowyobili ori mamakacia gamosaxuli. isini odos Taobis
revolucionerebi arian. saflavTan maTi axlos dgoma mianiSnebs, rom isini TanamebrZolis dakrZalvas eswrebian. kurbes
suraTi, SesaZlebelia, safrangeTSi demokratiis gamarjvebisTvis momxdar 1789 da 1848 wlebis revoluciebs ukavSirdebodes.

XIX saukunis Sua da gviani periodebis evropisa da amerikis SeerTebuli Statebis xelovneba Tavi II. 73
qvis mtexvelni pirvel socialistur suraTad miiCnia, ro- mxatvrobisaTvis damaxasiaTebeli idealizaciisgan. piriqiT,
gorc `Cveni industriuli civilizaciis ironia, romelic mxatvari aq avlens dasaflavebis realuri ritualis mTel
gauTaveblad igonebs Sromis mwarmoebel yvelanair manqa- formalobas, adamianTa gulgrilobasa da sicives. suraTi
nebs.... da mainc ar SeuZlia gaaTavisuflos adamiani yvela- salonSi gamofenisTanave agresiuli kritikis obieqti gax-
ze mZime Sromisagan~. Tavad kurbe am namuSevars usamarT- da; kritikosebs ar moewonaT, rom kurbem dasaflavebis erTi
lobis gamoxatulebad Tvlida. Cveulebrivi soflis scena istoriuli mxatvrobis masStabam-
daasrula Tu ara kurbem qvis mtexvelni, man axali didi de ayvana, akademiuri kompoziciis wesebisadmi upativcemulo-
tilos xatva daiwyo. es iyo dasaflaveba ornanSi (sur. 2-13), ro- ba gamoiCina, ugulvebelyo isini da sikvdilis Semdeg sicocx-
melic, qvis mtexvelebTan erTad, 1850-1851 wlebis salonSi lis gagrZelebaze suraTSi erTi miniSnebac ki ar gaakeTa.
gamofina. es uzarmazari suraTi (daaxloebiT 3X6,5 m) dak- kurbem icoda, rom mis namuSevars mkacrad gaakritikebdnen,
rZalvis scenas, faqtiurad, naturaluri zomiT warmogvid- magram tilo salonSi mainc waradgina. igi gamiznulad dau-
gens. horizontalur rigebad ganlagebuli xalxis masa su- pirispirda akademiuri ferweris winaswar gaweril Temebs,
raTis mTel siganezea gaSlili. centrSi gaTxrili samaris stilsa da xerxebs, raTa daemkvidrebina Tavisi avangarduli
win muxlebze mdgar mesaflaves vxedavT. Txrilis Tavsa da pozicia da namuSevrebis irgvliv debatebi gamoewvia. 1854
boloSi ZaRli da ori biWia gamosaxuli. marcxena mxares wlis salonis daxurvis Semdeg, rodesac misi namuSevrebi
warmodgenili wiTel samosSi gamowyobili samRvdelo pirebi 1855 wlis saerTaSoriso gamofenaze ar waradgines, kurbem,
gulgrilni da erTgvarad gaRizianebulnic ki Canan. marjv- bazrobis xelovnebis pavilionis maxloblad naqiraveb miwis
niv Sejgufuli soflis Saosani motirlebi mwuxarebas sxva- nakveTze agebul droebiT SenobaSi Tavisi namuSevrebis Cve-
dasxvagvarad gamoxataven. suraTi iseTi masStaburia, rogo- neba gamarTa. gamofenas man `realizmis pavilioni~ uwoda da
ric swored rom gmiris dakrZalvas Seefereba, magram kurbes amiT mkafiod gaacxada salonisgan Tavisi damoukidebloba.
namuSevarSi aRaraferia darCenili tradiciuli istoriuli misi es qmedeba SemdgomSi sxva xelovanebmac gaimeores.

2-14 • Jan fransua mile. TavTavis Semgroveblebi, 1857; tilo, zeTi, 83.8X111.8 sm. d’orses muzeumi, parizi

74 Tavi II. XIX saukunis Sua da gviani periodebis evropisa da amerikis SeerTebuli Statebis xelovneba
2-15 • Jan batist kamil koro. pirveli foTlebi mantis maxloblad,
daaxl. 1855; tilo, zeTi. 34X46 sm. karnegis xelovnebis muzeumi, piTsburgi, pensilvania

mile politikuri radikalizmis Sesaxeb msgavsi pretenziebi Tavebs da marcvlebs eZebs, mesame ki welSi imarTeba, zurgi
Jan fransua miles (Jean-François Millet, 1814-1875) mimarTac gaismo- rom daasvenos. rodesac milem 1857 wels suraTi gamofina,
da, Tumca Tavad mile, amas uaryofda. mile sofelSi gaizarda, kritikosebma misi Sefaruli socialurad kritikuli xasiaTi
1837-1848 wlebSi parizSi cxovrobda da muSaobda, Tumca urba- aRniSnes da namuSevari `realisturad~ Seafases.
nul garemoSi igi arasodes grZnobda Tavs komfortulad. 1848
wlis revoluciaSi monawileobisTvis igi saxelmwifo stipen- koro Jan batist kamil koros (Camille Corot, 1796-1875) so-
diiT daajildoves da aman miles saSualeba misca parizis samx- flis cxovrebis amsaxveli ferweruli namuSevrebi gansxva-
reTiT mdebare daba barbizonSi dasaxlebuliyo. aq mxatvarma vebul, ufro romantikul da naklebad politikur midgo-
Tavisi namuSevrebis mTavar Temad soflis Ratak macxovrebel- mas avlens. karieris adreul periodSi Seqmnili istoriuli
Ta sirTuleebiTa Tu siamovnebiT aRsavse cxovreba airCia. landSaftebis Semdeg, koro ruraruli safrangeTis ufro
miles yvelaze cnobil namuSevrebs Sorisaa TavTavis Sem- intimuri da `naturalisturi~ scenebis Sesrulebas arCevs.
groveblebi (sur. 2-14). suraTi gamosaxavs sam qals, romlebic misi suraTi pirveli foTlebi mantis maxloblad (sur. 2-15) ad-
mosavlis aRebis Semdeg miwaze darCenil xorbals agroveben. reuli gazafxulis nislCamowolili tyis xeds asaxavs. ko-
suraTi Tbili, mSvidi feradovnebiT xasiaTdeba, masze war- ros msubuqi ferweruli monamebiT Sesrulebuli axladga-
modgrnili scena ki ukidures siRaribes asaxavs. mkis Semdeg mosuli foTlebi da amowverili balaxi, mwvane buCqnarTan
darCenili TavTavebis Segrovebis ufleba miwis mflobele- erTad, romlebic xeebis tanisa da varjebis vertikalur,
bisgan, soflis RaribebisTvis didi SeRavaTi da daxmareba gaxevebul formebs upirispirdeba, gazafxulis naTeli dRis
iyo, magram, amave dros, umZimes Sromas gulisxmobda: erTi lirikul ganwyobilebas qmnis. gzaze, romelic tilos ukana
puris gamosacxobad samyofi xorblis Segrovebas saaTebi planze miiklakneba, qali da kaci sasaubrod SeCerebulan.
Wirdeboda. welSi moxrili ori qali miwaSi CarCenil Tav- suraTis qveda marjvena mxares ki tyeSi qali muSaobs. koro

XIX saukunis Sua da gviani periodebis evropisa da amerikis SeerTebuli Statebis xelovneba Tavi II. 75
2-16 • roza boneri. cxenebis bazroba, 1853-1855; tilo, zeTi 2.45X5.07 m. metropoliten muzeumi, niu iorki

waikiTxeT roza boneris Sesaxeb veb-gverdze www.myartslab.com

TiTqos suraTis sivrceSi gviwvevs sufTa, gamWvirvale ha- mejinibeebis mier didebuli perSeronis cxenebis gamofenaze
eris SesagrZnobad. soflis mSvidobiani cxovrebis amsaxve- wardgenis scenas asaxavs. zogi cxeni wreze damyolad dadis,
li es suraTebi mimzidveli aRmoCnda 1848 wlis revoluciis zogi ki, jer kidev gauxednavi, yalyzea Semdgari. zogier-
qaosis Semdeg mzard, xalxmraval da xmaurian metropolisSi Ti mecnieris interpretaciiT, cxenebis bazroba 1850-ian
macxovrebeli parizelebisTvis. wlebSi qalTa uuflebo mdgomareobaze mianiSnebda. magram
im droisTvis suraTi am TvalsazrisiT aRqmuli ar yofi-
boneri roza boneri (Rosa Bonheur, 1822-1899) erT-erTi yve- la. yovel SemTxvevaSi, Sinauri cxovelebis Temaze Seqmni-
laze popularuli mxatvari iyo maT Soris, vinc soflis li namuSevrisTvis uCveulod monumenturma suraTma, 1848
yofas asaxavda. boneris warmatebis, rac maSin mamakacTa wlis salonze umaRlesi Sefaseba daimsaxura. mogvianebiT,
upiratesobas warmoadgenda, erT-erTi mTavari mizezi misi suraTma mTel britaneTsa da SeerTebul StatebSi moipova
mSoblebis socialisturi Sexedulebebi iyo. isini radi- popularoba. suraTis sanaxavad sazogadoeba fuls ixdida
kaluri utopiuri seqtis wevrebi iyvnen, romelic grafma da misi anabeWdebi atlantikis okeanis orive mxares farTod
sen-simonma (1760-1825) daaarsa da romlebsac ara mxolod iyo gavrcelebuli. 1889 wels ki kornelius vanderbilTma
qalTa Tanasworuflebianobis, aramed momavali qali mesii- is niu iorkis axali metropoliten muzeumisTvis SeiZina.
sac ki swamdaT. boneris mama xatvis maswavlebeli iyo da boneri imdenad cnobili gaxda, rom man 1865 wels safrange-
roza pirvel gakveTilebs swored misgan iRebda. Tis umaRlesi jildo, sapatio legionis wevroba miiRo da
boneri Tavis suraTebze asaxavda Sinaur cxovelebs, rom­ igi am jildos pirveli mflobeli qali gaxda.
lebic fermeruli cxovrebis teqnologiuri da industriu-
li ganviTarebis Sedegad TandaTanobiT kargavdnen funqcias. mane: „Tanamedrove cxovrebis amsaxveli mxatvari“
Tavis obieqtebs mxatvari intensiurad swavlobda, kiTxulob- avangardis koncefciasTan erTad, safrangeTis im periodis
da wignebs zoologiis Sesaxeb, qmnida pirutyvTa sadgomebisa xelovnebis formireba `modernulobis~ ideamac gansazRvra.
da sasaklaoebis detalur etiudebs. imisTvis, rom boneri im modernuloba, romelic mudmiv cvlilebebsa da ganaxle-
teritoriaze moxvedriliyo, sadac mxolod mamakacebi saq- bas gulisxmobda, mWidro kavSirSi iyo Tanamedrove qalaqis
mianobdnen, mas policiisgan kacis tansacmlis tarebis nebar- cxovrebis dinamikasTan. industrializebul samyaroSi Camo-
Tvis aReba mouwia. profesiulma warmatebebma boners 1848 yalibebuli Tanamedrove qalaqebis yofasTan Tu adamianTa
wlis salonSi monawileobis saSualeba misca. salonSi man rva politikur aqtivobasTan dakavSirebuli Temebi is gasaRebia,
suraTi gamofina da pirveli xarisxis medalic moipova. romlis meSveobiTac Cven XIX s-is meore naxevris franguli
suraTi cxenebis bazroba (sur. 2-16), romelic 1853 welsaa mxatvrobisa da literaturis gagebas SevZlebT.
Sesrulebuli, salpetrieris maxloblad arsebuli cxenebis 1863 wels poeti Sarl bodleri Tavis esseSi `Tanamedrove
bazars aRwers, magram is londonSi daculi parTenonis re- cxovrebis amsaxveli mxatvari~ werda: imisaTvis, rom xelo-
liefebiTa da Jerikos mxatvrobiTaa STagonebuli. suraTi vanma Tavisi droisa da sivrcis Sesaxeb isaubros, misi namu-

76 Tavi II. XIX saukunis Sua da gviani periodebis evropisa da amerikis SeerTebuli Statebis xelovneba
2-17 • eduard mane. sauzme balaxze,
1863; tilo, zeTi, 2.13X2.64 m. d’orses muzeumi, parizi

Sevari TanamedroveobiT unda iyos STagonebuli. igi xelo- ke saloni moewyo, romelic `uaryofilTa salonis~ (Salon des
vanebs mouwodebda, Tanamedrove maneriT `aesaxaT cxovrebis Refusés) saxeliT gaxda cnobili. gamofenaze warmodgenili iyo
warmavloba da masSi gaelvebuli maradisoba.~ amisaTvis ki manes namuSevaric sauzme balaxze (sur. 2-17). mane aristokra-
gamoeyenebinaT Tanamedrove urbanuli Temebi da vizualuri tiuli parizuli ojaxidan iyo; 1850-iani wlebis dasawyisSi
samyaros xedvisa da misi aRweris mimarT axali midgoma See- man ganaTleba damoukidebel mxatvarTan, Toma kutiurTan
muSavebinaT. warsulTan kavSiris gawyveta gadamwyveti iyo (Thomas Couture, 1815-1879) miiRo, 1860-iani wlebis dasawyisis-
awmyos Sesacnobad da mis asasaxad. gansakuTrebiT foto- Tvis ki igi ukve realizmis mimdevari da modernulobis ga-
grafiis gamogonebis Semdeg moelodnen mxatvrobisagan rea- nuxreli damcveli gaxda, rac, didwilad, poet bodlerTan
lobis asaxvis axali meTodebis SemuSavebas. erT-erTi, vinc megobrobamac ganapiroba. manes suraTma sauzme balaxze So-
bodleris am gamowvevas upasuxa, frangi mxatvari eduard kismomgvrelad da gamaogneblad imoqmeda Tanamedrove mayu-
mane (Édouard Manet, 1832-1883) iyo. reblze, Tavad napoleon III-zec da sazogadoebaSi skandaluri
reaqcia gamoiwvia. ironiaa, magram am skandalma garkveulwi-
sauzme balaxze XIX saukunis Sua xanebSi natifi xelovne- lad ganapiroba manes Semdgomi warmateba da xeli Seuwyo mas
bis akademiam salonis kari sul meti mxatvrisTvis gaxsna, ra- radikalurad ganwyobili da Tanamedrove avangardisti mxat-
sac gamofenisTvis wardgenili da, Sesabamisad, salonis Jiu- vris saxelis damkvidrebasa da karieris SeqmnaSi.
ris mier uaryofili namuSevrebis ricxvis zrda moyva. 1863 manes namuSevris yvelaze skandalur mxared misi suraTis
wels Jiurim 3 000-mde namuSevari daiwuna, ramac mxatvarTa Temis `amoraluroba~ CaiTvala: qalaqis gareubanSi, bunebis
protesti gamoiwvia. mRelvarebis pasuxad, napoleon III-s ga- wiaRSi gamarTuli pikniki, romelic SiSveli qalis gverdiT
dawyvetilebiT, dawunebuli namuSevrebis gamosafenad cal- msxdom or Cacmul burJuasa da maT ukan, siRrmeSi naxevrad-

XIX saukunis Sua da gviani periodebis evropisa da amerikis SeerTebuli Statebis xelovneba Tavi II. 77
|
xelovneba da misi konteqsti xelovnebis masobrivad gavrceleba
iseve, rogorc dRes Tanamedrove xelovanebi cdiloben gaavrcelon sabeWdad sul ufro xSirad iyenebdnen foladze, an xeze gravirebis
sakuTari namuSevrebi reproduqciebis saxiT, XVIII saukunis mxat- teqnikas da liTografias. am ufro gamZle masalis gamoyenebis Sede-
vrebic, Tavisi suraTebis farTod gasavrceleblad, graviuras an gad 10 000-mde maRali xarisxis amonabeWdis damzadeba iyo SesaZlebe-
oforts mimarTavdnen. li, Tumca, am raodenobiT aslebis dabeWdvis saWiroeba sul ramdenime
gravirebis ostatebi, Cveulebriv, priziT dajildoebuli an mxatvars Tu qonda.
debatebis sagnad qceuli xelovnebis nimuSebis anabeWdebs qmnidnen, aleqsandr kabaneli saukunis erT-erTi yvelaze gamWriaxi, komer-
romlebic Semdgom wignebis maRaziebsa da kioskebSi iyideboda. jozef ciuli alRos mqone mxatvari iyo. napoleon III-is mier veneras dabade-
malord uiliam Terners Tavisi namuSevrebis daxvewili tonaluri bis (sur. 2_4) Sesyidvis Semdeg, mxatvarma namuSevris reproducirebis
gradaciebis aRsabeWdad graviorTa jgufi yavda daqiravebuli. gravi- uflebebi xelovnebis dilers, adolf gupils mihyida, romelmac,
rebuli spilenZis firfitidan daaxloebiT 100 anabeWdis miReba iyo Tavis mxriv, daqiravebul mxatvrebs namuSevris ori, mcire zomis as-
SesaZlebeli. beWdvis procesi manamde grZeldeboda, sanam firfitis lis Sesruleba daukveTa. mas Semdeg, rac kabanelma aslebi moiwona da
mravaljeradad gamoyenebis Sedegad qaRaldze gadatanili gamosa- maT xeli moawera, dilerma isini graviurebisTvis nimuSad gamoiyena
xulebis xarisxi ar daiklebda. XIX saukunis bolosTvis mxatvrebi da anabeWdebis saxiT gaamravla, Tavad aslebi ki gaiyida.

SiSvel meore qals asaxavs. manes suraTis gamo Seuracxyo- dabadeba iyo (ix. sur. 2-4). figuris siSiSvle kabanelis namu-
filma mnaxvelebma daaskvnes, rom es msubuqi yofaqcevis SevarSi sazogadoebisaTvis misaRebi formiT _ klasikur ga-
qalebi iyvnen, xolo mamakacebi _ maTi klientebi. aranakleb remosa da miTologiur konteqstSi iyo warmodgenili; amis
Sokismomgvreli iyo maTTvis warsulis xelovnebis im mniS- gamo, kabanelis suraTi keTilganwyobiT iqna miRebuli da is
vnelovan nawarmoebebze miniSneba, romlebsac natifi xe- maleve napoleon III-s koleqciaSi moxvda.
lovnebis akademiis mxatvrebi, rogorc wesi, nimuSebad iye- aSkaraa, rom manem sauzme balaxze luvrSi daculi re-
nebdnen. manem ki, aq, nacnobi motivi tlanq, Seulamazebel nesansis veneciuri skolis tilos, soflis koncertis Ta-
Tanamedroveobas daukavSira. manes suraTisgan gansxvave- namedrove versiad Caifiqra. suraTi adre jorjones miewe-
biT, erT-erTi namuSevari, romelmac im wlis oficialur reboda, magram axla, savaraudod, erToblivad, ticiansa da
salonze aRiareba moipova, aleqsandr kabanelis veneras jorjones, an, ufro, mxolod ticians miekuTvneba. manes

2-18 • eduard mane. olimpia, 1863; tilo, zeTi, 1.31X1.91 m. d’orses muzeumi, parizi

78 Tavi II. XIX saukunis Sua da gviani periodebis evropisa da amerikis SeerTebuli Statebis xelovneba
2-19 • eduard mane. bari foli-berJerSi, 1881-1882; tilo, zeTi. 95.9X130 sm. semuel kurtos trasti, kurtos galerea,
londoni (p.1934.SC.234)

ixileT axlo xediT bari foli berJerSi veb-gverdze www.myartslab.com

kompozicia markantonio raimondis mier rafaelis parisis suraTis sauzme balaxze msgavsad, manes olimpiac STagonebu-
samsjavros mixedviT Sesrulebul graviurasac exmianeba, li iyo renesansuli namuSevriT, kerZod ki, ticianis urbi-
romelic, Tavis mxriv, mdinaris RvTaebebisa da nimfebis amsa- nos veneraTi, romlis aslic manem florenciaSi yofnis dros
xveli klasikuri reliefebis safuZvelze iyo Seqmnili. ro- Seasrula. erTi SexedviT, namuSevari TiTqos pativs miagebda
gorc unda iyos, mxatvris Sesrulebis Tanamedrove stilTan ticianis siuJets (im droisTvis jer kidev sjerodaT, rom ti-
Serwymuli scenis Tanamedrove interpretacia mizanmimarTu- cianis suraTze venecieli kurtizani qali iyo gamosaxuli) da
lad provokaciuli iyo. klasikur xelovnebaze mimaniSnebeli kompozicias. magram manem ticianis wamowolili SiSveli figu-
formiT warmodgenili Tanamedrove cxovrebis Crdilovani ris sruliad sapirispiro Tanamedrove `oreuli~ Seqmna. ti-
mxare mxolod manes subversiulobas aaSkaravebda. mkveTrad cianis qali momxiblavia, rbili da momrgvalebuli forme­biT,
ganaTebuli niu, civi ferebi, figuraTa sibrtyobrioba da si- manes figuras ki kuTxovani da brtyeli formebi aqvs; ticia-
lueturoba, ris gamoc ferwerul fonze warmodgenili figu- nis ferebi Tbilia da niuansebiT mdidari, manesi ki _ civi da
rebi aplikaciur xasiaTs iZendnen, sazogadoebis SeSfoTebas mkveTri, rogorc fotoze; ticianis venera morcxvad iyu­reba,
iwvevda, sazodagoebisa, romelic racionalurad agebul ga- manes olimpia ki civi da indiferentulia. Tanac, igi zemodan
remoSi moTavsebul, rbili gradaciebiTa da CrdilebiT mo- qvemoT qedmaRlurad gvicqers da amiT TiTqos Cvens erTgvar
delirebul, gluv formebs iyo SeCveuli. daqvemdebarebul mdgomareobas usvams xazs. mnaxveli TiTqos
iseTive mimarTebaSia olimpiasTan, rogorc sawolis ukan md-
olimpia am skandaluri namuSevris (sauzme balaxze) das- gari Savkaniani moaxle, romelic mas Taiguls miarTmevs. Cvens
rulebis Semdeg, manem maleve Seqmna meore suraTi olimpia mimarT olimipias am damokidebulebas kidev ufro amZafrebs
(sur. 2-18).
suraTis saTauri diuma umcrosis romanisa da pie- misi katis reaqcia, romelic, ticianis tilo­ ze gamosaxuli
sis gmirze, amave saxelis mqone cnobil meZavze mianiSnebda. mZinare ZaRlisgan gansxvavebiT, ajagruli dgas. mane, ticia-

XIX saukunis Sua da gviani periodebis evropisa da amerikis SeerTebuli Statebis xelovneba Tavi II. 79
nis sapirispirod, mTlianad `ayiravebs~ SiSveli qalis gamosa- da yvavilebiT Sedgenili naturmorti suraTis wina planze.
xvis tradiciul wess. gasakviri araa, rom 1865 wlis salonSi garda amisa, ukan, sarkeSi sakmaod seqsualurad moCans qalis
gamofenil am namuSevars sastiki kritika xvda wilad. anarekli, rac, rogorc Cans, imaze mianiSnebs, rom igi araf-
mane Tavis namuSevrebs, Cveulebriv, yovelwliurad wa- risganaa daculi da sruliad SesaZlebelia, baris romeli­ me
radgenda salonze, magram ramdenjerme miRebuli uaris Sem- SezarxoSebuli stumris seqsualuri ltolvis sagnad iqces.
deg, igi 1867 wels iseve moiqca, rogorc kurbe _ 1855-Si. man
Tavisi damoukidebloba salonis mimdebare teritoriaze da- gamoxmaureba realizmze safrangeTs miRma
qiravebul darbazSi gamarTuli sakuTari gamofeniT ganacxa- 1850 wlidan, mas Semdeg, rac sxva qveynebSic urbanizacii-
da. am nabijma mane progresuli xelovanebisa da mwerlebis sa da industrializaciis socialurma Sedegebma iCina Tavi,
araoficialur liderad aqcia, romlebic parizis monmart- sxvadasxva eris xelovanebma realizmis sakuTari formebi
ris raionSi, kafe `garbuaSi~ ikribebodnen. kafes xSiri stu- SeimuSaves. marTalia, frang TanamedoveTa msgavsad, isini
mrebi iyvnen dega, mone, pisaro da renuari, yvela isini, vinc sakuTar Tavs `realistebs~ ar uwodebdnen, magram urbanu-
male impresionistebis saxeliT erTad gamoifinebian da manes li cxovrebis sirTuleebisa da Rataki mSromelebis sastiki
winamZRolobiT akademizmis tradicias daupirispirdebian. realobis asaxvis mimarT maTTan saerTo interesi hqondaT.

gviani namuSevrebi mane am mxatvrebTan mWidrod Ta- realizmi ruseTSi: peredviJnikebi batonymobis gada­
namSromlobda da xSirad impresionistebis sayvarel Temeb- var­
dnis Semdeg ruseTSi franguli realizmis Taviseburi
sac mimarTavda, Tumca, Tanamedrove urbanuli cxovrebis varianti Camoyalibda. 1861 wels mefem batonymoba gaauqma,
amsaxveli scenebisadmi erTgulebas yovelTvis inarCunebda. gaaTavisufla ra ruseTis glexoba aristokratTa mamulebSi
Tavis bolo mniSvnelovan namuSevarSi bari foli-berJerSi maTi faqtiurad monuri mdgomareobisgan. ori wlis Semdeg, am
(sur. 2-19) igi Tanamedrove urbanuli cxovrebis genderul aqtiT STagonebulma mxatvarTa jgufma Tanadgoma gamoucxada
da klasobriv urTierTobaTa kompleqsur Temas ubrundeba. glexobas. es jgufi aseve daupirispirda sankt-peterburgis
suraTze axalgazrda gogonaa warmodgenili, romelic bar- samxatvro akademias, romelic rusul xelovnebas 1754 wlidan
Tan dgas da sasmelebs yidis cnobil Ramis klubSi, sadac akontrolebda. daupirispirdnen ra, maTi warmodgeniT, aka-
cirkis msaxiobebi (akrobatis fexebi suraTis zeda marcxena demiis realobisgan gaqcevis (eskapistur) esTetikas, jgufis
kuTxeSi Cans) da musikosebi gamodian da vodevilebi TamaS- wevrebma socialurad aqtiur realizms mimarTes. maT saku-
deba. gogonas RaJRaJa saxe da tlanqi daxorklili xelebi Tar Tavze aiRes xalxTan xelovnebis mitanis valdebuleba
aqvs. kafe-Santanis naTurebiT gakaSkaSebul da sarkeebiT da amisaTvis isini ruseTis provinciebSi awyobdnen e.w. moZ-
Seqmnil sivrceSi igi SeboWili da gariyuli Cans. Tavis Ta- rav gamofenebs, ris gamoc am jgufs `peredviJnikebi~ (rusu-
vSi Caketili, depresiulic ki, igi Tvals ar usworebs Tavis li sityvidan передвигаться, rac gadaadgilebas niSnavs) ewoda.
klientebs. qaliSvili suraTze asaxuli scenisgan erTdrou- 1870-iani wlebis bolosTvis jgufis wevrebi, musikosebisa da
lad gancalkevebulic aris da misi nawilicaa, ise, rogorc literatorebis msgavsad, SeuerTdnen nacionalur moZraobas,
gasayidad gamodgmuli liqioris boTlebiT, mandarinebiTa raTa uareyoT rusul aristokratiaSi gamjdari evropuli

2-20 • ilia repini. burlakebi (bornis mzidavebi) volgaze,


1870-1873; tilo, zeTi, 1.3X2.81 m. rusuli saxelmwifo muzeumi, sankt-peterburgi

80 Tavi II. XIX saukunis Sua da gviani periodebis evropisa da amerikis SeerTebuli Statebis xelovneba
2-21 • Tomas iqinsi. grosis klinika,
1975; tilo, zeTi, 2.44X1.98 m. 1870;
filadelfiis xelovnebis muzeumi,
pensilvania

iqinsi, romelic pensilvaniis saxviTi


xelovnebis akademiaSi anatomiasa da
figuris xatvas aswavlida, TabaSiris
aslebis meSveobiT akademiuri xatvis
swavlebis winaaRmdegi iyo. 1879 wels man
ganacxada: `saukeTeso SemTxvevaSic ki,
es (TabaSiris aslebi) mxolod imitaciaa.
imitaciis imitacia ki verafriT iqneba
iseTive cocxali, rogorc Tavad bunebis
imitacia... berZnebs ar uswavliaT klasikuri
naxati... parTenonis frontonis figurebis
drapireba, udavod, cxovrebidan iyo
aRebuli~.

tradiciebi da warmoeCinaT, Tu ras miiCnevdnen isini rusul dawyebuli, samoqalaqo omis amsaxveli novatoruli
(sur. 2-1)
avTentur kulturad, romelic, maTi azriT, saTaves glexobis fotografiiT (sur. 2-10) damTavrebuli _ amerikuli xelovnebis
tradiciebSi iRebda. ilia repini (Ilya Repin, 1844-1930), rome- uwyvet tradicias warmoadgenda. amerikul xelovnebaSi ram-
lic jer sankt-peterburgis akademiaSi, Semdeg ki parizSi swa- denime saxis realizmi arsebobda. Tomas iqinsi (Thomas Eakins,
vlobda, 1878 wels ruseTSi dabrunebis Semdeg peredviJnikebs 1844-1916), magaliTad, ukompromiso namuSevrebis serias qm-
SeuerTda. man ruseTSi arsebuli socialuri usamarTlobis nis, romlis araerTmniSvnelovani Tema kritikis sagani xdeba.
amsaxveli namuSevrebis mTeli seria Seqmna, romelTa Sorisaa iqinsi filadelfiaSi daibada. samxatvro ganaTleba Tavda-
burlakebi (bornis mzidavebi) volgaze (sur. 2-20). suraTi Sro- pirvelad pensilvaniis saxviTi xelovnebis akademiaSi miiRo,
misagan qancgawyvetili glexebis jgufs asaxavs, romelTac be- magram mas mere, rac CaTvala, rom akademiaSi anatomias aras-
dad mZime Sroma, mdinare volgidan gemebis amoTreva ergoT. rulfasovnad aswavlidnen, maxlobel jefersonis samedici-
maT mimarT mnaxvelis TanagrZnobis gasaZliereblad repinma no kolejSi Seivso es danaklisi. mogvianebiT ki, igi swavlas
jgufis centrSi sicocxliT savse axalgazrda kaci gamosaxa, parizis natifi xelovnebis akademiaSi agrZelebs, Semdeg ki
romelic, Tu raime ar Seicvala, sul male TanamoZmeebiviT qan- eqvsi TviT espaneTSi miemgzavreba, sadac igi barokos mxatv-
cgawyvetili da uRono, dabeCavebul mdgomareobaSi aRmoCnde- rebis _ juzepe de riberasa da diego velaskesis namuSevre-
ba. es namuSevari repinis erTgvari mowodeba iyo qmedebisaken. bis realizms ecnoba. 1870 wels filadelfiaSi dabrunebis
Semdeg iqinsi daxelovnda portretebisa da yoveldRiuri
realizmi SeerTebul StatebSi: uwyve­ti tradicia cxovrebis gulwrfelad amsaxveli namuSevrebis SemqnaSi, ma-
marTalia, sityva `realizmi~, rogorc termini, SeerTebul gram am suraTebma sazogadoebis interesi naklebad gamoiw-
StatebSi ar gamoiyeneboda, magram politikuri elferis via. Tumca, iqinsi gamorCeulad kargi pedagogi iyo da male
mqone realisturi namuSevrebi _ kolonialuri portretiT pensilvaniis akademiis direqtorad dainiSna kidec.

XIX saukunis Sua da gviani periodebis evropisa da amerikis SeerTebuli Statebis xelovneba Tavi II. 81
2-22 • uinslou homeri. sicocxlis xazi, 1844; tilo, zeTi. 73X113.3 sm. filadelfiis xelovnebis muzeumi, jorj v. elqinsis koleqcia

namuSevrisTvis Sesrulebul winaswar gakeTebul CanaxatebSi maSvelis saxec Canda, magram mxatvarma sabolood igi dafara, raTa yuradRebis
koncetrireba msxverplze da suraTis namdvil gmirze, `maSveli sakidelas~ saxelwodebiT cnobil meqanikur samaSvelo aparatze momxdariyo.

grosis klinika (sur. 2-21) iqinsis erT-erTi yvelaze winaaRm- ganaTebis aqtiurad gamoyeneba, samecniero miRwevebis mimarT
degobrivi namuSevari iyo. is 1876 wels filadelfiis damouki- erTgvari pietetis gamoxatulebaa, imis niSania, rom, avto-
deblobis 100 wlisTavisadmi miZRvnili gamofenisaTvis sagan- ris azriT, gaunaTleblobis, sibnelisa da SiSis fonze Tana-
gebod Seiqmna, magram radgan Jiurim qirurgia xelovnebisTvis medrove mecniereba condis, sinaTlisa da progresis wyaroa.
Seuferebel Temad miiCnia, suraTi daiwunes da samecniero da procedura _ fexis amputacia, romelsac suraTi asaxavs, si-
samedicino wreebSi demonstrirebisTvis gadagzavnes. tilo namdvileSi, grosis qirurgiul inovacias warmoadgenda, rom-
asaxavs jefersonis samedicino kolejSi eqim semuel devid lis wyalobiTac pacientis gadarCena moxerxda.
gross saCvenebeli operaciis Catarebisas. suraTze is momen- uinslou homeric (Winslow Homer, 1836-1910) cxovrebis
tia asaxuli, rodesac qirurgi wyvets leqcias, raTa ukan ga- bolo wlebSi Seulamazebel realistur namuSevrebs qmni-
mosaxul students da Tavad iqinss, romlis avtoporetic mar- da. igi bostonSi daibada da kariera 21 wlis asakSi daiwyo.
jvena qveda kuTxeSia mocemuli, Canaweris gakeTebis saSualeba homeri damoukidebel ilustratorad muSaobda iseT popu-
misces. ukana planze gamosaxul, sisxliani sceniT SeZrwune- larul periodul gamocemaSi, rogoric iyo harpers viqli
bul qals, romelic, savaraudod, pacientis naTesavia, saxeze (Harper’s Weekly) da romelsac 1862 wels samoqalaqo omze masa-
xelebi aufarebia. XIX saukunis Sua xanebSi qirurgebs SiSiT lebs awvdida. 1867 wels, safrangeTSi aTTviani yofnis Sem-
uyurebdnen, gansakuTrebiT ki maT, vinc swavlebis mizniT saC- deg, igi JurnalebisTvis ruraluri scenebis nostalgiur
venebel operaciebs sajarod akeTebda da, xSirad, Rarib ada- xedebs qmnis. Tumca, Semdeg, 1881-1882 wlebSi, CrdiloeTis
mianebze qirurgiul eqsperimentebs atarebda; magram iqinsi zRvis mkacr sanapiroze, meTevzeTa patara sofelSi yofni-
eqim gross heroikul personaJad warmoadgens, farTo, naTeli sas, homeri Raribi muSebis yofis asaxviT interesdeba. iqaur
SubliTa da moelvare skalpeliT sisxlian xelSi. yvelaze me- macxovrebelTa mZime cxovrebiTa da mtkice xasiaTiT STa-
tad ganaTebuli suraTSi mainc pacientis sxeulis usicocxlo gonebulma homerma idiliuri siuJetebi bunebis mZime pi-
nawilebia: TeZo, gava, daserili terfi da, kidev, daglejili robebTan gmiruli brZolis TemiT Secvala. inglisSi masze
tansacmeli. am suraTis Seqmnisas, iqinsi, rogorc Cans, rem- gansakuTrebuli STabeWdileba moaxdina samaSvelo mowyo-
brandtis barokuli namuSevriT, eqim tulpis anatomiiT iyo bilobam, e.w. `maSvelma sakidelam~, romelic zRvaze samaS-
STagonebuli; garda amisa, amerikeli mxatvris mier suraTze velo operaciebis dros gamoiyeneboda. 1883 wlis zafxulis

82 Tavi II. XIX saukunis Sua da gviani periodebis evropisa da amerikis SeerTebuli Statebis xelovneba
ganmavlobaSi man niu jersis qalaq atlantiq-siTiSi maSvel-
Ta ekipaJis mier am meqanizmiT gadarCenili adamianis Canaxa-
tebi gaakeTa. Semdeg wels man daxata suraTi sicocxlis xazi
(sur. 2-22), romelic sanapiro dacvis mier gemis CaZirvisas sa-
maSvelo mowyobilobis saSualebiT qalis gadarCenis scenas
gadmoscems. suraTi ara mxolod ubralod simamacis, aramed
gamomgoneblobis karg magaliTs warmogvidgens.

2-24 • henri osava Taneri. banjoze dakvris gakveTili,


1893; tilo, zeTi, 124.3X90 sm.
hemptonis universitetis muzeumi, virjinia

moqandake edmonia luisi (Edmonia Lewis, 1845-1911) niu


iorkis StatSi daibada. misi deda indielTa tomis _ Cipe-
vas warmoadgeneli iyo, mama ki afro-amerikeli gaxldaT.
gogona 4 wlis asakSi daoblda da dedis mSoblebis ojaxSi
aRizarda. mozardobisas ebolicionistebis (monebis gaTa-
visuflebisTvis mebrZoli, umetesad, TeTrkaniani moqala-
qeebi) daxmarebiT igi oberlinis kolejSi swavlobda, rome-
lic qalebisTvis xarisxis mimniWebeli pirveli koleji iyo
SeerTebul StatebSi. Semdeg igi bostonSi gadavida. luisis
mier Sesrulebul ebolicionisti liderebisa da samoqala-
qo omis gmirebis biustebsa da medalionebs didi warmateba
xvda wilad da 1867 wels edmonia luiss romSi mogzauroba
daufinanses, sadac igi amerikeli emigranti mxatvris, ha-
rieT hosmeris (Harriet Hosmer, 1830-1908) saxelovnebo wreSi
siamovnebiT miiRes. romSi igi Tanamerove problemur Te-
2-23 • edmonia luisi. samaradisod Tavisufalni, mebze klasicisturi stiliT Sesrulebul namuSevrebs qmnis.
1867; marmarilo, 104.8X55X43.2 sm. hovardis universitetis axlad ganTavisuflebuli monebis TanasworobisTvis brZo-
xelovnebis galerea, vaSingtoni liT STagonebulma luisma abraam linkolnis mier 1863 wels
es qandakeba ara mxolod Tavisuflebis triumfs gadmoscems, miRebuli `emansipaciis proklamaciisadmi~ miZRvnili namu-
aramed sakmaod frTxilad asaxavs TeTrkanianTa damokidebulebas Sevari Seqmna, romelsac samaradisod Tavisufalni (sur. 2-23)
qalisadmi da feradkanianebisadmi. luisis qali gacilebiT ufro
morCilia da naklebad avlens protestis grZnobas, vidre mamakaci. uwoda. fexze mdgari mamakacis gverdiT warmodgenili daCo-
misi mxatvruli saxe ufro TeTrkanian auditoriazea gaTvlili, qili qali madlierebis niSnad loculobs. mamakacs liTo-
radgan igi swored qalurobis Tanamedrove ideals warmoadgens. nis sferoze, romelic adre misi borkilis nawili iyo, fexi

XIX saukunis Sua da gviani periodebis evropisa da amerikis SeerTebuli Statebis xelovneba Tavi II. 83
daudgams da triumfaluri gamarjvebis niSnad damsxvreul- bulebis fonze mniSvnelobas kargavs siRatake; banjo suraTSi
jaWviani xeli zeviT aRumarTavs. luisma ver gaiTvaliswina gansakuTrebul mniSvnelobas iZens, radgan swored es instru-
sakuTari finansuri SesaZleblobebi; am namuSevrisTvis mar- menti asocirdeba minestrelebis _ momRerali poetebis im
marilos SesaZenad igi iZulebuli gaxda fuli esesxebina. damamcirebel karikaturebTan, romlebic Tanerma TanagrZno-
skulptura luisma romidan bostonSi daabruna im imediT, biTa da keTilSobilebiT savse Janruli sceniT Caanacvla.
rom ebolicionistebis SemowirulobebiT valis dafarvas 1897 wels palestinaSi mogzaurobis Semdeg, Taneri religiur
SeZlebda. es mcdeloba mxolod nawilobriv aRmoCnda warma- Temebs mimarTavda im rwmeniT, rom bibliuri ambebiT igi ukeT
tebuli, magram memoriuli medalionebis gayidvis Sedegad, SeZlebda misi Tanamedrove afroamerikelebis Tavisuflebi-
rogorc Cans, luisma valis dafarva mainc moaxerxa. saTvis brZolis asaxvas da maTi imedebis gadmocemas.
pensilvaniis xelovnebis akademiaSi iqinsis moswavleebi
xSirad iyvnen xelovnebis skolebidan garicxuli qalebi da viTareba britaneTSi XIX saukunis Sua xanebisTvis
afroamerikelebi. maT Soris yvelaze warmatebuli henri osa- britaneTic politikuri da socialuri areulobebis win-
va Taneri (Henry Ossawa Tanner, 1859-1937) XIX saukunis bolosa aSe aRmoCnda. `mSieri ormocianebis~ depresiam, `irlandiis
da XX saukunis dasawyisis yvelaze cnobili afroamerikeli kartofilis SimSilobam~ (1845-1852) da Cartistulma aja-
fermweri iyo. afroamerikuli meTodisturi eklesiis episko- nyebam inglisis socialur stabilurobas safrTxe Seuqmna.
posis Svili, Taneri filadelfiaSi gaizarda. filadelfiis saukunis Sua xanebis britaneli xelovanebi religiur da
saxviTi xelovnebis akademiis damTavrebis Semdeg igi foto- aseve, zneobriv Temebze realistur namuSevrebs qmnidnen,
grafad da xatvis maswavleblad muSaobda atlantaSi. 1891
magram es relizmi sakmaod gansxvavdeboda franguli da
wels igi parizSi gadadis akademiuri codnis gasaRrmaveblad,
amerikuli realizmisgan.
sadac misi namuSevrebi xelovnebis kritikosTa keTilganwyo-
bas imsaxurebs. 1890-ian wlebSi Taneris mier safrangeTis 1848 wels Svidi londoneli mxatvari Tanamedrove brita-
ruraruli xedebis amsaxveli da afroamerikul Temebze Se- nuli xelovnebis, maTi azriT, mcdari praqtikis sapasuxod,
qmnili realisturi suraTebi safrangeTSi aTvisebuli fa- prerafaelitebis saZmos aarsebs. isini cdiloben xelovneba-
qizi ferweruli monasmebiTaa Sesrulebuli. iseTi Rrmad Si silamazisa da sulierebis mopovebas, romlis naklovane-
adamianuri mxatvruli saxeebiT, rogorsac vxedavT suraTze basac, maTi azriT, Tanadrouli xelovneba ganicdida. amis-
banjoze dakvris gakveTili (sur. 2-24), Taneri sxva mxatvrebis Tvis ki isini samefo akademiaSi miRebuli `rafaelisturi~
mier afroamerikelTa yofis karikaturul aRweras upirispir- midgomis sanacvlod, Sua saukuneebisa da adreuli renesan-
deba. moxuci kaci mis muxlebze mjdom biWs banjoze dakvras sis (rafaelamdel) xelovnebas mimarTavdnen. maTi rwmeniT,
aswavlis. maTi seriozuli da gulisxmieri urTierTdamokide- es adreuli xelovneba ufro zneobrivi da `realuri~ iyo.

2-25 • dante gabriel roseti.


pia de tolomei,
1868-1869; tilo, zeTi, 105.4X119.4 sm.
spenseris xelovnebis muzeumi, kanzasis
universiteti. (1956.0031)

sada formis mooqrovili CarCo rosetim


am suraTisTvis Tavad Seqmna. masze
oTxive mxares wriuli formis mqone
ramdenime dekoratiuli detalia
datanili. suraTis saTauri CarCos
qveda nawilis centrSi, Sewyvilebuli
wreebis Tavzea mocemuli. mis orive
mxares ki dantes salxineblidan, oTx
striqonad pia de tolomeis sulis mier
Tqmuli teqstia dawerili, mar­cxniv
_ italiurad, marjvniv ki rosetis
inglisuri Targmania: `mec momigone,
gevedrebi, gaxlavar pia,/sienam momca me
sicocxle, momkla maremam,/ es kargad
icis, vinc daniSnuls maCuqa erTxel/
Tavis cerisgan waZrobili beWdisa
Tvali~. (Targmani k. gamsaxurdiasi)

84 Tavi II. XIX saukunis Sua da gviani periodebis evropisa da amerikis SeerTebuli Statebis xelovneba
|
xelovneba da misi konteqsti xelovneba 1877 wlis sasamarTloze
aq xelovnebis kritikosis jon rasqinis winaaRmdeg aRZrul sasamarT- p. diax, Zalian xSirad
lo procesze uisTleris Cvenebis Canaweris erTi nawilia warmodge- k. galereaSi imitom waradgineT, rom publikis aRfrTovaneba
nili. uisTleris pasuxebi imdenad xSirad iwvevda damswreTa sicils, gamogewviaT?
rom mosamarTle maT darbazidan gaZevebiT daemuqra. p. es imxela absurdi iqneboda Cemi mxridan, rom ara mgonia, es
kiTxva: rogoria noqtiurnis Tqveneuli ganmarteba? SemZleboda
pasuxi: am namuSevris Seqmnisas mxolod wminda mxatvruli in- k. didi dro dagWirdaT noqtiurnis dasaxatad? ramden xanSi
teresebi mamoZravebda. mindoda suraTisTvis momeSorebina daasruleT?
yvela sxva elementi. es aris xazis, formisa da, upirveles p. albaT, ori dRe. erTi dRe vmuSaobdi da meore dRes davas-
yovlisa, feris organizeba... noqtiurni Savsa da oqros- rule.
ferSi (ix. sur. 1-27) Ramis simSvides warmoaCens da asaxavs k. da es is samuSaoa, risTvisac 200 ginea moiTxoveT?
feierverks kremornSi. p. ara, es Tanxa mTeli cxovrebis ganmavlobaSi gaweuli Sromis
k. da ara kremornis xeds? Sedegad dagrovili codnisTvis moviTxove.
p. mas rom kremornis xedi erqvas, maSin mayurebelSi aranair mosamarTlem dava uisTleris sasargeblod gadawyvita. rasqinma mas
SegrZnebas ar gamoiwvevda, mxolod _ imedgacruebas. es namdvilad daswama cili, magram uisTlerisTvis miyenebuli zianis
mxatvruli xerxia. suraTi 200 ginead iyo Sefasebuli... anazRaureba mxolod 1 peniT ganisazRvra. im dros arsebuli wesis
k. vvaraudob, rom aRiarebT, rom Tqveni suraTi garkveulwi- mixedviT, sasamarTlos yvela xarji momCivans unda gadaexada. saqme
lad eqscentriulia? amas gauTaveblad imeorebT. mxatvris gakotrebiT dasrulda.

dante gabriel roseti (Dante Gabriel Rossetti, 1828-1882) prera- universalur saSualebas. uiliam morisi (William Morris, 1834-
faelitebis saZmos wamyvani wevri iyo. misi suraTi pia de to- 1896) sanam interieris dizainiTa da dekorirebiT dainteres-
lomei (sur. 2-25) dantes RvTaebrivi komediis erT-erTi scenis deboda, prerafaelitebis gavleniT, mcire xans, mxatvrobiT
ilustracias warmoadgens. suraTze warmodgenilia qmris mier iyo gatacebuli. xelnakeTi nivTebisadmi morisis interesi
RalatSi tyuilubralod dadanaSaulebuli cixeSi gamomwyv- mdare dizainis mqone masobrivi nawarmis mimarT arsebuli
deuli pia. mis gverdiT gamosaxuli krialosani da locvani TiTqmis sayovelTao uaryofiTi reaqciis fonze yalibdeba.
pias RvTismosaobaze miuTiTebs, mzis saaTi da yorani _ war- 1859 wels daqorwinebis Semdeg, rodesac morisma axali sax-
maval drosa da moaxloebul sikvdilze, xolo locvanis qveS lisTvis Sesaferisi avejis Sovna ver moaxerxa, igi sakuTari
amodebuli pias mier qmrisadmi miwerili werilis furclebi, dizainis mixedviT, megobrebis daxmarebiT, daamzada. mogvia-
meuRlis mimarT mis maradiul siyvarulze mianiSnebs. leRvis nebiT man sakuTari kompaniac daaarsa, romelic Sua sauku-
xe Tavisi xSiri foTlebiT (leRvis foToli, tradiciulad, neebiT STagonebuli dizainis mravalgvar nivTs awarmoebda.
sircxvilTan asocirdeba), romliTac figuraa garemoculi, morisis kompaniis mier warmoebuli unikaluri, araseriuli
TiTqos mis STanTqmas apirebs. am nivTebs dantes nawarmoeb- obieqtebi sakmaod Zvirad fasobda, magram sxvebi, rogoric,
Tan saerTo araferi aqvs, isini Tavad rosetis ukavSirdeba:
jein berdeni, romelic am da sxva namuSevrebisTvis mxatvris
models wamoadgenda, misi megobris, uiliam morisis meuRle
iyo da, amave dros, _ rosetis sayvarelic. Jesti, romliTac
pia/jeini saqorwino beWedze miuTiTebs, gulisxmobs, rom igi
ara mxolod Tavisi meuRlis, aramed qorwinebis tyvecaa. es
Tavad rosetis uxerxul mdgomareobasac Segvaxsenebs.
sxva britaneli mxatvrebi inspiraciis wyarod Sua sau-
kuneebs irCeven, rogorc modernuli londonis gadarCenis

2-26 • filip uebi. wina planze: saseqsis seriis erT-erTi skami,


daaxl. 1865 wlis produqciidan; ebonitis xe, lerwami. 83.8X42X35.6 sm.
ukana planze: uiliam morisi, farSevangi da drakoni, farda,
1878; Jakardze moqsovili ujredovani Sali. 3.96X3.53 m.
skami da farda warmoebulia Morris&Company-is mier. uiliam
morisis galerea, uolTem-forestis londonis boro

morisma da misma avejis mTavarma dizainerma filip uebma (1831-


1915) saseqsis skamebis seria saseqsis regionis tradiciuli
lerwamgadakruli skamebis mixedviT Seqmnes. fotos ukana planze
warmodgenili xeliT naqsovi farda morisis fabrikis tipuri
nawarmia, rasac qsovis teqnologiac adasturebs. naxatis uxvi
mcenareuli motivebi da lurjisa da mwvane ferebis Sexameba mSvid
kolorits qmnis da realuri peizaJis erTgvar dekoratiul versias
warmoadgens, rac stresuli urbanistuli cxovrebis pirobebSi
adamianisaTvis Svebis momgvreli unda yofiliyo.

XIX saukunis Sua da gviani periodebis evropisa da amerikis SeerTebuli Statebis xelovneba Tavi II. 85
2-27 • jeims eboT maqneil uisTleri.
noqtiurni Savsa da oqrosferSi,
SuSxunis vardna,
1875; dafa, zeTi, 60.2X46.7 sm.
detroitis xelovnebis instituti,
detroiti, miCigani. deqster m. faris
saCuqari (46.309)

waikiTxeT uisTleris
noqtiurni Savsa da oqrosferSi.
SuSxunis vardnis Sesaxeb
veb-gverdze www.myartslab.com

magaliTad, ilustraciaze warmodgenili lerwamgadakruli da arc Tavisufleba _ mxolod ramdenimesTvis.~ morisi, ro-
skamia (sur. 2-26), sakmaod iafi iyo, martivi forma hqonda da gorc socialisti, ewinaaRmdegeboda cxovrebis industria-
qarxnulad warmoebuli avejis xelnakeT alternativas war- lizebuli wesis damaClungebel gavlenas muSebze. misi mt-
moadgenda. `totaluri~ garemos SeqmniT dainteresebuli kicebiT, Tuki muSebi nivTebs sakuTari xeliT daamzadebdnen,
morisi da misi kolegebi ara marto avejs, aramed vitraJebs, maSin isini SemoqmedebiT procesSi sruli CarTulobiT kmayo-
Sorenkecebs, Spaliers da qsovilebsac qmnian. ilustracia- filni, mSvenier da gulwrfel produqts Seqmnidnen.
ze, skamis ukan moCans morisis dizainiT Seqmnili farda sa- amerikeli emigrantis jeims eboT maqneil uisTleris (Ja-
xelwodebiT farSevangi da drakoni (sur. 2-26). mes Abbott McNeill Whistler, 1834-1903) interesis sagans interie-
morisis iniciativiT Seiqmna e.w. xelovnebisa da xelosno- ris dizaini warmoadgenda, konkretulad ki kedeli, an oTa-
bis moZraoba. morisi upirispirdeboda im dros gavrcelebul xi, sadac xelovnebis nimuSi unda ganTavsebuliyo, magram,
mosazrebas, rom xelovneba mxolod elitisTvis gankuTvnili, cxadia, igi amas akeTebda elitis gemovnebisa da moTxovne-
maRalprofesiuli ganswavlis Sedegad Seqmnili produqti bis Sesabamisad. sxvebTan erTad isic CarTuli iyo im saxe-
iyo da imedovnebda, rom axal epoqaSi es midgoma warsuls lovnebo diskursSi, romelmac xelovneba Semdeg saukuneSi
Cabardeboda. Tavis leqciebSi morisi acxadebda: `me ar msurs abstraqciamde miiyvana. mas Semdeg, rac uisTleri 1850-iani
xelovneba mxolod ramdenime adamianisTvis, arc ganaTleba wlebis dasawyisSi `vesT foinTidan~ garicxes, man swavla

86 Tavi II. XIX saukunis Sua da gviani periodebis evropisa da amerikis SeerTebuli Statebis xelovneba
parizSi ganagrZo, sadac maleve kurbes realizmis gavlenis
qveS moeqca; maT erTad Seasrules zRvis ramdenime peizaJi.
impresionizmi
1859 wels uisTleri londonSi dasaxlda. am droidan misi 1870-iani wlebisTvis frangi mxatvrebis ufrosi Taoba Tana-
xelovneba sul ufro da ufro scildeboda xilul realo- medrove urbanul Temebs mimarTavs, magram manesa da realis-
bas da dekoratiul niSnebs iZenda, rasac Tavad `esTeti- tebisgan gansxvavebuli perspeqtiviT. socialuri realobis
kas~ uwodebda. misi azriT, suraTze asaxul-agebuli sivrce mimarT garkveuli damokidebulebis gamoxatvis nacvlad,
gare samyarosTan yovelgvari msgavsebis gareSe, TavisTavad es mxatvrebi saSualo klasis zeda fenis soflad da qala-
SeiZleba yofiliyo esTetikurad momxibvleli. uisTleri qSi dasvenebisa da garTobis scenebs asaxavdnen; da Tumca
drodadro Tavis xelovnebas sakuTari dizainiT Seqmnil jgufis ramdenime wevri ruralur scenebsac xatavda, maTi
garemoSi fenda, radgan misi mizani sivrcisa da sagnebis obiqtebi mainc ufro qalaqeli personaJebi iyvnen. aRsaniS-
mxatvruli mTlianobis, harmoniis Seqmna iyo. navia, rom es mxatvrebi saxelosnos gareT _ plenerze (en plein
air) iwyeben muSaobas, raTa tilos zedapirze sufTa, gauzave-
uisTleris ideebi xelovnebis Sesaxeb revoluciuri iyo.
beli saRebavebis brtylad dadebuli monasmebiT ganaTebisa
igi erT-erTi pirvelTagani iyo im mxatvarTa Soris, visac
da atmosferos swrafad cvalebadi efeqtebis dafiqsireba
Tavisi namuSevrebi abstraqciad, ganyenebulobad ufro war-
moaxerxon. plenerze muSaoba sagrZnoblad gaaadvila 1841
moedgina, vidre xiluli realobis reprezentaciad. uisTle-
wels zeTis saRebavebis mza tubebis gamogonebam, romelTa
ri aseve erTi pirvelTagani iyo, vinc iaponuri xelovnebis
tareba mxatvrebs ukve Tavisuflad SeeZloT. akademiis wese-
dekoratiuli xaziT, feriTa da formiT moxiblulma, misi
bis mixedviT, mosamzadebeli Canaxatebisa da lisirebis damR-
Segroveba daiwyo, Tumca, am xelovnebis mniSvneloba da da-
leli proceduris nacvlad, rac studiur muSaobas axlda
niSnuleba mas naklebad esmoda. 1860-iani wlebis meore naxe-
Tan, maT Suqis cvalebadi TamaSis swrafi asaxva arCies.
vridan uisTleri Tavis namuSevrebs `simfoniebs~ da `impro-
1874 wlis aprilSi mxatvarTa jgufi, romelSic Sediod-
vizaciebs~ arqmevs, radgan, misi azriT, suraTis mniSvnelobas
nen pol sezani, edgar dega, klod mone, berT morizo, kamil
mxatvruli saSualebebi, umTavresad ki kompozicia gansazR-
pisaro da pier ogiusT renuari, parizSi awyobs gamofenas sa-
vravda da ara Tematika. 1877 wels man gamofenaze gaitana
xelwodebiT xelovanebis _ fermwerebis, moqandakeebis, gra-
ramdenime peizaJi, musikidan nasesxebi saxelwodebiT `noq-
viorebis da a. S., anonimuri korporacia (Société Anonyme des
tiurni~. namuSevrebi inglisSi xelovnebis yvelaze cnobili
Artistes Peintres, Sculpteurs, Graveurs, etc.) pisaros iniciativiT Seqm-
kritikosis, prerafaelitebis mimdevarisa da maTi zneobrivi
nili korporacia im anarqistebis poziciis gamtarebeli iyo,
miswrafebebis momxre jon rasqinma (1819-1900) abuCad aig-
romelTac prudoni uWerda mxars. prudoni mouwodebda mo-
do. afasebda ra uisTleris namuSevrebs, rogorc daudevrad
qalaqeebs, rom muSaTa klasis damoukidebel organizaciebSi
Sesrulebulsa da uazros, Tavis mimoxilvaSi rasqini svamda
gaerTianebuliyvnen da ar mindobodnen saxelmwifos mier san-
kiTxvas _ gana, SeiZleba, sazogadoebis saxeze erTi qila sa- qcirebul instituciebs. pisaros warmodgeniT, korporacia
Rebavis SesxmisaTvis mxatvarma 200 ginea moiTxovoso? iqneboda xelovanebis urTierTdaxmarebis jgufi, romelic
1877 wlis gamofenaze uisTleris noqtiurni Savsa da saxelmwifos mier dafinansebul salonebs daupirispirdebo-
oqrosferSi. SuSxunis vardna (sur. 2-27) yvelaze sakamaTo namu- da. dRes es jgufi misi wevri impresionisti mxatvrebis wyalo-
Sevari iyo. rasqinis mier am suraTis mkveTrad uaryofiTi Se- biTaa cnobili, magram im droisaTvis, is sxvadasxva stilSi mo-
faseba xelovnebis istoriaSi yvelaze cnobili da dramatu- muSave mxatvrebs ikrebda. jgufis ocdaaTive wevri, romelTa
li sasamarTlo procesis Catarebis mizezi gaxda. SezRuduli namuSevrebs salonis Jiuri xSirad iwunebda, SeTanxmda, rom
feradovnebis mqone, muqi tonebiT Sesrulebuli kompozicia, im wels salonSi gamosafenad sakuTar suraTebs aRar warad-
erTi SexedviT, abstraqtuli gveCveneba. sinamdvileSi ki su- gendnen. es iyo akademiisgan damoukideblobis gamocxadeba da
raTze londonis kremorn gardenis tbis Tavze Ramis feier- ganacxadi sazogadoebis yuradRebis misapyrobad.
verki da wina planze napiris gaswvriv mayurebelTa bundovani marTalia, gamofenam ramdenime dadebiTi gamoxmaureba
siluetebia asaxuli. noqtiurni uisTlerma Tavis namuSevars daimsaxura, magram erT-erTma kritikosma lui leruam, rome-
frederik Sopenis safortepiano piesebis analogiiT uwo- lic satirul Jurnal le SarivarisTvis werda, mones sura-
da, im imediT, rom mnaxvelSi amiT ferwerisa da musikisaT- Tis saTauri _ STabeWdileba: mzis amosvla (ix. sur. 2-28), mTeli
vis saer­To abstraqtuli Tvisebebis asociacias gamoiwvevda. gamofenis mimarT gamoiyena da mas `impresionistuli~ uwoda.
ras­qinis kritikuli werilis wakiTxvis Semdeg uisTlerma mas leruam namuSevrebi xSiri, Tavisufali monasmebisa da daus-
ciliswamebisTvis sasamarTloSi uCivla (ix. xelovneba 1877 ruleblobis gamo gaaqilika, magram mones da mis kolegebs
wlis sasamarTloze, gv. 85). sasamarTlo mxatvarma Zalian go- moewonaT es Sefaseba, radgan, maT mizans, tiloze aRebeWdaT
nivrulad warmarTa da Tavdacvisa da sakuTari xelovnebis warmavali momenti da wamieri STabeWdileba, es termini zus-
reklamirebis sazogadoebriv forumad gadaaqcia. uisTle- tad aRwerda. SemdgomSi es saxeli SerCa kidec mxatvarTa am
ri sasamarTlos winaSe irwmuneboda, rom xelovnebas ar aqvs jgufs. 1876-1886 wlebSi impresionistebis kidev Svidi gamo-
vizualuri xiblis qmnadobaze ufro maRali mizani. Sesaba- fena gaimarTa. monawileTa Semadgenloba yovel jerze um-
misad, igi uaryofda Tematikis saWiroebas ferweraSi. marTa- niSvnelod icvleboda; mxolod pisaro iRebda monawileobas
lia, uisTlers arasdros Seuqmnia wminda abstraqcia, magram rvave gamofenaSi. gamofenebis SedarebiTma warmatebam mxatv-
misi Teoriuli mosazrebani arsebiTi aRmoCnda abstraqtuli rebs salonis alternatiuli, sakuTari gamofenebis gamarT-
xelovnebis ganviTarebisTvis momdevno saukuneSi. visaken ubiZga da 1900 wlisTvis parizis salonis sistema da-

XIX saukunis Sua da gviani periodebis evropisa da amerikis SeerTebuli Statebis xelovneba Tavi II. 87
2-28 • klod mone.
STabeWdileba: mzis amosvla,
1872; tilo, zeTi, 48X63 sm.
marmotonis muzeumi, parizi

waikiTxeT klod
monesTan dakavSirebuli
masala veb-gverdze
www.myartslab.com

moukidebeli gamofenebisa da galereebis sistemam Caanacvla.


amiT dasrulda kidec mxatvrul `standartebze~ akademiis
umkacresi saukunovani kontroli da SezRudvebi.

peizaJi da mocaleoba
klod mone (Claude Monet, 1840-1926) impresionizmis wamyvani
figura iyo. igi parizSi daibada, magram saporto qalaq
le havrSi izrdeboda. cota xans mone akademisti mxatvris
moswavle iyo, magram maleve man sakuTari studia daaarsa.
mones megobari, Sarl fransua dobini mas arwmunebda, rom
`sakuTari STabeWdilebis erTguli yofiliyo~, Seeqmna mo-
curave studia navze da plenerze exata. sxva impresionis-
tebis msgavsad, mones umTavresi amocana ara socialurad
mwvave namuSevrebis, aramed mxatvrobis Tanamedrove sti-
lis Seqmna iyo. sawyis etapze impresionistebis interess
saSualo klasis mier qalaqgareT mowyobili seirnobebi da
maTi garTobis scenebi warmoadgenda. qalaqgareT amgvari
`mogzaurobebis~ mowyoba parizis rkinigzis wyalobiT gax-
da SesaZlebeli. parizs moSorebul adgilebs impresionis-
tebis mxolod ramdenime namuSevari asaxavs; umetesobaze
ki parizelebis qalaqisa da mis gareT gaSenebul axal mo-
dur parkebSi fexiT Tu navebiT seirnoba, maTi dasveneba
da garTobaa aRbeWdili.
1870 wlis zafxulSi safrangeT-prusiis omis dawyebis
Semdeg mone, pisarosa da Tavis momaval dilerTan pol du-
ran-ruelTan erTad, londonSi miemgzavreba. omma da mis
Sedegad mniSvnelovani industriuli regionebis _ elzasisa
da lotaringiis dakargvam, safrangeTis ekonomika gaanad-
gura. 1871 wlis mart-aprilSi ajanyebis Sedegad parizSi

2-29 • klod mone. ruanis kaTedrali. portali (mzeze),


1894; tilo, zeTi, 99.7X66 sm. metropoliten muzeumi, niu iorki

88 Tavi II. XIX saukunis Sua da gviani periodebis evropisa da amerikis SeerTebuli Statebis xelovneba
2-30 • kamil pisaro. tyis peizaJi ermitaJSi, pontuazi, 1878; tilo, zeTi, 46.5 X56 sm.
nelson-aTqinsis xelovnebis muzeumi, qanzas siTi, misuri. doqtor da qalbaton nikola s. fiqardebis saCuqari

muSaTa orTviani mTavroba _ parizis komuna damyarda, rom- maxasiaTebeli intensivobiT, energiulobiTa da spontanuri
lis damxobas 20000 adamiani emsxverpla da 7500 adamianis formebiT qmnis. igi ufro areklili Suqisa da feris efeme-
dapatimreba mohyva. parizi SiSma moicva. kurbe mcire xniT rul TamaSsa da Tvalze mis zemoqmedebas aRbeWdavs, vidre
daapatimres. xelovanTa wreebSi saxelmwifos mtrebad ga- saganTa fizikur substancias da sivrcesTan maT realur
mocxadebis safrTxis gamo SiSi ufro gaZlierda. 1871 wlis mimarTebas gadmoscems. amerikeli fermweri lila qeboT
Semdeg frangul xelovnebaSi kidev ufro iklo aSkara, feri, romelic sicocxlis bolo wlebSi megobrobda mones-
daufaravma socialurma motivebma da avangardis gamowve- Tan, mis naTqvams ixsenebs:
vebi sul ufro metad stilur dapirispirebaSi gamoixata. `rodesac gareT samuSaod gadixar, gaviwydeba, Tu ra
avangarduli amboxi ufro metad saxviTi enis axali siste- obieqtebia Sens winaSe _ xe, saxli, mdelo, nebismieri
mis SeqmnaSi gamovlindeba. ram. ubralod fiqrob, ai aq lurjis patara monakveTia,
1973 wels londonidan dabrunebisTanave mone qmnis iq ki vardisfris mogrZo forma, aq _ yviTlis zoli; da
cnobil namuSevars: STabeWdileba: mzis amosvlas (sur. 2-28) _ xatav maT ise, rogorc xedav; ferisa da moyvanilobis
le havris navsadguris Tavze dilis nislSi amomavali mzis sizustes gadmoscem manam, sanam Sedegad Sens win gadaS-
scenas. suraTi mcire zomis sxvadasxva feris monasmebiTaa lili scenis Senive uSualo STabeWdilebas ar miiReb.~
Seqmnili (leroim am monasmebs ironiulad `eniT alokile- feriTa da SuqiT aRZruli STabeWdilebebis kvlevas
bi~ uwoda). wina plani bundovania, horizontis xazi ki sqel mone mTeli sicocxlis ganmavlobaSi agrZelebs. 1880-
nislSi gaxveuli gemebisa da dokebis mocimcime formebs 1890-iani wlebidan es interesi sul ufro daJinebiT
Soris ikargeba; dasrulebul suraTs mone eskizisaTvis da- vlindeba mones seriebSi, romlebisTvisac man ramdenime

XIX saukunis Sua da gviani periodebis evropisa da amerikis SeerTebuli Statebis xelovneba Tavi II. 89
2-31 • pier ogiusT renuari. mulen de la galeti, 1876; tilo, zeTi, 1.31X1.75 m. d’orses muzeumi, parizi

motivi airCia: Tivis zvinebi, alvis xeebi cis fonze da ruanis nebul fabrikebs asaxavs, TiTqos qalaqi soflad SeWrili-
kaTedralis fasadi (sur. 2-29). kaTedrali mones sakuTari re- yos. warmoSobiT frangi, pisaro vesT indoeTSi, karibis zR-
ligiuri damokidebulebebis gamosaxatad rodi aRubeWdavs, vis auzis holandiis erT-erT koloniaSi daibada. 1850-iani
igi taZris cxovelxatul fasadebze sinaTlis TamaSiT iyo wlebidan adreul 1860-ian wlebamde igi xelovnebas parizSi
moxibluli; imiT, Tu dRis ganmavlobaSi, ganaTebis cvli- swavlobda. 1870 wels monesTan erTad londonSi yofnisas
lebasTan erTad, rogor icvleboda gamudmebiT fasadis man gaiziara is mxatvruli principebi, romlebmac mogviane-
garegnuli ieric. monem ruanis taZris 30-ze meti kompozi- biT impresionizmis saxeliT cnobil mimdinareobaSi Seisxa
cia Seqmna. mxatvari namuSevars taZris mopirdapired mdga- xorci. inglisSi orive mxatvari erTad muSaobda; orive
ri saxlis meore sarTulidan uSualo dakvirvebis Sedegad ferisa da tonalobis gamZafrebiT, Tavisufali monasmebiT
iwyebda da Tavis studiaSi asrulebda. am tiloebSi mone cdilobda aRebeWda is, rasac pisaro `plenerul sinaTles
kvlavac impresionistuli amocanis _ ganaTebisa da atmos- da wamier efeqts~ uwodebda.
feros cvalebadi efeqtebis aRbeWdvis _ erTguli rCeba, safrangeTSi dabrunebis Semdeg pisaro parizis Crdi­lo-
magram saxelosnoSi suraTebze intensiuri muSaobis Sede- dasavleTiT mdebare patara mTagorian sofelSi pontuazSi
gad, isini, plenerze Sesrulebul mis adreul spontanur dasaxlda, sadac igi 1870-ian wlebSi muSaobda. pisaro iyeneb-
namuSevrebTan SedarebiT, ufro gulmodgined amowerili da naTel ferebs, werda mokle monasmebiT, raTa sinaTlisa
da kompoziciurad kargad organizebulia. da atmosferos cvalebadobis niuansebi gadmoeca. 1870-iani
mones megobarma da Tanamoazrem, kamil pisarom (Camille wlebis bolos pisaros tiloebi ufro muqi koloritiT ga-
Pissarro 1830-1903) peizaJis axleburi, urbanuli da ruraru- moirCeva da ufro kompleqsuri xdeba. magaliTad, mis namu-
li cxovrebis epizodebis gamaerTianebeli impresionistu- SevarSi tyis peizaJi ermitaJSi, pontuazi (sur. 2-30) wina planze
li peizaJebi Seqmna. pisaros zog peizaJze mxolod ruraru- gamosaxuli xeebi nawilobriv faravs tyeSi gamaval biliks
li xedebia asaxuli, magram maTi umetesoba soflad Casul da soflis xeds, niRbavs suraTis qveda marcxena kideSi ga-
qalaqelebs, aseve, patara qalaqebs an qalaqis irgvliv gaSe- mosaxul figuras, rac erTgvarad aferxebs sivrcis aRqmas

90 Tavi II. XIX saukunis Sua da gviani periodebis evropisa da amerikis SeerTebuli Statebis xelovneba
2-32 • berT morizo.zafxulis dRe, 1879; tilo, zeTi, 45.7X75.2 sm. londonis nacionaluri galerea, leinis memkvidreoba, 1917

da sibrtyobriobas aniWebs suraTs. pisaro aq sqeli, xSiri, lebas xelovnebis arsis Sesaxeb: `Cemi azriT, _ ambobda igi,
sxvadasxva mxares mimarTul monasmebs iyenebs. _ suraTi sasiamovno, mxiaruli da mSvenieri, diax, mSvenieri,
impresionisti fermweri pier ogiusT renuari (Pierre-Augus- unda iyos! cxovrebaSi isedac sakmarisadaa usiamovno ambebi,
te Renoir, 1841-1919) ki piriqiT, peizaJis nacvlad yuradRebas Cveni mxridan aRaraa saWiro maTze yuradRebis gamaxvileba~.
figurebs uTmobs da umetesad saSualo klasis warmomadge- frangma mxatvarma berT morizomac (Berthe Morisot 1841-
nelTa dasvenebis scenebs asaxavs. 1862 wels natifi xelovne- 1895) fermweris profesiuli kariera sazogadoebrivi wesebis
bis akademiaSi monesTan Sexvedrisas, igi ukve Camoyalibebuli uaryofiT daiwyo. 1850-iani wlebis miwuruls da 1860-iani
figuraciuli mxatvrobis warmomadgeneli iyo. monem mas pa- wlebis dasawyisSi morizo dasTan, edmasTan erTad, luvrSi
litris gaRiaveba da plenerze xatvis dawyeba urCia da ukve suraTebis aslebs akeTebda da xatvis ramdenime maswavlebel-
1870-iani wlebis Sua xanebSi renuari Tavis namuSevrebSi osta- Tan dadioda, maT Soris korosTan. 1864-1868 wlebSi debma
turad axerxebs spontanuri bunebrivi ganaTebis gaerTianebas TavianTi namuSevrebi salonis xuT gamofenaze waradgines.
cocxal figuraciul kompoziciebTan. magaliTad, suraTSi mu- 1868 welsve isini Sexvdenen da dauaxlovdnen manes. 1869 wels
len de la galeti (sur. 2-31) renuari parizis monmartris Zvel- edma gaTxovda, xatvas Tavi daaneba da Tavi ojaxs miuZRvna.
moduri sacekvao darbazis Sida ezoSi gasarTobad Sekrebili berTma ki gaagrZela ferweraSi muSaoba mas merec, rac 1874
mxiaruli adamianebis jgufs warmogvidgens. renuarma Tavise- wels manes Zmas, eJens gahyva colad da 1879 wels qaliSvi-
burad Sealamaza scena, man sacekvao darbazSi muSaTa klasis li SeeZina. 1874 wels berTma cxra ferweruli namuSevari
warmomadgenlebis gverdiT Tavisi megobari mxatvrebi da maTi gagzavna impresionistTa pirvel gamofenaze. man am jgufis
mimzidveli modelebi metyveli, cocxali pozebiTa da momRi- TiTqmis yvela gamofenaSi miiRo monawileoba, erTis garda.
mari saxeebiT gamosaxa garTobis, cekvisa da saubris dros. respeqtabelur burJua qalbatons, berT morizos imis Se-
mxatvarma kompoziciis qveda marcxena kuTxeSi bavSvebis figu- saZlebloba ar hqonda, rom Tanamedrove Temebis saZieblad qa-
rebic CarTo, riTic erTgvarad xazi gausva ufrosebis flir- laqSi Tavisuflad exetiala. amitom igi qalis cxovrebis amsa-
tis uwyinar xasiaTs da Zaldautanebel socialur urTier- xveli scenebiT Semoifargla; es misTvis axlobeli Tema iyo.
Tobebs; es yovelive ki suraTze uSualo, mSvid da xalisian 1870-ian wlebSi misi weris manera ferwerulobiT, sibrtyo-
atmosferos qmnis. saerTo ganwyobilebas renuari xeebs So- vanebiT da Tavisufali monasmebiT gamoirCeoda. namuSevarSi
ris dacemuli mzis sxivebisa da rbili monasmebis erTianobiT zafxulis dRe (sur. 2-32) morizo qalaqgareT, modur adgilas,
qmnis, aqsovs ra cisfrebsa da iisfrebs figurebSi da tilos bua de bulonis tbaze ori eleganturi axalgazrda qalba-
danarCen zedapirze. es udardeli cxovrebisa da garTobis tonis naviT sasiamovno gaseirnebas asaxavs. suraTi pirvelad
miamituri suraTi realobas mowyvetili erTgvari burJuaziu- 1880 wels, impresionistebis mexuTe gamofenaze iyo wardge-
li samoTxea, romelic srulad gamoxatavs renuaris Sexedu- nili. suraTze zafxulis dRe Cans impresionizmis saxasiaTo

XIX saukunis Sua da gviani periodebis evropisa da amerikis SeerTebuli Statebis xelovneba Tavi II. 91
2-33 • edgar dega.
repeticia scenaze,
daaxl. 1874; pasteli, tuSiTa da
funjiT Sesrulebul Tavdapirvel
naxatze; Txeli, naqsovi qaRaldi,
damagrebuli bristolis muyaoze
da gadaWimuli tiloze; 54.3X73 sm.
metropoliten muzeumi, niu iorki.
qalbaton h. o. heivmeieris memkvid-
reoba; horas heivmeieris saCuqari
(29.160.26)

2-34 • edgar dega. banaoba,


1886; pasteli, muyao, 60X83 sm.
d’orses muzeumi, parizi

92 Tavi II. XIX saukunis Sua da gviani periodebis evropisa da amerikis SeerTebuli Statebis xelovneba
umTavresad msaxiobebi arian, isini, vinc mayurebels ar-
Tobs. dega 1870-1880-ian wlebSi gansakuTrebiT baletis
TemiTaa gatacebuli da es xdeba swored maSin, rodesac
baleti dakninebas ganicdis. dega mocekvaveebs repeti-
ciebis an speqtaklebis dros rodi xatavda, igi umetesad
qiraobda xolme axalgazrda `baletis virTxebs~ (rogorc
maT Tavad uwodebda) da isini mxatvrisTvis studiaSi pozi-
rebdnen. magaliTad, misi suraTi repeticia scenaze (sur. 2-33)
warmosaxviTi scenaa, romelic Tvals xiblavs, magram, ima-
vdroulad, Tanamedrove cxovrebis sastik realiebsac Se-
gvaxsenebs. mocekvaveebi daqanculni arian; zogi izmoreba
kidec, raTa mZime fizikuri datvirTvisgan daZabul sxeuls
mcireodeni Sveba mainc misces. suraTis marjvena kideSi,
ukana planze ori kargad Cacmuli Suaxnis mamakaci, rogorc
Cans, romelime mocekvavis `mfarveli~, nebierad zis. saqme
isaa, rom balerinebi, ZiriTadad, dabali socialuri fenis
warmomadgenlebi iyvnen da ramdenadac isini sazogadoe-
bis winaSe TiTqmis SiSvlebi gamodiodnen, anu ise, rogorc
`respeqtabeluri~ burJua qali arasodes moiqceoda, isini
seqsualurad iolad xelmisawvdomad miaCndaT. amis gamo
balerinebi xSirad ipyrobdnen SeZlebuli mamakacebis yu-
radRebas, romlebic, mfarvelobis sanacvlod, balerinebs
maTTan intimuri urTierTobis damyarebas sTavazobdnen.
kompozicia damrec scenaze isea ganawilebuli, TiTqos
moqmedebas mnaxveli scenasTan axlos mdebare yuTidan ade-
vnebs Tvals. mkveTri rakursi xazgasmulia suraTis marcxe-
na qveda kidesTan gamosaxuli kontrabasis muqi fragmen-
tiT. amgvari rakursi da xedvis wertili SesaZloa iaponuri
graviuridan momdinareobdes, romlis koleqciasac dega
agrovebda. kompoziciis fragmentulobas suraTis marcxena
2-35 • mari kasati. deda da Svili,
kidiT CamoWrili figurebic gansazRvraven, rac erTgvarad
daaxl. 1890; tilo, zeTi, 90.2X64.5 sm.
viCitas xelovnebis muzeumi, kanzasi fotografiis gavlenas SeiZleba mivaweroT, romlis didi
moyvarulic gaxldaT dega.
tendencia _ formaluri saxviTi enis, saxviTi saSualebebis Tuki degas baletis amsaxveli scenebi sazogadoebrivi sa-
upiratesoba Sinaarsze, rodesac monasmi da feri iseTive mniS- naxaobis araformalur mxares gadmogvcems, mobanave qalebis
vnelobisaa suraTSi, rogorc Tavad figurebi da maTi qmedeba. ufro gvian Sesrulebuli namuSevrebi intimuri cxovrebis
farul, ucabedad danaxul momentebs asaxavs. masala _ pas-
Tanamedrove cxovreba teli, romliTac umetes SemTxvevSi es suraTebia Sesrule-
urbanuli Temebi edgar degasac (Edgar Degas, 1834-1917) izi- buli, scenis uSualobas kidev metad aZlierebs. 1886 wels
davda, Tumca misi namuSevrebis gulaxdiloba, rac xSirad Sesrulebuli suraTi banaoba (sur. 2-34) warmogvidgens taStze
socialur motivaciasac gulisxmobda, sxvebze metad aa- Camuxlul qals, romelic tans ibans. erTi SexedviT, SeiZle-
xloebda mas realizmTan. plenerze muSaobis magivrad igi ba mogveCvenos, rom suraTze ori erTmaneTisgan damoukide-
Tavis tiloebs studiaSi Canaxatebisa da fotoebis mixedviT beli nawilia warmodgenili: marcxniv, SiSveli qali, kompaq-
qmnida. 1850-iani wlebis SuaxanebSi natifi xelovnebis aka- turad Sekruli sxeuliT, romelic xeliT taSts eyrdnoba
demiaSi miRebuli kargi akademiuri ganaTleba da sami wlis da TiTqos interieris fragmentuli sivrcis damrec iatakze
ganmavlobaSi italiaSi Zveli ostatebis SeswavliT miRebuli amiT wonasworobas icavs; suraTis marjvena kide ki sruliad
gamocdileba, misi namuSevrebis rTul kompoziciur stru- sibrtyobrivad gamosaxul magidis `ayiravebul~ zedapirs
qturasa da gasaocrad sufTa, mkafio saxviT formaSi ga- uWiravs, romelzec nivTebi awyvia. am nawilTa dapirispire-
movlinda. misi Tematika da stili, impresionistebze metad, bulobis miuxedavad, xedvis zeda wertilidan mocemuli kom-
mravali niSniT, manesas uaxlovdeba. pozicia mainc mTliania. suraTis sibrtyobrivi gadawyveta,
megobrebisa da naTesavebis fsiqologiuri tipis port- sivrcis, garemos mkveTrad `SekumSva~, kompoziciis fragmen-
retebis Seqmnis Semdeg, 1870-ian wlebSi igi parizis cxov- tuloba iaponuri graviurisa da fotografiis zegavlenis
rebis amsaxvel Temebs mimarTavs; mxatvari xatavs qalaqis kidev erT magaliTs iZleva degas xelovnebaSi.
sanaxaobriv da gasarTob adgilebs; moqmedeba mis sura- kidev erTi mxatvari, romelic impresionistebTan erTad
Tebze ipodromze, miuziq-holsa da operaSi mimdinareobs; ifineboda, amerikidan emigrirebuli mari kasati (Mary Cassatt,
mas ar ainteresebs auditoria, misi suraTis personaJebi 1844-1926) gaxldaT, magram maleve, nawilobriv, degasTan

XIX saukunis Sua da gviani periodebis evropisa da amerikis SeerTebuli Statebis xelovneba Tavi II. 93
2-36 • gustav qeilboTi.
parizis quCa,
wvimiani dRe,
1877; tilo, zeTi.
212.2X276.2sm. Cikagos
xelovnebis instituti,
Carlz h. da meri
f.s. uorsTerebis
koleqcia (1964. 336)

urTierTobis gamoc, misi manera da teqnika impresionis- mklavebSi CaeZineba. TiTqmis miZinebuli bavSvis saxe, RaJRaJa
tebisgan gansxvavebuli xdeba. kasati daibada piTsburgTan loyebi da msuqani kidurebi realisturadaa gadmocemuli,
axlos, SeZlebul ojaxSi da filadelfiis kosmopolitur maSin rodesac figurebis garSemo asaxuli garemo sibrtyob-
garemoSi izrdeboda. 1861-1863 wlebSi igi pensilvaniis sa- rivi da pirobiTia. Tanamedrove cxovrebidan aRebuli es
xviTi xelovnebis akademiaSi swavlobda. Semdeg ki swavlis patara scena TiTqos erTgvarad exmianeba xelovnebis isto-
gasagrZeleblad parizSi gaemgzavra, sadac sicocxlis ume- rias, Tavisi TematikiTa da kompoziciuri wyobiT is Cviledi
tesi wlebi gaatara. 1870-iani wlebis dasawyissa da Sua xa- RvTismSoblis tradiciul gamosaxulebebTan iwvevs asocia-
nebSi salonSi gamofenilma misi figuraciuli ferweris rea- cias da dedaSvilobis ganzogadebul saxed warmogvidgeba.
lizmma degas yuradReba miipyro, romelmac 1879 wels mas gustav qeilboTma (Gustave Caillebotte, 1848-1894), degas
impresionistebis meoTxe gamofenaSi monawileoba SesTavaza. SeZlebulma megobarma, romlis wvlili mniSvnelovani iyo
miuxedavad imisa, rom, degas msgavsad, kasatic studiuri impresionistebis gamofenebis organizebaSi, maTi namuSev-
mxatvari iyo (da, amave dros, graviuris ostatic), salonis rebis Sesyidvis Sedegad, impresionistebis didi koleqcia
Jiuris sistemis, rogorc Tavad ambobda, `tiraniis~ mimarT Seagrova. qeilboTi natifi xelovnebis skolaSi Sesasvle-
siZulvilma, igi jgufis uerTgules mimdevrad aqcia. lad kerZod emzadeboda akademist mxatvarTan, magram sa-
kasati Tavis SemoqmedebaSi im samyaros asaxavda, rome- bolood iq aRar Caubarebia. qeilboTs izidavda osmanis
lic misTvis yvelaze axlobeli iyo _ burJua qalis oja- parizis radialurad regulirebuli quCebi (ix. sur. 2-2), xSi-
xuri da socialuri cxovreba. igi gansakuTrebiT cnobi- rad misi kompoziciebi parizis bulvarebis cxovrebas asaxa-
lia deda­Svilobis TemiTa da maTi gasaocrad mgrZnobiare vda. mis suraTs parizis quCa, wvimiani dRe (sur. 2-36) siRrmeSi
gamosaxulebebiT, romlebic misi Tanamemamule emigranti perspeqtiulad agebuli, arastandartuli, asimetriuli
mxatvris, henri osava Taneris (ix. sur. 2-24) Janruli mxat- kompoziciuri wyoba aqvs. suraTis mTavari obieqti parizis
vrobis msgavsad, epoqis stereotipebs upirispirdeboda. erT-erTi farTo sveli quCaa, sxvadasxva mxares mimavali
daaxloebiT 1890 wels Sesrulebul namuSevarSi deda da ucnobi parizelebiT, xelSi wvimisagan aprialebuli qol-
Svili (sur. 2-35) Tavisuflad, impresionistuli manriT gebi rom uWiravT, romlebic suraTze mkveTr siluetebad
dawe­
ril tansacmelsa da garemosTan xelebisa da saxee- ikiTxeba. yvelaze mkafiod da srulad wina planze gamosa-
bis gul­ modgined da mkvri­ vad modelirebuli formebis xuli Cvenken momavali wyvilia warmodgenili. lampionis da
dapiris­pirebiT, mxatvari deda-Svilis saTuT urTierToba­ Senobis mwvane-yavisferi fasadis vertikalebs Soris mo-
ze mnaxvelis yuradRebis mipyrobas cdilobs. suraTze is qceul wyvils zemodan qolgis horizontali ketavs da amiT
momentia asaxuli, rodesac nabanaveb bavSvs sadacaa dedis isini erTgvar marTkuTxa formis CarCoSi eqcevian.

94 Tavi II. XIX saukunis Sua da gviani periodebis evropisa da amerikis SeerTebuli Statebis xelovneba
gviani XIX saukune reuli formebis mqone gamosaxulebebsa da dizains qmnidnen;
landSaftis arqiteqtorebic, romlebic qalaqis urbanul
realistebi da impresionistebi TavianT xelovnebas XIX sau- xedebs, uwesrigo, bunebrivi landSaftiT anacvlebdnen.
kunis bolomde qmnidnen, magram 1880-iani wlebis SuaxanebSi
pirveloba maT mxatvrebis axalgazrda Taobas dauTmes. es postimpresionizmi
periodi ufro mravalferovania da geografiuladac misi ingliselma kritikosma rojer fraim 1910 wels mis mier gamo-
sazRvrebi ufro farToa. qmnidnen ra axali ideebisaTvis Se- fenisTvis SerCeul sxvadasxva dajgufebis mxatvrebs postimp-
sabamis vizualur enas, mxatvrebis Semoqmedeba sul ufro resionistebi uwoda. man ganacxada, rom am mxatvrebs ar hqon-
da ufro metad gamoirCeoda avangarduli eqsperimentebiT. daT xelovnebisadmi saerTo midgoma, magram yoveli maTgani
am mxatvarTa rigSi iyvnen frangi postimpresionistebi, sakuTar stils swored impresionizmis safuZvelze qmnida.
romlebic xelovnebas axleburad, Sinagani Tu warmosaxviTi
samyaros amsaxvelad moiazrebdnen, an maT irgvliv arsebuli siora JorJ siora (Georges Seurat, 1859-1891) parizSi daibada
realobis gadmosacemad mecnierulad dadgenil wesebs amk- da natifi xelovnebis skolaSi swavlobda. igi cdilobda
vidrebdnen; XIX saukunis dasasrulis frangi moqandakeebi, `Seesworebina~ impresionizmi, romelsac zedmetad zeda-
romlebic adamianis sxeulis mgrZnobelobiT SesaZleblobebs pirulad da improvizaciulad miiCnevda. siora klasikuri
ikvlevdnen; simbolistebi, romlebic warmosaxvis fantasti- reliefis mkafio struqturas da optikisa da ferTa Teo-
kur, xSirad, SemaZrwunebel samyaros mimarTavdnen; ar nuvos riiT nakarnaxev, erTi SexedviT, sistemur, sinamdvileSi ki,
xelovanebi, romlebic industriuli samyaros racionalur ferTa sakmaod emociur gamoyenebas aniWebda upiratesobas.
wesrigs uaryofdnen da moZravi, asimetriuli, denadi mcena- igi gansakuTrebiT iyo dainteresebuli miSel eJen Sevrelis

2-37 • JorJ siora. SuadRe gran Jatis kunZulze kvira dRes,


1884-1886; tilo, zeTi, 207X308 sm. Cikagos xelovnebis instituti, helen berC barTleTis memoriuli koleqcia
XIX saukunis miwurulis parizis parkebi socialuri ierarqiis mixedviT iyofoda; bua bulonis (ix. 2-32) parki saSualo klasisTvis
iyo gankuTvnili; is didi aveniuebis arealSi, matarebliT advilad misaRwev adgilas mdebareobda, iq, sadac gran Jati mdinaris
gadaRma mdebare dabali klasis industriul raions gadayurebs. aq gamosaxuli figurebi sxvadasxva `tipaJs~ warmoadgenen,
romlebic XIX saukunis mayureblisTvis iolad amosacnobi iyo. magaliTad, kompoziciis marjvena kideSi gamosaxul moseirne
wyvilSi isini saSualo klasis warmomadgenel qalaqel dendis dainaxavdnen, marto mdgar qalSi msubuqi yofaqcevis qals
SeniSnavdnen, xolo kompoziciis marcxena kideSi gamosaxul mamakacSi ki muSaTa klasis warmomadgenel meniCbes amoicnobdnen.

ixileT axlo xediT SuadRe gran Jatis kunZulze kvira dRes veb-gverdze www.myartslab.com

XIX saukunis Sua da gviani periodebis evropisa da amerikis SeerTebuli Statebis xelovneba Tavi II. 95
|
farTo rakursiT modernisti mxatvrebi da msoflio kulturebi:
iaponizmi

im droisaTvis evropaSi Semosuli iaponuri fonzea daxatuli, Tu mis ukan, mnaxvelisT- kidev ufro naklebi _ iaponuri xelovnebisa
xelovnebisa da graviurebis nimuSebis egzo- vis sruliad gaurkvevelia. da beWduri grafikis Sesaxeb. hiroSiges
tikuri xasiaTiT moxiblulma da STagoneb- van gogi suraTs ganieri agurisferi qsilografias igi iyenebs, rogorc saSu-
ulma van gogma 1887 wels Seqmna namuSevari Car­CoTi mosazRvravs, romelzec gauwafavi alebas, raTa warmoaCinos, Tu rogoria
iaponuroba: ayvavebuli qliavis xe (sur. 2-39). xeliT fsevdo-iaponur ieroglifebs awers, misi warmodgeniT, mar­tivi, `primitiuli~
1853 wels, xangrZlivi izolaciis Semdeg, TiTqos amiT xazs usvams suraTze asaxuli kultura. imavdroulad, sxva mxatvrebi,
iaponiam dasavleTTan savaWro da diplo- saxe-xatis da misi prototipis `primiti- gogenis msgavsad, STagonebisTvis msoflios
matiuri urTierTobebi ganaaxla; 1855 wlis ulobas.~ van gogma cota ram Tu icoda sxvadasxva kuTxeSi `primitiuli~ kul-
savaWro SeTanxmebis Sedegad ki regularuli zogadad iaponuri kulturis Sesaxeb da turebis saZieblad miemgzavrebian.
sasaqonlo gacvla daiwyo. parizSi Semot-
anil iaponuri xelovnebis pirvel nimuSTa
Soris iyo hokusais Canaxatebis albomi
saxelwodebiT `manga~, romelic didi enTu-
ziazmiT gadadioda xelidan xelSi parizel
mxatvarTa Soris. bevrma maTganma iapon-
uri nivTebis Segroveba daiwyo; 1867 wlis
saerTaSoriso gamofenaze evropaSi iapon-
uri graviuris pirveli gamofena moewyo;
maleve, iaponuri laqirebuli Tu brinjaos
nivTebi, maraoebi, gragnilebi, kimonoebi,
keramika, ilustrirebuli wignebi da ukio-e
(e.w. `mcuravi samyaros~ _ geiSebis samyaros
da popularul sanaxaobaTa graviurebi)
gasayidad sagangebo maRaziebSi, xelovnebis
galereebSi da parizis zog did savaWro cen-
trSic ki gamoifina. 1872 wlisTvis iaponiiT
frangebis gatacebam iseT xarisxs miaRwia,
rom xelovnebis kritikosma filip bertim am
fenomens iaponizmi uwoda.
van gogi moxibluli iyo iaponuri grafi-
kis dizainiTa da naxatiT. igi maT agrovebda
da aslebsac akeTebda. misi iaponuroba:
ayvavebuli qliavis xe, faqtiurad, hiroSiges
erT-erTi qsilografiis _ qliavis baRi, ka-
meido (sur. 2-38) _ asls warmoadgens. van gogi
suraTis wina planze zustad imave xes gamo-
saxavs, romelic hiroSiges suraTze gvxvdeba:
sibrtyobrivi taniT, asimetriuli varjebiT,
wvrili totebiTa da pawawina yvavilebiT;
aseve zustad meordeba momcro zomis xeebis
motivi suraTis Sua planze da Robeebi,
romelTa miRma, suraTis ukana planze, ram-
denime adamiani da qoxi moCans. msgavsia am
ori namuSevris koloritic da gamosaxule-
baTa sibrtyobrivi gadawyvetac; iaponuri
warwerebic ki sruliad identuria. Tumca,
van gogs, imavdroulad, mniSvnelovani
cvlilebebic Seaqvs Tavis namuSevarSi.
misi peizaJi bevrad ufro sibrtyobrivia,
vidre hiroSigesi. balaxi van gogis suraTze
lokaluri mwvane brtyeli laqis saxiTaa
gamosaxuli, mkveTri Savi konturebiT mosaz-
Rvruli ukana planis erTgvarovani nacris-
feri xeebic sruliad sibrtyobrivia, xolo
yviTeli yvavilebi sqlad naweri wiTeli cis

2-38 • hiroSige. qliavis baRi,


1857; # 30 edos asi cnobili xedidan.
qsilografia. 33,6X47 sm.
bruklinis muzeumi, niu iorki

96 Tavi II. XIX saukunis Sua da gviani periodebis evropisa da amerikis SeerTebuli Statebis xelovneba
2-39 • vinsent van gogi. iaponuroba: ayvavebuli qliavis xe, 1887; tilo, zeTi, 54,6X45,7 sm. van gogis muzeumi, amsterdami

XIX saukunis Sua da gviani periodebis evropisa da amerikis SeerTebuli Statebis xelovneba Tavi II. 97
1820-ian wlebSi aRmoCenili `ferTa simultanuri kontrastis sioras didi zomis ferweruli namuSevari SuadRe gran
kanoniT.~ Sevrelis dakvirvebiT, momijnave sagnebi ara mar- Jatis kunZulze kvira dRes (sur. 2-37) pirvelad 1886 wels, im-
to ireklavdnen erTmaneTis fers, aramed, e.w. damatebiTi presionistebis merve anu bolo gamofenaze iyo warmodge-
feris efeqtsac warmoqmnidnen. amdenad, Tuki yviTeli sagnis nili. dasveneba da garToba kvira dRes tipuri Temaa impre-
gverdiT lurji iyo moTavsebuli, maSin, lurjSi, Tvali iis- sionizmisaTvis, magram Sesrulebis mkafio manera, figuraTa
fris, anu yviTlis damatebiTi feris kvals SeamCnevda, xolo mkveTri, gaxevebuli pozebi da kompoziciis kargad gaTv-
yviTelSi _ lurjis damatebiTi ferisas, anu narinjisfers. lili geometriuloba, rac erTgvar sazeimo efeqts qmnis,
sioras mizani sxvadasxva mimarTulebiT dadebuli, sufTa sakmaod gansxvavdeba impresionizmisaTvis damaxasiaTebeli
feris calkeuli mokle monasmebiT iseTi mxedvelobiTi vi- `naturalisturi SemTxveviTobisagan~. siora mxolod TerT-
braciebis Seqmna iyo, romlebic gaacocxlebda suraTis zeda- met fers iyenebs da TiToeulis sam tons xmarobs. rodesac
pirs; am xerxs mogvianebiT, `divizionizmi~ an `puantiliz- suraTs sami metris distanciidan vuyurebT, mravali feriTa
mi~ ewoda. Teoriulad, gverdigverd dadebuli es patara da sxvadasxva tonalobiT Sesrulebul parkSi myof figurebs
sxva­
dasxva feris monasmebi gaerTiandeboda ra mayureblis vxedavT, suraTTan miaxloebisas ki (daaxloebiT erTi metris
TvalSi, sxva feris STabeWdilebas warmoqmnida. garkveuli manZilidan) mkafiod aRviqvamT sxvadasxva feris calkeul
manZilidan es axlad warmoqmnili feri, ufro SuqmnaTi da lokalur wertilebs, formebi ki Cvens Tvalwin TiTqos iS­
intensiuri iqneboda, vidre calke aRebuli igive tonaloba, leba, kargavs konkretulobas da abstraqciad iqceva.
axlodan ki sioras monasmebi da ferebi isev gansxvavebuli pirveli gamoCenisTanave suraTma urTierTgamomricxavi
da gancalkevebuli gamoCndeboda. Sefasebebi daimsaxura. TanamedroveTa warmodgeniT, kunZu­li

2-40 • vinsent van gogi. varskvlavebiani Rame,


1889; tilo, zeTi, 73X93 sm. Tanamedrove xelovnebis muzeumi, niu iorki. SeZenilia lili p. bliz beqesTisgan (472.1941)

ixileT varskvlavebiani Ramis axlo xedi veb-gverdze www.myartslab.com

98 Tavi II. XIX saukunis Sua da gviani periodebis evropisa da amerikis SeerTebuli Statebis xelovneba
Jati kviraobiT (oficiozis mier frangi muSebis ojaxebisaT- van gogis am midgomis yvelaze cnobili magaliTia vars-
vis axlad dawesebul uqme dRes) xmauriani, danagvianebuli da kvlavebiani Rame (sur. 2-40) _ qalaq sen-remis fsiqiatriuli
qaosiT moculi adgili iyo. siora ki amis sapirispiro STabeW- klinikidan danaxuli da mxatvris warmosaxviT Seqmnili
dilebas qmnis suraTze, radgan muSaTa da saSualo klasis erT xedi. mSvidi qalaqis Tavze ca RvTaebrivi ritmebiT pul-
sivrceSi dasvenebis SesaZlo idealur suraTs warmogvidgens; sirebs da `afeTqebuli~ varskvlavebiT elvarebs. sicocx-
mas undoda eCvenebina, Tu rogori mSvidi iqneboda cxovreba lisa da sikvdilis raobaze fiqriT, van gogi werilSi wers:
kunZulze am ori klasis harmoniuli Tanaarsebobis SemTxveva- `rogorc taraskonsa da ruanSi CavyavarT matarebels, zus-
Si. zogi xelovnebis istorikosi aq uazro Cveulebebisa da xis- tad ase mivyavarT sikvdils varskvlavebamde.~ am ideas su-
ti damokidebulebebis mqone parizis mzardi saSualo klasis raTSi kviparosis xe ganasaxierebs, romelic sikvdilisa da
mimarT sioras damcinav damokidebulebas xedavs, zogi ki am maradiuli sicocxlis sombolodaa miCneuli. suraTis wina
suraTs mxolod formisa da feris Tvisebebisa da SesaZleblo- planze dramatulad aRmarTuli kviparosi miwier da zeciur
bebis gamosavlenad sioras inteleqtualur varjiSad miiCnevs. samyaroTa makavSireblad gvevlineba. yvelaze kaSkaSa varskv-
lavi caze, sinamdvileSi, siyvarulTan asocirebuli planeta
van gogi postimpresionistTa Soris erT-erTma yve­
laze veneraa. SesaZloa, suraTis gasaocari energetika van gogis
cnobilma holandielma mxatvarma van gogma (Vincent van Gogh, mier sikvdilis gziT im siyvarulis mopovebis eiforiul
1853-1890) sakuTari, mZafrad gamomsaxveli stili Seqmna. imeds gadmoscemdes, romelic sicocxleSi ar eRirsa mxat-
sanam 1880 wels mxatvrobas gadawyvetda, van gogi, romelic vars. es suraTi ferweris xerxebiT ganxorcielebul amboxs
protestanti mRvdlis ufrosi Svili iyo, maswavleblad ganasaxierebs, radgan mTeli misi zedapiri sxvadasxva inten-
xelovnebis dilerad da misionerad muSaobda. bruselSi, siuri feris metaliviT mkveTri da TiTqos tkivilisgan da-
haagasa da antverpenSi xanmokle swavlis Semdeg, van gogi krunCxuli monasmebiTaa daserili. van gogis manera uSualo,
parizSi gadadis, sadac igi parizul avangards ecnoba. sio- intensiuri da eqspresiulia da aRbeWdavs swored imas, rasac
ras puantilisturi manera, impastos (sqel fenad dadebuli mxatvari grZnobs da ara imas, rasac xedavs. fsiqologiuri
saRebavi) mravalmimarTulebiani kaSkaSa ferebis monasmebi, krizisi, romelsac van gogi naxevari cxovrebis ganmavlobaSi,
van gogma Tavisi suraTebis umZafresi emociurobisa da gansakuTrebiT ki bolo wlebSi ganicdida, ramdenime dRe,
zedapiris xelSesaxebi faqturulobis wyarod aqcia. xanac kvirebi grZeldeboda. am dros mas gaurkveveli xmebi
van gogi socialisti iyo, romelsac sjeroda, rom Tana­ esmoda, muSaobas ver axerxebda da sakuTari TavisTvis zia-
medrove cxovreba, Tavisi mudmivi socialuri cvlilebe- nis miyenebis mcdelobebic ki hqonda. stresebisa da umZimesi
biT, progressa da warmatebaze orientaciiT, adamianebSi Setevebis Sedegad igi fsiqiatriul klinikaSi aRmoCnda, sa-
erTmaneTisa da sakuTari Tavis mimarT gaucxoebas iwvev- dac daxata kidec varskvavebiani Rame; bolos ki, 1890 wlis
da (ix. modernisti mxatvrebi da Tanamedrove kulturebi: ivlisSi, van gogma sicocxle TviTmkvlelobiT daasrula.
iaponizmi, gv. 96). misi namuSevrebi mxatvarsa da mayure-
bels Soris uSualo kavSiris damyarebiT, sakuTari emo- gogeni varskvlavebiani Ramis xatvisas, van gogi saku­
Tar
ciuri mdgo­ mareobis gaziarebisa da am gziT Tanamedrove warmosaxvas ufro rom miendo, vidre naturas, SesaZloa, misi
sazogadoebis emociuri siRaribis daZlevis mcdelobaa. megobris, pol gogenis (Paul Gauguin, 1843-1903) rCevamac ganapi-
mxolod aTi wlis ganmavlobaSi intensiuri muSaobis Sede- roba. gogeni, odesRac, erT mxatvars ase arigebda: `nu daxat-
gad Seqmnilma misma namuSevrebma mravalwilad gansazRvra av naturidan Zalze xSirad da zedmiwevniT zustad, xelovne-
mogvianebiT eqspresionizmis aRmoceneba, sadac mxatvris ba abstraqciaa. aiRe es abstraqcia bunebisgan misi Wvretisas
emociuri mdgomareobis simZafre sruliad gadawonis xi- da meti ifiqre Sens namuSevarSi misaRwev saboloo Sedegze.~
luli realobis mimsgavsebis yovelgvar survils. muSaobis gogeni parizSi radikali frangi Jurnalistis ojaxSi daiba-
sakuTar meTods van gogi Zmisadmi miweril werilSi aRwers: da. misi deda perueli iyo da gogenic 7 wlamde peruSi iz-
`msurs, rom davxato mxatvris megobari, romelsac aqvs rdeboda. 1870-ian wlebSi da 1880-iani wlebis dasawyisSi igi
didi ocnebebi, romelic muSaobs ise, TiTqos bulbuli birJis warmatebuli makleri iyo da burJuas komfortuli
galobdes, radgan aseTia misi buneba. es kaci iqneba qe- cxovrebiT cxovrobda. Tavisufal dros ki, pisaros meT-
raTmiani. suraTSi Cemi madliereba, Cemi misdami siyvaru- valyureobis qveS, mxatvrobas uTmobda. 1880-1886 wlebSi man
li minda gadmovce. am adamians iseve patiosnad davxatav, impresionistebis bolo oTx gamofenaSi miiRo monawileoba.
rogoric igia Tavad. magram, amiT suraTi ar dasruldeba; 1883 wels, safondo birJis gakotrebis Semdeg, man samsaxuri
mis dasasruleblad Seupovari koloristi unda gavxde. dakarga. sami wlis Semdeg ki gogenma miatova ojaxi, meuRle
unda gavamZafro qera Tmis JReradoba, gamoviyeno narin- da xuTi Svili da Tavi mTlianad mxatvrobas miuZRvna. gogens
jisfris, yviTlisa da Ria yviTlis tonalobebi. figuris sZulda misi Tanamedrove komerciuli kultura, romelsac
Tavis ukan, usaxuri oTaxis Cveulebrivi kedlis nacvlad, Tavad kargad icnobda. im rwmeniT, rom ufro `primitiul~
usasruloba unda davxato. gavakeTeb rac SeiZleba inten- adgilebSi gaqceva mas preindustriuli cxovrebis martiv
siur lurj, ulurjes sada fons da am martivi kombina- siamovnebebs apovninebda, gogeni jer 1886-1891 wlebSi saf-
ciiT _ manaTobeli qera TmebiT intensiur lurj fonze rangeTis bretanis provinciaSi gadadis sacxovreblad, 1887
_ mivaRwev idumalebis efeqts, iseTs, rogorsac cis Rrma wels ki igi panamasa da kunZul martinikze mogzaurobs; Sem-
silurjeSi acimcimebuli varskvlavebi qmnian.~ deg, 1888 wels ori TviT arlSi Cadis van gogTan; dabolos,

XIX saukunis Sua da gviani periodebis evropisa da amerikis SeerTebuli Statebis xelovneba Tavi II. 99
|
axlo xediT mahana no atua (RvTaebis dRe)
pol gogeni. 1894. tilo, zeTi, 69.5 X 90.5 sm.
Cikagos xelovnebis instituti. helen barleTis memoriuli koleqcia (1926.198)

gogeni suraTs sam horizontalur zonad yofs da kompozicias rogorc taitur periodSi Sesrulebul mraval namuSevarze,
TandaTanobiT, zemodan qvemoT aviTarebs. scenis zeda nawili re- gogeni aqac taitis tradiciul kerps rodi gamosaxavs; igi mis
alobasTan axlosaa: kompoziciis centrSi, sanapiroze taitelebiT xelT arsebul suraTebze warmodgenil boroboduris budisturi
garSemortymuli RvTaebis qandakebaa gamosaxuli. taZris RvTaebis gamosaxulebas warmogvidgens.

qalis
centralur
suraTis Sua figuras fexebi
nawili arabune- wyalSi aqvs
brivi, vard- Cayofili da
isferi sana- mayureblisken
piros fonze morcxvad
gamosaxul iyureba. mis
sam figuras orive mxares
warmogvidgens. androginuli
centraluri figurebi
figuris ukan embrionis
mocemuli mwvane pozebSi wvanan.
TaRovani forma figurebi,
mas imTaviTve albaT, daba­de­
kerpis gamo- bis, sicocxlisa
saxulebasTan da sikvdilis
akavSirebs. (marcxnidan
marjvniv)
simboloebs
warmoadgenen.

suraTis mesame, sul qveda nawilze wylis ucnauri gubea gamosaxuli, romelic gogeni ucnaursa da moulodnel formebs gamosaxavs sura-
asawyobi Tavsatexis (fazlis) msgavsad, mkveTri Seferilobis mqone, ovalur- Tis im monakveTze, sadac, wesiT, wylis zedapirze CvenTvis
talRovani moyvanilobis brtyeli formebiTaa Sedgenili. suraTis marcxena nacnobi garemos anarekli unda iyos aRbeWdili. es magi-
nawili iwvevs ra garkveuli sivrciTobis SegrZnebas, TiTqos ufro bunebrivad uri gube naTlad warmoaCens mxatvris survils, dagvana-
erwymis garemos. marjvena mxare ki ufro metad sibrtyobrivi da stilizebulia. xos `azrovnebis misteriuli centrebi.~ gogenis mizani iyo
simboluri da ara aRweriTi xasiaTis namuSevris Seqmna.

ixileT axlo xediT mahana no atua (RvTaebis dRe) veb-gverdze www.myartslab.com

1891 wels wynari okeanis samxreT nawilSi, safrangeTis ko- iT suraTSi xiluli realobisa da mxatvris gancdebis, Tu
loniaSi _ kunZul taitize miemgzavreba. 1893-1895 wlebs grZnobebis sinTezi xdeboda.
gogeni safrangeTSi atarebs da Semdeg isev polineziaSi mahana no atua (RvTaebis dRe) swored am sinTezis Sedegia
brundeba, sadac 1903 wels asrulebs kidec Tavis sicocxles. (ix. axlo xediT, gv. 100). taituri Tematikis miuxedavad, is
gogenis Semoqmedeba iseTi gansxvavebuli wyaroebiT saz- safrangeTSi xanmokle dabrunebis periodSia Seqmnili. ta-
rdoobda, rogoricaa Sua saukuneebis vitraJebi, xalxuri itize gogeni im imediT wavida, rom Seuryvnel, preindustri-
xelovneba, iaponuri grafika; igi eZiebda primitiul sax- ul samoTxes da, misi warmodgeniT, bunebasTan axlos myof
viT saSualebebs; iyenebda xalxuri xelovnebisaTvis dam- umanko taitelebs ipovida. magram kunZulze mas kolonizaci-
axasiaTebel iseT `dekoraciul~ xerxebs, rogoricaa kaS- is Sedegad erTianad gadagvarebuli qveyana daxvda, romlis
kaSa Seferilobis sibrtyobrivi formebi, pirobiTi feri kulturac, dasavluri civilizaciis zegavleniT, TandaTan
da sagnebis SemomsazRvreli mkveTri Savi konturi. Tavis qreboda. amis miuxedavad, gogenma am realobis ugulvebe-
stils gogeni `sinTetizms~ uwodebda, radgan, misi azriT, lyofa arCia da sanacvlod, am da sxva namuSevrebSi sakuTari
ganyenebuli xaziT, pirobiTi formiT, sivrciTa da fer- warmosaxviT SeTxzuli samoTxiseuli idilia aRbeWda.

100 Tavi II. XIX saukunis Sua da gviani periodebis evropisa da amerikis SeerTebuli Statebis xelovneba
simbolizmi
simbolizmi internacionaluri mimdinareoba iyo,
romelic im xelovanebs aerTianebda, vinc Se­moq­
medebis sagnad iracionaluri SiSebi, survilebi
da adamianis gonebis impulsebi gaixada. fsiqikis
Savbneli siRrmeebisadmi interesi XIX saukunis
bolo aTwleulebSi bunebis fotografiuli da
mecnieruli kvlevis, mediumebis spiritualuri
samyaroTi sayovelTao gatacebis fonze aRmocen-
da. zogi simbolisti Tana­ medrove cxovrebisgan
TavSesafars mouTokavi emo­ ciebis iracionalur
samyaroSi eZebda, rogorc amas edgar alan pos
(1809-1849) msgavsi avtorebi aRwerdnen, romelTa
SemaZrwunebeli moTxrobebi zebunebrivis Sesaxeb
mTel evropaSi popularobiT sargeblobda. Sem-
TxveviTi arc is iyo, rom zigmund froidi (1856-
1939), romelic Semoqmedebis process sizmars
adarebda, swored am periodSi wers Tavis saetapo
teqsts sizmrebis interpretacia (1900).
simbolistebma uaryves Tanamedrove dasavlu­
ri kulturis racionalizmsa da materialur
progresze damyarebuli Rirebulebebi. sanacv-
lod, maT emociebis, warmosaxvisa da sulierebis
iracionaluri samyaro airCies. yoveldRiuri
cxovrebis miRma isini ufro Rrma da idumal re-
alobas eZebdnen, romlis mouxelTebel da farul
mniSvnelobas ucnauri da ambiciuri TemebiT,
stilizebuli formebiT asaxavdnen. TavianT namu-
Sevrebs isini xSirad sizmrebs adarebdnen.

2-42 • edvard munki. kivili,


?1910; daugruntavi tilo, tempera, zeTi; 83,5X66 sm. munkis muzeumi, oslo

simbolizmi saxviT xelovnebaSi mWidrod iyo dakavSirebuli simbo­


lizmTan poeziasa da literaturaSi. magaliTad, Joris karl huismansis,
1884 wels gamocemul romans bunebis sawinaaRmdegod (À Rebours) sul erTi
gmiri hyavs _ aristokrati, saxelad dez isanti, romelic mis mier Seqmnil
xelovnur samyaroSia Caketili, radgan `warmosaxva iolad Caenacvleba
vulgarul yoveldRiurobas.~ dez isantis azriT, samyaro ararelevan-
turi da Seusabamoa. igi fiqrobda, rom `bunebis dro amoiwura~ da `daqan-
culma esTetebma~ xelovnebas unda Seafaron Tavi, `ZvelTaZvel ocnebebsa
Tu garyvnilebaSi CaiZiron da Tanamedrove cxovrebas gaecalon~.

moro akademist mxatvrs gustav moros (Gustave Moreau, 1826-1898) sim-


bolistebi TavianT winamorbedad miiCnevdnen. misi bolo periodis na-
muSevrebi mWvretelobiT-winaswarmetyveluri xasiaTisaa. simbolistebi
gansakuTrebiT iyvnen aRfrTovanebulebi iudevelTa mefis asulis _
bibluri salomes saxis moroseuli iterpretaciiT, rodesac salome,
dedis _ herodeas waqezebiT, mamis _ herodes winaSe erotikul cek-
vas Seasrulebs da sanacvlod, ioane naTlismcemlis Tavs moiTxovs
(markozi 6:21-28). moros mier 1876 wlis salonze wardgenil suraTze
gamocxadeba (sur. 2-40) macduri salomes winaSe xilvis saxiTaa warmodgeni-
2-41 • gustav moro. gamocxadeba, 1874-1876; li haerSi molivlive, Tvalgaxelili da sisxlmdinare, RvTiuri naTliT
tilo, zeTi; 106X72,2 sm. luvris muzeumi, parizi garemoculi wmindanis mokveTili Tavi. moro am pirquSi mgrZnobelobiT

XIX saukunis Sua da gviani periodebis evropisa da amerikis SeerTebuli Statebis xelovneba Tavi II. 101
2-43 • jeims ensori. intriga,
1890; tilo, zeTi, 90,3X105 sm.
xelovnebis samefo muzeumi,
anTverpeni

2-44 • ogiust rodeni. kales moqalaqeebi, 1884-1889; brinjao, 2,1X2,4X2 m. hirShornis muzeumi da skulpturis
baRi, smiTsonianis instituti, vaSingtoni, jozef hirShornis saCuqari, 1966

rodenis mier sajaro qandakebis maRali pedestalis nacvlad dabal safuZvelze dadgmam, XX saukuneSi, Tavad
pedestalis gauqmebis da qandakebis mayureblis `realur~ sivrceSi `Semotanis~ tendencias Cauyra safuZveli.

102 Tavi II. XIX saukunis Sua da gviani periodebis evropisa da amerikis SeerTebuli Statebis xelovneba
aRsavse scenasa da egzotikur garemocvas detalizebulad
gadmoscems; Zvirfasi TvlebiviT moelvare saRebavis monas-
mebiT igi mgrZnobelobiT-dekadansur atmosferos qmnis,
rac salomes _ fataluri qalis mxatvrul saxes reliefu-
rad warmoaCens; esaa qali, romelic Tavis mgrZnobelobiT
aRsavse momxibvlelobas msxveplis dasaRupad iyenebs.
simbolistebi, iseve rogorc xelovanTa sxva mcire jgu­
febi, calke, damoukidebel gamofenebs awyobdnen, magram,
impresionistebisgan gansxvavebiT, romlebic qiraobdnen
dar­bazs, beWdavdnen programebs da gamofenaze Sesasvle-
lad mcireoden gadasaxdsac awesebdnen, simbolistebi ufro
mokrZalebul gamofenebs marTavdnen da arc sazogadoebisa-
gan elodnen gansakuTrebul interess.

munki simbolizmi safrangeTSi Caisaxa, magram man mniSv­ne­


lovani gavlena iqonia sxva qveynebis avangardze, romelsac,
xSirad, eqspresionistuli tendenciebi erTvoda. norveg-
ieli mxatvari edvard munki (Edvard Munch, 1863-1944) qmnis
namuSevarTa jgufs, romelSic igi gatanjuli cobierebis
SemaSinebel mdgomareobas gadmoscems. misi suraTi kivili
(sur. 2-42) Ramis koSmarebsa da saSiS filmebs hgavs; mkveTri
ferebi da moreviviT Caxveuli xazebi Cvens mzeras sura-
Tis mTel zedapirze atrialebs, dabolos, adamianis SeZrul
saxesTan da misi SemaZrwunebeli kivilis vizualur eqoe-
bTan abrunebs. munki aRwers, Tu riT daiwyo misi namuSevari:
`erT saRamos biliks mivuyvebodi. cal mxares qalaqi Canda
da mis qvemoT _ fiordi. viyavi daRlili da avadmyofi...
bunebis gamWol kivils vgrZnobdi... es suraTi davxate,
davxate Rrublebi, rogorc namdvili sisxli~.

ensori belgieli fermweri da graviuris ostati jeims ensori 2-45 • kamil klodeli. valsi, 1892-1905;
(James Ensor, 1860-1949) oTxi weli briuselis akademiaSi swavlob- brinjao, simaRle 25 sm. axali pinakoTeka. miunheni
da, magram mTeli darCenili cxovreba axlomdebare sakurorto frang kompozitors, klodelis axlo megobars, klod debiusis,
qalaq osTendSi gaatara; aq man sakmaod mZafri xasiaTis iseTi skulpturis nimuSi Tavis pianinoze edga. debiusi aRiarebda
namuSevrebi Seqmna, romlebSic erTmaneTs erwymoda simbolis- xelovnebisa da literaturis gavlenas Tavis musikalur inovaciebze.
turi da eqspresionistuli tendenciebi. misi suraTi intriga
(sur. 2-43) aJitirebul adamianTa mWidrod Sekrul jgufs war-
mxriv, akademisti kritikosebis mxridan dacinvis obieqti
mogvidgens, romelic mayurebelTan Zalian axlos, wina planze xdeba da, meore mxriv, sazogadoebis aRfrTovanebas iwvevs.
maqsimaluradaa wamoweuli. saxeze afarebuli niRbebi (papie- rodeni did moqandaked 1884 wels iqna aRiarebuli, rode-
maSes niRbebs ensoris ojaxi didi marxvis win, sakarnavalod sac misma qandakebam kales moqalaqeni (sur. 2-44), konkursSi
yidda) am adamianebs SemaSfoTebel, uazro da avismomaswavebel gaimarjva. es skulpturuli kompozicia aswliani omis mov-
xasiaTs aniWebs. ensoris Sxamiani ferebi da TiTqos suraTis lenebis aRsaniSnad, qalaq kalesTvis sagangebod Seiqmna. 1327
zedapirze xelis TiTebiT dadebuli energiuli farTo monas- wels inglisis mefem, edvard III-m qalaq kales eqvs warCinebul
mebi mayurebelSi amaRelvebel ganwyobilebas iwvevs. moqalaqes piroba wauyena: Tuki isini jvaloTi Semosilni,
yelze yulfiT da xelSi qalaqis gasaRebiT mefes eaxlebod-
franguli skulptura nen, anu sasikvdilod Tavs gawiravdnen, maSin igi alyaSemor-
dawesebuli standartebis ugulvebelyofa da emociuri tymul qalaqs daindobda. sabolood, am adamianTa simamaciT
gamomsaxveloba gviani XIX saukunis evropis yvelaze warmate- aRfrTovanebulma mefem isini Seiwyala da gaaTavisufla.
buli da gavleniani moqandakis, ogiust rodenis (Auguste sakonkurso komisiis wevrebi arc Temis rodeniseuli
Rodin 1840-1917) namuSevrebsac axasiaTebs. rodeni parizSi interpretaciiT moxiblulan da arc mxatvris im ganzrax-
daibada. natifi xelovnebis skolaSi moxvedris sami uSedego viT aRfTovanebulan, rom figurebi dabal postamentze,
mcdelobis Semdeg, rodeni iZulebuli iyo oci wlis ganma- TiTqmis quCis pirze aRemarTaT. mxatvris es Canafiqri mayu­
vlobaSi sxva moqandakeebTan asistentad emuSava. 1875 wels rebelze iyo gaTvlili, raTa mas gasCenoda gancda, rom
italiaSi mogzaurobis Semdeg, sadac rodeni donatelosa da Rirseuli saqcieli maTsaviT rigiTi adamianisTvisac ar
miqelanjelos xelovnebas gaecno, igi arastandartul, xSir- aris ucxo xili. mSvidi, idealizebuli gmirebis nacvlad,
ad, uxerxul pozebSi warmodgenil, energiulad modelire- rodeni morCilebisa da uimedobis gansxvavebuli gancdiT
buli figurebis skulpturebs qmnis. misi qandakebebi, erTi Sepyrobil rigiT adamianebs warmogvidgens; igi amZafrebs

XIX saukunis Sua da gviani periodebis evropisa da amerikis SeerTebuli Statebis xelovneba Tavi II. 103
2-46 • viqtor orta. kibe,
taselis saxli, briuseli,
1892-1893

saxeTa gamometyvelebas, agrZelebs da adidebs kidurebs _ pirvelad igi rodenis saxlSi diasaxlisis funqcias asruleb-
xelis mtevnebs, terfebs. mZime qsovilSi gaxveuli rodenis da, Semdgom ki mas moqandakesTan rTuli sasiyvarulo urTier-
kales moqalaqeebi warmodgenas gviqmnian ara mxolod imaze, Toba Camouyalibda, ramac 15 weli gastana. klodeli, romlis
Tu rogor gamoiyurebodnen isini, aramed imazec, Tu ras dramatul cxovrebas xSirad axseneben xolme, profesiuli
grZnobda TiToeuli maTgani yoveli nabijis ZaldatanebiT warmatebiT sargeblobda, magram fsiqikuri problemebis gamo,
gadadgmisas. rodenis mier adamianis sxeulis stilizacia, man cxovrebis bolo 30 weli fsiqiatriul klinikaSi gaatara.
rasac eqspresiis misaRwevad iyenebs avtori, samomavlod, klodelis erT-erTi yvelaze cnobili namuSevaria valsi
skulpturul abstraqcias gauxsnis gzas. (sur. 2-45), romlis ramdenime versia moqandakem 1892-1905
kamil klodeli (Camille Claudel, 1864-1943), romelic kales wlebSi Seqmna. qandakeba SiSvel mocekvave wyvils warmogvid-
moqalaqeebze muSaobisas rodenis asistenti iyo, qandakebis gens, Tumca, qalis sxe­ ulis qveda nawili grZeli, friala
xelovnebas mis saxelosnoSi misvlamdec eufleboda. Tavda- drapirebiTaa dafaruli. am daTmobaze klodeli mas Semdeg

104 Tavi II. XIX saukunis Sua da gviani periodebis evropisa da amerikis SeerTebuli Statebis xelovneba
wavida, rac xelovnebis saministros inspeqtorma
figuraTa aSkara sensualoba miuReblad CaTvala
da qandakebis marmarilos versiisTvis saxelm-
wifo dafinansebis SewyvetiT daemuqra avtors. es
namuSevari miuRebeli mxolod imitom gaxda, rom
valsis cekvisas, im drois moTxovnebis sawinaaR-
mdegod, figurebi zedmetad axlos iyvnen erT-
maneTTan. klodelma SiSveli sxeuli sakmarisad
dafara drapirebiT imisaTvis, rom dafinanseba
moepovebina, magram qandakebis dasruleba man ve-
Rar moaxerxa. Tumca, man skulpturis ramdenime
modificirebuli mcire zomis versia Seqmna brin-
jaoTi, romlebSic drapirebis spiraluri dineba
sivrceSi trialiT gatacebuli, Caxutebuli mo-
cekvaveebis moZraobis iluzias qmnis.

ar nuvo
drapirebis spiraliseburad daxveuli masa klo­
delis valss stilisturad ar nuvosTan akavSirebs
(Art Nouveau _ frangulad `axali xelovneba~), xe-
lovnebis im stilTan, romelic adreul 1890-ian
wlebSi Camoyalibda da mTeli aTwleulis ganmav-
lobaSi evropuli dizainis yvela sfero moicva.
ar nuvo Tamamad sargeblobda Tanamedrove in-
dustriuli teqnologiebiT, magram uaryofda na-
muSevrebSi funqcionalur esTetikas, magaliTad,
eifelis koSkisas, sadac nagebobis struqtura
warmodgenili iyo, rogorc arqiteqturuli di­
zaini. ar nuvos mxatvrebisa da arqiteqtorebis­
Tvis STagonebis gansakuTrebul wyaros buneba
warmoadgenda; yvelaze metad ki vazi, qvewarmav-
lebi, yvavilebi, frTosani mwerebi, yvelaferi is,
risi natifi da denadi formebi stilis daxvewil
da graciozul esTetikas esadageboda. mizani ki,
bunebis msgavsad, dizainis yoveli aspeqtis erT
mTlianobaSi harmoniuli integrireba iyo.

orta xelovani, romlis Semoqmedebamac yve­


la­
ze metad gansazRvra ar nuvos stilis ganviTa­
reba, belgieli viqtor orta (Victor Horta, 1861-
1947) gaxldaT. genTsa da briuselSi akademiuri
ganaTlebis miRebis Semdeg, orta eqvsi wlis gan-
mavlobaSi klasicisturi arqiteqturis saxelos-
noSi moRvaweobda, 1890 wlidan ki man damoukide-
belad daiwyo muSaoba. pirveli mniSvnelovani
SekveTa ortam 1892 wels miiRo; es iyo profesor 2-47 • antonio gaudi. kaza batlo, barselona, 43, pase de gracia, 1900-1907
taselis rezidencia briuselSi. Sedegi, gansa-
kuTrebiT ki Senobis holi da kibe (sur. 2-46), gansacvifreblad iseve rogorc, talRiseburi dekoraciuli xazi, nawilobriv,
originaluri gamodga. liTonis nakeTobebi, kedlis dekori ingliseli reformatorebisgan, kerZod, uiliam morisisgan
da iatakis filebi, Tavisi wagrZelebuli, denadi, moxde- unda momdinareobdes.
nilad CaxlarTuli mrudebiT erTian harmoniul ansambls
qmnida. saidan iRebs saTaves ortas Semoqmedeba, jer kidev gaudi graciozuli xazobrioba, romelic taselis saxlis
sakamaToa, magram, rogorc Cans, masze gavlena unda moex- Sesasvlelis dizainis yovel detalSi vlindeba, mTeli ev-
dina 1880-iani wlebis inglisis xelovnebisa da xelosnobis ropis masStabiT modur tendenciad damkvidrda. espaneTSi
moZraobis stilizebul xazobriv formebs. xelovnebis sxva­ axal stils modernizmi (Modernismo) ewoda, misi yvelaze mniS-
dasxva dargebis erT mTlianobad gaerTianebisken swrafva, vnelovani warmomadgeneli ki katalonieli arqiteqtori an-

XIX saukunis Sua da gviani periodebis evropisa da amerikis SeerTebuli Statebis xelovneba Tavi II. 105
2-48 • heqtor gimari.
saweri magida,
daax. 1899
(gadakeTebulia
1909 wlis Semdeg).
zeTis xilis xe ifnis
dafebiT, 73X121
sm. Tanamedrove
xelovnebis muzeumi,
niu iorki, madam
heqtor gimaris
saCuqari

tonio gaudi i korneti (Antonio Gaudí i Cornet, 1852-1926) iyo.


gaudis nagebobebisa da parkebis dizainSi integrirebuli
bunebrivi formebi, Tavisi dinamizmiTa da TavisuflebiT,
dRemde sworupovrad miiCneva. 1904 wels mdidarma mewarmem
xose batlom gaudis kerZo saxli daukveTa, romelsac
barselonas cnobili ojaxebis sxva mdidruli saxlebi unda
daeCrdila. gaudim daarwmuna damkveTi, rom Zveli Senobis
konstruqcia SeenarCunebinaT da cvlilebebi mxolod fasa-
dsa da interiers Sexeboda. gaudis fasadi (sur. 2-47) qviSaq-
vis talRovani formebiT, sxvadasxva feris minisa da Tixis
zedapirebiT, barselonasaTvis saxasiaTo goTikur, islamur
da barokul vizualur tradiciebs xatovnad aerTianebs da
sizmriseul fantazias waagavs. farToRiobebiani qveda sar-
Tulis gamo, saxls `mTqnarebis saxli~ Seerqva. xolo fasadis
marjvena mxares gamoyenebuli sayrdenebis gamo, romelTac
adamianis wvivis giganturi formebi aqvs, zogi mas `Zvlebis
saxlsac~ uwodebda. saxlis saxuravi Tavisi qercliseburi
zedapiriT mwoliare drakons waagavs. TiTqos mis zurgze
`amosuli~ ucnauri formis koSkura ki, kataloniis mfarve-
lis, wm. giorgis mier legendaruli mtris zurgSi gayril
maxvils mogvagonebs. akademiuri istoricizmisa da indus-
trializaciis epoqis urbanuli arqiteqturis sruliad
sapirispiro xedva, romelic gaudis am namuSevarSi gamov-
linda, aSkarad migviTiTebs gaudis siaxloveze espanur
tradiciebTan da warmoaCens qalaqis mkvidrTa yofis gala-
mazebisa da maTTvis xatovani garemos Seqmnis survils.

gimari ar nuvos yvelaze saxelganTqmuli frangi war-


momadgeneli, heqtor gimari (Hector Guimard, 1867-1942) moZ-
raobas 1895 wels, ortasTan Sexvedris Semdeg SeuerTda.
gimari yvelaze metad saukuneTa mijnaze Seqmnili parizis 2-49 • anri tuluz lotreki. Jein avrili,
metros CasasvlelebiTaa cnobili, magram Tavisi karieris 1893; liTografia, 129X94 sm. san diegos xelovnebis muzeumi.
umetesi nawili man interierisa da avejis dizains miuZ- boldvin m. boldvinis fondis saCuqari (1987.32)

Rvna, romlis erT-erT saukeTeso magaliTs misive xeliT

106 Tavi II. XIX saukunis Sua da gviani periodebis evropisa da amerikis SeerTebuli Statebis xelovneba
Seqmnili saweri magida (sur. 2-48) warmoadgens. statikuri da marjvena kuTxidan aCarCoebs kompozicias, romlis mkveTri
xisti geometriuli obieqtis nacvlad, gimarma asimetri- rakursi degas namuSevrebs mogvagonebs (ix. sur. 1-33). magram
uli, denadi, talRovani cocxali forma Seqmna, romelic lotrekis mier Jein avrilis saxeSi xazgasmuli seqsualoba
masTan mjdom adamians TiTqos gars `ekvris~. mxatvrul saxes vulgarulobas aniWebs, maSin, rodesac dega
garegnuli silamazis aqcentirebas cdilobs. lotreki kon-
tuluz-lotreki anri de tuluz lotreki (Henri de Tou- turiT Semowers formas, sibrtyobriobas aniWebs sivrces
louse-Lautrec, 1864-1901) samxreT safrangeTis aristokratiul suraTSi, amartivebs modelirebas, raTa gamosaxuleba fe-
ojaxSi daibada. genetikuri daavadebis gamo misi fizikuri radi liTografiuli beWdvis iaffasian teqnikas ukeT mo-
ganviTareba bavSvobidanve arasrulfasovani iyo. 1882 wels ergos, magram mkveTri silueturobis aqcentireba da denadi
lotreki parizSi gadadis, sadac degas namuSevrebis gac- xazi, aSkarad ar nuvoze mianiSnebs.
nobis Semdeg, sruliad uaryofs akademisturi samxatvro
ganaTlebis Sedegad miRebul gamocdilebas. man aRmoaCina
parizis gasarTobi raioni monmartri, sadac mowinave xe- modernizmis sawyisebi
lovanebi ikribebodnen da bohemur cxovrebas eweodnen. XIX s-is miwurulis arqiteqturis istoria asaxavs im
1880-iani wlebis miwurulidan tuluz lotrekma mTeli dilemas, romlis winaSec industriuli qalaqebi aRmoCnda
Tavisi Semoqmedeba monmartris Ramis cxovrebis _ kafee- _ es iyo arCevani natifi xelovnebis skolis akademiuri
bis, Teatrebis, sacekvao darbazebis, bordelebis _ asaxvas stilis klasicistur tradiciebsa da industriuli epo-
dauTmo da Tavadac am cxovrebis mudmivi monawile gaxda. qis axali masalebiTa da samSeneblo meTodebiT warmoqmnil
1891-1901 wlebSi lotrekma 30 liTografia Seqmna; es iyo axal esTetikas Soris. marTalia, natifi xelovnebis skola
monmartris cnobili Ramis klubebis afiSebi, romlebzec am XIX saukunis bolosTvis mxatvrobis axali tendenciebis
klubebis yvelaze popularuli msaxiobebi iyvnen warmodge- fonze marginalizebul mdgomareobaSi aRmoCnda, magram
nilni. erT-erT maTganze saeWvo reputaciis mqone mocekvave 1880 wlis Semdeg amerikeli da evropeli arqiteqtorebisT-
Jein avrili (sur. 2-49) avadsaxsenebeli kan-kanis cekvisas aris vis is mainc ganaTlebis sabaziso dawesebulebas warmoad-
gamosaxuli. lotrekma avrili sasuraTo sibrtyis marcxena genda. da es xdeboda maSin, rodesac industrializaciam,
kideSi, siRmisken mkveTrad daviwroebul scenaze gamosaxa. iseT qlaqebSi, rogoric Cikago iyo, maRali da didi nagebo-
wina planze ki, mnaxvelTan Zalian axlos warmodgenilia kon- bebis axleburad gaazrebis moTxovnileba Seqmna.
trabasze damkvreli musikosis saxe da xelebi; instrumen- imavdroulad, pol sezani sicocxlis bolo wlebSi avan-
tis calkeuli nawilebi da sanoto furclebi suraTis qveda garduli mxatvrobis kurss cvlis, abrunebs ra xelovnebaSi

2-50. jozef faqsToni. brolis sasaxle,


londoni, 1850-1851; rkina, SuSa, xe (1851 wlis didi gamofenis grafikuli anabeWdi;
dabeWdili da gamoqveynebulia Zmeb diqinsonebis mier. londoni, 1854)

XIX saukunis Sua da gviani periodebis evropisa da amerikis SeerTebuli Statebis xelovneba Tavi II. 107
garemomcveli samyaros daJinebul, intensiur Seswavlas. igi roba, romlebzec industriuli da teqnologiuri inova-
guldasmiT ikvlevs mas, rogorc samedicino saseqcio magid- ciebi iyo warmodgenili. erT-erTi pirveli gamofena 1851
aze gamotanil nimuSs da xelovanebs urCevs, mxatvruli az- wels londonSi gaimarTa. `yvela eris industriis didi
rovnebis axal gzebze ifiqron. 1906-Si, mxatvris gardacva- gamofena~ britaneTma sakuTari industriuli simZlavris
lebis wels gamarTulma misma retrospeqtulma gamofenam warmosaCenad, imperiuli uflebamosilebis dasturad
mxatvarTa Semdgom Taobas sezanis meTodi gaacno. da evropis 1848 wlis revoluciebis Sedegad gatanjuli
xalxis dasaSoSmineblad moawyo. `didi gamofenis~ centri
evropuli arqiteqtura: teqnologia da struqtura `brolis sasaxle~ iyo, romelic Tanamedrove samSeneblo
XIX saukunis ganmavlobaSi cxovrebis tempi sagrZnoblad teqnologiebsa da Tanamedrove esTetikas ganasaxierebda.
matulobda. industrializaciam adamianebs meti, gacilebiT
meti warmoebis, moxmarebis, mogzaurobis saSualeba misca. brolis sasaxle jozef faqsTonis (Joseph Paxton, 1803-1865)
industrializacias Sedegad urbanizacia moyva, ramac, mier Seqmnili brolis sasaxlis (sur. 2-50) revoluciuri
Tavis mxriv, industrializaciis ufro maRali xarisxi konstruqcia Tujis struqturul karkass warmoadgenda,
moiTxova. sazogadoebis gajansaRebisa da srulyofis sur- romelSic im drois warmoebisTvis SesaZlebeli maqsimal-
vilma 20-ze meti saerTaSoriso gamofenis gamarTva ganapi- uri zomis (75-dan 125 sm-mde) minebi iyo Casmuli. minas xis

2-51 • anri labrusti. samkiTxvelo darbazi, parizis nacionaluri biblioTeka, 1862-1868

108 Tavi II. XIX saukunis Sua da gviani periodebis evropisa da amerikis SeerTebuli Statebis xelovneba
winaswar damzadebuli nerviurebi da sayrdenebi iWerda. Cikagos skola
samiarusiani nageboba im droisaTvis yvelaze didi gadaxu- amerikis SeerTebul StatebSi, iseve rogorc evropaSi,
ruli sivrce iyo; 565 metri sigrZis Senoba 73 000 kv.m-s mniSvnelovani arqiteqturuli proeqtebi im droisTvis is-
moicavda da TiTqmis milionamde kv.m-is sagamofeno sivrc- toricizmis principebis gaTvaliswinebiT iqmneboda, magram
es qmnida. centraluri kamarovani ganivi navi, romelic Tanamedrove qalaqma axali tipis industriuli, satrans-
rkinigzis sadgurebis Tujis konstruqciis axali dizai- porto, komerciuli, sasawyobe da sacxovrebeli nagebo-
nis mixedviT iyo Seqmnili, 33 metris simaRlisa iyo, raTa bebis moTxovna gaaCina; saWiro gaxda urbanul raionebSi,
dedofal viqtorias (1837-1901) meuRlis, princ albertis sadac miwis fasi uswrafesad matulobda, iseTi Senobebis
sayvareli Telas xeebis rigi daetia. gamofena 6 milionamde ageba, romlebic, sxva­dasxva tipis aqtivobebisas, rac Sei-
adamianma daaTvaliera da mnaxvelTa umetesobam brolis Zleba met adamians daitevda. Cikago amis naTeli magaliTi
sasaxle teqnologiur saswaulad aRiara. miuxedavad amisa, iyo. Cikago, romelic qveynis agrarulad ganviTarebuli
arqiteqtorebisa da kritikosebis umetesoba upiratesobas midvesTidan amerikis aRmosavleT da dasavleT sanapiro
isev klasicizmsa da romantizms aniWebda, radgan brolis sa- qalaqebSi marcvleulis, saqonlisa da sxva produqciis ga-
saxle maTTvis ufro sainJinro nageboba iyo, vidre namdvili dasazisad mniSvnelovan satransporto habs warmoadgenda,
arqiteqtura. rogorc Cans, maTi azriT, ganaxlebuli go- 1890-iani wlebisTvis, mWidrod dasaxlebuli, mdidari qa-
Tikuri stili liTonisa da SuSis konstruqcebma gadawona. laqi xdeba. savaWro centrebis, komerciuli da saofise
nagebobebis mSeneblobis dawyebasTan erTad, Tavdapirve-
nacionaluri biblioTeka anri labrusti (Henri lad, praqtikuli saWiroebidan gamomdinare, CikagoSive
Labrouste, 1801-1875) Tavdapir­
velad natifi xelovnebis Caisaxa urbanuli ganaSenianebisa da dizainis mimarT axali
skolaSi swavlobda, Semdeg ki Tavad aswavlida arqiteqtu- midgoma, rac imaSi mdgomareobda, rom arqiteturuli for-
ras. labrustis didi sur­vili iyo arqiteqturisadmi skolis mis ganmsazRvreli misi funqcia unda yofiliyo.
istorizebuli da­ mo­kidebuleba industriuli inJineriis
inovaciebTan gae­erTianebina. Tumca, skolaSi Tavisi idee- msoflio kolumbiuri eqspozicia riCard moris han-
bis damkvidreba mas didad ar ucdia, maTi ganxorcieleba Ti (Richard Morris Hunt, 1827-1895) pirveli amerikeli iyo, romel-
labrustma praqti­kaSi moaxerxa. parizis nacionaluri bib- mac arqiteqtura parizis natif xelovnebaTa skolaSi Seiswav-
lioTekis samkiTxvelo darbazi (sur. 2-52) am tendenciaTa la. istoricizmis gansakuTrebuli codniTa da gamocdilebiT,
gaerTianebis naTeli magaliTia. darbazis gadaxurvas gum- igi arqiteqturaSi yvela misaReb stils iyenebda _ goTikurs,
baTebis mTeli wyeba qmnis. gumbaTebis zedapirebi TeTri, renesansuls da frangul klasicizms. misma Semoqmedebam gac-
naTeli keramikuli filebiTaa mopirkeTebuli, centrSi ki ilebiT aamaRla amerikuli arqiteqturis standartebi. samo-
miniT dafaruli mrgvali Riobebia datanebuli, saidanac qalaqo omis Semdeg hanTma qveynis dasavleTSi, fabrikantebisa
interierSi sinaTle Semodis. liTonis wvrili svetebi da da finansistebis mzardi klasisTvis, romelic evropis aris-
eleganturi TaRebi samkiTxvelo darbazis farTo, gaxsnil tokratias ejibreboda, mravali feSenebeluri saxli aago.
sivrces qmnis. klasikur detalebSi gamJRavnebuli istori- karieris bolos hanTi CikagoSi, 1893 wlis kolumbiuri
uli aluziebi, kombinirebuli uzarmazar gaxsnil sivrces- msoflio eqspoziciis mSeneblobas zedamxedvelobda, rome­
Tan, romlis konstruireba industriuli masalis wyalobiT lic qristefore kolumbis amerikaSi Casvlis 400 wlisTavs
gaxda SesaZlebeli, aSkarad modernulia. mieZRvna. imis nacvlad, rom wina gamofenebis msgavsad, yu­

2-52 • moris hanTi.


Rirsebis sasamarTlo,
kolumbiuri msoflio
eqspozicia, Cikago, 1893;
xedi aRmosavleTidan

XIX saukunis Sua da gviani periodebis evropisa da amerikis SeerTebuli Statebis xelovneba Tavi II. 109
arqiteqturis elementebi qalaqis parki |
parkebi, rogorc imperatorTa da warCinebul pirTa nadirobisTvis saaRlumo moedani, saTamaSo moednebi, sagamofeno sivrce da sakon-
daculi nakrZalebi, CineTSi Zv.w. II aTaswleulSi Cndeba. Sua saukunee- certo darbazi, adgili Sadrevnebisa da saTvalTvalo koSkisTvis,
bis evropaSi, vidre XVIII saukunemde, isini privilegirebuli fenis ker- yvavilebis baRi, yinulis moedani da aRmosavleT-dasavleT mimar-
Zo rekreaciul teritoriebs warmoadgenda. farTo sazogadoebisTvis Tulebis oTxi urTierTgadamkveTi quCa, raTa parki qalaqis satrans-
gankuTvnili pirveli qalaqis parki germaniaSi, qalaq miunhenSi Seiqmna. porto moZraobisgan daculi yofiliyo. bolo piroba gadamwyveti
1789-1795 wlebSi fridrih ludvig fon sqeilma, inglisuri landSaf- aRmoCnda arqiteqtor qalverT voqsisa (Calvert Vaux, 1824-1895) da
turi baRebis xatovani stilis mixedviT daagegmara miunhenis parki, parkis mmarTvelis frederik lou olmsTedis (Frederick Law Olmsted,
romelic iregularuli formis tbebs, msubuqad daqanebul borcvebs, 1822-1903) proeqtis gamarjvebisaTvis, romlis mixedviT, es urTierT-
farTo mdeloebsa da xeivnebSi gamaval klaknil bilikebs moicavda.
gadamkveTi quCebi parkSi etlebiT, cxenebiT Tu fexiT mosiarule
industriuli revoluciis dros, qalaqis gadatvirTulma da dabi-
mgzavrebisaTvis Txrilebis saxiT iyo mowyobili (sur. 2-53).
nZurebulma garemom didi sazogadoebrivi parkebis Seqmnis aucile-
Tvlidnen ra, rom `nebismieri didi qalaqis parki misi xmauri-
bloba gamoiwvia, parkebisa, romlebic qalaqis macxovrebelTa yvela
ani, mopirkeTbuli, marTkuTxa, kedelmozRuduli quCebis antiTeza
klasisTvis xelmisawvdomi gamwvanebuli, Ria rekreaciuli sivrce
unda yofiliyo~, voqsma da olmsTedma inglisuri cxovelxatuli
iqneboda. mravalricxovani parkebi Seiqmna britaneTSi 1830-1840-ian
wlebSi da parizSi 1850-1860-ian wlebSi, rodesac JorJ eJen osmanma parkis tradiciis mixedviT, nargavebis iregularulad ganlagebiT,
samefo sanadiro tyeebi, imperator napoleon III-is surviliT, ingli- Tvalwarmtaci walkoti Seqmnes. ramdenime simetriuli elementis
suri stilis bua de bulonisa da bua de vinsensis parkebad gadaakeTa. garda, rogoricaa, magaliTad, klasikuri formebis mqone beTesdas
1857 wlamde amerikis qalaqebSi Ria cis qveS TavSeyrisTvis terasa da Sadrevnisken mimavali xeivani, parki, araCveulebrivad Ta-
mxolod quCebis gadakveTaze mdebare patara moednebi, an bostonis visufali da bunebrivi struqturiT gamoirCeva. parkis dablobebi
sazogadoebrivi baRis msgavsi, SedarebiT didi baRebi arsebobda, olmsTedma da voqsma kidev ufro daadables, aq sadrenaJo filebi
magram qalaqis mzard, sxvadasxvagvar rekreaciul moTxovnilebas daamontaJes da tborebi da mdeloebi Seqmnes; Ria sivrceebis
verc erTi maTgani ver akmayofilebda. garkveuli drois ganmav- sapirispirod, xeebi Sejgufebulad darges, STambeWdavi kldovani
lobaSi qalaqis mwvane gareubnebSi mdebare sasaflaoebis terito- peizaJis misaRebad fiqalis qanebi gaaSiSvles, gaiyvanes bilikebi da
riebi iqca macxovrebelTa seirnobis, piknikebisa da xandaxan cxeniT gzebi. maTze seirnobisas mravalferovani xedebi enacvleboda erT-
jiriTis gamarTvis popularul adgilad. cxadia, es sruliad maneTs. gansakuTrebiT mimzidveli xedi iSleboda parkis irgvliv
Seuferebeli adgili iyo amgvari aqtivobebisaTvis, rac kidev ufro aSenebuli mdidruli sacxovrebeli saxlebidan. parks or nawilad
metad aaSkaravebda qalaqSi parkis arsebobis saWiroebas. yofda wyalsatevi. sportuli nagebobebis da sxva sanaxaobebisaTvis
XIX saukuneSi manheTenis swrafma zrdam qalaqis xelmZRvaneloba gankuTvnili Senobebis umetesoba voqsma da olmsTedma samxreT
iZulebuli gaxada, sanam kunZulze jer kidev arsebobda Tavisufali nawilSi ganaTavses, CrdiloeTisas ki ufro bunebrivi nakrZalis
sivrce, parkis gasaSeneblad teritoria gamoeyo. amisTvis qalaqis saxe misces. senTral parki, romlis gaSeneba samoqalaqo omis
xelmZRvanelobam kunZulis centrSi 34 heqtarze meti farTobis miwis bolosTvis TiTqmis dasrulda, sazogadoebis mier aRfrTovanebiT
nakveTi SeiZina da 1857 wels senTral parkis gasaSeneblad konkursi iqna miRebuli, ramac biZgi misca amerikis sxva qalaqebSi msgavsi
gamoacxada. konkursis pirobebiT, gegmarebas unda gaeTvaliswinebina parkebis Sesaqmnelad organizebul saxalxo moZraobas.

2-53 • frederik lou olmsTedi da qalverT voqsi. senTral parkis ruka, niu iork siTi
1873 wlis rukis safuZvelze parkis ganaxlebuli gegmareba

uyureT senTral parkis arqiteqturul simulacias veb-gverdze www.myartslab.com

rad­Reba sainJinro saocrebebze gaemaxvilebina, sabWom `ma­ kuri romis arqiteqturul formebs emyareboda, rac, amas-
ra­
diuli nagebobebis _ ocnebis qalaqis~ ageba gadawyvita Tanave, amerikis demokratiuli instituciebis mniSvneloba-
(Tumca, gamofenaze pirveli `eSmakis borbalic~ iyo warmod- sa da saxelmwifos siZliereze mianiSnebda. hanTis Rirsebis
genili). Senobebis erTmaneTTan SesaTanxmeblad (romlebic sasamarTlos (sur. 2-52) foto klasicisturi stilis e.w.
sinamdvileSi droebiTi masaliT, umetesad, TabaSiriTa da `TeTr qalaqs~ warmogvidgens.
boWkovani masalebiT iyo agebuli), yoveli calkeuli stili kolumbiuri msoflio eqspozicia amerikis xalxmravali,
erT klasikur stils _ antikuri saberZneTisa da respubli- umetesad, daugegmarebeli qalaqebis sapirispirod, idealuri

110 Tavi II. XIX saukunis Sua da gviani periodebis evropisa da amerikis SeerTebuli Statebis xelovneba
2-54 • hobson riCardsoni.
marSal fildis sabiTumo
vaWrobis maRazia,
Cikago, 1885-1887.
daingra daax. 1935

rebuli karnizi istoriuli sti-


lis prioritetulobas amJRavnebs,
magram riCardsonis ekleqtika,
mainc mis individualur, iolad
amosacnob stilad yalibdeba. ri-
Cardsonis sada da mtkice nage-
boba aRmoCenad iqca axalgazrda
arqiteqtorebisTvis, romlebic
Cikagos 1871 wlis xan­ Zris Semdeg,
qalaqis aRmSeneblobaSi iRebdnen
monawileobas. daaxloebiT imave
dros, foladis _ rkinis iafi da
mtkice Senadnobis _ Camosxmis ax-
alma teqnologiam arqiteqtorebs
axali konstruqciuli modelebis
Seqmnis SesaZlebloba misca. uil-
iam le baron jenim (William Le Baron
Jenney, 1932-1907) foladis karkasis
mqone pirveli Senoba aago Cikago-
Si. mas mimdevrebi maleve gamouCnda
axalgazrda arqiteqtorTa jgufis
saxiT, romelic `Cikagos skolis~
saxeliT xdeba cnobili. qalaqSi
miwebze fasis swrafma zrdam mra-
amerikuli qalaqis models qmnida. frederiq lou olmsTedi, valsarTuliani Senobebis saWiroeba Seqmna, romelTa ageba
romelic niu iorkis senTral parkis dizaineri iyo (ix. qalaqis foladis konstruqciis masiurad gamoyenebam da 1880-ian
parki, gv. 110), gamofenis lanfSaftis gegmarebis avtori gax- wlebSi liftis gamogonebam gaxada SesaZlebeli.
ldaT. tbis irgvliv daWaobebuli miwa man lagunis, arxebis,
guburebisa da kunZulebis wyebad aqcia. mTeli teritoria salivani axali samSeneblo masa­liTa da gaumjobesebuli
or nawilad iyofoda: oficialur nawils `TeTri qalaqi~ war- samgzavro liftiT aRWurvili, parizis natif xelovnebaTa
moadgenda, araoficialurs ki e.w. `miduei~, sadac pavilion- skolis istoricizmis riCardsoniseuli xedviTa da axali
ebis mWidrod ganlagebuli konglomerati `nakleb civilize- ekonomikuri mosazrebebiT inspirirebuli Cikagos skolis
bul~ xalxebs warmoaCenda. maT Soris idga eSmakis borbali, arqiteqtorebi, ara mxo­lod axal arqiteqturul stils, ar-
saidanac eqspoziciisa da qalaqis warmtaci xedi iSleboda. amed axali tipis Senobebs _ caTambjenebs qmnian. am stilis
adreul magaliTs luis salivanis mier misuris Statis qa-
riCardsoni meore amerikeli arqiteqtori, romelic pa­ laq senT luisSi agebuli ueinraiTis Senoba warmoadgens
rizis natifi xelovnebis skolaSi swavlobda, henri hobson (sur. 2-55). salivani (Louis Sullivan, 1856-1924) bostonSi daibada.
riCardsoni (Henry Hobson Richardson, 1838-1886) iyo. riCardsoni erTi weli jer masaCuseTsis teqnologiur institutSi
luizianaSi daibada da harvardsa da TuleinSi swavlobda. (MIT) swavlobda, sadac SeerTebuli Statebis arqiteqtu-
1865 wels parizidan dabrunebis Semdeg, igi niu iorkSi ris pirveli oficialuri programa Seiqmna; Semdeg ki sal-
dasaxlda. Tavis nagebobebSi igi sxvadasxva istoriul stils ivani mokle drois ganmavlobaSi parizis natif xelovnebaTa
iyenebda, magram saxeli Tavisi mZlavri, rustirebuli sti- skolaSi swavlobda, sadac mas istoricizmisadmi negatiuri
lis arqiteqturiT gaiTqva, romelic `riCardsonis romanu- damokidebuleba Camouyalibda. 1875 wels igi CikagoSi dam-
li stilis~ saxeliT gaxda cnobili. 1885 wels mis mier Ci- kvidrda, rac nawilobriv 1871 wlis xanZris Semdeg qalaqSi
kagoSi agebuli marSal fildis sabiTumo vaWrobis maRazia dawyebulma samSeneblo bumma ganapiroba; 1883 wlidan ki
(sur. 2-54), italiuri renesansuli palacoebis (rogoricaa, mag- salivani daniuri warmoSobis inJi­nerTan dankmar adlerTan
aliTad, palaco mediCi rikardi florenciaSi) dizainisa da (1844-1900) iwyebs TanamSromlobas.
masStabis mixedviTaa agebuli. marTalia, blokiseburi, ux- salivanis pirvel mniSvnelovan caTambjens, ueinraiTis
eSad damuSavebuli qvis fasadi, TaRovani fanjrebi, dekori- Senobas, laTinuri U-s moyvanilobis gegma aqvs, rac Sida

XIX saukunis Sua da gviani periodebis evropisa da amerikis SeerTebuli Statebis xelovneba Tavi II. 111
karniziT sruldeba. ueinraiTis Senobis fasadi mkafiod
asaxavs nagebobis sam gansxvavebul funqcias: qvemoT maRa-
ziebia, Senobis Sua nawili ofisebs uWiravs, zeda sarTuli
ki sayofacxovrebo meqanikur danadgarebs eTmoba. es Seno-
ba salivanis mier aRiarebul arqiteqturis filosofias
gamoxatavs, romlis mixedviTac `forma mudam funqcias mis-
devs~. es idea modernistma arqiteqtorebma TavianT kredod
aRiares da nagebobis sibrtyeebi yovelgvari dekoratiuli
elementebisgan gaaTavisufles. salivanma ueinraiTis Seno-
bis saxiT funqciuri dizainis nimuSi Seqmna, magram nage-
bobis arqiteqtura, amasTanave, sakmaod gamomsaxvelicaa.
magaliTad, kuTxis msxvil burjebs aranairi funqciuri
datvirTva ar aqvs, radgan Senobis konstruqciul safuZv-
els foladis karkasi warmoadgens, magram, samagierod, maTi
saSualebiT zeswrafvis STabeWdileba Zlierdeba. meore sar-
Tulidan sxvenamde fanjrebs Soris aRmarTuli SedarebiT
viwro sayrdenebi kidev metad usvams xazs Senobis vertika-
lizms. rogorc salivani aRniSnavda, maRali saofise nagebo-
ba `sazeimod zeaRmarTuli, qedmaRali da Tavisufali unda
iyos~. ueinraiTis SenobaSi es yovelive mcenareuli ornamen-
tiT datvirTuli friziT sruldeba, romelic gars uvlis
nagebobas. frizs, iseve rogorc fanjrebis gamyofi svetebis
korinTul kapitelebs, dekoratiuli funqcia aqvs. sakuTriv
Senobis samnawiliani struqtura, antikuri svetis agebule-
bas gulisxmobs _ bazisiT, svetis taniTa da kapiteliT,
rac klasikuri arqiteqturis principebis gviandel gavle-
nebs unda mieweros. modernizmis arqiteqtura tradiciebs
srulad mxolod XX saukuneSi uaryofs da yovelgvari
dekorisgan Tavisufal esTetikas Seqmnis.

sezani
arc erT mxatvars iseTi zegavlena ar mouxdenia modernis­
tebis Semdgom Taobaze, rogoric sezans (Cézanne, 1839-1906).
samxreT safrangeTis qalaq eqs an provansSi mcxovrebi mdi-
dari bankiris Svili, jer mSobliur eqsSi, Semdeg ki parizSi
swavlobda, sadac manes irgvliv Sekrebil realist mxatvarTa
wreSi iyo gaerTianebuli. umetesad dramatul romantikul
Temebze Seqmnil, muqi koloritis mqone, uxeSad Sesrule-
bul mis adreul namuSevrebs saloni mudmivad uaryofda.
1870-iani wlebis dasawyisSi, pisaros gavleniT, sezani
2-55 • luis salivani. ueinraiTis Senoba, Tavis stils cvlis _ sufTa ferebis palitrasa da inten-
senT luisi, misuri, 1890-1891
siur monasmebs iTvisebs da peizaJebis xatvas iwyebs. 1874-
ixileT axlo xediT, ueinraiTis Senoba veb-gverdze www.myartslab.com 1877 wlebSi igi impresionistebis mier mowyobil gamofenebSi
iRebda monawileobda; sezanma, maT msgavsad, Tavi bunebis,
rogorc Tavad ambobda, `SegrZnebaTa~ Seswavlas miuZRvna.
ofisebis kargad ganaTebas uzrunvelyofs. pirvel sar- magram, impresionistebisgan gansxvavebiT, igi ar cdilobda
Tulze, romelic maRaziebisTvisaa gankuTvnili, farTo, aRebeWda atomsferosa da sinaTlis cvalebad-gardamavali
sqeli minebia Casmuli. pirveli sarTulis Tavze ganTavse- efeqtebi. piriqiT, tiloze ferebis meToduri, Tanmimdev­ru­
buli antresolis kedlebSi aseve didi zomis fanjrebia li dadebiT, naxatis sasuraTo sibrtyeze datanisa da gamo­
gaWrili, aq ganlagebuli maRaziis ofisebis interierebis saxulebis modelirebis erTian procesad SerwymiT man zedmi-
gasanaTeblad. antresols mosdevs ofisebisaTvis gankuT- wevniT struqturirebuli ferwera Seqmna. misi gacxadebuli
vnili Svidi sarTuli marTkuTxa formis fanjrebiT, Seno- mizani iyo `impresionizmisgan iseTive mkvidri da myari ram
bis sxvenze meqanikuri da sayofacxovrebo danadgarebia Seeqmna, rogoric muzeumebSi daculi xelovneba iyo~.
ganTavsebuli. nagebobas ritmulad Casmuli mrgvali Rio- sezanis Tavdadebuli swrafva dasaxuli amocanis gansax-
bebiTa da foTlovani ornamentiT uxvad Semkuli terako- orcieleblad mon sen viqtuaris mravaljeradad Sesrule-
tas reliefuri frizi agvirgvinebs, romelic qvis sqeli bul suraTebSi vlindeba. eqsSi, mis saxlTan axlomdebare

112 Tavi II. XIX saukunis Sua da gviani periodebis evropisa da amerikis SeerTebuli Statebis xelovneba
2-56 • pol sezani. mon sen viqtuari,
daax. 1885-1887; tilo, zeTi, 64,8X93,3 sm. kurtos galerea, londoni. © samuel kurtos trasti (P.134. SC.55)

uyureT videos sezanis sen viqtuaris Sesaxeb veb-gverdze www.myartslab.com

mTis xedi, sezanma 1880 wlidan moyolebuli sicocxlis iluziasa da organzomilebiani zedapiris fizikurad arse-
bolomde, 1906 wlamde, aseulobiT Canaxatsa da 30-ze met bul realobas Soris daZabulobas aCens. wina planze gamo-
tiloze aRbeWda. suraTi (sur. 2-56) arkis velis Tavze aRmar- saxuli xe siRrmeSi svlisaken gvibiZgebs _ a repoussoir (fran-
Tul, saxlebiTa da xeebiT mofenil mTas warmogvidgens, gulad aRniSnavs imas, rac siRrmeSi, ukan gvibiZgebs). xe,
romelic marjvniv, siRrmeSi rkinigzis viadukiT ikveTeba. Cven Tvals, mis ukan gaSlili velisken mimarTavs da, amas-
scenas marcxena mxridan maradmwvane xe aCarCoebs, romlis Tanave, wina planze dadebuli mkveTri ferebis ukana pla-
totebis moyvaniloba mTis talRovan formebs exmianeba, nis ufro Ria tonalobebSi gadasvlasac ganapirobebs, rac
rac suraTis ori mTavari elementis vizualur erTianobas haerovani perspeqtivis efeqts qmnis. magram siRmisken svlas
qmnis. Tanabari ganaTeba, wynari atmosfero, adamianisa da wina da ukana planebze mocemuli sxva ferebis simkveTre da
misi aqtivobisagan daclili garemo erTgvari udroobisa cis fonze gaSlili xis totebi aferxebs, romlebic gada-
da simSvidis ganwyobilebas qmnis. kveTebis gareSe imeorebs ra mTis konturebis moyvanilobas,
sezanis damokidebuleba ferweris mimarT gaazrebuli orive maTgans _ xesa da mTas _ erT sibrtyeze warmoaCens.
da sistemuria. misi funjis monasmebi, romlebic xan mokle am xedis foto gviCvenebs, rom sezani ufro harmoniulobis
paraleluri Strixebia, xan _ msubuqi xazebi, xanac _ far- sakuTari SegrZnebis mixedviT agebda kompozicias, vidre Ta-
Tod, brtylad dadebuli saRebavis sqeli fena, ferweris vad peizaJis zedmiwevniT mimsgavsebul suraTs qmnida. mx-
yvela elements suraTis erTian, sibrtyesdamorCilebul vi- atvrobisadmi sezanis damokidebuleba, romelsac igi `sxva
zualur sivrceSi amTlianebs. suraTis zedapirze formaTa realobas~, ara bunebis reprezentacias, aramed `bunebis
agebuleba siRmeSi mimavali sivrcis saxviT efeqts upirisp- mixedviT konstruirebas~ uwodebda, gadamwyveti aRmoCnda
irdeba, rac suraTis sazRvrebSi Seqmnili sami ganzomilebis modernistuli xelovnebis Semdgomi ganviTarebisTvis.

XIX saukunis Sua da gviani periodebis evropisa da amerikis SeerTebuli Statebis xelovneba Tavi II. 113
2-57 • pol sezani. naturmorti vaSlebiani kalaTiT,
1880-1894; tilo, zeTi, 62,5X79,5sm. Cikagos xelovnebis instituti. helen berC barTleTis memoriuli koleqcia (1926.252)

sezanis gviani periodis naturmortebze sagnebi xedvis sicocxlis bolo wlebSi, rodesac sezanis namuSevrebi
sxvadasxva wertilidanaa asaxuli, ris gamoc isini, erTi Se­ Sinaganad ufro kompleqsuri xdeba da xilul realobasac
xedviT, arasworad agebuli gveCveneba, xolo sivrce ki arar- metad scildeba, mxatvari garkveul profesiul aRiareba-
ealuri da araerTmniSvnelovani Cans. naturmorti vaSlebiani sac aRwevs. didi mobanaveebi (sur. 2-58), romelic, man sicocx-
kalaTiT (sur. 2-57), magaliTad, magidis marjvena mxare marcxe­ lis bolo wlebSi daiwyo da dausrulebeli darCa, sezanis
naze ufro maRalia, Rvinis boTlsac ori gansxvavebuli si- yvelaze didi zomis namuSevaria. suraTis araerTi niSani
lueturi xazi Semowers, magidaze mis gverdiT gamosaxuli Segvaxsenebs akademiuri istoriuli ferweris wesebs: tilos
pur-funTuSeuli mayurebliskenaa `amoyiravebuli~, maSin, didi zoma, mravalfiguriani kompozicia, peizaJSi Cawerili
SiSveli figurebi, garkveuli miniSnebebiT miTologiur
rodesac vaSlebs, faqtiurad, zemodan davyurebT. xedvis
Temebze. suraTis orive mxares or piramidul jgufad Sek-
wertilTa amgvari cvalebadoba, cxadia, sezanis araprofe-
ruli figurebi xeebiT Seqmnili erTgvari baldaxinis qveSaa
sionalizms ar unda mivaweroT. perspeqtivis tradiciul we-
moqceuli, romlis ukan xis varjebiT mosazRvruli samkuTxa
sebs mxatvari mizanmimarTulad uaryofs. miuxedavad imisa,
formis miRma wylis, cisa da peizaJis xedi moCans. gaSeSe-
rom mecnieruli xazobrivi perspeqtiva scenis mimarT mx-
buli, xSirad klasikur pozebSi mocemuli figurebi TiTqos
atvrisa da, Sesabamisad, mayureblis xedvis erT, ucvlel
sacnauri droisa da sivrcis miRma arseboben. TeTr safuZ-
wertils gulisxmobs, Tavis naturmortSi sezani sagnebs velze dadebuli vardisferi, lurji, oqra da mwvane fe-
sxva­
dasxva wertilidan warmoaCens, ise, TiTqos Cven maT rebis SezRuduli palitriT, sezani suraTs civi ganaTebiT
garSemo vuvlideT an sxvadasxva mxridan erTbaSad vumzer- avsebs, romelic scenis realobisgan ganyenebulobas ufro
deT. kompozicia, rogorc mTlianoba, romelic xedvis sx- metad aZlierebs. klasikuri ferweris erT-erTi yvelaze
vadasxva rakursis gaerTianebiT igeba, kompleqsuri da din- adreuli saxeobis _ arkadiuli peizaJis moxmobiT, sezanma
amikuria. imis nacvlad, rom xedvis stabiluri wertilidan erTgvarad moicva XIX saukunis mxatvrobis sruli cikli da,
statikuri sagnebi sworad asaxos, sezani drosa da sivrceSi imavdroulad, xelovnebis zogi fundamenturi normisa da
Cveni mxedve­lobiTi gamocdilebis rekonstruirebas axdens. daniSnulebis radikalur gadafasebas daudo saTave.

114 Tavi II. XIX saukunis Sua da gviani periodebis evropisa da amerikis SeerTebuli Statebis xelovneba
2-58 • pol sezani. didi mobanaveebi,
1906; tilo, zeTi, 2,08X2,49 m. filadelfiis xelovnebis muzeumi. v.p. uilsTaCis koleqcia

dafiqrdiT Semdegze:
2.1 ganixileT frangi akademisti mxatvrebisa da moqandakeebis urTierTgadamkveTi dinebebi
inte­resebi da amocanebi da axseni, Tu riTi gansxvavdeba maTi Tanamedroveobis asaxvisas
namuSevrebi safrangeTis Tanadrouli sxva _ realizmisa da imp-
ev­ropeli mxatvrebi xSirad
resionizmis xelovnebisgan.
eZi­ebdnen STagonebas Zveli
2.2 imsjeleT impresionistuli mxatvrobis inovaciuri Sinaarsis xelovnebis nimuSebSi. mane
Sesaxeb da teqstSi ganxiluli erTi romelime namuSevris maga-
amis naTel magaliTs iZleva,
liTze axseniT, Tu riTi gansxvavdeba igi tradiciuli evropu-
romlis olimpia ticianis
li mxatvrobisgan.
urbinos veneras kompoziciasa
2.3 namuSevrebis _ qvis mtexvelni da dakrZalva ornanSi _ mi­xedviT
da Tematikas exmianeba. magram
imsjeleT gustav kurbes realizmze XIX saukunis Sua periodis
orive es namuSevari sruliad
safrangeTis socialur da politikur viTarebasTan mimarTe-
biT. gansxvavebul informacias
gvawvdis. gaanalizeT am
2.4 axseniT, Tu ra roli eniWeba lui Jak mande dagersa da henri foqs
suraTebis Sinaarsi. gamoxataven
TalboTs fotografiis mediumis Seqmnasa da ganviTarebaSi.
Tu ara isini mxatvris,
damkveTis, sazogadoebis, an
erTdroulad samive maTganis,
damokidebulebebs?
sur. 2-18

SeiswavleT da daaTvaliereT veb-gverdze www.myartslab.com

XIX saukunis Sua da gviani periodebis evropisa da amerikis SeerTebuli Statebis xelovneba Tavi II. 115
3-1 • pablo pikaso. MA JOLIE (Cemi mSvenieri gogona),
1911-1912; tilo, zeTi, 100X64.4 sm. axali xelovnebis muzeumi (MoMA), niu iorki.
muzeums gadaeca lili f. blisis anderZis Tanaxmad (17.6.1945)
III
Tavi

axali xelovneba
evropasa da amerikaSi,
1900-1950 wlebi
TiTqmis mTeli XX saukunis manZilze pablo pikaso parizis laa formaluri, abstraqtuli wesrigis Sesaqmnelad.
saxelovnebo cxovrebis centrSi iyo moqceuli. misi xelo- msubuqi daZabuloba wesrigsa da uwesrigobas Soris aq
vnebis formebi, Sinaarsi da konceftualuri CarCoebi mud- aSkarad SeigrZnoba. magaliTad SeiZleba moviyvanoT
mivad gardaiqmneboda, radgan misi namuSevrebis stilisa da zedapiris cvalebadi efeqti — nacrisfrisa da yavisf-
Tematikis ganviTareba im mravalricxovan faqtorebs ukav- ris faqizi, naxWiseburi teqstura — romelic mokle,
Sirdeboda, romlebic mniSvnelovan rols asrulebda mxat- horizontaluri monasmebiTaa miRweuli. aseTnairadve,
vris garemomcvel samyaroSi. misi didi kubisturi namuSe- xazobrivi elementebi dominirebs mkacr horizonta-
vari MA JOLIE (Cemi mSvenieri gogona) (sur. 3-1), romelic sauku- lebsa da vertikalebSi, Tumca maTi regularuloba
nis dasawyisSi, 1911-12 wlebSia Seqmnili, gamowvevad iqca kuTxovani da mrude formebiTaa darRveuli. horizon-
mayureblisTvis, mas pikasom ferweruli tilos meSveobiT taluri monasmebisa da marTi kuTxeebis kombinacia
SesaZlebeli komunikaciis raobaze dafiqreba SesTavaza. warmoqmnis myar bades, romelic efeqturad upiris-
suraTze mkafiod gairCeva im obieqtis kvali, romelzec pirdeba zedapiris moZrav xasiaTs. metic, diagonale-
mxatvari muSaobda, magram Tavad `obieqtis~ — es qalia si- bis ganmeoreba da zeda marcxena da marjvena kuTxeebSi
mebiani sakraviT — aRdgenis nebismieri mcdeloba mayureb- detalebis nakleboba piramidul formas warmoqmnis,
lisTvis ar iqneba martivi. garkveuli TvalsazrisiT, Ma romelic kompoziciuri mdgradobis klasikur siste-
Jolie portretia, Tumca tradiciuli portretiao masze Zne- mas mogvagonebs. amgvarad, is rac erTi SexedviT, xa-
lad Tu iTqmis. figuris dasanaxad, mis Sesacnobad pikaso zebisa da Camqrali ferebis qaotur nazavad SeiZleba
muSaobas gvaiZulebs. suraTze bevri ram SegviZlia aRmova- mogveCvenos, Cvens Tvalwin guldasmiT organizebul
CinoT mSvenieri gogonas Sesaxeb. vxedavT figuris Tavs, mis kompoziciad gardaisaxeba. bevrisTvis, aseTi namuSe-
mxrebs, sxeulis mrude formebs, xels an fexs. magram 1911 varidan miRebuli esTetikuri siamovneba moCvenebiTi
wels, parizSi Zalze popularuli iyo simRera saxelad Ma qaosis wesrigad qcevis proceszea damokidebuli.
Jolie, ase rom, suraTis ganxilvam warweris an musikaluri 1923 wels pikaso ambobda: `kubizmi arafriT sxvaobs
nawarmoebis konteqstSi, SesaZloa mis gansxvavebul mniSv- ferweris sxva mimdinareobebisgan. yvelasTvis saerToa
nelobazec dagvafiqros. Ma Jolie-is naxvisas, pirvel rigSi, erTi da igive principebi da elementebi. is, rom kubizmi
gviCndeba survili gaverkveT, Tu ra aris sinamdvileSi ga- didi xnis ganmavlobaSi ar iyo gagebuli....arafers niSna-
mosaxuli am suraTze? am SekiTxvaze pikasos sarkastuli vs. me ver vkiTxulob inglisurad, [magram] es ar niSnavs
pasuxi hqonda gamzadebuli: `es Cemi mSvenieri gogonaa~. imas, rom inglisuri ena ar arsebobs. ratom unda dava-
meore mxriv, SegviZlia isic vamtkicoT, rom ada- danaSaulo vinme... sakuTari Tavis garda, Tu [misi] gageba
mianis gamosaxuleba am suraTSi mxolod sawyisi masa- ar SemiZlia?~

SeiswavleT Semdegi:
3.1 SeafaseT kubizmis gavlena XX saukunis dasawyisis abstra- 3.3 gansazRvreT didi depresiis politikuri da ekonomikuri
qtul xelovnebaze da gaarkvieT rogor da ratom Secvala gavlena omebsSorisi xanis evropul da amerikul xelovne-
abstraqtulma eqspresionizmma 1940 wlis Semdgomi xanis baze.
ferwera. 3.4 gaarkvieT, Tu rogor Secvala dadam da siurealizmma xelov-
3.2 ganixileT, Tu rogor pasuxobdnen axali xanis xelovanebi, nebis forma, Sinaarsi da koncefcia.
pirdapir Tu iribad, omis Zaladobas.

mousmineT am Tavis audio masalas veb-gverdze www.myartslab.com

117
evropa da amerika I-ma msoflio omma globaluri gavlena moaxdina ekono-
mikaze. Tumca, amerikis SeerTebuli Statebi am krizisidan
XX saukunis dasawyisSi msoflios wamyvan ekonomikur Zalad gamovida. 1920-iani wle-
bis hiperinflaciam germaniaSi, versalis xelSekrulebis Ta-
civilizaciis Seuferxebeli ganviTarebis myife ideas XX
naxmad, misi valis anulirebam da amerikis safondo birJis
saukunis dasawyisSi gauCnda bzari, I msoflio omis Zalado-
1929 wlis kraxma dasavluri samyaro did depresiaSi CaiTria
bam ki is sabolood daamsxvria. 1914 wlis agvistoSi dawye-
da kidev ufro gaamwvava politikuri dapirispireba evropis
bul omSi erTmaneTs mokavSireebi (didi britaneTi, safran-
wamyvan qveynebs Soris. aman evropaSi faSizmisa da komunizmis
geTi da ruseTi) da centraluri saxelmwifoebi (germania,
gavrcelebas Seuwyo xeli, amasTan ki, britanul-amerikuli
avstro-ungreTi da osmaleTis imperia) daupirispirdnen.
socialur-politikuri qsovilis rRvevac gamoiwvia. amerikis
amerikis SeerTebuli Statebi 1917 wels CaerTo omSi saf-
SeerTebuli Statebis prezidentma franklin d. ruzveltma
rangeTisa da didi britaneTis mokavSired, riTic mniSvne-
(1882-1945; saprezidento vadebi 1933-1945) 1933 wels, qveyanas
lovnad Seuwyo xeli aliansis Semdgomi wlebis gamarjvebebs.
axali SeTanxmebis programebi (New Deal Programs) SesTavaza,
I-ma msoflio omma dasavluri sazogadoebis TiTqmis yve-
romelebic ekonomikuri procesebis stimulirebis mizniT,
la aspeqti Secvala, politikis, ekonomikisa da kulturis
maTSi saxelmwifos Tanamonawileobas iTvaliswinebda. imav­
CaTvliT (ruka 3-1). oms XX saukunis teqnologiebis gamoyene-
droulad, safrangeTma da britaneTma pirveli nabijebi ga-
biT awarmoebdnen, magram strategia kvlavindeburad XIX sau-
dadga sayovelTao keTildReobis mqone, Tanamedrove saxel-
kunisa rCeboda. sasangre saomarma moqmedebebma da maqsimis
mwifos Senebisken. Tumca didi depresia sabolood mxolod
firmis iaraRma milionobiT jariskacis sikvdili da dasaxiC-
II msoflio omis samzadisma da samxedro potencialis zrdam
reba gamoiwvia. evropam axalgazrda mamakacebis mTeli Taoba
daasrula. 1939-1945 wlebis omma adamianTa sasaklaod aqcia
dakarga, daimsxvra calkeuli sazogadoebebi. evropelebma
dedamiwa, germaniaSi Seqmnilma sakoncentracio banakebma ki
eWvqveS daayenes XIX saukunis imperiuli socialur-politi-
kacobriobis bunebis arsis metad rTuli sakiTxebi wamoWra.
kuri wesrigi, romelmac kacobrioba am sasaklaomde miiyvana
dramatuli aRmoCnda mecnierebis sferoSi momxdari
da saomari moqmedebebis xasiaTi Secvala. momavlis omebi,
XIX saukunis teritoriuli omebisgan gansxvavebiT, ideolo- cvlilebebic. albert ainStainis 1905 wlis fardobiTo-
giaTa brZolad unda qceuliyo. bis Teoriis gamoqveynebam niutonuri fizikis safuZvlebi
XX saukunis pirvel naxevarSi, msoflio batonobis- Searyia, Tumca saboloo kolafsi nils boris, verner hai-
Tvis sami, sruliad gansxvavebuli politikuri ideologia senbergis da maqs plankis kvanturi Teoriis ganviTarebam
ibrZoda: komunizmi (sabWoTa kavSirsa da CineTSi), faSizmi gamoiwvia. fizikaSi aRniSnuli mimarTulebiT codnis gaR-
(germaniasa da italiaSi) da liberalur-demokratiuli ka- rmavebam atomuri energiis pandoras yuTi gaxsna. pirvelad
pitalizmi (CrdiloeT amerikaSi, did britaneTsa da dasa- es 1919 wels moxda, rodesac britanelebma atomi gaxliCes,
vleT evropaSi). ruseTis 1917 wlis oqtombris revoluciam Semzaravi ZaliT ki samyaros 1945 wels daatyda Tavs, ro-
qveyana samoqalaqo omamde da vladimir leninis (1870-1924) desac amerikelebma atomuri iaraRiT dabombes iaponia.
bolSevikTa (umravlesoba) komunisturi partiis triumfamde XX saukunis dasawyisSi daibada araerTi teqnologiuri
miiyvana. amas, 1922 wels sabWoTa socialisturi respubli- da sawarmoo siaxlec: pirveli Zraviani safreni aparatebi
kebis kavSiris (ssrk) dafuZneba mohyva. leninis gardacva- (1903); avtomobilebis masobrivi warmoeba (1909); pirveli sa-
lebis Semdeg, ZalauflebisTvis gamarTuli Sida brZolebis jaro radiomauwyebloba (1920); dasavleTi evropis udidesi
Sedegad, ssrk-s axali lideri — ioseb stalini (1878-1953) nawilisa da CrdiloeTi amerikis eleqtroficireba (1920-
moevlina. stalinis xelmZRvanelobiT, sabWoTa kavSirma ram- iani ww); televiziisa (1926) da reaqtiuli Zravis (1937) gan-
denime mezobeli saxelwifos aneqsia ganaxorciela, 1930-ian viTareba. es is mciredia, rac imdroindel inovaciaTa Soris
wlebSi e.w. didi wmenda gadaitana, nacistur germaniasTan SeiZleba gavixsenoT. teqnologiebma adamianis sicocxlis
oms ki aTeulobiT milioni adamianis sicocxle Seswira. gamaxangrZlivebeli, axali samkurnalo saSualebebi moutana
faSizmi pirvelad italiaSi damkvidrda, mas Semdeg, rac kacobriobas, gamanadgurebeli omebi ki piriqiT, maT sicocx-
1922 wlis oqtomberSi benito muslini (1883-1945) movida les spobda. radios, televiziisa da kinos epoqis dadgomam
xelisuflebaSi. imave dros, germaniaSi kraxi ganicada omis sul ufro metad xelmisawvdomi gaxada informacia samyaros
Semdgomma vaimaris demokratiulma respublikam. am kraxis Sesaxeb. Tuki XIX saukunis vizualuri kultura qaRaldze
mraval mizezTa Soris, gamZvinvarebuli hiperinflacia da nabeWds efuZneboda, XX saukunis dasawyisi fotografiasa da
komunistebs, socialistebs, centristebs, faSistebsa da kinoze iyo fokusurebuli.
qristian-demokratebs Soris arsebuli mtroba SeiZleba da- kvanturma fizikam fundamenturad Secvala fizikuri sa-
saxeldes. germaniis politikuri da ekonomikuri sistemebis myaros Cveneuli gageba, fsiqologiis ganviTarebam ki gone-
cveTam 1932 wlis saparlamento arCevnebSi nacisturi par- bis muSaobis procesis Cveneuli gaazreba, Sesabamisad ki, Cvens
tiis gamarjvebas da misi lideris, adolf hitleris mier mier sakuTari Tavis aRqmis procesis gardaqmna gamoiwvia. 1900
(1889-1945) kancleris Tanamdebobis dakavebas Seuwyo xeli. wels, avstrielma fsiqiatrma zigmund froidma gamoaqveyna
faSizmis gavlenis areali germaniiTa da italiiT ar Semoi- naSromi — sizmrebis axsna, romelSic aRniSnavda, rom Cveni qce-
fargleboda. igi farTod iyo gavrcelebuli centralur da va xSirad motivirebulia ara mxolod garkveuli mizezebiT,
aRmosavleT evropaSi da pirineis naxevarkunZulze, sadac aramed ufro mZlavri faqtorebiT, romlebic Cveni cnobiere-
espaneTis samoqalaqo omSi generalma fransisko frankom bis miRma muSaobs. adamianis qvecnobieri, rogorc mas froi-
(1892-1975) moipova gaimarjva. di aRwers, siyvarulisa da Zalauflebis survilis mZlavr

118 Tavi III. axali xelovneba evropasa da amerikaSi, 1900-1950 wlebi


vorpsvedi
berlini
amsterdami
utrexti desau
germania drezdeni
kiolni veimari
di
sudetelan
havri Stutgarti
puasi Cexoslovakia
parizi bohemia norvegia
versali md.
ciurixi miunxeni d u n a i SvedeTi sankt-peterburgi
avstria
kanada safrangeTi Sveicaria CrdiloeTis nideni
zRva dania vitebski moskovi
milani
inglisi nider. berlini poloneTi ruseTi
200 km
vankuveri
italia londoni belgia germania evropa
CrdiloeT 200 mili s arx
i parizi Cexoslovakia
inglisi
vena
viqtoria
britaneTis kolumbia a m e r i k a otava monreali safrangeTi ciurixi
ba rumineTi
mineapolisi toronto axali gernika
lk
koliuri an
aiova-siTi detroiti Sotlandia ix. CanarTi eT bulgareTi
Cikago niu iorki madridi barselona italia
somxeTi

i
san- didi filadelfia xorkomi
francisko kanioni Topeka pitsburgi portugalia
atlantik-siti espaneTi xme
sent luisi l
vaSingtoni, brazilia malaga Ta
SeerTebuli Statebi tunisi Su
kolumbiis olqi a z
nipomo Rva
axali meqsika san tripoli
maroko
atlantikis paulu alJiri
egvipte
meqsika meqsikis
okeane buenos
urugvai
yure havana airesi montevideo a f r i k a
kuba haiti argentina
mexiko
nigeria
1000 km Cadi
karibis zRva senegali sudani
1000 mili
wynari 1000 km

okeane 1000 mili

ruka 3-1 • evropa, amerika da CrdiloeTi afrika, 1900-1950 wlebi

impulsebs moicavs, romlebic mudmivad unda kontroldebo- akademiur naSromebs fizikasa Tu fsiqologiaSi, magram isini
des, raTa sazogadoebam mSvidoba da erTianoba SeinarCunos. cxovrobdnen samyaroSi, romelic icvleboda mecnierebis am
froidis azriT, Cven yovelTvis vcdilobT davicvaT wonaswo- dargebisa da bevri sxva teqnologiuri miRwevis gavleniT.
roba Cvens racionalur da iracionalur mxareebs Soris, Tu- axali xelovneba xSirad damangreveli, inteleqtualurad
mca xSirad vcodavT erTis an meores sasargeblod. imave 1900 momTxovni, vizualurad, socialurad da politikurad sak-
wels, rusma mecnierma ivan pavlovma refleqsebis sakvlevi maod radikaluri iyo. XX saukunis dasawyisis TiTqmis yve-
eqsperimentebi wamoiwyo. is ZaRlebs sakvebs mxolod zaris da- la mimdinareobam airCia an SeiZina ganmasxvavebeli iarli-
rekvis Semdeg awvdida. cdam aCvena, rom droTa ganmavlobaSi, yi, dawera manifesti an gaakeTa ganzraxvaTa ganacxadi. amis
maT nerwyvi ara sakvebis danaxvaze, aramed zaris xmaze gamoeyo- gamo, es epoqa `izmebis~ xanad iqna wodebuli.
fodaT. imis aRmoCenam, rom e.w. `SeZenili refleqsebi~ ada- axali xelovnebis mimdinareobaTa umetesoba, jer kidev
miansac gaaCnia, daadastura, rom garegani mastimulireblebis emyareboda im ideas, rom xelovnebis nawarmoebi, Tundac
marTviT, adamianebis madis kontrolia SesaZlebeli. es codna Zalze gamomwvevi Tvalisa da gonebisTvis, mainc Zvirfas
maleve gamoiyenes sxvadasxva juris politikurma liderebma. obieqts — upirveles yovlisa, ferwerul suraTs an qan-
amgvarad, XX saukunis I naxevari iyo epoqa axali, amaRel- dakebas warmoadgenda. Tumca ramdenime mxatvrulma mim-
vebeli Teoriebisa da teqnologiebisa, romlebic Cveulebri- dinareobam — gansakuTrebiT dadam, met-naklebad ki siu-
vi adamianebisTvisac gaxda xelmisawvdomi. Tumca, imavdrou- realizmma, I msoflio omis saSinelebaTa gavleniT, eWvqveS
lad, is katastrofuli socialuri, ekonomikuri da poli- daayena xelovnebis nawarmoebisadmi amgvari damokidebule-
tikuri cvlilebebis xanac iyo, xana, romelmac milionobiT ba. tradiciuli formebis uaryofiT aseTma gatacebam sa-
adamianis sikvdili moitana omebsa da sakoncentracio bana- fuZveli Seuqmna xelovnebis mraval mimdinareobas, romle-
kebSi. swored am cvlilebebma — sasikeTomac da uaryofiTmac bic 1950-iani wlebis Semdeg gamoCnda asparezze.
— Camoayaliba XX saukunis dasawyisis xelovneba.
fovistebi: feris veluri mxecebi
safrangeTSi jer kidev moqmedebda salonis sistema, ma-
adreuli xanis axali gram gaCndnen xelovanebi, romlebic ukmayofiloni iyvnen
misi konservatulobiT. am jgufma, romelSic andre dereni
xelovneba evropaSi (André Derain, 1880-1954), anri matisi (Henri Matisse, 1869-1954),
axali epoqis xelovanebi sakuTari samyaros danaxvis miria- JorJ ruo (Georges Rouailt, 1871-1958) da alber marke (Albert
dobiT axal gzebs eZiebdnen. maTgan cota Tu kiTxulobda Marquet, 1875-1947) Sediodnen, 1903 wels alternatiuli,

axali xelovneba evropasa da amerikaSi, 1900-1950 wlebi Tavi III. 119


3-2 • andre dereni.
mTebi koliurSi,
1905; zeTi, tilo, 81.5X100 sm.
xelovnebis erovnuli galerea,
vaSingtoni, kolumbiis olqi.
jon hei uiTnis koleqcia

Semodgomis salonis (Salon d’Automne) saxeliT cnobili ga-


mofena moawyo, romelic oficialuri salonisgan gansxva-
vebiT, gazafxulis nacvlad, Semodgomaze marTavda eqs-
pozicias. Semodgomis saloni, romelmac I msoflio omis
damTavrebamde iarseba, emijneboda oficialur salons da
avangarduli xelovnebisadmi Jiuris met gaxsnilobas hpir-
deboda sazogadoebas. XX saukunis pirveli mniSvnelovani
mimdinareobis debiutic swored am salonis mouwesrigebel
darbazebSi Sedga. derenis, matisis da moris de vlaminkis
(Maurice de Vlaminck, 1876-1958) 1905 wels mowyobili gamofe-
nebi iseTi TavSeukavebeli, feTqebadi ferebiTa da weris
uxeSi maneriT gamoirCeoda, rom kritikosma lui voqselma
maT fauves (velurebi) uwoda. am franguli saxeliT gaxdnen
isini maleve popularulebi. axalgazrda xelovanebma feris
franguli tradicia da weris mZlavri manera intensiurobi-
sa da eqspresiulobis axal simaRleze aiyvanes da sruliad
axleburad gaiazres sasuraTe sibrtye.
derenisa da matisis mier, 1905 wels, safrangeTis xmel-
TaSua zRvis saporto qalaq koliurSi Seqmnili suraTebi
pirveli umniSvnelovanesi fovisturi namuSevrebia. suraT-
Si mTebi koliurSi (sur. 3-2) derenma sufTa pigmentis mokle,
farTe monasmebi gamoiyena. mTebis grexilebze erTmaneTs
lurjisa da narinjisfris tonebi Seupirispira, xeebis ga-
mosaxulebebSi ki mwvane da wiTeli gaaerTiana, riTic kidev
ufro gaamZafra ferTa intensiuroba. man naxevradbunebrivi
ferebis mTeli speqtri SearCia — xeebi da balaxi mwvanea, xis
Reroebi — TiTqmis yavisferi. suraTi peizaJad Seicnoba,
Tumca imavdroulad, mxatvris erTgvar ferwerul savarji-
Sodac SeiZleba iyos miCneuli. kaSkaSa ferTa erTgvarovne-
3-3 • anri matisi. qali qudiT,
ba sivrciTi perspeqtivis nebismier SesaZlo efeqts amci- 1905; zeTi, tilo, 80.6X59.7sm. san franciskos axali xelovnebis
rebs. Sedegad, mnaxvelebi acnobiereben, rom isini ferweriT muzeumi. elis s. haasis memkvidreoba

120 Tavi III. axali xelovneba evropasa da amerikaSi, 1900-1950 wlebi


3-4 • anri matisi. LE BONHEUR DE VIVRE (sicocxlis sitkboebani),
1905-1906; zeTi, tilo, 1.74X2.38 m. barnsis fondi, merioni, pensilvania (BF 719)

dafaruli tilos brtyel zedapirs uyureben da ara bunebis planze gamosaxuli sayvarlebi, sxvebi ki mxiarulad cekvaven
iluzionistur gamosaxulebas. feris feTqebad bunebasTan siSoreSi. imave wels Seqmnili, sezanis didi mobanaveebis ms-
erTad, ferwerasa da gamosaxulebas Soris arsebuli aseTi gavsad, Le Bonheur De Vivre masStabiTa da TemiT akademiuri tipis
dapirispireba, vizualur energias gamoimuSavebs, romelic namuSevaria, Tumca avangardulia sxva mravali Tvalsazri-
pozitiurad ifrqveva suraTidan. dereni Tavis ferTa gamas siT — gansakuTrebiT, `dabrtyelebuli~ figurebiT, maT So-
`dinamitis Cxirebs~ uwodebda, damatebiTi tonebis mkveTr ris arsebuli sivrciTi kavSiris damaxinjebiT. matisma xazi
Sepirispirebas ki `gaazrebul disharmonias~. gausva feris eqspresias, xalxuri xelivnebisTvis tradici-
`gaazrebuli disharmoniiT~ matisic iyo gatacebuli. ul, daumuSavebel formebsa da mkafio konturebs. SesaZloa,
amas mowmobs Semodgomis salonSi, 1905 wels warmodgenili warsulSi mxatvrebi Tavis grZnobebs figuraTa pozebisa
namuSevari qali qudiT (sur. 3-3), romelic sakamaTo aRmoCnda da saxis gamometyvelebis meSveobiT gamoxatavdnen, magram
msuye laqebad, TiTqos SemTxveviTad dadebuli, arabunebri- axla... `mTeli Cemi suraTi eqspresiulia. adgili, romelsac
vi ferebisa da weris farTo, uxeSi maneris gamo. qalbatons, figurebi an sagnebi ikavebs, maT garSemo arsebuli carieli
romelic sxva SemTxvevaSi, portretis Cveulebrivi obieqti sivrceebi, proporciebi, yvelaferi Tavis rols TamaSobs...
iqneboda, sqeli mwvane zolebi dauyveba Sublsa da cxvirze. feris umTavresi mizani eqspresiis gadmocema unda iyos, im-
atexili xmauris miuxedavad, es namuSevari avangarduli denad ramdenadac es SesaZlebelia~ — werda mxatvari.
xelovnebis udides mfarvelebad cnobilma, amerikelma da-
Zmam, hertruda da lio stainebma SeiZines 1905 wels. pikaso, „primitivizmi“ da kubizmis dabadeba
imave wels, matisma daiwyo muSaoba tiloze LE BONHEUR axali xelovnebis yvela `izms~ Soris, romelic ki Seqmnila I
DE VIVRE (sicocxlis sitkboebani) (sur. 3-4). didi, pastoraluri msoflio omamde, kubizmma savaraudod, mainc yvelaze didi
peizaJi oqros xanas asaxavs — wina planze wamowolili SiSve- gavlena iqonia sxva mxatvrul mimdinareobebze. is pablo
li figura fleitaze ukravs, suraTis marjvena, Sua nawilSi pikasos (Pablo Picasso,1881-1973) da JorJ brakis (Georges Braque,
Txebs mwyemsavs meore damkvreli, erTmaneTs exutebian wina 1882-1963) erToblivi qmnileba iyo. parizSi — 1950 wlamde

axali xelovneba evropasa da amerikaSi, 1900-1950 wlebi Tavi III. 121


3-5 • pablo pikaso.
moxetiale akrobatebis
ojaxi,
1905; zeTi, tilo. 2.1X2.3 m.
xelovnebis erovnuli muzeumi,
vaSingtoni, CesTer deilis
koleqcia (1963.10.190)

is saxelovnebo samyaros udao dedaqalaqad iyo aRiarebu- 1904-1905 wlebSi pikaso parizSi dafuZnebul avangar-
li — erTmaneTis gverdigverd moRvawe SemoqmedTaTvis, ku- distTa farTo jgufs SeuerTda. mas ajadovebda moxe-
bizmi is aTvlis wertili aRmoCnda, romelmac maT Tanamed- tiale akrobatTa (frangulad saltimbanques) cxovreba, Tu-
rove cxovrebaze sakuTari azris gamoTqmisa da im gzebis mca iSviaTad gamosaxavda maT warmodgenebs da ZiriTadad,
Ziebis saSualeba misca, romliTac xelovanni aRiqvamdnen sazogadoebisgan gariyulTa SeWirvebul yofaze amaxvileb-
da gadmoscemdnen maT garemomcvel samyaros. da yuradRebas. suraTSi moxetiale akrobatebis ojaxi (sur.
3-5), romelic pikasos e.w. vardisfer periods ganekuTvneba
pikasos adreuli Semoqmedeba espaneTSi, malagaSi (am periods ase uwodeben mxatvris palitraSi vardisfris
dabadebuli pikaso, gansakuTrebuli niWiT dajildovebuli siWarbis gamo), marcxena mxares, gaTangul mdumarebaSi md-
bavSvi iyo. siymawvileSi, madridis erovnul akademiaSi Seqm- gomi xuTi akrobatia gamosaxuli, meeqvse — ucnaurad gan-
nili unaklo, daxvewili namuSevrebi mas konservatul, aka- calkevebuli qali — suraTis marjvena kuTxeSi zis. yoveli
demiur karieras uwinaswarmetyvelebda. magram mousvenarma maTgani fsiqologiurad sakuTar TavSia Caketili, isevea
temperamentma mxatvars 1899 wels, barselonaSi Casvla da ganyenebuli, rogorc maTi garemomcveli, carieli peizaJi.
iq avangardul wreebSi CarTva aiZula. 1900 wels pikasom 1905 wlidan pikasom am namuSevrebis gayidva daiwyo. maT im
pirvelad imogzaura parizSi, 1904-Si ki iq sacxovreblad xanis mniSvnelovani koleqcionerebi iZendnen.
gadavida da mTeli Tavisi sicocxle safrangeTSi gaatara. 1906 wlisTvis pikaso pirveli iyo parizel xelovanTa
adreul xanaSi pikaso daRlil pozebSi warmodgenil, qu- Soris, vinc Tavis namuSevrebSi afrikuli xelovnebis nimu-
Cis miusafarTa gamosaxulebebs xatavda da saamisod civ, Sebs mimarTa. `primitiuli xelovneba~, xelovneba, romelic
eqspresiul cisfer palitras iyenebda. amis gamo, xelovne- dasavluri tradiciis miRma arsebobda misi STagonebis wy-
bis istorikosebma misi Semoqmedebis am monakveTs cisferi arod iqca. aman gadamwyveti roli iTamaSa pikasos Semoqme-
periodi uwodes. rogorc Cans, es mxatvroba motivirebu- debis Semdgom ganviTarebaSi. 1906 wels, luvrSi gamoifina
li iyo pikasos politikuri grZnobebiT im adamianebis mi- Zv.w. VI-V saukuneebis qandakebebis axladSeZenili koleqcia
marT, visac igi Tanamedrove kapitalisturi sazogadoebis pirineis naxevarkunZulidan (Tanamedrove espaneTi da por-
msxverplad miiCnevda. aman mxatvars komunistur partiaSi tugalia), Tumca imave periodSi nanaxi afrikuli niRbebis
gawevrianeba gadaawyvetina. gamofena aRmoCnda is, ramac sinamdvileSi Secvala xelo-

122 Tavi III. axali xelovneba evropasa da amerikaSi, 1900-1950 wlebi


vnebisadmi pikasos damokidebuleba. afrikuli xelovnebiT eweodnen XIX saukuneSi, `primitiuli~ miwebis, maTi nedleu-
pikasos dainteresebis zusti TariRi ucnobia. SesaZloa, es lisa da muSa xelis eqspluatacias, TavianTi keTildReo-
moxda trokaderos eTnografiul muzeumSi (amJamad muzeumi bisa da Zalauflebis gasaZliereblad. ucxo kulturebi
branlis sanapiroze), romelic sazogadoebisTvis 1882 wels adreuli xanis araerTma xelovanma gamoiyena Tavis Semoqme-
gaixsna an mudmiv koloniur muzeumSi (amJamad afrikisa da debaSi da maTi xelovneba ise miisakuTra, rom arc ki uzru-
okeaniis xelovnebis erovnuli muzeumi), anda mravalricxo- nia misi arsis Secnobaze. afrikuli xelovnebisadmi swored
van parizul maRaziebSi, sadac safrangeTis afrikuli ko- amgvar damokidebulebas vawydebiT pikasosTanac.
loniebidan Camotanili `primitiuli~ nivTebiT vaWrobdnen. afrikul xelovnebasTan urTierTobam uzarmazari ga-
pikaso aRfrTovanebuli iyo afrikuli niRbebis eqspresiu- vlena iqonia pikasos namuSevarze LES DEMOISELLES D’AVIGNON
li simZlavriTa da formis ucnaurobiT da vinaidan, afri- (avinioneli qalwulebi) (sur. 3-6), romelic XX saukunis erT-erT
kuli xelovneba saimdrood ar Rirda Zviri, man ramdenime yvelaze rTul da Tamam ferwerul namuSevrad SeiZleba iyos
nivTi Tavisi saxelosnosTvisac SeiZina. miCneuli. am suraTiT pikaso Segnebulad gvigzavnis Sereuli
termini primitivizmi farTod gavrcelebuli tenden- Sinaarsis Setyobinebebs. pirvel rigSi, es saTaurs exeba —
ciis aRsaniSnavad gamoiyeneba Tanamedrove xelovanTa So- XIV saukuneSi avinionSi romis papebis rezidencia iyo ganTa-
ris da dasavluri tradiciis miRma arsebul, sxva kultu- vsebuli, amdenad, SesaZlebelia miviCnioT, rom es axalgazr-
raTa xelovnebis mikvlevisa da masSi STagonebis wyaros da qalebi papis kars warmoadgenen. meore mxriv, `demoiselle~
povnis maT daucxromel survils asaxavs. Tumca termini meZavTa evfemizmadac gamoiyeneboda, wiTeli fanrebis ubans
zustad ver aRwers movlenis arss. realurad, is asaxavs ki barselonaSi `Avignon~-s uwodebdnen. scenis swored amgva-
sxva, `arasrulfasovan~ kulturebze sakuTari kulturu- ri interpretaciaa dRes yvelze metad gavrcelebuli.
li aRmatebulobis Tanamedrove evropul TviTgancdas, va- namuSevris siTamame ara marto mis TematikaSi, aramed
rauds imisa, rom dasavluri kultura upiratesia, metad zomaSic iCens Tavs. SesaZloa, pikasom imitom Seqmna 1907
civilizebuli, ufro ganviTarebuli da rTulia, vidre wels aseTi didi zomis namuSevari (daaxl. 2 kv.m.), rom or
sxva, naklebad civilizebuli, martivi kulturebi. mxatvars ejibreboda: matiss, romelmac 1906 wlis salonSi
SeiZleba iTqvas, rom dasavleli xelovanebi iseve iye- sicocxlis sitkboebani gamofina da sezans, romelmac ima-
nebdnen `primitiuli~ erebis saxviT kulturas sakuTari ve wels warmoadgina didi mobanaveebi. matisisa da sezanis
ideebis sailustraciod, rogorc kolonizatori erebi msgavsad, pikasomac gaacocxla da xelaxla gaiazra masSta-
buri, akademiuri, istoriuli suraTis
idea da axali datvirTva mouZebna tra-
diciul Temas — interierSi gamosaxuli
qalis SiSvel figuras. suraTSi, figu-
ris gadawyvetis dasavluri tradiciis
sxva gamoZaxilebsac vxvdebiT. kompozi-
ciis centrSi gamosaxuli ori figura
Tavs zRvis qafidan amomaval venerad
warmogvidgens, marcxena kuTxeSi mdgo-
mi qali, win fexgadgmuli gaxevebuli
poziT, berZnul kuross mogvagonebs,
marjvena mxares mjdomi qalis figura
ki aSkara asociacias iwvevs manes su-
raTTan sauzme balaxze. magram yvela
vizualuri asociacia rodia dasavlu-
ri tradiciis mimaniSnebeli. pirineu-
li sawyisebi SeiZleba davinaxoT sami
marcxena kidura figuris gabrtyele-
bul formebSi, maTi Tvalebis farTo,
nuSisebur WrilSi, ori marjvena figu-

3-6 • pablo pikaso. LES DEMOISELLES


D’AVIGNON (avinioneli qalwulebi),
1907; tilo, zeTi, 2.43X2.33 m. axali
xelovnebis muzeumi (MoMA), niu iorki.
SeZenilia lili p. blisis anderZis
Tanaxmad (333. 1939)

ixileT axlo xediT avinioneli


qalwulebi veb-gverdze
www.myartslab.com

axali xelovneba evropasa da amerikaSi, 1900-1950 wlebi Tavi III. 123


ris niRbisebur saxeebSi ki aSkarad SeigrZnoba afriku-
li xelovnebis mibaZva.
pikasom, zemoT naxsenebi wyaroebis gamoyenebiT,
metad mSfoTvare namuSevari Seqmna. qalebi niRbebs
arian amofarebulni, maTi sxeulebi ki dabrtyelebu-
lia da maxvil, kuTxovan formebadaa danawevrebuli.
sivrce, romelSiac isini binadroben, aseve danawevre-
buli da mborgavia. kompoziciis centrSi gamosaxul
wyvils xelebi mimReblobis Jestad aqvs aweuli, ma-
gram amis sapirispirod, maT mZime, daJinebul, gamWol
mzerasa da mWidrod mokumul tuCebSi igrZnoba is, ra-
sac erTi xelovnebis istorikosi `agresiis moqcevad
talRas~ uwodebs. wina planze, qalis seqsualurobis
simbolod gamosaxuli xilic ki myifed da saSiSad ga-
moiyureba. pikasos qalebi sulac ar arian pasiuri,
nazi qmnilebebi, rogoradac kacebs surT maTi xilva.
pikasoseuli xedva ewinaaRmdegeba renesansis xanidan
damkvidrebul, xangrZliv tradicias, romlis Tanax-
madac qalis siSiSvle seqsualuri xelmisawvdomobis
niSnad gamoisaxeboda. sivrcis pikasoseulma gadawy-
vetam Zlierad Searyia kidev erTi — mowesrigebuli
perspeqtivis tradicia, romelic aseve renesansis
droidan iyo damkvidrebuli.
pikasos megobrebis umravlesoba Sokirebuli iyo
misi axali namuSevrebiT. magaliTad, matisi mas axali
xelovnebis dacinvaSi adanaSaulebda da megobrobis
gawyvetiTac ki emuqreboda. magram erTma xelovanma,
JorJ brakma, enTuziazmiT miiRo pikasos radikalu-
ri ideebi _ man Les Demoiselles d’Avignon-Si axali saxviTi
eqsperimentebis potenciali dainaxa. pikasos da brakis
1907-1908 wlebSi dawyebulma mWidro TanamSromlobam
I msoflio omamde, 1914 wlamde gastana. maT erTob-
livad ganaviTares pikasos formaluri inovaciebi _
ufro gaabrtyeles saxviTi sivrce, erT namuSevarSi
gaaerTianes mravalricxovani xedvis wertilebi, aseve,
daanawevres forma. erTi sityviT, moicves yvelaferi
is, rasac sezanis gviani periodis SemoqmedebaSi eTayva-
nebodnen. brakis sityvebiT, isini `or mTasvlels hga-
vdnen, romlebic erTi TokiT arian gadabmulni~.

analitikuri kubizmi pikasoze erTi wliT umc­


rosi braki safrangeTSi, le havris maxloblad daibada
da dekoratoris ganaTlebasac iq daeufla. 1900 wels
igi parizSi gadavida da naTeli koloritis fovistu-
ri peizaJebis Seqmnas mihyo xeli. magram sezanis 1906
wlis retrospeqtuli gamofena, 1907-Si ki pikasos avi-
nioneli qalwulebi aRmoCnda is, ramac sabolood gan-
sazRvra brakis Semoqmedebis momavali mimarTuleba da
gaamZafra misi interesi Secvlili formisa da Sekum-
Suli sivrcisadmi. 1908 wlis Semdgom peizaJebSi man
bunebis mravalferovneba ZiriTad ferebsa da sawyis
geometriul formebamde daiyvana, magram Semodgomis
salonma uaryo es namuSevrebi. matisi brakis `patara
kubebs~ TiTqmis abuCad igdebda, kritikosi lui voq-
seli ki amtkicebda, rom brakma `yvelaferi kubebamde
3-7 • JorJ braki. violino da palitra,
1909-1910; tilo, zeTi, 91.8 X 42.9 sm. solomon r. gugenhaimis muzeumi, daiyvana~. ase Seiqmna xelovnebis istoriaSi axali sa-
niu iorki (54.1214) firmo niSani _ kubizmi.

124 Tavi III. axali xelovneba evropasa da amerikaSi, 1900-1950 wlebi


iyo pikasos xelovnebis pirveli damfasebeli da erT-erTi
pirveli maT Sorisac, vinc avinioneli qalwulebis mniSv-
neloba dainaxa. Zalze STambeWdavia masTan dakavSirebul
mxatvarTa CamonaTvali: pikaso, braki, andre dereni, fernan
leJe, xuan grisi.
vinaidan kenvileri germaneli iyo, I msoflio omis dros
is iZulebuli gaxda safrangeTi daetovebina da Sveicariis-
Tvis Seefarebina Tavi. safrangeTis xelisuflebam mas mTeli
qoneba CamoarTva, maT Soris, suraTebis koleqcia, romelic
omis Semdeg, auqcionze iqna gayiduli. ebrauli warmomavlo-
bis gamo, kenvilers II msoflio omis drosac mouwia malva.
brakma da pikasom 1909 da 1910 wlebis namuSevrebiT,
romlebSic analizis mizniT, nawilebad Slidnen obieqtebs,
dasabami daudes e.w. analitikur kubizms. 1911 da 1912 wlis
dasawyisis namuSevrebSi — aseTia pikasos Ma Jolie (ix. sur. 3-1) —
xelovanni gansxvavebulad miudgnen formis daSlis process.
axla isini obieqtebs mxolod vizualurad ki ar anawevrebd-
nen, aramed iRebdnen calkeulis komponentebs da axleburad
awyobdnen. amgvarad, analitikuri kubizmi aRqmis realur
process emsgavseboda, romlis ganmavlobaSic mayurebeli
sxvadasxva xedvis wertilidan akvirdeboda sagnebs, nanaxis
erTian obieqtad rekonstruirebas ki ukve gonebaSi axden-
da. magram pikaso da braki maTi datexili sagnebis xelaxla
awyobas aRqmis procesis Tanaxmad ki ar cdilobdnen, ara-

3-8 • pablo pikaso. daniel anri kenvileris portreti,


1910; tilo, zeTi, 100.6X72.8 sm. Cikagos xelovnebis instituti.
q-n gilberT u. Cepmenis saCuqari, Carlz b. gudspidis
xsovnis niSnad

brakis 1908-1909 wlebis namuSevarSi violino da palitra


(sur. 3-7) im
adreuli, SedarebiT mciremasStabiani naturmor-
tebis amocnoba SeiZleba, romlebsac ori Semoqmedi erTob-
livad qmnida eqperimentebis sawyis etapze. Cans isic, Tu
rogor TandaTanobiT midiodnen isini cnobadi sagnebisa da
sivrcis abstragirebamde. naturmortSi nivTebi wina plani-
dan siRrmisken ki ar viTardeba, aramed sasuraTe sibrtyis
zedapiriskenaa gamoweuli da mxolod am sivrciT Semoi-
fargleba. braki erTad kravs sxvadasxva elementebs _ vio-
linos, mxatvris palitras, sanoto gverdebs da formebisa
da ferebis cvalebad, moZrav zedapirs warmoqmnis. suraTis
zog nawilSi am formalur elementebs dakarguli aqvs ara
mxolod bunebrivi sivrciTi urTierTkavSiri, aramed for-
maTa mkafioebac. iq, sadac formebi SenarCunebulia (mag.,
violino), braki anawevrebs gamosaxulebas, raTa gaamarti-
vos misi CarTuloba erTian kompoziciur mTlianobaSi.
pikasos 1910 wlis kubisturi daniel anri kenvileris
portreti (sur. 3-8) warmogvidgens mxatvris pirvel da yvela-
3-9 • pablo pikaso. LA BOUTEILLE DE SUZE (siuzis boTli),
ze mniSvnelovan art-dilers parizSi. kenvileri (Daniel-Hen- 1912; kolaJi, guaSi, naxSiri, 65.4X50.2 sm. mildred lein kemperis
ry Kahnweiler, 1884-1979) mxatvrebis adreul namuSevrebs yi- xelovnebis muzeumi. sent luisis vaSingtonis universiteti.
dulobda da ase mravali maTgani ixsna siRatakisgan. is universitetis SenaZeni. kendi seilis fondi, 1946

axali xelovneba evropasa da amerikaSi, 1900-1950 wlebi Tavi III. 125


med mxatvruli kompoziciis principebis mixedviT, rac saSu- ri sinTezis procesis msgavsad, aerTianebdnen da saxes uc-
alebas iZleoda gadmocemuliyo gamosaxulebis arsi da ara vlidnen calkeul elementebs. pikasos LA BOUTEILLE DE SUZE
danaxuli realoba. magaliTad, pikasos suraTSi Ma Jolie, war- (siuzis boTli) (sur. 3-9), iseve rogorc misi da brakis 1912 da
modgenili sagnebis nawilebi cxadad amoicnoba, Tumca maTi 1914 wlebis bevri sxva namuSevari, kolaJia (coller frangulad
meSveobiT sakraviani qalis gamosaxulebis xelaxla awyobis dawebebas niSnavs). is erT sibrtyeze dawebebuli calkeuli
mcdeloba mcdari iqneboda, radgan sagani aq mxolod sawyisi elementebisgan aris Sedgenili.
masalaa formalisturi kompoziciis Sesaqmnelad. Ma Jolie (Cemi kompoziciis centrSi Tavmoyrilia gazeTis gverdebi da
mSvenieri gogona) ar aris mxolod qalis gamosaxuleba, adgi- feradi furclebi, romlebic gamoxatavs langars an mrgval
li an movlena, is ubralod ferweruli namuSevaria. magidas, masze dadgmuli WiqiTa da liqioris boTliT, romel-
sac namdvili etiketi aqvs mikruli. am konstruqciis garSemo,
sinTezuri kubizmi iseTma namuSevrebma, rogoricaa pikasos Spalerisa da gazeTis didi naWrebi aqvs mikruli.
Ma Jolie, pikaso da braki sruli abstraqciis zRvramde miiyvana, iseve rogorc adreul kubizmSi, pikasos am namuSevarSic
magram 1912 wlis gazafxulze, maT Sewyvites aRniSnuli mi- Semoaqvs mravalricxovani xedvis wertilebi. Cven erTdrou-
marTulebiT muSaoba da Seqmnes namuSevrebi, romlebSic sag- lad vxedavT lurji magidis zedxeds da Wiqis gverds. magida-
nebis amocnoba ufro martivad iyo SesaZlebeli. arc erTs ze dadgmuli boTli etiketiT mayurebliskenaa mobrunebuli,
surda realobasTan kavSiris gawyveta. pikasom Tqva kidec, Tumca SegviZlia davinaxoT rogorc misi mrgvali gverdi, ise
rom ar arsebobs iseTi movlena, rogoric sruli abstraq- zedxedSi mocemuli sacobi. amgvarad Sekrebili elementebi
ciaa, radgan mxatvarma `saidanRac mainc xom unda daiwos~. ara mxolod adgilis _ baris, aramed qmedebis asociaciasac
kubizmis es meore, umTavresi faza, sinTezuri kubizmis sa- qmnis _ ganmartovebuli mayurebeli mSvidad tkbeba gazeTis
xeliTaa cnobili. ase ewoda mas im meTodis gamo, romliTac kiTxviTa da sasmeliT. Tumca suraTze miwebebuli sagazeTo
mxatvrebi qmnidnen rTul kompoziciebs, romlebSic, qimiu- amonaridebi arRvevs am simSvides. maTSi vkiTxulobT cnobebs
1912-13 wlebis pirvel balkanur omze, romelmac biZgi
misca I msoflio omis dawyebas. surda ki pikasos Ta-
vis namuSevarSi arsebuli uwesrigobiT xazi gaesva im
areulobisTvis, romelic mis garemomcvel samyaroSi
sufevda? an iqneb is afrTxilebda mayurebels ekmara
netarebiT siuzis wrupva, maSin rodesac politikuri
movlenebi ngreviT emuqreboda im mSvid samyaros, ro-
melTan asociaciasac es namuSevari iwvevda. anda, iqneb
es mxolod suraTia da sxva araferi.
pikasom gamoiyena samganzomilebiani kolaJis teqnika,
raTa Seeqmna iseTi sinTezuri kubisturi qandakeba, ro-
goricaa mandolina da klarneti (sur. 3-10). xis naWrebisgan
Sedgenili tipuri kubisturi qandakeba erTmaneTis mi-
marT marTi kuTxiT ganTavsebul, or musikalur instru-
ments warmogvidgens. tradiciulad, qandakeba iZerwebo-
da, modelirdeboda an Camoisxmeboda. pikasos skulp-
turuli kolaJi axal, asambliaJis ideas gvTavazobda,
romelic moqandakeebs namuSevrebis ara marto Zerwvis
an modelirebis, aramed mopovebuli nivTebisa Tu arat-
radiciuli masalebis SekavSirebiT, maTi konstruirebis
SesaZleblobasac aZlevda. pikasos kidev erTi inovacia
iyo sivrcis Semotana qandakebis SigniT, rasac is nap-
ralebisa da xvrelebis meSveobiT aRwevda. qandakeba mo-
culobas ara mxolod masis, aramed formisa da sivrcis
gamoyenebiTac qmnida. amdenad, pikasom eWvqveS daayena
qandakebis tradiciuli koncefcia, romelic sivrciT
garSemortymul mkvriv, dakumSul formas gulisxmobda.

xidi da primitivizmi
im dros, rodesac pikaso da braki parizSi ferweris sa-
xecvliT iyvnen dakavebulni, drezdenSi, radikalurad
ganwyobili germaneli xelovanebi Die Brüke (xidi) saxe-
3-10 • pablo pikaso. mandolina da klarneti, liT cnobil jgufSi gaerTiandnen. saxelwodeba maT
1913; fanqriT moxatuli, SeRebili xis konstruqcia, 58X36X23 sm. fridrix nicSes ase ityoda zaratustras (1883) pasa-
pikasos muzeumi, parizi Jidan aiRes, romelic aRwerda Tanamedrove kacobrio-

126 Tavi III. axali xelovneba evropasa da amerikaSi, 1900-1950 wlebi


magram mZlavri eqspresiulobiT gamorCeuli namuSevaria.
misi TeTrad datovebuli sxeuli gamoyofilia peizaJuri
fonidan, romelic sufTa Savi, mwvane da wiTli feris far-
To monakveTebisganaa Sedgenili. mis pirdapir mayureblis-
ken mimarTul mzeraSi jer mxolod Canasaxovani, Tumca ukve
Tavdajerebuli seqsualuroba ikiTxeba, rac gansakuTrebiT
SemaSfoTebeli xdeba, rodesac vigebT, rom gogona 12 wlis
frenci fermania, xidelebis rCeuli modeli, romelic Tavis
da-ZmebTan erTad, naturad muSaobda, raTa finansurad dax-
mareboda Tavis daqvrivebul dedas.
emil nolde (Emil Nolde, 1867-1956), romelic xids mogvia-
nebiT, 1906 wels SeuerTda, swrafad gadaiqca mis erTgul,
ideur wevrad. Tavdapirveli ganaTleba man samrewvelo
dizainis ganxriT miiRo, akademiur mxatvrobas 1900 wels,
ramdenime Tvis maZilze eufleboda parizSi, Tumca arasdros
dauxatavs ise, rogorc aswavlidnen. is xSirad stumrobda
parizis eTnografiul muzeums, raTa Seeswavla afrikisa da
okeaniis xelovneba, romelmac udidesi STabeWdileba moax-
dina noldeze adamianis sxeulis Tamami, mZlavri vizualu-
ri gamoxatulebiT, gansakuTrebiT niRbebSi. misi 1911 wlis
suraTi niRbebi (sur. 3-13) cxadyofs, rom man bevri ram SeiT-
visa rogorc parizuli gamocdilebidan, ise niRbebidan,
romlebic misTvis evropuli karnavalebidanac iyo cnobili.
am tradiciebis gaerTianebiT, nolde Tavisi STagonebis af-
rikul da okeaniis wyaroebs evropul koSmarad gardaqmnis,
romelic savsea saSinelebiTa da faruli ZaladobiT. SemaSi-
nebeli feris, uxeSad daxatuli TvalebCacvenili da pirda-
Rebuli niRbebi dascinis mayurebels da sasuraTe sibrtyi-
dan maT sivrceSi cdilobs SemoWras. suraTis feradovnebasa
3-11 • erix hekeli. fexze mdgomi bavSvi,
1910; feradi qsilografia, 37.5X27.5 sm. los anjelesis olqis
da emociurobas nolde ferebis SepirispirebiT aZlierebs.
xelovnebis muzeumi 1907 wels, man datova gaerTianeba, magram xidis wevrebTan
megobruli urTierTobebi mainc SeinarCuna. I msoflio omis
bis potencials, yofiliyo „xidi“ massa da momavlis ufro
srul­ yofil kacobriobas Soris. 1905 wels dafuZnebul
xidSi Sediodnen arqiteqturis fakultetis studentebi:
fric bleili (Fritz Bleyl, 1880-1966), erix hekeli (Erich Hec-
kel, 1883-1970), ernsT ludvig kirxneri (Ernst Ludwig Kirchner,
1880-1938) da karl Smidt-roTlufi (Karl Schmidt-Rottluff,
1884-1976). mogvianebiT jgufs _ man 1913 wlamde iarse-
ba _ sxva germaneli da CrdiloeT evropeli xelovanebic
SeuerTdnen. isini imedovnebdnen, rom Die Brüke `yvela im
revolucionerisa da mRelvare elementis“ Sekrebis ad-
gilad iqceoda, vinc ewinaaRmdegeboda germaniis fermkr-
Tal, dekadentur sazogadoebas.
eyrdnobodnen ra iseT Crdilour saxviT nimuSebs,
rogo­ ric van gogi an munkia, tradiciuli Crdilouri
qsilo­ gra­
fiis xerxebis gamoyenebiT, xelovanni qmnidnen
gaucxoebisa da gangaSis gamomxatvel, brutalur, eqpre-
sionistul gamosaxulebebs, romlebic germaniis swraf da
intensiur urbanizacias exmianeboda. arc aris gasakviri,
rom maT sayvarel motivebs buneba da qalis SiSveli sxeuli
warmoadgenda. im wlebis germaniaSi nudizmi mzardi kultu-
ruli mimdinareoba iyo, radgan qalaqis binadarni qalaqebs
bunebasTan xelaxali Serwymis surviliT tovebdnen. erix
3-12 • emil nolde. niRbebi,
hekelis 1910 wlis samferiani qsilografia _ fexze mdgomi 1911; tilo, zeTi, 73.03X77.47 sm. nelson atkinsis muzeumi,
bavSvi (sur. 3-11), SiSveli gogonas gasaocrad stilizebuli, kanzas siTi, misuri. xelovnebis megobarTa saCuqari (54-90)

axali xelovneba evropasa da amerikaSi, 1900-1950 wlebi Tavi III. 127


toebiT amoicnoba. meZavebi gamomwvevad dadian mdidrulad
Cacmuli burJuas Tvalwin, radgan maTSi potenciur klien-
tebs xedaven. isini damcinavad uRimian da, rogorc Cans,
ganzrax acbuneben marjvniv mdgom mamakacs, romelic qalebs
naCqarevad acilebs Tvals da maRaziis vitrinebs misCerebia.
adamianurobas moklebul, xelovnur figurebs niRbisebri
saxeebi da uxeSi Jestebi gamoarCevs. maTi sxeulebi erTma-
neTsaa Serwymuli, Tumca fsiqologiurad gaucxoebulni Ca-
nan. mkveTri, myvirala ferebi, amoyiravebuli perspeqtiva,
funjis Zlieri monasmebi aris is, rac urbanuli gadagva-
rebisa da gaucxovebis am SemaSfoTebel, eqspresionistul
gamosaxulebas qmnis.

damoukidebeli eqspresionistebi
I msoflio omamde, xidelebis garda, germaniasa da avstria-
Si bevri sxva xelovanic muSaobda eqspresionistul maneraSi.
aseTi iyo kete kolvici (Käthe Kollwitz, 1867-1945), romelic Ta-
vis xelovnebas muSaTa klasisis saqmisa da socialuri cvli-
lebebis mxardasaWerad iyenebda. is estampebs aniWebda upi-
ratesobas, vinaidan maTi siiafe da xelmisawvdomoba mayure-
belTa farTo auditoriis mocvis saSualebas iZleoda. 1902
_ 1908 wlebSi mxatvari qmnis Svidi graviurisgan Sedgenil
serias, romelSic XVI saukunis germaneli glexebis omia asa-
xuli. namuSevari ajanyebam ifeTqa (sur. 3-14), gunduri qmede-
bis Zalis sailustracio magaliTia. is glexTa mrisxanebis
simaxinjes asaxavs da gviCvenebs sakuTari Sromis iaraRebiT
aRWurvil xalxs, romelTa SurisZieba mCagvrelebiskenaa mi-
marTuli. wina planze gamosaxuli ori adamianis saxe gansa-
3-13 • ernst ludvig kirxneri. quCa, berlini,
kuTrebiT groteskulad gamoiyureba. ajanyebulTa winamZRo-
1913; tilo, zeTi, 120.6X91 sm. axali xelovnebis muzeumi (MoMA), li ana bleqi _ mas Tavad kete kolvici ganasaxierebs _ cis
niu iorki. SeZenili (274.39) fonze gamokveTili xelebis mrisxane moZraobiT, Setevisken
mouwodebs brbos. mis ukan fermeruli iaraRebiT aRWurvil
ixileT axlo xediT quCa, berlini
veb-gverdze www.myartslab.com mSromelTa xalxmravali, qaoturi masaa gamosaxuli. es yo-
velive politikuri amboxis dauokebel suraTs warmoqmnis.
win nolde, germanul samecniero eqspediciasTan
erTad, axal gvineas ewvia. misive ganmartebiT, wy-
nari okeanis kulturebis `adgilobriv xelovneba-
Si~ mas izidavda `primitivizmi~, maTi `absoluturi
originaluroba,~ umartives formebSi Zalisa da
sicocxlis intensiuri da xSirad, groteskuli ga-
moxatuleba.
zafxulobiT xidelebi bunebas ubrundebodnen
da CrdiloeTi garmaniis moSorebul mxareebs stu-
mrobdnen, magram 1911 wels isini berlinSi gada-
vidnen _ SesaZloa, imitom, rom realur, bunebriv
cxovrebas warmosaxva amjobines. maT mier gamosa-
xuli qalaqebi, gansakuTrebiT ki berlini, Zalze
kritikulia qalaquri yofis mimarT.
ernst ludvig kirxneris suraTi _ quCa, berlini
(sur. 3-13), or meZavs warmogvidgens. maTi profesia
didi, bumbulebiani qudebiTa da bewvmodebuli pal-

3-14 • kete kolvici. ajanyebam ifeTqa,


seriidan glexTa omi, 1903; oforti, 50.7X59.2sm.
graviurebis kabineti. berlinis saxelmwifo muzeumi

128 Tavi III. axali xelovneba evropasa da amerikaSi, 1900-1950 wlebi


3-15 • paula modernson-bekeri. avtoportreti qarvis mZiviT,
1906; tilo, zeTi, 61X50sm. bazelis xelovnebis muzeumi

kolvicis msgavsad, paula moderson-bekeric (Paula Moder-


sohn-Becker, 1876-1907) berlinis qalTa xelovnebis skolaSi
3-16 • egon Sile. SiSveli avtoportreti,
swavlobda. 1898 wels is CrdiloeT germaniaSi, vorfsvedeSi
1911; guaSi, fanqari, qaRaldi, 51.4X35 sm. metropoliten muzeumi,
gadavida sacxovreblad, raTa soflis garemoSi ganmartove- niu iorki, muzeums gadaeca 1982 wels, skofild teieris anderZis
buliyo. moderson-bekeri ukmayofilo darCa sofluri cxo- Tanaxmad (1984.433.298)
vrebisadmi vorfsvedeli mxatvrebis naturalisturi midgo-
miT da post-impresionistuli ferweris ganviTarebis ukanas- damod tanjvasTan iqna gaigivebuli. Siles mraval naxatsa,
kneli Sedegebis sanaxavad, 1900 wlis Semdeg, oTxjer estumra Tu akvarelSi qalebi damamcirebel, Ria seqsualur pozebSi
parizs. naTelia, rom is kargad icnobda qalis gamosaxule- arian warmodgenilni, rac xazs usvams maT cxovelur bu-
bis `primitivizaciis~ tendenciebs, romlebic sxva mxatvre- nebas. mraval avtoportretSi mxatvari sakuTar Tavsac
bis, maT Soris, gogenis SemoqmedebaSi (ix. axlo xediT, gv. 100) apyrobs aseTsave daundobel mzeras, romelSic seqsualu-
iyo gamoxatuli. magram misi avtoportreti qarvis mZiviT (sur. robisa da sxeulisadmi misi Rrmad gaorebuli damokide-
3-15). srulad uaryofs am tendenciebs. mxatvris monumentu- bulebaa gamovlenili. avtoportretSi mxatvris tkiviliT
ri gamosaxuleba Zalze bunebrivad gamoiyureba mcenareTa savse, veluri mzera mayurebliskenaa mipyrobili. mkveTri
garemocvaSi. mas xelT yvavilebi upyria da Tmac yvavilebiT naTebiT garemoculi, gatanjuli, TiTqos gawelili sxeuli
aqvs Semkuli. qali suraTis miRma, pirdapir Cvensken iyureba, xelebisa da genitaliebis gareSea gamosaxuli. dasaxiCrebu-
mSvidad gvibrunebs mzeras da Zalze komfortul, adamianur li sxeulis aseTi sagangebo demonstrireba zogierTebma,
kavSirs amyarebs mayurebelTan. miuxedavad imisa, rom es nazi froidis moduri Teoriis mixedviT, simbolur TviTgvemad
avtoportreti sxva Tanamedrove mxatvarTa stilSia Sesru- miiCnies, romelsac mxatvari masturbaciisTvis Sendobis
lebuli, is damoukidebeli ideebis mqone, Zlier Semoqmedsa misaRebad mimarTavda da romelsac, damkvidrebuli azriT,
da gamWriaxi inteleqtis qals warmoaCens. SeSlilobamde mihyavda adamiani.
modernson-bekeris suraTisgan gansxvavebiT, avstrieli
mxatvris egon Siles (Egon Schiele, 1890-1918) 1911 wliT daTa- lurji mxedris spiritualizmi
riRebuli SiSveli avtoportreti (sur. 3-16) fizikuri da fsi- rusma mxatvarma vasili kandinskim (Vassily Kandinsky, 1866-1944)
qologiuri tanjviT iqcevs mayureblis yuradRebas. Siles da germanelma franc markma (Franz Marc, 1880-1916) miunxen-
mama sifilisiT gardaicvala. aman didi gavlena iqonia, ma- Si artistuli gaerTianeba Der Blauer Reiter (lurji mxedari)
Sin 14 wlis mxatvarze, romelisTvisac seqsualuroba samu- Camoyalibes. gaerTianebas saxeli moskovis gerbze gamosa-

axali xelovneba evropasa da amerikaSi, 1900-1950 wlebi Tavi III. 129


3-17 • franc marki.
didi, lurji
cxenebi,
1911; tilo, zeTi,
1.05X1.81 m.
uokeris xelovnebis
centri, mineapolisi.
saCuqari T.b. uokeris
koleqciidan,
gilberT m.
uolteris fondi,
1942

3-18 • vasili kandinski. improvizacia 28 (meore versia),


1912; tilo, zeTi, 111.4X162.2 sm. solomon r. gugenhaimis muzeumi, niu iorki. solomon r. gugenhaimis fondis koleqcia (37.239)

waikiTxeT vasili kandinskize informacia veb-gverdze www.myartslab.com

130 Tavi III. axali xelovneba evropasa da amerikaSi, 1900-1950 wlebi


xuli, cnobili lurji raindis _ wminda giorgis sapativce- abstraqtul xelobnebas. am namuSevrebSi mxtunavi, mocekva-
mulod ewoda. wminda giorgi sulierad miuZRvoda sazo- ve ferebi emociaTa simravles gamoxatavda. kandinskisTvis
gadoebas, lurji mxedari ki mis msgavsad, saxelovnebo si- ferwera utopiur sulier Zalas warmoadgenda. xelovnebaSi
vrcis sulieri winamZRoli unda gamxdariyo. gaerTianebis materialuri samyaros zedmiwevniTi sizustiT gadmocemis
pirveli gamofena 1911 wlis dekemberSi gaimarTa da masSi tradiciul midgomas, is araswor, materialistur Ziebebad
ToTxmetma mxatvarma miiRo monawileoba. maTi namuSevrebis miiCnevda da imedovnebda, rom misi mxatvroba kacobriobas
stiluri diapazoni Zalze farTo iyo _ realizmidan-radi- sulierebisa da Sinagani samyaros siRrmiseuli gaazrebisken
kalur abstraqcionizmamde. waiyvanda. ferwerasa da samyaros Soris arsebuli kavSiris
1911 wlisTvis marki adamianebze xSirad cxovelebs xata- arafrismomcemi Ziebis nacvlad, mxatvari gvTxovs ferwerul
vda. maTi didi, mZlavi formebi ZiriTad ferebSi iyo gamosa- tilos vuyuroT ise, TiTqos simfonias vusmendeT, ama Tu im
xuli. is Tvlida, rom cxovelebi adamianebze ufro `primi- pasaJs instinqturad da spontanurad gamovexmauroT, Semdeg
tiulebi~, Sesabamisad ki ufro sufTani iyvnen da bunebasTan ki erTiani gamocdileba gaviziaroT. musikaluri analogie-
ufro metad hqondaT SenarCunebuli sulieri kavSiri. su- bi kandinskim mogvianebiT ganmarta Tavis wignSi sulierebis
raTSi didi lurji cxenebi (sur. 3-17) erTgvarovan mTlianobad Sesaxeb xelovnebaSi. `feri uSualod moqmedebs sulze. feri
warmodgenili lurji cxovelebi wm. giorgize migvaniSneben klaviSebia, Tvalebi CaquCebi, suli ki mravalsimiani for-
da bunebrivi sulierebis simbolod gvevlinebian. figurebis tepiano. mxatvari musikosis xelia, romelic erT an meore
farTo konturebi ukana planze gamosaxuli mTebis rkali- klaviSs exeba, raTa sulSi TrTolva gamoiwvios.~
sebr naxats exmianeba da cxovelebis erTmaneTTan da gare-
momcvel bunebasTan Tanaarsebobis harmoniulobas asaxavs. kubizmis gavrceleba
SeZlebul moskovur ojaxSi dabadebuli kandinski, Ta- mas Semdeg, rac kubisturi namuSevrebi gascda brakisa da
vdapirvelad advokatobisTvis emzadeboda, magram ger- pikasos saxelosnoebis sazRvrebs, saxelovnebo samyaros-
maniaSi axali xelovnebis nimuSTa gamofenebis naxvisa da Tvis naTeli gaxda, rom maT Seuqcevadad Secvales mxatvru-
ferweraSi miRebuli kerZo gakveTilebis Semdeg, iuris- li diskursi. samyaros xedvis kubisturma gzam mTel evro-
tis kariera daTmo da miunxenSi gadavida sacxovreblad, paSi, ruseTsa da amerikis SeerTebul StatebSic ki hpova
sadac Camoyalibda kidec rogorc Semoqmedi. gamoZaxili. iqaurma mxatvrebma sakuTari interpretaciiT
SesaZloa, kandinski sinesTeti iyo — is visac `esmis~ warmoaCines kubizmi, riTic mniSvnelovnad gaafarToves da
feri da `xedavs~ bgeras. misi Semoqmedeba cxadyofs, rom gaaxangrZlives misi vizualuri gzavnilebi da is pikasosa da
is Seqmna adamianma, visTvisac feri da bgera ganuyofladaa brakis ideebisa da obieqtebis miRma gaitanes.
dakavSirebuli. maT erTianobaSi kandinski uisleris namu-
Sevris adreulma eskizma daarwmuna _ fermweri iseve awes-
rigebs fersa da formas, rogorc kompozitori bgerebs.
musikalurma interesebma kandinski avstriel kompozi-
tors, arnold SÁonbergs daakavSira, romelmac 1910 wlis-
Tvis umniSvnelovanesi cvlilebebi Seitana musikis isto-
riaSi. antikuri epoqidan moyolebuli, dasavleTevropuli
musika kiloebsa Tu modusebSi moqceuli notebis wesrigs
efuZneboda (rogorcaa dRevandeli maJori da minori), ro-
melsac kompozitorebi, gamomsaxvelobiTi SesaZleblobe-
bis gamo irCevdnen. TiTo­eul nots mocemul gamaSi Tavisi
rolis Sesruleba ekisreboda. es roli mkafio ierarqiaSi
muSaobda da emsaxureboda `tonaluri centris~ (musikalu-
ri kompoziciis erTgvari baza, sayrdeni adgili) gaZlie-
rebas. SÁonbergma tonaluri centri mospo. is Tanabrad
amuSavebda yvela tons, riTic msmenels aclida sayrdens
da usasrulod axangrZlivebda Tavisi musikis eqspresiul
daZabulobas. kandinski dainteresda, SeZlebda Tu ara
mxatvroba Sinaarsis gareSe arsebobas ise, rogorc musika
arsebobda tonaluri centris gareSe.
kandinski erT-erTi pirveli iyo maT Soris, vinc wminda
abstraqtuli ferweris SesaZleblobebis Teoriuli kvleva
daiwyo. uisleris msgavsad, is musikalur saTaurebs aniWeb-
da Tavis namuSevrebs (mag., kompozicia, improvizacia) da ise-
Ti mxatvrobis Seqmna surda, romelic mxolod mis Sinagan
mdgomareobas Seexmianeboda, sruliad damoukidebeli iqne-
boda da arafriT daukavSirdeboda xilul samyaros. 1912 3-19 • rober delone. HOMAGE TÔ BLÉRIOT (blerios sapativcemulod),
wels man Seqmna namuSevrebis seria, maT Soris, improvizacia 1914; qaRaldi, akvareli, 78X67sm. parizis axali xelovnebis muzeumi.
28 (sur. 3-18), romelic pirvelad warmogvidgenda WeSmaritad henri Tomasis Semowiruloba, 1976

axali xelovneba evropasa da amerikaSi, 1900-1950 wlebi Tavi III. 131


safrangeTi rober delone (Robert Delaunay, 1885-1941) da
misi meuRle, ukrainaSi dabadebuli sonia delone (Sonia
Delaunay, 1885-1979) (dabadebiT sonia Sterni; 1890 wlidan,
rogorc biZis Svilobili, sonia terki, zog SemTxvevaSi ix-
senieba rogorc sonia delone-terki), axali mimarTulebiT
aviTareben kubizmis SedarebiT monoqromul da statikur
formebs. delones adreul namuSevrebze didi gavlena iqo-
nia fovisturma feradovnebam. feris meSveobiT sulieri
urTierTobebis gadmocemisadmi misma siRrmiseulma in-
teresma, is lurji mxedris gamofenebis monawile gaxada.
ferisadmi sakuTari interesisa da kubizmis principebis
SeTanadebiT, 1910 wels man daiwyo iseTi suraTebis Seqm-
na, romlebic Tanamedrove qalaqsa da axal teqnologiebs
ganadidebda. namuSevarSi blerios sapativcemulod (sur. 3-19),
delone pativs miagebs lui blerios _ frang mfrinavs, ro-
melmac 1909 wels, pirvelma gadaufrina la-manSs. mxatvar-
3-20 • sonia delone. samosi da masze morgebuli sitroen B-12, ma gamosaxa blerios aeroplani, romelic eifelis koSkis
eqspo 1925, modelebi da avtomobili. wyaro _ Maison de la Mode, 1925 — Tanamedroveobis am parizuli simbolos — Tavze mifri­
navs. tilos darCenil nawils naTel ferebSi Sesrulebuli
wriuli formebi avsebs, romlebic aeroplanis propeleris
moZraobas, caSi mokaSkaSe mzes da notr damis sakaTedro

3-21 • fernan leJe. sami qali, 1921; tilo, zeTi, 1.84X2.52 m.


axali xelovnebis muzeumi (MoMA), niu iorki. saimon gugenhaimis fondi

132 Tavi III. axali xelovneba evropasa da amerikaSi, 1900-1950 wlebi


taZris sarkmlis varduls gamosaxavs da warmogvidgens
delones `progresuli~ mecnierebisa da sulierebis ideas.
am suraTis danawevrebuli feradovneba Tanamedrove, swra-
fad moZravi teqnikis Cvenebis mcdelobacaa.
kritikosma giiom apolinerma (Guillaume Apollinaire) ro­ber
da sonia delonebis xelovnebas `orfizmi~ Searqva. sa-
xelwodeba legendaruli berZeni poetis orfeosis saxeli-
dan momdinareobda da niSnavda imas, rom delonebis xelo-
vnebas iseTive Zala hqonda, rogoric orfeoss, romelic
barbiTze dakvriT nusxavda velur cxovelebs. mxatvrebi
upiratesobas aniWebdnen termins — `simultanuri~. kon-
cefcia efuZneboda miSel eJen Sevrelis kanons ferebis
simultanuri kontrastis Sesaxeb, romelic gvTavazobda
sivrculi manZilebi da droiTi mimdevroba simultanur
`aq~ da `axla~-d gardagveqmna, raTa disharmoniuli samy-
arosgan harmoniuli erToba Seqmniliyo. simultanuroba
maT aeroplanebis, telefonebisa da avtomobilebis axali
samyarosa da sulierebis erTobad warmoedginaT.
sonia delone, roberTan erTad muSaobda orfistul
mxatvrobaze, magram damoukidebladac qmnida qsovilebisa
da samosis dizains. man Seqmna kubisturi mxatvrobis ms-
gavsi modelebi, romlebsac simultanuri samosi uwoda.
mkafiod geometriuli struqturis mqone, mza tansacmlis
sakuTari iafi xazi soniam 1925 wels, Zalze mniSvnelovan,
axali dekoratiuli da industriuli xelovnebis saerTa-
Soriso gamofenaze waradgina (sur. 3-20). man aseve gaaforma
sitroenis sportuli manqana, romlis dizaini Tavis erT-
erT sagamofeno kostiums miusadaga.
soniasTvis sportuli avtomobili axali, saavtomobilo 3-22 • jino severini. dajavSnuli matarebeli moqmedebaSi,
epoqis gamoxatulebas warmoadgenda, radgan misi samosis ms- 1915; tilo, zeTi, 115.8 X 88.5 sm. axali xelovnebis muzeumi (MoMA),
gavsad, es manqanac ar Rirda Zviri da masobrivi moxmarebis niu iorki. riCard s. zaisteris saCuqari (287.86)
bazrisTvis iyo warmoebuli. ase iyo imitomac, rom es pata-
ra samadgiliani manqana sagangebod, im drois damoukidebeli bili. maTi garemomcveli mWaxe ferebi da dekoratiuli na-
qalebisTvis iyo gankuTvnili, maTTvis, vinc delones tansa- xWebi mowesrigebul, industriul sazogadoebas warmogvid-
cmlis ZiriTadi momxmarebeli iyo. samwuxaroa, rom aRniSnul- gens, romelSiac yvelafers Tavisi adgili aqvs miCenili.
ma modelebma mxolod Sav-TeTr fotoebad moaRwia Cvenamde.
teqnologiebiT fernan leJec (Fernand Léger, 1881-1955) iyo italia italiaSi kubizmi futurizSi gadaizarda. gan-
moxibluli. man SemogvTavaza kubizmis ufro statikuri, ma- sakuTrebuli aqcenti aq teqnologiebis gamosaxvasa da
gram brwyinvale feradovnebis mqone versia, romelic meqa- siCqaris grZnobis gadmocemaze keTdeboda. 1908 wels
nikur, samanqano formebs iyo dafuZnebuli. sami qali (sur. italia krizisSi imyofeboda. uzarmazarma qonebrivma Se-
3-21) naxevradmiwolili SiSveli naturis franguli akade- usabamobam erTmaneTisgan gamijna qveynis samxreTi da Cr-
miuri Temis puristuli, manqnebis epoqis versiaa. purizmi diloeTi nawilebi, mosaxleobis 4/5 wera-kiTxvis ucodi-
safrangeTSi Caisaxa. misi ZiriTadi idea damfuZneblebma _ nari iyo, mZvinvarebda sayovelTao siRaribe da SimSili,
le korbuziem (Le Corbusier, Sarl-eduar Janere, 1887-1965) da im droisTvis Tavsdamtydar saSinel miwisZvrebs 50 000
amede ozenfanma (Amèdée Ozenfant) aRweres, TavianT 1925 wels adamianis sicocxle Seewira. 1909 wlis 20 Tebervals mi-
gamosul wignSi _ axali xelovnebis dafuZneba. avtorebi lanelma poetma da redaqtorma filipo tomazo marinetim
amtkicebdnen, rom xelovneba unda dabruneboda gasageb, (Filippo Tommaso Marinetti, 1876-1944) parizuli gazeTis, Le Fi-
wesrigze dafuZnebul formebsa da ideebs, raTa manqanuri garo-s pirvel gverdze gamoaqveyna futurizmis dafuZne-
epoqis racionaluri, martivad gasagebi xasiaTi gamoexata. ba da manifesti. avtori utevda yvelafer moZvelebuls,
leJes suraTSi didi, meqanikuri formebiT konstruirebuli mosawyens da `qalurs~ da mkiTxvels italiis misive warsu-
qalTa sxeulebi asimetriul, geometriul badeSia moqceu- lisgan gaTavisuflebas sTavazobda, rac SesaZlebeli iyo
li. es civi klasicizmis asociaciasac iwvevs da wyalgay- aRmafrTovanebeli, `maskulinuri~, `futuristuli~ da
vanilobis sistemis nawilebisac. adamianurobas moklebuli zog SemTxvevaSi, saSiSi samyaros miRebiT, romelic axali,
qalebi, msgavsi, arafriT gamorCeuli, mrgvali saxeebiT, urbanuri cxovrebis mRelvarebas, siswrafes, energiasa da
TiTqos standartuli, saTadarigo nawilebisgan arian awyo- simZlavres efuZneboda.

axali xelovneba evropasa da amerikaSi, 1900-1950 wlebi Tavi III. 133


3-23 • umberto boConi, sivrceSi gangrZobadobis unikaluri formebi,
1913; brinjao, 111X89X40 sm.

waikiTxeT futurizmze veb-gverdze www.myartslab.com

bis boboqari scena, romelic xedvis Tavbrudamxvevi,


orientirdakarguli wertilidan ixilveba.
1912 wels, umberto boConi (Umberto Boccioni, 1882-
1916) Tavisi futuristuli `garemos qandakebiT~,
gvimtkicebda, rom formam unda gaarRvios Caketi-
li, mkvrivi masa da boboqar moZraobaSi gadmoifr-
qves garemomcvel sivrceSi. namuSevarSi sivrceSi
gangr­Zobadobis unikaluri formebi (sur. 3-23) boConi
gamosaxavs figuras, romelic mZlavrad miabijebs si-
vrceSi. uZvelesi nike samoTrakielis msgavsad, mas
zurgs ukan frTebiviT ufrialebs kunTovani forme-
bi. boConis mraval qandakebaSi aratradiciuli masa-
laa gamoyenebuli. zemoT aRwerili qandakeba TabaSi-
risgan iyo Seqmnili da mxolod moqandakis gardacva-
lebis Semdeg Camoisxa brinjaoSi. boConim SeinarCuna
futuristuli idealebisadmi erTguleba da sixaru-
liT Seegeba I msoflio omSi italiis CarTvas. is mo-
xalised wavida frontze da brZolaSi daiRupa.

ruseTi 1900 wlisTvis, kosmopolituri qalaqe-


bis _ sanqt-peterburgisa da mogvianebiT, moskovis
mkvid­rma rusma xelovanebma da koleqcionerebma sul
ufro metad daiwyes avangardul xelovnebis gaTavi-

1911 wlis aprilSi, milaneli mxatvrebis jgufi mari­


net­is manifests futuristuli ferweris teqnikuri mani-
festiT gamoexmaura. isini iTxovdnen: `aRigavos yvelaferi
rac aqamde arsebula, raTa gamoixatos Cveni daudegari,
foladis cxovrebis siamaye, cieb-cxeleba da siswrafe.~ am
mxatvarTagan zogierTi 1912 wels, parizs gaemgzavra fu-
turistebis gamofenaze. amis Semdeg, maT daiwyes kubizmis
saxviTi formebis gamoyeneba, raTa am xerxiT gamoexataT man-
qanebis, siCqarisa da omisadmi siyvaruli.
teqnikuri manifestis xelmomweri, jino severini (Gino
Severini, 1883-1966), parizSi cxovrebisas, Suamavlis rols as-
rulebda italiel futuristebsa da frangul avangards So-
ris. severini SesaZloa, sxva futuristebze metad iziareb-
da omis, rogorc socialuri ganmwmendis koncefcias. 1915
wlis namuSevarSi dajavSnuli matarebeli moqmedebaSi (sur.
3-22) (savaraudod, is efuZneboda fotos, romelzec aRbeW-
dili iyo xidze mimavali matarebeli, romelzec belgiuri
javSanmanqana iyo moTavsebuli), severini iyenebs kubizmis-
Tvis damaxasiaTebel uswormasworo, dakbilul formebsa da
dabzarul zedapirebs, raTa aRweros gaqanebuli matarebli-
dan gamosuli kvamlis, Zaladobis da zarbaznebis afeTqe-

3-24 • natalia gonCarova. eleqtroganaTeba,


1913; tilo, zeTi, 105.5.X81.3.sm. axali xelovnebis erovnuli muzeumi,
JorJ pompidus xelovnebisa da kulturis erovnuli centri

134 Tavi III. axali xelovneba evropasa da amerikaSi, 1900-1950 wlebi


seba da mis ukeT gasacnobad parizs gaemgzavrnen. maTTvis
mimzidveli iyo futuristuli tendenciebi, romlebic te-
qnologiur miRwevebsa da siswrafis esTetikas ganadidebda.
rusi futuristebi acxadebdnen, rom maTi mimdinareoba (is
kubo-futuriszmis saxeliTacaa cnobili) italiuri futu-
rizmisgan damoukideblad warmoiSva. 1912 wlidan maTi Semo-
qmedeba sul ufro metad da metad miiwevda abstraqciisken.
natalia gonCarovas (Natalia Goncharova, 1881-1962) 1913 wlis
namuSevarSi eleqtroganaTeba (sur. 3-24), naCvenebia axali ele-
qtronuli naTuris kaSkaSa, xelovnuri sinaTle, romelic
iseve anawevrebs da alRobs mis garSemo arsebul formebs,
rogorc analitikuri kubizmis simZlavre. gonCarovam gaa-
forma sergei diagilevis rusuli sabaleto dadgmebi, maT
Soris: Le Coq d’or (oqros mamlayinwa, 1914); Une nuit sur le mont Chau-
ve (Rame melot mTaze, 1923) da stravinskis kvlav aRdgenili
L’oiseau de feu (faskunji, 1923). maTTvis Seqmnil kostiumebsa da
dekoraciebSi, mxatvari rusuli folklorisa da Tanamedro-
ve abstraqciis nazavs mimarTavda.
1915 wlidan moskovuri avangardis winamZRolad kazimir
maleviCi (Kazimir Malevich, 1878-1935) mogvevlina. misi gviani
mogonebebis Tanaxmad, `1913 wels, Cems sasowarkveTil mcde­
lobaSi gameTavisuflebina xelovneba obieqtis simZimisgan,
Tavi Sevafare kvadratul formas da gamovfine namuSevari,
romelic mxolod TeTr fonze gamosaxuli Savi kvadratis-
gan Sedgeboda.~ Savi kvadrati erT-erT fonur dekoraciad
iqna gamoiyenebuli mixail matiuSinis rusul futuris- 3-25 • kazimir maleviCi. suprematistuli ferwera (rva wiTeli
sworkuTxedi),
tul saopero dadgmaSi mzis damarcxeba. kazimir maleviCma
1915; tilo, zeTi. amsterdamis municipaluri muzeumi
39 namuSevari gamofina sanqt-peterburgSi, 1915-16 wlebis
zamTarSi mowyobil gamofenaze `mxatvrobis bolo futu- waikiTxeT kazimir maleviCze veb-gverdze www.myartslab.com
ristuli gamofena: 0.10~. namuSevrebi upiratesad, brtyeli,
geometriuli formebis kolaJs warmoadgenda. am axal stils
am namuSevrebs kuTxis kontr-reliefebi uwoda (sur. 3-26).
k. maleviCma suprematizmi uwoda, rac misi ganmartebiT, `Se-
tatlini maT iseTi iafi, arasaxelovnebo masalebisgan qm-
moqmedebaSi sufTa grZnobebis aRmatebuleba~-s niSnavda.
nida rogoricaa: liToni, SuSa, xe, TabaSiri da mavTuli.
am namuSevarTagan erT-erTia suprematistuli ferwera (rva
marTalia, tradiciuli masalis, Tavisuflad mdgomi qanda-
wiTeli sworkuTxedi) (sur. 3-25), romelSic TeTr fonze, dia-
kebis koncefciisgan tatlinis daSoreba SesaZloa, pikasos
gonalurad moTavsebuli rva wiTeli sworkuTxedia gamosa-
studiaSi stumrobiTac yofiliyo STagonebuli, magram man
xuli. es namuSevari sufTa abstraqciaa.
Seqmna qandakebis axali formaluri da konceftualuri ena,
imave xanebSi, vladimir tatlinma (Vladimir Tatlin, 1885-1953)
romelSic aqtiurad gamoiyeneboda Ria da daxuruli sivr-
sufTa abstraqtuli qandakebebis konstruireba daiwyo. man
ceebi da uaryofili iyo qandakebis damokidebuleba masasa
da monumenturobaze. misi myife, fizikurad aramdgradi
obieqtebi oTaxebis kuTxeebSi dasakideblad iyo gankuT-
vnili. anu formalurad, tatlinis namuSevrebi religiu-
ri xatebis adgils ikavebda. arsobrivad, kontr-reliefi
tatlinma rusuli marTlmadidebluri xatis Tanamedrove,
abstraqtul alternativad Seqmna kidec.

tradiciuli qandakebidan abstraqciisken


I msoflio omis wina xanaSi, qandakebamac cvlilebebis ise-
Tive Rrma da revoluciuri gza gaiara, rogorc ferweram.
epoqis yvelaze radikalur inovaciad pikasos ara pedes-
talze dayenebuli, aramed sxvadasxva masalebisgan awyobi-
li da kedelze dakidebuli samganzomilebiani namuSevrebi
SeiZleba miviCnioT (es idea ruseTSi tatlinma ganaviTara).
3-26 • vladimir tatlini. kuTxis kontr-reliefi, magram yvela cvlileba axal masalebsa da gamosaxulebis
1915; Sereuli media. dRevandeli adgilmdebareoba ucnobia konteqsts rodi ukavSirdeboda. parizSi gamofenilma e.w.

axali xelovneba evropasa da amerikaSi, 1900-1950 wlebi Tavi III. 135


3-27 • konstantin brankuzi. axalSobili,
1915; marmarilo, 14.6X21X14.8sm. filadelfiis xelovnebis muzeumi.
luis da uolter arenbergebis koleqcia (195.134.10)

`primitiulma~ xelovnebam naxvisTanave daatyveva rumineli


xelovani konstantin brankuzi (Constantin Brâncuşi, 1876-1957),
romelic 1904 wlidan parizSi cxovrobda da 1907 wlamde
rodenis saxelosnoSi muSaobda. mas aRafrTovanebda dasav-
luri tradiciis miRma arsebuli xelovnebis naxevradabst-
raqtuli formebi da swamda, rom amgvari xelovnebis Semoq-
medma artistebma warmatebiT SeZles gamosasaxi obieqtebis
`arsis~ moxelTeba. qandakebis arsis ZiebaSi brankuzi, pi-
kasos msgavsad, zedapiruli realizmis uaryofis gziT wa-
vida. is werda: `realuria sagnebis ara garegnuli forma,
aramed maTi arsi. Tuki xelovani am WeSmaritebiT miudgeba
samuSaos, misTvis SeuZlebeli gaxdeba risame arsobrivad
realuris gamosaxva mxolod garegnuli mibaZviT~.
brankuzisTvis kvercxi simbolurad ganasaxierebda
ada­
mianis dabadebas, zrdas da ganviTarebas, sicocxlis
`arss~, romelic idealur, organul, abstraqtul ovalSia
moqceuli. 1915 wlis namuSevarSi axalSobili (sur. 3-27) is
aerTianebs kvercxisebur formasa da axalSobilis usxeulo
Tavs da amgvarad warmogvidgens kacobriobis arss dabade-
bis momentSi. 1924 wlis qandakebaSi axalgazrda mamakacis
torsi (sur. 3-28) brankuzim figuris torsi da barZayebi kar-
gad gaprialebul liTonis cilindrebamde daiyvana. miuxe-
davad imisa, rom namuSevris meqanikurma simwyobrem Sesa-
Zloa, leJes an futuristTa namuSevrebi mogvagonos, am
Tamam abstraqcias klasikuri xelovnebisTvis damaxasiaTe-
beli simyare da simSvide moaqvs mayureblamde. am SegrZne-
bas gansakuTrebiT amZafrebs STambeWdavi sadgami, romelic
xisa da qvis masalebisganaa Seqmnili.

3-28 • konstantin brankuzi. axalgazrda mamakacis torsi,


1924; brinjao qvisa da xis sadgamze. figurisa da sadgamis
kombinacia, 102.4X50.5X46.1sm. hirShornis muzeumi da qandakebaTa
baRi, smiTsonis instituti, vaSingtoni, kolumbiis olqi

136 Tavi III. axali xelovneba evropasa da amerikaSi, 1900-1950 wlebi


dada xelovnebis raobaze svams SekiTxvebs
1914 wlis agvistoSi didi omi daiwyo. evropeli liderebis
umravlesoba mis dasrulebas saSobaod eloda. orive mxare
Tavis moqalaqeebs arwmunebda, rom maTi armiebis efeqturi
moqmedebebi da jariskacebis simamace situaciis swraf mo-
gvarebasa da politikuri status quo-s aRdgenas uzrunvelyo-
fda, Tumca imedebi iluzoruli aRmoCnda. I msoflio omi
yvelaze umowyalo da ZviradRirebuli omi iyo kaciobriobis
istoriaSi. dasavleTis frontze, mxolod 1916 wlis ganma-
vlobaSi germaniam _ 850 000, safrangeTma _ 700 000, didma
britaneTma ki _ 400 000 meomari dakarga. konfliqti CixSi
Sevida yvela frontze, vinaidan mxareebi sul ufro metad
srulyofdnen masobrivi ganadgurebis teqnologiebs: ty-
viamfrqvevebs, cecxlsatyorcnebs, sabrZolo aviacias da
momwamlav gazs. mTavrobebma zurgSi kontroli daaweses
mrewvelobasa da mSromelebze, raTa efeqturad emarTaT
saomari resursebi. Sesabamisad, rigiTi moqalaqeebi iZule-
bulni gaxdnen aetanaT normirebuli kveba, propagandis Se-
motevebi da urcxvi spekulaciebi omis Temaze.
saSinelma sisxlianma sasaklaom mraval frontze war-
moSva SiSi da Zrwola. erT-erTi pirveli mxatvruli mim-
dinareoba, romelic adamianebis xocvasa da amiT gamowveul
moralur sakiTxebs Seexo iyo dada _ transnacionaluri
moZraoba mkafio adgilobrivi gamoxatulebiT, romelic
TiTqmis erTdroulad gaCnda ciurixSi, niu iorkSi, parizsa
da berlinSi. Tu axali xelovneba aqamde xelovnebis tradi-
ciebze svamda SekiTxvebs, dada ufro Sors wavida da xelo-
vnebis, rogorc aseTis, raobis sakiTxi daayena. iyo ra mowme
imisa, Tu rogor iolad, gauazreblad nadgurdeboda san-
grebSi adamianebis sicocxle, dada dascinoda racionaluri
azris absurdulobas da Tanamedrove sazogadoebis safuZ- 3-29 • hugo bali sazeimod kiTxulobs poemas qaravani,
vlebs. is Tavis TavSi moicavda `damcinav xatmberZoleobas~ foto gadaRebulia kabare volterSi. ciurixi, 1916 weli
saxelwodebaSic ki, romelsac ar hqonda realuri an mudmi-
_ fexebi da sxeuli lurji muyaos milebiT hqonda SefuTu-
vi mniSvneloba. dada germanulad bavSvis laparaks niSnavs,
li, Tavze ki lurj-TeTri, rogorc Tavad uwodebda, `jado-
frangulad _ saTamaSo cxens, rusulad da rumnilad _ diax,
diaxs, afrikul kru-s dialeqtze ki wminda Zroxis kuds. da- qari eqimis qudi~ exura. mxrebze uzarmazari, oqrosfrad Se-
daistebi anadgurebdnen xelovnebis, rogorc raRac Rire- Rebili muyaos labada hqonda mosxmuli, romelic tyapunis
bulis tradiciul gagebas da mas ucnauri da iracionaluri xmas gamoscemda, rodesac bali Tavis muyaos xelebs da ki-
xelovnebiT anacvlebdnen, romelic ideebisa da qmedebebis borCxalisebur muyaos mtevnebsa Tu marwuxebs amoZravebda.
xelovneba ufro iyo, vidre obieqtebisa. balis poemis teqsti, romelic CarTulia saRamos amsaxvel
dokumentur fotoSi, uazro bgerebis rigisgan Sedgeba, is
hugo bali da kabare volteri dada, rogorc mimdina- uaryofs `enas, romelic ganadgurda da Jurnalistikam ga-
reoba SesaZloa, kabare volterSi daibada, poet hugo balis mousadegari gaxada~ da dascinis tradiciul poezias. bal-
poemis qaravani pirveli warmodgenisas. bali (Hugo Ball, 1886- ma Segnebulad Tqva uari zrdasruli adamianis cxovrebis
1927) da misi kompanioni, Ramis klubis momRerali emi henin- racionalurobaze da Seqmna axali da sruliad gaugebari,
gsi (gardaicvala 1949 wels) I msoflio omis dawyebisTanave sakuTari, SemTxveviTi bgerebisgan Sedgenili ena, romelic
gadasaxldnen germaniidan neitralur SveicariaSi da 1916 bavSvis luRluRs ufro mogagonebdaT.
wlis 5 Tebervals, ciurixSi kabare volteri gaxsnes. kaba-
re volteri, Tavisi laRi, Tavawyvetili xasiaTiT, Zalian marsel diuSani (Marcel Duchamp, 1887-1968) formalurad
hgavda omamdli berlinisa da miunxenis bohemur artistul arasdros yofila mimdinareobis wevri, magram swored man
kafeebs. misi SeSlili, iracionaluri samyaro sxvadasxva Seqmna dadas yvelaze rTuli da gamomwvevi namuSevrebi da
erovnebis im uamravi devnili, avangarduli mwerlisa da xe- swored man Caitana dada niu iorkSi, rodesac 1915 wels
lovanis TavSeyris adgilad gadaiqca, vinc omisadmi balisa gadacura atlantikis okeane, raTa evropaSi mZvinvare oms
da heningis zizRs iziarebda. gaqceoda. 1912 wels, parizSi diuSani kubistur eqsperimen-
swored aq waikiTxa balma sazeimod Tavisi xmovani poema tebs atarebda. am dros Seiqmna SiSveli figura, romelic
qaravani (sur. 3-29). deklamirebisas, is ucnaurad iyo Cacmuli kibeze Camodis #2 _ erT-erTi yvelaze sadao namuSevari,

axali xelovneba evropasa da amerikaSi, 1900-1950 wlebi Tavi III. 137


anonimurad warmoadgina santeqnikosisgan nayidi faifuris
sazogadoebrivi pisuari, romelic gverdulad iyo dayenebu-
li da amgvarad, funqcia hqonda dakarguli. obieqtze gake-
Tebul warweraSi _ `R. Mutt~ _ diuSanma pisuaris mwarmoeblis
saxeli _ `j. l. moTis rkinis sawarmo~ _ gaaTamaSa. es namuSe-
vari marTlac daiwunes.
Sadrevani (sur. 3-30) XX saukunis erT-erT yvelaze sadao
namuSevrad rCeba. is transgresiuli (moraluri da soci-
aluri sazRvrebis damrRvevi) namuSevaria, romelic iwve-
vs sicils, gabrazebas, Secbunebas, zizRs, radgan Zalze
Riad warmoaCens Tavis kavSirs privatul saqmianobasTan,
adamianur mgrZnobelobasTan da mis mowyvladobasTan.
masSi diuSani svams SekiTxvas xelovnebis nawarmoebis ar-
sobrivi raobis Sesaxeb. SesaZlebelia Tu ara nawarmoebis
gaSiSvleba misi arsis srul gaqrobamde? uisTleris cnobi-
li sasamarTlo precedentis Semdeg (ix. xelovneba da misi
konteqsti, gv. 85), avangardist xelovanTa umravlesoba
Tanxmdeboda, rom xelovnebis nimuSi arc aRweriTi unda
yofiliyo da arc kargad damuSavebuli, Tumca 1917 wlam-
de, diuSanis garda, veravin SeZlo daverwmunebineT, rom

3-30 • marsel diuSani. Sadrevani,


1917; faifuris pisuari da minanqris saRebavi. alfred Stiglicis
foto. filadelfiis xelovnebis muzeumi, pensilvania. luis da
uolter arensbergebis koleqcia (1998-74-1)

Stiglicis foto diuSanis Sadrevnis originalis erTaderTi cno­


bili gamosaxulebaa. namuSevari mistikurad gaqra mas Semdeg, rac
damoukidebel xelovanTa sazogadoebis gamofenis Jiurim is daiwu-
na. 1950 wels diuSanma dakarguli originalis ramdenime replika
Seqmna _ ubralod SeiZina pisuarebi da waawera: `R. Mutt/1917~/. am
replikebidan erT-erTi, 1999 wels, duSanis namuSevrebisTvis re-
kordul fasad _ 1.76 milion dolarad gaiyida auqcionze.

uyureT videos marsel diuSanze veb-gverdze www.myartslab.com

romelic mogvianebiT, arsenalis gamofenaze (ix. gv. 141) iqna


warmodgenili. am droisTvis diuSani ukve amerikis SeerTe-
bul StatebSi imyofeboda. man uaryo mxatvroba, romelic
misi mtkicebiT, misTvis mxolod azrsmoklebul saqmiano-
bad iqca da SeimuSava, mis mier redimeidad (readymade) wo-
debuli, dadas Janri, romelic Cveulebriv sawarmoo obie-
qtebs xelovnebis nimuSebad gardaqmnida.
amerikulma saxelovnebo samyarom diuSani Zalze Tbilad
miiRo. damoukidebel xelovanTa amerikulma sazogadoebam
is damfuZnebel wevrad miiwvia. 1917 wels diuSani am sazoga-
doebis pirveli yovelwliuri gamofenis forumi saeqspozi-
cio komitetis Tavmjdomared airCies. gamofena cnobili
gaxda imiT, rom mas ar hyavda namuSevrebis SemrCevi Jiuri.
nawarmoebis gamosafenad mxolod 6 dolaris gadaxda iyo
saWiro. dadaizmis moduri dinebiT gatacebis daaxloebiT
ori wlis manZilze, diuSani muSaobda namuSevrebze, romle-
bic imdenad Sokismomgvreli da Seuracxmyofeli unda yo-
3-31 • marsel diuSani. L.H.O.O.Q,
filiyo, rom sazogadoebas uari eTqva maTze. aseTnairad,
1919; fanqari leonardo da vinCis mona lizas reprduqciaze,
diuSani gamoxatavda sakuTar pozicias xelovnebis Seqmnisa 19.7 X 12.1 sm. filadelfiis xelovnebis muzeumi, pensilvania.
da misi eqsponirebis Tanamedrove procesze. gamofenaze man luis da uolter arensbergebis koleqcia

138 Tavi III. axali xelovneba evropasa da amerikaSi, 1900-1950 wlebi


`xelovneba~, upirveles yovlisa, konceftualuria Tavisi
arsiT. saukuneebis, SesaZloa, aTaswleulebis manZilzec ki,
xelovanebi TavianTi nawarmoebebis Seqmnisas, TanaSemweebs
qiraobdnen samuSaos xelosnuri nawilis, anda mTeli namu-
Sevris Sesasruleblad. diuSanma Tanamedove formiT ganaa-
xla es praqtika da daamtkica, rom xelovnebis nimuSi ara
mxolod sxvaTa mier SeiZleba iyos Sesrulebuli (nawilob-
riv mainc), aramed realurad, masobrivadac iyos warmoe-
buli. logikis gonivruli SetrialebiT, diuSanma Seqmna
komentari erTdroulad, moxmarebazec da Tanamedrove
epoqis iracionalurobazec. is amtkicebda, rom xelovnebis
mza (readymade) nimuSi, rogorc warmoebis obieqti, martivad
auvlis gverds xelosnur tradicias da xelovnebis nimuSis
mniSvnelobas SeiZens ara adamianis xelqmniT, aramed adamia-
nis mier misi konceftualizaciis gziT.
Sadrevnis dawunebis Semdeg, diuSanma, romelic amgvar
gadawyvetilebas eloda kidec, moCvenebiTi SeZrwunebiT da-
tova damoukidebel xelovanTa sazogadoeba da dadas Jur-
nalSi anonimurad gamoaqveyna mowinave statia, romelSic
detalurad aRwerda r. maTis skandalur saqmes. igi werda:
`xelovnebis mxolod ori nimuSi misca amerikam msoflios, es
aris misi santeqnika da xidebi~, Semdeg ki daumata: `Tavisi
xeliT daamzada mister maTma Sadrevani Tu ara, amas arc
aqvs mniSvneloba. m a n i s S e a r C i a ! aiRo Cveulebrivi sayo-
facxovrebo nivTi da imgvarad moaTavsa, rom misi yofiTi
daniSnuleba axali saTaurisa da axali rakursis miRma gaqra.
man am obieqtze axali safiqrali gagviCina.~
parizSi dabrunebis Semdeg, diuSanma Tavisi namuSevriT
L.H.O.O.Q. (sur. 3-31), romelsac `modificirebuli redimeidi~
uwoda, axali gamowvevis winaSe daayena franguli saxelo-
vnebo sivrce. 1911 wels, luvris TanamSromelma leonar- 3-32 • kurT SviTersi. MERZBILD 5b (suraTi-wiTeli-guli-eklesia),
dos saxelganTqmuli mona liza moipara, radgan swamda, 1919 welis 26 aprili; kolaJi, tempera da pasteli muyaoze,
83.4X60.3sm. solomon gugenhaimis muzeumi, niu iorki (52.1325)
rom is misi samSoblos, italiis kuTvnileba iyo. muzeum-
Si namuSevris dabrunebas ori weli dasWirda. vidre mona
liza dakargulad iTvleboda, misi popularoba kidev ufro dasmul SekiTxvas pasuxobda, rom iyo `gadamdgari xelova-
gaizarda. suraTs ganuwyvetilv beWdavdnen Ria baraTebze ni~, Tumca misi XX saukunis dasawyisis radikaluri ideebi
da plakatebze, iyenebdnen reklamaSi. diuSanma gadawyvita dResac gavlenas axdens xelovnebaze. es gavlena gansakuT-
mona lizas gamosaxulebis didebisa da damcrobis raobaze rebiT gaZlierda 1960-iani wlebis Semdeg.
Tavisi damokidebuleba gamoexata da saamisod mona lizas
gamosaxulebiani iaffasiani Ria baraTi SeiZina da mis saxe- dada berlinSi 1917 wlis dasawyisSi hugo balma da
lovan, idumal saxes wveri da ulvaSebi miuxata. am qmede- ruminuli warmoSobis poetma tristan tcaram (Tristan Tzara,
biT diuSanma kulturis sakraluri artefaqti uxeSi dacin- 1896-1963) ciurixSi gaxsnes dadas galerea. tcara aseve
vis obieqtad gaqdaaqcia. baraTis qveS daudevrad miwerili redaqtorobda Jurnals Dada, romelmac swrafad miipyro
asoebi _ L.H.O.O.Q. xmamaRla wakiTxvisas, fonetikurad iseve Tanamoazre xelovanebisa da mwerlebis yuradReba evropis
JRers, rogorc franguli slenguri fraza elle a chaud au cul, ramdenime dedaqalaqsa da amerikis SeerTebul StatebSi.
rac zrdil TargmanSi qalis seqsualur aRgznebas gamo- moZraoba kidev ufro farTod gavrcelda omis Semdeg,
xatavs. amgvarad, diuSanma, isedac iaffasian gamosaxule- rodesac hugo balis Sveicariuli jgufis devnili wevrebi
bas, uxeSi seqsualuri insinuacia daumata. Sadrevnis msga- TavianT samSoblos daubrundnen. magaliTad, riCard
vsad, es namuSevaric kiTxvis niSnis qveS ayenebs xelovnebis hiulsenbeqma (Richard Huelsenbeck, 1892-1974) dada germaniaSi
raobaze damkvidrebul mikerZoebul warmodgenas da sxeu- Caitana, sadac 1918 wlis aprilSi dadas berlinis klubis
lis sasacilo da uxeS detalebs efeqtur mxatvrul Sinaar- daarsebaSi miiRo monawileoba.
sad warmoadgens. rogorc dadas erT-erTma damfuZnebelma dadas yvela ZiriTad centrs erTmaneTisgan odnav gan-
Tqva: `dada siZulvilma da zizRma Soba~. sxvavebuli dRis wesrigi hqonda da Sesabamisad, TiTeul
diuSans sul ramdenime redimeidi aqvs Seqmnili. 1922 maTganSi man ramdenadme gansxvavebuli forma SeiZina. berli-
wlis Semdeg, is saerTodac cotas muSaobda, radgan TiTqmis nis dadas erT-erTi yvelaze gamorCeuli Tavisebureba misi
mTlianad Wadraks uZRvna Tavi. Tavisi saqmianobis Sesaxeb agitaciur-propagandistuli xasiaTi iyo. dadas sxva, ufro

axali xelovneba evropasa da amerikaSi, 1900-1950 wlebi Tavi III. 139


3-33 • hanna hoxi. gamoWrilia dadaisturi
samzareulos daniT, asaxavs vaimaris ludiT
gaberili stomaqebis bolo kulturul epoqas
germaniaSi,
1919; kolaJi, 114X90 sm. erovnuli galerea,
berlinis saxelmwifo muzeumi, berlini

waikiTxeT hanna hoxze informacia


veb-gverdze www.myartslab.com

hanna hoxi (Hannah Höch, 1889-1978) kidev


ufro mwvave politikur fotomontaJebs qm-
nida. 1916-1926 wlebSi, is berlinis umsxvi-
lesi sagamomcemlo saxlisTvis, ferlagis-
Tvis (Verlag) muSaobda, dekoratiul moti-
vebs qmnida da qalTa JurnalisTvis xelsaq-
meze werda statiebs. hoxi 1920-iani wlebis
qalTa moZraobis nawilad miiCnevda Tavs
da gmobda mas-mediiT gavrcelebul, ste-
reotipul warmodgenebs qalebze. rogorc
erTaderT qals, mas berlinel dadaistebs
Soris adgilis damkvidrebisTvisac uwevda
brZola. erT-erTma maTganma Zalze damam-
cireblad aRwera dadaistTa cxovrebaSi ha-
nas monawileoba da is mxolod sendviCebisa
da ludis jadosnur mompoveblad warmoa-
Cina. namuSevarSi: gamoWrilia dadaisturi
samzareulos daniT, asaxavs vaimaris ludiT
gaberili stomaqebis bolo kulturul epoqas
germaniaSi (sur. 3-33), hoxi aerTianebs popu-
laruli gazeTebidan da politikuri plaka-
tebidan amoWril gamosaxulebebs, fotoebsa
da sityvebs, raTa Seqmnas 1919 wlis vaimaris
respublikis rac SeiZleba sruli, mZafri,
braziT savse kritika.
literaturul formebTan SedarebiT, is saxviTi xelovnebis am fotomontaJSi hoxi gviCvenebs qals, romelic nawi-
uCveulod mravalricxovan nimuSebs qmnida, gansakuTrebiT lebad Wris germanuli gavleniani wreebis ludiT gaberil
kolaJsa da fotomontaJs (fotografiuli kolaJi). warmomadgenlebs; gviCvenebs marqss, lenins da aseve, saku-
magaliTad, kurT SviTersi (Kurt Schwitters, 1887-1948), ro- Tari Tavisa da ramdenime sxva berlineli dadaistis da-
melic 1919 wels Sexvda hiulsenbeqs da sxva dadaistebs, daisturi xasiaTis, hermafroditul portretebs. namuSeva-
vizualuri poeziis Sesaqmnelad, matareblis gadagdebul ri survils aCens gaverkveT, Tu romel mxares dganan, hoxis
bileTebs, safosto markebs, sasursaTo talonebs, lu- azriT, misi dadaisti amxanagebi.
dis etiketebs da quCaSi napovn sxva narCenebs iyenebda.
is industriuli samyaros usargeblo, erTjeradi nabeWdi
produqcisgan Seqmnil, Tavis or da samganzomilebian na-
modernistuli tendenciebi
muSevrebs Merzbilder-s uwodebda, rac germanulad `narCen amerikaSi
suraTs~ niSnavs. am namuSevrebSi SviTersi gazeTis fra- axali avangarduli xelovnebis pirveli didi gamofena ame-
gmentebs da sxva nabeWd produqcias naxat an ferwerul rikis SeerTebul StatebSi civad iqna miRebuli. zogierTi
gamosaxulebebTan aerTianebda. igi werda, rom nagavs ise- amerikeli xelovani abstraqcionizmisa da modernistuli
Tive uflebebi hqonda, rogoric ferweras. Tavis kolaJSi xelovnebis principebze dayrdnobiT qmnida namuSevrebs,
MERZBILD 5b (sur. 3-32) SviTersi Tavis damokidebulebas ga- Tumca umravlesoba ufro naturalistur maneraSi muSaobas
moxatavs damarcxebuli germaniis omis Semdgomi areulo- amjobinebda. ase gagrZelda daaxloebiT 1915 wlamde.
bisadmi da saamisod, quCaSi napovn im gazeTis naglejebsa
da beWdur fragmentebs iyenebs, romlebic Sinaarsobri- Stiglici da galerea „291“
vad, am movlenebs exmianeba. erT-erTi fragmenti aRwers fotografi alfred Stiglici (Alfred Stieglitz, 1864-1946) evro-
sastik CamoSlas bremenis socialisturi respublikisa, puli modernizmis mTavari mxardamWeri iyo amerikis SeerTe-
romelmac sul cotaxans iarseba. bul StatebSi. I msoflio omis wina wlebSi, mexuTe avenius

140 Tavi III. axali xelovneba evropasa da amerikaSi, 1900-1950 wlebi


291-Si mdebare, ubralod 291-ad cnobil, patara galereaSi, man niu iorkis quCis scenebis gadaReba daiwyo. sakuTar xe-
man msxvili modernistebis ramdenime patara gamofena moawyo. dvebs Stiglici 1902 wels dafuZnebuli, foto-secesionis
parizSi moRvawe kenvileris msgavsad, Stiglici niu saxeliT cnobili organizaciis meSveobiT avrcelebda, ori
iorkSi mfarvelobda amerikel modernistebs. is, rogorc wlis Semdeg ki galerea 291 gaxsna. 1910 wlisTvis galerea im
fotografi, gamofenebis meSveobiT, cdilobda fotogra- fotografTa da fermwerTa gamaerTianebel centrad iqca,
fiisTvis kanonieri adgilis daemkvidrebas saxviTi xelovne- visac Stiglici gamofenebs uwyobda (zogi maTganis namuSe-
bis dargebs Soris. niu jersiSi, mdidari germaneli emigran- vrebi pirvelad swored man gamofina). maT Soris iyvnen: ar-
tebis ojaxSi dabadebulma Stiglicma fotografia 1880-ian tur davi, jon marini, jorjia o’kifi. amas garda, Stiglicma
wlebSi, berlinis teqnologiur institutSi Seiswavla da evropeli xelovanebis _ vasili kandinskis, JorJ brakis, pol
maleve Seicno misi SemoqmedebiTi potenciali. 1890 wels, sezanis, ogiust rodenis _ Semoqmedebac gaacno amerikelebs.
sakuTar SemoqmedebaSi Stiglici romantizebuli qalaqu-
ri scenebis poetur xatebaTa Seqmnas cdilobda. namuSevarSi
fleTaironis Senoba (sur. 3-34), fotos marjvena mxares gamosa-
xuli xis Rero, ukana planze warmodgenili koromis xeTa to-
tebsa da fleTairon bildingis solisebur formaSi hpovebs
gamoZaxils. mTeli scena ganmsWvalulia burusiani zamTris
atmosferoTi, romelic Semoqmedma sakuTari TvalTaxedvis,
kadris, eqspoziciis, negatiuri da pozitiuri gamosaxulebe-
bis saSualebiT Seqmna. bedis ironiiT, Stiglici romantikul
saburvelSi xvevs niu iorkis swored im adreul caTambjens,
romelic axali, Tanamedrove qalaqis simbolos warmoadgenda.
Jurnali Camera Work, SesaniSnavi xarisxis foto-gamocema, ro-
melsac Stiglici redaqtorobda, Tanamedrove amerikeli da
evropeli xelovanebis uamrav fotograviuras beWdavda da ame-
rikuli modernizmis kritikasac aqveynebda. 1903 wels swored
am Jurnalma dabeWda Stiglicis zemoT ganxiluli, cnobili
namuSevris fleTairon bildingis fotograviura.

arsenalis gamofena ( THE ARMORY SHOW)


da adgilobrivi modernizmi
axali xelovneba niu iorks 1913 wels ewvia da mayurebels
warmoudgenlad didi masStabis gamofeniT warudga. The Armory
Show-s (arsenalis gamofena) saxeliT cnobili gamofena, ero-
vnuli gvardiis 69-e polkis arsenalis maneJSi, leqsington
aveniuze, 25-e da 26-e quCebis kuTxeSi gaimarTa. misi or-
ganizatorebi uolt kani (Walt Kuhn, 1877-1949) da artur b.
devisi (Arthur B. Davies, 1862-1928) iyvnen. eqspoziciaSi warmod-
genili 1600 namuSevridan 1/4 evropel xelovanebs ekuTvno-
daT. warmodgenili namuSevrebi, maT Soris axali xelovneba,
kargad iqna miRebuli da kargadac gaiyida, Tumca zogierTi
evropeli modernistis, gansakuTrebiT ki anri matisisa da
marsel diuSanis namuSevrebi sazogadoebis xmauriani pro-
testis mizezad iqca, Tavad Semoqmedni ki `anarqistebis
biZaSvilebad~ moinaTlnen. CikagoSi, sadac gamofenis rCeuli
namuSevrebi warmoadgines, xelovnebis institutis ramdenime
pedagogma da studentma matisis suraTebis gamosaxulebebi
dawves, sazogadoebis liderebi ki gamofenis gamoZiebisken
mouwodebdnen moralis komisias. momxdaris miuxedavad, ga-
mofenam axali amerikuli xelovnebis konsolidacia moaxdina
da modernist xelovanTa STagonebis wyarodac ki iqca. mo-
gvianebiT, TavianTi namuSevrebisTvis maT enTuziasti kole-
qcionerebic ipoves da sagamofeno darbazebic.
artur davi (Arthur Dove, 1880-1946) adreuli amerikuli
3-34 • alfred Stiglici. fleTaironis Senoba, niu iorki,
1903; fotograviura, montaJi, 17X8.4 sm. metropoliten muzeumi,
modernizmis erT-erTi yvelaze mniSvnelovani warmomadge-
niu iorki. J.b. noimanis saCuqari, 1958 (58.577.37) nelia. is evropaSi, 1907-1909 wlebSi ecnoboda fovistebis

axali xelovneba evropasa da amerikaSi, 1900-1950 wlebi Tavi III. 141


|
axlo xediT germaneli oficris portreti
marsden harTli. 1914; tilo, zeTi 1.78X1.05 sm. metropoliten muzeumi,

niu iorki. alfred Stiglicis koleqcia. 1949 (49.70.42)

freiburgTan sim- Wadrakis dafis


bolur kavSirs Sav-TeTri ujrebi
gamoxatavs epoletebi, germaneli oficris,
kavaleristis isris freiburgis Wadrak-
wveri da rkinis jvari, isadmi siyvaruls
romliTac is Tavisi asaxavs.
mkvlelobis wina dRes
dajildovda.

freiburgis polkis lurji da TeTri feris


nomeri (4) abstraqtu- rombisebri naxati
li mkerdis centrSi, bavariis droSidan
wiTeli, xelrTviT daw- momdinareobs; wiTeli,
erili laTinuri E-s TeTri da Savi zolebi
gverdiTaa moqceuli. migviTiTebs germa-
E `edmunds~ (harTlis niis imperiis droSaze,
dabadebisas miRebul romelic oficialurad
saxels) unda aRniS- 1871 wels iqna miRebu-
navdes. ase harTli li, Sav-TeTri zolebi
freiburgis gulTan ki prusiis istoriuli
ikavebs adgils. droSis gamoZaxilia.

samgloviaro Savi
foni met intensi-
urobas matebs wina
planis ferebs.

harTli freiburgis axalgazrda


Temas mis inicialebTan kacis asaki (24)
(Kv.F.) aigivebs. asoebi lurj fonze
wiTel fonze oqros- oqrosfrdaa
fradaa datanili. aRniSnuli.

1914 wels, berlinSi cxovrebisas harTlis axalgazrda prusieli


leitenanti karl fon freiburgi Seuyvarda. harTli mas ase
aRwerda: `yvelmxriv Semkuli da idealuri arseba — sulierad,
xorcielad, mentalurad~. I msoflio omSi freiburgis daRupvam
sruliad gamofita harTli. man simboluri portretiT ukvdavyo
Tavisi dacemuli siyvaruli.

ixileT axlo xediT germaneli oficris portreti veb-gverdze www.myartslab.com

142 Tavi III. axali xelovneba evropasa da amerikaSi, 1900-1950 wlebi


3-35 • artur davi. simbolizebuli buneba #2,
1911; qaRaldi, pasteli, 45.8X55 sm. Cikagos xelovnebis instituti.
alfred Stiglicis koleqcia (1949.533)

Semqmedebas da Semodgomis salonSic ki iyo gamofenili.


samSobloSi dabrunebis Semdeg, kandinskis Tanadroulad,
Tumca misgan sruliad damoukideblad, davma abstraqtu-
li mcenareuli etiudebis Seqmna daiwyo. misi namuSevari
simbolizebuli buneba #2 (sur. 3-35) erT-erTia mcire forma-
tis namuSevarTa SesaniSnavi seriebidan, romlebSic bunebis
sulieri Zalisadmi mxatvris rwmenaa gamoxatuli. Tuki vasi-
li kandinskis xelovneba ufro bunebis Sinagan xedvaze iyo
fokusirebuli, davis abstraqtuli ferwera Tavad peizaJis-
gan miRebul, mis Rrmad gancdil gamocdilebas asaxavda. ro-
gorc mxatvari ambobda _ `aranairi [mxatvruli] foni, garda
tyeebisa, moCuxCuxe nakadulebisa, nadirobisa, Tevzaobisa,
kempingisa da TxilamurebiT srialisa~. davi amerikis so- 3-36 • jorjia o’kifi. Ramis qalaqi,
flur nawilSi, koneqtikutSi cxovrobda da fermerobiT 1926; tilo, zeTi, 123X76.9 sm. mineapolisis xelovnebis instituti.
irCenda Tavs, Tumca Tavis namuSevrebs niu iorkSi fenda. is regis korporaciis, mister da misis jon drisqolebis, beimisa da
larsenis fondebis (80.28) saCuqari
mWidrod iyo dakavSirebuli niu iorkis artistul sazoga-
doebasTan, romelic mas SesaniSnavad iRebda.
axali amerikuli xelovnebis kidev erTi pioneri, romelmac vlida xelovnebas. misi naxSiriT Sesrulebuli namuSevrebi
arsenalis gamofenaSi miiRo monawileoba da 291-Sic mudmivad Stiglics niu iorkelma megobarma aCvena. Stiglicis pasuxi
ifineboda, marsden harTli (Marsden Hartly, 1877-1943) gaxldaT. aseTi iyo: `rogorc iqna, qalis naxati vnaxe~. o’kifis namu-
1912-1915 wlebSi harTli umetesad sazRvargareT cxovrobda, Sevrebi man 1916 wels warudgina mayureblebs galereaSi 291
Tavdapirvelad parizSi, sadac kubizmi aRmoaCina, Semdeg ber- mowyobil jgufur gamofenaze, Semdeg wels ki misi pirveli
linSi, sadac feradovani, eqspresionistuli namuSevrebis Se- personaluri gamofena gamarTa. o’kifi niu iorkSi 1918 wels
qmnas mihyo xeli. daaxloebiT 1914 wlisTvis harTlim sakuTa- gadavida sacxovreblad, 1924-Si ki Stiglics gahyva colad.
ri, Zalze originaluri da intensiuri stili SeimuSava, rome- 1925 wels man niu iorkis caTambjenebis xatvas mihyo xeli,
lic srulad gamovlinda mis namuSevarSi germaneli oficris romlebic im droisTvis, amerikuli gamomgoneblobisa da
portreti (ix. gv. 142). Tamamad daferili formebisa da naxWebis energiis gansxeulebas warmoadgenda. magram iseTi namuSev-
mWidrod Sekruli kompozicia, romelic gamravalferovnebu- rebi, rogoricaa Ramis qalaqi (sur. 3-36), sulac ar gamoxatavs
lia ricxvebiT, asoebiT da germanuli samxedro atributikis maRali Senobebis erTmniSvnelovan didebas. mxatvari caTam-
fragmentebiT, simbolurad ukvdavyofs harTlis dacemul bjenebs dabali, momgebiani wertilidan gviCvenebs, ise, rom
sayvarels, omis tragikul msxverpls. Senobebis Crdili avismomaswaveblad ecema mnaxvels. maTi
jorjia o’kifi (Georgia O’Keeffe, 1887-1986) Stiglicma `aRmo­ muqi tonaloba, mZlavri formebi da gazviadebuli perspe-
aCina~. soflur viskonsinSi dabadebuli mxatvari, 1905_1915 qtiva badebs saSiSroebis gancdas, romelic sxva amerikeli
wlebSi profesias ukve dauflebuli iyo da axla, Tavad aswa- modernistebis SemoqmedebaSic TvalsaCinoa.

axali xelovneba evropasa da amerikaSi, 1900-1950 wlebi Tavi III. 143


1925 wels o’kifma gamofina Zalze msxvili pla-
niT gamosaxuli yvavilebis axali seria, romelic
mis yvelaze cnobad namuSevrad iqca. suraTSi wiTe-
li SroSani (sur. 3-37) o’kifi sasuraTe sibrtyis wina
planze, centrSi wamowevs Zalze mgrZnobiare yva-
vilis guls da warmoaCens mis naz Sida formebsa
da rbil, natif zedapirs. yvavilis ara realuri
saxis, aramed misi dafaruli, organuli energiis
gamosaxviT mxatvarma Seqmna axali, abstraqtuli
mSveniereba, sufTa saxiT warmoadgina mcenaris
sa­sicocxlo Zalis energia. kritikosebma o’kifis
yvavilebs qaluri da vaginuri Searqves. Stiglics
bevri araferi gaukeTebia imisTvis, rom mayure-
bels sxvagvarad daenaxa misi xelovneba. damcina-
vi kritikisa da `qali mxatvris~ iarliyis mimarT
o’kifis protestis miuxedavad, is mainc aqtiurad
cdilobda misi Semoqmedebis popularizacias.
1929 wlidan moyolebuli o’kifi zafxuls niu me-
qsikoSi atarebda, 1940-ian wlebSi ki sabolood
gadavida iq sacxovreblad da Tavisi Semoqmedeba
adgilobrivi peizaJebisa da kulturis dasamaxso-
vrebeli suraTebis Seqmnas miuZRvna.
kalifornieli artisti eduard uestoni (Ed-
ward Weston, 1886-1958), Tavis 1920-ian wlebSi Seqm-
nili, eqsperimentuli fotoebis seriaSi, o’kifis
mier gakvalul gzas daadga. mcenareuli motive-
bis bunebrivi konteqstidan amoRebiTa da kadris
maqsimaluri moaxloebiT, man gansakuTrebulad
warmoaCina mcenareTa abstraqtuli naxWebi. 1922
wels, niu iorkSi mogzaurobisas, uestoni jorjia
3-37 • jorjia o’kifi. wiTeli SroSani,
o’kifs Sexvda. amasTan, is Tavisi monaTesave sule-
1924; meisonitze damagrebuli tilo,zeTi, 91.44X75.88 sm. arizonis xelovnebis bis, fotografebis _ alfred Stiglicisa da pol
muzeumis koleqcia, Taqsoni. oliver jeimsis saCuqari (1950.1.4) sTrendis (Paul Strand, 1890-1976) mimdevari gaxda da
amtkicebda, rom fotografia maRali xelovnebis
kanonieri mediumia, romelsac SeuZlia Tanabari
ZaliT gamoavlinos rogorc dokumentaciis, ise
abstraqtuli xelovnebis Seqmnis SesaZleblobebi. namuSevar-
Si saqulenTi (sur. 3-38) uestonma martiv xerxs mimarTa _ bnel
oTaxSi dayenebuli kamera man pirdapir obieqtze mimarTa da
farTo formatis SuSis negativze gasaocari mkafioebiT aR-
beWda misi detalebi. uesTonis mtkicebiT, miuxedavad imisa,
rom obieqtivi adamianis Tvalze ganuzomlad mets xedavs,
foto-gamosaxulebis xarisxi mxolod fotografis mxatv-
rul arCevanzea damokidebuli.

adreuli xanis modernistuli


arqiteqtura
axalma industriulma masalebma da sainJinro inovaciebma XX
saukunis arqiteqtorebs umagaliTod maRali Senobebis Seqm-
nis SesaZlebloba misca. aman mniSvnelovnad gazarda qalaqis
ZviradRirebul, deficitur miwis nakveTebze agebuli Seno-
bebis sasargeblo farTis raodenoba. evropaSi da amerikaSi
3-38 • eduard uesToni. saqulenTi, 1930; dabeWdilia
Jelatin-vercxlis qaRaldze, 19.1.X24 sm. SemoqmedebiTi erTdroulad iTqva uari dekoratiul motivebze. evropelma
fotografiis centri © 1981 arizonis regentTa sabWo modernistebma ferweridan da qandakebidan gandevnes deko-

144 Tavi III. axali xelovneba evropasa da amerikaSi, 1900-1950 wlebi


ratiuloba, amerikuli caTambjenebis arqiteqtu-
raSi ki martivma, geometriulma formebma da sada,
mourTavma zedapirebma daimkvidra adgili.

evropuli modernizmi
evropaSi axali arqiteqturis gamartivebuli da
mkacrad geometrizebuli stili, nawilobriv mainc,
art nuvos bunebriv, organul mcenareul dekorze
reaqciad ganviTarda. venaSi, adolf loosi (Adolf
Loos, 1870-1933), evropuli arqiteqturuli moder-
nizmis erT-erTi pioneri, Tavis 1913 wlis eseSi
ornamenti da danaSauli werda, rom `kulturis
evolucia utilitaruli obieqtebidan ornamentis
gandevnis sinonimia~. loosisTvis ornamenti kul-
turis degeneraciis niSani iyo. amitomac, mis mier
daproeqtebuli Staineris saxli (sur. 3-29) mourTavi,
sadad Selesili rkinabetonis konstruqciaa. swor-
kuTxa fanjrebis ganlageba iq mTlianad Senobis
Sida sivrceebis funqciuri moTxovnebis Sesabami­
sadaa dagegmili. loosi amtkicebda, rom nagebobis
interiers erTaderTi daniSnuleba aqvs — man ada­
miani atmosferuli movlenebisgan unda daicvas.
3-39 • adolf loosi. Staineris saxli, 1910; vena le korbuzie umniSvnelovanesi Tanamedrove
fra­n­gi arqiteqtoria. mis mier SemuSevebuli ram-
denime metad sayuradRebo samSeneblo principebi
momdevno naxevari saukunis manZilze axdenda ga-

3-40 • le korbuzie. vila savoie, 1929-30; qalaqi puasi senaze. safrangeTi

moiZieT vila savoies arqiteqturuli panoramebi veb-gverdze www.myartslab.com

axali xelovneba evropasa da amerikaSi, 1900-1950 wlebi Tavi III. 145


vlenas arqiteqtorTa Semoqmedebaze. korbuzies vila savoie torad iTvleboda msoflioSi. viskonsinis universitetSi
(sur. 3-40),
kerZo saxli parizis Soriaxlos, internacionalu- mokle sainJinro kursis gavlis Semdeg, raiTma CikagoSi,
ri stilis xatad iqna aRiarebuli (ix. internacionaluri arqiteqtoris Segirdad daiwyo muSaoba, momdevno xuTi
stili, gv. 157). geometriuli dizainiTa da sisadaviT vila weli dankmar adlerisa da lui salivanis (sur. 2-55) firma-
savoie arqiteqtoris puristul idealebs asaxavs, imavdrou- Si gaatara, sadac mTavari konstruqtoris Tanamdebobaze
lad ki, saukeTesod gamoxatavs le korbuzies mier, pirve- dawinaurda, 1893 wels ki sakuTari, sacxovrebel arqiteq-
lad 1914 wels SemuSavebul dominos konstruqciul siste- turaze specializebuli firma daafuZna. daaxloebiT 1900
mas. am sistemaSi rkinabetonis filebi (foladis armaturiT wlisTvis raiTma, ramdenime arqiteqtorTan erTad, oq par-
gamagrebuli betoni) dasvenebulia erTmaneTisgan gancalke- kad wodebul, Cikagos gareubanSi dabali, brtyeli, ZlierS-
vebiT mdgom, foladis eqvs boZze, romlebic dominos sa- verili saxuravis mqone, horizontaluri saxlebis daproe-
TamaSo qvaze datanili eqvi wertilis msgavsadaa ganlage- qteba daiwyo. saxlebi Sua dasavleTis preriebis dablobebs
buli. Semdegi aTwleulis manZilze, le korbuzie dominos exmianeboda, amitomac arqiteqtorTa es jgufi preriebis
sistemis SesaZleblobebs ikvlevda da 1926 wels gamoaqveyna skolis (Prairie School) saxeliT gaxda cnobili.
Tanamedrove arqiteqturis xuTi sayrdeni wertili, romel- frederik s. robis saxli (sur. 3-41) raiTis adreuli preriebis
Sic gvTavazobda: miwis zedapiridan aweul da e.w. pilotebze stilis erT-erTi Sedevria. buxris Tavze moTavsebuli cent-
(Tavisuflad mdgom boZebze) dayenebul saxlebs; maTi br- raluri sakvamuri, romelic Cikagos susxiani zamTrisas
tyeli saxuravebis terasebad gamoyenebas; interierSi, mzid mTel saxls siTboTi moicavs, horizontalurad gaSlili
kedlebs Soris moZravi tixrebis CarTvas; konstruqciis konstruqciis centrs warmoqmnis.
meti moqnilobisTvis, fasadebze aramzidi kedlebisa da ase- sakvamuris orive mxares, mZlavr konsolebs dayrdnobi-
ve, lentiseburi fanjrebis (kedlis mTel siganeze, mijriT li, dabali, brtyeli, ZlierSverili saxuravebi zafxulis
gayolebuli fanjrebi) gamoyenebas. es SemoTavazebebi axali mzisgan damcav Crdils warmoqmnis, gaxsnili terasebi ki za-
arqiteqturis saerTo, cnobad niSnebad iqca. le korbuziem fxulis gril RameebSi haerze dasaZineblad SeiZleba iyos
vila savoies `sacxovrebeli manqana~ uwoda, rac gulisxmob- gamoyenebuli. dabali fanjrebis sartylebi _ bevri maTgani
da imas, rom avtomobilis an sxva manqana-danadgaris msga- vitraJiania _ gars evleba saxls da ferad Tejirs warmo-
vsad, es saxlic racionalurad da funqciurad iyo dagegmi- qmnis interiersa da gare samyaros Soris, amasTan ki SigniT
li. I msoflio omis Semdeg, korbuziemac, sxva Tanamedrove myofebs fanjrebidan baRSi gasaxedad epatiJeba.
arqiteqtorebis msgavsad, masobrivi warmoebis, standartu- saxlSi ver naxavT gamyof kedlebs. ZiriTadi sarTuli
li saxlebis daproeqtebaze daiwyo muSaoba, raTa evropas erTi grZeli sivrcea, romelic Tavisuflad mdgomi buxriT,
ganadgurebuli infrastruqturis aRdgenaSi daxmareboda. sacxovrebel da sasadilo areebadaa gayofili.
raiTze didi gavlena moaxdina iaponuri arqiteqturis
amerikuli modernizmi esTetikam, romelsac is CikagoSi, 1893 wels gamarTul mso-
miwasTan kavSiri udidesi Tanamedrove amerikeli arqi­ flio gamofenaze gaecno, iaponuri eqspoziciis daTvalie-
teqtori frenk loid raiTi (Frank Lloyd Wright, 1867-1959), rebisas. gansakuTrebiT is sivrcis SegrZnebis Taviseburebi-
XX saukunis dasawyisSi erT-erT yvelaze gavlenian arqiteq­ Ta da Tejirismagvari fanjrebiT moixibla. raiTis saxlebSi

3-41 • frenk loid raiTi. frederik s. robis saxli, 1906-1909; Cikago. Cikagos istoriuli muzeumi (HB-19312A2)

146 Tavi III. axali xelovneba evropasa da amerikaSi, 1900-1950 wlebi


3-42 • frenk loid raiTi.
federik s. robis saxlis
sasadilo oTaxis feradi
rekonstruqcia

3-43 • frenk loid raiTi. saxli CanCqerze (edgar kaufmanis saxli), 1937; mil rani, pensilvania

moiZieT kaufmanis saxlis arqiteqturuli panoramebi veb-gverdze www.myartslab.com

axali xelovneba evropasa da amerikaSi, 1900-1950 wlebi Tavi III. 147


3-44 • meri qolTeri. damTvalierebelTaTvis gankuTvnili studia,
grand kanionis erovnuli parki, A1914; arizona. grand kanionis istoriis muzeumis koleqcia

xSirad SexvdebiT kedlebSi CaSenebul tansacmlisa da wig- amgvari praqtikis saukeTeso magaliTia. is Sesa-
(sur. 3-43)
nebis karadebs. SesaZleblobis SemTxvevaSi, is gaTbobisa da niSnavad gamoxatavs raiTis myar rwmenas imisa, rom Senoba
ganaTebis saSualebebis damalvasac cdilobs. sakuTari sa- ubralod ki ar unda arsebobdes landSaftSi, aramed srul
xlebis interierebisTvis raiTi Tavad qmnida avejis dizains harmoniaSi iyos masTan.
(sur. 3-42). frederik s. robis saxlSi, gamoCarxuli nawilebis- saxli CanCqerze raiTs piTsburgelma univermaRis mflo-
gan Seqmnili, Tanamedrove, geometriuli dizainis skamebi belma, egdar kaufmanma SeukveTa. mas surda ojaxis kuTvnili
magidis garSemo isea moTavsebuli, rom maTi maRali sazur- sazafxulo koteji Tavisi Svilebis saTamaSo adgilis siax-
geebi oTaxSi oTaxis arsebobis intimur efeqts warmoqmnis. loves, CanCqerTan da auzTan gadaetana. kaufmanis gasakvi-
erT nivTad gaerTianebul sanaTebsa da yvavilebis qoTnebs rad, raiTma axali saxlis aSeneba zed kldeze, auzis Tavze
raiTi magidis kuTxeebSi damagrebul sayrdenebze anTavsebs. gadawyvita, raTa CanCqers saxlis garSemo da mis qveS edina.
amgvarad, damatebiTi Suqisa da magidis yvavilebiT gafor- uzarmazari lodi, romelzec zafxulobiT mTeli ojaxi iru-
mebis aucilebloba aRar arsebobs. jeboda, arqiteqtorma buxris safuZvlad gamoiyena. kldis
axali evropuli arqiteqturisadmi raiTis damokidebu- sibrtyidan betonis ganieri terasebis wyebis win gasawevad
leba ar iyo martivi. mas ar ainteresebda le korbuzies da maT gasafarToveblad, raiTma kronSteinebi gamoiyena da
manqanuri esTetika. axali samSeneblo masalebis _ rkinabe- aseTnairad, terasebi maT qvemoT mdebare bunebrivi kldis
tonis, Txeli ekranuli minisa da foladis xSiri gamoyene- uzarmazari filis paralelurad ganaTavsa (arqiteqtoris es
bis miuxedavad, igi mainc bunebrivi mgrZnobelobis SenarCu- STambeWdavi gadawyveta kiTxvis niSnis qveS daayenes inJin-
nebisken iswrafvoda da aguris, adgilobrivi xisa Tu qvis rebma da rogorc Semdgomma istoriam dagvanaxa, samarTlia-
saSualebiT, Senobebisa da garemos dakavSirebas cdilobda. nad). terasebi betonisganaa Camosxmuli, magram raiTma isini
pensilvaniis soflur nawilSi aSenebuli saxli CanCqerze miwis rbili tonebiT dafera. fanjrebis grZeli sartylebi

148 Tavi III. axali xelovneba evropasa da amerikaSi, 1900-1950 wlebi


arqiteqturis elementebi caTambjenebi |
caTambjenebis dizainis ganviTareba da maTi esTetika ramdenime komponentze iyo
damokidebuli, esenia: mzidi konstruqciis ConCxisTvis liTonis koWebisa da
Zelebis gamoyeneba; Senobis mzidi konstruqciis gamoyofa kedlis safari fenisgan
(mopirkeTeba), cecxlgamZle masalebis gamoyeneba; liftebis, wyalgayvanilobis,
kanalizaciis, gaTbobisa da saventilacio sistemebisa da xelovnuri ganaTebis sruli
integrireba SenobaSi. 1880-1900 wlebSi aSenebuli amerikuli caTambjenebis pirveli
Taoba Sua dasavleTSi, umTavresad, Cikagosa da sent luisSi iyo Tavmoyrili (sur. 2-55).
meore Taobis, ZiriTadad ocsarTuliani da ufro maRali caTambjenebis mSenebloba
1895 wlis Semdgom daiwyo da maT yvelaze xSirad niu iorkSi SexvdebiT. pirveli maRali
Senobebi, e.w. Tauerebi, Tavisuflad mdgomi, zog SemTxvevaSi, sabaziso nawilis mqone
koSkebia. aseTia magaliTad, vuluorsis Senoba, romelic 1911-1913 wlebSia aSenebuli
(sur. 3-45). niu iorkis samSeneblo zonis 1916 wlis gadawyvetilebis Tanaxmad, SenobaTa
simaRlis matebasTan erTad, savaldebulo gaxda maTi daviwroveba, raTa mimdebare
quCebi sinaTliTa da ventilaciiT yofiliyo uzrunvelyofili.
1931 wels aSenebuli, 381 metris simaRlis, safexurovani (e.w. set-back) formis liftis
elevator
Saxti
shafts
caTambjeni _ empaier sTeiT bildingi (misi diagrama aqvea mocemuli), Zalze moxdenili, (II done)
(layer two)
gamartivebuli dizainis mqone Senobaa. misi eqsterieris gasaformeblad art
dekos stilis mopirkeTebaa (ix. CanarTi qvemoT) gamoyenebuli. is faravs nagebobis
struqturul elementebs da sxvadasxva meqanizmebs, maT Soris, lifts, romelic
SesaZlebels xdis aseTi simaRlis Senobis arsebobas. empaier sTeiT bildingi,
mSeneblobis momentisTvis, yvelaze maRali Senoba iyo msoflioSi. Tavisi gamorCeuli
ieris wyalobiT, is dResac yvelaze cnobadi nagebobaa.
kibis
stairwells
ujredi
(layer
(I done)one)

kedlis qvis
masonry
wyoba
wall

girder
koWi beam
Zeli

cladding
mopirkeTeba
betonis
concrete qveda
heat fi­lebiT setbacks
safexurovani
gaTbobis slab
mo­pir­­
ke­Te­bu­
source
wyaro flooring
li iataki nawili

caTambjeni

uyureT videos caTambjenis mSeneblobaze veb-gverdze www.myartslab.com

da minis karebi STambeWdav xedebs gvTavazobs, romlebSic skolaSi miiRo, karieris udidesi nawili ki arqiteqtorisa
tye, wyali da Tavad saxlia gaerTianebuli. aseTi saxlebi da dekoratoris poziciaze gaatara fred harvis kompaniaSi,
bunebasTan harmoniuli Tanacxovrebis idealis ubralo da- romelic ZiriTadad, turistul bizness emsaxureboda. qol-
dastureba rodia, isini oms ucxadeben Tanamedrove qalaqs. Terma siRrmiseulad Seiswavla mkvidri amerikelebis xelov-
rodesac raiTs hkiTxes, Tu rogor unda gaumjobesebuliyo neba da Tavis nagebobebSi pueblos tomis samSeneblo tradi-
qalaqis arqiteqtura, man ase upasuxa: `daangrieT is~. ciebs daesesxa. gansakuTrebiT aRsaniSnavia konstruqciul
bunebasTan kidev ufro mWidro kavSirs gamoxatavs meri sayrdenebad Zelebis Riad gamoyenebis magaliTebi. grand
qolTeris (Mary Colter, 1869-1958) arqiteqtura. igi piTsburgSi kanionis erovnul parkSi meri qolTerma damTvalierebel-
daibada, ganaTleba kaliforniaSi, san franciskos dizainis TaTvis gankuTvnili, ramdenime obieqti Seqmna. maTgan yvela-

axali xelovneba evropasa da amerikaSi, 1900-1950 wlebi Tavi III. 149


ze STambeWdavia damTvalierebelTaTvis gankuTvnili studia
(sur. 3-44). kanionis samxreTi kldis kideze ganTavsebuli na-
gebobis saZirkveli bunebriv kldes erwymis, misi keldebi ki
adgilobrivi qviT aris nagebi. sagangebod uswormasworod
datovebuli saxuravis xazi kanionis kldeebs exmianeba. Tana-
medroveobisadmi erTaderT daTmobad aq minis fanjrebi da
cementis gluvi iataki SeiZleba miviCniod. qolTeris sastu-
mroebisa da rkinigzis sadgurebis di­zainma (aseTebs mravlad
SexvdebiT mTel regionSi) gansakuTrebuli samxreT-dasav-
luri arqiteqturuli stilis formirebas Seuwyo xeli.

amerikuli caTambjenebi 1900 wlis Semdeg, caTambjene-


bis ganviTarebaSi niu iorkma ukan Camoitova Cikago. mzidad
foladis konstruqciebis gamoyenebam, SenobaTa Tvaluw-
vdeneli simaRlis miRweva gaxada SesaZlebeli (ix. caTamb-
jenebi, gv. 149). niu iorkelebma uaryves lui salivanisa da
sxvaTa mier SemuSavebuli Cikagos utilitaruli stili da
upiratesoba istorizebul midgomas mianiWes, romelic je-
rac popularulia aRmosavleT sanapiroze. 1911-1913 wlebSi
agebuli vuluorsis Senoba (sur. 3-45) minesotaSi dafuZnebuli,
qes gilberTis (Cass Gilbert, 1859-1913) firmaSi iqna daproeq-
tebuli da Tavisi drois msoflios umaRles, 241 metris, 55
sarTulian nagebobas warmoadgenda. misi eqsterieris goTi-
kuri detalebi, romlebic Sua saukuneebis eklesiebis caSi
molivlive koSkebiT unda iyos STagonebuli, ganumeorebel
individualurobas sZens nagebobas. goTikuri stilis gamo,
gilberTi mas `komerciis sakaTedro taZars~ uwodebda.

evropuli xelovneba
or msoflio oms Soris
I-ma msoflio omma damangreveli gavlena iqonia evropel ar-
qiteqtorebsa da xelovanebze. bevrma maTganma destruqciasa
da axalgazrda mamakacTa mTeli Taobis ganadgurebas evro-
puli tradiciebis kritikiT upasuxa, sxvebma ki aRmSeneblo-
bas mihyves xeli. asea Tu ise, 1919-1939 wlebSi Seqmnili xe-

3-46 • aleqsandr rodCenko. muSaTa klubi,


gamoifina parizSi, 1925 wels, Tanamedrove dekoratiuli da
samrewvelo xelovnebis saerTaSoriso gamofenaze © aleqsandr
3-45 • qess gilberTi. vuluorsis Senoba, rodCenkos sakuTreba/RAO moskovi/xelovanTa uflebebis damcveli
1911-1913; niu iorki organizacia VAGA, niu iorki

150 Tavi III. axali xelovneba evropasa da amerikaSi, 1900-1950 wlebi


3-47 • el lisicki. proun sivrce,
Seiqmna 1923 wels, berlinis xelovnebis didi gamofenisTvis. 1971 wlis rekonstruqcia.
van abes muzeumis koleqcia. eindhoveni, niderlandebi

lovnebis mimdinareobaTa umravlesoba, swored mSfoTvare liTia. maleviCis adrindeli amxanagi (ix. sur. 3-25), rodCenko,
Tu gardamaval mdgomareobaSi myofi sazogadoebis moTxov- abstraqtuli naxatebis Sesaqmnelad, saxazav xelsawyoebs
nebsa da problemebze iyo orientirebuli. iyenebda. 1921 wels man, rogorc suprematistma mxatvarma,
gamofina sami didi, sibrtyobrivi, monoqromuli, wiTeli,
utilitaruli xelovnebis formebi ruseTSi yviTeli da lurji paneli da maT ukanaskneli naxati uwo-
1917 wels, ruseTSi radikalma socialistebma _ bolSevi- da (amJamad dakargulia). am gamofenis Semdeg, rodCenkom
kebma revolucia moaxdines. maT mefe Camoagdes, ruseTi uari Tqva xatvaze, rogorc arsebiTad egoistur qmedeba-
msoflio omidan gamoiwvies da qveyanaSi samoqalaqo omi ze da gakicxa TviTgamoxatva, rogorc susti, araproduq-
gaaCaRes, romelmac 1920 wlamde gastana. amas maleve ssrk-s tiuli, socialurad upasuxismgeblo saqmianoba. imave 1921
(sabWoTa socialisturi respublikebis kavSiri) Seqmna mo- wels, rodCenko konstruqtivistebs daexmara dafuZneba-
hyva. rus avangarist SemoqmedTa didi nawili enTuziazmiT Si. es iyo post-revoluciuri Taobis SemoqmedTa jgufi,
Seegeba bolSevikebs, radgan Tavdapirvelad, maT swored romelmac Tavisi moRvaweoba ara individualur TviTgamo-
bolSevikebi uWerdnen mxars. xatvas, aramed saxelmwifos sakeTildReod mimarTul, er-
Tobliv Sromas miuZRvna. isini sakuTar Tavs mSromelebs
konstruqtivizmi aleqsandr rodCenkos (Aleksandr Ro- uwodebdnen, romlebic, sityvis pirdapiri mniSvnelobiT,
dchenko, 1891-1956) SemTxveva amis sakmaod TvalsaCino maga- `akonstruirebdnen~ xelovnebas xalxisTvis. 1921 wlis Sem-

axali xelovneba evropasa da amerikaSi, 1900-1950 wlebi Tavi III. 151


adreul magaliTadac SeiZleba iyos miCneuli (sur. 3-47). es
namuSevrebi specifikuri adgilebisTvisaa gankuTvnili da
mowyobilia erTiani garemos Sesaqmnelad. lisickim uaryo,
misi azriT, zedmetad piraduli da arazusti ferwera da
mas, rogorc meqanikuri naxatis naklebpiraduli instru-
menti, koleqtiuri moxmarebisTvis gankuTvnili prounebis
`konstruireba~ arCia. 1920-iani wlebis dasasrulis bevri sa-
bWoTa xelovanis msgavsad, lisicki iseT, socialurad dat-
virTul proeqtebs miubrunda, rogoricaa: arqiteqturuli
dizaini, wignebis gaformeba, fotografia da fotomontaJi.

socialisturi realizmi 1920-iani wlebis Sua xaneb-


Si sabWoTa Semoqmedni sul ufro metad uaryofdnen abst-
raqtul xelovnebas da ufro universalur, ufro misaReb
da Sesabamisad, politikurad ufro gamosadeg, ukve ofi-
cialur sabWoTa xelovnebad Camoyalibebul socialistur
realizms irCevdnen. modernizmisa da konstruqtivizmis
pionerebad aRiarebulma ara erTma rusma xelovanma, maT
Soris rodCenkom, nebayoflobiT Seicvala stili, radgan
manamdec erTgulebda erovnul saqmes. magram danarCenebma,
vinc uari Tqva cvlilebebis miRebaze, dakarges rogorc
saxelmwifo samsaxurebi, ise sazogadoebrivi mxardaWera.
socialistur realizmze gadasvlis process revolu­
uri ruseTis xelovanTa asociacia (АХРР — Ассоциация ху­
ci­­
дож­­ников революционной России) edga saTaveSi. asociacia
1922 wels dafuZnda da rusi mSromelebis, glexebis, re-
volucioneri aqtivistebisa da wiTeli armiis amsaxveli
nawarmoebebis Seqmnas isaxavda miznad. asociacia sabWoTa
kavSiris istoriis dokumentirebas cdilobda, raTa xeli
3-48 • vera muxina. muSa da kolmeurne qali, Seewyo misi liderebisa da maTi miznebis popularizaciis-
1937; uJangavi foladi, simaRle — 23.8 m. qandakeba Seqmnilia Tvis. xelovanebs sazogadoebriv sivrceebSi gansaTavsebel
parizis universaluri gamofenis sabWoTa pavilionisTvis
ferwerul tiloebsa da qandakebebs da aseve, masobrivi ga-
vrcelebisTvis gankuTvnil plakatebs ukveTavdnen. Sinaar-
deg, rodCenko fotografad muSaobda da qmnida plakatebs, sobrivad namuSevrebi asaxavda heroikul adamianebsa da
wignebs da eskizebs qsovilebisa da Teatraluri dadgmebis- movlenebs, romlebic sxvaTaTvis unda qceuliyvnen STago-
Tvis, romlebic komunizmis popularizaciasa da mxardaWe- nebis wyarod. stilurad es iolad aRsaqmeli realizmi iyo.
ras emsaxureboda. vera muxina (Vera Mukhina, 1889-1953) revoluciuri ruseTis
1925 wels aleqsandr rodCenko parizis Tanamedrove deko- xelovanTa asociaciis wevri iyo. is farTodaa cnobili Ta-
ratiuli da samrewvelo xelovnebis saerTaSoriso gamofenis visi TiTqmis 24 metriani, uJangavi foladis qandakebiT muSa
sabWoTa pavilionisTvis muSaTa klubi-s models qmnis (sur. 3-46). da kolmeurne qali (sur. 3-48), romelic 1937 wels, parizis mso-
am namuSevarSi rodCenko xazs usvams rogorc moxmarebis, ise flio gamofenis sabWoTa pavilionisTvis Seiqmna. skulptu-
Tavad konstruqciis simartives. is gaazrebulad qmnis xis ra warmogvidgens muSa mamakacis mZlavr figurasa da aseT-
avejs, vinaidan sabWoTa mrewveloba swored xis produqciis save kolmeurne qals. maT zecisken aweul xelebSi sabWoTa
masobrivi warmoebisTvis iyo yvelaze kargad aRWurvili. ska- kavSiris droSaze gamosaxuli, sabWoTa mSromelTa simbo-
mebis maRal, gamarTul sazurgeebs muSaTa fizikuri da mo- lod qceuli namgali da uro upyriaT. figurebi mxardamxar
raluri simtkicisa da samarTlianobisTvis unda Seewyo xeli. dganan, rogorc Tanaswori partniorebi saerTo saqmeSi da
el lisicki (El Lissitzky, 1890-1941) adreuli xanis sabWoTa gabeduli saxeebiT, mizandasaxulad momavlisken miabijeben.
ruseTSi moRvawe kidev erTi xelovania. revoluciis Semdeg, maT Zlier svlas zurgs ukan afrialebuli samosi exmianeba.
igi, iseve rogorc kazimir maleviCi, vitebskis saxviTi xelo-
vnebis skolaSi muSaobda arqiteqturisa da grafikuli xelo- DE STIJL-i niderlandebSi
vnebis pedagogad. 1919 wlisTvis lisicki aswavlida da Tava- I msoflio omis Semdeg, sabWoTa kavSirisgan sruliad gan-
dac aqtiurad iyenebda konstruqtivistul sametyvelo enas sxvavebulad ganviTarda abstraqtuli xelovnebis bedi ni-
propagandistuli plakatebisa da xelovnebis nimuSebisTvis, derlandebSi. holandieli xelovani pit mondriani (Piet Mon-
romelTac igi proun-ebs uwodebda. esaa akronimi rusuli drian, 1872-1944) SemTxveviT, 1912 wels parizSi mogzaurobi-
saxelwodebisa _ проект утверждения нового (axlis damkvidrebis sas, gaecno kubizms. swored parizSi daiwyo man cxovelebis,
proeqti). miuxedavad imisa, rom prounebis umravlesoba na- xeebis da peizaJebis abstragirebaze muSaoba, eZiebda ra maT
xatia an nabeWdi, zogierTi maTgani instalaciis xelovnebis `arsobriv~ formas. niderlandebSi dabrunebis Semdeg, igi,

152 Tavi III. axali xelovneba evropasa da amerikaSi, 1900-1950 wlebi


1917 wels daarsebuli Jurnalis De Stijl (stili) damfuZne­
bels, Teo van duzburgs (Theo van Doesburg, 1883-1931) Sexvda.
omis Semdeg, swored De Stijl iqca holandieli mxatvrebis,
arqiteqtorebisa da dizainerebis damakavSirebel cent-
rad. JurnalSi gamoqveynebul nawerebSi van duzburgi amt-
kicebda, rom mSvenierebam ori, erTmaneTisgan gans­xvavebuli
forma SeiZina _ erTia grZnobiTi an subieqturi mSveniereba,
meore ki _ racionalur-uni­versaluri. De Stijl-is xelovanebs
duz­burgma mTavar amocanad swored universaluri mSvenie-
rebisken swrafva dausaxa. amis miRwevas mon­ driani Tavisi
Semoqmedebidan yovelive grZnobi­ Tisa da subieqturis aR-
mofxvriT ecada, Tumca is m.h.j. Sonmaekeris Teosofiuri
ideebis mimdeva­ric gaxldaT. Tavis 1915 wliT daTariRebul
wignSi samyaros axali saxe, Sonmaekeri amtkicebda, rom bu-
nebis Sinagani vizualuri konstruqcia iseT dapirispirebul
ZalTa wonasworobisgan Sedgeba, rogoricaa: sicxe da sicive,
qaluri da mamakacuri, wesrigi da uwesrigoba. am Sinagani
konstruqciis gadmocema xelovanebs abstraqtul mxatvro-
baSi Se­uZ­liaT, mxolod da mxolod vertikaluri da hori­
zon­taluri xazebisa da ZiriTadi ferebis gamoyenebiT.
mondrianis gviani suraTebi rogorc Sonmaekeris Teo-
riis, ise De Stijl-is mxatvruli ideebis saerTo gamoxatule-
baa. magaliTad, namuSevarSi kompozicia yviTliT, wiTliT da
lurjiT (sur. 3-49), mondriani umaRlesi mSvenierebis arsisa 3-49 • pit mondriani.
da dapirispirebul ZalTa balansis ZiebaSi, mxolod sam kompozicia yviTliT, wiTliT da lurjiT,
1927; tilo, zeTi, 37.8X34.9 sm. menilis koleqcia,
ZiriTad fers (wiTeli, yviTeli, lurji), sam neitralurs
hiustoni © 2012 mondrian-holcmanis trasti c/o HCR International USA
(TeTri, nacrisferi da Savi) da vertikaluri da horizon-

3-50 • geriT riTfeldi. Srioderis saxli, 1925; utrexti, niderlandebi

axali xelovneba evropasa da amerikaSi, 1900-1950 wlebi Tavi III. 153


taluri xazebisgan Sedgenil bades iyenebs. misi
dapirispirebuli xazebi da ferebi sapirispiro-
Ta dabalansebul harmonias qmnis, romelsac mon-
driani `dinamikur ekvilibriums~ uwodebda. es
harmonia miRweulia guldasmiT gamoxazuli for-
mebisa da ferebis wesrigiT da maTi asimetriuli,
Tumca vizualurad gawonasworebuli dajgufe-
biT tilos kideebSi, centris garSemo, romelic
suraTis Sav-TeTr sayrden wertilad gvevlineba.
mondriani imedovnebda, rom De Stijl realur samy-
aroSic hpovebda gamoyenebas da Seqmnida sruliad
axal, vizualur sacxovrebel garemos, romelic
universaluri mSvenierebis kanonebis mixedviT
iqneboda dagegmili da rogorc idealurad da-
balansebuli ram, wonasworobasa da sisufTaves
moutanda samyaros. pit mondriani imedovnebda,
rom is samyaros ukanaskneli xelovani gaxdebo-
da, radgan im dros, rodesac xelovneba adamianTa
yoveldRiurobad iqceoda, universaluri mSvenie-
reba ki cxovrebis yvela aspeqts moicavda, xelo-
vnebis saWiroebac aRar iarsebebda.
arqiteqtorma da dizainerma geriT riTfeld-
ma (Gerrit Rietveld, 1888-1964) pit mondrianis dinami-
kuri ekvilibriumis principebsa da De Stijl-is es-
Tetikis Teorias praqtikuli gamoyeneba mouZeb-
na arqiteqturaSi da internacionauri stilis
(ix. interna­cionaluri stili, gv. 157) erT-erTi
3-51 • geriT riTfeldi. Srioder-Srioderis saxlis interieri
lurj-wiTeli savarZliT, 1925 umniSvne­lo­vanesi magaliTi Seqmna. utrextSi mde-
bare Srioderis saxlis (sur. 3-50) mkveTrad asi-
metriul eqsteriers sxvadasxva zomis TeTri da
nacrisferi urTierTdakavSirebuli sibrtyeebisa
da Savi da ZiriTadi ferebis horizontaluri da

3-52 • valter gropiusi. bauhauzis Senoba,


1925-1926; desau, anhalTi, germania. xedi Crdilo-dasavleTidan

154 Tavi III. axali xelovneba evropasa da amerikaSi, 1900-1950 wlebi


gamovlenili rkinabetoni, foladi da minis masala, magram
masSi aseve SexvdebiT sami didi kuburi monakveTis dabalan-
sebul asimetrias, romelsac Tanamedrove cxovrebis dina-
mikuroba unda aesaxa (sur. 3-52). minis paneli ori mxridan
uvlis nagebobis saxelosnoebisaTvis gankuTvnil frTas,
raTa bunebrivi SuqiT moamaragos isini. qveda parapeti ki
gviCvenebs Tu rogor SeuZlia Tanamedrove sainJinro meTo-
debs naTeli, haeriT savse sivrceebis Seqmna. gropiusmac da
moholi-nagimac 1928 wels datoves bauhauzi. 1932-Si skola
berlinSi gadavida, Tumca iq mxolod erT weliwads iarse-
ba. is germaniis axalma kanclerma, adolf hitlerma daxura
iZulebiT (ix. avangardis CaxSoba nacistur germaniaSi, gv.
156). hitleri axal xelovnebas ori mizeziT daupirispir-
3-53 • marian brandti. yavisa da Cais servizi, da: pirveli _ mas swamda, rom modernizmi, Tavisi bunebiT
1924; vercxli, Savi xe, saSaqre da langari dafarulia organuli ufro kosmopolituri iyo vidre erovnuli da meore _ igi
miniT, 33X51.5 sm. bauhauzis arqivi. berlini
mcdarad miiCnevda, rom modernistul xelovnebaze did ga-
vlenas axdendnen ebraelebi.
vertikaluri aqcentebis kombinacia warmoqmnis. igive wes-
marian brandtis (Marianne Brandt, 1893-1983) xeliT damzade­
rigs exmianeba interieris lurj-wiTeli savarZeli (sur. 3-51).
buli eleganturi yavisa da Cais vercxlis servizi (sur. 3-52),
moZravi tixrebis gamoyeneba saZinebeli, samuSao da gasar-
SemdegSi ufro iaffasiani liTonisgan dasamzadebeli,
Tobi Sida sivrceebis mravalgvari modificirebis saSuale-
bas iZleva. saxlis mepatrones Truus Srioder-Srioders
surda hqonoda saxli, romelSic eleganturi simkacre
da pirveladi daniSnulebis elementebi rbilad iqneboda
integ­rirebuli dabalansebul, zomier mTlianobaSi.

bauhauzi germaniaSi
germaniaSi, bauhauzis (Bauhaus — mSeneblobisa da dizainis
umaRlesi skola) Semqmnelebi _ is valter gropiusma (Walter Gro-
pius, 1883-1969) daarsa 1919 wels, vaimarSi _ purizmisa (sur. 3-40)
da De Stijl-is geometriul formebsa da soluetebs metisme­tad
mkacrad miiCnevdnen da amtkicebdnen, rom WeSmaritad ger-
manuli arqiteqtura da dizaini sakuTari gziT unda ganvi­
Tarebuliyo. bauhauzSi gropiusma Tavi mouyara germanel ar­
qiteqtorebs, dizainerebs da xelosnebs. aq maTi erToblivi
SemoqmedebiTi energia germanul tradiciebsa da stilze da­
fuZ­ nebuli dizainisa da warmoebis integrirebuli sistemis
Seq­mnas unda moxmareboda. gropiuss swamda, rom SeZlebda Sua
saukuneebis im samSeneblo gildiebis (Bauhütten) TanamSromlobis
sulis gacocxlebas, romlebmac germanuli kaTedralebi aages.
miuxedavad imisa, rom gropiusis 1919 wlis bauhauzis
manifesti acxadebda, rom `yvela SemoqmedebiTi saqmianobis
saboloo mizani Senebaa~, 1927 wlamde bauhauzSi arqiteqtu-
ra oficialurad ar iswavleboda. arqiteqturis Seswavlis
uflebas gropiusi mxolod im studentebs aZlevda, visac
dasrulebuli hqonda sabaziso savaldebulo kursi da bau-
hauzis saxelosnoebSi dizainsa da xelobaSi safuZvliani
wvrTna hqonda gavlili. es kursi moicavda keramikas, li-
Tonis damuSavebas, teqstils, vitraJs, avejs, xeze kveTas da
kedlis mxatvrobas. 1922 wels, gropiusma gansakuTrebuli
yuradReba samrewvelo dizains miapyro da momdevno wels,
warmoSobiT ungreli, laslo moholi-nagi (Lászlò Moholy-Nagy,
1895-1946) daiqirava, raTa mas masobriv warmoebaze morge-
bul, funqciur dizainze gadaewyo saxelosnoebi. 3-54 • ani albersi. dekoratiuli qsovili,
1925 wels, gropiusma, desauSi gadasuli bauhauzisTvis 1926; abreSumi, samfeniani qsova, 1.83X1.22 m. harvardis xelovnebis
axali Senobis proeqti Seqmna. Senobis struqturaSi Riadaa muzeumi/buS-reizingeris muzeumi. asociaciis fondi

axali xelovneba evropasa da amerikaSi, 1900-1950 wlebi Tavi III. 155


|
xelovneba da misi konteqsti avangardis CaxSoba nacistur germaniaSi

1930-ian wlebSi, hitleri da aRmavlobis gzaze mdgomi nacisturi par- gamosaxavdnen aseve germanelebis saxe-tipebs, riTic Zirs uTxridnen
tia sul ufro metad da metad aviwrovebda avangardul xelovnebas. am nacistebis mcdelobas germanelebi idealur arielebad warmoeCinaT.
procesma kargad organizebuli, SeTanxmeuli xasiaTi miiRo. maT erT- eqspresionistuli da avangarduli xelovneba CamorTmeuli da gan-
erT umTavres samiznes bauhauzi warmoadgenda. 1920-iani wlebSi bau- devnili iqna muzeumebidan, mxatvrebi ki, romlebsac saRebavebisa da
hauzSi aswavlidnen iseTi mniSvnelovani xelovanebi, rogorebic iyv- tiloebis SeZena aekrZalaT, sajaro daSinebis obieqtebad gadaiqcnen.
nen: paul klee, vasili kandinski, iozef albersi da ludvig mis van der 1937 wels, nacisturi partiis xelmZRvanelebma moawyves gamofe-
roe. am xnis manZilze maT mtruli, reaqciuli politikuri klimatis na saxelwodebiT degeneratiuli xelovneba, romelic akrZaluli
winaaRmdeg uwevdaT brZola. ukve 1924 wels konservatorebma bauhauzi axali xelovnebis dacinvasa da mis SemqmnelTa ganadgurebas isaxavda
ara marto warumatebeli saganmanaTleblo sistemis SeqmnaSi, aramed miznad. nacistebma avangarduli modernizmi avadmyofur da degene-
politikur diversiaSic daadanaSaules. skolis daxurvis SiSiT, ratiul xelovnebad warmoaCines. CamorTmeuli qandakebebi da ferwe-
ruli tiloebi gamofines rogorc paTologiuri nimuSebi da saga-
gropiusma, isargebla ra desaus liberali meris miwveviT, 1925 wels
mofeno darbazis kedlebze maT sloganebi da damcinavi komentarebi
bauhauzi desauSi gadaitana. Tumca mers maleve mouwia Tanamdebobis
miuweres (sur. 3-55). bedis ironiaa, rom miunxenSi oTxi Tvis manZilze
datoveba da xelovanebi sul ufro mzardi politikuri zewolis pi-
mimdinare gamofena, romelzec germaniis muzeumebidan da xelovan-
rispir aRmoCndnen. opozicia bauhauzis, rogorc modernistuli pra-
Ta piradi koleqciebidan amoRebuli qandakebis, ferweris, nabeWdi
qtikis umTavresi centris daxurvas moiTxovda. 1932 wels bauhauzma
produqciisa da wignebis 650 nimuSi iyo warmodgenili, or milionze
kvlav Seicvala adgili, amjerad is berlinSi gadavida.
metma adamianma daaTvaliera, kidev erTma milionma ki is germaniis
1933 wels, adolf hitleris xelisuflebaSi mosvlis Semdeg,
qalaqebSi mowyobili, samwliani turis dros ixila.
nacisturma partiam kidev ufro agresiuli kampania wamoiwyo axali
ganadgurebisaTvis gankuTvnili namuSevrebis udidesi nawili na-
xelovnebis winaaRmdeg. axalgazrdobaSi hitleri saSualo Sesa- cisturi partiis xelmZRvanelebma moipares da SveicariaSi, ucxour
Zleblobebis, uRimRamo peizaJistad iTvleboda. niSandoblivia, valutaze gayides, gadarCenili nimuSebis mflobelobis sakiTxi ki
rom avangardis mimarT yvelaze didi siZulvili swored man gamoam- jerac daudgenelia. araerTma xelovanma mezobel qveynebSi an amerikis
JRavna. bauhauzi misi reJimis pirvelsave wels daxures da amjerad, SeerTebul StatebSi gaqceviT uSvela Tavs, magram zogierTma, msgavsad
samudamod. skolis pedagogi mxatvrebis, dizainerebisa da arqite- ernsT ludvig kirxnerisa, romlis suraTi quCa, berlini (sur. 3-13)
qtorebis nawilma, maT Soris gropiusma, albersma da mis van der degeneratiuli xelovnebis gamofenaze aRmoCnda, namuSevrebis dakar-
roem, amerikis SeerTebul Statebs Seafares Tavi. gvis gamo, TviTmkvlelobiT daasrula sicocxle. arc im xelovanTa
nacistebma germanel eqspresionistebsac Seuties. isini Tavis namuSevrebi iyo daculi, vinc simpatiiT iyo ganwyobili nacistebis mi-
namuSevrebSi xSirad akritikebdnen omis Semdgomi krizisis xanis marT. 1932 wels nacistur partiaSi gawevrianebul emil noldes, iseve
germaniis politikur da ekonomikur mdgomareobas; karikaturulad CamoarTves namuSevrebi (sur. 3-12), rogorc yvela sxvas.

3-55 • dadas kedeli, degeneratiuli xelovnebis gamofenis mesame oTaxi (ENTARTETE KUNST),
1937; miunxeni © georg groscis sakuTreba/licenzirebulia VAGA-s mier, niu iorki

156 Tavi III. axali xelovneba evropasa da amerikaSi, 1900-1950 wlebi


|
arqiteqturis elementebi internacionaluri stili
msoflio omis Semdeg, Tanamedrove arqiteqtorebs Soris gaaqtiu- kedlebisgan. Sedegad, Senobebi miniT, liToniT an qvis wyobiT daifa-
rebuli urTierTobebis Sedegad, Camyalibda saerTo formaluri ra, ramac mkvrivi masalis (masis) nacvlad, SemosazRvruli sivrcis
ena, romelic gascda erovnul CarCoebs da internacionaluri (moculobis) efeqti Seqmna. interierebis Ria, Tavisufali gegmareba
stilis saxeliT gaxda cnobili. am moZraobis pirveli miznobrivi sivrcis organizebis maqsimalur moqnilobas uzrunvelyofda.
wardgena 1927 wels, StutgartSi, Deutscher Werkbund’s Weissenhofsiedlung meore: `regularuloba dizainis mowesrigebis ufro kargi saSu-
(germanuli verkbundis vaisenhofis dasaxleba) gamofenaze Sedga. alebaa, vidre simetria.~ konstruqciuli sayrdenebis Tanabari ga-
gamofenas xelmZRvanelobda ludvig mis van der roe (Ludwig Mies nawileba da Senobis standartuli nawilebis gamoyeneba, ufro metad
van der Rohe, 1886-1969), arqiteqtori, romelic gropiusis msgavsad, uwyobs xels sworkuTxa regularulobis Seqmnas, vidre, klasikuri
bauhauzTan iyo dakavSirebuli. es naxevradmudmivi gamofena miznad arqiteqturis dabalansebuli, RerZuli simetria. klasikuri balan-
isaxavda im saxlebis farTo diapazonis Cvenebas, romlebSic Tana- sisgan Tavis dasaRwevad, gamarTlebulia Senobis komponentebis, maT
medrove teqnologiebi iyo gamoyenebuli da ar Seicavda istoriu- Soris kar-fanjrebis, asimetriuli ganlageba.
li stilis niSnebs. Senobebs gamoarCevda: brtyeli saxuravebi, sada mesame: `SerCeviTi dekoris~ uaryofa. harmoniuli, esTetikuri
kedlebi, centrs acdenili Riobebi da swor xazebs dafuZnebuli
efeqtis Sesaqmnelad, axali arqiteqtura masalebis Sinagan elegan-
dizaini. gamofenaze warmodgenili iyo mis van der roes, gropiusis,
turobasa da elementebis formalur organizebas emyareba. inter-
le korbuziesa da sxvaTa proeqtebi.
nacionaluri stilis ukiduresobaTa gamomxatvel Senobebad minis
termini internacionaluri stili 1932 wels damkvidrda, mas
mourTavi kolofebi iqca.
Semdeg rac niu iorkis metropoliten muzeumSi moewyo gamofena _
hiCkokisa da jonsonis mixedviT, internacionaluri stili war-
The International Style: Architecture Since 1922 (internacionaluri stili:
moiSva niderlandebSi (De Stijl), safrangeTsa (purizmi) da germaniaSi
arqiteqtura 1922 wlis Semdeg). gamofenis organizatorebi iyvnen:
arqiteqturis istorikosi henri rasel hiCkoki da arqiteqtori da (bauhauzi), 1932 wlis Semdeg ki is amerikis SeerTebul StatebSic ga-
kuratori filip jonsoni. hiCkokma da jonsonma stilis sami funda- vrcelda. mkafio koncefciis wyalobiT, internacionalurma stilma
menturi principi gamohyves: 1970-ian wlebamde iarseba, gansakuTrebiT amerikis SeerTebul Stateb-
pirveli: `arqiteqturis gaazreba moculobad, da ara masad~. Si, sadac stilis Semqmneli is evropeli arqiteqtorebi muSaobdnen
foladisa da betonis konstruqciis gamoyenebam, SesaZlebeli ga- (mag., mis van de roe, gropiusi), romlebic 1930-ian wlebSi germaniaSi
xada rogorc interieris, ise eqsterieris gaTavisufleba mzidi aRzevebul nacizmsa da hitlers gamoeqcnen da aSS-s Seafares Tavi.

masobrivi warmoebisTvis gankuTvnili servizebis proto- siurealizmi da goneba


tipad Seiqmna da bauhauzSi damkvidrebuli, dizainisa da safrangeTSi 1930-iani wlebis dasawyisSi, xelovanebisa da
warmoebis TanamSromlobis magaliTia. bauhauzis desauSi mwerlebis jgufma, modernizmisgan sruliad gansxvavebu-
gadasvlis Semdeg, bdrandtma aseve Seqmna masobrivi war- li, logikisa da realizmis winaaRmdeg mimarTuli midgo-
moebisTvis gankuTvnili sanaTebi da magidis eleqtronuli ma SesTavazes samyaros. iracionaluri, uwesrigo, normidan
lampebi, riTic metad saWiro Semosavali moutana skolas. gadaxrili da zogjer Zaladobrivi socialuri qmedebebis
moholi-nagisa da gropiusis wasvlis Semdeg, liTonis sa- momcveli siurealizmi, poet andre bretonis (André Breton,
xelosnos, erTi wlis manZilze, brandti xelmZRvanelobda, 1896-1966) gonebaSi daibada da dadas erT-erT ganStoebas
1929 wels ki manac datova bauhauzi. mamakacebis saxelosno- warmoadgenda. andre bretoni medicinasa da fsiqiatrias
Si, maT Tanasworad momuSave marian brandtma gansakuTre- swavlobda da I msoflio omis dros nevrologiur hospi-
buli wvlili Seitana bauhauzis ganviTarebaSi. talSi msaxurobda, sadac kontuziamiRebul jariskacebTan
mouxedavad imisa, rom bauhauzSi qalebs mamakacebis Ta- froidis analizis meTods iyenebda. 1924 wlisTvis breton-
nabar sayrden Zalad aRiarebdnen, gropiusi mainc ewinaaR- ma, romelic kvlavindeburad adamianis gonebis axirebebiT
mdegeboda maT arqiteqturul ganaTlebas da im saxelos- iyo dainteresebuli, gamoaqveyna siurealizmis manifesti,
noebSi anawilebda, romlebsac qalebisTvis ufro Sedaferi- romelSic asaxa froidis koncefcia, romelic adamianis go-
sad miiCnevda. aseTi iyo keramikisa da qsovilis saxelos- nebas ganixilavda brZolis velad, sadac qvecnobieris ira-
noebi. berlinSi dabadebuli ani albersi (Anni Albers, anelis cionaluri Zalebi, mudmivad ebrZvian cnobieris raciona-
fleiSmani, 1899-1994) 1922 wels Cavida bauhauzSi, 1925-Si lur, mowesrigebul da damTrgunvel Zalebs. gonisagan cno-
ki colad gahyva skolis kursdamTavrebulsa da axla ukve bierebis ganTavisuflebiT, bretoni miiswrafvoda gamoekv-
profesors, iozef alberss (Josef Albers, 1888-1976). sasurve- lia adamianis yvelaze Zireuli, iracionaluri, akrZaluli
li samxatvro studiis nacvlad, qsovilebis savaldebulo sequaluri survilebi, saidumlo fantaziebi da Zaladob-
kursze Sesulma ani albersma Seqmna `ferweruli~, kedelze rivi instinqtebi. rogorc 1934 wels werda bretoni _ `Cven
dasakidebeli qsovilebi (sur. 3-54), romlebic imdenad inova- jerac logikis kanonebiT vcxovrobT~. am SezRudvebisgan
ciuri aRmoCnda, rom bevri Tanamedrove Senobis interier- Tavis dasaRwevad, bretonma da sxva siurealistebma sizmris
Si ferweruli suraTebis adgili daikava. qsovilis swori analizis, Tavisufali asociaciebis, avtomaturi weris,
xazebisgan Sedgenili, xaliCiseburi dizaini De Stijl-is esTe- verbaluri TamaSebisa da hipnozuri transebis meSveobiT,
tikas mogvagonebs, Tumca misgan qsovis procesis mkafiod qvecnobieris gaTavisuflebis strategia SeimuSaves. siu-
gamoxatuli bunebrivobiT gamoirCeva. albersis mizani iyo realistebma Seiswavles `danaSaulebrivi SeSlilobisa~ da
`ZafebisTvis TviTgamoxatvis saSualeba mieca ... raTa maT `qaluri gonebis~ SemTxvevebi, radgan sjerodaT, rom es
Tavad epovaT da SeeqmnaT sakuTari forma~. ukanaskneli, mamakacis gonebaze ufro sustic iyo da metad

axali xelovneba evropasa da amerikaSi, 1900-1950 wlebi Tavi III. 157


monstrebi CvenTvis uxilav Zalas uweven winaaRmdegobas.
cxadia, aseTi SemaSinebeli gamosaxulebebis pirvelwyaro
I msoflio omis is saSinelebebi iyo, romelic ernstma, ger-
maniis armiaSi msaxurebisas gamoscada sakuTar Tavze.

moulodneli Sepirispireba salvador dalis (Salva-


dor Dali, 1904-1989) ferweruli tiloebi bevrad ufro iolad
amosacnob figurebsa da formebs Seicavs, magram maTSic
SexvdebiT gaSlegebuli qvecnobieris vizualur saocre-
bebs. dali madridSi, san fernandos samxatvro akademiaSi
swavlobda da iq tradiciuli iluzionisturi mxatvrobis
meTodebSi ostatdeboda. siurealistebs is 1928 wels, pa-
rizSi Casvlisas Sexvda. siurealistur TeoriaSi Tavisi
wvlili dalim paranoidalur-kritikuli TeoriiT Sei-
tana. dali aviTarebda paranoiiT SepyrobilTa arasworad
wakiTxvis, damaxinjebis, Cveulebrivis mcdarad gagebis Se-
saZleblobebs, romelTa meSveobiTac, sakuTar Tavs aTavi-
3-56 • maqs ernsTi. urdo,
1927; tilo, zeTi, 114X146.1 sm. stedelekis muzeumi, amsterdami suflebda tradiciuli, racionaluri azrovnebis borkile-
bisgan, Semdeg ki Tavis warmosaxvas xatavda.
iracionaluric. bretoni fiqrobda, rom 1920-iani wlebis, dalis ferwera ramdenime, sakvanZo Temaze iyo fokusi-
omiT daavadebuli sazogadoebis gaumjobesebis erTaderT rebuli: seqsualuroba, Zaladoba, moraluri xrwna. namuSe-
gzas, racionalur SezRudvebs gamcdari, ufro Zlieri siu- varSi Txevadi survilebis dabadeba (sur. 3-57), Cven vxedavT
realobis aRmoCena warmoadgenda. farTo, yviTel, biomorful formas (organuli forma, rome-
lic cocxal organizms mogvagonebs) _ is Tanabrad waagavs
avtomatizmi racionaluri Carevisgan Tavisufali namu- monstris saxes, mxatvris palitrasa da qalis sxeuls _ rome-
Sevrebis Sesaqmnelad, siurealisti xelovanebi gansxvavebul lic fonad emsaxureba oTx figuras. TeTrebSi Semosili qali
teqnikebs iyenebdnen, maT Soris avtomatizms. isini aTavi- ixutebs hermafroditis sxeuls, romelsac cali fexi jamSi
suflebdnen qvecnobiers da xatebaTa da formaTa axal, Caudgams, mesame, sanaxevrod dafaruli figura am jams siTxiT
moulodnel Sepirispirebebs gvTavazobdnen. TviTnaswavlma avsebs, meoTxe ki qvabulismagvar xvrelSi Sedis. sqeli, Savi
germanelma mxatvarma maqs ernsTma (Max Ernst, 1891-1976) _ is Rrubeli scenis Tavze aseT idumal kiTxvas svams: `miTiTeba:
aqtiurad TanamSromlobda dadaistebTan kiolnSi, mogviane- gadaiyaros yvela fiqali?~ (Consigne: gâcher l’ardoise totale?). dali
biT ki parizSi bretonis wres SeuerTda
_ 1925 wels frotaJis avtomaturi te-
qnika SeimuSava. Tavdapirvelad ernsti
fanqars an pastels teqsturian zeda-
pirze moTavsebul qaRaldze axaxuneb-
da. miRebuli gamosaxuleba mis warmosa-
xvas aRvivebda da mxatvari qaRaldze
SemTxveviT aRbeWdil formebSi fantas-
tikur arsebebs, mcenareebs da peizaJebs
xedavda, romlebsac ufro mkafiod da-
matebiT naxatebSi gamosaxavda. ferwe-
raSi am teqnikas ernsti grataJs uwo-
debda. igi teqsturiani zedapiris mqone
tiloze datanili saRebavis fenas fxek-
da, Semdeg ki danaxul gamosaxulebebs,
damatebiT suraTSi `amJRavnebda~. 1927
wels Seqmnili namuSevari urdo (sur. 3-56),
koSmarul scenas gviCvenebs, romelSic

3-57 • salvador dali.


Txevadi survilebis dabadeba,
1931-1932; zeTi da kolaJi tiloze,
96.1.X112.3 sm. solomon r. gugenhaimis
fondi. pegi gugenhaimis koleqcia. venecia,
1976 (76.2553 PG 100)

158 Tavi III. axali xelovneba evropasa da amerikaSi, 1900-1950 wlebi


3-58 • mereT ofenhaimi.
obieqti (sauzme bewvSi),
1936; bewviT dafaruli finjani,
diametri 10.9 sm; bewviT dafaruli lambaqi,
diametri 23.7 sm; bewviT dafaruli kovzi,
sigrZe 20.2 sm, jamuri simaRle 7.3. sm.
axali xelovnebis muzeumi (MoMA). niu iorki

ixileT axlo xediT obieqti (sauzme


bewvSi) veb-gverdze www.myartslab.com

amtkicebda, rom man zustad is daxata, rac misma paranoida- SeuZlia zebunebrivi siurealobebis Seqmna. amis erT-erTi,
lur-kritikulma gonebam dabada mis koSmarul warmosaxva- amaRelveblad daxvewili da amasTan, damcinavad iumoris-
Si. dalis gamosaxulebebi erTgavarad, bretonis damcvelad tuli magaliTia Sveicarieli xelovanis, mereT ofenhaimis
gvevlineba, romelic ambobda: `azrovnebis WeSmariti procesi (Meret Oppenheim, 1913-1985) namuSevari obieqti (sauzme bewvSi)
Tavisufalia gonebis fizikuri varjiSisa da nebismieri mo- (sur. 3-58). ofenhaimi qalTa im mcirericxovan wres ekuTvno-
raluri da esTetikuri ganzraxvebisgan~. is ar eqvemdebare- da, vinc siurealistebma TavianTi mimdinareobis wevrad
ba racionalur interpretacias, miuxedavad imisa, rom Cvens miiwvies. siurealistebi qalebs Tanasworebad ar miiCnevd-
mgrZnobiare gonebaSi SiSs, SfoTvas da regressac ki iwvevs. nen da maT sakuTar muzebad an Seswavlis obieqtebad gani-
dalis ucnaurad STambeWdavi xelovneba SeuTanadebel xilavdnen. pikaso imasac ki amtkicebda, rom am qandakebis
realobaTa moulodneli SeTanadebebisadmi siurelistur in- idea swored man miawoda ofenhaims. obieqti Sedgeba Cinuri
teressac emyareba. siurealistebi amtkicebdnen, rom axal, qurcikis bewviT dafaruli namdvili finjnis, lambaqisa da
uCveulo konteqstSi warmodgenili, ramdenime erTmaneTTan kovzisgan (es bewvi boqvenis TmasTan msgavsebis gamo SeirCa).
Seujerebeli obieqtis urTierTdapirispirebiT, xelovans namuSevarSi Cveuli realobidan ori obieqtia amoglejili

3-59 • xuan miro. kompozicia,


1933; tilo, zeTi, 130.2X161.3 sm.
deniel uodsuorTis aTeneumi,
hardfordi, koneqtikuti

axali xelovneba evropasa da amerikaSi, 1900-1950 wlebi Tavi III. 159


(Cais dasalevi nakrebi da qurcikis bewvi). maTi rekonteqs- formebs, Tumca maTi arsi mudmivad cvalebadia. mxatvars
tualizacia iracionalur, axal siurealobaSi xdeba, rac yovelTvis ajadovebda bavSvebis mier Seqmnili xelovneba,
maT gardasaxavs zebunebriv obieqtad, romelic sasurvelic romelsac is spontanurad da Zalze eqspresiulad miiCnev-
aris da imavdroulad, Rrmad SemaSfoTebelic. da. Tavad kargad daxelovnebuli, miro mainc bavSvuri Ta-
visuflebiT xatvis unars natrobda.
biomorfuli abstraqcia katalonieli mxatvari xuan
miro (Joan Mirò, 1893-1983) mudmivad fenda namuSevrebs siurea- „gaerTianeba erTi“, inglisi
listebTan erTad, magram formalurad, arasdros mierTebia 1933 wels, ingliselma xelovanebma: barbara hefuorsma (Bar-
maT mimdinareobas. miros biomofruli abstraqciac raciona- bara Hepworth, 1903-1975), henri murma (Henry Moore, 1898-1986)
lurisgan gonebis gaTavisuflebas emsaxureba, Tumca ufro da pol neSma (Paul Nash, 1889-1946), poetTan da kritikosTan
msubuqi formiT. 1933 wlis namuSevari kompozicia (sur. 3-59) herbert ridTan (Herbert Read, 1893-1968) erTad, Unit One (ga-
dasaxlebulia TiTqos SemTxveviT ganlagebuli, gamrudebu- erTianeba erTi) Camoayalibes. jgufs didxans ar uarsebia,
li biomorfuli, pirveladi Tu miTlogiuri formebiT. isini Tumca am xelovanebma mniSvnelovnad Seuwyves xeli qanda-
ukontrolod Cndeba mxatvris gonebidan, rogorc meqaniku- kebaSi siurealizmis gavleniT Seqmnili, xelnakeTi biomor-
ri arsebebi, romlebic mxiaruli cekviT gars uvlian tilos. fuli formebis damkvidrebas. maT axali energia STaberes
siurealistebi xSirad iyenebdnen meqanikuri xatvis Ta- 1930-iani wlebis britanul xelovnebas da didi gavlena
visufal asociaciebs, raTa goneba modunebuliyo da xa- moaxdines iqaur qandakebaze.
tebebs qvecnobieridan amotivtiveba SeZleboda. rogorc hefuorsi lidsis xelovnebis skolaSi swavlobda. Ta-
cnobilia, miro iyo pirveli vinc meqanikurad jRabnida ti- vis faqizad damuSavebul qandakebebs is gamWoli xvrele-
loze, Semdeg ki ferwerulad amuSavebda aseTnairad gamo- biT aformebda, romlebSic Tavisuflad moZraobda haeri
vlenil formebs. misi xatebani TiTqos Cvens Tvalwin iZens da sinaTle. namuSevari formaTa rigi (sur. 3-60) or biomor-
ful formas Seicavs, romlebic zedmiwevniT gaprialebul
xeSia amoWrili. hefuorsi imedovnebda, rom mayurebelTa
mzera Tavisuflad isrialebda organuli formebis garSe-
mo, romlebsac maT warmosaxvaSi cvalebadi asociaciebi da
mniSvnelobebi unda gamoewvia.
henri muric qmnida sxvadasxva moyvanilobis xvrelebiT
danawevrebul, abstraqtul qandakebebs, Tumca mis namu-
SevrebSi adamianis formebi ufro mkafiod amoicnoboda.
muric jer lidsis xelovnebis skolaSi swavlobda, Semdeg
londonis xelovnebis samefo kolejSi. Tumca misi esTeti-
kis Camoyalibebaze akademiur wvrTnaze metad, britanul
muzeumSi nanaxma, afrikis, okeaniisa da kolumbamdeli ame-
rikis qandakebebma moaxdina gavlena. muri grZnobda, rom
dasavluri mxatvruli tradiciis miRma momuSave xelova-
nebi, maT dasavlel kolegebTan SedarebiT, bevrad ufro
met pativiscemas avlendnen iseTi masalebis Tandayolili
Tvisebebis mimarT, rogorcaa qva an xe.
wamowolili SiSveli qalis figura muris Semoqmedebis
mTavari Temaa. namuSevari wamowolili qali (sur. 3-61), sxeu-
lis masiuri, gamartivebuli formebiT, Cakmulebs _ tolte-
kebisa da maias xelovnebaSi gavrcelebul wamowolil figu-
rebs mogvagonebs. muris qandakebebSi aseve vlindeba misi
gansakuTrebuli damokidebuleba qvis Tandayolili Tvise-
bebisadmi. Tavisi namuSevrebisTvis is Soreul karierebSi
eZebda masalebs da maTi gamofenisas, yovelTvis moiTxovda
miTiTebuli yofiliyo qvis saxeoba, romlisganac qandakeba
iyo damzadebuli. zemonaxseneb qandakebaSi, adamianis sxeu-
lis zogierTi nawili naTlad da mkafiodaa gadmocemuli
_ Tavi, mkerdi, aweuli muxli, idayvi, romelsac figuraa
dayrdnobili _ sxva nawilebi ki TiTqos talRovan masaSia
3-60 • barbara hefuorsi. formaTa rigi, Serwymuli da mTagorian adgils mogvagonebs. qandakebis
1938; xe, 108X60X71 sm. teiti, londoni, 1964. moqandakis saCuqari
centrSi amokveTili Rru Tavdayira ayenebs Cvens warmod-
© bounesi, barbara hefuorsis sakuTreba
genas simyaresa da sicarieleze. 1937 wels muri werda:
waikiTxeT barbara hefsuorTze informacia `qandakebaSi xvrelma formis iseTive mniSvneloba SeiZleba
veb-gverdze www.myartslab.com SeiZinos, rogoric myar masas aqvs~.

160 Tavi III. axali xelovneba evropasa da amerikaSi, 1900-1950 wlebi


3-61 • henri muri. wamowolili figura,
1938; hornTonis mwvane qva,
88.9X132.7X73.7 sm. teiti. londoni

henri murma es qandakeba rusuli warmoSobis


britaneli arqiteqtoris, serJ Cermaevis Sek­
veTiT Seqmna. mflobelma is daunsze mdebare
saku­Tari, Tanamedrove saxlis terasaze
ganaTavsa.

axali xelovneba amerikaSi jazis musikosi diuk elingtoni, novelisti jin Tumeri da
poeti lengsTon hiuzi. moZraobis inteleqtualuri lide-
or msoflio oms Soris ri kritikosi da filosofiis profesori alan loqi (Alain
Locke, 1886-1954) amtkicebda, rom Savkanianma xelovanebma Ta-
amerikul xelovnebaSi erovnuli vizualuri identobis au-
vianTi SemoqmedebiTi fesvebi tradiciul afrikul xelov-
cilebloba or msoflio oms Soris gaCnda. magram vinaidan
nebaSi unda eZion da ar gaiTqvifon amerikuli an evropuli
amerikis SeerTebuli Statebi uzarmazari qveyana iyo, iq
mkvidri, mravali `identobis~ mqone, sxvadasxva erebis mc- SemoqmedebiTi tradiciebis meinstrimSi.
delobam gaerTianebuliyvnen erTi, gamogonili, arsobri- fotografi jeims van der zi (James Van Der Zee, 1886-1983)
vad mamakacuri, anglo-saqsuri erovnuli maxa­ si­
aTeblebis rudunebiT qmnida harlemis saSualo klasis zeda fenis war-
garSemo, kidev ufro Zli­erad warmoaCina afro-amerikele- momadgenelTa portretebs. Tavisi studia man 1916 wels ga-
bis, emigrantebis, qalebisa Tu sxvaTa SemoqmedebiTi da eqs- xsna, Tumca foto-reportioradac ganagrZobda muSaobas.
perimentuli xelovneba. foto enotis qurqebiani wyvili kadilakTan (sur. 3-62) aRbeW-
davs SeZlebul qalsa da mamakacs, romlebic 1932 wels, didi
harlemis renesansi depresiis pikze, Tavis axal manqanasTan pozireben. foto-
1930-ian wlebSi, asiaTasobiT afro-amerikeli qveynis saso- grafi harlemis momxibvlelobas ufro asaxavs, vidre afro-­
flo, ZiriTadad agra­ ruli samxreTidan, urbanul, indus­ amerikelebis kulturuli cxovrebis centrs.
triul CrdiloeTSi gadavida sacxovreb-
lad, raTa rasobriv Cagvras gaqceoda
da did socialur da ekonomikur Sesa-
Zleblobebs ziareboda. am didma migra-
ciam saerTo erovnuli New Negro (axal Sav-
kanianTa) moZraobis Camoyalibebas Seuwyo
xeli, niu iorkSi ki harlemis renesansi
dabada. maTSi afro-amerikelTa meti so-
cialuri da politikuri aqtivobisken mo-
wodeba ismoda.
1920-1930-ian wlebSi, harlemis saSu-
alo klasis SeZlebulma afro-amerikulma
Temma iseTi figurebi dabada, rogoricaa

3-62 • jeims van der zi.


enotis qurqebiani wyvili kadilakTan,
1932; gadaRebulia harlemis 127-e quCis
dasavleTiT, niu iorki.
dabeWdilia Jelatin-vercxlis qaRaldze

axali xelovneba evropasa da amerikaSi, 1900-1950 wlebi Tavi III. 161


farTo rakursiT gernika |
1937 wlis ianvarSi, rodesac espaneTSi res- gernika rTuli ferweruli nawarmoebia
publikelebsa da nacionalistebs Soris da mniSvnelobaTa mraval Sres Seicavs. pika-
mimdinare samoqalaqo omi gansakuTrebiT so iSviaTad iyenebda Tavis xelovnebaSi spe-
gamwvavda, parizSi mcxovreb espanel xe- cifikur an TvalsaCino simboloebs. mas er-
lovans, pablo pikasos, parizis 1938 wlis Civna detalebis interpretacia Tavad mayu-
gamofenis espanuri pavilionisTvis, didi reblisTvis miendo. erTia udavo _ gernika
ferweruli tilo SeukveTes. gamofena XIX sisastikis, qaosis, terorisa da tanjvis
saukuneSi gamarTuli im msoflio bazro- amsaxveli scenaa. Tavisi Savi, TeTri da muqi
bebis pirdapiri STamomavli iyo, romleTa lurji koloritiT, is tanjvasa da tkivils
meSveobiTac msofliom eifelis koSki da exmianeba. moZraobaSi gaSeSebuli, sruliad
brolis sasaxle SeiZina. 1938 wels, espaneTi Sav-TeTri figurebi, TiTqos reportioris
pirvelad warsdga msoflio gamofenaze sa- fotokameris blics aqvs daWerili.
kuTari pavilioniT. tiloze Tavmoyrili bevri sagani cxadad
vidre pikaso fiqrobda, Tu ra namuSe- 3-63 • gernikas nangrevebi, amoicnoba: eqspresionistulad gadmoce-
vari Seeqmna erovnuli pavilionisTvis, espaneTi, 1937 wlis aprili
1937 wlis 26 aprils, nacionalistebis
mxardamWerma germanulma bombdamSenebma
espaneTis baskur regionSi mdebare, qalaq
gernikas Seuties. dabombvis Sedegad daiWra
da daiRupa 1600 samoqalaqo piri. gernikaze
civsisxlianma, kargad gaTvlilma, araada-
mianurma Tavdasxmam SokSi Caagdo evropa.
sam saaTze metxans 25 germanuli bombdam-
Seni daaxloebiT 45 000 kilogramian yumba-
rebs uSenda qalaqs, 20-ze meti sabrZolo
TviTmfrinavi ki cxrilavda yvelas vinc
ki afeTqebuli da cecxlmodebuli Senobe-
bidan gaqcevas cdilobda. gernika sami dRe
iwvoda. sabolood, qalaqis mosaxleobis 1/3
daiRupa an daiWra, Senobebis 70 procenti ki
miwasTan iqna gasworebuli (sur. 3-63). iqmne-
boda STabeWdileba, rom Tavdasxma samxedro
miznebs ki ar emsaxureboda, aramed saSu-
alebas aZlevda frankos nacionalistur
Zalebs daeterorebinaT samoqalaqo sazo-
gadoeba. Tumca namdvil saSinelebad iqca
imis aRmoCena, rom germanel meTaurebs es
masobrivi Jleta, mxolod TavianTi sahaero
Zalebis `sawvrTnel misiad~ daugegmavT.
SeZrwunebul pikasos axla ukve hqonda Tema
suraTisTvis.
pirvel maiss, erTi milioni adamiani
gamovida parizis quCebSi saprotesto marS-
Si monawileobis misaRebad da swored mom-
devno dRes Seqmna pikasom Tavisi suraTis
pirveli Canaxatebi. es iyo misi vizualuri
pasuxi adamianebis mxecobaze. pikaso akade-
miuri ferweris tradiciebze iyo aRzrdili
da Tavisi gernika (sur. 3-64) istoriuli Jan-
ris monumentur ferwerul tilod dagegma.
masSi detalurad iyo asaxuli Tavdasxmis
istoriuli samarcxvino movlenebi. mxatva-
ri aTi dRis manZilze intensiurad gegmavda
samuSaos da namuSevris tiloze gadatanam-
de, kompoziciisa da ferebis SesamuSaveb-
lad, ramdenime winaswaruli eskizi Seqmna.
Semdegi erTi Tvis ganmavlobaSi is Tavad,
3-64 • pablo pikaso. gernika,
damxmareTa gareSe, muSaobda suraTze — cv- 1937; tilo, zeTi, 3.5X7.8 m. dedofal sofias xelovnebis erovnuli centris muzeumi,
lida figurebs, ferebs, amuSavebda Temebs. madridi. mudmivad gamoTxovilia prados muzeumidan, madridi

162 Tavi III. axali xelovneba evropasa da amerikaSi, 1900-1950 wlebi


muli xaris Tavi zeda marcxena kuTxeSi, erT, xan ki meore cxovelTan aigivebdnen. uari ganacxada gernika espaneTSi gamofeni-
tkivilisgan aWixvinebuli, daWrili cxeni _ naTuras, xelSubs, xanjals, lampasa da Cits liyo, sadac nacionaliti lideris, general
centrSi, mTel sasuraTe areze mimofantuli aseve specifikuri mniSvnelobebi mianiWes. frankos reJimi batonobda. amitomac, wlebis
adamianebis daleweli figurebi, yovlis­ pikasom uari ganacxada romelime simbolos manZilze namuSevari niu iorkSi, axali xelo-
mxilvel Tvals mimsgavsebuli, uSvelebeli konkretuli mniSvnelobis aRiarebaze. ger- vnebis muzeumSi iyo eqsponirebuli. gernika
naTura kompoziciis Tavze, lampa mis qvemoT nika, ambobda pikaso, saSineli sisastikiT samSobloSi mxolod 1981 wels, frankos gar-
da cecxli da kvamli, romelic im dangreu- daxocil msxverplTa Sesaxebaa _ amis miRma, dacvalebidan 6 wlis Semdeg dabrunda da bina
li oTaxis ukan mosCans, romelSiac mTeli yvela misi mniSvneloba cvalebadia. madridSi, dedofal sofias muzeumSi daido.
es gamanadgurebeli qmedeba viTardeba. am gernika espaneTis pavilionSi im avtorTa 1985 wlidan misi gobelenSi Sesrulebuli
gamosaxulebebma sxvadasxvagvari inter- namuSevrebis gverdiT gamoifina, vinc mxars asli niu iorkSi, gaerTianebuli erebis or-
pretaciebi gamoiwvia. zogierTebi xarsa da uWeda respublikelTa saqmes. maT Soris iyv- ganizaciis Stab-binaSia gamofenili, rogorc
cxenSi nacionalisturi da respublikuri nen: xuan miro, moqandake aleqsander kalderi, mZlavri Sexseneba imisa, Tu ra sastiki sazRau-
Zalebis simboloebs xedavdnen da maT xan reJisori luis bunueli da sxvebi. pikasom ri gaiRo adamianma aRviraxsnili omis gamo.

axali xelovneba evropasa da amerikaSi, 1900-1950 wlebi Tavi III. 163


3-65 • aaron duglasi. SavkanianTa cxovrebis aspeqtebi:
monobidan rekonstruqciamde, 1934; tilo, zeTi, 1.5X3.5 m.
SavkanianTa kulturis kvlevis Somburgis centri, niu iorki,
sajaro bibilioTeka. xelovneba © aaron duglasis STamomavlebi/
licenzirebulia VAGA-s mier, niu iorki

topekeli (kanzasi) fermweri aaron duglasi (Aaron Doug-


las, 1898-1979) 1925 wels gadmovida niu iorkSi sacxovreb-
lad. mis mier SemuSavebul kolaJis siluetur stils bev-
ri aqvs nasesxebi afrikuli xelovnebidan. es stili wlebis
manZilze did gavlenas axdenda afro-amerikelTa xelova-
nebze (sur. 4-73). SavkanianTa cxovrebis aspeqtebi: monobidan
rekonstruqciamde (sur. 3-65) duglasma niu iorkis sajaro bi-
bilioTekis harlemis filialisTvis Seqmna, `depresiis xanis
sajaro xelovnebis namuSevarTa proeqti~-s sponsorobiT.
suraTis marjvena kuTxeSi, saidanac sinaTle koncentrul
wreebad asxivebs, monebi 1863 wlis gaTavisuflebis prokla-
macias zeimoben. centrSi mdgomi oratori, dramatuli
JestiT, ukana planze gamosaxul SeerTebuli Statebis ka-
pitoliumze miuTiTebs, romelic TiTqos mouwodebs yvela
afro-amerikels, romelTagan zogi axlac bambis mosavals
iRebs suraTis wina planze, xmis micemis ufleba gamoiyenos.
marcxniv aSS-s armia rekonstruqciis Semdeg tovebs samx-
reTs, cxenebze amxedrebuli, TeTrkapiuSonebiani ku-klu-
qs-klanis wevrebi ki gvaxseneben, rom samoqalaqo uflebe-
bisTvis brZola es-esaa daiwyo.
moqandake augusTa sevejis (Augusta Savage, 1892-1962) Semo-
qmedeba im miriadobiT sirTules asaxavs, romelTa winaSec
aRmoCndnen afro-amerikelebi xelovnebis samyaroSi. seve-
ji niu iorkSi, kufer iunionSi swavlobda, magram misi 1923
wlis gancxadeba, romeliTac is evropaSi swavlis gagrZele-
bis nebarTvas iTxovda, rasobrivi kuTvnilebis gamo, ukanve
daubrunda. saprotesto werilSi seveji werda: `demokratia
ucnauri ram aris. Cemi Zma sakmarisad kargi aRmoCnda saimi-

3-66 • augusTa seveji. citadeli: Tavisufleba,


1930; brinjao, 35.6X17.8X15.2 sm. hovardis universitetis
xelovnebis galerea, vaSingtoni

164 Tavi III. axali xelovneba evropasa da amerikaSi, 1900-1950 wlebi


3-67 • jeiqob lourensi. seria migraciis Sesaxeb. paneli #1: I msoflio omis dros samxreTeli afro-amerikelebis
didi migracia CrdiloeTisken,
1940-1941; tempera meisonitze, 30.5X45.7sm. filifsis koleqcia, vaSingtoni, kolumbiis olqi

sod, rom mieRoT polkSi, romelic safrangeTSi msaxurobda jeiqob lourensi (Jacob Lawrence, 1917-2000) harlemis Temis
omis dros. misi da ki, rogorc Cans, ar aRmoCnda im qveynis xelovnebis centridan gamosuli, yvelaze cnobili xelo-
stumrobis Rirsi, romlisTvisac Zma ibrZoda~. sabolood, vania. misi adreuli xanis mcire zomis, TxrobiTi xasiaTis
parizSi swavlis ufleba sevejma 1930 wels moipova. amerikis suraTebis ramdenime seriaSi afro-amerikelebis istoriaa
SeerTebul StatebSi dabrunebis Semdeg, man ramdenime af- asaxuli. TiToeul serias teqsti aqvs darTuli. lourensis
ro-amerikeli politikuri lideris, maT Soris markus gar- Temebi harlemis istoriasa da haiteli revolucionerebis
visa da u.e.b. duboisis portretebi Seqmna. lideris, Tusan l’uvertiurisa da amerikeli abolicionis-
1791 wlis haitis revolucis istoriiTa da monebis aja- tis, jon braunis cxovrebas moicavs. yvelaze didi seria
nyebiT (sur. 1-39) STagonebulma augustam, Seqmna qandakeba lourensma 1940-1941 wlebSi Seqmna. seria migraciis Sesaxeb
citadeli: Tavisufleba (sur. 3-66). es aris Tavisuflebis sim- 60 panelisgan Sedgeba da im didi migraciis qronikas war-
bolod gamosaxuli qalis figura, romelsac xeli cisken moadgens, romelmac lourensis mSoblebi samxreTi karo-
aqvs aRmarTuli da zecaSi afrenamde, cali fexis TiTis linidan niu jersis atlantamde miiyvana. pirvel panelSi
wverze balansirebs. citadeli, cixe-simagre da haitis (sur. 3-67) afro-amerikeli migrantebi samxreTis rkinigzis
pirveli, afrikuli warmomavlobis lideris rezidencia sadguris karebis gavliT, Tav-TavianTi mimarTulebebiT _
iyo. sevejisTvis is Tanasworobisa da Tavisuflebis Sesa- CikagoSi, niu iorkSi an sent luisSi miedinebian. duglasis
Zleblobasa da imeds ganasaxierebda. namuSevrebis msgavsad, lourensis Tamamad abstragirebuli,
sevejma harlemSi xelovnebis patara kerZo skola daar- silueturi stili sibrtyobrivi moyvanilobebiT da ferTa
sa da Sromis ganviTarebis administraciisgan (Works Progress naTeli gamiT, sruliad cnobierad, pirdapir afrikuli xe-
Administration) federaluri dafinanseba miiRo, raTa is har- lovnebidan momdinareobs. mogvianebiT lourensma harlemis
lemis Temis xelovnebis centrad gardaeqmna (ix. depresiis renesansis avtorTa wignebic daasuraTa.
xanis amerikuli xelovnebis federaluri patronaJi, gv.
166). aseTi tipis centrebi saimdrood, asobiT ixsneboda soflis amerika
mTeli qveynis masStabiT, magram swored sevejis centri 1930-ian wlebSi, xelovanebi, romlebic ufro cnobilni
iqca harlemis xelovanebis, poetebis, kompozitorebis, arian regionalistebis saerTo saxeliT, wina planze weven
mocekvaveebisa da istorikosebisTvis araoficialur sa- Sua dasavleTis Tematikas. 1931 wels, didi depresiis zeo-
lonad. bisas, granT vudi (Grant Wood, 1891-1942) _ mogvianebiT, is

axali xelovneba evropasa da amerikaSi, 1900-1950 wlebi Tavi III. 165


|
xelovneba da misi konteqsti amerikuli xelovnebis federaluri patronaJi
didi depresiis dros

1930-iani wlebis damdegs, didi depresiis xanaSi, umuSevarTa daxmare- Tavis fotos, raTa mnaxvelTa siRrmiseuli grZnobebi gamoaRviZos.
bisa da qveynis ekonomikis waxalisebis mizniT, prezident franklin kadris maqsimaluri moaxlovebiT is dedis daRlil gamometyvelebasa
d. ruzveltis axali SeTanxmebis (New Deal) farglebSi, ramdenime da mtkice xasiaTze amaxvilebs yuradrebas. kompoziciam SesaZloa mna-
programa, maT Soris amerikeli xelovanebis dasaqmebis programa xvels rafaelis kauperis mcire madona _ qalwuli mariami yrma iesoTi
ganaxorciela. 1933 wels dafuZnebulma, saxelovnebo proeqtebis kalTaSi _ gaaxsenos an miqelanjelos sevdiT da mwuxarebiT savse
sajaro samsaxurma (Public Works of Art Project — PWAP) mxolod xuT pieta, romelSic mariami Svilis dakargvas Seicnobs. lengma am fotoSi
Tves iarseba, Tumca am mokle xanSic ki 4 000 xelovani daasaqma, ugulebelhyo droebiTi karavi, romelsac ojaxi Tavs afarebda, gac-
romlebmac 15 000-ze meti namuSevari Seqmnes. 1934 wlis oqtomberSi veTil skivrze dayrili WuWyiani TefSebi, karvis garSemo mimoyrili
amerikis xazinam ferwerisa da qandakebis seqcia daafuZna, romelmac nagavi da rac yvelaze mniSvnelovania, doroTias mozardi qaliSvili _
1943 wlamde iarseba. is sazogadoebrivi SenobebisTvis gankuTvnili anu yvela is detali, romelic amave scenis sxva fotoebzea aRbeWdili.
monumenturi mxatvrobisa da qandakebis nimuSTa SekveTebiT iyo fotografma gadawyvita mxolod adamianTa umankoebasa da moralur
dakavebuli. Sromis ganviTarebis administraciis (Works Progress faseulobaze gaemaxvilebina mTeli yuradReba, maTze visTvisac fe-
Administration -WPA) mier ganxorcielebuli xelovnebis federaluri deraluri daxmarebis mopovebas cdilobda da ver mianiSnebda, rom
proeqti (Federal Art Project — FAP) 1935-1043 wlebSi mimdinareobda. is Tomfsoni arasrulwlovan asakSi gaxda deda, anda imas, rom igi in-
saxelovnebo proeqtebis sajaro samsaxuris memkvidre gaxda da dep- dielTa tomis, Cerokis warmomadgeneli iyo. migranti deda (romlis
resiis xanaSi dasaqmebis xelSewyobis yvelaze mniSvnelovan saagen- saxelic im dros jer ar iyo cnobili) didi depresiis saxed iqca. misi
tos warmoadgenda. 1943 wlisTvis misi daxmarebiT 6 milion adamianze sevdiT aRsavse, Sors mimarTuli mzera dResac exmianeba mnaxvels da
meti dasaqmda, rogorc xelovnebis federalur proeqtSi (FAP), ise naTlad gviCvenebs vizualuri xatis propagandistul Zalas.
Teatrisa da mweralTa federalur proeqtebSi. xelovnebis federa- didi depresiis dros, federaluri saxelovnebo proeqti
lur proeqtSi monawile daaxloebiT 10 000 Semoqmedma gamaognebeli guluxvad gascemda Sromis anazRaurebas _ kviraSi saSualod
raodenobis namuSevrebi Seqmna _ 108 000 ferweruli tilo, 18 000 20 dolars _ raTa mxatvrebsa da moqandakeebs mTeli Tavisi dro xe-
qandakeba, kedlis mxatvrobis 2 500 nimuSi da aTasobiT beWduri pro- lovnebisTvis daeTmoT (vuluorsis maRaziebSi gamyidvlis Semosava-
duqti, foto da plakati. yvela maTgani sazogadoebriv kuTvnilebad li kviraSi mxolod 11 dolars Seadgenda). federaluri saxelovnebo
gadaiqca. sazogadoebrivi daniSnulebis nagebobebisTvis (rkinigzis proeqtis aseTma finansurma mxardaWeram mxatvrebSi erTobis ganc-
sadgurebi, skolebi, saavadmyofoebi, safosto ganyofilebebi) Sek- da Camoayaliba. magaliTad, SemoqmedebiT jgufSi gaerTianebuli niu
veTili qandakebebisa da kedlis mxatvrobis mravali nimuSi dRemdea iorkeli fermwerebi xelovnebaze sadiskusiod grinviC vilijis ba-
SemorCenili, ai dazguri ferweris nimuSTa umravlesoba mogviane- rebsa da yavis saxlebSi ikribebodnen. am gaerTianebam abstraqtuli
biT, `abazanebis mosarTav suraTebad~ gaiyida da ganadgurda. eqspresionistebi dabada da saSualeba misca niu iorks parizisTvis
amerikis sofluri regionebis federaluri xelSewyobisaTvis
axali xelovnebis msoflio centris statusi CamoerTmia.
sazogadoebrivi mxardaWeris mosapoveblad, gansaxlebis saagentom
da fermaTa usafrTxoebis sammarTvelom daiqiraves fotografebi,
romlebsac dokumenturad unda aRebeWdaT depresiis Sedegebi mTel
qveyanaSi. es fotoebi dResac yvelasTvis xelmisawvdomia, maTze ar
vrceldeba saavtoro uflebebi da nebismier gazeTs, Jurnals Tu
gamomcemels SeuZlia maTi gamoqveyneba. san franciskos mkvidri
doroTia lengi (Dorothea Lange, 1895-1965) 1935-1939 wlebSi muSaobda
zemoCamoTvli organizaciebis dakveTiT da fotoebze aRbeWdavda
fermebSi momuSave im mravalricxovan migrantTa mdgomareobas,
romlebic didi dablobebis mtvris qarbuqebs gamoeqcnen da sa-
muSaos ZiebaSi kalifornias miawydnen.
migranti deda, nipomo, kalifornia (sur. 3-68), warmogvidgens
florens ouen Tomfsons, 32 wlis, Svidi Svilis dedas, erT-erTs im
aTasobiT datanjul migrantTa Soris, romlebic siRaribeSi arse-
bobdnen kaliforniaSi. lengi gansakuTrebuli sifrTxiliT qmnis

3-68 • doroTia lengi. migranti deda. nipomo, kalifornia,


1936 wlis Tebervali; dabeWdilia Jelatin-vercxlis qaRaldze,
kongresis biblioTeka, vaSingtoni, kolumbiis olqi

1960 wels lengma am fotos gadaRebiT miRebuli gamocdileba ase


aRwera: `me davinaxe da mivuaxlovdi mSier da sasowarkveTil dedas,
romelmac magnitiviT mimizida. ar maxsovs rogor avuxseni Cemi da
Cemi kameris iq yofnis mizezi, maxsovs mxolod, rom mas SekiTxvebi
ar dausvams. xuTi kadri gadaviRe, erTi da imave mimarTulebidan sul
ufro metad vuaxlovdebodi. ar gamomikiTxavs, arc misi vinaoba da
arc misi ambavi. TviTon miTxra, rom 32 wlisa iyo, rom mxolod gar-
Semo mindvrebidan mogrovebuli gayinuli bostneuliTa da bavSvebis
mier mokluli CitebiT arsebobda. mas axali gayiduli hqonda Tavisi
manqanis saburavebi, raTa sakvebi SeeZina. Tavisi SvilebiT garSemorty-
muli, is karvis win, tentis qveS ijda da TiTqos icoda, rom Cemi fo-
toebi mis daxmarebas SeZlebda da amdenad, Tavadac mexmareboda. iyo
amaSi erTgvar Tanasworoba (Popular Photography, Tebervali, 1960 weli).

166 Tavi III. axali xelovneba evropasa da amerikaSi, 1900-1950 wlebi


kanada
XIX saukuneSi kanadelma xelovanebma, Tavisi amerikeli (aSS)
kolegebis msgavsad, TandaTanobiT evropuli xelovnebisgan
sakuTari damoukideblobis warmoCena daiwyes da saamisod,
kanadis didebuli, mouTvinierebeli, veluri bunebis xatvas
mihyves xeli. zogi maTgani figuratiuli gamosaxulebebis
Sesaqmenlad parizSi Seswavlil akademiur realizms mimar-
Tavda, sxvebi ki impresionizmis prizmaSi xedavdnen da gad-
moscemdnen kanadur peizaJebs.

peizaJi da identoba 1910-iani wlebis dasawyisSi, to-


rontos axalgazrda SemoqmedTa jgufi _ mis wevrTa umra-
vlesoba erTi da igive komerciuli saxelovnebo firmis-
Tvis muSaobda _ erTad iwyebs xatvas da Tavis namuSevrebSi,
erovnuli identobis niSanad, kanadis CrdiloeTis mkacr
peizaJebs warmogvidgens. am moZraobis sakvanZo figura Tom
Tomsoni (Tom Thomson, 1877-1917) iyo. 1912 wlidan, yoveli
wlis Tbil Tveebs is torontodan CrdiloeTiT, 180 milis
siSoreze mdebare algonquinis provinciul parkSi, tyis
uzarmazar nakrZalSi atarebda. mxatvari mcire zomis, mu-
yaoze zeTiT swrafad daweril uamrav Canaxats asrulebda,
zamTrobiT ki maT safuZvelze, saxelosnoSi srulformati-
an suraTebs qmnida. 1916 wlis gazafxulze Seqmnili Canaxati
safuZvlad daedo namuSevars JACK PINE (kanaduri fiWvi) (sur.
3-70). es mWidrod komponirebuli kompozicia warmogvidgens
stilizebul fiWvs, romelic wina planze gamosaxuli kldo-
3-69 • granT vudi. amerikuli goTika, vani napiridanaa amoizrdili. xe mkafio siluetad ikiTxeba
1930; zeTi biverbordze, 74.3.X62.4 sm. Cikagos xelovnebis tbisa da cis naTel fonze, romelic horizontalze, civi
instituti. amerikis xelovnebis koleqciis megobrebi. lurjiT daferili gorakebiTaa gayofili. dasamaxsovrebe-
1930.934. Art © Figge Art Museum, nan vud-grehemis STamomavlebi/ li mSvenierebis mqone tiloSi dasadgurebulma mowiwebis
licenzirebulia VAGA-s mier, niu iorki
gansakuTrebulma ganwyobam, romelic ganmartovebul Crdi-
lour peizaJSi RvTaebrivis yofnas gvagrZnobinebs, kanadis
aiovas universitetSi aswavlida _ xatavs cnobil tilos, erovnuli xelovnebis xatad aqcia es suraTi.
saxelwodebiT amerikuli goTika (sur. 3-69). es namuSevari Ci-
kagos xelovnebis institutma SeiZina da amiT, vuds saqvey- adgilobrivi amerikuli gavlenebi emili qari (Emily
no aRiareba moutana. am suraTma moicva yovelive is kargi Carr, 1871-1945), mxatvari dasavleTi sanapirodan, britanu­li
da cudi, rac qveynis Suaguls axasiaTebda 1930-ian wlebSi.
vudi gamosaxavs asakovan mamasa da mis gauTxovar qaliS-
vils, romlebic TavianTi neogoTikuri saxlis win dganan.
maTi samosi im droisTvisac ki Zvelmodurad gamoiyure-
ba. suraTisTvis pozireben vudis stomatologi da misi da
nani, romelsac vudis dedis kameo amSvenebs da arSiamovle-
buli winsafri mosavs. Senoba maT ukan, aiovas partara qa-
laq eldonis realuri mokrZalebuli saxlis mixedviTaa Se-
qmnili. qaliSvilis grZeli, sevdiani saxe mamisas exmianeba.
is gauTxovaria da savaraudod, aseTad darCeba. 1931 wlis-
Tvis, Sua dasavleTSi qmris moZebna ar iyo martivi, radgan
axalgazrda mamakacebis umravlesobam fermebi miatova da
samuSaosTvis Cikagos miaSura. Tavisi mkvrivad dawerili,
aRweriTi xasiaTis detalebiT, es tilo im flamandiuri re-
nesansis mxatvarebisadmi gamoxatavs pativiscemas, romle-
bic ase aRafrTovanebdnen vuds.

3-70 • Tom Tomsoni. JACK PINE (kanaduri fiWvi), 1916-1917;


tilo, zeTi, 127.9X139.8 sm. kanadis erovnuli galerea,
otava, ontario. SeZenilia 1918 wels

axali xelovneba evropasa da amerikaSi, 1900-1950 wlebi Tavi III. 167


3-71 • emili qari.
didi yorani,
1931; tilo, zeTi,
87X114 sm. vankuveris
xelovnebis galereis
koleqcia. emili qaris
trasti

kolumbiis qalaq viqtoriaSi daibada. xelovnebas is san mZlavr, didebul arsebad warmoadgina, romelic dinami-
franciskoSi, inglissa da parizSi daeufla. 1907 wels kurad aRimarTeba wriulad Caxveul mcenareebze, rogorc
alaskaze mogzaurobisas, mxatvari Crdilo-dasavleTi sa- mtkice sulieri Zalisa da erovnuli siamayis simbolo.
napiros adgilobriv indielTa mier Seqmnil, xeze kveTil
monumentur boZebs waawyda da am `warmaval xalxTa xelov- meqsika
nebis namdvili saganZuris~ aRbeWdva gadawyvita. Semdegi 23 1910 wlis revoluciam meqsikaSi general porfirio dia-
wlis ganmavlobaSi qarma britanuli kolumbiis ocdaaTze sis 35 wliani diqtatura daasrula da aTwlian politikur
meti mxare moinaxula da momavali ferweruli namuSevre- areulobas daudo saTave. 1920 wels, reformatorma prezi-
bisTvis fanqriTa da akvareliT Sesrulebuli Canaxatebi dentma, alvaro obregonma qveyanaSi politikuri wesrigi
Seqmna. komerciulad warumatebeli gamofenis Semdeg, ro- aRadgina. sabWoTa kavSiris msgavsad, axali xelisuflebis
melzec adgilobriv indielTa xelovnebis miseuli suraTe- liderebma xelovanebi xalxisa da saxelmwifos samsaxurSi
bi iyo warmodgenili, 1913 wels qari viqtoriaSi dabrunda, Caabes. ramdenime meqsikelma mxatvarma sazogadoebrivi Sen-
gaxsna pansioni da Semdgomi 15 wlis manZilze umniSvnelo obebis moxatvaze miiRo saxelmwifo SekveTa. monumentur
dros Tu uTmobda xatvas. Tumca 1927 wels, is kanadis ero- mxatvrobas sazeimod unda aesaxa meqsikeli xalxis istoria,
vnul galereaSi miiwvies, dasavleTi sanapiros xelovnebis cxovreba da Sroma. mxatvrebi naturalistur gamosaxule-
gamofenaSi monawileobis misaRebad. gamofenis gaxsnaze bebs qmnidnen, radgan xelisufleba Tvlida, rom abstraq-
aRmosavleTiT mogzaurobisas, qari Tom Tomsonis yofili tuli xelovneba miuwvdomeli da gaugebari iqneboda far-
kolegebis mier, 1920 wels daarsebuli Group of Seven-is (Svi- To masebisTvis.
dTa jgufi) wevrebs Sexvda. swored maT gaaRvives xelaxla diego rivera (Diego Rivera, 1886-1957) meqsikuri monumen-
ferwerisadmi misi interesi. turi mxatvrobis TvalsaCino warmomadgeneli iyo. mxat-
SvidTa jgufTan erTad, qarma dramatuli, mZlavri, vrobis es mimarTuleba meq­ sikaSi swored saxelmwifo dak-
skulpturuli stili SemoimuSava, romelic bneli, mZime veTebis daxmare­ biT ganviTarda. rivera mexikos san karlo-
energiiT iyo ganmsWvaluli. suraTi didi yorani (sur. 3-71), sis aka­demiaSi 11 wlis asakSi Cairicxa. 1911-1919 wleb­Si igi
romelic mxatvarma 1931 wels, 1912 wlis akvarelis safuZ- parizSi cxovrobda, sadac pikasosa da kidev erT meqsikel
velze Seqmna, dedofal Sarlotas kunZulze mdebare, mito- monumentalists, david sikeiross (David Siqueiros, 1896-1974)
vebul sofels asaxavs, sadac qarma boZze damagrebul, xis- Sexvda. orive, riveraca da sikeirosic revoluciuri xelo-
gan gamoWril yornis figuras miakvlia. wyviladi gamosaxu- vnebis Seqmnisa da misi xalxis samsaxurSi Cayenebisken isw-
lebidan, romelic Tavdapirvelad saflavze iyo aRmarTu- rafvodnen. 1920-1921 wlebSi, riveram renesansis epoqis mo-
li, mxolod es erTiRa iyo SemorCenili. avtobiografiaSi xatulobaTa Sesaswavlad, italiaSi imogzaura, adgilobrivi
`Zvelad da lpobadad~ aRwerili yorani, qarma suraTze kedlis mxatvrobis nimuSTa gasacnobad ki meqsikis uZveles

168 Tavi III. axali xelovneba evropasa da amerikaSi, 1900-1950 wlebi


3-72 • diego rivera.
diadi qalaqi tenoCtitlani
(detali),
mexikos erovnuli sasaxlis
patios derefnis moxatuloba,
1945; freska, 4.92X9.71 m.

uyureT videos
diego riveras freskul
teqnikaze veb-gverdze
www.myartslab.com

adgilebs ewvia. 1945 wels Seqmnili, diadi qalaqi


tenoCtitlani (sur. 3-72) mexikos erovnuli sasaxlis
Semamkobel moxatulobaTa ciklis nawilia. sti-
lizebuli formebiTa da kaSkaSa lokaluri fe-
rebiT aq meqsikis istoriaa asaxuli. monumenturi
mxatvrobis nimuSebi riveram ara mxolod meqsika-
Si, aramed amerikis SeerTebul StatebSic Seqmna.
frida kalos (Frida Kahlo, 1907-1954) xelovneba
ufro piraduli xasiaTisaa. andre bretoni kalos
bunebriv siurealistad miiCnevda, Tavad mxatva-
ri ki ambobda: `me arasdros damixatavs sizmrebi.
me yovelTvis Cems sakuTar realobas vqmnidi~.
germaneli mamisa da meqsikeli dedis Svilis, ka-
los realoba mis Sereul memkvidreobas asaxav-
da. ormag avtoportretSi ori frida (sur. 3-73)
kalo Tavis or eTnikur `me~-d gayofil idento-
bas warmogvidgens. evropuli `me~, viqtorianuli
epoqis kabiTaa mosili, meqsikuri ki tradiciuli
meqsikuri samosiT. namuSevari diego riverasTan
mis boboqar urTierTobasac asaxavs. frida 1929
wels gahyva riveras colad, 1939-Si ki, swored
maSin, rodesac am suraTs qmnida, daSorda.
frida kalo xelovnebis erT istorikoss
uyveboda, rom suraTze meqsikuri samosiT is
frida iyo gamosaxuli, romelic diego riveras
uyvarda, evropulad Cacmuli ki is frida iyo,
romelsac is ar cnobda. or firdas xelebi aqvT
Cakidebuli, maT Soris gamavali arteria diego 3-73 • frida kalo. ori frida,
riveras miniaturuli portretiT iwyeba, ro- 1939; tilo,zeTi, 1.74X1.74m. axali xelovnebis muzeumi,
melSic biWad gamosaxuli diego meqsikel fri- saxviTi xelovnebis erovnuli instituti, mexiko

axali xelovneba evropasa da amerikaSi, 1900-1950 wlebi Tavi III. 169


xelovnebis kvireulma, romelmac san-pauluSi Tavi mouy-
ara avangardist poetebs, mocekvaveebs, musikosebs da aseve
saxviTi xelovnebis warmomadgenlebs, Riad gamomwvevi da
konfrontaciuli xasiaTi miiRo. poetebi umowyalod dasci-
nodnen ufrosi Taobis poetebs, mocekvaveebma tradiciuli
cekvebis Tanamedrove versiebi dadges, xolo kompozitori
heqtor vila-lobosi (1887-1959), afro-braziliur ritmebze
dafuZnebuli, axali musikaluri nawarmoebis Sesasruleb-
lad, scenaze flostebiTa da abazanis xalaTiT gamovida.
1928 wels, poetma da mweralma san pauludan, osvald di
andradem, romelic axali xelovnebis kvireulis erTi-er-
Ti organizatoric iyo, anTropofaguli manifesti dawera,
romelSic sazogadoebas evropul kulturaze braziliis
moCvenebiTi damokidebulebis sakiTxis radikaluri gadawy-
vetis saxumaro gza SesTavaza. is urCevda Tanamemamuleebs
im Zveli brazilielebisTvis miebaZaT, romlebmac maT sa-
napiroebs momdgar portugaliel maZieblebs sakadrisi pa-
suxi gasces _ maT isini ubralod SeWames. am urTierTobas
is xumrobiT, anTropofaguls an kanibalisturs uwodebda
da brazilielebs evropuli kulturis gadasansvlas, gada-
muSavebas (amiT maTi brazilieloba unda gaZlierebuliyo),
Semdeg ki mis Tavidan mocilebas sTavazobda.
fermweri, romelic yvelaze metad gamoxatavs am upati-
vcemulo damokidebulebas tarsila do amaralia (Tarsila do
Amaral, 1887-1974), yavis plantator aristokratTa qaliSvi-

3-74 • tarsila do amarali. ABAPORU (is, vinc Wams),


1928; tilo, zeTi, 86.4X73.7 sm. laTinoamerikuli xelovnebis
muzeumi, buenos-airesi. gadacemulia gilerme augusTo do
amarali/malbas mier-konstantinis koleqcia, buenos-airesi

das uWiravs xelSi. is orive fridas daucvel gulSi mo-


gzaurobs, gzas ki evropeli fridas kalTaSi asrulebs, ro-
melic warumateblad cdilobs sisxlis nakadis SeCerebas.
kalos Cvidmeti wlis asakSi momxdari ubeduri SemTxvevisas
gatexili menji tanjavda da amis gamo, mTeli cxovreba qi-
rurgiuli operaciebis gadatana uxdeboda. es namuSevari
mis mudmiv tkivilsac migvaniSnebs da actekur tradicia-
sac, romlis mixedviTac adamians gulis amoglejviT wira-
vdnen msxverplad.

brazilia
zogan laTinur amerikaSi, xelovnebaSi wamyvani adgili isev
XIX saukunis akademiur tradicias ekava. ramdenime qveyanaSi
jer kidev yvaoda akademiebi da farTo saxelovnebo Temebi,
Zalze STambeWdavi iyo saswavleblad parizs gamgzavrebul
xelovanTa ricxvic. 1914 wlisTvis laTinuri amerikis mra-
val qveynaSi mxatvrebma, erovnuli Tematikis Sesaqmnelad,
impresionizmis sakuTari versiebi moirges. omis Semdeg,
ucxoeTSi ganswavlulma xelovanebma TavianT qveynebSi axa-
li xelovnebisa da evropuli avangardis ideebi Caitanes da
isini sagangebo, laTinoamerikuli xedvis mixedviT garda-
qmnes. magaliTad, 1922 wels, rodesac brazilia portuga-
liisgan Tavis aswlovan damoukideblobas aRniSnavda, san
pauluSi avangardi axali xelovnebis kvireuls zeimobda. es
3-75 • amelia pelaezi. MARPACIFICO (hibiskusi),
movlena brazilielma xelovanebma evropisgan Semoqmedebi- 1943; tilo, zeTi, 115.6X88.9 sm. amerikis xelovnebis muzeumi,
Ti damoukudeblobis gamocxadebis TariRad aqcies. axali vaSingtoni, kolumbiis olqi. IBM-is saCuqari

170 Tavi III. axali xelovneba evropasa da amerikaSi, 1900-1950 wlebi


li, romelic, fernan leJesTan erTad swavlobda evropa-
Si (ix. amave Tavis sur. 3-21). suraTi ABAPORU (is, vinc Wams)
(sur. 3-74) naTlad gviCvenebs tarsilas gansakuTrebul da-
mokidebulebas leJesa da brankuzisadmi (ix. sur. 3-21, 3-28),
romelTa namuSevrebs is agrovebda kidec. marTalia, su-
raTSi ramdenime `tropikuli~ kliSea CarTuli — abstra-
qtuli formis kaqtusi, limonis naWris formis mze, ma-
gram namuSevris mTavari Tema braziliis karikaturulad
gadmocemul peizaJSi mjdomi andrades kanibalia. mxatvari
TiTqos gveubneba: Tuki brazielielebs ucxoeTSi karika-
turulad, kanibalebad aRgviqvamen, modiT kanibalebiviT
moviqceT kidec. andrade Tavis erT-erT manifestSi werda:
`rios karnavali Cveni rasis religiuri grZnobebis mgzne-
bare gamovlinebaa. rihard vagneri afasebda sambas. barba-
rosulia, magram Cvenia. Cven orgvari memkvidreoba gvqvs:
junglebi da skola~.

kuba
1920-iani wlebis kuburi avangardi, erT-erTi yvelaze in-
terdisciplinaruli iyo, radgan aerTianebda anTropolo-
gebs, poetebs, kompozitorebs da ramdenime mecniersac ki.
maT havanaSi moiyares Tavi da sakuTar jgufs umciresoba
uwodes. 1927 wels umciresobam gamosca manifesti, romel-
Sic uaryofda da aprotestebda saxelisuflebo koruf-
cias, `iankebis imperializms~ da diqtaturas nebismier kon- 3-76 • frensis bekoni. figura xorciT,
tinentze. jgufis xelovanebi amtkicebdnen, rom kuba unda 1954; tilo, zeTi, 129X122 sm. Cikagos xelovnebis instituti.
gahyoloda axali xelovnebis gzas, romelsac myarad hqon- herioT a. foqsis fondi (1956.1201)
da gadgmuli fesvebi maT miwaSi.
amelia pelaezma (Amelia Peláez, 1896-1968) manifestis ga- rebelma Sedegebma kacobriobis safuZvlebi Searyia. uins-
mosvlidan maleve datova kuba da parizs gaemgzavra. sam- ton CerCilma ase aRwera es katastrofa: `ra aris evropa
SobloSi dabrunebis Semdeg, is, anTropolog lidia kabre- dRes? qvebis grova, sikvdilisa da ngrevis, Savi Wiris, epi-
rasTan erTad, kuburi popularuli da xalxuri xelovnebis demiebisa da siZulvilis adgili~.
Seswavlas Seudga. misi namuSevrebi qalur garemoze (saxlis
interieri), imavdroulad ki, erovnul identobazea foku- figuratiuli pasuxi da
sirebuli. aseTia suraTi MARPACIFICO (hibiskusi) (sur. 32-75). araformaluri xelovneba evropaSi
palaezis gamomsaxvelobiTi ena kubisturia. es kargad Cans uSualod omis Semdgom periodSi, evropel xelovanTa didi
sibrtyobriv, erTmaneTis gadamfarav formebsa da dakumSul nawili cdilobda sakuTari xelovneba miRebuli gamocdi-
ferwerul sivrceSi. miuxedavad amisa, suraTze gamosaxuli lebis gasaazreblad gamoeyenebina, bevrs kamaTobdnen ima-
sagnebis amocnoba ioladaa SesaZlebeli: sarke, magidis ze- zec Tu ra formiT sjobda am gamocdilebis Cveneba. zogi
dapiri, adgilobrivi hibiskusis yvavilebi, romlTa garSe- figuratiul namuSevrebs qmnida, zogi ki abstraqciebs.
momweri sqeli, Savi konturi da sufTa ferebi sarkmelTa inglisSi, frensis bekoni (Francis Bacon, 1909-1992) Tavis
brtyel, maraosebr vitraJebs mogvagonebs, romlebic ase tiloebSi im saSinelebebs gadmoscemda, romlebic mas Tan
mravlad gvxvdeba kubur saxlebSi. sdevda da mosvenebas ar aZlevda. is TviTnaswavli mxatvari
iyo da 1940-ian wlebamde cota ram hqonda Seqmnili. II mso-

omis Semdgomi xelovneba flio omis dros bekoni sahaero Tavdasxmebis dros, quCeb-
Si morigeobda da sakuTari TvaliT hqonda nanaxi londo-
evropasa da amerikaSi nis mSvidobiani mosaxleobis dabombvis sisxliani Sedegebi.
II msoflio omis saSinelebebma I msoflio omis koSmaric ki namuSevarSi figura xorciT (sur. 3-76) bekoni warmogvidgens
daCrdila. adamianuri danakargi imdenad didi da absurdu- Zlevamosil pap inokenti X. papis figura dayvanilia da-
li iyo, rom aRqmis SesaZleblobebsac ki aRemateboda. ada- tanjuli, TiTqos ararealuri kacis gamosaxulebamde, ro-
mianebi kvdebodnen ara mxolod brZolisas, aramed SromiT melic CaSavebul sicarieles Sehymuis. is saqonlis xorcis
da sikvdilis banakebSi (sakoncentracio banakebi), ixoce- sisxliani naWrebiT Seqmnil, SemaZrwunebeli kiviliT savse,
bodnen SimSiliT, samoqalaqo obieqtebis dabombvisas da klaustrofobiul kolofSia gamoketili, romelic sul
a.S. 30 milion adamianze meti daiRupa, 40 milionze metma ufro metad aZlierebs mis SiSs. suraTi STagonebuli iyo
ki sacxovrebeli adgili icvala. sakoncentracio banakebis diego velaskesis 1650 wels Sesrulebuli romis papis ino-
aRuwerelma saSinelebam da atomuri dabombvis gamouswo- kenti X portretiTa da rembrandtis ferweruli tiloTi,

axali xelovneba evropasa da amerikaSi, 1900-1950 wlebi Tavi III. 171


rebul ujredebs, an muq, dabinZurebul, baqteriul warmo-
naqmnebs mogvagonebs. frangi filofosi da novelisti Jan
pol sartri mxars uWerda volss, magram maleve, 1951 wels
mxatvari sakvebiT moiwamla da gardaicvala.

eqsperimentebi laTinur amerikaSi


kubaze, vifredo lamis (Wifredo Lam, 1902-1980) abstraqtu-
li da siurealisturi ferwera xorcs asxamda misi qveynis
tkivilebs, dards, tanjvasa da sisastikes, romelic kolo-
nizaciis winaaRmdeg brZolaSi iyo gaCenili. lamis Sereul-
ma — Cinurma, espanurma da afrikulma memkvidreobam mis xe-
lovnebaSi iseTi Temebi Semoitana, rogoricaa identoba da
TviTgamorkveva. igi havanis erovnul akademiaSi swavlobda,
Semdeg parizSi gadavida, sadac pikasos da siurealistebs
gaecno, magram nacistebis mier safrangeTis okupaciis Sem-
deg, iZulebuli gaxda kubaze dabrunebuliyo. aRmoCnda, rom
siurealistebis lideri andre bretoni da lami erTi gemiT
mgzavrobdnen. lami havanisken miemgzavreboda, andre bre-
tonma ki niu iorks miaSura. ukve saxlSi, lamma anTropolog
lidia kabrerasa da novelist alexo karpentieris daxmare-
biT, sakuTari, afro-kuburi memkvidreobis kvleva daiwyo.
misi 1940-ian wlebis dasasrulis namuSevrebi afro-kubur
3-77 • volsi (volfgang Sulce). ferwera,
xelovnebas da santerias xatebaTa poliTeistur suliere-
1944-1945; tilo, zeTi, 81X81.1 sm. axali xelovnebis muzeumi (MoMA),
niu iorki. d. de minilisa da j. de minilis fondis saCuqari (29.1956) bas asaxavs. zambezia, zambezia-s (sur. 3-78) dakbilul, naxevra-
dabstraqtul formebSi evropuli modernizmis gamoZaxils
vamCnevT, magram misi mTavari wyaro mainc santerias reli-
romelzec aseve axladdakluli saqonlis xorcia warmodge-
giuri ritualia. suraTis centraluri figura santerias
nili. bekoni Tavis Semoqmedebaze werda: `vimedovneb, rom
RvTaebis kompozituri saxea. zambezia afrikis samxreT-aR-
mxatvrobaSi adamianis yvirilis saukeTeso gamosaxulebas
mosavleTiT mdebare qveynis, zimbabves adrindeli, koloniu-
Sevqmni.... da Sevcvli Tavad realobis Zaladobriv bunebas~.
omis Semdgomi evropis erT-erTi yvelaze gamorCeuli
mxatvruli mimdinareoba Art Informel-i (uformo xelovneba)
iyo, romelsac aseve Tachizsme-sac uwodebdnen (taSizmi _
tache frangulad laqa-s niSnavs). Art Informel-s populariza-
cias frangi kritikosi miSel tapie (Michel Tapié, 1909-1987)
uwevda, romelic Tvlida, rom omis Semdgomi kacobriobis
WeSmariti arsi xelovnebam martivi, gulwrfeli niSnebis
meSveobiT unda gamoxatos.
Art Informel-is araformalurma liderma, volsad wo-
debulma, volfgang Sulcem (Wols, Wolfgang Schulze, 1913-1951)
iseve gaiara ngrevis, areulobisa da iZulebiTi migraciis
saSinelebebi, rogorc sxva, milionobiT adamianma 1930-
iani da 1940-iani wlebis evropaSi. germaniaSi dabadebulma
volsma, hitleris xelisuflebaSi mosvlis Semdeg, protes-
tis niSnad, samSoblo datova da parizSi damkvidrda, sadac
fotografad muSaobda JurnalebSi Vogue da Harper’s Bazaar.
germanelebis mier okupirebuli safrangeTidan volsi es-
paneTSi gaiqca, magram iq daapatimres, pasporti CamoarT-
ves da iZulebiT daabrunes samxreT safrangeTSi, sadac,
rogorc moqalaqeobis armqone pirma, ltolvilTa banakSi
gaatara omis darCenili wlebi. omis damTavrebis Semdeg,
is parizs daubrunda da kvlav xatvas Seudga. Tavis vne-
bian suraTebs is imiT qmnida, rac xelT moxvdeboda, tilos
zedapirze msuyed dadebul ferebs daniT seravda, Tavad
saRebavebs ki CamoRvenTvis saSualebas aZlevda. suraTi
3-78 • vifredo lami. zambezia, zambezia,
ferwera (sur. 3-77) daavadebul, sastik, Zaladobriv samyaros 1950; tilo, zeTi, 125X110 sm. solomon r. gugenhaimis muzeumi,
asaxavs, romelSic naxevradabstraqtuli formebi infici- niu iorki. batoni jozef qanToris saCuqari, 1974 (74.2095)

172 Tavi III. axali xelovneba evropasa da amerikaSi, 1900-1950 wlebi


3-79.2 • xoakin tores-garsia.
abstraqtuli xelovneba xuT
ZiriTad da damatebiT tonebSi,
1943; zeTi, panelze damagrebuli
dafa, 52.1X67 sm.
olbraiT noqsis xelovnebis
galerea, baffalo, niu iorki.
namuSevari galereas saCuqrad
gadaeca batoni da qalbatoni
armand j. kastelanebisgan, 1979

ri saxelia, maSin es britanuli kolonia rodeziis saxeli- culi aRmoCnda omis ubedurebebisgan. Sesabamisad, travmebi
Tac iyo cnobili. Zvelad zambezia kubisTvis monebis mTavar sagrZnobi iyo mxolod im amerikelebisTvis, vinc TviTon mo-
wyaros warmoadgenda. lami Tavis xelovnebaze ambobda: `mTe- nawileobda saomar moqmedebebSi evropasa da wynar okeaneze,
li guliT msurda, ferweraSi aRmewera Cemi qveynis drama... amerikas Sefarebuli evropeli ltolvilebisTvis da dapa-
amisTvis, troas cxeniviT unda memoqmeda da amomefrqvia timrebuli iaponeli da amerikeli moqalaqeebisTvis. vidre
fantastikuri figurebi, romlebic Tavisi ZaliT gaaocebd- evropul saxelovnebo samyaros aTwleulebi dasWirda Zale-
nen da ocnebebs daumsxvrevdnen eqspluatatorebs.~ bis aRsadgenad, parizma ki Tavisi artistuli dinamikuroba da
miuxedavad imisa, rom xuan peronisTvis (Juan Peròn, 1895- mimzidveloba dakarga, niu iorkma, rogorc xelovnebis isto-
1974), argentinis faSisti liderisTvis, axali xelovneba rikosi serJ gibo werda: `axali xelovnebis idea miisakuTra~.
sruliad miuRebeli iyo, omis dasrulebidan maleve, buenos
airesSi avangardist xelovanTa ori jgufi Camoyalibda — axali centri niu iorki xdeba bevri wamyvani ev­ro­
Arte Concreto-Invencion da Madi. peli xelovani da mwerali amerikis SeerTebul StatebSi
im drois yvelaze cnobili laTinoamerikeli mxatvari gamoeqca II msoflio oms. 1941 wlisTvis andre bretoni,
urugvaieli xoakin tores-garsia (Joaquin Torres-Garcia, 1874- salvador dali, fernan leJe, pit mondriani da maqs ernsTi
1949) iyo, romelmac urugvais dedaqalaq montevideoSi samx- ukve niu iorkSi cxovrebdnen. maT mniSvnelovnad Secvales
reTis skola daafuZna. miuxedavad imisa, rom tores-garsiam saxelovnebo scenis xasiaTi, misi mxatvruli amocanebi da
43 weli evropaSi gaatara da samSobloSi mxolod omis Sem- midgomebi. niu iorkSi, amerikel xelovanebze yvelaze Rrma
deg dabrunda, misi xelovneba siRrmiseulad swored ad- gavlena evropeli siurealistebis namuSevrebma moaxdina,
gilobrivi inkebis xelovnebasTan iyo dakavSirebuli (sur. magram amerikelma abstraqtuli eqspresionizmis warmomad-
3-79.1). mas sjeroda, rom urugvais uZvelesi kultura is genlebma sabolood mainc SeimuSaves sakuTari, unikalu-
noyieri niadagi unda yofiliyo, romelzec axali erovnu- ri amerikuli mxatvruli identobebi, romlebSic, gavlenis
li da kulturuli vizualuri identoba aRmocendeboda. miuxedavad, sruliad axleburad iyo gaazrebuli evropuli
namuSevari abstraqtuli xelovneba xuT ZiriTad da damatebiT da amerikuli modernizmi.
tonebSi (sur. 3-79.2) Sesrulebulia stilSi, romelSic abstra- termini abstraqtuli eqspresionizmi 1940_iani da 1950_
qciis evropuli gageba, modernizmi, inkebis gamosaxulebe- iani wlebis dasawyisis niu iorkeli artistebis sakmaod
bi da qvis wyobis naxWebi erTmaneTsaa Serwymuli. am stils farTe wris xelovnebas moicavs. es ar iyo formalurad or-
mxatvari konstruqciul universalizms uwodebda. ganizebuli moZraoba, aramed qalaqSi momuSave SemoqmedTa
Tavisufali jgufi, romelsac saerTo miznebi aerTianebda.
abstraqtuli eqspresionizmi niu iorkSi maT surdaT gamoexataT II msoflio omis Semdeg warmoqmnili
II msoflio omis Semdeg, amerikis SeerTebuli Statebi ufro sakuTari socialuri gaucxoveba da SeeqmnaT axali xelovne-
swrafad gaimarTa welSi, vidre evropa. misi teritoria da- ba, romelic moraluric iqneboda da universaluric.

axali xelovneba evropasa da amerikaSi, 1900-1950 wlebi Tavi III. 173


32-80 • arSil gorki. baRi soWSi,
1943; tilo, zeTi, 78.7X99.1 sm.
axali xelovnebis muzeumi (MoMA), niu iorki.
muzeums gadaeca lili p. blisis
anderZis Tanaxmad

gavleniani formalisti (Sinaarsze metad, formaze iungis vizualuri arqetipebi da (4) heroikuli masStabis,
orientirebuli) kritikosi klemenT grinbergi abstraqtul amaRlebuli xelovnebis Seqmnis ambicia. kritikosma, herold
eqspresionistebs mouwodebda TavianTi namuSevrebi `avto- rozenbergma abstraqtuli eqspresionizmi or, mTavar kate-
nomiur~ da sruliad TviT-citirebad obieqtebad ganexi- goriad gayo: moqmedebis xelovneba (Action Painting)@ da `e.w. fe-
laT. saukeTeso ferwera, amtkicebda grinbergi, arasdros radovani velis ferwera (Color Field Painting), magram abstraq-
citirebs gare samyaros, mas aqvs sakuTari, Sinagani narati- tuli eqspresionizmis warmomadgenlebi uaryofdnen am ter-
vi da wesrigi. abstraqtul eqspresionizmze didi gavlena minebs da sakmaod argumentirebuladac amtkicebdnen, rom
moaxdina Sveicarieli fsiqoanalitikosis karl iungis (Carl isini Zalze amartivebdnen mxatvruli movlenis arss.
Jung, 1875-1961) Teoriebma, romelmac kacobriobis mier ga-
ziarebuli, universaluri arqetipebis koleqtiuri aracno- Camoyalibebis etapebi arSil gorki (Arshile Gorky, 1904-
bieri aRwera. abstraqtuli eqspresionistebi heroikuli 1948) yvelaze ufrosi iyo abstraqtul eqspresionistTa So-
da amaRlebuli, universaluri simboluri formebiT dasa- ris, Tumca misi ideebi da xatebani siRrmiseulad exmianeboda
xlebuli ferweruli samyaroebis Seqmnisken iswrafvodnen. maT Semoqmedebas. gorki istoriul somxeTSi daibada, Tumca
1940-iani wlebis ganmavlobaSi, maTi namuSevrebis simbolu- 1920 wels, TurqTa mier somxebis genocids gamoeqca da oja-
ri Sinaarsi sul ufro metad piraduli da abstraqtuli xis gadarCenil wevrebTan erTad amerikas Seafara Tavi. gaqce-
xdeboda. zogi maTgani adamianTa Soris arsebul kavSirebs vis Semdeg, deda maleve gardaecvala da gorki TiTqmis sul
koleqtiuri aracnobieris meSveobiT, `primitiul~, miTiur marto darCa. gorkis suraTebi savsea am danakargiT gamow-
xatebebSi, arqaul da arqetipul pirvelad simbolizmSi veuli tkiviliT. siurealisturi da iungiseuli koleqtiuri
eZiebda, zogierTma Tavis mxatvrobaSi biomorfuli for- aracnobieris ideebis meSveobiT, is Tavis suraTebSi bavSvobis
mebis gamoyeneba daiwyo an sakuTari, individualuri simbo- saxlisa da baRis idiliur xatebebs aqsovs, raTa im xalxsa da
luri ena ganaviTara. Tumca yvela maTgani Tavis vnebebsa da adgilebze Seqmnas vizualuri mogonebebi, romlebic dakarga.
eqspresias did, farTe tiloebze gamoxatavda. abstraqtuli 1940_iani wlebis dasawyisis suraTebis seriaSi, saxelwo-
eqspresionistebi acnobierebdnen, Tu rao­den mniSvnelovan debiT baRi soWSi (sur. 3-80) gorkis mamis, xorkomSi mdebare
kvals datovebdnen xelovnebis istoriaSi. maT swamdaT, rom baRis mogonebebi miTiur, sizmriseul peizaJad aris gar-
sakuTari xelovnebiT msoflios gardaqmnis Zala SeswevdaT. daqmnili. mxatvari ambobda, rom es adgili adgilobrivebSi
miuxedavad imisa, rom eqspresionistebis mxatvroba maT ocnebebis asrulebis baRad yofila cnobili, radgan aq iyo
pirad xedvebs asaxavda, isini srulad iziarebdnen programis kldec, romlis Tavzec soflis qalebi, maT Soris dedami-
oTx ZiriTad debulebas. es iyo: (1) ferweruli tradicii- si, survilis Cafiqrebisas moSiSvlebul mkerds isresdnen
sadmi interesi, Tumca, imavdroulad, mis winaaRmdeg mimar- da natvris xec, romelsac isini survilebis ferad Tasmebs
Tuli amboxisa da evropuli modernizmis ideebis gadaxedvis abamdnen xolme. am suraTze miTiuri baRi mkvriv, TeTr sa-
survili; (2) survili, ferweruli tilos Seqmnis aqti ganxi- fuZvelze livlivebs. formebi, moyvanilobebi, ferebi aq
luliyo TviTkmar, gamomsaxvelobiT amocanad; (3) mxatvro- erTmaneTs erwymis mkerdmoSiSvlebuli qalis gamosaxule-
baSi universaluri ideebis gadmosacemad, gadamuSavebuliyo bad marcxniv, natvris xed centrSi, samosis zolebad da `mS-

174 Tavi III. axali xelovneba evropasa da amerikaSi, 1900-1950 wlebi


3-81 • jeqson poloki. Semodgomis ritmi (nomeri 30),
1950; tilo, zeTi, 2.66X5.25 m. metropoliten muzeumi, niu iorki, jorj a. hernis fondi, 1957 (57.92)

waikiTxeT jeqson polokze informacia veb-gverdze www.myartslab.com

venier somxur flostebad~, romlebic gorkis da mamamiss mosxmiT, dawveTebiTa da CamoRvenTviT gadamkveTi xazebis
xorkomSi ecvaT xolme. namuSevari gviCvenebs cxovrebis sa- abstraqtuli bade Seqmna. 1950 wels Jurnali Time poloks
cicocxlo Zalebs, uZveles kavSirs miwasTan da im dakargu- `mwveTav jekad~ ixseniebda. ori wlis Semdeg, rozenbergma
li samyaros gorkiseul xedvas, romelic mxolod mxatvris eseSi moqmedebis amerikeli fermwerebi, polokis ferweru-
mogonebebSi arsebobda. li procesis aRsaniSnad, Seqmna termini moqmedebis ferwera.
rozenbergma aRwera moqmedebis ferweris ganviTareba da miz-
jeqson poloki da moqmedebis xelovneba jeqson nebi: `garkveul momentSi amerikelma fermwerebma erTi meo-
poloki (Jackson Pollock, 1912-1956) yvelaze cnobilia abstraq- res miyolebiT aRmoaCines, rom tilo samoqmedo arenaa da ara
tul eqspresionist mxatvarTa Soris. is vaiomingSi daibada, sivrce, romelSic realuri an gamogonili obieqtis analizi,
1930 wels ki niu iokrSi gadavida sacxovreblad. yvela Se- asaxva an axleburad warmodgena iqneboda SesaZlebeli.~
fasebiT, TviTganadgurebisken swrafva mas adreul asakSive polokis namuSevris Semodgomis ritmi (nomeri 30) (sur. 3-81)
aRmoaCnda da ukve 16 wlisas alkoholTan dakavSirebuli Seqmnis procesi, hans neimasma 1950 wels filmad gadaiRo (sur.
problemebi ganuviTarda. 22 wlisa, is iungs ecnoboda, 26 3-82). poloki muSaobda ganaxlebul beRelSi, romlis sivrcec
wlis asakSi ki fsiqiatriuli gadaxra da alkoholdamokide- mas saSualebas aZlevda iatakze gaSlil tilos oTxive mxri-
buleba daudginda. megobrebi or poloks aRwerdnen _ erTs dan iolad misdgomoda. emigranti germaneli mxatvari hans
moridebuls da fxizels, meores ki usiamovnosa da mTvrals. hofmani (Hans Hofmann, 1880-1966) polokamdec asxamda da awve-
1939 wels, iungis fiqoTerapiis kursis gavlisas, igi ukve Tebda saRebavebs, magram polokis mouTvinierebeli Jestebi,
icnobda mis Teorias vizualuri xatebebis Sesaxeb, romlebsac moZraoba tilos garSemo da mis SigniT, minanqrisa da lakis
mnaxvelis pirvelyofil cobierebaSi SeRwevis unari Seswevda. Semcveli (da ara mxatvrobisTvis gankuTvnili specialuri)
li krasneris moraluri mxardaWeriT, polokma TiTqmis saRebavebis dawveTeba, saxatavad joxebisa da patara, brtyeli
mTeli 1940-iani wlebi gaZlo ualkoholod. swored am pe- niCbebis gamoyeneba, sruliad gardaqmnida ferweris, rogorc
riodSi qmnis is Tavis yvelaze cnobil tiloebs. aseTis ideas. zogi polokis rkalebsa da xveulebs qaoturs
polokis pirveli personaluri gamofena 1943 wels, pegi uwodebda, magram Tavad mxatvari maTSi labirinTs xedavda,
gugenhaimis galereaSi Sedga. varskvlavuri didebisken mis romelsac mayurebeli rTuli gziT, bunebrivi da biomorfu-
winsvlas kritikos klemenT grinbergis Sefasebebmac Seuwyo li formebis organul, kaligrafiul qselSi unda Seeyvana.
xeli. 1947 wlisTvis is poloks `CrdiloeTi amerikis yvelaze polokis kompoziciebi moklebulia ierarqiul wesrigs, Sei-
mZlavr fermwerad~ ixseniebda. poloki gascda avtomaturi cavs mravalricxovan xedvis wertilebs da uaryofs sivrciT
ferweris siurealistur strategias. man qveCarCoze gadauWi- perspeqtivas. da mainc, maSinac ki rodesac saRebavi srulad
mavi, daumuSavebeli tilo iatakze daafina da masze saRebavis faravs tilos, is arasdros scdeba mis sazRvrebs. yovelTvis

axali xelovneba evropasa da amerikaSi, 1900-1950 wlebi Tavi III. 175


arsebobs suraTis Tavi da bolo. polokis TviTkmari ferwe-
ra, rogorc daWimuli zambara, savsea mousvenari, mZlavri
energiiT, romelic mzad aris afeTqdes nebismier momentSi.
Semodgomis ritmi epikuri masStabis (2.66 X 5.25 m) namu-
Sevaria. is mTlianad STanTqavs mayureblis xedvis ares. li
krasneris informaciiT, poloki jazis didi Tayvanismcemeli
iyo da saaTobiT usmenda Carli parkerisa da dizi giles-
pis bibopis feTqebad improvizaciebs. polokis interesebi
adgilobriv amerikul xelovnebasac swvdeboda, romelic
misTvis mis dasavlur fesvebTan asocirdeboda da romlis
dabeWdvac ase uyvardaT 1930-iani wlebis popularuli da
saxelovnebo Jurnalebis garekanebze. gansakuTrebul in-
teress poloki navajos qviSis mxatvarTa mimarT iCenda,
romlebsac TavianTi namuSevrebi niu iorkSi, bunebis isto-
riis muzeumSi hqondaT gamofenili. ra Tqma unda, polo-
ki agrZelebda ferweraSi iungis koleqtiuri aracnobieris
Teoriis gamoyenebasac. magram poloki ufro meti iyo, vidre
yvela misi gavlena erTad aRebuli. misi namuSevrebi gran-
diozul, Tanamedrove, pirvelsawyiseul doneze metyvelebs.
erT radiointerviuSi poloki ambobda, rom is `TviTmfrina-
vebis, atomuri bombebisa da radios epoqisTvis~ qmnida.

moqmedebis ferweris sxva warmomadgenlebi


li krasneri (Lee Krasner, 1908-1984) hans hofmanTan erTad swa-
vlobda niu iorkSi da srulad datvirTuli sasuraTe sibr-
tyis mqone, abstraqtul kompoziciebs polokamde ramdenime
3-82 • hans neimasi. jeqson poloki,
wliT adre qmnida. 1942 wels, is polokTan gadavida sacxov-
1950. SemoqmedebiTi fotografiis centri. arizonas universiteti reblad da masze zrunvis gamo, praqtiqulad Sewyvita xatva.
© 1991, hans namiusis sakuTreba 1945 wels wyvili long ailendze gadavida. maT binaSi, stu-
mrebisTvis gankuTvnil saZinebelSi lim patara saxelosno
uyureT videos jeqson polokis ferweraze moiwyo, romelSic mcire zomis Jestikulaciur suraTebs
veb-gverdze www.myartslab.com qmnida. 1956 wels, polokis avtokatastrofaSi daRupvis Sem-
deg, lim mis studiaSi ganagrZo muSaoba. aq Seqmna man didi,

3-83 • li krasneri. sezonebi,


1958; tilo, zeTi, 2.36X5.18 m. uiTnis amerikuli xelovnebis muzeumi, niu iorki. SeZenilia frensis da sidni liuisebis mier (gacvliT),
qalbatoni fersi iurisis gamomsyidveli fondis da ferwerisa da qandakebis komitetis dafinasebiT (87.7)

176 Tavi III. axali xelovneba evropasa da amerikaSi, 1900-1950 wlebi


kaSkaSa, Jestikulaciuri suraTebis seria, romliTac aRiniS-
na kidec misi dabruneba meinstrimul saxelovnebo samyaroSi.
iseTi namuSevrebi, rogoricaa sezonebi (sur. 3-83), Tavisi Ta-
mami, farTe mrudebiT mxolod gaTavisuflebis axal gancdas
ki ar gamoxatavs, aramed mxatvris mZlavr igiveobas bunebis
ZalebTan, romlebic TiTqos daxeTqili, mrgvali formebiTa
da sagazafxulo ferebiTaa gadmocemuli. krasneri ambob-
da: `ferwera, roca ki is namdvilad `xdeba~, CemTvis iseTive
saswaulia, rogorc nebismieri bunebrivi movlena~.
krasneris sapirispirod, uilem de kuningi (Willem de Koo-
ning, 1904-1997) werda: `xelovneba arasdros mamSvidebs an
ganmwmends... me eWvebis gareSe vmuSaob~. niu iorkSi dasa-
xlebuli, niderlandeli emigranti de kuningi, 1926 wels
ramdenime Tanamedrove xelovans daukavSirda, maT Soris
iyo ilein meri fraidic, romelzec de kuningma Semd-
gomSi iqorwina. misi namuSevrebi maRali struqturulo-
biT gamoirCeoda da faqizad xazgasmuli regularuloba
axasiaTebda. mis Jestikulaciur monasmebSi spontanuroba
igrZnoba, romelic sinamdvileSi, eqsperimentebSi gatare-
buli saaTebisa da warumateblobis Sedegadaa miRweuli. de
kuningi debda monasmebs, Semdeg ki maT fxekda da am prcess
usasrulod imeorebda, vidre ar aRwevda sasurvel Sedegs.
1953 wels, saxelovnebo samyaro SeZrwunda misi gadawyveti-
lebiT mietovebina sufTa abstraqcia, raTa qalTa gamosa-
xulebebis figuratiuli seriebi Seeqmna. qali I-is (sur. 3-84)
dasasruleblad mxatvars 2 weli dasWirda da rogorc de
kuningis meuRlem, ileinma daiTvala, man namuSevari oras-
jer mainc gadafxika da Semdeg xelaxla daxata.
3-84 • uilem de kuningi. qali I, qali erTdroulad groteskulic aris da mtacebelsac
1950-1952; tilo, zeTi, 192.7X147.3 sm. waagavs. mtruli, seqsisturi, mZlavri seqsualurobis ga-
axali xelovnebis muzeumi (MoMA), niu iorki
momxatveli gamosaxuleba savsea nagulisxmevi ZaladobiTa
da Zlieri vnebiT. de kuningi am seriis suraTebs nayofi-
erebis im diadi qalRmerTebis gamosaxulebebad aRwers,

3-85 • joan miCeli. Wiamaia,


1957; tilo, zeTi, 1.98X2.74 m.
axali xelovnebis muzeumi (MoMA),
niu iorki © namuSevarze ufleba
ekuTvnis joan miCels. Sesyidulia
(385.1961)

axali xelovneba evropasa da amerikaSi, 1900-1950 wlebi Tavi III. 177


32-86 • Jan pol riopeli. mWvreteli raindi,
1953; tilo, zeTi, 96.6X194.8 sm. kanadis erovnuli galerea, otava, ontario

3-87 • helen frenkenTeleri. mTebi da zRva,


1952; zeTi da naxSiri tiloze, 2.2X2.95 m. helen frenkenTeleris fondi, ink., droebiTi sargeblobisTvis
gadaeca xelovnebis erovnul galereas, vaSingtoni

178 Tavi III. axali xelovneba evropasa da amerikaSi, 1900-1950 wlebi


romlTa msgavsic mxatvars preistoriul qandakebebSi una- raqtuli eqspresionizmis miseul adaptacias warmoadgenda,
xavs, anda im stereotipebis kompozitad ganixilavs, romle- gadmogvcemda ra mxatvris mogonebebidan gamoxmobil, bune-
bic mediidan da kinofilmebidanaa aRebuli. bisa da urbanul peizaJebs da maTgan miRebul STabeWdile-
1950-ian wlebSi, abstraqtul eqspresionistTa meore bebs. namuSevarSi Wiamaia (sur. 3-85), funjis Jestikulaciuri
Taoba niu iorkis mezoblad, grinviC vilijSi ikribeboda. monasmebiT, man Seqmna energiuli, Tumc kontrolirebadi
es mtkiced Sekruli Temi ideebis gasaziareblad, sadisku- ritmebi, Tavisi palitrisTvis damaxasiaTebeli lirikuli
sio jgufebs qmnida da sakuTari namuSevrebis gamosafenad, sirTule ki neitralur fons daupirispira da Seqmna moCve-
galereebTan TanamSromlobda. jgufis yvelaze SesamCnevi nebiTi gancda TiTqosda figurisa da fonis, tradiciuli
figura joan miCeli (Joan Mitchell, 1925-1992) iyo. is niu iorkSi ferwerisTvis damaxasiaTebel urTierTobas iziarebda. man
sacxovreblad mas Semdeg gadavida, rac Tavdapirvelad, smi- Tqva: `Tavisufleba Cems namuSevrebSi kontrolirebadia. me
Tis kolejSi, xolo Semdeg Tavisi mSobliuri Cikagos xelo- ar vxuWav Tvalebs da ar vrCebi ukeTesis imedad~.
vnebis institutSi miiRo ganaTleba. niu iorkSi gatarebuli abstraqtuli eqspresionizmi swrafad gavrcelda kana-
aTwleulis manZilze, is qmnida energiul, magram amasTanave daSi. Tavis mSobliur monrealSi, franko-kanadeli fermwe-
lirikul abstraqtul kompoziciebs, romlebsac aSkarad ri Jan pol riopeli (Jean-Paul Riopelle, 1923-2002) Les Automatistes
emCneoda arSil gorkisa da de kuningis gavlena. 1959 wels, jgufis mxatvrebTan muSaobda, romlebic abstraqtuli namu-
miCeli samudamod gadavida parizSi sacxovreblad da ukve Sevrebis Sesaqmnelad, avtomatizmis siurealistur teqnikas
iq ganagrZo Tavisi mxatvrobis abstraqtuli stilis ganvi- iyenebdnen. 1947 wels riopeli parizSi gadavida da 1950-ia-
Tareba. mis Semoqmedebas aRar Sexebia axali mimdinareoba — nebis dasawyisSi, iseT namuSevrebSi rogoricaa mWvreteli
pop arti, romelmac 1960-ian wlebSi mniSvnelovnad Secvala raindi (sur. 3-86), weris Tavisebur xerxs mimarTa _ is zed ti-
niu iorkis saxelovnebo asparezi. miCelis Semoqmedeba abst- loze asxamda saRebavebs, Semdeg maT mastixiniT anawilebda
zedapirze da amgvarad, iRebda feris kaSkaSa monakveTebs,
romlebsac xazebis ablabudisebri qseliT seravda.
helen frenkenTeleri (Helen Frankenthaler, d. 1928) jeqson
polokis studias 1951 wels ewvia. mas Semdeg, man moqmedebis
ferweris ufro lirikuli versiebis Seqmnas mihyo xeli da
mniSvnelovni gavlena iqonia Semdgomi Taobis xelovanebze.
polokis msagvsad, helenic iatakze muSaobda, magram saRe-
bavs daugruntav tiloze asxamda, amitomac is zedapirze
ki ar Cerdeboda, aramed qsovilSi iwovebida. frenkenTele-
ri xatvis procesis aRwerisas aRniSnavda, rom yvelaferi
iwyeboda esTetikuri sakiTxiT an gamosaxulebiT, rac Sem-
deg, yvelaze mniSvnelovan, ferweraSi TviTgamoxatvis aqtSi
gadaizrdeboda xolme. `xandaxan suraTs viwyeb SegrZnebiT
_ ra moxdeba, sami tipis lurji rom gamoviyeno...? Zalian
xSirad, namuSevris Seqmnis Sua gzamde misuls, sawyisi ga-
mocdileba Semicvlia an damimatebia da damimatebia tilos-
Tvis... rodesac vaxseneb Jests, Cem Jests, vgulisxmob imas,
rac Cems niSans warmoadgens. vfiqrob, jerac aris raRac,
risi damuSavebac mWirdeba mxatvrobaSi. CemTvis namdvili
brZolaa erTdroulad uarvyo kidec da SevinarCuno is, rac
Jestikulaciuria da piraduli.~ namuSevarSi mTebi da zRva
(sur. 3-87) frenkenTelerma tiloze ramdenime ganzavebuli
feri daRvara da moniSnuli formebi naxSiriT Semoxaza. mi-
Rebulma Sedegma, helens nova skoTias sanapiro gaaxsena, sa-
dac igi sakmaod xSirad dadioda Canaxatebis gasakeTeblad.

feradovani velis ferwera (Color Field Painting) niu ior-


kis skolis mxatvrebi mravalferovani emociuri mdgoma-
reobis gamosaxatavad abstraqtuli xelovnebisTvis dama-
xasiaTebel, sxvadasxva saSualebebs mimarTavdnen. magram
yvela maTgani rodi aRmoCnda iseTi Jiniani an improviza-
tori, rogorebic moqmedebis ferweris mimdevrebi iyvnen.
feradovani velis mxatvrebi sxva mimarTulebiT wavidnen
3-88 • mark rotko. lavanda da TuTa, 1959; zeTi fiberbordze _ isini qmnidnen feris farTo, sibrtyobriv areebs, raTa
damagrebul qaRaldze, 95.9X62.8 sm. hiShornis muzeumi da
qandakebaTa baRi, smiTsonis instituti, vaSingtoni, kolumbiis
mayurebelSi Zlieri transcendenturi, mWvretelobiTi
olqi. jozef h. hiShornis saCuqari, 1966 gan­wyobebi gaeRviZebinaT.

axali xelovneba evropasa da amerikaSi, 1900-1950 wlebi Tavi III. 179


mark rotkos (Mark Rothko, 1903-1970) TiTqmis ar gauvlia bani, raTa wonasworoba dagvakargvinon. niumeni werda: `Ta-
saxelovnebo wvrTna, Tumca 1940 wlisTvis mas ukve Seqmni- namedrove mxatvars sakuTari gancdebi an piradi saidum-
li hqonda suraTebi, romlebSic mkafiod ikveTeba evropeli loeba imdenad ar aRelvebs, ramdenadac samyaros saidum-
surealistebisa da iungis arqetipuli xatebebis siRrmiseu- loebebSi SeRwevis survili. swored amitom cdilobs misi
li gavlena. 1940-iani wlebis Sua xanebSi, rotkom vertika- warmosaxva Cawvdes metafizikur saidumloebebs, swored
lur formatSi moqceul did, sworkuTxa formis tiloebze amdenad ukavSirdeba misi xelovneba amaRlebuls~.
daiwyo moSaoba, romlebzec ferebi erTmaneTSi iyo CaRvenTi-
li. rotkos iseTi namuSevrebi, rogoricaa: lavanda da TuTa niu iorkis skolis qandakeba moqandakeebi Seecadnen
(sur. 3-88) an mewamuli, Savi, mwvane narinjisferze, ar war- win aRdgomodnen myisier Jestikulaciur process, romelic
moadgens tiloze gamosaxuli sibrtyobrivi, geometriuli iseTma xelovanebma ganaviTares, rogoric jeqson poloki
formebis martiv wesrigs, ver vxedavT aq verc ganwyobiT iyo. Tumca zogierTma maTganma SeZlo abstraqtulisa da
arqetipul peizaJebs. rotkos, mis mier Seqmnili formebi eqspresionistulis sam ganzomilebaSi gaerTianeba. devid
ZiriTad `ideebad~ miaCnda, romlebic Suamavali, cnobadi smiTma (David Smith, 1906-1965) SeduRebisa da SeWedvis teqni-
sagnebis gareSe hpovebs gamoxatulebas sworkuTxa for-
ka indianaSi, saavtomobilo qarxanaSi muSaobisas Seiswavla.
mebSi. isini suraTis feradovani velis wina planze arian
is fermwerobas apirebda, magram pikasos liTonis SeduRe-
moTavsebuli (aqedan modis saxelwodeba feradovani velis
buli qandakebebis reproduqciebis naxvis Semedeg, moqan-
ferwera). mxatvars erCivna Tavisi namuSevrebi erTad, se-
dakeoba gadawyvita. smiTi imTaviTve ganerida tradiciuli
riad an rigad, iribi ganaTebiT gamoefina, raTa ufro gaem­
qandakebis Zvirfas masalebs da namuSevrebs standartu-
Zafrebina transcendenturi meditaciis ganwyoba.
li, samrewvelo masalebiT qmnida. II msoflio omis Semdeg,
barneT niumenic (Barnet Newman,1905-1970) Tanamedrove
smiTma horizontaluri formatis, gaxsnili formis qanda-
kacobriobis egzistenciur mdgomareobas uzarmazar ti-
loebSi gamoxatavda. zogi maTgani romelime erT, kaSkaSa kebebis SeduReba daiwyo, romlebic sivrceSi moTavsebul
ferSi iyo Sesrulebuli da nawevrdeboda sxva feris wvri- naxatebs hgavda. misi vertikaluri, CUBI -s seriis qandakebe-
li, dakbiluli xazebiT, romlebsac Tavad mxatvari `Sesak- bis (sur. 3-90) formebi standartizebuli, winaswar daWrili
rav elvebs~ uwodebda. niumenis gancxadebiT, misi xelov- uJangavi foladis furclebis zomebiT iyo gansazRvruli.
neba exeboda `sakuTar arss, saSinelsa da ucvlels~. VIR fotoebze smiTis namuSevrebs samrewvelo sicive dahkra-
HEROICUS SUBLIMIS (laTinurad _ adamiani, heroikuli da vs, magram gareT, realur garemoSi maTi Tvalierebisas
amaRlebuli) (sur. 3-89) gviCvenebs, Tu rogor uwyobs xels (rogorc es smiTs hqonda kidec Cafiqrebuli), davinaxavT
niumenis sruli koncentracia mxolod erT ferze, sura- rogor amCnevia maT Zliergaprialebul zedapirebs moqan-
Tis mniSvnelobis warmoCenas. wiTeli feris ganieri veli ar dakis iaraRebisa da Jestebis kvali, rogor sxvadasxvagva-
gadmoscems raime formas, is warmoaCens amaRlebuli siwiT- rad ireklaven an gardatexen isini mzis sxivebs dRis mo-
lis absolutur mdgomareobas vrcel, epikur tiloze, ro- nakveTis, amindis an xedvis wertilis mixedviT. es TiTqmis
melic mxolod sxva feris saSiSi elvebiTaa danawevrebuli. anTropomorfuli, giganturi, totemuri figurebis msgavsi
isini gvemuqrebian, rogorc adamianis tragikuli mankiere- qandakebebi saocrad organulia axlo manZilidan aRqmisas.

3-89 • barneT niumeni. VIR HEROICUS SUBLIMIS,


1950-1951; tilo, zeTi, 242X541.7 sm. axali xelovnebis muzeumi (MoMA), niu iorki. batoni da qalbatoni ben helerebis saCuqari

180 Tavi III. axali xelovneba evropasa da amerikaSi, 1900-1950 wlebi


3-90 • devid smiTi. Cubi, seria Cubi, 1965; aRmarTulia bolTon lendingSi, niu iorki.
CUBI XVIII (marcxniv), 1964; uJangavi foladi, 2.94 m. saxviTi xelovnebis muzeumi, bostoni.
CUBI XVII (centrSi), 1963; uJangavi foladi, 2.79 m. dalasis saxviTi xelovnebis muzeumi, dalasi.
CUBI XIX (marjvniv), 1964; uJangavi foladi, 2.88 m. teiti, londoni. Art © Estate of David Smith/ licenzirebuli VAGA-s mier. niu iorki

dafiqrdiT Semdegze:
3.1 ganixileT abstraqtul eqspresionizmTan dakavSirebul urTierTgadamkveTi dinebebi
mxatvarTa miznebi da interesebi. daaxasiaTeT siurealiste- xelovnebis istoriis manZilze,
bisa da XX saukunis dasawyisis sxva avangarduli saxelovne- xelovanebma omis SemaZrwunebeli
bo moZraobebis gavlena modernistuli xelovnebis am axali sisas­tikisa da politikuri
mimarTulebis formirebaze. Seviwrovebis metyveli da
3.2 aRwereT orive msoflio omis zegavlena evropul da Crdi- amaRelvebeli gamosaxulebebi
loeT amerikul saxviT xelovnebaze. daeyrdeniT or namuSe- Seqmnes. ganixileT is politikuri
vars, rogorc Tqveni diskusiis mTavar obieqts, erTs — evro- garemoebebi, romlebmac am ori,
puls da meores — amerikuls.
qvemoTmoyvanili namuSevris Seqmna
3.3 SeajameT didi depresiis movlenebi da ganixileT maTi zega- ganapiroba, SeafaseT ramdenad
vlenis xarisxi amerikul xelovnebaze. sur. 1-44
exmianeba isini am ori Semoqmedis
3.4 ganmarteT, rogor Secvales dadaizmma da siurealizma xe- stilsa da maT dros. vin iyo am
lovnebis forma, Sinaarsi da idea. winamdebare TavSi ganxi- ori namuSevris mayurebeli?
luli xelovnebis nimuSebidan, romel ors airCevdiT am ori
mimdinareobis warmosadgenad? ratom?
sur. 3-64

SeiswavleT da mimoixileT veb-gverdze www.myartslab.com

axali xelovneba evropasa da amerikaSi, 1900-1950 wlebi Tavi III. 181


33-1 • jasper jonsi. samizne TabaSiris formebiT,
1955; enkaustika da kolaJi tiloze obieqtebTan erTad, 129.5X111.8 sm. batoni da qalbatoni leo kastelebis
koleqciidan. Art © Jasper Jones/ licenzirebulia VAGA-s mier, niu iorki
IV
Tavi

saerTaSoriso viTareba 1950 wlis Semdeg


1950-ian wlebis dasawyisSi, niu iorkel xelovanTa axalma kulturisa da jonsis garSemo arsebuli samyaros nawi-
Taobam eWvqveS daayena wina Taobis abstraqtul eqspre- lia. samiznem wamoswia gamosaxulebis arsis metad mtki-
sionistTa mxatvruli miRwevebi. isini miiCnevdnen, rom vneuli sakiTxi: es samiznis gamosaxulebaa Tu Tavad sa-
xelovneba mtkiced unda iyos dakavSirebuli realur mizne? namuSevris mniSvneloba metismetad aramdgradia
cxovrebasTan. or xelovans, jasper jonssa da robert _ igi Seicavs sxeulis amocnobad nawilebs da amocnobad
rauSenbergs mraval kiTxvas uCenda niu iorkis skolis obieqts (samizne), magram maTi erT sivrceSi Tavmoyris
miznebi, gansakuTrebiT im saxiT, rogorc es qlemenT mizani mainc bundovania. abstraqtul eqspresionistTa
grinbergis formalizmis versiaSi iyo gansazRvruli _ namuSevrebisgan gansxvavebiT, jonsis xelovneba emociu-
mag., is, rom xelovneba unda iyos avtonomiuri da gaaCn- rad civia da gonismieri. misi Taobis bevri sxva Semoqme-
des Sinagani Tanmimdevruloba (unda iyos Rrmad Sinaar- dis msgavsad, jonss Semoaqvs mza, amocnobadi, realuri
sobrivi, magram abstraqtuli, mis mTavar Temas ferweris samyarodan aRebuli xatebebi da obieqtebi da maTi kon-
Seqmnis aqti unda warmoadgendes da is mTel kompozi- teqstis strategiuli SecvliT svams SekiTxvebs xelov-
cias unda moicavdes); rom is unda eridos popularuli nebaSi formis, garegnuli maxasiaTeblebis, Sinaarsisa da
kulturis samarcxvino laqas da sagalereo sivrcis gan- mniSvnelobis Sesaxeb. amgvarad, 1950-iani wlebis Semdgo-
calkevebul, `TeTr kubSi~ ifinebodes; da rom xelova- mi xanis xelovnebaTa msgavsad, jonsis Semoqmedebac imde-
nebi fxizlad TviTkritikulni unda iyvnen. namuSevarSi nad inteleqtualuria, ramdenadac saxviTi.
samizne TabaSiris formebiT (sur. 4-1), jonss formalizmi jonsi da rauSenbergi gardamtexi cvlilebebis mom-
mxolod misi SesaZleblobebis zRvramde ki ar mihyavs, tani figurebi iyvnen ara mxolod niu iorkis, aramed
aramed faqtobrivad, dascinis kidec mas. mis miRma arsebuli saxelovnebo samyarosTvisac. maT
namuSevari arc ferwerulia da arc skulpturuli, igi mniSvnelovnad gaafarToves abstraqtuli eqspresio-
orive mediumis niSnebs Seicavs da maT zRvarzea Seqmnili. nizmis inteleqtualuri safuZvlebi, daamSvides abst-
namuSevris zeda nawilis gaswvriv, CaRrmavebul fosoeb- raqcionistTa vnebebi, daacxres maTi emocia da Seqmnes
Si Casmuli, TabaSirisgan Camosxmuli sxeulis calkeuli xelovneba, romelic dakavSirebuli da STagonebuli iyo
nawilebi abstraqtuli eqspresionizmis araierarqiuli omis Semdgomi amerikis mniSvnelovnad gamdidrebuli
maneris parodiaa, centrSi gamosaxuli samizne ki Tavad vizualuri kulturiT. jonsma da rauSenbergma biZgi
ierarqias ganasaxierebs. samiznis mTeli kompozicia er- misces xelovnebaSi popularuli kulturis CarTvisadmi
Tianad sibrtyobrivia, magram mas imavdroulad, yovelT- Semdgomi Taobis interess, xelovnebis konceftualuri
vis aqvs mkafiod moniSnuli centri. amasTan, arc samizne safuZvlebis Ziebebs, xelovnebaSi aratradiciuli masa-
da arc TabaSiris formebi ar Seesabameba abstraqciis ma- lebis gamoyenebas da xelovnebis gamomsaxvelobiTi Sesa-
xasiaTeblebs. sinamdvileSi, orive maTgani popularuli Zleblobebis Seswavlas.

SeiswavleT Semdegi:
4.1 gaiazreT obieqtis `dematerializacia~ 1950-iani wlebis Sem- Tulobis xarisxi socialur, politikur, kulturul an/da
deg da SeafaseT misi dabruneba 1980-ianebSi. religiur sakiTxebSi.
4.2 gansazRvreT gzebi, romlebsac artistebma 1950-ianebSi mi- 4.4 gamoikvlieT Tanamedrove saxelovnebo samyaros mzardi
marTes, raTa popularuli kultura `maRali xelovnebis~ globalizacia da is gzebi, romelTa meSveobiTac Seiqmna
samyaroSi CaerToT. axali SesaZleblobebi, strategiebi da Temebi dRevandeli
4.2 ganixileT 1950-iani wlebidan moyolebuli, artistebis Car- xelovanebisTvis.

mousmineT am Tavis audio masalas veb-gverdze www.myartslab.com

183
samyaro xelovnebis samyaro 1950-iani wlebis Semdeg
1950-iani wlebidan xelovanebi fundamenturi sakiTxebis
1950-iani wlebis Semdeg winaSe dadgnen: ra aris xelovneba? unda iyos Tu ara xelo-
II msoflio omis dasrulebis Semdeg, samyaros ori yvelaze vnebis nimuSi obieqti? SeiZleba Tu ara xelovneba vuwodoT
Zlevamosili saxelmwifo moevlina _ amerikis SeerTebuli ideas rogorc aseTs? aris Tu ara is obieqtisa da ideis
Statebi da sabWoTa kavSiri. sabWoTa okupaciam, sabWoTa kombinacia? am periodis artistebma axleburad gaiazres
xelovneba, axali dRis wesrigi daadgines da radikalurad
xelisuflebis mier centraluri da aRmosavleTi evropis
axali formebis, Sinaarisa da ideebis xorcSesxmas Seudgnen.
zogierTi saxelmwifos komunisturi mTavrobis dafinanse-
isini xelovnebas im sul ufro rTuli da sakamaTo soci-
bam da 1949 wels, CineTis saxalxo republikis Camoyali-
aluri da politikuri sakiTxebis gadasawyvetad iyenebdnen,
bebam, amerikis SeerTebuli Statebi aiZula Seekavebina sa-
romlebzec ar arsebobs erTmniSvnelovnad swori an mcdari
bWoTa Zalisa da komunizmis eqspansia amerikuli gavlenebis
pasuxi. maT wamoswies sqesis, rasis, eTnikurobis, seqsualu-
sferoebSi, kerZod, dasavleT evropaSi, iaponiasa da laTi-
ri orientacis, religiis, klasis, sikvdilis, kolonializ-
nur amerikaSi. aRniSnulma qmedebebma daaCqara e.w. civi omi
mis, terorizmis, sustebis mimarT Zaladobisa da Zalaufle-
da evropis sazRvrebTan `rkinis fardis~ (rogorc mas uins-
bis mimarT winaaRmdegobis sakiTxebi. maTi xelovneba sulac
Ton CerCili uwodebda) CamoSveba (ruka 4-1). amerikis SeerTe-
ar cdilobs moraluri magaliTebis CvenebiT Cvens darige-
buli Statebi finansurad da politikurad xels uwyobda
bas (neoklasicizmisgan gansxvavebiT); is ufro gviwvevs, gvi-
misi interesebisadmi keTilganwyobil saxelmwifoebs, Tu-
biZgebs kiTxvebi davsvaT sakuTar moralze, qcevaze, TviT-
mca mogvianebiT, samxedro Zalas mimarTa. am SemTxvevaTa- kmayofilebaze. umeteswilad, am xelovnebis araTu gageba,
gan yvelaze cnobili koreaa (1950-53), Semdeg ki vietnami yurebac ki rTulia. is xSirad gvitevs da gvadanaSaulebs.
(1954-1975). 1960-iani wlebis dasawyisisTvis evropam Tavisi is iSviaTadaa mSvenieri. magram dRevandel xelovnebas sarke
imperiuli samflobeloebis mniSvnelovani nawili dakarga uWiravs, romelSic Tanamedrove cxovreba irekleba, war-
da es umTavresad, gaWianurebuli partizanuli omebis Se- moaCens iseT rasmes, rasac sxva konteqstSi verc ki vamCnev-
degad moxda (ase mouvida mag., safrangeTs vietnamsa da al- diT an arc ki gvesmoda. is gvaiZulebs sakuTar Tavs davupi-
JirSi). didma britaneTma indoeTs 1946 wels mianiWa damo- rispirdeT sarkeSi. axlandeli xelovneba Tavidan SeiZleba
ukidebloba, 1971 wlisTvis ki sabolood gamovida `suecis arc ki mogvewonos, magram rogorc ki mets viswavliT mis
aRmosavleTi nawilidan~. Sesaxeb, aRmovaCenT, rom mas, iseve rogorc yvela didebul
civi omis dros, amerikis SeerTebulma Statebma da ss- xelovnebas, aqvs imis Zala, rom Rrma gavlena moaxdinos
rk-m birTvuli iaraRis didi arsenali daagroves. saboloo Cvenze da CagvrTos gamowvevebiT savse dialogSi.
jamSi, maT garduvali urTierTganadgurebis sawinaaRmdego
strategia SeimuSaves. is birTvuli omis Sekavebas gulisx-
mobda, romelic ganadgurebiT emuqreboda mSvidobian mosa-
gafarTovebuli
xleobas orive mxres. saxelovnebo samyaro
civi omi faqtobrivad, 1989 wlis oqtomberSi, berli-
xelovanTa Taoba, romelmac 1950-ian wlebSi daiwyo muSaoba,
nis kedlis dacemiT dasrulda. 1992 wels sabWoTa kavSiris
sul ufro da ufro aqtiurad mimarTavda realur samyaros,
daSlis Semdeg ki amerikis SeerTebuli Statebi mTels mso-
amCnevda mis daqsaqsulobas, cvalebadobas da mis daudevar
flioSi erTadeT, upirobo, supersaxelmwifod gadaiqca.
damokidebulebas popularuli kulturisadmi. asambliaJma
amerikuli ZaliT mxardaWerili, gaerTianebuli erebis
da kolaJma daSala fizikuri forma da misi mniSvneloba,
organizacia 1945 wels daarsda. is koleqtiuri usafr- moSala zRvari ferwerasa da qandakebas, maRal da mdare
Txoebis uzrunvelyofasa da axali, omisSemdgomi msoflio xelovnebas Soris. pop artistebma gamoikvlies reklamis
wesrigis anglo-amerikuli modelis dakanonebas isaxavda Zala da Seiswavles axleburad danaxuli yofiTi samyaro.
miznad. sabolood, is suverenitetis amRiarebeli forumi fotografebma dagvanaxes Cvens garSemo arsebuli samyaros
aRmoCnda aziisa da afrikis im mravali saxelmwifosTvis, is mxareebi, romlebsac manamde ver vamCnevdiT an gverCivna,
romlebmac omis Semdeg moipoves damoukidebloba. saxel- rom ar dagvenaxa.
mwifoTaSoris konfliqtebSi Carevis mandatis miuxedavad,
gaero-s mcdelobebi SeenarCunebina globaluri mSvidoba, asambliaJi
araadekvaturi aRmoCnda im eTnikuri da religiuri kon- erTi axali saxelovnebo mimarTuleba, romelic XX sauku-
fliqtebis winaSe, romlebmac iseT regionebSi ifeTqa, ro- nis meore naxevarSi ganviTarda iyo asambliaJi _ gansxvave-
goricaa indoeTis subkontinenti, centraluri da aRmosa- buli, SeuTavsebeli elementebis kombinirebiT, nawarmoebis
vleTi afrika, balkaneTi da Sua aRmosavleTi. teroriste- awyobis xelovneba. 1950 wlisTvis, luiz nevelsoni (Louise
bis Tavdasxmam msoflio savaWro centrsa da pentagonze Nevelson, 1899-1988) ukve qmnida analitikuri kubizmiT STa-
2001 wlis 11 seqtembers kidev ufro gaamwvava manamde arse- gonebul, asambliaJis sxvadasxva versiebs. manheTenis dau-
buli rasistuli, eTnikuri da religiuri konfliqtebi da nTaunSi xetialisas, igi agrovebda gadayril SesafuT ko-
samoqalaqo da saxelmwifoTaSorisi omebi. pirvel rigSi es lofebs, romlebSic frTxilad anTavsebda skamis fexebs,
iyo amerikis mier warmoebuli, bolodroindeli sakamaTo cocxis saxelurs, mcire zomis karadis karebs, Carxis mb-
omebi avRaneTsa da eraySi. runav lilvebs da xis nakeTobaTa sxva narCenebs. calkeuli

184 Tavi IV. saerTaSoriso viTareba 1950 wlis Semdeg


alaska
norvegia
SvedeTi
ruseTi
Sotlandia Crd.
kanada
zRva dania
inglisi poloneTi
nid.berlini
ger.
CrdiloeT londoni
kaseli evropa
niufaudlendi diuseldorfi
parizi ungreTi
amerika monreali vail am raini bazeli budapeSti
mineapolisi safrangeTi rumineTi
toronto axali Sotlandia italia
boisi Cikago bulgareTi
didi niu iorki somxeTi
CestnaT hili espaneTi
solT leiqi filadelfia portugalia avRaneTi
san francisko amarilo vaSingtoni, xm e erayi
SeerTebuli Statebi kolumbiis olqi l T aS
los anjelesi oklahoma eiSvili ua zRva israeli irani
finiqsi alJiri
egvipte palestina
meqsika meqsikis
maiami atlantikis
yure havana
okeane a f r i k a
havai kuba
mexiko mali
karibis zRva senegali
nigeria eTiopia
somali
siera
wynari leone
kolumbia
okeane
peru brazilia

bolivia

2000 km

2000 mili
samxreT
afrika
urugvai

ruka 4-1 • msoflio 1950 wlis Semdeg


saerTaSoriso mdgomareoba Tanamedrove xelovnebis
samyaroSi amerikaSi, evropaSi da afrikaSi

elementebis raobis dasamalad, is asamblaJebs mqr-


qali Savi feriT Rebavda, rac xels uwyobda rogorc
maT formalur gaerTianebas, ise saidumlo atmos-
feros Seqmnas. studiis kedelTan am yuTebis dala-
gebisas, nevelsoni mixvda, rom erTad isini bevrad
ufro mZlavr STabeWdilebas axdenda, vidre cal
calke da kedlis iseTi monumenturi asambliaJebis
Seqmnas Seudga, rogoricaa 1958 wliT daTariRebu-
li zeciuri taZari (sur. 4-2). axal sqemaSi nevelsons
yvelaze metad is moswonda, rom mas iseve SeeZlo
Cveulebrivi sivrcis sruli gardaqmna, rogorc mis
mier gamoyenebul, yofiT elementebs xelovnebis
nimuSebad qceva. poeturi ganzomilebis Sesamateb-
lad, pirveli Cvenebisas, nevelsonma zeciuri taZari
rbili lurji SuqiT gaanaTa, rasac mTvaris naTebis
asociacia unda Seeqmna.
nevelsonis msgavsad, vizualuri artistebi: jasper
jonsi (Jasper Johns, d. 1930), robert rauSenbergi (Robert
Rauschenberg, 1925-2008) da kompozitori jon qeiji (John
Cage, 1912-1992) maT garSemo arsebul samyaros ki ar
warmogvidgendnen, aramed cnobierad SemohyavdaT is

4-2 • luiz nevelsoni. zeciuri taZari,


1958; Savad SeRebili xis konstruqciis asamblaJi,
3.44X3.05X0.46 m. axali xelovnebis muzeumi (MoMA), niu iorki

saerTaSoriso viTareba 1950 wlis Semdeg Tavi IV. 185


4-3 • robert rauSenbergi. kanioni,
1959; zeTi, fanqari, qaRaldi, liToni, fotografia, qsovili, xe tiloze, Rilebi, sarke, arwivis fituli,
bawriT Sekruli baliSi, saRebavis tubi, 2.08X1.78X0.61 m. sonabendis koleqcia. ART © robert rauSenbergis
qoneba/ licenzirebulia VAGA-s mier, niu iorki (RR-00016)

186 Tavi IV. saerTaSoriso viTareba 1950 wlis Semdeg


Tavis xelovnebasa da musikaSi da amgvarad, gansakuTrebuli vanTagan erT-erTi iyo, vinc masSi monawileobis misaRebad
tipis asamblaJebs qmnidnen. qeiji, romelic garkveul xans Cr- miiwvies. meore, misi axlo megobari da dro da dro say-
diloeT karolinaSi, neSvilis maxloblad mdebare, bleq maun- vareli, samxreTeli jasper jonsi iyo. 1950-iani wlebis
Tinis kolejSi (Black Mountain College) swavlobda, ikvlevda iseTi manZilze, marsel diuSanis (sur. 3-30) magaliTiT STagonebu-
musikis Seqmnis ideas, romelSic misi garemomcveli samyaros li jasper jonsi, Tanamedrove xelovnebis problemebTan
sxvadasxva xmebi iqneboda CarTuli. uSualod dakavSirebul, gonismier, damabnevel namuSevrebs
1952 wels qeijma `dawera~ musikaluri kompozicia 4’33’ qmnida. samizne TabaSiris formebiT (sur. 4-1) _ romelic arc
(4 wuTi 33 wami). premieraze, romelic niu iorkSi, vudsTok- mxatvrobaa da arc qandakeba, aramed orive erTad _ Seexe-
Si Sedga, scenaze gamosuli pianisti 4 wuTisa da 33 wamis ba fsiqologiur mdgomareobas, romelic SesaZloa, Tavad
ganmavlobaSi Cumad ijda roialTan, Semdeg instrumentis mxatvris SfoTvebisa da SiSebidan momdinareobdes. orga-
Tavi daxura, riTic mianiSna, rom warmodgena dasrulebuli
nul mTlianobas moklebuli, adamianis sxeulis TabaSiris
iyo. sinamdvileSi namuSevris JReradobas is xmauri Sead-
nawilebi samiznis Tavze, iseTive uSinaarso da carielia,
genda, rac darbazSi 4 wuTisa da 33 wamis manZilze idga:
rogorc Tavad samizne. moZravi sarqvelebis saSualebiT,
xveleba, SraSuni, CurCuli. Sesabamisad, warmodgenis yovel
mayurebels SeuZlia daxuros yvela an ramdenime is kolo-
axal jerze kompozicia icvleboda, yovel axal scenasa Tu
fismagvari CaRrmaveba, romlebSic adamianis sxeulis Taba-
auditoriaSi is axal xmebs da mniSvnelobebs ikrebda da am-
Siris nawilebia moTavsebuli da amgvarad, daasrulos de-
gvarad, sul sxvadasxvagvari interpretaciebisTvis iyo ga-
personalizaciis procesi da srulad an gamorCeviT waSa-
xsnili. jonsic da rauSenbergic napovn, SeuTavsebel obie-
qtebsa da gamosaxulebebs rTavdnen TavianT asambliaJebSi, los aq adamianis myofobis kvali. fragmentuli an nawilob-
raTa SeeqmnaT xelovnebis iseTi saxviTi nimuSi, romelsac riv dafaruli sxeulis nawilebisa da mkafiod gamoxatuli
erTdroulad, Ria dasasrulic eqneboda da mravalgvari samiznis Sepirispireba gansakuTrebul mniSvnelobas iZens
mniSvnelobac. jonsis, rogorc gei xelovanis poziciis konteqstSi, rome-
rauSenbergi teqsasSi aRizarda, niu iorkSi ki 1947 wels lic civi omis droindeli amerikis SemzRudav da xSirad,
imisTvis gadavida, rom exata. bleq maunTin kolejSi is qei- paranoidalur atmosferoSi iyo gamoxatuli. mtkiced mdu-
jTan da de kuningTan erTad swavlobda (sur. 3-84) da `cxo- mare, magram Tamamad gamoxatuli mxatvris piradi identoba
vrebisa da xelovnebis zRvarze muSaobis~ SesaZleblobebs suraTSi mouxelTebeli da nawilobriv SeniRbuli rCeba, is
ikvlevda. 1951 wels, rauSenbergma kaSkaSa SuqiT ganaTebu- usafrTxodaa daSorebuli centrs, samiznes.
li, sufTa, TeTri suraTebis seria gamofina. mis arss ti- 1950-iani wlebis bolosa da 1960-iani wlebis dasawyis-
loze dacemuli mayureblis Crdili warmoadgenda. es namu- Si, ramdenime Teatraluri RonisZiebis farglebSi jonsis,
Sevari, qeijis mier momdevno wels Seqmnili, 4’33~-is zusti qeijisa da rauSenbergis TanamSromlobam droiT sivrceSi
vizualuri paraleli iyo. 1955-1960 wlebSi rauSenbergma ganavrco asambliaJis idea. qeiji musikas werda, jonsi da
Seqmna namuSevrebis seria, romelsac combines uwoda. es iyo rauSenbergi ki dekoraciebs qmnidnen da xandaxan monawi-
ferwerisa da qandakebis kombinaciebi, romelTa Sesaqmen- leobdnen kidec dadgmebSi. isini muSaobdnen mers qaning-
lad aratradiciuli saxelovnebo masalebi gamoiyenebo- hemis cekvis kompaniaSi, romelic iseT, yoveldRiur qme-
da. namuSevarSi kanioni (sur. 4-3) CarTulia Zveli ojaxuri debebze dafuZnebuli cekvebis dadgmaze specializdeboda,
fotoebi, sazogadoebrvi gamosaxulebebi (Tavisuflebis rogoricaa mag., avtobusis molodini an gazeTis kiTxva.
qandakeba), politikuri plakatis fragmentebi (centrSi), warmodgenamde monawileeebi erTmaneTs ar atyobinebdnen
nayidi an nagvidan amoRebuli sxvadasxvagvari nivTebi (fo- Tu ris gakeTebas apirebdnen scenaze. spontanurobis wy-
ladis gabrtyelebuli doli, zeda marjvena kuTxeSi), sam- alobiT, es warmodgenebi legendad iqca.
ganzomilebiani formebi, mag., yuTze Camomjdari arwivis
fituli (megobris saCuqari) an xis naWerze bawriT Camo- hefeningisa da performansis xelovneba
kidebuli WuWyiani baliSi. am areulobas, romelic kidev 1950-ian da 1960-ian wlebSi zogierTi artisti amtkiceb-
ufro gamZafrebulia saRebavis TiTqosda daudevari mo- da, rom mxatvruli procesi iseTive mniSvnelovani iyo,
nasmebiT, nanaxis mniSvnelobaze unda daefiqrebina mayu- rogorc dasrulebuli namuSevari. maT tradiciuli saxe-
rebeli. es namuSevari sxvadasxvagvar wakiTxvaze iyo gaTv- lovnebo masalebis Canacvleba sakuTari sxeulis qmede-
lili, amitom rauSenbergma iseTi masala Sekriba, romlis bebiT, moZraobebiTa da JestebiT daiwyes. es movlenebi,
interpretirebas TiToeuli mnaxveli Taviseburad SeZleb- alan qefrous mier, hefening-ad iqna wodebuli, Tumca per-
da. mxatvari xalisiT iRebda Tanamedrove qalaqisaTvis formansis xelovneba ufro gavrcelebuli terminia. Tavis
damaxasiaTebel qaossa da araprognozirebadobas da maT arsebobas is poloks unda umadlodes (sur. 3-82), romelmac
metaforul gamoxatulebas xelovnebaSi eZiebda. `warmate- mxatvrobis Seqmnis fizikuri aqti xelovnebis nimuSad aq-
bulad mxolod maSin vTvli Tavs~ ambobda igi, `rodesac cia. mniSvnelovania qeijis, jonsisa da rauSenbergis wvli-
vqmni raRac iseTs, rac Zalian hgavs im wesrigis naklebo- lic, romlebic spontanur da winaswar daugegmav qmedebebs
bas, rogorsac me ganvicdi~. eyrdnobodnen, raTa yoveli warmodgenisTvis dekoraciebis
1961 wels, axali xelovnebis muzeumma moawyo gamofena axali variantebi SeeqmnaT. performansis xelovnebam sa-
saxelwodebiT _ The Art of Assemblage (asamblaJis xelovneba). bolood gaanadgura barieri, romlic tradiciulad arse-
robert rauSenbergi, or umniSvnelovanes amerikel xelo- bobda mayurebelsa da xelovnebis nawarmoebs Soris, radgan

saerTaSoriso viTareba 1950 wlis Semdeg Tavi IV. 187


4-4 • Sozo Simamoto.
nasroli ferebi,
1956; hefeningi,
guTai-s meore
gamofena, tokio

is gacocxlda da aqtiurad SemoiWra mayureblis sivrceSi,


rogorc fizikurad, ise inteleqtualurad. performansi
xSirad radikaluri da agresiulia. is mxolod konkretul
momentSi arsebobs da miuxedavad imisa, rom xandaxan fo-
toebsa da filmebSi rCeba, mainc efemerulia.

jgufi guTai zogierTi adreuli, omis Semdgomi xanis


performansi iaponiaSi Sedga. 1954 wels, ramdenime iaponelma
xelovanma guTai jgufi (The Gutai Group, gansxeuleba) Camoay-
aliba, raTa `diadi energiiT sufTa da SemoqmedebiTi qmede-
bebis SesaZleblobisTvis mieRwiaT~. guTais performanseb-
Si SemoqmedebiTi aqti Tavad iyo xelovnebis nimuSi. guTai
xSirad awyobda instalaciebs (xelovnebis nimuSis moTavse-
ba specifikur adgilas, romlisTvis is iyo Seqmnili) Ria
cis qveS, Teatralur warmodgenebs da dramatuli xasiaTis
performansebs. 1956 wels, guTais meore gamofenaze, Sozo
Simamotom (Shozo Shimamoto, d. 1928) warmoadgina performansi
nasroli ferebi (sur. 4-4), romlis drosac, saRebavian boTlebs
pirdapir iatakze dafenil tiloze amsxvrevda. man polo-
kis Jestikulaciuri ferweruli teqnika miiyvana werti-
lamde, sadac xelovnebis nimuSi ferweris performansSiRa
arsebobda da ara Seqmnil obieqtSi. sinamdvileSi, guTaiis
artistebi, yoveli performansis bolos mudmivad anadgu-
rebdnen maT mierve Seqmnil fizikur produqts.

qefrou alan qefrou (Allan Kaprow, 1927-2000), jon qei-


jis kidev erTi studenti, 1958 wels garemos xelovnebis
(environments), xolo 1959-Si hefeningebis Seqmnas iwyebs. na-
muSevari ezo (sur. 4-5) manhetenze, marTa jeqsonis galereis 4-5 • alan qefrou, ezo,
ukan, kedlebiT mozRudul baRSi daidga. qefroum sivrce 1961; saburavebis xedi, marTa jeqsonis galereis ezo,
naxmari saburavebiT, toliTa da kasrebiT Seavso, Semdeg niu iorki, 1961

188 Tavi IV. saerTaSoriso viTareba 1950 wlis Semdeg


mnaxvelebs maT Soris gavla sTxova, raTa Tavad SeegrZ-
noT xelovnebis galereis sivrceSi rekonteqstualizebuli
(axali mniSvnelobebis Seqmnis mizniT, erTi konteqstidan
amoRebuli da sxva konteqstSi gadanacvlebuli) rezinisa
da tolis suni da fizikuri sxeuli. mogvianebiT qefroum
aRwera, Tu rogor eziareboda galereis auditoria (gaci-
lebiT ufro oficialurad Cacmuli, vidre dRes iqneboda),
gansakuTrebiT ki kabebiTa da maRalqusliani fexsacmele-
biT mosili qalebi, urbanuli garemos aspeqtebs maTTvis
uCveulo da moulodneli gzebiT _ maT saburavebze dacema
an yiramala gadasvla uwevdaT.

k l a i n i evropaSi, performansis xelovneba iseTi mimdi­


nareobis aqtivobebis nawilad gvxvdeba, rogoric axali
realizmia. termini SemuSavda xelovnebis kritikosis, pier
resTanis mier, romelic amtkicebda, rom ferweris epoqa
daasrula niu iorkis skolam da mimdinareobam Art Informel
(informaluri xelovneba), rom amieridan, xelovneba Tavis
formebs realuri cxovrebidan aiRebs. igi werda: `realobis
vnebiani Tavgadasavali gancalkevebiT aRiqmeba... axali rea-
listebi ferweris samyaros ganixilaven did, fundamentur
namuSevrad, saidanac isini fragmentebs miiTviseben~.
frangma artistma iv klainma (Yves Klein, 1928-1962) Tavisi
lurji periodis anTropometria pirvelad 1960-ian wlebSi
dadga. mis mier lurjad SeRebili sami modeli qali, SiS-
veli sxeulebiT qaRaldis did zewrebze lurj anabeWdebs
tovebdnen. procesi musikis TanxlebiT mimdinareobda _ es
4-6 • iv klaini. naxtomi sicarieleSi, iyo ocnawiliani saorkestro nawarmoebi, romelic mxolod
1960; iv klainis performansi, jenTil-bernardis quCaze, erTi notiT sruldeboda. performansi aSkarad satiru-
fonTini-oqs-rozisi, 1960 wlis oqtomberi. fotografi hari
li komentari iyo polokis moqmedebis ferweraze, romlis
Sanqi. dabeWdilia Jelatin-vercxlis qaRaldze, 25.9X20 sm.
pretenciozul xasiaTze klaini werda: `me ar momwons ar-
tistebi, romlebic sakuTar ferweraSi iclebian. isini ise

4-7 • qeroli Snimani.


sxeulis dResaswauli,
1964; dabeWdilia
Jelatin-vercxlis qaRaldze.
gadaRebulia toni
rei-jonsis mier, 1964
wlis noemberSi, jadsonis
memoriul eklesiaSi
gamarTuli qeroli Snimanis
peroformansis, an
hefeningis dros

saerTaSoriso viTareba 1950 wlis Semdeg Tavi IV. 189


4-8 • robert frenki.
troleibusi, axali orleani,
1955; dabeWdilia Jelatin-
vercxlis qaRaldze,(23X33 sm).
Cikagos xelovnebis instituti
© robert frenki,
seriidan amerikelebi,
feis/maqgilis galerea,
niu iorki, fotografiis
galereis fondi (1961.943)

gadmoafurTxeben xolme yovel Campal sirTules, TiTqos da kinetikuri jgufis Teatris mier de la Libre Expression-is fes-
Tavs iTavisufleben~. mgrZnobiare da gasarTobi Cvenebebis tivalze gaTamaSda, meored ki niu iorkSi, sadac is foto
nacvlad, man SemogvTavaza iseTi namuSevari, romlis Seqmna da kinofirze aRbeWdes. rva mamakaci da qali jer erTmaneTs
xelis Sexebasac ki ar saWiroebda. aSiSvlebdnen, Semdeg cekvavdnen, TavdaviwyebiT goravdnen
klainma, Tavisi 1960 wlis namuSevriT naxtomi sicarie- iatakze da Tavs umi TevziT, umi sosisiT, naxevrad gaputu-
leSi (sur. 4-6) gaiTqva saxeli. damuSavebuli foto gviCvenebs li umi da sisxliani qaTmiT, sveli saRebavebiT da qaRalde-
artists, romelic gaSlili xelebiT kedlidan pirdapir bis nafleTebiT iqcevdnen. Snimans surda auditoriasac da
quCaSi xteba, mis qvemoT ki mxolod trotuaria. pirvelad Semsruleblebsac SeesunTqaT, daegemovnebinaT da SeegrZ-
es foto klainma imisTvis gamoaqveyna, rom daedasturebi- noT sxeuli da misi fluidebi. kritikosebma namuSevari gan-
na mTvareze damoukideblad mogzaurobis unaris saxuma- sxvavebulad _ erotikul ritualad an xorcisa da sisxlis
ro pretenzia. kidev erTxel foto daibeWda pamfletSi, visceralur (Sinagan, intuiciur) dResaswaulad aRweres. es
romelSic is gmobda NASA-s gancxadebas mTvareze adamianis namuSevari ewinaaRmdegeboda molodins imisa, rom xelov-
gadasmis Sesaxeb da mas ampartavnulsa da sulelurs uwo- nebis nimuSi mxolod samxatvro galereis civ da uemocio
debda. klaini amtkicebda, rom misi namuSevrebi mxolod sivrceSi, mis wesrigs damorCilebuli mayureblis mier unda
anabeWdebad xdeboda xiluli, am fotos SemTxvevaSi, namu- yofiliyo Sefasebuli. auditorias unda eborga, radgan Sems-
Sevrad trotuarze misi anabeWdi iqca. ruleblebma Sors moisroles yovelgvari wesi da SezRudva.

Snimani adreul etapze, performansis mimde-


var artistTa Soris, mravlad iyvnen qalebi.
xelovnebaSi saukuneebis manZilze swored qa-
lis sxeuli warmoadgenda mamakacTa sagangebo
yuradRebis obieqts. performansis xelovneba
saSualebas aZlevda qalebs ekontrolebinaT
mayureblis mier maTi sxeulis aRqmis proce-
si, warsulisken miepyroT mzera da gamoewviaT
kidec TavianTi auditoria. qeroli Snimanis
(Carolee Schneemann, d. 1939) sxeulis dResaswauli
(sur. 4-7) adreuli performansis umniSvnelova-
nesi nimuSia. es radikalurad feministuri per-
formansi pirvelad parizSi, Jan Jak lebelisa

4-9 • daian arbusi Tavisi 1962 wlis namuSevriT —


bavSvi saTamaSo xelyumbariT niu iorkis
centralur parkSi,
1970; dabeWdilia Jelatin-vercxlis qaRaldze

190 Tavi IV. saerTaSoriso viTareba 1950 wlis Semdeg


fotografia ki ipova. wigni safrangeTSi daibeWda saTauriT _ Les Americains
1950-ian da 1960-ian wlebSi fotografia mniSvnelovani (1958). amerikis SeerTebul StatebSi amerikelebi sabolood
instrumenti iyo performansis dokumentirebisTvis, Tum- mxolod momdevno wels gamoica. wigns darTuli hqonda jeq
ca is Tavadac mniSvelovan mediums warmoadgenda. miuxe- qerouaqis winasityvaoba, axali, biTebis Taobis mwerlisa,
davad imisa, rom 1955 wels, niu iorkis axali xelovnebis romelic mudmivad akritikebda meinstrimul amerikul Ri-
muzeumSi mowyobili fotogamofena _ Family of Man (mamakacis rebulebebs. namuSevarSi troleibusi, axali orleani (sur. 4-8),
ojaxi, kuratori eduard sTaiCeni), samyaros simSvidesa da mkacri Sesaxedaobis, eleganturad Cacmuli TeTrkaniani
harmoniaSi asaxavda, iseTi ilustrirebuli Jurnalebi ki mgzavri transportis wina rigSi ikavebs adgils, SedarebiT
rogoric Life-ia, Tanamedrove cxovrebis komfortul, sa- Tavisuflad pozireben afro-amerikelebi, romlebsac 1950-
gareubno, naTel, Sinaurul saxes gvixatavda, arsebobdnen iani wlebis amerikuli kanonebis Tanaxmad, ukana adgilebi
iseTi fotografebic, romlebic amerikuli sazogadoebis aqvT dakavebuli. suraTis kompozicia, romelSic figurebi
gansxvavebul xedvas gvTavazobdnen. fanjrebis sworkuTxa, simetriuli CarCoebiT arian erT-
maneTisgan gamijnulni, vizualurad xazs usvams rasobriv
frenki Sveicarieli fotografi robert frenki (Robert segregacias da urbanul gaucxoebas, zeda rigis daxurul
Frank, d. 1924) amerikis SeerTebul StatebSi 1940-ian wlebSi sarkmlebSi areklili mqrqali suraTebi ki TiTqmis damou-
gadavida sacxovreblad. Tavis Tamam, socialur portreteb- kidebel fotoebad SeiZleba iyos miCneuli.
Si igi cdilobda moexelTebina is disharmonia, romelic jon-
sisa da rauSenbergis xelovnebaSi iyo naCvenebi. siaxleebis arbusi modis fotografis gamocdilebidan gamomdinare,
wnexiTa da modis industriaSi miRebuli banaluri davalebe- daian arbusi (Diane Arbus, 1923-1971), frenkze metad uaryof-
biT imedgacruebulma fotografma uari Tqva StatgareSe sa- da eleganturi art fotografiis diqtats (1950-ian wleb-
muSaoze Life-sa da Vogue-Si da 1948 wels, perusa da boliviaSi Si daianis da misi meuRlis, alen arbusis fotoebi xSirad
gaemgzavra. oTxi wlis Semdeg, man Seqmna fotoseria, romel- ibeWdeboda Jurnalis Seventeen garekanze). daians ar surda,
Sic uelseli maRaroelebis cxovreba iyo aRbeWdili. ameri- rom mayurebels misi amaRelvebeli namuSevrebidan yurad-
kis garSemo samogzaurod da `socialuri peizaJebis~ gada- Reba formalur moxdenilobaze gadaetana. Tavis Semoqme-
saRebad, frenkma 1955 wels, gugenhaimis stipendia miiRo. im debaSi arbusi gascda misaRebi Temebis sazRvrebs _ iRebda
wels fotografma 28,000-ze meti foto gadaiRo, romelTa- nudistebs, fizikuri naklis mqone adamianebs an maT vinc
gan mxolod 83 SearCia wignSi dasabeWdad. fotoebi imdenad sazogadoebis miRma iyo darCenili. mis fotoebze adamia-
uxeSi, mkacri da mZafri socialuri kritikis Semcveli iyo, nebi aSkarad grZnoben kameris arsebobas (amis gamoxatvis
rom frenkma SeerTebul StatebSi Tavidan gamomcemeli verc uflebas maT Cveulebriv, Tavad fotografi aZlevda). am
TmaaburZgnuli, saSiSi bavSvis msgavsad (sur. 4-9),
isini uSualod upirispirdebian mayurebels da
TiTqos cdian usafrTxo maZils Cvensa da maT So-
ris. daiani ambobda: `mwams, rom marTla arsebobs
iseTi ram, rasac veravin dainaxavs, vidre me amas
fotoze ar aRvbeWdav~.

pop arti
1950-ian wlebis bolos, zogierTma artistma XX
saukunis Sua xanebSi, vizualur kulturaSi momx-
dar afeTqebaze gaamaxvila yuradReba. am afeT-
qebas kidev ufro aRvivebda masmediis mzardi
CarTuloba da omis Semdgomi Taobis gazrdili
Semosavlebi. pop arti britaneTSi gaCnda, magram
misi ganviTarebis ZiriTadi procesi amerikis See-
rTebul StatebSi, 1960-iani wlebis dasawyisSi
warimarTa, xanaSi, rodesac individualuri da
masobrivi identoba metwilad ganisazRvrebo-
da imiT, Tu rogor gamoiyureboda adamiani, ra
emosa, ras gamoxatavda an ras moixmarda. saxle-

4-10 • riCard hamiltoni. ra aris is, rac dRevandel


saxlebs ase gansxvavebuls, ase mimzidvels xdis?
1956; kolaJi, 26X24.7 sm. Tiubingenis kunsThale,
zundelis koleqcia

uyureT riCard hamiltonis namuSevarze


cifrul Canawers veb-gverdze www.myartslab.com

saerTaSoriso viTareba 1950 wlis Semdeg Tavi IV. 191


bi, avtomobilebi, saxlebsa Tu Tavad adamianze sagangebod uorholi 1960 wlisTvis, adreuli xanis britaneli pop
warmoCenili nivTebi _ yvelaferi asaxavda cxovrebas ise, ar­tis­tebis msgavsad, zogierTi amerikeli Semoqmedic iwyebs
rogorc es televiziiT, filmebSi da beWdur reklamebSi Tavis xelovnebaSi popularuli maskulturidan aRebuli
iyo naCvenebi. pop artistebi akritikebdnen popularuli gamosaxulebebis CarTvas. britaneli kolegebisgan gan-
kulturis mier mogonili, idealuri saxlisa da idealuri sxvavebiT, maT gamoimuSaves pop artis slicker (priala Jur-
adamianis zedapirulobas. nalis) stili, romelic gulisxmobda reklamis masobrivi
warmoebis teqnikis gamoyenebas, imisTvis, rom namuSevrebs
hamiltoni 1950-ian wlebSi, vidre britaneTis mTavro-
banaluri reklamis elferi hqonodaT da ar datyobodaT
ba miiCnevda, rom qveynis omis Semdgomi ganaxleba mdgrad
xelovanis xelweris kvali. amiT pop artistebma cnobie-
moxmarebaze iyo damokidebuli, londonSi damoukidebel
rad uaryves abstraqtuli eqspresionizmi, romelSic gan-
jgufad Camoyalibda mxatvrebis, arqiteqtorebis, foto-
sakuTrebulad iyo xazgasmuli individualuri saxelovne-
grafebisa da mwerlebis interdisciplinaruli gaerTiane-
bo praqtika. amerikuli pop arti Tan akritikebda 1960-iani
ba, romlis mizani iyo msjeloba xelovnebis adgilze sa-
wlebis popularul kulturas, Tan ki mis imitacias qmni-
momxmareblo sazogadoebaSi. saamisod, isini periodulad
da. namuSevrebSi xSirad rTavdnen axladganTavisuflebuli
awyobodnen gamofenebs Tanamedrove xelovnebis insti-
qalebis gamosaxulebebs, romlebsac saojaxo yofisadmi wi-
tutSi. jgufis erT-erTi wevri, riCard hamiltoni (Richard
naaRmdegobrivi damokidebuleba hqondaT. rauSenbergisa da
Hamilton, 1922-2011) amtkicebda, rom Tanamedrove masobri-
jonsis seriozulobasTan SedarebiT, pop artis emociuri
vi vizualuri kultura swrafad anacvlebda tradiciul
toni ufro ironiuli, cinikuri da maneruli iyo. amerikis
xelovnebas farTo sazogadoebaSi; rom mSvenierebis stan-
SeerTebul StatebSi pop artis ayvavebis xanaSi dominantur
darts gansazRvravda kino, televizia da reklama, romle-
figurad iqca endi uorholi (Andy Warhol, 1928-1987), didi xe-
bic ar ganekuTvneboda maRali xelovnebis kategorias. po-
lovani da xelovnebis raobasa da mis warmoebasTan dakav-
litikosebisa da samxedro gmirebis nacvlad, sazogadoebis
Sirebuli diuSanis gamomwvevi ideebis mxiaruli memkvidre.
kerpebis adgili saerTaSoriso kinos varskvlavebma daika-
uorholma 1960 wlidan vidre mis sikvdilamde (1987)
ves; adamianis socialuri statusi ki sul ufro xSirad,
uzar­mazari samuSao Seasrula. is qmnida nabeWd produqcias,
misi qonebrivi mdgomareobiT izomeboda. am metismetad
ferwerul namuSevrebs, qandakebas, filmebs, gamoscemda Jur-
momxmarebluri samyaros disharmoniulobis vizualuri
nals Interview (interviu) da xelmZRvanelobda radikalur da
gamoxatulebis Sesaqmenlad, hamiltoni qmnida kolaJebs,
metad gavlenian rok-jgufs The Velvet Underground. komerciul
romlebic reklamebidan amokrebili gamosaxulebebis-
artistad ganswavluli uorholi, kargad icnobda sareklamo
gan iyo Sedgenili. 1956 wlis namuSevarSi ra aris is, rac
dRevandel saxlebs ase gansxvavebuls, ase mimzidvels xdis?
kulturas. 1962 wlisTvis man sakuTar xelovnebaSi ameriku-
(sur. 4-10) hamiltoni marketingul strategias misive imita-
ciiT akritikebs. saTauri sareklamo sloganis parodiaa,
Tavad kolaJi ki gviCvenebs saSinao garemoSi moqceul or
figuras, romlebic adam da evad arian saxeldebulni.
bibliuri winaprebis msgavsad, es figurebic TiTqmis
SiSvlebi arian, magram `cduneba~, romelsac isini miecnen,
ukve samomxmareblo kulturaSia saZiebeli. adami kultu-
ristia, eva ki tipuri lamazmani. dakarguli samoTxis baRis
xelaxla Seqmnis mcdelobaSi, pirvelma wyvilma saukeTeso
nivTebiT gaavso saxli. aqvT _ televizori, magnitofoni,
mtversasruti, Tanamedrove aveji. `maRali xelovnebis~ ni-
muSTa nacvlad, kedelze sasiyvarulo romanis sareklamo
plakatia gakruli. is jon rasqinis, im kritikosis portre-
tis gverdiTaa moTavsebuli, romelic mxatvar uislers xe-
lovnebis ganadgurebaSi sdebda brals (ix. xelovneba da misi
konteqsti: xelovneba 1877 wlis sasamarTloze, gv. 85). adams
uzarmazari, sawuwni kanfeti, e.w. tootsie pop uWiravs xelSi.
ingliselma kritikosma, lourens aloueim, am namuSevris
aRwerisas, es kanfeti `pop art~-ad moixsenia da aseTnai-
rad, mTel moZraobas mianiWa saxeli. iseve rogorc asam-
blaJi amerikis SeerTebul StatebSi, hamiltonis kolaJic
komentaria 1950-iani wlebis vizualur gadatvirTulobaze
da kulturis uunarobaze erTmaneTisgan ganasxvavos tri- 4-11 • endi uorholi. brilos sapnis yuTi,
vialuri da mniSvnelovani gamosaxulebebi, reklamirebuli 1964; trafaretuli beWdva SeRebil xeze, 43.2X43.2X35.6 sm.
da realuri samyaro. 1968 wels, hamiltonma The Beatles-is endi uorholis muzeumis koleqcia, pitsburgi
albomisTvis _ White Album (TeTri albomi) Seqmna garekani,
uyureT trafaretul beWdvaze
romelzec saerTod araferia gamosaxuli. videoCanawers veb-gverdze www.myartslab.com

192 Tavi IV. saerTaSoriso viTareba 1950 wlis Semdeg


4-12 • endi uorholi.
merilinis diptiqono,
1962; zeTi, akrili,
trafaretuli beWdva
minanqarze, tiloze,
ori paneli, TiToeuli
2.05X1.44 sm. teiti,
londoni

li masmediis sareklamo gamosaxulebebis gamoyeneba daiwyo. bas hgavda. uorholis merilinis diptiqoni (sur. 4-12) erT-erTia
obieqtad man iseTi popularuli samomxmareblo nivTebi misi trafaretuli beWdviT Seqmnili produqciis seriebidan,
aiRo, rogoricaa qemfbelis wvnianis konservi da koka-kolas romelic man msaxiobis gardacvalebisTanave Seqmna. uorhol-
boTli. maT gamosaxulebebs uorholi iaffasiani samrewvelo ma ukvdavyo monros saekrano saxe _ aiRo misi Zalze cnobili
trafaretuli beWdvis meTodiTac qmnida (CarCoze damagre- foto, trafaretuli beWdviT daitana is sibrtyeze da ise
buli abreSumis wvrili bade sabeWd trafaretadaa gamoyene- banalurad gamosaxa, rom monros damaxasiaTebeli niSnebi _
buli) da qandakebasa da ferweraSic asaxavda. gamoTeTrebuli qera Tma, lalisferi tuCebi da mgznebare
1964 wels, pirveli skulpturuli proeqtis gansaxorcie- Tvalebze dadebuli lurji Crdilebi msaxiobis karikaturad
leblad, uorholma durglebi daiqirava. maT iseTive zomisa gadaiqca. portretuli saxe ar ekuTvnis norma jins (es mon-
da formis firficris yuTebi unda gaekeTebinaT, rogoric is ros namdvili saxelia), aramed monros, celuloidis seqssim-
muyaos yuTebi iyo, romlebSic supermarketebSi dasarigebel bolos, radac is kinoindustriam aqcia. iseve rogorc brilos
brilos sapnebs awyobdnen. trafaretuli beWdviT yuTebze yuTebis SemTxvevaSi, uorholma am trafaretidanac uamravi
daitanes is logo da teqsti, romelic namdvil yuTebze avtomaturi anabeWdi gaakeTa. is maT asistentebis daxmarebiT
iyo dabeWdili. amgvarad, uorholma Seqmna is, rac arsob- qmnida, romlebic konveiruli warmadobiT muSaobdnen. 1965
rivad, komerciuli SefuTvis sruliad gamousadegar asls wels, uorholma Tavis studias ironiulad, `fabrika~ uwoda,
warmoadgenda (sur. 4-11). uorholma yalbi yuTebi niu iorkis SemdgomSi dascinoda sakuTari xelovnebis komerciulobas da
Stable Gallery-is darbazSi erTad daawyo da sagalereo sivrce ambobda, rom xelovnebaSi mxolod mogebisTvis iyo mosuli.
gardaqmna imad, rac Zalian hgavda sursaTis sawyobs. aseT- Tumca merilinis diptiqonSi ufro Rrma niuansebic
nairad, artistma xelovnebis galereis sistemis komerciul SeiZleba aRmovaCinoT. misi formati religiur konotaciebs
safuZvelze migvaniSna, imavdroulad ki, xelovnebis bune- Seicavs da SesaZloa, migvaniSnebs imas, rom monro wamebuli
ba iseTive damcinavi xerxiT gaakritika, rogoriTac 1917 wmindania, anda gardacvlil kinovarskvlavTa panTeonis qal-
wels, diuSanma gadaaqcia komerciuli pisuari Sadrevnad RmerTi. erT-erT anabeWdSi uorholi mis Tavs iseTive oqros-
(ix. sur. 3-30). Tumca 1964 wels uorholma uari Tqva xelmo- feri SaravandiT mosavs, rogorc es qristianul xatebSia mi-
werisa da TariRis dasmasTan dakavSirebul oinebze. Rebuli. metic, diptiqonis marcxena, ferad mxareze gamosaxu-
uorholis mtkicebiT, Zveli xelovnebisgan gansxvavebiT, li brtyeli, erTnairi monroebi kontrastuliad upirispir-
romelic fiqrsa da gagebas moiTxovda, sareklamo da vars- deba marjvena mxares moqceul, mis Sav-TeTri gamosaxulebebs.
kvlavuri kultura saWiroebs mxolod myisier yuradRebas, es anabeWdebi kidisken sul ufro metad uferuldeba, radgan
radgan Zalze swrafad iqceva uintereso da mosabezrebl ra- axali pirebis beWdvisas avtori trafarets aRar umatebda me-
med. am poziciaze mdgomi uorholi gvTavazobda xelovnebas, lans da manamde qmnida aslebs, vidre Tavdapirveli portreti
romelic kinosvarskvlavebiviT, mxolod 15 wuTiT iqneboda gamqrali adamianis moCvenebadqceul gamosaxulebad ar iqca.
saintereso. 1962 wels moulodnelad gardaicvala kinovarsk- uorholi erT-erTi pirveli artisti iyo, vinc gaac­no­
vlavi merilin monro, romlis sikvdili ufro TviTmkvlelo- biera da gamoiyena masmediis SesaZleblobebi. Tavad mas­

saerTaSoriso viTareba 1950 wlis Semdeg Tavi IV. 193


4-13 • ed ruSa. standartuli sadguri, amerilou, teqsasi,
1963;. tilo, zeTi, 1.65X3 m. hudis xelovnebis muzeumi, darTmaus koleji, hanoveri, niu hemfSiri,
jeims miqeris saCuqari, 1958 wlis klasi

media, gansakuTrebiT ki televizia, mxolod moCvenebiTad


gviaxlovebs samyaros da masSi ara realuri monawileobis,
aramed mxolod pasiur damkvirveblebad yofnis uflebas
gvaZlevs. Cven ugrZnobebi gavxvdiT sikvdilisa da ubedu-
rebis mimarT, radgan maT amsaxvel kadrebs mudmivad gvi-
meoreben televiziiT, romlis gamorTvac nebismier wams
SegviZlia. uorholis xelovneba, gansakuTrebiT merilinis
diptiqoni, televizias hgavs _ azrsmoklebuli, ganmeore-
badi gamosaxuleba zerelea da martivi, is TiTqos gvaguebs
sikvdilis tragikuli momentis mosalodnel dartymas.
uorhols, romelic cnobili iyo Tavisi citatebad qceu-
li gamonaTqvamebiT, erTxel uTqvams, rom is `Rrmad zere-
le adamiania~, Tumca misi xelovnebis moCvenebiTi zedapi-
ruloba, Rrmad inteleqtualuria.

ruSa endi uorholis, rogorc pop artistis pirveli per-


sonaluri gamofena 1962 wels, ara niu iorkSi, aramed los
anjelesSi, ferus galereaSi (Ferus Gallery) Sedga da warmoad-
genda qemfbelis wvnianis konservis 32 ferwerul versias.
am droisTvis, axalgazrda artistebis jgufs, romelTa-
gan zogi jer kidev kolejis studenti iyo, gamomuSavebu-
li hqonda pop artis dasavleTi sanapiros versia, romelic
Zlierad iyo gajerebuli ucnauri komerciuli gamosaxule-
bebiTa da kinoindustriis xelovnuri momxibvlelobiT. am
artistTa Soris yvelaze cnobili iyo nebraskas StatSi, oma-
4-14 • roi lixTensTaini. oh, jef... mec miyvarxar... magram...,
haSi dabadebuli, oklahoma siTiSi gazrdili da 1956 wels,
1964; zeTi da magna tiloze, 122X122 sm. kerZo koleqcia
los anjelesSi dafuZnebuli ed ruSa (Ed Ruscha, d. 1937).
uorholis msgavsad, igi eWvqveS ayenebda saxviTi xelo-
vnebis ierarqias da qmnida amerikuli vaWrobis burjebisa

194 Tavi IV. saerTaSoriso viTareba 1950 wlis Semdeg


da produqciis gamosaxulebebs, romlebSic sagangebod iyo li xelov­ nebis Sexmianebis sxvadasxvagvar saSualebebs.
warmoCenili sareklamo xerxebi. misi 1963 wlis monumen- vizualuri kulturis mas-marketis kritika, mis mier ko-
turi namuSevari standartuli sadguri, amerilou, teqsasi miqsebis wignebis formatis imitaciiT iyo gadmocemuli.
(sur. 4-13) dafuZnebulia gamosaxulebaze, romelic mis 1962 1961 wels, maSin rodesac is jer kidev alan qefrousTan
wlis, 26 Sav-TeTri fotosgan Sedgenil wignSia dabeWdi- (ix. sur. 4-5) erTad, ratgersis universitetSi (Rutgers University)
li. fotoebi asaxavda benzingasamarT sadgurebs, romlebic aswavlida, lixTensTainma daiwyo iseTi suraTebis Seqmna,
oklahoma siTi _ los anjelesis 66-e gzatkecilze iyo gan- romlebic omisa da sasiyvarulo istoriebis amsaxvel ko-
Tavsebuli. Tavisi mogzaurobebis gamo, es gzispira kul- miqsebs efuZneboda. man SekumSa da daazusta sawyisi ga-
tura kargad iyo cnobili mxatvrisTvis. magram am suraTSi mosaxuleba, raTa fokusirebuliyo mniSvnelovan emociasa
ruSas gahyavs gamosaxuleba gamomsaxvelobis sazRvrebidan da qmedebaze. is asaxavda, imavdroulad ki, parodirebda
da mas brtyeli abstraqciis, Zlieri stilizaciis, akade- im zedapirul, sworxazovan xerxebs, rogoriTac komiqsebis
miuri xazobrivi perspeqtivisa da msuye, sufTa ferebis- wignebi urTierTobda Tavis mkiTxvelTan.
ken ubiZgebs. imave 1962 wels, ruSam namuSevrebi waradgina mZime, Savi konturebi, ZiriTadi ferebi da komerciul
pasadenas xelovnebis muzeumSi gamarTul jgufur gamofe- beWdvaSi gamoyenebuli e.w. bendeis wertilebi (Benday dots),
naze, romelic pop artis erT-erTi pirveli gamofena iyo srulad imeorebda animaciis xasiaTs. namuSevarSi oh, jef...
amerikaSi. aq aRmosavleTi sanapiros iseTi mxatvrebis namu- mec miyvarxar... magram... (sur. 4-14) erT CarCoSi dakumSulia popu-
Sevrebc iyo gamofenili, rogoric endi uorholi da roi laruli sasiyvarulo istoriis siuJeturi xazi da is krizi-
lixTensTainia. si, romelic droebiT emuqreba sasiyvarulo urTierTobas.
magram lixTensTaini, iluziisa da realobis SepirispirebiT,
lixTensTaini roi lixTensTaini (Roy Lichtenstein, 1923-1997) ironiul TamaSs TamaSobs. Cven viciT, rom komiqsebis wignebi
aseve ikvlevda popularuli gamosaxulebebisa da maRa- ararealisturad melodramatulia, da mainc, mxatvari cocx-
lad, TiTqmis mowiwebiT warmoadgens gazviadebul epizods
da amgvarad, mas maRali xelovnebis nimuSad aqcevs.

oldenburgi uorholisa da lixTensTainis msgavsad, Svedu-


ri warmoSobis artisti qleis oldenburgi (Claes Oldenburg, d.
1929) skulpturul formebSi qmnis samomxmareblo kulturis
ironiul kritikas. is iumoriT warmogvidgens didi zomis
sajaro proeqts pomada (aRmarTuli) muxluxoze (sur. 4-15), ro-
melic misi mSobliuri ielis universitetisTvis iyo damza-
debuli. `meore amerikuli revoluciisadmi~ miZRvnili monu-
mentis Sesaqmnelad, is ielis arqiteqturis skolis kursdam-
TavrebulTa jgufma miiwvia 1960-iani wlebis bolos, maSin,
rodesac vietnamis omis winaaRmdeg mimarTuli studenturi
demonstraciebi imarTeboda. oldenburgma giganturi zomis
tuCis sacxi traqtoridan moxsnil, foladis muxluxoze aR-
marTa. vizualurad qandakeba gvTavazobs rogorc moZravi
saraketo danadgaris saomar agresias, ise sacxis formiT ga-
moxatul, falosur erotikas. SesaZloa, avtorma ase gaaTama-
Sa im drois popularuli slogani _ `dakavdi siyvaruliT da
ara omiT~. pomadis tanze unda damontaJebuliyo orazrovani,
buStismagvari vinilis Tavi, romelic haeriT gaibereboda da
Semdeg, nel-nela daiCuteboda. magram damtumbavi ar damon-
taJda, CamoSvebuli Tavi ki iolad ziandeboda da amitomac
swrafad Canacvlda metaliT. pomadis monumenti provokaciu-
lad aRimarTa kampusis moedanze, omis memorialisa da prezi-
dentis ofisis win. ar iyo gasakviri, rom ielma oldenburgs
monumentis aReba mosTxova. 1974 wels, man xelaxla Seqmna qan-
dakeba, magram axla ukve ufro mdgradi foladis, aluminisa
da minaboWkovani masalebisgan da is saCuqrad gadasca ielis
universitets. monumenti morsis kolejis ezoSi ganaTavses.

4-15 • qleis oldenburgi. pomada (aRmarTuli) muxluxoze,


xelovnebis obieqtis
1969; gadamuSavda 1974 wels. foladis SeRebili tani, aluminis
tubi, minaboWkovani Tavi, 6.70X5.94X3.33 m. ielis universiteti,
dematerializacia
xelovnebis galerea, niu heveni, koneqtikuti. © qleis imave aTwleulSi, ra drosac pop artistebi akritikebdnen
oldenburgi, quzie van brogeni popularuli kulturis vizualur samyaros, sxvebi Seki­

saerTaSoriso viTareba 1950 wlis Semdeg Tavi IV. 195


4-17 • robert morisi. usaTauro (sarkis kubebi),
1965-1971; sarke, minis furceli, xe, 91.4X91.4X91.4.X91.4 sm. teiti, londoni

Txvebs svamdnen Tanamedrove kulturaSi xelovnebis obieqtis rolis, daniSnu-


lebisa da mniSvnelobis Sesaxeb. maTi mousvenroba daemTxva 1960-iani wlebis Sua
da 1970-ianebis dasawyisSi momxdar socialur Zvrebs. am xnis manZilze, evropisa
da amerikis axalgazrdoba uflebadamcveli moZraobebisa Tu masobrivi mitinge-
bis saSualebiT, SekiTxvebs svamda saxelmwifos uflebebsa da valdebulebebze,
adamianebi aprotestebdnen gawvevas da vietnamis oms, sul ufro mkafiod is-
moda feministebisa da garemos damcvelTa xmebi, 1968-Si ajanyda parizi. qalma
artistebma, sagrZnobi gaxades TavianTi monawileoba saxelovnebo procesebSi,
sul ufro da ufro meti artisti qmnida namuSevrebs, romlebic Tavisufali,
arasagalereo sistemisTvis iyo gankuTvnili. aTwleuli arakomerciuli, `dema-
terializebuli~ xelovnebisken svliT dasrulda.

minimalizmi
niu iorkis art scenaze 1960-ian wlebis bolos gabatonebuli minimalizmi xelo-
vnebis obieqtis dematerializaciis gzebs eZiebda. 1960-iani wlebis Sua xanebSi,
axalgazrda moqandakeTa jgufma, romelSic donald jadi (Donald Judd, 1928-1994),
robert morisi (Robert Morris, d. 1931) da karl andre (Carl Andre, d. 1935) Sediod-
nen, waradgina is, rasac sxvadasxvagvarad uwodeben _ ABC xelovnebas (ABC Art),
ZiriTad struqturebs an minimalizms. isini qmnidnen filebis an yuTebis msga-
vs qandakebebs, romelebsac xSirad, iseTi samrewvelo masalebisgan amzadebdnen,
rogoricaa: orgmina, fluoriscentuli ganaTeba, foladi, sarkeebi. namuSevrebSi
sruliad uaryofilia xeliT Seqmnili obieqtebisTvis damaxasiaTebeli emocia da
Jesti, iseve rogorc, qandakebis tradiciuli masalebi. jadma da morisma Tavian-
Ti Teoria xatovnad aRweres JurnalSi Artforum. isini mayureblebs sTxovdnen maTi
xelovnebis obieqtebi centris gareSe arsebul, erTian mTelad gaeazirebinaT,
rac saSualebas miscemda namuSevris energiasa da mnaxvelis interess entropiis
saxiT gafantuliyo mTel obieqtze.

4-16 • donald jadi. usaTauro, jadi, donald jadi JurnalSi Artforum, 1965 wels gamoqveynebul statiaSi spe-
1969; TuTiiT dafaruli rkina da cifikuri obieqtebi amtkicebda, rom minimalizmi realuri an `specifikuri~
orgmina, 10 erTeuli, TiToeuli obieqtebisgan unda Sedgebodes. man airCia maTematikurad konstruirebuli,
15.24X68.8X60.96 sm, jamSi 3.05X0.69X0.61
usaxuri formebi, romlebic ierarqiis gareSe qmnian wesrigs da erTi SexedviT,
m. olbraiT-noqsis xelovnebis galerea,
bafalo, niu iorki © jadis fondi. dasrulebuli formebis mkafioeba axasiaTebs. es formebi realur sivrces ika-
licenzirebulia VAGA-s mier, niu iorki, vebs ise, rom arc safuZveli aqvs qvemodan da arc vitrina garSemo. 1969 wels
niu iorkis Stati Seqmnili usaTauro (sur. 4-16) Sedgeba 10 erTnairi, sworkuTxa blokisgan, romle-
bic TiTbriT dafaruli rkinisa da tonirebuli orgminisganaa damzadebuli da
galereis kedelze vertikalur rigadaa dakidebuli. konstruqcia ar badebs
romelime warmosaxviTi sagnis aluzias da amdenad, Tavad SeuZlia iyos agre-

196 Tavi IV. saerTaSoriso viTareba 1950 wlis Semdeg


siuli. jadi mayurebels sTavazobs sufTa, izolirebul
vizualur faqtebs da Tavisi xelovnebis konceftualur
konceftualuri xelovneba
sicxadesa da fizikur srulyofilebas realuri samyaros
qaotur sirTules upirispirebs.
da performansi
xeliT Seqmnili xelovnebis obieqtebis uaryofis gzaze,
morisi 1970-iani wlebis dasawyisisTvis, robert mori- minimalizmis logikur gagrZelebas konceftualuri xelo-
si martivi obieqtebis SeqmniT, banalurisa da uinteresos vneba warmoadgenda. diuSanisa da dadas artistebisgan gan-
bunebas ikvlevs. namuSevari usaTauro (sarkis kubebi) (sur. sxvavebiT, romlebic saukunis dasawyisSi gvikiJinebdnen, rom
4-17), sawarmoo sarkiseburi minisgan Seqmnili, xis oTxi ku-
xelovnebis nawarmoebi aris idea, konceftualuri xelovne-
bisgan Sedgeba. isini ireklaven da uaryofen Tavad yuTSi bis warmomadgenlebi amtkicebdnen, rom `idea~ da `forma~
raime sainteresos aRmoCenis nebismier mcdelobas, radgan gancalkevebulad arsebobs xelovnebaSi.
formis SigniT ar aqvT Sinaarsi. yuradReba araferze foku- amgvarad, konceftualistebi xelovnebis nawarmoebis ar-
sirdeba, nacvlad amisa, yuTebi maT garSemo arsebul samy- sis gadmocemis yvelaze misaReb saSualebad xan fizikur obi-
aros ireklaven. namuSevris mTeli arsi aq TiTqmis mTlianad eqts miiCnevdnen, xan performanss, xan konceftualur gamo-
formis miRma arsebul, artistul koncefciaSia Cadebuli xatulebas, xanac ki dawerili an warmoTqmuli miTiTebebis
_ namuSevari Tavad svams SekiTxvebs artistis miznebsa da formas. konceftualizmma xelovnebis nawarmoebis Seqmnis
amocanebze. xelovanTa manifestebi da realuri obieqtebi katalizatorad koncefcia daasaxela, saSualebebi ki romel-
erToblivad muSaobdnen, raTa gadmoecaT minimalizmis idee- Ta daxmarebiTac is gadmoicema, cvalebadad. aman xelovnebis
bi, mayurebels ki dauRalavad unda eSroma raTa eswavla, Tu obieqtis, pirdapiri gagebiT, `dematerializacia~ gamoiwvia.
rogor unda waekiTxa, gaego da daefasebina Tavad xelovneba. konceftualuri namuSevrebi, rogorc wesi, sxvadasxva for-
minimalizms bevri kritikosi hyavda. formalisti maikl miT gamoxatul, vizualur kvals toveben. es SeiZleba iyos
fraidi, magaliTad, werda, rom minimalisturi obieqtebi _ instruqciebi, dafaze datovebuli warwerebi, performan-
itanjebian `obieqtad yofniT~, rom isini imaze met inte- si, fotografia, kinokadrebi da zogjer obieqtebic ki. kon-
ress ar iwveven, vidre arasaxelovnebo obieqtebi. igi mini- ceftualuri xelovneba mTlianad Teorias efuZneboda da
malizms akritikebda misi `Teatralurobis~ gamoc. fraidis sruliad arakomerciuli iyo, radgan savaWro Rirebulebas
TvalTaxedviT, minimalizmi, pop artis msagvsad, mayureblis moklebul obieqtebs qmnida, Tumca koleqcionerebi da muzeu-
myisier yuradRebas moiTxovda, Tumca am yuradRebas didi mebi dRes swored obieqtebis danatovar `kvals~ agroveben.
xniT ver inarCunebda da maleve xdeboda mosabezrebeli. boisi konceftualuri xelovnebis yvelaze radikaluri
forma evropidan movida. misi umniSvnelovanesi warmomad-
geneli iozef boisi (Joseph Beuys, 1921-1986) iyo. artistis mo-
nayoliT, II msoflio omis dros, is samxedro mfrinavad msa-
xurobda germanul lufTvafeSi. misi TviTmfrinavi yirimSi
Camoagdes, sadac adgilobrivma TaTrebma ipoves, cxovelur

4-19 • jozef koSuTi. erTi da sami skami,


1965; xis dasakeci skami, skamis foto da leqsikonSi dabeWdili,
skamis ganmartebis gadidebuli foto. skami _ 82.2X37.8X53 sm.
4-18 • iozef boisi. rogor avuxsnaT suraTebi foto paneli _ 91.4X61.3 sm, teqstis paneli _ 61.3X62.2 sm.
mkvdar kurdRels, axali xelovnebis muzeumi (MoMA), niu iorki, leri oldriCis
1965; performansis msvlelobisas gadaRebuli foto organizaciis fondi (383.1970 a-c)

saerTaSoriso viTareba 1950 wlis Semdeg Tavi IV. 197


4-20 • brius naumeni. Sadrevnad myofis
avtoportreti,
1966-1967; feradi foto, 50.1 X60.3 sm.
lio kastelis galerea, niu iorki

4-21 • iva hesi. usaTauro,


1969-1970; Toki, lateqsi, mavTuli, zonari,
ori wnuli, zomebi cvalebadia. amerikuli
xelovnebis uiTnis muzeumi, niu iorki.
Sesyidulia ilai da ediT l. brodis
finansuri mxardaWeriT, aseve qalbatoni
fersi ieris fondisa da fermwerebisa
da moqandakeebis komitetis finansuri
mxardaWeriT (88.17 a-b)

waikiTxeT iva hesze informacia


veb-gverdze www.myartslab.com

198 Tavi IV. saerTaSoriso viTareba 1950 wlis Semdeg


qonsa da qeCaSi gaaxvies da ase gadaarCines sikvdils. raime tuli ideisa da konkretuli gamosaxulebis urTierTgadamk-
damadasturebeli mtkicebuleba imisa, rom monayolSi asaxu- veTi sakiTxebis kvlevas Seudga. misi adreuli namuSevari
li ambebi boiss namdvilad gadaxda ar arsebobs, Tumca isic valSia diuSanis, semiotikis Teoriis da ludvig uiTgensTai-
aSkaraa, rom omis dros raRac Zlieri travma mas namdvilad nis (Ludwig Wittgenstein, 1889-1951) lingvisturi filosofiis
hqonda miRebuli. rogorc artisti, boisi idumal, Samanur winaSe. koSuTis xelovneba ar exeba silamazes, is verbaluri
personad Camoyalibda da Seqmna mniSvnelovan masalaTa da Tu vizualuri komunikaciis arasrulyofili SesaZleblobe-
obieqtTa mTeli repertuari, romelsac simbolurad da qme- bis Sesaxebaa. misi namuSevari erTi da sami skami (sur. 4-19) semio-
diTad iyenebda Tavis xelovnebaSi da maTi meSveobiT, mayu- tikuri Teoriis vizualuri gamoxatulebaa.
reblisTvis auxsnelis axsnas cdilobda. boisis simbolizmi winamdebare instalaciaSi mocemulia namdvili skami, ska-
Rrmad pirovnulia da amdenad, sxvebisTvis rTulad gasa- mis foto da leqsikonidan amoRebuli `skamis~ ganmartebis
gebi. Tavis xelovnebaSi is urTierTobis survilze da am fotoasli _ es aris obieqtis arasrulyofili vizualuri
procesis sirTuleze amaxvilebs yuradRebas. Cveneba an obieqtis idea da obieqtis verbaluri abstraqcia.
namuSevarSi rogor avuxsnaT suraTebi mkvdar kurdRels saTauri gveubneba, rom Cven SegviZlia wavikiTxoT namuSevari,
(sur. 4-18), sakuTari namuSevrebiT garSemortymuli boisi, rogorc erTi skami, romelic sami sxvadasxva xerxiTaa war-
galereis darbazSi Tavidan skamze ijda, Tavi TafliTa da modgenili an rogorc sami sxvadasxva skami. koSuTi aCvenebs
oqros furclebisgan damzadebuli niRbiT hqonda dafa- zusti reprezentaciis da ideis gadmocemis SeuZleblobas da
ruli. is mklavebSi moqceul mkvdar kurdRels arwevda da gvtovebs sakiTxis gasaazreblad: romelia `realuri~ skami?
Tan, gaurkvevlad ebutbuteboda raRacas. sulieri siTbos
niSnad, mas marcxena fexi qeCaze hqonda dadgmuli, marjve- naumeni, kaliforniaSi dafuZnebuli xelovani brius nau-
nas qveS dadebuli foladi ki simbolurad, civ gonebas ga- meni (Bruce Nauman, d.1941), 1966-1967 wlebSi qmnis sityvebis
nasaxierebda. Semdeg, ramdenime saaTis ganmavlobaSi, boisi TamaSsa da vizualur kalamburebze dafuZnebul, 11 feradi
galereis garSemo daatardebda kurdRlis mkvdar sxeuls da fotosgan Semdgar serias, romelSic gaazrebuladaa CarTu-
mSvidad uxsnida sakuTari namuSevrebis arss da msjelobda li urTierTobis problema. namuSevarSi Sadrevnad myofis
imaze, rom mas mkvdar kurdRelTan srulfasovani urTier- avtoportreti (sur. 4-20), mkerdmoSiSvlebuli artisti Tavs
Tobis iseTive SesaZlebloba hqonda, rogorc sxva adami- ukan swevs da piridan wylis Wavls haerSi uSvebs, riTic gviC-
anTan. aseTnairad, artisti warmoaCenda im problemebs, venebs, rom igi Sadrevania an SesaZloa, diuSanis Sadrevnad
romlebic normaluri urTierTobebisTvis iyo damaxasiaTe- wodebuli, samarcxvino pisuaris (sur. 3-30) saTauri. naumeni,
beli. boisi ambobda: `mkvdari cxovelic ki intuiciis ufro koSuTis msgavsad, SekiTxvas gviCens: romelia `realuri~ Sad-
met Zalas inarCunebs, vidre zogierTi adamiani~. revani? ra aris es _ Sadrevnis Cveneuli abstraqtuli idea,
romelic saTaurSia gacxadebuli (konceftualuri), Tu nau-
koSuTi 1965 wels jozef koSuTma (Joseph Kosuth, d. 1945) sa- menis mtkiceba, rom Sadrevania (vizualuri) an iqneb, misi eS-
bolood mianeba ferweras Tavi da enisa da xedvis, abstraq­ makuri miniSnebaa diuSanis Sadrevanze (xelovnebis istoria)?

xelovneba, rogorc procesi


1970-iani wlebis dasawyisisTvis, naTeli gaxda, rom mi-
nimalizmma da konceftualizmma xelovneba SeuZlebeli
absolutizmis kuTxeSi moamwyvdia _ maTi reduqtivis-
tuli midgoma metismetad elituri Canda, metismetad
gankerZoebuli sazogadoebisgan, romelsac glejda
socialuri da politikuri konfliqtebi. zogierTma
artistma uari Tqva Tavisi namuSevrebidan piraduli
mniSvnelobebis amoRebaze da minimalistebisgan gansxva-
vebiT, xelovnebis Seqmnis procesis personaluri, fizi-
kuri da grZnobiTi aspeqtebis kvleva daiwyo.

hesi magaliTad, hamburgSi daibadebuli iva hesi (Eva


Hesse, 1936-1970) xeliT Seqmnil elegantur namuSevrebs
yovelTvis piradi istoriiTa da mniSvnelobebiT amdid-
rebda. is Zlivs gadaurCa nacistur holokosts da 1939
wels, ojaxTan erTad niu iorkSi gadavida sacxovreb-
lad. 1959 wels, ielis xelovnebis skolis damTavrebis

4-2 • jeki uinzori. damwvari obieqti,


1977-1978; cementi, damwvari xe, mavTulis bade,
91.4X91.4X91.4 sm. © jeki uinzori. paula kuperis
galereis uflebiT, axali xelovnebis muzeumi (MoMA), niu
iorki, agnes gandis saCuqari (90.1991)

saerTaSoriso viTareba 1950 wlis Semdeg Tavi IV. 199


|
farTo rakursiT sadResaswaulo sadili

judi Cikagos mier Seqmnili instalacia TiToeul mxares cnobili qalbatonebisTvis naqsov da Sekeril sufraze, romelic im
sadResaswaulo sadili (sur. 3-23) farTo, gankuTvnili, 13 sasadilo nakrebia gawyobi- droisa da adgilis Sesatyvisi teqnikiTa
kompleqsuri, Sereul mediaSi Seqmnili li (13 _ mamakacTa raodenobaa uflis sero- da motivebiTaa Sesrulebuli, romelSic
namuSevaria, romelic im asobiT qalsa da baze da aseve kudianebisa SabaTobaze), aseT- TiToeuli stumari cxovrobda. TefSebis
qal xelovans eZRvneba, romlebic anonomu- nairad, individualuri sasadilo nakrebiT, umravlesobis abstraqtuli dizaini qalis
robisgan pirvelma feministma artistebma 39 qals miego pativi. am qalbatonebs Soris genitaliebis formas efuZneba, radgan, ro-
da istorikosebma ixsnes. namuSevris Sesas- iyvnen qalRmerTi iSTari, miTologiuri gorc Cikago ambobda: `es aris is, rac maT
ruleblad judis erToblivi Zalisxmevisa amorZalebi, iseTi istoriuli personaJebi [am qalebs] saerTo hqondaT... isini iyvnen
da TanamSromlobis xuTi weli dasWirda, rogoricaa: egviptis dedofali xatSefsuti, gansaxvavebuli epoqebidan, klasebidan,
romlis ganmavlobaSic mas keramikosebad, romaeli swavluli hipatia, Sua saukuneebi- eTnikuri jgufebidan, geografiuli adgi-
mqargvelebad, Cinuri ferweris ostatebad dan frangi dedofali eleonor akvitaneli lebidan, hqondaT sxvadasxva gamocdileba,
momuSave, asobiT moxalise qali da ramdenime da mwerali kristin de pizani, renesansis magram is, rac maT erTsa da imave SezRudul
mamakaci uwevda daxmarebas. sadResaswaulo epoqis italieli didgvarovani izabela istoriul sivrceSi akavebda~ iyo maTi bio-
sadili Sedgeba farTe, samkuTxa magidisgan, d’este, italiuri barokos mxatvari arte- logiuri sqesi. carieli TefSebi gviCvenebs,
romlis TiToeuli mxare daaxloebiT, 14 misia jentileski, XVIII saukunis ingliseli rom `aRiarebisa da pativis nacvlad, isto-
metris sigrZezea gaWimuli. CikagosTvis feministi mwerali meri uolsTounqrafTi, riam isini STanTqa da miiviwya~.
tolferda samkuTxedi simbolurad, asaxavda XIX saukunis amerikeli abolicionisti sadResaswaulo sadilSi gansakuTrebu-
rogorc qalur sawyiss, ise harmoniul, Ta- soujorner Trusi da XX saukunis amerikeli li adgili aqvs mikuTvnebuli Cinur mxat-
naswor samyaros, romelsac ase eswrafvod- mxatvari jorjia o’kifi (ix. amave gverdze). vrobasa da naqargobas. orive ganadidebs
nen feministebi. magida dasvenebulia fai- TiToeuli zRapruli sasadilo nakrebi qalebis tradiciul xelsaqmes da gvarwmu-
furis samkuTxa, 2,300 samkuTxedi filisgan Seicavs 35 santimetris siganis faifuris nebs, rom imsaxurebs adgils `maRali xelo-
Sedgenil platformaze, romelic `memkvid- moxatul TefSs, dana-Canglis keramikul vnebis~ panTeonSi. namuSevari imavdroulad,
reobis iataks~ qmnis. masze miTologiidan, nakrebs, Signidan mooqrovil keramikul informacias awvdis mayurebels im ucnobi
legendebidan da istoriidan cnobili, 999 Tass da moqargul xelsaxocebs. es yvelafe- wvlilis Sesaxeb, romelic am qalebma Seita-
qalis saxelia datanili. samkuTxa magidis ri gawyobilia guldasmiT ornamentirebul, nes istoriaSi.

4-23 • judi Cikago. sadResaswaulo sadili,


1974-1979; instalaciis zogadi xedi, TeTri filebisgan Sedgenili iataki sadResaswaulo sadili,
999 qalis oqroTi datanili saxelebiT, samkuTxa magida, moxatuli faifuri, detali, jorjia o’kifisTvis
faifurisgan gamoqandakebuli TefSebi da naqargoba. TiToeuli mxare 14.6X12.8X1 m. gankuTvnili adgili
bruklinis xelovnebis muzeumi, niu iorki. muzeums saCuqrad gadaeca
elizabeT a. seqleris fondis mier (2002.10)

200 Tavi IV. saerTaSoriso viTareba 1950 wlis Semdeg


Semdeg, hesi mrume, eqspresionistul avtoportretebs qm-
nida, magram 1964 wlidan abstraqtuli qandakebebis Seqmna
daiwyo, romlebSic, meti TviTgamoxatvisTvis, minimaliste-
bis sametyvelo ena gamoiyena. igi werda: `CemTvis xelovneba
da cxovreba ganuyofelia. rom SemeZlos [Cemi xelovnebis] ...
saxeldeba, es iqneboda cxovrebis totaluri absurdulo-
ba~. namuSevari usaTauro (sur. 4-21) arastabilurobazea. yove-
li axali instalaciisas, is gansxvavebul formasa da zomas
iRebs. namuSevari Seicavs lateqsSi amovlebuli Tokis ram-
denime gorgals. Tokebi aburdulia da gadabmis adgilebSi
mavTulebiTaa Camokidebuli galereis Werze. myife, natifi,
grZnobiTi namuSevari sxvadasxva mogonebebs aRZravs. hesma
moicva arastabiluroba, iracionaluroba da xelovnebis
amaRelvebeli Zala da Tavis namuSevarSi sakuTari cxovreba
da emociebi asaxa. bolo namuSevrebi, romlebic misi kiboTi
naadrev gardacvalebamdea Seqmnili, sulisSemZvrelia.

uinzori jeki uinzoris (Jackie Winsor, d. 1941) eleganturi


da moZravi damwvari obieqti (sur. 4-22), agebulia mavTulis
badis, cementisa da damwvari xisgan. namuSevari, romelzec
uinzori intensiurad muSaobda, uaryofs yuTismagvari
for­ mis minimalistur qandakebebs. misi detalebi, sinamd-
vileSi mxolod Signidan aris xiluli _ daxurul, pirad,
saidum­lo adgilas. xis skulptura uinzoris niufaund-
lendSi gatarebul bavSvobaze migvaniSnebs, rodesac mama-
misi saxlebis mSeneblobis saqmeSi iyo Cabmuli.
4-24 • miriam Sapiro. personaluri gamosvla #3,
1973; akrili, qsovili tiloze, 152.4X127 sm. kerZo koleqcia
feminizmi da xelovneba
feministuri xelovnebis idea 1960-ian wlebSi, qalTa ganma-
Tavisuflebeli moZraobis Tanmdevad ganviTarda. is gamo- vneba, rogorc wesi, gamoyenebiT xelovnebas da xelsaqmes
wvevad iqca xelovnebis istoriaSi myarad damkvidrebuli, moicavda. imavdroulad, adreuli xanis feministi xelo-
Tumc Riad argamoTqmuli mosazrebis mimarT, romlis Tana- vanebi qalis sxeulsa da mis seqsualurobas ise warmoad-
xmadac, didi xelovnebis Seqmna mxolod mamakacebs xelewi- gendnen, rogorc mas Tavad qalebi ganicdidnen da ara ise,
febodaT. 1960-iani wlebidan feministuri xelovnebisa da rogorc is mamakacTa fantaziebSi Cndeba xolme. adreuli
xelovnebis istoriis samma talRam gadaiaira. feministuri xelovneba ufro esencialisturia (arsze mi-
pirveli Taobis feministTa xelovneba umTavresad, miz- marTuli), is qalis sxeulze iyo gamaxvilebuli da genders
nad isaxavda rogorc warsulis, ise amJamindeli qali ar- biologiur gamoxatulebad ganixilavda.
tistebis miRwevebis cnobadobis gazrdas. xelovnebis is- meore talRis feministuri xelovneba genders ufro
toriis kvlevisas, feministebma aRmoaCines, rom xelovanma relativisturad gansazRvravda. 1971 wels, linda noqlin-
qalebma dasavluri xelovnebis umravles mimdinareobebSi ma dawera revoluciuri esse ratom ar arsebobdnen didi
Seitanes TavianTi wvlili, Tumca xelovnebis istoriaSi xelovani qalebi? romelSic amtkicebda, rom mravali xe-
TiTqmis arasdros ixseniebian. xelovnebis istorikosebma, lovani qali istoriaSi ar iyo `didad~ saxeldebuli, rad-
ramdenadac es SesaZlebeli iyo, daiwyes xelovani qalebis gan `didi~ xelovnebis standarti mxolod mamakacebis mier
istoriebis moZieba, Casves isini xelovnebis Sefasebis erT- dadgenili kriteriumebiT iyo gansazRvruli. noqlini aseve
gvar `kanonSi~ da amtkicebdnen, rom qalebi iseve daxelov- amtkicebda, rom saxelovnebo instituciebi mudmivad zRu-
nebulni da iseTive mniSvnelovanni iyvnen, rogorc mamaka- davdnen qalebis uflebas mieRoT saxelovnebo ganaTleba da
ci xelovanebi, romlebsac am sistemaSi imTaviTve hqondaT esargeblaT im SesaZleblobebiT, romlebzec istoriulad,
damkvidrebuli adgili. adreuli xanis feministebma aseve mxolod mamakacebs miuwvdebodaT xeli, rac qal da mamakac
Seuties dasavlur ierarqias, romelic `saxviTi xelovne- xelovanebs, imTaviTve araTanabar pirobebSi ayenebda. avto-
bis~ dargebs (ferwera, qandakeba, arqiteqtura) ufro ma- ri miiCnevda, rom kriteriumebi gadasaxedi iyo da xelovne-
Ral safexurze ayenebda, vidre `gamoyenebiT xelovnebas~ bis sistema ise unda Secvliliyo, rom garkveul pirobebSi
(keramika, teqstili, samkaulis dizaini). iqidan gamomdina- konkurencia qalebisTvisac gamxdariyo SesaZlebeli. meore
re, rom istoriulad, xelsaqmiT upiratesad, qalebi iyvnen talRis feministi artistebi arRvevdnen parametrebs, ro-
dakavebulni, gamoyenebiT xelovnebaze saxviTis aRmatebu- melTa mixedviTac xdeboda xelovnebis Sefaseba da mouwo-
leba qalTa miRwevebisTvis meorexarisxovanis statusis mi- debdnen gadafasebuliyo iseTi, e.w. qaluri xelovnebis
niWebas niSnavda. Sesabamisad, adreuli feministuri xelo- dar­gebis adgili, rogoricaa keramika, teqstili, samkaulis

saerTaSoriso viTareba 1950 wlis Semdeg Tavi IV. 201


dizaini an miniatura. 1972 da 1973 wlebSi, lora malvi da xsna, Semdeg wels ki los anjelesSi gadavida, sadac miriam
jon bergeri aseve kritikulad miudgnen imas Tu, rogor SapirosTan (Miriam Schapiro, d.1923) erTad, kaliforniis ax-
uyurebdnen mamakacebi qalebs cxovrebasa da xelovnebaSi. ladgaxsnil xelovnebis institutSi (CalArts), safuZveli Cau-
mesame talRis feministuri xelovneba 1990-ian wlebSi yara feministuri xelovnebis programas. am xanebSi Cikago
Cndeba. artistebis es gviandeli Taoba ufro afarTovebs muSaobas iwyebs 1970-iani wlebis erT-erT yvelaze didsa
im problemebis diapazons, romlebic qalTa diskriminacias da cnobil feministur namuSevarze sadResaswauli sadili
an ciliswamebas ukavSirdeba da moicavs iseTi hibridul (ix. sadResaswauli sadili).
saki­Txebs rogoricaa: genderi da klasi, genderi da rasa, 1971-1972 wlebSi, holivudis ZvelTaZvel vilaSi, Cika-
qalTa mimarT Zaladoba, postkolonializmi, transgen- gom, Sapirom da maTma 21 studentma qalma Seqmnes qalTa
derizmi, transnacionalizmi da eko-feminizmi. maT gamoikv- saxli _ TanamSromlobaze dafuZnebuli saxelovnebo gare-
lies mravali strategia, romlebsac qalebi cxovrebis war- mo, romelic artistebma ganaaxles da gaavses feministuri
samarTad mimarTaven. instalaciebiT. Seri broudisTan TanamSromlobiT, Sapirom
Seqmna Tojinebis saxli _ Sereul mediaSi konstruirebu-
Cikago da Sapiro judi qouenad dabadebulima judi Ci-
kagom (Judy Chicago, d.1939) fsevdonimad misi mSobliuri qala- li ramdenime miniaturuli oTaxi, romlebic mdidrulad
qis saxeli aiRo, raTa gaTavisuflebuliyo `yvela saxelis- monaxWuli qsovilebiT iyo Semkuli. SemdgomSi man akri-
gan, romelic SesaZloa miniWeboda mamakacTa socialuri liT Seqmnil ferwerul nawarmoebebSic daiwyo qsovilis
batonobis pirobebSi~. 1960-ianebis bolos man qalis genita- fragmen­ tebis CarTva da Seqmna namuSevarTa tipi, romel-
liebis abstraqtuli gamosaxulebebis Seqmna daiwyo, raTa sac fimaJi uwoda (Femmage _ momdinareobs sityvebidan _
gamoewvia mamakacuri saxelovnebo samyaro da daekanonebina female da collage). Sapiros fimaJebi, aseTia mag., personaluri
qalis sxeuli da misi gamocdileba. 1970 wels, fresnous gamosvla #3 (sur. 4-24), gansakuTrebuli formaluri da emoci-
saxelmwifo kolejSi (amJamad kaliforniis saxelmwifo uni- uri mravalferovnebiT warmoaCens qalis tradiciul xelsa-
versiteti, fresnou) man feministuri xelovnebis kursi ga- qmes da mkveTrad upirispirdeba 1960-ianebis minimalistur
esTetikas, romelsac Sapiro zedmiwevniT kacurad miiCnevda.
mogvianebiT, Sapiro niu iorkSi dabrunda, raTa exelmZR­
vanela ornamentisa da dekoris moZraobisTvis, romelSic ro-
gorc qali, ise mamakaci artistebi Sediodnen. isini cdilobd-
nen erT mTlianobad eqciaT abstraqciis esTetika da orna-
mentuli motivebi, romlebic qalTa xelsaqmidan, xalxuri da
dasavluri tradiciis miRma arsebuli xelovnebebidan mom-
dinareobda da is ierarqiis principebs miRma gaetanaT.

mendieta ana mendieta (Ana Mendieta, 1948-1985) kubaze dai-


bada, magram 1961 wels, programis _ `operacia piter peni~
daxmarebiT, aiovas StatSi moxvda. am programam, mSoblebis
gareSe Camosul, 14,000 kubel bavSvs Seucvala sacxovrebe-
li adgili, mas Semdeg, rac 1959 wlis revoluciam fidel
kastro da komunistebi moiyvana qveynis saTaveSi. mendieta
verasdros gaumklavda emigraciiT miRebul travmas, pirov­
nuli gadaadgilebis gancda mas bolomde devnida. deda-
miwaze sxeulebrivi anabeWdis datovebis survilma, mendie-
ta miiyvana performansSi gamoxatul ritualamde, romelic
mas dedamiwasTan akavSirebda. ana mendietas STagonebis ori
wyaro hqonda _ afro-kuburi religia santeria (ix. sur. 3-78)
da boisis namuSevari (ix. sur. 4-18). artistma sxeulze, ro-
gorc mTavar mediumze fokusirebuli, 200-ze meti namuSe-
vari Seqmna, romlebsac `siluetebi~ uwoda. performansis
msvlelobisas igi sxeuls miwaSi `rgavda~, process ki foto
da kinofirze iRebda. seria sicocxlis xe (sur. 4-25) aiovaSia
Seqmnili, iq sadac artisti cxovrobda da swavlobda. fo-
toze aRbeWdilia mendieta, romelsac dedamiwis qalRmer-
TiviT xelebi maRla aqvs apyrobili. misi talaxiT dafa-
ruli sxeuli zurgiT xes ise ekvris, TiTqos Sesrutvasa
da Tavis `dedobriv sawyisTan~ dakavSirebas SesTxovs. men-
dietas mravali sxva namuSevris msgavsad, es performansic
4-25 • ana mendieta. usaTauro, seriidan sicocxlis xe, ganadidebs qalisa da bunebis kavSirs, romelic gacilebiT
1977; feradi foto, 50.8X33.7 sm. © ana mendietas koleqciidan ufro Rrmaa, vidre mamakacisa.

202 Tavi IV. saerTaSoriso viTareba 1950 wlis Semdeg


4-26 • robert smiTsoni.
spiraluri jebiri,
1969-1970; lami, marilis danaleqi
kristalebi, kldeebi, wyali,
sigrZe 457X4.5 m.
didi solT leiqi, iuta
© robert smiTsonis
memkvidreoba, licenzirebuli
VAGA-s mier, niu iorki,
niu iorkis Stati

smiTsonma mkvdar tbaSi napovni


ramdenime cocxali organizmidan,
Tavis namuSevarSi mxolod erTi
CarTo: wyalmcenare, romelic
garkveul pirobebSi wiTel
Seferilobas iRebs. spiraluri
jebiris sigane erT manqanas itevs.
namuSevris Sesaqmnelad, miwas
uzarmazari satvirTo manqanebiT
ezidebodnen tbaSi.

„xelovneba miwaze“ ( EARTH ART) Zalebs Soris arsebobda. am ideebis gamomxatvelia 1970
da adgilspecifikuri qandakeba wels Seqmnili spiraluri jebiri (sur. 4-26). esaa 1,500 futis
1970-ian wlebis dasawyisSi, mas Semdeg, rac proces-artis- qvisa da miwis platforma, romelic iutas StatSi mdebare
tebma xelaxali sicocxle SesZines xeliT keTebas da is kv- tbaze, solT leiqze spiraluradaa daxveuli. smiTsonis-
lav xelovnebad aqcies, artistebis meore jgufma sakuTriv Tvis, mlaSe wyali da tbis wyalmcenareebi asaxavda ro-
miwasTan daiwyo muSaoba da is manipulaciis, xelobisa da gorc pirvelyofil okeanes, romelSic sicocxle daiwyo,
cvlilebebis mediumad aqcia. miwis artistebi miwas ise iye- aseve mkvdar zRvas, romelmac es sicocxle mokla. mito-
nebdnen, rogorc dazgur tilos. isini Ria cis qveS muSaobd- vebuli navTobis WaburRilebi, romlebiTac dacxrilulia
nen da Tavisi namuSevrebis Sesaqmnelad xSirad, im bunebriv tbis napirebi, dinozavris ConCxebsa da gamqrali civiliza-
masalas iyenebdnen, romelsac adgilze poulobdnen. es namu- ciebis narCenebs mogvagonebs. smiTsonma spirali gamoiye-
Sevrebi ZiriTadad, konkretuli adgilebisTvisaa Seqmnili. na, radgan es arqetipuli forma, romelic bunebaSi yvel-
maTgan zogi imdenad didia, rom samudamod Secvala land- gan arsebobs _ galaqtikebidan moyolebuli, vidre zRvis
Safti, zogi ki ambiciuria, Tumca droebiTi; nawili imde- niJarebamde _ adamianis mier, aTaswleulTa manZilze ga-
nad Sors mdebareobs, rom cota vinmesTvis Tua misawvdomi, moiyeneboda xelovnebaSi. modernistuli kvadratebisa da
sxvebis naxva ki martivadaa SesaZlebeli. „xelovneba miwaze“, wreebisgan gansxvavebiT, es `dialeqturi~ forma, romelic
performansisa da konceftualuri xelovnebis msgavsad, ar ixsneba da ixureba, ixveva da swordeba usasrulod, gvTa-
aris komerciulad momgebiani. magram am namuSevrebs xSirad vazobs zrdasa da xrwnas, Seqmnasa da ganadgurebas an Ta-
aRbeWdavdnen fotoze an kinofirze. Sedegad ki swored es vad smiTsonis sityvebiT, uwyvet `momavalsa da warmavals~.
gamosaxulebebi iqca sakoleqcio obieqtebad da
ara Tavad namuSevrebi. xelovneba miwaze (Earth Art)
ar unda agverios garemos xelovnebaSi (Environmental
art). pirveli miwas (an qalaqs) iyenebs namuSevris
Seqmnis adgilad, meore ki safrTxis qveS myofi
bunebrivi garemos moZiebasa da masze yuradRebis
gamaxvilebazea orientirebuli.

smiTsoni robert smiTsoni (Robert Smithson, 1938-


1973) imis ilustrirebas cdilobda, rasac Tavad,
bunebaSi `mimdinare dialeqtikas~ uwodebda da
rac maSenebel, formis Semqmnel konstruqci-
ul Zalebsa da mis damangrevel, destruqciul

4-27 • kristo da Jan klodi. karibWe,


1979-2005; centraluri parki, niu iorki.
fotoze asaxulia 2005 wlis instalacia

saerTaSoriso viTareba 1950 wlis Semdeg Tavi IV. 203


smiTsonis nebiT, spiraluri jebiri sagangebod ar dauca-
vT, is droTa manZilze Tavad bunebas unda ganekarga. axla
namuSevari kristalizebuli mariliT aris dafaruli, Tum-
ca, rogorc es Google Earth-idan Cans, jerac xilulia.

kristo da Jan klodi amerikaSi, adgil-specifikuri xe-


lovnebis yvelaze TvalsaCino warmomadgenlebi kristo
javaCefi (Christo Javacheff, d.1935) da Jan klod de gileboni
(Jeanne-Claude de Guillebon, 1925-2009) iyvnen. isini uzarmazari
masStabis (rogorc urbanul, aseve soflur) proeqtebze
muSaobdnen, romlebic dagegmvidan realizaciamde mravali
wlis Sromas moiTxovda. kristo Jan klods parizSi Sexvda,
sadac 1958 wels, bulgareTidan wavida emigraciaSi. 1964-Si,
orive niu iorkSi gadavida sacxovreblad. maTi politiku-
ri da intervenciuli xasiaTis namuSevrebi xSirad, Senobebis
SefuTviTa da miwis did monakveTebze qsovilis gadafarebiT
exmianeboda kapitalizmsa da samomxmareblo kulturas. ma-
galiTad, berlinSi maT raixsTagis Senoba `SefuTes~, avst-
raliaSi ki daaxloebiT, 93 aTasi metris sigrZis sanapiro
zoli. yovel calkeul SemTxvevaSi, dagegmvisa da biurokra-
tebTan brZolis procesi xelovnebis nawili xdeboda, mis
dasrulebamde ki xSirad, wlebi gadioda. Tavad SefuTvis
procesi, piriqiT, mxolod ramdenime kviras moiTxovda, ad-
gilze ki dasrulebuli namuSevari kidev ufro mcire droiT
rCeboda. kristo da Jan klodi morigi namuSevrisTvis Tanxas
wignebis, kristos originaluri namuSevrebis (kolaJebi, Ca-
naxatebi) da wina proeqtTan dakavSirebuli, erTjeradi pro-
duqciis gayidviT agrovebdnen.
2005 wlis TebervalSi, kristom da Jan klodma daamonta-
Jes namuSevari karibWe, centraluri parki, niu iorki, 1979-2005
(sur. 4-27). proeqtis ganxorcielebas 26 weli dasWirda. am wle-
bis manZilze artistebi ebrZodnen niu iorkis biurokratias,
laxavdnen mraval dabrkolebas, Tan ki gzadagza, cvlile-
bebi SehqondaT Tavis namuSevarSi. sabolood, centraluri
parkis 37 kilometris sigrZis bilikis gaswvriv, `karibWeze~,
maT 7,503 zafranisferi neilonis paneli daamontaJes. kaSka-
Sa feris, mofriale panelebma mniSvnelovnad gamoacocxla
centraluri parkis Tebervlis civi landSafti. instalacias
didi sazogadoebrivi warmateba xvda wilad, is centralur
parkSi mxolod 16 dRis manZilze iyo warmodgenili.

arqiteqtura: XX saukunis
Sua wlebis modernizmidan
postmodernizmisken
II msoflios omis Semdeg, msoflios mniSvnelovani nawilis
qalaqmSeneblobis axal sistemaSi internacionaluri stili
gabatonda, romelic martivad aRqmadi stuqturiTa da is-
torizmis uaryofiT iyo cnobili. es ki imas niSnavda, rom
modernistuli arqiteqturis utopiuri da revoluciuri as-
peqtebi gadavida formaSi, romelic didwilad, korporaciis
simZlavresa da keTildReobaze iyo dafuZnebuli. interna-

4-28 • ludvig mis van der roe da filip jonsoni. sigremis Senoba,
1954-1958; niu iorki

204 Tavi IV. saerTaSoriso viTareba 1950 wlis Semdeg


4-29 • eero saarineni.
trans uorldis
aviaxazebis terminali
(TWA),
1956-1962; jon f. kenedis
aeroporti, niu iorki

cionaluri stilis ramdenime mniSvnelovani evropeli arqi- Si man ufunqcio, brinjaos dekoratiuli koWebi gamoiyena,
teqtori, aseTia magaliTad, valter gropiusi (ix. sur. 3-52), romlebic Sida, funqciur koWebs exmianeboda, fasads ki
amerikis SeerTebul StatebSi gadavidnen sacxovreblad. maT mdidrul, elvare, didebul iers aniWebda.
mniSvnelovani poziciebi daikaves arqiteqturul skolebSi, miuxedavad imisa, rom internacionaluri stilis gamar-
sadac Tanamoazre arqiteqtorTa araerTi Taoba izrdeboda. tivebuli, sworxazovani formebi jer kidev batonobda ur-
banul horizontze, sxva arqiteqtorebma uari Tqves mis in-
XX saukunis Sua wlebis modernistuli arqiteqtura dividualobas moklebul principebze da komerciul arqite-
ludvig mis van der roe (Ludwig Mies van der Rohe, 1886-1969) qturaSic ki, mimarTes Zalze gamomsaxvel dizains, romelic
omis Semdgomi internacionaluri stilis nagebobebis yve- axal samSeneblo meTodebsa da bevrad met masalas saWiroeb-
laze eqstremalur magaliTebs qmnida (ix. internacionalu- da. magaliTad, niu iorkis jon kenedis aeroportis trans
ri stili, gv. 157). bauhauzis yofili pedagogisa da nacis- uorldis aviaxazebis terminali (sur. 4-29), romelic finuri
turi germanidan devnili arqiteqtoris minis sworkuTxa warmoSobis amerikelma arqiteqtorma eero saarinenma (Eero
koSkebi omis Semdgomi kapitalizmis saxed iqca. filip jon- Saarinen, 1910-1961) daaproeqta, mkveTrad arRvevs miRebul
sonTan erTad Seqmnili, niu iorkis sigremis Senobis (sur. 4-28) CarCoebs. terminalis saxuravis ori ganieri, erTmaneTisken
cxad, mkafio, sufTa xazebSi gacxadebuli
standartizacia da individualurobis
nakleboba, Tanamedrove korporaciebis
sinonimebad miiCneva. aseTi tipis Senobe-
bis kon­struirebis efeqturi meTodebi da
masalebi arqiteqtorebs miwis mcire nak-
veTze uamravi saofise sivrcis Seqmnis Se-
saZleblobas aZlevda. amasTan, maTi Sene-
bac Zalze ekonomiuri iyo. arqiteqtorebs
akritikebdnen imis gamo, rom nagebobebi
mourTav minis kolofebs hgavda, magram
mis van der roe poziciebs ar Tmobda da
imeorebda: `mciredi metia~. braldebebis
miuxedavad, sigremis Senobis eqsterier-

4-30 • frenk loid raiTi.


solomon r. gugenhaimis muzeumi,
1943-1959; niu iorki

muzeumis ukan mdgomi, ganieri Senoba, gviani


danamatia. is 1992 wels guaTmi sigalisa
da arqiteqtorTa asociaciis mieraa
daproeqtebuli

saerTaSoriso viTareba 1950 wlis Semdeg Tavi IV. 205


daqanebuli rkinabetonis moculobiT, romlebic gasafrenad postmodernuli arqiteqtura
gamzadebuli, uzarmazari frinvelis frTebs mogvagonebs, 1970-ian wlebSi, arqiteqtorebma internacionaluri sti-
saarineni ecada sahaero mogzaurobis mZafri SegrZnebebi da lisTvis damaxasiaTebeli, elvare minisa da foladis ko-
momxiblaoba gadmoeca. interieri farTe, Ria, erTmaneTSi lofebisgan daiwyes distancireba da TavianT proeqtebSi
STambeWdavad gadaRvril sivrceebs moicavs. saarinenma Ta- warsulis stilebidan nasesxebi citatebis CarTvas Seudg-
vad Seqmna interieris yvela detali _ salaroTi dawyebuli, nen. axali, postmodernuli stilis gaCenas arqiteqturis
satelefoni jixurebiT damTavrebuli _ raTa bolomde sis- istorikosebi ukavSireben jein jeiqobsis (Jane Jacobs, 1916-
ruleSi moeyvana Tavisi Toliis frTebismagvari Senoba. 2006) naSroms _ didi amerikuli qalaqebis sikvdili da si-
frenk loid raiTma (ix. sur.: 32-41, 32-41, 32-43) niu iorkis cocxle. is aseve filadelfiel arqiteqtors, robert ven-
gugenhaimis muzeumis SenobiT (sur. 4-30) samudamod Secvala sa- turis (Robert Venturi, d. 1925) ukavSirdeba, romelmac uaryo
muzeumo arqiteqtura. nageboba skulpturul namuSevrad internacionaluri stilis abstraqtuli siwminde da Tavis
daproeqtda da imTaviTve iqca xelovnebis nimuSad. gugen- proeqtebSi xalxuri (popularuli, gavrcelebuli, Cveu-
haimis muzeumi solomon r. gugenhaimis axali epoqis namu- lebrivi) wyaroebidan aRebuli elementebi CarTo.
SevarTa piradi koleqciisTvis Seiqmna da TWA terminalis venturim Seqmna parodia mis van der roes gamonaTqvamze _
msgavsad, masac organuli, am SemTxvevaSi, spiralis forma `mciredi metia~ da sakuTari aforizmi SemogvTavaza _ `mci-
aqvs. muzeumis galereis spirali minis Weridan dabla eSve- redi mosabezrebelia~. igi brals sdebda mis van der roesa
ba da gars evleba xuTsarTulian, efeqtur atriums. raiTs da sxva modernist arqitetorebs, rom maT unificirebuli
surda, rom damTvaliereblebi Tavdapirvelad liftiT formebis, siwmindisa da abstraqciis ZiebaSi ugulebelyves
asuliyvnen bolo sarTulze, iqidan ki fexiT daSvebuliyv- adamianis saWiroebani. is iwvevs postmodernizms, raTa Ta-
nen damreci, sul ufro metad gafarToebuli pandusiT da namedrove qalaqis Semadgeneli `maRali~ da mdare arqiteq-
gzad, ferweruli namuSevrebiT damtkbariyvnen. turis rTuli, winaaRmdegobrivi da araerTgvarovani nazavi
pirveli direqtorebis mier ganxorcielebuli cvlile- gamoikvlios, raTa miiRos eklektizmi da proeqtebSi xelax-
bis miuxedavad, muzeumis interieri dResac inarCunebs arqi- la CarTos Zveli arqiteqturuli stilebidan nasesxebi ele-
teqtoris mier Cafiqrebul, `sastumro oTaxis~ myudroebas. mentebi da Tavis nagebobebi kvlav Seamkos dekoriT.
raiTs surda, rom Senoba kontrastulad dapirispireboda 1960-ian wlebSi venturim dawera samecniero naSromi
iseT caTambjenebs, rogoric sigraemis Senobaa da manheTenis postmodernizmze _ sirTule da winaaRmdegoba arqiteqtu-
RisSesaniSnaobad gadaqceuliyo. marTlac, is XX saukunis raSi (1966), imavdroulad ki Seqmna sakuTari dedis saxlis
erT-erTi yvelaze gansakuTrebuli samuzeumo sivrcea dResac. proeqti (sur. 4-31), romelSic araerTi axali idea aqcia rea-
lobad. fasadis forma daub-
runda tradiciuli, dasavlu-
ri `saxlis~ formas, romelic
modernistebma (ix. sur. 3-29, 3-40,
3-50) uaryves misi istoriu-
li, kliSedqceuli asocia-
ciebis gamo. samkuTxedebisa
da kvadratebisgan Sedgenili
venturis leqsikoni mxiaruli
asimetriulobiT aris mowes-
rigebuli, rac uaryofs mo-
dernistuli dizainis gawo-
nasworebul harmonias, mrude
formebi wminda wylis dekora-
tiuli monaxazia _ TiToeuli
elementi mkrexeluri gadaxve-
vaa internacionaluri stilis
mkacri principebidan. magram
fasadis yvelaze damangreveli
elementi kars zemoT gaWrili
4-31 • robert venturi.
Rrma napralia, romelic gaxs-
fasadi (a) da gegma (b),
vena venturis saxeli, nilia, raTa gamoavlinos idu-
CesnaT hili, mali zeda kedeli da sakvamu-
1961-1964; filadelfia, ris Tavi. interieric rTuli
pensilvania da winaaRmdegobrivia. pirveli
sarTulis iregularuli gegma,
zemoT, meore sarTulze mima-
vali, ucnauri kibis CaTvliT,

206 Tavi IV. saerTaSoriso viTareba 1950 wlis Semdeg


gram Senobis mTliani silueti ucnauradaa mimsgavsebuli
Cippendeilis XVIII saukunis maRal komods, romelic grZel
fexebs eyrdnoboda da daxrili TaviT iyo dasrulebuli.
rogorc Cans, jonsonma sityvebi _ maRali komodi (highboy) da
mravalsarTuliani saxli (high-rise) vizualur formebSi gaa-
TamaSa. Senobis Tavze gaWrili mrgvali Rru, iseve rogorc
ZirSi moTavsebuli, momrgvalebuli sadarbazo Sesasvleli,
Zveli, fasiani telefonis aparatebis monetis Casagdebsa da
mis dasabrunebelTan asocirdeba da gonebamaxvilurad mig-
vaniSnebs jonsonis damkveTs _ AT&T-s satelefono kompanias.

postmodernizmi
mkvlevarebi ver Tanxmdebian dasavlur saxelovnebo samyaro-
Si 1970-iani wlebis postmodernistuli Teoriebis SeRwevis
zust TariRze, Tumca umravlesoba miiCnevs, rom es 1980-iani
wlebis dasawyisSi moxda. im droisTvis, modernizmi xelov-
nebas absolutur, idealur, wminda, srulyofil movlenad
ganixilavda, xelovanebs ki seriozul, mizanswraful pirov-
nebebad, romlebsac sazogadoebaze maRla, misgan gancalkeve-
biT unda sWerodaT Tavi. axalgazrda xelovanTaTvis amgvari
midgoma qedmaRlurad da suleluradac ki JRerda.
postmodernizmi stilze metad, xelovnebis Seqmnis stra­
tegiaa. mas mravali da sxavasxvagvari gamoxatuleba aqvs.
postmodernisti artistebi uaryofen modernizmis seri­
ozulobas, qmnian vizualurad saintereso, uwesrigo, xanda-
xan winaaRmdegobriv, xSirad ki politikur gamosaxulebebs,
riTic abuCad igdeben modernizmis xelovnebis wesebs. isi-
ni `iTviseben~ an ubralod iReben uamrav xatebebs, rogorc
`maRali xelovnebidan~ ise `popularuli~ wyaroebidan, uc-
vlian maT adgils, konteqsts, mniSvnelobas da aseTnairad,
nawilobriv mainc, am gamosaxulebebis Tanaavtorebi xdebian.
postmodernisti artistebi Zvelidan axal gamosaxulebebsa
da axal mniSvnelobebs qmnian, miesalmebian axirebulobas,
winaaRmdegobriobas da eqscentriulobas da seriozulad
eWvqveS ayeneben nawarmoebis dedanis Rirebulebis ideas.
Tuki modernizmi industriuli, teqnologiuri sazo-
gadoebis macne iyo, postmodernuli xelovnebis dabadebam
post-industriuli, komunikaciasa da informaciaze dafuZ-
4-32 • filip jonsoni da jon burji.
AT&T korporaciis saTao ofisis modeli, nebuli, ganviTarebuli kapitalisturi sazogadoebis epo-
1978-1983; niu iorki qis dadgoma gvamcno. is moqnili sazogadoebis arsebobas
moiTxovda, romelic miiRebda da moergeboda gansxvave-
bulobasa da cvlilebebs. postmodernuli xelovneba asa-
kidev ufro garTulebulia Weris iregularuli doneebiT, xavs Cveni, globalizebuli sazogadoebis pluralizms (so-
romlebic nawilobriv, cilindruli kamariTaa gadaxuruli. cialuri da kulturuli gansxvavebuloba), romelSic er-
1970 wels, postmodernul ideebs komerciul arqite- TaderTi, namdvili konstanta cvlilebaa, xolo erTader-
qturaSic iyenebdnen. amis erT-erTi pirveli magaliTa Ti rac saerTo gvaqvs _ gansxvavebuloba. postmodernuli
filip jonsonis (Philip Johnson, 1906-2005) AT&T korporaciis xelovneba moicavs 1980-iani wlebis uzarmazar vizualur
saTao ofisi (axla sonis Senoba) niu iorkSi (sur. 4-32). es ele- kulturas, romelic personaluri kompiuterebis, video
ganturi, granitisperangiani caTambjeni 36 arastandartu- kamerebis, sakabelo televiziebisa da internetis mzardi
li sarTulisgan Sedgeba, rac Cveulebrivi, 60 sarTuliani kulturis gaCeniTaa niSneuli. postmodernizmi gamosaxu-
Senobis simaRlis tolia. lebebs am usasrulod cvalebadi samyarodan iRebs, romel-
Tavisi swori, sada zedapiriT is internacionaluri sti- Sic ukve rTulia gaerkve, ra aris namdvili da ra ara. ro-
lis mezoblebs baZavs, kedlis vertikalur sibrtyeebs So- gorc endi uorholma arc Tu ise didi xnis win, winaswarme-
ris Sejgufebuli klasikuri fanjrebi ki aseve mezoblad tyvelurad SeniSna _ `me ar vici sad mTavrdeba xelovnuri
mdgom, XX saukunis dasawyisis caTambjenebs exmianeba. ma- da sad iwyeba namdvili~.

saerTaSoriso viTareba 1950 wlis Semdeg Tavi IV. 207


4-33 • anselm kiferi. brandenburgis marSi,
1974; zeTi, akrili, Silaki jvaloze 1.18X2.54 m. van abemuzeumis koleqcia, eindhoveni, niderlandebi © anselm kiferi

ferwera
neo-eqspresionizmi, postmodernizmis erT-erTi pirveli sa-
erTaSoriso gamoxatuleba, 1980-iani wlebis dasawyisis ori,
uamravi damTvaliereblis myoli gamofenidan iRebs saTaves.
erTi londonSi gaimarTa (A New Spirit, axali suli), meore ki
berlinSi (Zeitgeist, drois suli). gamofenebze warmodgenili
iyo msxvilmasStabiani figuratiuli ferwera, romelmac
mayurebels ferweruli suraTiT tkbobis fufuneba daubru-
na. neo-eqspresionizmi mxolod mamakacuri moZraoba iyo: axa-
li suli 38 mamakacis xelovnebas warmoadgenda, drois suli
ki 43 mamakacisa da erTaderTi qalis.

kiferi germaneli neo-eqspresionisti anselm kiferi (An-


selm Kiefer, d.1945) II msoflio omis bolo kviraSi daibada. is
nacistebis mier akrZalul (ix. avangardis CaxSoba nacistur
germaniaSi, gv. 156), 1930-iani wlebis germanul eqspresio-
nizms pativsac miagebda da akritikebda kidec. kiferis 1974
wlis namuSevarSi brandenburgis marSi (sur. 4-33), gadamwvari da
unayofo landSaftia gamosaxuli. Tavisi qveynis nacisturi
warsulis winaaRmdeg brZolas aq mxatvari Tavisi maswavleb-
lis, boisis ideebze dayrdnobiT cdilobs.
nacizmis martivi dokumentirebis nacvlad, kiferma su-
raTSi erTmaneTs SeuTanada omis damangreveli fizikuri ze-
moqmedeba branderburgis xriok miwaze (berlinis axlos) da
nacizmis istoria, romelzec migvaniSna suraTis wina planze,
gzaze daudevrad miwerili nacisturi marSis pirveli fra-
zebiT _ `brandenburgis xrioki, brandenburgis qviSa~. amgva­
rad, kiferi Tan Seexmiana warsuls, Tan ki gaakritika is.

baskia naadrevad, tragikulad daRupuli amerikeli Jan 4-34 • Jan miSel baskia. mesayvireebi,
miSel baskias (Jean-Michel Basquiat, 1960-1988) neo-eqspresio- 1983; akrili da zeTis Cxirebi tiloze,
nistuli tiloebi grafitis xelovnebidan iRebs saTaves. sami paneli, jamSi 2.44X1.91 m.
bruklinSi dabadebuli baskia, saSualo fenis komfortul broudis xelovnebis fondi, santa monika, kalifornia

208 Tavi IV. saerTaSoriso viTareba 1950 wlis Semdeg


samive teroristis gvami 1977 wels aRmoaCines cixis sakanSi,
muSavdeboda TviTmkvlelobis versiac. isini daakaves Zle-
vamosili mrewvelobis germanuli federaciis prezidentis,
hans martin Sleieris gatacebisa da mkvlelobis braldebiT.
rixteri erTdroulad akritikebda politikuri ideologis
ideisaTvis Tavganwirvis nebas, masmediis mZlavr rols, ro-
melsac is, gamosaxulebis meSveobiT, Sinaarsis SeqmnaSi Ta-
maSobs da artistis xelis mniSvnelobas, maSinac ki rodesac
is, am SemTxvevis msgavsad, TiTqmis uxilavia.

postmodernizmi da genderi
1982 wels, kritikosi kreig ouensi amtkicebda, rom postmo-
dernizmi asaxavda normaluri kulturis gavlenis kriziss da
rom amas is xerxi mowmobda, romliTac is kiTxvis niSnis qveS
ayenebda modernizmis cru homogenurobas. misi azriT, fo-
4-35 • gerhard rixteri. tyviiT gangmiruli kaci (1) Erschossener (1) tografia, romelic verasdros CaerTo srulad saxviTi xe-
1977 wlis 18 oqtomberi, 1988; tilo, zeTi, 100X140 sm. axali lovnebis kanonSi, SesaZloa saukeTeso mediumi iyo misakuT-
xelovnebis muzeumi (MoMA), niu iorki © gerhard rixteri 2012. rebuli xatebebis gadmosacemad, mas SeeZlo idealuri mediu-
sidni da harieT jenisebis koleqcia, filip jonsonis saCuqari,
mi yofiliyo postmodernizmisTvis. feminizmi ukve dapiris-
SeZenilia lili f. blisis memkvidreobiT (gacvlili).
enid a. haufTis fondi; nina da gordon banSafTebis samemkvidreo pirebuli iyo `patriarqalurobas” (sazogadoebaSi mamakacTa
fondi da emili rauh puliceris saCuqari (169.1995.g.) mier Zalauflebis flobas), ouensi ki modernizms swored
patriarqlur, avtoritarul, mxolod artistuli ostato-
garemoSi izrdeboda, Tumca ajanyda mis winaaRmdeg, mia- bisa da originalurobaken mswraf mimdinareobad axasiaTe-
tova saxli, skola da quCis artistad gadaiqca. sami wlis bda. misi mtkicebiT, feministebsa da fotografebs bevrad
manZilze, is qveda manheTenis kedlebs mokle da gonebamaxvi- ukeT SeeZloT RirsSesaniSnavi postmodernuli xelovnebis
luri filosofiuri teqstebiT faravda da maT xels awerda Seqmna, vidre mamakac neo-eqsresionist fermwerebs. postmo-
rogorc `SAMO©~. 1980 wels, baskiam monawileoba miiRo far- dernizmi, feminizmi da fotografia _ yvela maTgani aiZu-
Tod reklamirebul Times Square Show-Si, romelic warmoaCen- lebda mayurebels gansxvavebulobis pirispir aRmoCeniliyo,
da miwisqveSa gadasasvlelebis, metroebisa da grafitis yvela eWvqveS ayenebda saxviTi kanonis uzenaesobas da didad
artistebis uxeS da agresiul stils. baskia ambobda, rom ar afasebda originalurobas an individualur mxatvrul
undoda `iseTi mxatvrobis Seqmna, romelic bavSvis naxatis
ostatobas. yovelives gaTvaliswinebiT, bevri artisti qali,
msgavsi iqneboda~, Tumca sinamdvileSi, misi Semoqmedeba
swored postmodernul strategias iyenebda feministuri xe-
axali xelovnebidan nasesxebi gamosaxulebebis, rasobrivi
lovnebis Sesaqmnelad (ix. partizani gogonebi, gv. 210).
Temebisa da quCis uxeSi pirdapirobis daxvewili nazavia.
1983 wels Seqmnili, metad amaRelvebeli namuSevari me- Sermani 1977 wels, sindi Sermanma (Sindy
Sherman, d. 1954)
sayvireebi (sur. 4-34) legendarul jazis musikosebs _ Car- muSaoba da­
iwyo seriaze usaTauro kinokadrebi, romelic
li parkersa (zeda marcxena) da dizi gilespis (centridan
marjvniv) gamosaxavs. feris swrafad dadebis meTodiTa da
sityvebis swrafweriT gamoxatulia baskias jazisadmi er-
Tguleba da misi mtkice gadawyvetileba win wamoswios af-
ro-amerikuli Tema, Tumca arasentimentaluri gziT. baskia
ambobda: `Sav adamianebs arasdros gamosaxaven realistu-
rad, maT saerTod ar gamosaxaven Tanamedrove xelovnebaSi.
moxaruli var, rom amas vakeTeb~. Jan miSel baskia 27 wlis
asakSi, heroinis gadaWarbebuli doziT gardaicvala.

rixteri neo-eqspresionizmi erT-erTi iyo im mravali


formidan, romelic postmodernulma mxatvrobam mogvita-
na. germaneli artisti, gerhard rixteri (Gerhard Richter, d.
1932) uaryofda erTi stiliT muSaobis SesaZleblobas da
amtkicebda, rom TiToeuli ferweruli tilos forma misma
Sinaarsma unda gansazRvros. 1988 wels, man Seqmna ferweru-
li seria, romlis nawilia tyviiT gangmiruli kaci (1) ERSCHOS-
SENER (1) 1977 wlis 18 oqtomberi (sur. 4-35). es aris naturalu- 4-36 • sindi Sermani. usaTauri kinokadri #21,
ri zomis ferweruli asli Sav-TeTri sagazeTo fotoebisa, 1978; Sav-TeTri foto, 20.3X25.4 sm. wignis avtorebi madlierebas
gamoxataven artistisa da metro fiqCerzis mimarT. niu iorki
romlebzec teroristuli dajgufebis _ Baader-Meinhof Gang
(wiTeli armiis fraqcia) _ sami gardacvlili wevria asaxuli. uyureT videos sindi Sermanis Sesaxeb veb-gverdze www.myartslab.com

saerTaSoriso viTareba 1950 wlis Semdeg Tavi IV. 209


xelovneba da misi konteqsti partizani gogonebi |
1984 wels, axali xelovnebis muzeumma dagegma da umaspinZla did da sxeulis amsaxveli namuSevrebis 85 procenti qalis sxeuls gad-
mniSvnelovan gamofenas, saxelwodebiT _ ferwerisa da qandakebis moscemda, maSin rodesac Tavad xelovan qalebs namuSevrebis mxolod
saerTaSoriso mimoxilva. savaraudod, gamofenas unda warmoeCina im 5 procenti ekuTvnodaT. 2005 wels partizanma gogonebma gaimeores
drois yvelaze mniSvnelovani xelovneba da misi Semqmneli xelova- gamokiTxva da aRmoaCines, rom samwuxarod, xelovani qalebis raoden-
nebi. gamofenaSi monawile 169 (umTavresad TeTrkaniani) Semoqmedi­ oba kidev ufro Semcirda (3 procenti), Tumca, TvalsaCinod momra-
dan mxolod 13 iyo qali. am da sxva msgavsi gamofenebis sapasuxod, vldnen SiSveli mamakacebi!
momdev­no wels, niu iorkSi dafuZnda feministTa radikaluri jgufi namuSevari Semoqmed qalad yofnis upiratesobebi (sur. 4-37) gvaw-
partizani gogonebi (Guerrilla Girls), romelic, maTive sityvebiT, imis- vdis im `sargebelTa~ ironiul da sevdian sias, rac Semoqmed qalad
Tvis Seiqmna, rom `saxelovnebo samyaros sindisad~ qceuliyo. saku- yofnas moaqvs. partizanma gogonebma gaafarToves TavianTi saqmianoba
Tari identobis dasamalad da pirovnuli represiebis asacileblad, da dRes msoflioSi arsebul, rasobrivi da politikuri diskrimina-
jgufis wevrebi gorilebis niRbebs atarebdnen. sakuTar Tavs isini ciis problemebze muSaoben. maT mniSvnelovani cvlilebebi Seitanes
`gogonebs~ uwodebdnen, radgan am sityviT qalebs damamcirebeli metropoliten muzeumSi Tu ara, mTel saxelovnebo samyaroSi.
mniS­vnelobiT mimarTavdnen xolme. TiToeul maTgans fsevdonimad
gardacvlili cnobili artisti qalis saxeli hqonda aRebuli. maT
ganacxades, rom amieridan axali sityva `F~, mxolod feminizmis aRm-
niSvneli iqneboda.
maT TavianT valdebulebad miaCndaT saxelovnebo samyaroSi
genderuli da rasobrivi usamarTlobis gamovlena, diskriminaciis
winaaRmdeg demonstraciebis mowyoba, feradkaniani artistebisa
da artisti qalebis uflebebisTvis brZola. partizani gogonebi
partizanuli saomari moqmedebebisTvis damaxasiaTebel strategias
mimarTavdnen _ isini moqmedebdnen farulad da TavianT mtrebs ano-
nimurad pirdapir gulSi scemdnen laxvars. jgufis wevrebi saxelo-
vnebo samyaroSi momxdari diskriminaciuli faqtebis statistikur
monacemebs agrovebdnen, reklamis saukeTeso Teoriis safuZvelze,
mwvave, gonebamaxvilur, natif plakatebs qmnidnen da maT Ram-Ramo-
biT niu iorkis saxelovnebo ubnebis kedlebze akravdnen, im gale-
reebisa da muzeumebis axlos, romlebic diskriminaciaSi iyvnen SemC-
neuli. plakatebis naxva uamrav adamians SeeZlo, maTi toni mwvaved
gamkicxavic iyo da saxalisoc. maT marTlac bevri ram Secvales.
partizani gogonebis erT-erTi yvelaze cnobili plakati war-
moadgenda variacias engris did odaliskaze (ix. sur. 1-56) da darTuli 4-37 • partizani gogonebi.
hqonda fraza: `qalebi unda gaSiSvldnen imisTvis, rom metropoli- Semoqmed qalad yofnis upiratesobebi,
ten muzeumSi moxvdnen?~. rogorc Tavad plakatSia ganmartebuli, im 1988; ofseturi beWdva, 43.2X55.9 sm.
momentisTvis (igulisxmeba 1989 weli), muzeumSi gamofenili, SiSveli artistebis koleqcia © partizani gogonebi

xedvis postmodernuli strategiis SesaniSnavi magaliTia. es


Sav-TeTri fotoebi SemaSineblad mogvagonebs 1960-iani wlebis
dasawyisis cnobil kadrebs, Tumca namdvilad sindi Sermanis Ta-
namedrove fotoebia, romlebSic is, Sesabamisi makiaJiT pozirebs
garemoSi, romelic TiTqos citirebs kargad nacnobi, Zveli ki-
nofilmebis kadrebs. magaliTad, namuSevarSi usaTauro kinokadri
#21 (sur. 4-36) igi Cndeba rogorc `gogona~ patara qalaqidan, ro-
melic sul axlaxans Camovida megapolisSi samuSaos saZebnelad.
imave seriis sxva fotoebze is sxvadasxvagvaradaa naCvenebi _ xan
samxreTeli lamazmania, xan gulmodgined mSromeli diasaxlisi, xan
ki satelefono zaris momlodine mozardi.
kritikosebi am gamosaxulebebs meore talRis feminizmis prizmaSi
ganixilavdnen, vinaidan namuSevrebi kiTxvebs svamda im Camoyalibebul
rolze, romelsac qali asrulebda sazogadoebaSi. gakritikebuli
iyo qalisken mimarTuli, mamakacTa daJinebuli mzerac. yvela foto-
Si Sermani gvevlineba, rogorc fotografis, ise gadaRebis obieqtis
ampluaSi. orive rolis gaerTianebiT, is arTulebs urTierTobas maT
Soris vinc uyurebs da visac uyureben da angrevs fotografiaSi qa-
lis asaxvis stereotipul xerxebs.

4-38 • barbara kriugeri. Seni daJinebuli mzera Cems saxes almacerad xvdeba,
1981; foto, wiTlad SeRebili CarCo 140X104 sm.
meri bunis galerea, niu iorki © barbara kriugeri

210 Tavi IV. saerTaSoriso viTareba 1950 wlis Semdeg


4-39 • feis ringoldi. qalaqis saxuravi
(I nawili seriidan qalebi xidze),
1988; akrili tiloze, moCarCoebulia
dabeWdili, moxatuli, daWrili da
gadakerebuli qsoviliT, 190.5X174 sm.
gugenhaimis muzeumi, niu iorki © feis
ringoldi 1988. batoni da qalbatoni
gasebisa da judiT liberis saCuqari

ixileT axlo xediT qalaqis saxuravi


veb-gverdze www.myartslab.com

kriugeri namuSevarSi usaTauro (Seni da-


Jinebuli mzera Cems saxes almacerad xvde­
ba) (sur.4-38), barbara kriugeri (Barbara Kruger,
d.1945) fotografiis saSualebiT kidev
ufro mkveTrad svams qalis, rogorc dak-
virvebis obieqtis sakiTxs. xelovnebis ni-
muSebis Seqmnamde, kriugeri dizainerad
muSaobda JurnalSi Mademoiselle. misi xelwe-
ra iolad amoicnoba Sav-TeTri fotoga-
mosaxulebebisa da wiTeli samferiani beWd-
vis kombinaciaSi, romelic farTod gamoiye-
neboda iaf reklamebSi.
formatisa da sloganis gamoyenebis mi-
seuli stiliT, kriugeri reklamidan ar-
Cevs Sesabamis vizualur personaJs da er-
Tdroulad, gvTavazobs da arRvevs kidec
sareklamo gamosaxulebas. mxatvari piris
nacvalsaxeliT `Sen~, pirdapir mimarTavs
mayurebels da masa (adamiani vinc uyurebs) da mzeris obi- tradiciuli xelsaqmis elementebi. namuSevrebi ixateba rbil
eqts (adamiani visac uyureben) Soris urTierTobis asaxvas qsovilebze da ara gadaWimul, dagruntul tiloebze da
iwyebs. mayurebeli aqtiuria, obieqti ki pasiuri. Cveuleb- CarCovdeba dekoratiuli quilTiT. ringoldis deda, uili
riv, mayurebeli flobs kidec `mzeris~ Zalauflebas da fousi, modis dizaineri da mkeravi iyo da quilTis CarCoeb-
rbilad imorCilebs mzeris obiqts. magram, Tuki adamiani, sac akeTebda. 1981 wels, misi gardacvalebis Semdeg, ringol-
visac uyureben Semotrialdeba, uaryofs an gardatexs mze- di Tavad Seudga msgavsi namuSevrebis Seqmnas. 1977 wels, man
ras, tradiciuli, Zalismieri urTierToba maSinve irRveva. avtobiografiaze daiwyo muSaoba (Cven gadavufrineT xids:
swored es xdeba kriugeris gamosaxulebaSic _ iq mayure- feis ringoldis mogonebebi, 1995), magram gamomcemeli ver
beli (`Sen~) iblokeba obieqtis mier, romelic gvicxadebs, ipova da gadawyvita sabnebis nacvlad, Tavisi istoriebi Seeke-
rom `Seni mzera~ aicila `Cemma saxem~. kriugeris xelovneba ra. am namuSevrebs artisma Sekerili ambebi (story quilting) uwoda.
damangreveli da intervenciulia. artists is pla­­ katebze, feministuri mgrZnobelobiT gamococxlebuli, rin-
maisurebze, kalmebsa da fanqrebze gadaaqvs. goldis Sekerili ambebi qalebze mogviTxrobs da rogorc
wesi, qalTa problemebiskenaa mimarTuli. namuSevarSi qa-
postmodernizmi da rasobrivi, laqis saxuravi (sur. 4-39), rva wlis qesi luiz laiTfuTia
an eTnikuri kuTvnileba mTxrobeli, Tumca sinamdvileSi, istoria mTlianad rin-
sxva artistebic amgvaradve iyeneben postmodernul stra-
goldis harlemuri bavSvobis mogonebebs efuZneba. qalaqis
tegiebs, raTa yuradReba gaamaxvilon rasobriv da eTnikur
saxuravi aRwers im mravalbiniani saxlis saxuravs, romel-
gansxvavebebze, icaven cvlilebebs da ikvleven Tu rogor
Sic ringoldis ojaxi cxovrobda.
erTiandeba rasa da genderi xelovanis dasadumeblad.
cxeli zafxulis saRamoebs isini saxuravze atarebdnen
ringoldi feis ringoldi (Faith Ringgold, d. 1930) afro-ame- da RamiTac iqve eZinaT. es saxuravi ringoldisTvis, samu-
rikuli quilTis tradicias efuZneba (naWrebisgan Sekerili damod darCa jadosnur adgilad. qesi da misi Zma zewarze
sabani) da Tavis namuSevrebSi aerTianebs afrikuli teqsti- wvanan, maTi mSoblebi da mezoblebi ki banqos TamaSoben.
lis memkvidreobasa da amerikaSi gavrcelebul, rasobriv sa- qesi frenaze da yovelive imis flobaze ocnebobs, rasac
kiTxebTan dakavSirebul mniSvnelovan debulebebs. 1970-iani ki gadaufrens. iqve gamosaxulia qesi, romelic jorj va-
wlebis dasawyisSi, ringoldis SemoqmedebaSi Cndeba qalis Singtonis xidis Tavze mifrinavs da misi dasakuTreba unda,

saerTaSoriso viTareba 1950 wlis Semdeg Tavi IV. 211


4-40 • lorna simfsoni.
stereo stili,
1988; polaroidis aTi
Sav-TeTri foto da aTi
gravirebuli plastikuri
dafa, jamSi 1.63X2.95 sm.
kerZo koleqcia

is gadaufrens gaerTianebis (Union) axladagebul Senobas, ironiuli saxeli aqvs Serqmeuli: `gambedavi~, `mgrZnobiare~,
romelic mamisTvis aqvs Segulebuli, mSenebeli muSisTvis, `mkacri~, `grZeli da abreSumiviT rbili~, `biWuri~, `uasa-
romelsac, afro-amerikuli warmomavlobis gamo, am gaer- ko~, `suleluri~, `mimzidveli~, `provinciuli~, `sayvare-
TianebaSi gawevrianebis ufleba ar misces, gadaufrens nayi- li~. simfsoni xSirad iRebs saxeSebrunebul afro-amerikel
nis qarxanas, radgan `nayini yovel saRamos desertad~ go- qalebs da ase migvaniSnebs, rom maT mxolod sxeulis, an,
gonas dedisTvis unda. qesis warmosaxva momxiblavia, magram am SemTxvevaSi, afro-amerikuli varcxnilobis gamo aqceven
mayuirebels is im realur socialur da ekonomikur SezRu- yuradRebas. simfsonis gamosaxulebebi mogviwodebs gavia-
dvebs axsenebs, romlebsac afro-amerikelebi awydebodnen zroT, Tu rogor iqmneba afro-amerikeli qalebis stereo-
amerikaSi warsulSi da awydebian dResac. tipi da vifiqroT im rolze, romelsac Cvens sazogadoebaSi
asrulebs Tma, rogorc rasis, sqesisa da klasis maCvenebeli.
simfsoni lorna simfsonis (Lorna Simpson, d.1960) namuSeva-
ri stereo stili (sur. 4-40), warmoadgens polaroidis aparatiT baqa judiT f. baqa (Judith F. Baca, d. 1946) namuSevarSi los
gadaRebul, or rigad dalagebul, fotoebs, romlebzec anjelesis didi kedeli xarks uxdis Tavis meqsikur-ameri-
sxvadasxva varcxnilobis mqone afro-amerikeli qalebi zur- kul memkvidreobas. 762 metrze gadaWimuli saniaRvre arxis
gidan arian aRbeWdilni. qalebis varcxnilobebs sxvadasxva, kedelis moxatvaze baqam 1976 wels daiwyo muSaoba. namuSe-

4-41 • judiT f. baqa. samezoblos gayofa (detali los anjelesis didi kedlidan),
1967-1983 (ilustraciaze mocemuli ferweruli jgufi 1983 wlis zafxulSi Seiqmna); akrili, Camosxmuli betoni, simaRle 4 m.,
kedlis mxatvrobis mTliani sigrZe daaxl. 762 m. san fernandos xeoba, Tuhangas kalapoti, ven naizi, kalifornia © SPARC

212 Tavi IV. saerTaSoriso viTareba 1950 wlis Semdeg


4-42 • qeri jeims marSali.
apartamentebi,
1994; akrili, tiloze damagrebuli
qaRaldi, 290X343 sm.
Cikagos xelovnebis instituti.
maqs v. qonsTamis fondi (1995.147)

uyureT videos
qeri jeims marSalze
veb-gverdze www.myartslab.com

vari kedlis mxatvrobis meqsikur


mimdinareobas exmianeba da aRwers
meqsikeli, afrikeli da iaponeli
amerikelebis TvaliT danaxul, ka-
liforniis istorias. namuSevris
detali _ samezoblos gayofa (sur.
4-41), aRwers meqsikur-amerikuli sa­
mezoblos macxovreblebs, romle-
bic uSedegod aprotesteben axali
Cqarosnuli gzatkeciliT maTi ub-
nis gayofas. sxva scenebi aRwers meqsikel-amerikeli moqala- akuratulad gaxveuli, ori saaRdgomo kalaTi devs. am did
qeebis deportacias didi depresiis xanaSi da iaponel-ameri- suraTs marSali im centrs acdenil, samkuTxa kompoziciis
kelebis dakavebas II msoflio omis dros. judi Cikagos namu- safuZvelze qmnis, romelsac Jeriko iyenebs namuSevarSi
Sevris sadResaswauli sadili (ix. sur. 4-23) msgavsad, baqas los `meduzas~ tivi (ix. sur. 1-50) PBS-isTvis micemul satelevizio
anjelesis didi kedeli mravali profesionali xelovanisa interviuSi is ambobda _ `istoriuli ferweris mTeli Janri,
da asobiT axalgazrdas erToblivi Zalisxmevis Sedegia. ferweris diadi TxrobiTi stili iyo is, rasTan kavSirSic
mindoda Cemi namuSevrisTvis adgilis miCena.~
marSali afro-amerikeli mxatvris qeri jeims marSalis
(d.1955) namuSevari apartamentebi (sur. 4-42) winaaRmdegobri- luna namuSevarSi artefaqti (sur. 4-43) jeims luna (James Luna,
vi, ironiuli komentaria amerikul sazogadoebaSi arsebul d. 1950) gvTxovs win aRvudgeT ZirZveli amerikelebis Sesa-
rasobriv, klasobriv da siRaribis sakiTxebze. is asaxavs Ci- xeb Seqmnil stereotipebs. namuSevari pirvelad 1987 wels,
kagos sTeiTvei gardenis erT-erT yvelaze did da yvelaze san diegos adamianis muzeumSi mowyobil, tradiciuli eT-
keTilmouwyobel sacxovrebel kompleqss amerikaSi. aq ar- nografiisadmi miZRvnil gamofenaze daidga. TiTqmis SiSve-
sebul aRmaSfoTebel sacxovrebel pirobebze gacxarebuli li luna minis virtinaSi iwva, vitrinis fskerze dayril qvi-
kamaTi ar Sewyvetila manam, vidre 2007-Si saxlebi ar daang- SaSi ki misi cxovrebis artefaqtebi _ sayvareli musikaluri
ries. marSali gviCvenebs sami, mebaReobisTvis Seufereblad nawarmoebebi, wignebi da piradi iuridiuli dokumentebi
kargad Cacmuli afro-amerikeli kacis imTaviTve waruma- iyo moTavsebuli. samuzeumo stilis iarliyebi ganmartav-
teblobisTvis ganwirul, warmoudgenlad idiliur mcde­ da iarebs, romlebic artists Cxubis, simTvralisa Tu sxva
lobas Seqmnan aseve warmoudgeneli, mowesrigebuli baRi, incidentebis Sedegad hqonda gaCenili sxeulze. amgvarad,
movlili, gakreWili mcenareebiT fonze da yvavilnariT wina lunam Tavisi cocxali sxeuli da cxovreba, pirdapiri mniS-
planze. suraTi savsea mwvave detalebiT, romelTa Sorisaa vnelobiT, eTnografiul obieqtad aqcia da is mayurebels
aseTi gancxadebac: `dedaCemis saxlSi bevri apartamentia~. Sesafaseblad da gansasjelad warudgina. fizikurad obie-
gancxadeba bibliuri citatis genders cvlis (mamis Cemis qtad qceviT, artistma gamocda mouwyo Cvens crurwmenebs,
saxlSi bevri savanea. ioane 14:2), amasTan ki komentars ake- stereotipebs da varaudebs, rogorc zogadad ZirZveli ame-
Tebs sacxovrebelTa mZime mdgomareobaze, da maT ironiu- rikelebis, ise piradad mis Sesaxeb.
lad `apartamentebs~ uwodebs. ironiaze ironiis damatebaa
ori sayvareli, animaciuri lurji sialia, lurji TasmiT qandakeba
niskartSi, romlebic scenaSi ise mofrenilan, rogorc Ci- 1980-ian wlebSi, zogierTi moqandake CaTreuli aRmoCnda
tebi, romlebsac naTlia feriisgan saCuqari moaqvT dis- kamaTSi, romelic qandakebis raobisa da daniSnulebis Se-
neis konkiasTvis. iqve Soriaxlos, gamWvirvale celofanSi saxeb iyo gamarTuli. gahyvnen ra endi uorholis (sur. 4-11)

saerTaSoriso viTareba 1950 wlis Semdeg Tavi IV. 213


4-43 • jeims luna.
artefaqti,
pirvelad daidga
1987 wels san
diegos adamianis
muzeumSi. lunam
performansi gaimeora
`aTwleulebis Sou~-s
farglebSi 1990 wels,
niu iorkSi

nakvalevs, am moqandakeTa zogi namuSevari, romlebSic popularuli da


masobrivi kulturidan nasesxebi gamosaxulebebi iyo CarTuli, aSka-
rad arRvevda tradiciuli qandakebis principebs. amasobaSi ki sxvebi
kiTxulobdnen _ aqvs Tu ara moqandakes Segnebulad konfrontaciuli
an Seuracxmyofeli namuSevris Seqmnis ufleba, Tuki saqme saxelmwifos
dakveTiT Sesrulebul, sajaro sivrcisTvis gankuTvnil, adgil-speci-
fikur namuSevrebs exeba.

qunsi jef qunsma (Jeff Koons, d. 1955) _ TviTreklamis ubadlo mcodnem


da 1980-iani wlebis zedapiruli, moxmarebiT Sepyrobili gareubnebis
sazogadoebis kritikosma _ xelovnebis mniSvneloba mianiWa iseT sayo-
facxovrebo nivTebs rogoricaa: mtversasruti, gasaberi baWiebi, finiis
formebad gakreWili buCqebi, pornografiuli faifuri da am yvelafriT
marsel duSanze (ix. sur. 3-30) migviTiTa eSmakurad. vardisferi pantera (sur.
4-44) aCvenebs moduri Jurnalis ydaze gamosaxul lamazmans, romelic Se-
mawuxeblad ixutebs multfilmis personaJs. TiTqmis naturaluri zomis
es gluvi, priala namuSevari damzadebulia faifurisgan, romelic ufro
xSirad statuetebisTvis gamoiyeneboda da ara qandakebisTvis. yru, pas-
teluri ferebi uorholis merilin monros portrets mogvagonebs (ix.
sur. 4-12). kunsis Semawuxeblad ugemovno, amasTan ki mSvenieri namuSevari
gvepatiJeba, sixaruliTac ki egebeba kritikul ukmayofilebas, ixutebs
da ukritikod iRebs kitCur, saSualo klasis dabali fenis momxmareb-
lur, Riad materialistur, gamocarielebul kulturas.

sera riCard seram (Richard Serra, d. 1939) qandakeba kaliforniis uni-


versitetSi _ berklisa da santa barbaraSi da ielSi Seiswavla. Tavis
pirvel namuSevrebs sera vulkanizebuli rezinisgan amzadebda, maT
sxvadasxvagvarad anTavsebda galereis kedlebze da gamlRvar tyvias
esroda. magram 1970-ian wlebis dasawyisSi, man foladis uzarmazari
firfitebisgan damzadebuli qandakebebis Seqmna daiwyo. swored maTi
wyalobiT gaxda sera sayovelTaod cnobili (an saZagebeli). 1981 wels
man servisebis generaluri administraciis (GSA) SekveTa moigo. seras
unda Seeqmna qandakeba daxrili rkali (sur. 4-45), romelic niu iorkSi, 4-44 • jef qunsi. vardisferi pantera,
javicis federaluri Senobis win, banalur moedanze unda ganeTavse- 1988; faifuri, redaqtirebuli versia, 104.1X52.1X48.3
bina. GSA-m SemoTavazebuli proeqtis samuSao gegma daamtkica, magram sm. Tanamedrove xelovnebis muzeumis koleqcia, Cikago
dayenebis Semdeg, qandakebam _ uJangavi foladis morkalulma, TiTqmis © jef kunsi

37 metis sigrZis, 3.6 metris simaRlisa da 7 santimetris sisqis kedel- uyureT videos jef qunsze veb-gverdze www.myartslab.com

214 Tavi IV. saerTaSoriso viTareba 1950 wlis Semdeg


4-45 • riCard sera.
daxrili rkali,
1981-1989; jeiqob qei.
javicis federaluri
Senoba, niu iorki. foladi,
ganadgurebulia

ma, orad gayo folis moedani, sruliad Secvala is, rogorc qiteqtorebis, landSaftis dizainerebisa da moqandakeebisgan
sajaro sivrce da gamousadegari gaxada koncertebisa da Semdgarma Jiurim, is Tavisi namuSevris vietnamis veteranTa
warmodgenebisTvis. garTulda misi yoveldRiuri gamoyene- memoriali (sur. 4-46) vaSingtonSi (kolumbiis federaluri olqi)
ba SenobaSi momuSave adamianebisTvisac. droTa ganmavlo- ganxorcielebis uflebiT daajildova. linma (is erT-erTi
baSi, daxrili rkali daiJanga da maleve daifara grafitiT iyo 2,573 pretendentidan) metad martivi da dramatuli me-
da mtredebis skoreTi. qandakebis mimarT sazogadoebrivi moriali warmoadgina. miwaSi V-s formad CaWrili ori, Zlier-
aRSfoTeba imdenad didi iyo, rom 1986 wels, is aiRes da gaprialebuli Savi granitis fila siRrmidan amoizrdeba miwis
bruklinis avtosadgomze gadaitanes. es iyo sabediswero zedapirze. daaxloebiT 75 metris sigrZis mklavebi 130-gra-
gadawyvetileba, romelmac aRSfoTebis axali talRa ga- dusiani kuTxiT uerTdeba erTmaneTs, aq maTi simaRle daax-
moiwvia, amjerad xelovanebsa da kritikosebs Soris. sera loebiT 3 metrs aRwevs. vietnamis omSi daRupuli an ugzo-
amtkicebda, rom adgil-specifikuri namuSevris gadatana ukv­lod dakarguli 58,272 amerikeli jariskacis gvar-saxeli
mis ganadgurebas niSnavda. saavtoro uflebebis Selaxvis qronologiurad, maTi gardacvalebis an dakargvis TariRebis
gamo, moqandakem sarCeli Seitana sasamarTloSi, magram fe- mixedviTaa aRnusxuli. qandakebis marcxena, yvelaze dabal
deraluri olqis sasamarTlom mis saqmeSi samarTlebrivi nawilSi 1956 wels daRupulTa monacemebia datanili. qrono-
darRveva ver aRmoaCina. daxrili rkali xelovanisa da sa- logia kedlis simaRlis zrdasTan erTad matulobs. yvealze
jaro qandakebis damkveTis uflebebisa da valdebulebebis maRal adgilas, yvelaze mZime danakargebiT gamorCeuli, 1968
metad mniSvnelovan sakiTxebs wamoWris. sruliad cxadia, wlis monacemebia asaxuli. gaprialebuli graniti mayureblebs
rom seras qandakebam mizanmimarTulad Secvala (zogier- aireklavs, ase, rom daRupulTa da ugzo-ukvlod dakargul-
TisTvis gaafuWa) folis moedani. sasamarTloSi avtors ar Ta saxelebis amokiTxvisas, isini sakuTar saxeebsac xedaven.
ucdia namuSevris dacva esTetikuri kuTxiT, is ubralod memoriali, romlis damkveTic iyo organizacia `vietnamis ve-
moiTxovda uflebas namuSevari ganeTavsebina ise, rogorc teranebi vietnamis veteranebisTvis~, Cafiqrebuli iyo daRu-
es damtkicebuli gegmiT iyo gaTvaliswinebuli. am kargad pulTa da dakargulTa mosagoneblad da im adgiladac, sadac
gaSuqebulma samarTlebrivma davam daaCqara cvlilebebi gadarCenilebi SeZlebdnen sakuTari danakargebis pirispir
sajaro sivrcis qandakebis SekveTis proceduraSi. dRes dadgomas. es qandakeba sajaro xelovnebis erT-erTi yvelaze
samezoblo jgufebi da adgilobrivi Cinovnikebi winaswar, cnobili nimuSia amerikis SeerTebul StatebSi. man sruliad
sazogadoebriv damkveTebze adre xvdebian xelovanebs, ma- Secvala eris mier omSi daRupulTa glovis formebi. memoria-
gram mniSvnelovani sakiTxebi mainc gadauWreli rCeba. mig- li mZlavr da Rrma gamocdilebas sZens mis mayurebels.
viyvans ki sazogadoebrivi dacvis amgvari RonisZiebebi uke- vietnamis memorialis dadgmis gadawyvetileba farTo
Tes sajaro qandakebamde? Tu isini mxolod imis garantiaa, ganxilvis sagnad iqca. memorials `xeivanSi gaWrili Savi
rom namuSevari mSvidi, uwyinari da dekoratiuli iqneba? naprali~ uwodes, misi feri mkveTrad upirispirdeboda
garSemo aRmarTuli memorialebis marmarilos siTeTres.
lini maia lini (Maya Lin, d.1959) ielis universitetis arqiteq­ lins sircxvilis monumentis SeqmnaSi sdebdnen brals, erTi
turis mimarTulebis studenti iyo, rodesac 1981 wels, ar- kritikosi ki imdenad Sors wavida, rom amtkicebda _ Savi

saerTaSoriso viTareba 1950 wlis Semdeg Tavi IV. 215


4-46 • maia lini. vietnamis veteranTa memoriali, 1981-1983; vaSingtoni, kolumbiis federaluri olqi

`sircxvilis, mwuxarebis da yvela rasisa da sazogadoebis de- lic sxvebis mier Seuracxmyofelad an uRirsad SeiZleboda
gradaciis~ universaluri feriao. zogierT wreebSi qandake- yofiliyo miCneuli. imavdroulad, artistebma, romelTa
bisadmi winaaRmdegoba imdenad mZlavri iyo, rom 1983 wels saqmianoba adre sazogadoebrivi interesis miRma iyo dar-
vietnamis veteranTa memoriulma fondma meore, naturalis- Cenili, daafuZ­nes saxelovnebo instituciebi da yuradRe-
turi qandakebis Seqmna daafinansa. axali qandakebis avtori bis centrSi yofna moiTxoves agresiuli gamosaxulebebiT,
jorjiis StatSi dabadebuli frederik harTi (1943-1999) iyo. romlebic maT identobas da seqsualuri orientaciiT,
qandakeba sam jariskacs warmogvidgenda da kedlidan 37 met- genderuli, rasobrivi da klasobrivi kuTvnilebiT ganpi-
ris siSoreze iyo dadgmuli. 1993 wels, teqsaselma moqanda- robebul, araTanabar mopyrobas exeboda. am artistTagan
kem, glena gudeiqrma (Glena Goodacre, d. 1939) samxreTisken kidev bevri, gansakuTrebuli aRtkinebiTa da simwvaviT muSaob-
92 metris siSoreze dadga sami meddis sayuradRebo qandakeba, da, vinaidan Tavad isini an maTi megobrebi da partniorebi
romelic qalTa mier omSi Setanil wvlils ukvdavyofda. SidsiT iyvnen daavadebulni an gardacvlilni. 1990-ianma
wlebma aseve, yvelas dagvanaxa cifruli epoqis dasawyisi,
xelovneba, aqtivizmi da rodesac fotografiisa da kinoxelovnebis cvalebadobis
unarisadmi axalma interesma artistebis warmosaxvisTvis
uTanxmoebebi: axali perspeqtivebi gaxsna.

oTxmocdaaTianebi omebi kulturaSi


1980-1990 wlebi aRiniSneboda procesebiT, romlebsac 1990-ian wlebis dasawyisSi, zogierTma, manamde margina-
Cveulebriv uwodebdnen `omebs kulturaSi~ (ix. polemika lizebulma axalgazrda artistma, mayureblis gamiznu-
xelovnebis sazogadoebrivi dafinansebis Sesaxeb, gv. 218). am lad maprovocirebeli, damangreveli da Seuracxmyofeli
dros, xSiri iyo dapirispireba xelovanebsa da sajaro mo- gamosaxulebebis SeqmniT miaRwia warmatebas (ix. polemika
xeleebs Soris, amerikaSi sityvis Tavisuflebisa da xelov- xelovnebis sazogadoebrivi dafinansebis Sesaxeb, gv. 218).
nebis sazogadoebrivi dafinansebis sakiTxebze. es nawilob- amerikis SeerTebul StatebSi, andres seranom Seuracxyo
riv, exeboda iseTi xelovnebis Seqmnis uflebasac, rome- jvarcmis gamosaxuleba, robert maflsorpma ki Riad gamoxa-

216 Tavi IV. saerTaSoriso viTareba 1950 wlis Semdeg


axlo xediT | gadaWarbebuli Tavmomwoneoba
martin purieri (Martin Puryear). 1994-1995; wiTeli kedari da fiWvi,
127.7X210.8X299.7 sm. nelson-aTqinzis xelovnebis muzeumi, kanzasi, misuri.
© martin purieri. SeZenilia rene s. qroulis kompaniis mier (F95-16 A-C)

purierma mSvidobis korpusTan purierma, romelic avejis Seqmnis qandakebis sicxade, misi
erTad, erTi weli gaatara siera xelovnebas jeims krenovTan erTad abstraqtuli buneba, monumenturi
leoneSi. is afrikel xis mWreleb­Tan eufleboda, bolomde SeinarCuna masStabi (daaxl. 2 m.) erTi SexedviT,
muSaobda da swavlobda xis damuSa­ masalaze xeliT muSaobis umaRlesi minimalizms mogvagonebs, magram
vebis maT meTodebsa da unarebs. standarti. yuradReba miaqcieT konusis uswormasworo monaxazi
daakvirdiT qandakebis yelis nawilisa rqis Sida zedapiris sxivisebur aSkarad avlens namuSevris SeqmnaSi
da kudis gadabmuli monakveTebis struqturas, kudisebri daboloebis adamianis xelis monawileobis kvals
xeliT damuSavebuli zedapiris spiralisa da SeerTebis adgilebis da gviCvenebs, rom aq procesis
sinazesa da natif uTanabrobas. srulyofil xarisxs. xelovnebasTan gvaqvs saqme.

qandakebis daxveuli kudi ucnauri qandakebis zariseburi forma, Tavis aluziur qandakebaSi, puriers surs,
cxovelis, an mcenaris cariel niJa- sxvadasxvagvar _ musikaluri say- Soreul msgavsebaTa rigi daanaxos mayurebels.
ras mogvagonebs. marTalia, mocemul viris, Zvelmoduri gramafonis, SesaZloa, yvelaze cxadiad is siuxvis rqas
momentSi is mSvidad wevs, magram iseT yvavilis gvirgvinis Tu siuxvis hgavdes, romelic savsea moweuli mosavliT
STabeWdilebas gviqmnis, TiTqos Seu- rqis asociaciaciebs iwvevs. da simbolurad dovlaTs ganasaxierebs. magram
Zlia swrafad wamoimarTos (daakvirdiT konusi carielia, rac, namuSevris saTaurSi
SeerTebis adgilebs) da Tavisi nestariT gacxadebuli frazis sapirispirod, `cariel
sasikvdilod dagvgeslos. Tavmomwoneobas“ migvaniSnebs.

ixileT gadaWarbebuli Tavmomwoneba axlo xediT veb-gverdze www.myartslab.com

saerTaSoriso viTareba 1950 wlis Semdeg Tavi IV. 217


xelovneba da misi konteqsti polemika xelovnebis |
sazogadoebrivi dafinansebis Sesaxeb

unda dafaros Tu ara sazogadoebrivma Tanxebma xelovnebis im nimuS- kvlavac gamofenda iseT nimuSebs, romlebsac meri `avadmyofur~
is Seqmnis xarjebi, romelsac gadasaxadebis gadamxdeli Seuracxmyo- da `sazizRar~ xelovnebad miiCnevda. juliani da kaTolikuri
flad da Seufereblad miiCnevs? sakiTxma 1989-1990 wlebSi politi- eklesiis winamZRolebi gansakuTrebiT Seuracxyo qris ofilis
kuri brZolis sibrtyeze gadainacvla, mas Semdeg, rac robert mafl- namuSevarma wminda qalwuli mariami (sur. 4-47). mas Semdeg, rac bruk-
sorpisa (Robert Mapplethorpe, 1946-1989) da andres seranos (Andres Serra- linis xelovnebis muzeumma eqspoziciis daxurvaze kidev erTxel
no, d. 1950) namuSevrebi sajarod warmoadgines gamofenaze, romelic ganacxada uari, julianim SeaCera muzeumis momsaxurebisTvis
nawilobriv daafinansa federaluri mTavrobis saagentom _ National gamoyofili yovelTviuri fuladi gadaricxva ($497,554) da sarCe-
Endowment for the Arts (NEA _ erovnuli Semowiruloba xelovnebisTvis). li Seitana Statis sasamarTloSi, muzeumisTvis ijaris gauqmebis
Semdgom debatebSi artistebi da muzeumis mmarTvelebi daupiris- moTxovniT. muzeumma, meris mier konstituciis pirveli Seswore-
pirdnen politikisa da religiis warmomadgenlebs da im brZolaSi bis darRvevis sababiT, sapasuxo sarCeliT mimarTa sasamarTlos.
Caebnen, romelsac axla `kulturaSi gamarTul omebs~ vuwodebT. sabolood, SeerTebuli Statebis saolqo sasamarTlos mier, niu
debatebis centralur Temad seranos qriste SardSi (ix. sur. 4-48) iorkis aRmosavleTi olqisTvis gamotanili dadgenilebiT
iqca. am namuSevris Sesaqmnelad seranos uSualod sazogadoebrivi julianis aekrZala muzeumis winaaRmdeg nebismieri damsjelobiTi
saxsrebi ar gamouyenebia, magram Tanamedrove xelovnebis samx- RonisZiebis gatareba. juliani amtkicebda, rom ofilis xelovneba
reT-aRmosavleTi centri (SECCA), romelmac is jgufur gamofenaze religiur Seuwynareblobas aRvivebda, magram sasamarTlom miuTi-
warmoadgina, NEA-s fondis mimRebi organizacia iyo. amerikuli Ta, rom xelisuflebas ar SeiZleba hqondes `kanonieri interesi,
ojaxis asociaciis xelmZRvaneli, Rirsi mama donald uildomi se- daicvas nebismieri, an yvela religia misTvis miuRebeli Sexedu-
ranos qmnilebas `siZulviliT savse, miuRebel, antiqristianul da lebebisgan~ da rom gadasaxadebis gadamxdelebi `yvela tipis
uxams~ namuSevrad miiCnevda da mravalricxovan momxreebs mouwo- Sexedulebis subsidirebas axdenen, maT Soris im Sexedulebebisac,
debda kongressa da NEA-Si daegzavnaT werilebi, romlebSic sazoga- romlebsac ar eTanxmebian~ da SesaZloa, `sZulT kidec~.
doebrivi fondebis araswori gankargva iqneboda gaprotestebuli.
ramdenime konservatiulad ganwyobili, cnobili politikosi res-
publikelTa partiidan, maSinve SeuerTda am ieriSs.
imave dros, vaSingtonis (kolumbiis olqi) qonqoranis xelov-
nebis galeream gaauqma moZravi gamofena The Perfect Moment (srulyo-
fili momenti), romelic SidsiT axalgardacvlili fotografis,
maflsorpis namuSevarTa retrospeqtivas warmoadgenda. organiza-
torebs SeeSindaT, rom gamofenis Sinaarsi Seuracxmyofeli aR-
moCndeboda mayureblisTvis, an Tavad galereis dafinansebas Seuqm-
nida safrTxes. srulyofili momenti, romelic Seicavda ramdenime
homoerotikul da sadomazoxistur gamosaxulebas, maT Soris, ar-
tistis Zalze provokaciul avtoportretebs, filadelfiis Tana-
medrove xelovnebis institutis (ICA) mier iyo organizebuli, Tavad
instituts ki NEA-s fondi afinansebda. cincinatiSi am gamofenis
gaxsnis mere, muzeumis direqtori daakaves. amasTan erTad, 1990
wels, gacxarebuli debatebis dros, NEA-m oTxi gamarjvebuli ar-
tistisTvis misacemi granti gaauqma, radgan artistebi, romlebic
NEA-s oTxeulis saxeliT arian cnobilni (qaren finli , jon fleqi,
holi hiusi da tim mileri), lesbosur, gei da radikalur feminis-
tur xelovnebas qmnidnen. kongresma NEA-s 45.000 dolariT Seukveca
dafinanseba. jamSi es iyo seranosTvis gankuTvnili SECCA-s granti
_ 15.000 da maflsorpis gamofenisTvis gamoyofili ICA-s granti _
30.000. NEA-s oTxeulma 1993 wels, sasamarTlos gziT daibruna es
Tanxa, Tumca NEA-s regulaciebs daemata e.w. `uxamsobis muxli~,
romelic Jiurisgan `gansxvavebuli rwmenisa da Rirebulebebis mi-
marT pativiscemisa da wesierebis amerikuli sazogadoebis zogadi
standartebis~ ganxilvas moiTxovda. Semdgomi xuTi wlis manZilze,
NEA mniSvnelovanad Seicvala respublikelebis mier kontroli-
rebadi, warmomadgenlobiTi saxlis zegavleniT, romlis zogierT
wevrs saerTodac, saagentos daxurva surda. 1996 wels kongresma
NEA-s biujeti 40%-iT Seamcira.
sazogadoebrivi dafinansebis Sesaxeb diskusiebi grZeldeboda.
1999 wels, bruklinis xelovnebis muzeumma warmoadgina gamofena
`SegrZnebebi: axalgazrda britaneli artistebi saaCis koleqcii-
dan~, romelmac sazogadoebriv dafinansebasa da Seuracxmyofel 4-47 • qris ofili. wminda qalwuli mariami,
xelovnebaze gamarTuli diskusiebis kidev erTi talRa gamoiwvia. 1996; akrili, zeTis saRebavi, poliesteri, rezini, qaRaldis
bruklinis muzeumi jiutad ar xuravda gamofenas. niu iorkis imJa- kolaJi, mbrwyinavi masala, rukis samagri, spilos fekaliebi
mindeli meri, rudolf juliani ki mas dafinansebis SewyvetiTa da tiloze. 2.44X1.83. Zveli da axali xelovnebis muzeumi (MONA),
qalaqis kuTvnili Senobidan gasaxlebiT emuqreboda, Tuki muzeumi hobarTi, tasmania, avstralia © qris ofili

218 Tavi IV. saerTaSoriso viTareba 1950 wlis Semdeg


tuli gei seqsualurobis pirispir daayena auditoria. didi gardacvalebis, zogjer ase iolad daviwyebul ambavs, rom
britaneTis gaerTianebul samefoSi, demien hersTi mkvdar namuSevari kicxavda mediaSi qristes gamosaxulebis komer-
Sinaur cxovelebs xrwnida, qris ofilma ki qristianuli ma- cializaciis faqts da amitomac iyo sxvebisTvis esoden
donas rasobrivi da kulturuli hibridi Seqmna. amis sapa- provokaciuli da Seuracxmyofeli.
suxod gaCenilma, mZlavrma kulturulma da politikurma
hersTi 1980 wels, londonSi axalgazrda britaneli ar-
reaqciam dasabami daudo kulturaSi gamarTul omebs.
tistebi (YBA), TavianTi namuSevrebis gamosafenad gaerTiand-
serano 1987 wels, andres seranom (Andres Serrano, d. 1950) nen. jgufs araformalurad, demien hersTi (Damien Hirst, d.
Seqmna namuSevari qriste SardSi (sur. 4-48). Tavisi drois 1965) xelmZRvanelobda. 1995 wels, mineapolisSi, uoqeris
sxva artistebis msgavsad, seranos xelovnebac Segnebulad xelovnebis centrSi moewyo gamofena, saxelwodebiT Brilliant
konfrontaciuli da Seuracxmyofeli xerxebiT ikvlevda (brwyinvale), romelSic ocdaorma britanelma artistma mii-
socialur tabuebs. misi xelovneba saucxood mSvenierisa da Ro monawileoba. maTi umravlesoba Tavis xelovnebaSi arat-
simdablis zRvarze meryeobs. seranos fotoebze aRbeWdi- radiciul masalebsa da gamosaxulebebs iyenebda, muSaTa
li ku kluqs klanis wevrebi, usaxlkaroebi, TviTmkvlelo- klass ekuTvnoda an simpatiiT iyo misdami ganwyobili da
bisa da mkvlelobis msxverplni gvimtkiceben, rom umizno mudmivad ejibreboda meinstrimul sazogadoebas. ori wlis
ngrevas STaagoneben, rac ase rTulad misaRebia zogierTi Semdeg, londonis samefo akademiam moawyo Carlz saaCis
mayureblisTvis. qriste SardSi 60 santimetris simaRlis, koleqciis gamofena _ SegrZnebebi (Sensation). gamofenaSi mo-
brwyinvale feradovnebis mqone, sibaqromis meTodiT dabeW- nawileobis misaRebad am artistebis umravlesoba iyo miw-
dili qristianuli jvarcmaa, romelic artistma sakuTari veuli, man mniSvnelovnad gaamyara TiToeuli maTganis re-
SardiT savse orgminis qilaSi moaTavsa. serano, romelic putacia. 1999 wels gamofena bruklinis muzeumSi Caitanes,
mkacr kaTolikur tradiciebze iyo aRzrdili, amtkicebda, magram amerikaSi is imdenad Seuracxmyofelad CaiTvala, rom
rom es gamosaxuleba upirispirdeboda qristes xorcieli niu iorkis meri muzeums daxurviT daemuqra, Tuki eqspozi-
cia dauyovnebliv ar moixsneboda.
demien hersTi am jgufis erT-erTi yvelaze aRmaSfoTe-
beli wevria, mis namuSevrebs Soris, gamorCeulad aRmaSfo-
Tebeli ki SesaZloa iyos RvTis siyvaruliT (2007) _ brili-
antebiT mooWvili adamianis Tavis qala, romlis safasuri
100 milioni dolaria. hersTis xelovneba sikvdilis fizi-
kur realobasa da Cveni sakuTari sikvdilis vergacnobie-
rebas ikvlevs, is namuSevrebis Seqmnisas, xSirad iyenebs mk-
vdar cxovelebs. namuSevarSi deda da Svili (gayofilni) (sur.
4-49) Zroxisa da xbos vertikalurad da grZivad orad gayo-
fili sxeulebi, SuSis vitrinaSi, formaldehidis xsnarSia
moTavsebuli. misi qandakeba isea naCvenebi, rom mayurebels
SeiZleba bunebis istoriis muzeumis eqspozicia moagonos,
Tumca gansxvaveba Zalze didia. minis yuTebi isea moTav-
sebuli, rom mayurebels ara marto maTi Semovla, aramed
maT Soris gaxedvac SeuZlia. formaldehidis xsnarSi moTa-
vsebuli cxovelebi, garedan gasaocrad hgvanan cocxlebs
(maTi wamwamebisa da calkeuli Tmis Reris danaxvac kia
SesaZlebeli), magram rogorc ki maT daSlil Zvlebs, kun-
Tebs, organoebs da xorcs Signidan SevavlebT Tvals, maTi
sikvdilis realuroba SegvZravs. imis gaTvaliswinebiT, rom
1990-ian wlebSi britaneTSi msxvilfexa saqonels yovel dRe
klavdnen, imis imediT, rom SeZlebdnen Zroxis cofis SeCe-
rebas, romelic SiSis zars scemda mTel qveyanas, deda da
Svili (gayofilni) qmnis gancdas, rom namuSevari sikvdilisa
da sicxocxlis, dedisa da Svilis samecniero obieqtad yo-
fnisa da _ seranos namuSevris msgavsad _ Znelad mosaToki
da SemaSfoTeblad mZlavri emociebis zRvarzea daWerili.

ofili nigeriel-britaneli artistis, qris ofilis (Chris


Ofili, d. 1968) xelovneba 1999 wlis, bruklinis muzeumis ga-
mofenis kritikis mTavari obieqtia. ofilim gamofina wminda
qalwuli mariami (ix. sur. 4-47), moelvare, stilizebuli suraTi
4-48 • andes serano. qriste SardSi, afrikeli madonisa, romelic spilos miriadobiT fekaliebi-
1989; sibaqromuli beWdva orgminaze, 59.7X40.6 sm. sa da qalebis dundulebis patara fotoebisgan Sedgeba.

saerTaSoriso viTareba 1950 wlis Semdeg Tavi IV. 219


4-49 • demien hersTi. deda da Svili (gayofilni), sagamofeno asli 2007 (dedani 1993)
2007.; mina, SeRebili uJangavi foladi, silikoni, akrili, monofilamenti, uJangavi foladi, Zroxa, xbo da formaldehidis xsnari,
ori avzi (209X322X109 sm), ori avzi (114X169X62.5 sm) © 2012 demien hersTi da Sps saiensi.
yvela ufleba daculia/DACS, londoni/ARS, niu iorki. gadaRebulia Prudence Cuming Associates mier

ofili, romelmac xelovnebaSi masalebis gamoyenebis Se- gamo. omebi kulturaSi, mravali TvalsazrisiT, im artis-
saswavlad, erTi weli gaatara zimbabveSi, ganmartavda, rom tebis Sesaxeb iyo, romlebic gamudmebiT eZiebdnen adgils
mravali afrikeli eri, tradiciulad iyenebs napovn an gadar- samyaroSi, im dros, rodesac ufro metni tovebdnen mas.
Cenil obieqtebsa da masalebs, rogorc popularuli, ise ma-
gonsales-toresi 1980-iani wlebis Sua xanebSi, adamian-
Rali xelovnebis Sesaqmnelad. ofilis suraTi dasavluri ma-
Ta Soris imunodeficitis virusis gavrcelebas (aiv infeq-
donebis tradiciis Tanamedrove, bikulturuli gamonagonia.
cia), romelic Sidsis ZiriTad gamomwvevs warmoadgenda, bev-
spilos fekaliebi aq zimbabves kulturasa da religiasTan am
ri adamianis sicocxle emsxverpla, gansakuTrebiT gei TemSi.
Savi madonas kavSiris gasamZafreblad da misi nayofierebis
filiqs gonsales-toresis (Felix Gonzalez-Torres, 1957-1996) 1990
warmosaCenadaa gamoyenebuli. niu iorkis imJamindelma merma
wlis namuSevari usaTauro (mimzidveli sayvareli) (sur. 4-50), mis
rudolf julianim da misma mokavSireebma, imdenad Sokismom-
didi xnis partniors, Sidsisgan sasikvdilod ganwirul ros
gvrelad da mkrexelurad miiCnies namuSevari, rom misi uswra-
leiqoqs eZRvneba. namuSevari, erTi SexedviT, TiTqos Zalze
fesi Camoxsna moiTxoves, winaaRmdeg SemTxvevaSi, isini mTeli
eqspoziciis daxurviT imuqrebodnen. juliani amtkicebda,
rom `konstituciis pirvel SesworebaSi araferia iseTi, rac
mxars dauWerda saSinel da zizRismomgvrel proeqtebs~.

aqtivisturi xelovneba
omebi kulturaSi kidev ufro gaamwvava 1990-ian wlebSi aq-
tivisturi xelovnebis zrdam. Sidsma gaanadgura axalgazr-
da artistebis saxelovnebo scena niu iorkis isT vilij-
Si da aTwleulis Sua xanebSi, mTel msoflioSi jandacvis
globaluri krizisi gamoiwvia. axalgazrdebis gazrdil
agresias kidev ufro amwvavebda momakvdav megobarTa da
sayvarelTa agonia da maTi garduvali dakargvis gancda.
Sidsi, mTavrobis umoqmedoba, es yovelive maT xelovnebaSi
gadaiRvara. 1990-iani wlebi daiwyo xelovnebiT, romelic
4-50 • filiqs gonzales-toresi.
gabrazebuli iyo sxeulze, Sidsze, identobaze, iseve ro-
`usaTauro~ (mimzidveli sayvareli),
gorc, kvlavindebur moTxovnaze aRiarebuliyo diskrimina-
1990; lurji qaRaldi, ganusazRvreli raodenoba
cia, romelsac adamianebi awydebodnen rasobrivi, eTniku- (19.1X73.7X58.4 sm), instalaciis saerTo xedi, filiqs gonsales-
ri, klasobrivi kuTvnilebisa, Tu seqsualuri orientaciis toresi, andrea rousenis galerea, niu iorki, 1990 weli

220 Tavi IV. saerTaSoriso viTareba 1950 wlis Semdeg


martivia _ galereis iatakze dawyobili baci cisferi qaRal- biT gadabanduli, TiTqos vedrebad win gawvdili xelebis
debis dastidan, instruqciis mixedviT, damTvaliereblebs Sav-TeTr fotos, braziT savse wiTliT daferili teqsti
instalaciidan aRebuli TiTo-TiTo furceli unda waeRoT. daado, romelic voineroviCis wignidan mogonebebi, romleb-
rac dro gadioda, sul ufro mcirdeboda furclebis sac benzinis suni sdis iyo amoRebuli. avtori aRwerda sikv-
raodenoba. maTi gaqroba, gonsales-toresis sayvarlis sxe­ dilis moaxlovebasTan erTad, Tavis Sinagan dacarielebas da
ulis neli gauCinarebis gulisamaCuyebel alegoriad unda nel gauCinarebas. voineroviCis wignis nawili kidev erTxel
yofiliyo aRqmuli. artisti ambobda: `me msurda Semeqmna daibeWda gamofenis mowmoba Cveni ganadgurebis winaaRmdeg
raime, rac mTlianad gaqreboda samudamod~. am namuSevar- katalogSi, romelSic is artistebi mogviTxrobdnen xelov-
Si raRac mtanjveli, mware pirdapirobaa Cadebuli. Tavad nebaze da im artistebze iyo, vinc SidsiT daavadda da aale-
gonzalesi, 1996 wels gardaicvala SidsiT. bis wertilad gadaiqca kulturaSi gamarTul omSi.

voineroviCi devid voineroviCi (David Wojnarowicz, 1955- smiTi 1990-iani wlebis dasawyisis qandakebaSi, adamianis
1992) sikvdils gmobda manam, vidre 1992 wels Tavadac ar fizikurma sxeulma kvlav ganacxada sakuTar Tavze, rogorc
gardaicvala SidsiT. 1987-Si, am daavadebiT voineroviCis Sidsis diskursisTvis saWiro mediumma. moqandake kiki smi-
partniori, fotografi peter hujari gardaicvala, Tavad Ti (Kiki Smith, d. 1954), romlis dac SidsiT gardaicvala, 1990
voineroviCs ki aiv-dadebiTi diagnozi daudginda. amis sapa- wels Sesrulebul namuSevarSi usaTauro (sur. 4-52) sxeuls,
suxod, artistma gaSmagebiT daiwyo mZlavri agresiiT savse sxeulebriv funqciebs da momakvdav sxeulze fizikuri
xelovnebis Seqmna, romelic mogviTxrobda SiSze da dabneu- konstrolis dakargvas ikvlevs. es amaRelvebeli qandakeba
lobaze, romelsac sayvareli adamianis neli sikvdilis yu- gviCvenebs qalisa da mamakacis naturaluri zomis or SiSvel
reba iwvevs, maSin rodesac Tavad dgaxar sikvdilis pirispir. figuras. kanis feris futkris cvilisgan damzadebuli sxeu-
namuSevarSi usaTauro (xelebi) (sur. 4-51) voineroviCma saxveve- lebi iatakidan ramdenime santimetris simaRleze, pasiur
mdgomareobaSia gverdigverd dakidebuli, magram miuxedavad
amisa, sasicocxlo Zalebi maT sxeulebSi jer kidev igrZnoba.
qalis mkerdidan rZe, kacis fexze ki Tesli moJonavs, TiT-
qos orivem dakarga kontroli sxeulis funqciebze, rome-
lic erT dros, maTi sicocxlisa da siamovnebis wyaro iyo.
Rrma da Zlieria danakargis grZnoba, magram namuSevars arc
Svebis gancda aklia. smiTi werda, rom vidre Cveni sazoga-
doeba zizRiT moekideba sxeulebrivi funqciebis realobas,
Cven vibrZolebT maT misaCqmalad da gasakontroleblad da
amgvarad, sikvdilis moaxloebisas, sxeulze kontrolis da-
kargvis process kidev ufro damamcirebels da SemaSinebels
gavxdiT. es qandakeba gvTxovs, davfiqrdeT sxeulis kont-
rolze, sakuTar kontrolis grZnobaze da kontrolze, ro-
melsac sxvebi axorcieleben Cvens sxeulze gardacvalebis
Semdeg. misi varaudiT, kontrolze uaris Tqma SeiZleba Ta-
nabari ZaliT, ganmaTavisuflebelic iyos da damangrevelic.

vodiCko zogierTma artistma Tavisi xelovneba galeree-


bidan gaitana, Tumca ara mxolod socialuri cvlilebebis
dasacavad, isini Sromobdnen, raTa sagrZnobi cvlilebebi
SeetanaT Tavad sazogadoebaSi. 1980-iani wlebis bolos, po-
lonuri warmoSobis kanadelma artistma, qSiStof vodiCkom
(Krzysztof Wodiczko, d.1943) namuSevari usaxlkaros transporti
(sur. 4-53), niu iorkel usaxlkaroebTan TanamSromlobiT Seqm-
na, rogorc `qalaqel moxetialeTa gadasarCeni instrumenti~.
vodiCkos surda, msoflios umdidresi qveynis, umdidresi qa-
laqis _ niu iorkis usaxlkaroebze mieqcia Cveni yuradReba.
magram mas ar undoda usaxlkarobis martivi ilustrire-
ba, miT ufro ki, sibralulis gamowveva. Temis dramatize-
biT, artisti mis sagangebo warmoCenas cdilobda, amasTan ki
usaxlkaroebis realuri daxmareba surda. usaxlkaros tran-
sporti modificirebuli da `ganaxlebuli~ versiaa sayidle-
bis urikisa, romelsac bevri usaxlkaro iyenebs Tavisi mwiri
qonebis gadasatanad. vodiCkom Seqmna urika, romelzec wy-
4-51 • devid voineroviCi. usaTauro (xelebi),
1992; vercxliT beWdva, trafaretuli beWdviT datanili teqstiT,
algamZle da ZilisTvis met-naklebad usafrTxo, erTgvari
96.5X66.0 sm. devid voineroviCis da PPOW galereis sakuTreba, niu iorki saZile kafsula iyo moTavsebuli, qvemodan mas piradi niv-

saerTaSoriso viTareba 1950 wlis Semdeg Tavi IV. 221


4-52 • kiki smiTi.
usaTauro,
1990; futkris cvili,
mikrokristaluri
cvilis figurebi
liTonis RerZze, qalis
instalirebuli figuris
simaRle 1.87 m. kacis
instalirebuli figuris
simaRle 1.95. amerikuli
xelovnebis uiTnis
muzeumi, niu iorki
© kiki smiTi,
feisis galerea

4-53 • qSiStof vodiCko.


usaxlkaros
transporti,
1988-1989; alumini
da Sereuli media,
oTxidan mesame varianti,
gadaRebulia tramp
TauerTan, niu iorki
© qSiStof vodiCko

uyureT videos
qristof vodiCkoze
veb-gverdze
www.myartslab.com

222 Tavi IV. saerTaSoriso viTareba 1950 wlis Semdeg


4-54 • reiCel uaiTridi. saxli,
1993; grouv roudisa da romauli gzis kuTxe, londoni, 1993; betoni, ganadgurebulia 1994 wels.
dafinansebuli iyo Artangel-is mier, miiRo Terneris prizi, teiti, britaneTi, londoni © reiCel uaiTridi. foto: siu omerodi.
madlobas vuxdiT artists, lurin ogasTini, niu iorki, gagosianis galerea

Tebis Sesanaxad gankuTvnili, kalaTi hqonda damagrebuli. ganadgurdes. vinaidan sxva saxlebi ukve dangreuli iyo,
urikaze aRmarTuli kaSkaSa feris droSa, mis moaxloebas uaiTridma `Tavisi saxlis~ kedlebs miasxa Txevadi cementi
mianiSnebda. usaxlkaroebi, romlebsac gaumarTlaT da er- da amgvarad, Seqmna Sida sivrcis anabeWdi, Tavad saxli ki
goT es satransporto saSualeba, kmayofilebi darCnen misi daSala. darCenili TeTri betonis anabeWds miRma, im aCr-
muSaobiT. magram niu iorkis xelisuflebam CaTvala, rom es dilad qceuli sivrcis kvalia, romelic odesRac viRacas
`transporti~ metismetad xiluls xdida usaxlkaroTa fe- ekuTvnoda. uaiTridis saxlma maRali sazogadoebrivi inte-
nas, amitomac isini maleve gauCnarda qalaqis quCebidan. resi gamoiwvia da britanul sazogadoebaSi ramdenime metad
mniSvnelovani sakiTxi wamoWra, aseTia: usaxlkaroba, urba-
uaiTridi britanelma moqandakem reiCel uaiTridma nuli ganaxlebis xarjebi da sargebeli, muSaTa klasis so-
(Rachel Whiteread, d. 1963), rogorc axalgazrda britanel ar- cialuri pozicia. uaiTridi sadao sakiTxebze msjelobda
tiststTa (YBA) jgufis wevrma, sayofacxovrebo nivTebisa iseTi xerxebiT, romelTa gamoyeneba SeuZlebeli iqneboda
da obieqtebis (mag., abazana, gamoyenebuli leibi) Camosxmu­ komunikaciis sxva saSualebebisTvis. artists ganzraxuli
li anabeWdebis keTebiT moipova saxeli. aseTi xerxiT, mas hqonda saxli eqcia politikur gancxadebad `inglisSi sa-
surda eCvenebina, rom yvelaferi tovebs Tavis kvals da cxovrebeli saxlebis mdgomareobaze, sasacilo politika-
obieqtebis ararseboba moCvenebiTia. 1993 wels, Tavis yve- ze, romelic iTvaliswinebda amgvari saxlebis ngrevasa da
laze did da sadao namuSevarSi saxli (sur. 4-54), artistma qa- maT nacvlad, cudad daproeqtebuli, maRlivi blokebis Se-
laqis RaribTa uxilaobas miapyro yuradReba. am proeqtis- nebas, romlebic 20 weliwadSi Tavadac gaxdeba dasangrevi~.
Tvis, uaiTridma betonisgan Camoasxa londonis isT endis
erT-erTi samsarTuliani, daterasebuli saxlis mTeli Sida postkoloniuri diskursi
sivrce. aseTi saxlebis mTeli rigi developerebma dasan- sul ufro mzardi migraciis, globaluri komunikaciisa
grevad gawires da amgvarad, im Temis ukanaskneli kvalic da ekonimikis pirobebSi, 1990-ian wlebSi, pirovnuli, po-
ki waSales, romelic gmirulad umklavdeboda dabombvebs II litikuri, kulturuli da erovnuli identobis sakiTxebi
msoflio omis dros. saxli mogonebebzea, romlebic adgi- wamoiWra. postkoloniuri epoqis artistebma identobis sa-
lebsa da droSi saxloben da romlebic ase iolad SeiZleba dao da postkoloniuri xalxebis identobisTvis brZolis sa-

saerTaSoriso viTareba 1950 wlis Semdeg Tavi IV. 223


mayureblisken iyureba gamomwvevad, egebeba Cvens mzeras da
gvibrunebs mas. qali gviwvevs vaRiaroT is pirovnebad, am
SemTxvevaSi, Zlier, mSvenier qalad, magram, rac unda pa-
radoqsuli iyos, imavdroulad gvaiZulebs masSi Cadriani
iraneli qalis stereotipi davinaxoT. neSaTi upirispirdeba
Cvens mikerZoebul warmodgenebs, amasTan ki, Tanamedrove
iranSi qalebis mdgomareobis sakiTxebs wamoWris.

araini pakistaneli artisti, raSid araini (Rasheed Araeen,


d.1935) londonSi cxovrobs. 1978 wels man daafuZna Jur-
nali Savi feniqsi (1989 wlidan mas mesame teqsti ewoda),
romelic postkoloniuri xelovnebis, kulturisa da eT-
nikurobis sakiTxebze momuSave wamyvan gamocemas warmoad-
genda. arainis 1985-1986 wlebis namuSevari mwvane suraTi IV
(sur. 4-56) cxra, Tanabari zomis panelisgan Sedgeba. jvris
formis warmomqmneli, xuTi centraluri paneli warmogvid-
gens fotoebs ritualuri msxverplTSewirvisTvis gamzade-
buli xaris Tavisa, romlis kisers girlandebi amSvenebs.
gamosaxulebis zeda da qveda nawilebi urduze dawerili
teqstiTaa moCarCoebuli. danarCeni oTxi paneli mwvanedaa
daferili. mwvane _ pakistanis droSis ZiriTadi feri da
Zalze mniSvnelovani feri islamur kulturaSi _ raSidis-
Tvis axalgazrdul gamoucdelobasTan da mwvane ylortis
moqnilobasTan asocirdeba. araini ambobs, rom misi namu-
Sevrebi mxolod dasavluri da pakistanuri kulturebis
Sreebisgan ar Sedgeba, rom isini `Wrisa da gaglejvisken~
aris mimarTuli da ikvlevs postkoloniur disonansebsa da
gaugebrobebs. igi amtkicebs, rom britaneli an amerikeli
mayureblebi, mis namuSevrebSi magaliTad, jvris amocno-
bisas, TiTqmis yovelTvis, qristianul prizmaSi kiTxulo-
4-55 • Sirin neSaTi. meamboxe siCume, ben pakistanur kulturas da amgvarad, amrudeben, araswor
1994; Sav-TeTri, RC beWdva, melani fisiT dafarul qaRaldze
dabeWdil Sav-TeTr fotoze (s. fresTonis foto), 27.9X35.6 sm.
interpretacias ukeTeben da stereotipad aqceven `sxvas~.
barbara gledsTounis galerea, niu iorki arainis xelovneba mogviwodebs ufro niuansirebulad ga-
viazroT kulturebi da gaviTvaliswinoT maTi sakuTari pi-
kiTxebs mimarTes. maT daiwyes im disonansis kvleva, romelic robebi da sakuTari vizualuri ena.
kolonizatorebsa da kolonizacias TavdaRweul xalxebs So-
ris arsebulma transnacionalurma gaugebrobam an komuni- searli berni searlis (Berni Searle, d.1964) xelovneba apar-
kaciam gamoiwvia. am artistTagan mravalis, maT Soris Sirin teidis fonze Camoyalibebul, sakuTar, samxreTafrikul
neSaTis da raSid arainis sametyvelo ena uCveuloa, Tumca is identobas ikvlevs. seriaSi SemRebe (sur. 4-57) is fotoze
gulwrfel da mniSvnelovan, axal SemoqmedebiT xmad gaisma. aRbeWdavs fxvieri pigmentiT dafarul sakuTar Tavs da
sxeuls. pigmenti fers ucvlis mis kans wiTlidan yviT-
neSaTi namuSevarSi meamboxe siCume (sur. 4-55), romelic 1994 lamde, yavisframde da TeTramde. searli mogviwodebs ga-
wels Seqmnili foto-seriis alahis qalebi nawilia, Sirin ne- vacnobieroT, rom adamianis rasa da identoba ar aris iseTi
SaTi (Shirin Neshat, d. 1957) dasavleTSi damkvidrebul iraneli martivi, rogorc kanis pigmentacia, rom garegnuli mxare
qalebis stereotips ikvlevs da amtkicebs, rom islamuri da zedapiruli maxasiaTeblebi ar gansazRvravs pirovne-
identoba bevrad ufro mravalferovani da rTulia, vid- bas. pigmentaciis aramdgradoba xazs usvams stereotipebis
re mas aRiqvamen. neSaTis alahis qali-s TiToeul fotoze arastabilurobas da realuri identobis sirTules.
aRbeWdilia iaraRi da iraneli qalebis sxeulis nawilebi _
xelebi, terfebi, romlebzec farsize dawerili teqstia da- maRali teqnologiebi da
tanili. meamboxe siCumeSi qali tradiciuli CadriTaa mosi- dekonstruqtivizmi arqiteqturaSi
li, Tumca misi saxe gaxsnilia, mas kaligrafiulad dawerili avtomaturi proeqtirebis kompiuterulma programebma da
teqsti faravs, Tofis lula ki orad yofs. warweraca da maTi saSualebiT, samganzomilebiani (3D) grafikuli naxazis
Tofic TiTqos mayureblisgan icavs qals, magram vergage- miRebis SesaZleblobam sagrZnoblad gardaqmna 1980-iani da
bisa da ucxoobis SegrZneba, romelsac isini badebs, gvaiZu- 1990-iani wlebis arqiteqtura da arqiteqturuli praqti-
lebs is garkveul kategorias mivakuTvnoT. metic, miuxeda- ka. axali tipis instrumentebma arqiteqtorebs nagebobaTa
vad imisa, rom qali Cadrs atarebs, igi fotodan pirdapir virtualuri daproeqtebis, ufro zusti da swrafi sain-

224 Tavi IV. saerTaSoriso viTareba 1950 wlis Semdeg


4-56 • raSid araini.
mwvane suraTi IV,
1985-1986; xuTi
feradi foto,
urdus teqsti da
akrili webovani
firficris oTx
panelze, 1.75X2.08 m.
xelovanis koleqcia

Jinro gamoTvlebis, mowinave teqnologiebiTa da masale-


biT eqsperimentirebisa da Senobis masebis komponirebis
axleburi gzebis warmosaxvis SesaZlebloba gauCina.

maRali teqnologiebis arqiteqtura maRali


teq­no­logiebis (Hight Tech) arqiteqtorebma gaarRvies
modernistuli `SuSis kolofebis~ SezRuduli formebi
(sur. 3-28), raTa sainJinro saocrebaTa STambeWdav proeq-
tebze daewyoT eqperimentebi. am SenobebSi sagangebodaa
warmoCenili axali teqnologiebi, masalebi, aRWurvilo-
ba, momsaxurebis sistemebi ki (mag., gaTboba, eleqtrogay-
vaniloba) xSirad, xilulad aris datovebuli.
britaneli arqiteqtoris norman fosteris (Norman
Foster, d. 1935) hong-kongisa da Sanhais bankis Senoba (sur. 4-58)
maRali teqnologiebis arqiteqturis erT-erTi yvela-
ze STambeWdavi nimuSia. am 47-sarTuliani futuristuli
caTambjenis proeqtis Sesaqmnelad, damkveTebma sru-
li finansuri Tavisufleba mianiWes fosters. uzarma-
zari anZebisa da koWebisgan Sedgenili foladis mzidi
4-57 • berni searli. usaTauro, seriidan SemRebe, konstruqcia fasadzea gamotanili. yoveli calkeuli
1998; maiql sTivensonis galerea, qeifTauni © berni searli
sarTuli am konstruqciazea dakidebuli, rac saSualebas
iZleva Seiqmnas fanjrebis uwyveti rigi, romelic buneb-
rivi ganaTebiT avsebs mTel Senobas. metic, dRis sinaT-
led gardatexili mzis sxivebi uxvad iRvreba nagebobis
qveda nawilSi ganlagebul sabanko darbazSic, romelic

saerTaSoriso viTareba 1950 wlis Semdeg Tavi IV. 225


atriumis aTsarTulian sivrces moicavs. amgvar ganaTebas
uzrunvelyofs Senobis Tavze moTavsebuli, motorizebuli
`mzis CamCa~, romelic daWeril mzis sxivebs SenobaSi mimar-
Tavs. am proeqtze muSaobisas, fosterma mxolod erTxel
daTmo sakuTari principebi _ man mflobelebs centraluri
Sesasvlelis orive mxares, bankis Zveli Senobidan wamoRe-
buli, ori brinjaos lomis ganTavsebis ufleba misca, rad-
gan adgilobrivi tradiciiT miiCneva, rom bankSi Sesvlamde,
lomebis xelis Sexebas iRbali moaqvs.

dekonstruqtivistuli arqiteqtura 1990-iani wle-


bis dasawyisSi gaCenili dekonstruqtivizmi ufro metad
efuZneba Teorias, vidre maRali teqnologiebis arqiteq-
tura. dekonstruqtivisti arqiteqtorebi ganzrax arRveven
harmoniis, erTianobisa da mdgradobis tradiciul arqite-
qturul principebs, raTa Seqmnan centrs acdenili, gada-
xrili da gamrudebuli konstruqciebi. maTze didi gavlena
moaxdina rogorc rusi suprematistebisa da konstruqtivis-
tebis (sur. 3-26) esTetikam, ise dekonstruqciis principebma,
romlebic frangi filosofosis Jak deridas (Jacques Derrida,
1930-2004) mier iyo SemuSavebuli. deridaseuli dekonstru-
qcia amkvidrebs teqsts, romelsac ar gaaCnia erTi, arsebiTi
da mxolod misTvis damaxasiaTebeli mniSvneloba. es mniSvne-
loba yovelTvis `interteqstualuria~, is teqstebs Soris
arsebuli urTierTkavSiris Sedegad aris miRebuli. mniSv-
neloba yovelTvis `decentrirebuli~ da `gabneulia~ usas-
rulo qselSi `niSnebisa~, romlebsac Tavis mxriv, ar gaaCnia
myari mniSvnelobebi. dekonstruqtivistuli arqiteqtura
`interteqstualurobas~ hgavs imiT, rom isic mniSvnelobiT
TamaSobs, am SemTxvevaSi, sxvadasxva arqiteqturuli Tavise-
burebebis, formebisa da konteqstis nazavis daxmarebiT. is
`decentrirebulia~ Tavis `difuziurobaSi~ iseve, rogorc
formisa da mniSvnelobis cnobier aramdgradobaSi.
dekonstruqtivistuli arqiteqturis kargi magaliTia
germaniaSi, vail am reinSi mdebare vitras saxanZro sadguri
(sur. 4-59), romlis proeqtic baRdadSi dabadebul arqiteq-
tors, zaha hadids (Zaha Hadid, d. 1950) ekuTvnis. hadidi lon-
donSi swavlobda da 1979 wels, aqve daiwyo Tavisi arqiteq-
turuli saqmianoba. vitras saxanZro sadguri formalurad,
kazimir maleviCis ferweris (sur. 3-25) gavleniTaa Seqmnili.
misi erTmaneTisken gadaxrili rkina-betonis kedlebi mou-
lodneli kuTxeebiT xvdeba erTmaneTs da mkveTr Sverilebad
iWreba sivrceSi. arqiteqturuli formebi uaryofs vizualu-
ri mTlianobisa Tu struqturuli kavSiris gancdas, Tumca
sanacvlod, uSualobis, siswrafisa da dinamikurobis SegrZ-
nebas badebs, rac ase kargad gamoxatavs Senobis funqcias.
torontoSi dabadebuli da kaliforniaSi dafuZnebuli
arqiteqtori, frenk o. geri (Frank O. Gehry, d.1929) aseve qm-
nis nagebobaTa aramdgrad, dekonstruqtivistul masebsa da
frTebs mimsgavsebul, mrude formebs, romlebic mniSvne-
lovnad scildeba Senobis ZiriTadi moculobis sazRvrebs.
4-58 • norman fosteri. hong-kongisa da Sanhais banki,
bilbaos gugenhaimis muzeumi (sur. 4-60) misi erT-erTi yvelaze 1986; hong-kongi
STambeWdavi proeqtia. 1990-ian wlebSi, xelovnebis muzeu-
mebis daproeqteba erT-erT yvelaze mimzidvel saqmianobad
iqca, radgan es Senobebi sul ufro metad gansazRvravda uyureT arqiteqturul simulacias hong-kongisa
da Sanhais bankis Senobis foladis konstruqciaze
qalaqebis vizualur landSafts. gerim Tavisi asimetriuli veb-gverdze www.myartslab.com

226 Tavi IV. saerTaSoriso viTareba 1950 wlis Semdeg


4-59 • zaha hadidi.
vitras saxanZro
sadguri,
vail am reini,
germania, 1989-1993

4-60 • frenk o. geri. gugenhaimis muzeumi, bilbao,


espaneTi, 1993-1997; obobis qandakeba wina planze _ luiz burJua (1911-2010), deda, 1999

saerTaSoriso viTareba 1950 wlis Semdeg Tavi IV. 227


dizaini CATIA CAD-is programis meSveobiT SeimuSava. swored cirebaSi Setanilma inovaciebma ki Secvala video artis Cve-
am programam misca mas mZlavri, organuli, skulpturu- nebis adgili da xerxi da garkveulwilad, misi Tematikac.
li formebis Seqmnis SesaZlebloba. komlpeqsis foladis
konstruqcia dafarulia vercxlisferi titanis Txeli fe- paiki koreaSi dabadebuli nam jun paiki (Nam June Paik, 1931-
niT, romelic amindisa da dRis monakveTis mixedviT, xan 2006) video xelovnebis erT-erTi pioneria. 1950-iani wlebis
oqrosfrad, xan ki vercxlisfrad livlivebs. CrdiloeTi bolosa da 1960-ianebis dasawyisSi is, jon qeijis gavleniT,
mxridan Senoba cocxal organizms mogvagonebs, xedvis sxva eqsperimentul musikas qmnida. 1963 wels paikma modificire-
kuTxeebidan ki uzarmazar xomalds, riTic mrewvelobis im bul telemimRebebTan daiwyo muSaoba, 1965-Si ki, rodesac So-
dargze migvaniSnebs, romelzec bilbao tradiciulad iyo ny-m pirveli portatuli video kamera gamouSva, video artis
damokidebuli. aseTnairad, muzeumis Senoba Zalze Tvalsa- Seqmnas Seudga. paikma iwinaswarmetyvela, rom `eleqtro sxivu-
Cinodaa qalaqTan identificirebuli. ri mili (televizia) iseve Caanacvlebda tilos, rogorc kola-
muzeumis skulpturuli mSvenierebis miuxedavad, cnobi- Jis teqnikam Caanacvla zeTis ferwera~. mogvianebiT artistma
lia, rom misi Sida sivrce Zalze mouxerxebelia xelovnebis muSaoba daiwyo cocxal, Caweril da kompiuterul gamosaxu-
nimuSebis gamosafenad. Senobis ZiriTadi maxasiaTeblebi lebebze, romlebic sxvadasxva zomis monitorebze gadaicemo-
frenk loid raiTis proeqtiT Seqmnili, niu iorkis gugen- da. am gamosaxulebebs paiki xSirad xelovnebis nawarmoebeb-
haimis muzeumis (sur. 3-30) spiralis ideas efuZneba. raiTis Si rTavda. aseTia magaliTad, eleqtronuli avtomagistrali:
Senoba, arqiteqturis skulpturul SesaZleblobaTa geri- kontinenturi aSS (sur. 4-61), romelic niu iorkSi mdebare, holi
seuli Tamami Ziebebis saxelovani winaparia. solomonis galereisTvis Seiqmna. SeerTebuli Statebis kon-
tinenturi nawilis es cnobili, neonis konturiT Semowerili
video da firi ruka ganTavsebuli iyo im kedelTan, romelzec kompiuteriT
XX saukunis bolo aTwleulebSi, portatuli video kame- gakontrolebuli, aTobiT video monitori iyo damagrebuli.
rebis swrafma ganviTarebam da farTo gavrcelebam xelo- monitorebze, fonogramis TanxlebiT, Zalze swrafad cvla-
vanTaTvis axali mediumi gaaCina. video artistebma uary- di gamosaxulebebi aisaxeboda. TiToeuli maTgani sxvadasxva
ves tradiciuli formebi da mniSvnelobebi da gamiznulad Statis yofa-cxovrebasa da kulturas warmoaCenda; alaska
Seudgnen iseTi xelovnebis Seqmnas, romelic ar iyo Zviri. da havai gverdiTa kedlebze iyo ganTavsebuli. namuSevari
isini xSirad iyenebdnen video gamosaxulebas, raTa warmoe- gviCvenebda televiziiT gadacemuli Sereuli gzavnilis Za-
CinaT televiziis adgili da misi yovlismomcveli roli lasa da yovlismomcvelobas. niu iorkis Statis monitori
Cvens kulturaSi. cifruli da vizualuri gamosaxulebis gadascemda pirdapir CarTvas galereidan da damTvaliere-
wyalobiT, dRes video arti kidev ufro farTodaa gavr- belTa video gamosaxulebebs asaxavda. es maT pasiuri mayu-
celebuli. Tanamedrove video xelovnebis didi nawili fa- reblebidan xelovnebis nawarmoebis aqtiur monawileebad gar-
qtobrivad, cifrulad aris warmoebuli, farTo ekranebze daqmnida. monitorebis saSualebiT, mayurebelTa winaSe iqmne-
(an nebismier zedapirze) video da DVD gamosaxulebis proe- boda maTi media identoba, romelsac isini Tvals adevnebdnen.

4-61 • nam jun paiki.


eleqtronuli
avtomagistrali:
kontinenturi aSS,
1995; 47 arxis video
instalacia 313
monitoriT, neoni,
foladis konstruqcia,
feri da xma. daaxloebiT
4.57X9.75X1.2m. smiTsonis
amerikuli xelovnebis
muzeumi, vaSingtoni,
kolumbiis olqi © nam
jun paikis sakuTreba.
xelovanis saCuqari

228 Tavi IV. saerTaSoriso viTareba 1950 wlis Semdeg


4-62 • bil vaiola. gadakveTa,
1996; ori feradi video arxi, romelic proecirebulia didi, Cabnelebuli galereis sxvadasxva mxares, erTmaneTisken zurgiT ganTavsebul,
darbazis mTeli simaRlis momcvel ekranebze; gaZlierebuli stereo xmis oTxi arxi, oTxi xmis gamaZlierebeli, simaRle 4.88 m.

vaiola 1996 wels, kalifornieli video artisti bil


vaiola (Bill Viola, d. 1951) qmnis namuSevars saxelwodebiT
globalizmi:
gadakveTa (sur. 4-62). sxvadasxva mxares dayenebul, TiTqmis axali aTaswleulisken
5 metris simaRlis or ekranze brwyinvale feradovnebis
XX saukunis bolo aTwleulebSi xelovnebis saerTaSoriso
video gamosaxulebebi gadaicema. erT mxares vaiola uSvebs
gamofenebisa da bazrobebis raodenobis zrdam xelovanebis,
videos mamakacis gamosaxulebiT, romlis silueti fons ga-
dilerebisa da koleqcionerebisTvis Sexvedrebisa da qselu-
moeyofa da TandaTanobiT mTlianad avsebs ekrans. gamoCe-
ri muSaobis iseTi SesaZleblobebi gaaCina, rac sul cota
nisTanave mas wylis wveTebi ecema. mamakacis nel svlasTan
xnis win SeuZleblad an unayofod iqneboda miCneuli. bolo
erTad, wylis raodenoba matulobs da sabolood, Tavsx-
dromde, Tanamedrove xelovnebis namdvil saerTaSoriso
mad qceuli mas walekavs. gamosaxulebis Tanmxlebi fono- forumebad mxolod veneciis bienale (dafuZnda 1903 wels
gramidan jer wveTebis xma, bolos ki movardnili wylis da tardeba or weliwadSi erTxel) da dokumenta (dafuZnda
Rriali ismis. msgavsi scenariT viTardeba moqmedeba meore 1955 wels da tardeba daaxloebiT, xuT weliwadSi erTxel,
ekranzec. oRond, am SemTxvevaSi, fonidan gamoCenili ma- dasavleTi germaniis qalaq kaselSi) iTvleboda. dRes, mTel
makacis fexebTan cecxlis enebi Cndeba, romlebic Tanda- msoflioSi 30-ze meti xelovnebis saerTaSoriso bienale
TanobiT gamZvinvarebul xanZrad gadaiqceva da mas STan- da kidev ufro meti bazroba imarTeba: art bazeli (Art Ba-
Tqavs. gamosaxulebis Tanmdevi fonogramidan sul ufro sel) SveicariaSi, art bazeli maiami (Art Basel Miami) maiamiSi,
mZlavrad gaismis cecxlis xma. frizis xelovnebis bazroba (Frieze Art Fair) londonSi, arsena-
vaiolasTvis sainteresoa vizualuri informaciis aRq- lis gamofena (Armory Show) niu iorkSi, Tanamedrove xelovne-
mis procesi. sinamdvileSi, darbazSi mxolod erTi fono- bis saerTaSoriso bazroba (Fiore Internationale d’Art Contemporain
gramaa CarTuli, ubralod, sxvadasxva videos yurebisas, is — FIAC) parizSi da kidev mravali sxva. amasTan, internetma
gansxvavebulad aRiqmeba. vaiolas video uaRresad grZnobi- globalurad uzrunvelyo xelovnebaze vizualuri wvdoma
Tia, imavdroulad ki meditaciuri. misi Rrma simboluroba da is Zalze swrafi da ioli gaxada. Cven saxlidan gausv-
vaiolas sulierebas da msoflio religiebis mis safuZv- lelad, personaluri kompiuterebis meSveobiT, SegviZlia
lian codnas warmoaCens. movipovoT informacia gamofenebze warmodgenil, xelov-

saerTaSoriso viTareba 1950 wlis Semdeg Tavi IV. 229


nebis praqtikulad nebismier nimuSze da bevri gavigoT im rad arian CarTulni sazogadoebrivi cxovrebis sxvadasxva
nawarmoebebzec, romlebic arasdros yofila gamofenili. sferoebSi, maTi xelovneba yovelTvis asaxavs maT jansaR
globalizmis am axalma formam xelovanebi aiZula daesvaT ambicias gaxdnen stabilurobis an cvlilebebis mamoZrave-
SekiTxvebi sakuTar Tu sxvaTa identobebis Camoyalibebaze, belni am mSfoTvare da centrdakargul droSi.
gaecnobierebinaT, rom identoba da xelovneba arc iseTi
martivi da univalenturi yofila, rogorc es SesaZloa, ua- xelovneba da teqnologia
xloesi 1990-iani wlebis gadasaxedidan Canda. qandakeba axal mediaSi deil Cihuli (Dale Chihuly, d. 1941)
axal aTaswleulSi xelovneba, rogorc mzardi da gar- sazogadoebrivi sivrcisTvis didi zomis minis qandakebebs
Tulebuli globaluri diskursis nawili, erTdroulad ukve 30 welia rac qmnis, Tumca misi namuSevrebi dResac ise-
ramdenime mimarTulebiT viTardeba, mudmivad icvleba da ve axlad gamoiyureba, rogorc 1975-Si. Cihulis qandakebebi
axleburad afasebs axal perspeqtivebs da problemebs. Cve- teqnologiurad inovaciuric aris da eqsperimentulic. mze
ni drois xelovneba SesaZloa, yvelaze rTulad eqvemde- (sur. 4-63) gamobervis wesiT Seqmnili, mravalnawiliani qan-
bareba klasifikaciasa da analizs, magram naTelia, rom is dakebaa, romelSic avtori minis damzadebis uaxles teqnikas
sul ufro metad fokusirdeba globalur problemebze, iyenebs. namuSevari naTlad asaxavs Cihulis siRrmiseul inte-
wamoWris nacionaluri, eTnikuri, rasobrivi, koloniuri ress bunebrivi formebisa da globaluri energiisadmi. mze
da postkoloniuri identobis, adamianis uflebebis, glo- mravalricxovan talRisebur, klaknil da spiralur forme-
baluri ekonomikis, politikisa da bunebrivi garemos sa- bad feTqdeba ise, TiTqos zRapruli feniqsis intensiurma na-
kiTxebs; win wevs msoflios erebis Raribebad da mdidrebad, Telma fizikuri forma miiRo da kvlav daubrunda sicocxles.
Zlierebad da sustebad dayofis problemebs da exeba teq- mbrwyinavi, vizualurad STambeWdavi da amaRelvebeli qandake-
nologiur cvlilebebs, romlebic Cveni cxovrebis TiTqmis ba bunebasTan siRrmiseul kavSirze dagvafiqrebs, meditaciisa
yvela aspeqtSia SemoWrili. dRevandeli xelovanebi aqtiu- da mWvretelobisken gangvawyobs da globaluri garemosadmi
Cvens damokidebulebas gvacnobierebinebs.

cifruli fotografia 2000 wlidan fotografia gaCe-


nisTanave damyoli da cvalebadi mediumi iyo. XIX saukuneSic
ki fotoebi sxvadasxvagvarad muSavdeboda, raTa Seqmniliyo
gamogonili xateba imisgan, rac faqtobrivad, vizualur doku-
mentad Canda. fotoebis damuSavebis qimiur-meqanikuri procesi
rTuli iyo da did dros moiTxovda. magram cifruli teqnolo-
giebis ganviTarebam es procesi Zalze gaamartiva, daaCqara da
fotogamosaxulebis Seqmnis standartul procedurad aqcia.
kanadeli xelovani jef uoli (Jeff Wall, d. 1946) mraval-
ricxovan cifrul fotoebs da detalurad gaazrebul de-
koracias iyenebs, raTa Seqmnas didi, kompleqsuri fotona-
rativi, romelsac xelovani XIX saukunis istoriuli suraTis
analogiad ganixilavs. uoli sajaro sivrcis Tanamedrove
reklamaSi farTod gavrcelebul formats mimarTavs da Tavis
brwyinvale ferovnebis namuSevrebs sareklamo kolofebSi,
e.w. light box-ebSi anTavsebs. Tavis fotoebs is namdvili kino-
reJisoriviT dgams _ gulmodgined amzadebs dekoracias, msa-
xiobebs, saboloo kadrs ki mis mier SerCeuli, mravalricxo-
vani fotoebis cifruli kombinaciiT qmnis. ralf elisonis
`uxilavi kaci~-s mixedviT, winasityvaoba (sur. 4-64) detalurad
dagegmili kompoziciaa. scenisa da dekoraciebis momzadebas
uolma 18 Tve moandoma, Tavad gadaRebas ki sami kvira. foto
asaxavs ralf elisonis, 1951 wels gamocemuli romanis erT-
erT pasaJs, romelic mogviTxrobs afro-amerikeli mamakacis
realizebis gzebis Ziebis ambavs, romelic imedgacruebiTa da
martoobiT sruldeba. uoli gviCvenebs `Tbil da sinaTliT
savse~ sardafs, romelsac elisonis gmiri Tavs afarebs. oTaxs
eleqtro kompaniisgan moparuli deniT ganaTebuli 1 369 ele-
qtronaTura aTbobs. elisonisTvis es Suqi mxolod misi gmi-
ris arsebobis sevdian sinamdviles anaTebs.

instalaciis xelovneba Toni osleris (Tony Oursler) ga-


4-63 • deil Cihuli. mze,
2008; udabnos botanikuri baRi, finiqsi, arizona. mofena, romelic 2009 wels gaimarTa galereaSi metro fi-
instalaciis xangrZlivoba 22.05.2008 - 31.05.2009 qCersi (Metro Pictures), Cveulebrivi amerikelebis mier, cif-

230 Tavi IV. saerTaSoriso viTareba 1950 wlis Semdeg


4-64 • jef uoli. ralf elisonis `uxilavi kaci~-s mixedviT, winasityvaoba,
1999-2001; firze dabeWdili foto light box-Si, 174X250.5sm.

waikiTxeT informacia jef uolze veb-gverdze www.myartslab.com

rul epoqaSi, sakuTari identobis Seqmnis sakiTxebs wamo- teqnologiebis samyaro, romelic mudmivad gvitevs axali
Wris. instalacia im nivTebis didi zomis qandakebebisgan obieqtebiTa da gamosaxulebebiT, Cveni identobis koncef-
Sedgeba, romelTa gareSe dRes cxovreba ver warmogvidge- cias intensiuri vizualuri siWarbis CarCoebSi aqcevs.
nia, esaa _ uzarmazari mobiluri telefoni, saxelwodebiT
multipleqsirebuli (sur, 4-65), giganturi xuTdolariani bank- xelovneba da identobebi
noti, `mxrColavi sigaretebis tye~ da a.S. maTgan praqtiku- wignis bolo nawilSi warmodgenili xelovanebi mraval-
li rCevebis e.w. self-help (daexmare sakuTar Tavs) uzarmazar mxrivi mimarTulebiT ikvleven pirovnuli Tu jgufuri
wignebsa da jinis boTlSi Tavad xelovanis gamosaxulebiani identobebis sul ufro mzard da garTulebul problemas.
videoa CarTuli. osleris gamofena samomxmareblo sazoga- isini angreven mediumsa da gzavnils Soris tradiciulad
doebis, pop artis mier Semotanili kritikis gonivrulad arsebul sxvaobas, aqroben sazRvrebs da qmnian xelov-
ganaxlebul variants warmoadgens da gakvriT migvaniSnebs nebas, romelic iseTive saintereso, aRmafrTovanebeli,
uorholze, oldenburgze da lixTensTainzec ki (ix. sur. 4-11, rTuli da damabnevelia, rogorc Tavad dRevandeli, axali
4-14, 4-15). namuSevrebs acocxlebs maTze dadebuli animaciuri aTaswleulis samyaro.
video proeqcia, romelic sigaretis
wvis Tu `ab~ linkolnis win wamoweuli
saxis iluzias qmnis. iluzorulad,
Tavisi boTlidan gaqcevas cdilobs
Tavad osleri, mobiluri telefoni
ki (mocemul suraTze), rogorc amas
gamofenis pres-relizi gvamcnobs, sa­
ubrebis calkeuli fragmentebis am­
onTxevas lamobs. osleris xelovneba
mogviwodebs davfiqrdeT imaze, rom

4-65 • Toni osleri.


multipleqsirebuli,
2008; boWkovani mina, 94X83.8X43.2 sm.,
galerea metro fiqCersi (MP574)

saerTaSoriso viTareba 1950 wlis Semdeg Tavi IV. 231


barni 1994-2002 wlebSi, meTiu barniმ (Matthew Barney, d. 1967) sakuTari aRmatebulobis dasamtkiceblad, barni sxvadasxva
Seqmna, ukve legendad qceuli, filmebis seria saxelwodebiT davalebebis Sesrulebas cdilobs. rogorc video TamaSSi,
qrimasteris cikli (The Cremaster Cycle), romelSic is farul is gugenhaimis rotondis keldebze micocavs da cdilobs
seqsualur miTologias ikvlevs. narativSi, romelSic gen- TiToeuli donisTvis mocemuli davaleba manamde daas-
deris cvalebadobis koncefcia dominirebs, genderuli kuT- rulos, vidre gasxivosnebas miaRwevs. gzad barni araerT
vnilebisa da genderis rolis sakiTxebia wamoWrili. qrimas- moulodnelobas awydeba _ masonur kravebad gamowyobil
teris kunTi, romlis mixedviT serias ewoda kidec saxeli, Rockettes-is mocekvaveebs, pank-rok jgufis meomar wevrebs,
akontrolebs saTesle jirkvlebis awev-dawevas. rogorc qal-leopards (am rols eimi malinzi asrulebs) da bolos,
wesi, is temperaturul cvlilebebsa da aseve, SiSebsa da seras. namuSevrebs dekoraciebisa da kostumebis gansakuT-
seqsualur agznebazea pasuxismgebeli. adamianis embrion- rebuli siuxve da erTmaneTTan dakavSirebuli, epikuri siu-
Si swored es kunTi gasazRvravs mis sqesobriv kuTvnile- Jetebis sirTule gamoarCevs. mahabini (sur. 4-66) warmogvid-
bas. qrimasteris kunTis diagramul gamosaxulebas, barni gens barnisa da qal-leopards, romlebic modificirebuli
vizualur emblemad iyenebs mTeli seriis manZilze. TiToeu- masonuri kostumebis wyalobiT, masonebad arian qceulni.
li filmi sakuTar, rTul narativsa da mravalSriani simbo- filmebis cikli gviCvenebs identobis kriziss, romelsac
loebis katalogs Seicavs. qrimasteri 3 (2002) (sur. 4-45) aRwers saSualo klasis TeTrkaniani heteroseqsuali xelovani ga-
kraisleris Senobas niu iorkSi, mis arqiteqtorad ki riCard nicdis amerikaSi, swored im epoqaSi, romelSic TiTqosda,
seras warmogvidgens. filmis moqmedebis erT-erT adgilad identobis politika dominirebs.
niu iorkis gugenhaimis muzeumis rotondaa (sur. 4-30) gamo-
yenebuli. barnis, romelic seras Segirdis rols TamaSobs, biqrofTi amJamad los anjelesSi mcxovrebma, italielma
atmisferi kilti acvia, pirSi ki tilo aqvs gaCrili. seraze artistma vanesa biqrofTma (Vanessa Beecroft) aseve gugenhaimis
rotondis sivrceSi dadga Tavisi perofrmansi VB 35 (sur. 4-67).
Tavis namuSevarSi is genderul rolebs, qalis sxeulis aRq-
misa da qalurobis sakiTxebs ikvlevs. barnisgan gansxvavebiT,
biqrofTi ar Cndeba sakuTar performansebSi, mouxedavad
imisa, rom bevri maTgani iribad, anoreqsiasTan mis brZolas
migvaniSnebs. VB 35-Si (cifrebiT performansebis rigiTobaa
aRniSnuli, Sesabamisad, es namuSevari xelovanis 35-e perfor-
mansia) biqrofTi SekiTxvebs svams qaluri silamazis, dRes
ukve damaxanjebul mniSvnelobaze da aseve vuaeristuli
TvalTvalis batonobaze. am namuSevrisTvis biqrofTma mo-
durad Txeli, maRali 15 TeTrkaniani profesionali modeli
daiqirava da maT Tavisufal jgufad ganlageba da mzeris win
mimarTva daavala. maTgan aTs dizaineruli bikini da maRal-
qusliani fexsacmeli ecva, xuTs ki mxolod maRalqusliani
fexsacmeli. fexze mdgomi modelebi ganyenebuli mzeriT win
iyurebodnen, damTvaliereblebi ki maT foiedan an muzeumis
pandusidan adevnebdnen Tvals. amgvarad, modelebi TiTqos
Tanxmdebodnen mzeras, romelic maT faqtobrivad, obieqte-
bad aqcevda. performansze daswreba mxolod miwveviT iyo
SesaZlebeli, Sesabamisad, atmosfero eqskluziurobiT iyo
damuxtuli. magram biqrofTma gaarTula namuSevari da daZa-
buloba ori mimarTulebiT gaaZliera. pirveli mimarTuleba
modelebs exeboda, meore _ mayurebels. profesionali mo-
delebis saqme mayurebelTa Tavs zemoT yureba da samuzeu-
mo garemos Sefaseba iyo; mayurebeli ki instruqciT, Zalze
delikaturad unda moqceuliyo da ar Sesuliyo mzeriT Tu
verbalur kontaqtSi modelebTan da ar daerRvia maTi pira-
di fizikuri Tu emociuri sivrce. am strategiam, gonivrul
sazRvrebSi moaqcia mayureblisa da misi mzeris obieqtis ur-
TierToba. haerSi seqsualuri daZabuloba igrZnoboda, magram
rac unda ucnauri iyos, modelebi axerxebdnen situaciaze
kontrolis SenarCunebas. mayureblebma aRmoaCines, rom ise
daSinebulad da Secbunebulad grZnoben Tavs, TiTqos ukano-
no TvalTvalis momentSi arian gamoWerilni. rogorc erTma
kritikosma aRniSna: `Cven gaSiSvlebuli xelovnebis civi Za-
4-66 • meTiu barni. qrimasTeri 3: mahabini,
lauflebis winaSe aRmovCndiT, ar gvevaleboda raime rolis
2002; 118X137X3.8sm. © meTiu barni TamaSi... amitomac, ubralod mivyvebodiT dinebas.~

232 Tavi IV. saerTaSoriso viTareba 1950 wlis Semdeg


4-67 • vanesa biqrofTi.
performansi VB 35,
1998; © 2012 vanesa biqrofTi.
solomon r. gugenhaimis muzeumi,
niu iorki (vb35.354.al)

gu uenda gu (Wenda Gu, d. 1955) Tavis Semoqmedebas adamianebis bic `adamianis codnis naklulobas gvaxsenebs~. gu aseve
gaerTianebas uZRvnis. CineTis saxviTi xelovnebis erovnul qmnis `erovnul~ monumentebs, romelTa calkeuli nimuSebi
akademiaSi man tradiciuli melnis ferwera Seiswavla. ame- poloneTSi, israelSi da taivanSia instalirebuli. yoveli
rikis SeerTebul StatebSi gu 1987 wels gadmovida sacxov- maTgani maspinZel qveyanaSi Segrovebuli Tmisgan mzaddeba da
reblad, 1992 ki Seudga globalur proeqts, saxelwodebiT am qveynis problemebs asaxavs. `gaerTianebuli erebis seriis~
_ `gaerTianebuli erebis seria~. am seriis TiToeuli `mo- `transnacionaluri~ monumentebi ufro globaluri xasiaTis
numenti~ Seqmnilia adamianis Tmebisgan, romlebsac artisti sakiTxebs exeba da sxvadasxva qveynebSi Segrovebuli Tmebis-
msoflios sxvadasxva qveynebis silamazis da Tmis salonebSi ganaa Seqmnili. aseTnairad, xelovani axali aTaswleulisTvis
agrovebs. am masalas gu blokebad an wnulebad xaliCebsa da `axal, gabedul rasobriv identobas~ gvTavazobs.
fardagebSi aqsovs da maT Tavisi mogonili idiogramebiT
faravs. Cinuri monumenti: zeciuri taZari (sur. 4-68) sxvadasxva hemensi devid hemensi (David Hammons, d. 1943) im socialu-
erovnebis adamianebis Tmebsa da Cinuri, inglisuri, hindis rad moazrovne xelovanTa rigs ganekuTvneba, vinc dauRa-
da arabuli damwerlobis Sereul warwerebs Seicavs, romle- lavad Sromobs sazogadoebriv sferoSi. is amerikuli sa-

4-68 • uenda gu.


Cinuri monumenti:
zeciuri taZari,
1998; instalacia adamianis
Tmebisgan damzadebuli
ekranebiT, videoTi, xis
skamebiTa da magidebiT.
damkveTi: aziis sazogadoeba.
hong-kongis xelovnebis
muzeumis mudmivi koleqcia
© uenda gu

saerTaSoriso viTareba 1950 wlis Semdeg Tavi IV. 233


4-69 • devid hemensi.
usaTauro,
2004; neiloni, 1.82X3m.,
studio muzeumi, harlemi.
xelovanis saCuqari (04.2.19)

galereo sistemis gulwrfeli kritikosia da sinanuliT ri zomis, ori uTavo mandilosnis qandakebas. kanis feris
aRniSnavs, rom afro-amerikeli xelovanebis rTuli Sinaar- mixedviT, anu zedapirulad, maTi rasobrivi kuTvnilebis
sis namuSevrebi Zalze mwiradaa warmodgenili gamofenebze. garkveva SeuZlebelia. miuxedavad imisa, rom figurebs qa-
hemensis azriT, xelovnebis samyaro `novokains hgavs, rome- lis sxeulebi aqvs, maTi xelebi mamakacuria. isini pirispir,
lic adre afxizlebda, axla ki aZinebs~. artistis mtkice- dueliantebis pozaSi dganan da XIX saukunis kaJis pistole-
biT, mxolod sazogadoebis cxovrebaSi aqtiurad CarTul tebs umizneben erTmaneTs ararsebul TavebSi. maTi samosi
xelovnebas ZaluZs komerciis sibinZurisgan Tavis daRweva XIX saukunis kostiums mogvagonebs, magram holandiuri qso-
da sazogadoebis gamofxizleba. namuSevari usaTauro (sur. vilisgan Sekerili, kaSkaSa feradovnebis kabebi Cveulebriv,
4-69) cocxali, mwvave, maxvilgonivruli da msusxavi sati- dasavleTi afrikis xalxebTan asocirdeba. qsovilis isto-
raa afro-amerikelTa, jer kidev orazrovan mdgomareobaze riis sirTule da Sonibares mier, misi gamoyenebis xerxi,
amerikul sazogadoebaSi. ramdenime Statis sazogadoebriv gvixsnis am qandakebis mravalgvar, farul sazrisebs. brwyin-
Senobebze konfederatebis droSis aRmarTvasTan dakavSi- vale feradovnebis monaxWuli qsovili, romelsac miliono-
rebiT gamarTuli debatebis sapasuxod, hemensma, 1990 wels, biT afrikeli atarebs dResac, indoneziuri warmoSobisaa.
harlemis studio muzeumisTvis (Studio Museum) Seqmna dro- afrikaSi is holandieli kolonistebis mier iyo Semotani-
Sa, romelic Semdgomac ramdenjerme gamoifina, maT Soris, li, mzaddeboda inglisSi, manCesteris bambis fabrikebSi,
2000 wels, niu iorkis axali xelovnebis muzeumSi. hemensis Semdeg ki isev dasavleT afrikaSi igzavneboda, sadac mas
droSis ferebi imeorebs pan-afrikul (Pan-African), Savkani- modificirebuli da gardaqmnili saxiT, ukve adgilobrivebi
anTa globaluri ganviTarebis asociaciis (Universal Negro moixmardnen. namdvili ironiaa, rom Tavisi qandakebebisTvis
Improvement Association) da afrikul TemTa ligis (African Com- Sonibare qsovilebs londonSi, briqsTonis bazarSi iZens.
munities League) droSas, romelic 1920 wels, afro-amerike- miuxedavad imisa, rom misi namuSevrebi maxvilgonivruli da
lebis mier Seiqmna, raTa simbolurad aReniSnaT `msoflios ironiulia, isini mware notebsac Seicavs, radgan aaSkaravebs
SavkanianTa uflebebi~. wiTeli _ afrikis yvela xalxebis im ZalTa daxlarTul qsels, romelic identobas ayalibebs
gamaerTianebeli da Tavisuflebis ZiebaSi daRvrili sisx- da gviwvevs gadavxedoT rasis, post-kolonializmis, sakuT-
lis feria, Savi _ simbolurad Savkanian xalxs aRniSnavs, rebis, qonebis, Zaladobisa da klasis Cveneul aRqmas.
mwvane ki afrikis simwvaniT dafarul miwas.
siera mexikoSi mcxovrebi, espaneli xelovani santiago
Sonibare londonSi dafuZnebuli, nigeriuli warmoSobis siera (Santiago Sierra, d. 1966) Tavis intervencionistul na-
britaneli xelovani inka Sonibare (Yinka Shonibare, d. 1962) muSevrebSi aseve mimarTavs rasobriv, eTnikur da RaribTa
Tavisi xelovnebis saSualebiT, identobis Camoyalibebis kapitalisturi eqspluataciis sakiTxebs. 2001 wels, ve-
sakiTxebs ikvlevs da gviCvenebs, Tu rogor aRiqmeba is neciis 49-e bienaleze sieram warmoadgina xiluli komen-
koloniuri istoriis peripetiebis, klasis, rasis da Tvi- tari gamofenaze, romelSic fufunebis, qedmaRlobisa da
TaRqmis WrilSi. namuSevari rogor avafeTqoT erTdroulad eliturobis atmosfero sufevda, siRaribe da rasistu-
ori Tavi (qalbatonebi) (sur. 4-70) warmogvidgens naturalu- li daZabuloba ki uxilavi iyo. anazRaurebis sanacvlod,

234 Tavi IV. saerTaSoriso viTareba 1950 wlis Semdeg


4-70 • inka Sonibare.
rogor avafeTqoT erTdroulad ori Tavi
(qalbatonebi),
2006; boWkovani minis ori manekeni, ori
rekvizituli Tofi, cvilis printiani
holandiuri bambis qsovili, fexsacmelebi,
tyavis sacxenosno Ceqmebi, postamenti
237X160X122sm. muzeumis SenaZeni.
dafinansebulia uelesli kolejis xelovnebis
megobarTa mier (2007.124.1-2)

uyureT videos inka


Sonibareze veb-gverdze
www.myartslab.com

sieram 133 araevropel mamakacs bunebrivi Savi Tma qerad


gadaaRebvina, raTa gamofenis msvlelobisas, isini ufro
SesamCnevni gamxdariyvnen (sur. 4-71). marTlac, muqkanian ma-
makacebze TeTri Tma Sokismomgvrelad gamoiyureboda da
garSemo myofTa yuradRebas iqcevda. aseTnairad, adamian-
Ta jgufi, romelic Cveulebriv, sazogadoebis fons erwy-
moda, axla mis wina planze, centrSi moeqca da yvelas da-
JinebiT axsenebda ara mxolod sakuTar myofobas, aramed
siRaribesac _ maT xom mxolod imitom gadaiRebes Tma, rom
fuli sWirdebodaT.

uilsoni 1990-ian wlebSi xelovanebis mxirdan sul ufro


imata tradiciuli samuzeumo gamofenebis Seqmnili nara-
tivis kritikam. muzeumi iTvleboda sivrced, romelSic
kuratorebi TviTon arCevdnen namuSevrebs da TviTonve
wyvetdnen rogor unda yofiliyo es namuSevrebi gamofeni-
li. aseTnairad isini xelovnebis istorias ufro qmnidnen,
vidre warmoaCendnen mas da am procesSi, xSirad, sakuTar
mikerZoebulobasac avlendnen. instalaciis ostati fred
uilsoni (Fred Wilson, d. 1954) yvelaze metad Tavisi interve-
ncionistuli namuSevriT _ muzeumis wiaRSi (1992) aris cno-
bili. am namuSevriT man mTlianad gardaqmna baltimoris
istoriuli sazogadoebis koleqcia. uilsonma muzeumis
sacavebis `moZieba~ daiwyo da aRmoaCina, rom eqspoziciaSi
warmodgenili namuSevrebi mxolod TeTrkanianTa istorias
asaxavda, maSin rodesac afro-amerikelTa istoriasTan da-
kavSirebuli mravali nimuSi sacavebSi iyo gadanaxuli. am 4-71 • santiago siera. 133 adamiani, romelmac anazRaurebis
nimuSTagan mravali xelovanma muzeumis ZiriTad gamofe- sanacvlod, Tma qerad gadaiReba,
naSi `CarTo~, maT Soris iyo iseTi amaRelvebeli nivTebic, 2001; arsenale, veneciis 49-e bienale
romlebsac afro-amerikeli monebis dasasjelad iyenebdnen. sieram 133 araevropel mamakacs, anazRaurebis sanacvlod, Tma
aseTnairad uilsonma mTlianad ucvala saxe istorias, ro- qerad gadaRebvina. gamofenaze man warmoadgina video, romelzec
melic Tavdapirvel eqspoziciaSi iyo moTxrobili. Tmis SeRebvis procesi iyo aRbeWdili

saerTaSoriso viTareba 1950 wlis Semdeg Tavi IV. 235


Jletis saSinel ambavs mogviTxrobs. oTaxSi moreviviT bru-
navs kedlebze proecirebuli, mSvenieri feradovnebis Savi,
TeTri, vardisferi, mwvane, lurji da yviTeli Suqebi da
mocekvave Crdilebi. figurebis Tvalierebisas, proeqtoris
win aRmoCenili mayureblis Crdili aseve ecema kedlebs da
aseTnairad, misTvis Zalze arakomfortulad, is ganviTare-
buli narativis siaxloves, anda sulac mis SuagulSi eqceva.
uoqeris istoriebi sxvadasxvagvarad warmoiqmneba _ mona-
Ta naratividan, menestrelebis warmodgenebidan, sareklamo
suvenirebidan, xan ki gamomcemlobis Harlequin (arlekini) sa-
siyvarulo romanebidan. is erTmaneTs uzavebs gamonagonsa
da sinamdviles, raTa Cagvrisa da saSineli Zaladobis is-
toria warmoaCinos. uoqeri ar erideba sxeulis iseTi ara-
sasiamovno an mtkivneuli funqciebis asaxvasac ki, rogori-
caa defekacia, Rebineba da mSobiaroba. misi Savi da TeTri
personaJebi stereotipulebi, zogjer karikaturulebic ki
arian. xelovani erTmaneTs upirispirebs Tavisi TeTrkaniani
xalxis SezRudulobasa da stereotipebs, romlebic misive
afro-amerikelebis Taviseburebebadaa miCneuli. zog perso-
naJs is iseTi damakninebeli gamonaTqvamebiTac ki ixseniebs,
rogoricaa: `nigeri gogonebi~ an `patara zangunia~.
uoqeri TamaSobs TeTrkaninaTa SiSebiT, romlebic rase-
4-72 • fred uilsoni. sikvdilis WaRi,
2003; amerikis SeerTebuli Statebis pavilioni, veneciis 50-e bis Serevisa da rasobrivi siwmindis Selaxvis safrTxiTaa
bienale. © fred uilsoni, qveyndeba feis galereis nebarTviT gamowveuli. xelovani imdenad Sors gadis dasaSvebis farg-
lebidan, rom misi instalaciebis daTvaliereba SesaZloa,
2003 wlis veneciis bienaleze uilsonma (is amerikis See- mayureblisTvis Zalze arakomfortul da damangrevel
rTebuli Statebis saxeliT iRebda gamofenaSi monawileo- gamocdilebad iqces. uoqeris figurebi mudmivad gvaSfo-
bas) warmoadgina mravalnawiliani instalacia _ miwodeT igi, Tebs, radgan Cvengan qmedebas iTxovs. instalaciaSi war-
raca var me, romelic veneciaSi moxvedrili afrikelebis is- modgenili yvela silueti Savi ferisaa, es ki niSnavs, rom
toriaze iyo fokusirebuli. instalacia Seicavda venecia- kanis feris mixedviT, maTi rasobrivi kuTvnilebis garkve-
Si, saukuneebis manZilze warmoebuli, e.w. muranos minisgan va SeuZlebelia. narativis wasakiTxad, rasobrivi niSnebis
damzadebul ramdenime Sav qandakebas, romlebic Sav-TeTri amosacnobi sxva vizualuri markerebi gvesaWiroeba, rac
filebiT mopirkeTebul oTaxSi iyo moTavsebuli. oTaxis gvaiZulebs maxinji stereotipebis mTeli istoria movix-
keldebi dafaruli iyo grafitebiT, romlebic afro-ame- moT da gaverkveT rogori tuCebi aqvT figurebs _ Txeli
rikeli monebis istoriis fragmentebs mogviTxrobda. ukana Tu sqeli, swori Tma aqvT Tu xveuli, eleganturia maTi sa-
planze damontaJebul ekranze gadioda video instalacia mosi Tu gacveTili. aseTnairad, uoqeri rasistul qmedeba-
Seqspiris tragediidan otelo. namuSevris saTauri miwo- Si gvityuebs da naTlad migvaniSnebs, rom is uSualod Cven
deT igi, raca var me otelos sityvebia, romlebsac mavri Se- mogvmarTavs da ara viRac, Teoriulad arsebul rasists,
qspiris piesaSi warmoTqvams. uilsonis instalaciis kidev rom Tavad rasizmi Teoriulad ki ar arsebobs, aramed rea-
erTi nawili _ sikvdilis WaRi (sur. 4-72) aseve muranos minis- luria da jerac ar qceula warsulis kuTvnilebad. ro-
gan iyo damzadebuli, magram mTels qalaqSi mbrwyinav-mo- gorc uoqeri ambobda: `sainteresoa, rom rogorc ki rasiz-
ciale veneciuri minis WaRebisgan gansxvavebiT, masSi swo- mis istoriis Txrobas iwyeb, maSinve iwyeb mis gacocxlebas~.
red siSave iyo sagangebod xazgasmuli. uilsonis saTauri, uoqerma dagvanaxa, rom XXI saukunis dasawyisSi, iden-
romelic memeto mori-s an vanitas mxatvrobas migvaniSnebs, Se- toba jer kidev ar aris ise mkafiod gamokveTili, rogorc
gvaxsenebs, rom sikvdili yvela CvenTaganis xvedria da rom es SeiZleba gvsurdes. Cven yvelani rTuli arsebebi varT,
veneciis savaWro simZlavre afrikeli mSromelebis mxrebze romlebic mudmivad veZiebT Cvens adgils samyaroSi, vcvliT
idga da maTi sicocxlis fasad iqna miRweuli. da xelaxla vqmniT sakuTar Tavs. kera uoqeris xelovneba
ar aris sasiamovno, magram is gvcvlis, radgan clis samy-
uoqeri kera uoqeris (Kara Walker, d.1969) xelovneba, dRes aros Cveneul aRqmas. is gvaxsenebs, rom warsulis, awmyosa
amerikaSi, yvelaze gamomwvevad da provokaciulad aris miC- Tu momavlis xelovanTa namuSevrebs Seswevs Zala bevri ram
neuli. is mayureblis gaSiSvlebul nervebs exeba, zaravs mas dagvanaxos im droisa da adgilis Sesaxeb, romlebSic Seqm-
da SokSi agdebs. Savi muyaosgan gamoWrili didi zomis figu- nilan, warmoaCinos samyaro, romelSic vbinadrobT, Tanac
rebis siluetebs is galereis kedlebze cviliT amagrebs da iseTi xerxebiT, romlebic miuwvdomelia komunikaciis sxva
maT proecirebuli SuqiT anaTebs. namuSevarSi darqiTaunis saSualebebisTvis. da Tuki xelovnebis istoriis am farTo
amboxeba (sur. 4-73) uoqeri, Tavisi Savi siluetebis meSveobiT, da vrcel mimoxilvas hqonda erTi gamaerTianebeli Tema, es
galereis kedlebze gadaSlil, monebis ajanyebisa da maTi swored samyaros Secnobis Tema iyo.

236 Tavi IV. saerTaSoriso viTareba 1950 wlis Semdeg


33-73 • kera uoqeri. darqiTaunis amboxeba,
2001; gamoWrili qaRaldi da kedelze proecirebuli ganaTeba. mTlianobaSi 4.3X11.3m. didi hercogis Janis Tanamedrove
xelovnebis muzeumi (MUDAM), luqsemburgi © kera uoqeri

dafiqrdiT Semdegze:
4.1. dawereT dematerializebuli obieqtebis mniSvne­ urTierTgadamkveTi dinebebi
lo­­baze omis Semdgomi xanis SeerTebuli Statebis
xelovnebaSi. Semdeg ganixileT Tu rogor SeiZina XX saukunis gamorCeulma arqiteq-
reprezentaciulma xelovnebam xelaxla mniSvne- torebma daaproeqtes kerZo saxlebi,
loba momdevno wlebSi, kerZod 1980-ianebis Semdeg masStaburi savaWro, religiuri Tu
da ganmarteT is axali formebi, romlebic am rep- sazogadoebrivi Senobebi. ganixileT
rezentaciam miiRo. garemoebebi, romlebmac am ori, cno-
4.2. ganixileT 1950-1960-ian wlebSi pop artis Camo- bili saxlis Seqmna ganapiroba. rogor
yalibebis procesi da daaxasiaTeT axali Temebi, ewereba es namuSevrebi maTi Semqmneli
romlebic pop artistebis yuradRebis arealSi mo­ arqiteqtorebis Semoqme-
sur. 3-43
eqca. ganmarteT rogor da ratom upasuxa pop artma
debaSi? rogor ukavSir-
abstraqtul eqspresionizms.
deba isini maTi Seqmnis
4.3. gaanalizeT, rogor gamoiyenes Tanamedrove ameri- xanis arqiteqturuli
kelma xelovanebma TavianTi xelovneba rasobriv
proeqtirebis mniSvnelo-
problemebTan dakavSirebuli politikuri da soa-
ciluri sakiTxebis sakvlevad. SearCieT da ganixi- van problemebs? rogor
leT am TavSi moyvanili artistebidan aranakleb ukavSirdeba maTi fiziku-
oris namuSevrebi. ri konteqsti maT dizains?
sur. 4-31
4.4. ganmarteT, rogor gardaqmna globalizmma vizua­
luri xelovneba da ganixileT Tu rogor iyeneben
xelovanebi Tanamedrove strategiebs sakuTari,
lokaluri kulturebis problemebze sasaubrod.
SeiswavleT da mimoixileT veb-gverdze www.myartslab.com

saerTaSoriso viTareba 1950 wlis Semdeg Tavi IV. 237


leqsikoni
adgil-specifikuri (gv. 203) konkretuli adgilisTvis dakve- isini aZliereben erTmaneTis intensivobas, Serevis Sede-
Tili an/da daproeqtebuli namuSevari. gad _ piriqiT, erTmaneTs auqmeben, neitralur _ moyavisf-
avangardi (gv. 72) franguli militaristuli terminolo- ro-monacrisfro fers qmnian.
giidan aRebuli sityva, romelic `jgufis win myofs~ an didi manera (gv. 23) (fr. Grand Manner) XVIII saukunis mxatvro-
`mowinave razms~ niSnavs. Tavis droisTvis mkveTri siaxliT, baSi gavrcelebuli, renesansuli da antikuri xelovnebiT
eqsperimentulobiT an radikalizmiT gamorCeul xelovans STagonebuli portretuli da istoriuli ferweris amaRle-
an ideas aRniSnavs. buli, didebuli stili, romlis mixedviT, mxatvars renesan-
avtomatizmi (gv. 158) teqnika, romlis gamoyenebis SemTxveva- suli da antikuri kompoziciuri sqemis, figuraTa pozebisa
Si, xelovani uars ambobs funjisa da fanqris Cveul, inte- da damokidebulebebis gamoyeneba evaleboda
leqtualur kontrolze da saSualebas aZlevs qvecnobiers, didi turi (gv. 13) XVIII-XIX saukuneebSi gavrcelebuli, saf-
racionaluri Carevis gareSe, Seqmnas xelovnebis nawarmoebi. rangeTisa da italiis kulturis Zeglebis mosanaxuleblad
akademia (gv. 26) saswavlebeli, institucia, sadac momaval mowyobili xangrZlivi mogzauroba, romliTac britaneTisa
mxatvrebs zrdian. da CrdiloeT amerikis maRali klasis axalgazrdebi Tavis
akademiebi renesansis periodidan moyolebuli arsdeba sxva- swavla-ganaTlebas asrulebdnen
dasxva qveyanaSi; XVII-XVIII saukuneebSi ki isini ukve gansa- dominos konstruqcia (gv. 146) arqiteqtor le korbuzies
kuTrebiT mniSvnelovani saxelmwifo dawesebulebebia. aka- mier SemoTavazebuli, Senobis konstruqciis sistema, romel­
demiaSi, romelmac gildia Caanacvla, studentebi xelovne- Sic rkinabetonis filebi (foladis armaturiT gamagrebuli
bis sxvadasxva dargs euflebodnen da xelovnebis Teorias betoni) dasvenebulia erTmaneTisgan gancalkevebiT mdgom,
swavlobdnen. akademia zrdida xelovans, da ara xelosans da foladis eqvs boZze, romlebic dominos saTamaSo qvaze da-
mis profesiul aRiarebasa da socialuri statusis amaRle­ tanili eqvi wertilis msgavsadaa ganlagebuli.
bas uwyobda xels. akademikosi akademiadamTavrebul ar- eskizi (gv. 46) (fr. esquisse _ sketCi, Canaxati) swrafad Sesru-
tists ewodeba. lebuli grafikuli an ferweruli namuSevari, romelic ukve
aramzidi kedeli (gv. 146) kedeli Senobis konstruqciaSi, ro­­ dasrulebuli suraTis ZiriTad ideas asaxavs.
melic arc erTi mZime struqturis sayrdens ar warmoadgens. vanitasi (gv. 9) (it. vanitas) naturmortis saxeoba, romelic
asamblaJi (gv. 126) or an samganzomilebiani napovni obieqte- gansakuTrebiT popularuli iyo XVII saukuneSi. masze asaxu-
bis SekrebiTa da manipulirebiT Seqmnili xelovnebis nawar- li sagnebi simbolurad cxovrebis warmavlobas aRniSnavs. es
moebi. sagnebi igive mniSvnelobiT sxva Janris suraTebzec SeiZleba
atelie (gv. 46) mxatvris an xelosnis studia, saxelosno; ad- Segvxvdes.
gili, sadac mxatvari/ostati, xSirad mowafeebsa da Tana­ veduta (gv. 15) (it. xedi) umeteswilad, qalaqis an navsadgu-
SemweebTan erTad muSaobs. ris xedis naxati, ferweruli suraTi an beWduri grafikis
atriumis jvari (gv. 43) eklesiis atriumSi _ Sida ezoSi aR- nimuSi.
marTuli jvari. kolonialuri amerikis eklesiebSi Tavyri­ iaponizmi (gv. 96) XIX saukunis frangul da amerikul xelovne-
lobebisa da swavlebis adgili. baSi gavrcelebuli stili, romelic iaponuri xelovnebis, gan-
bendeis wertilebi (gv. 195) Tanamedrove beWdur da sastam- sakuTrebiT, beWduri grafikis Zlier zegavlenas ganicdida
bo saqmeSi gamoyenebuli calkeuli wertilebi, romelTa er­ instalacia, instalaciis xelovneba (gv. 152) specifikuri
TobliobiT warwerebisa da gamosaxulebebis anabeWdia mi­Re­ adgilisTvis, gansakuTrebiT, galereisTvis an Ria cis qveS
buli. xSirad, manqanurad an kompiuterulad Seqmnili, Zalian Seq­
mnili, Tanamedrove xelovnebis erT-erTi forma, rome-
patara zomis wertilebi erTmaneTTan axlosaa ganlagebuli, lic detalebamde gaazrebul, Sinaganad absoluturad das-
raTa tonis simdidrisa da simkvrivis efeqti warmoqmnas. rulebul da marTul garemos ayalibebs.
biomorfuli (gv. 158) biologiurad an organulad arsebu- istoriuli suraTi (ferwera, mxatvroba) (gv. 27) istoriul,
li formebiT STagonebuli moyvanilobebi, romlebsac axali miTologiur an bibliur narativze damyarebuli mxatvroba.
xelovneba mudmivad mimrTavda XX saukunis dasawyisSi, abst- miiCneoda ra ferweris yvelaze keTilSobil Janrad, isto-
raqtuli namuSevrebis Seqmnisas. riuli suraTi maRalzneobriv ideas gadmoscemda da, ro-
grataJi (gv. 158) teqsturian tiloze dadebuli saRebavis gorc wesi, didi maneris stilSi sruldeboda.
fenebis afxekviT miRebuli naxati. SeadareT frotaJs. istoricizmi (gv. 65) warsulis Temebis, stilebisa da forme­
dagerotipi (gv. 69) maRali mgrZnobelobis mqone spilenZis bi­sadmi gansakuTrebuli yuradRebis mipyroba da maTi gac­no­
firfitaze pozitiuri beWdvis adreuli fotografiuli biereba, rac istoriuli kvlevebis CatarebiT, Zveli teqs­­tebisa
procesi. gamoigona da bazarze gaavrcela lui Jak mande da arqeologiuri masalis Seswavlis gziT xorcieldeboda.
dagerma 1839 wels. kapriCio (gv. 15) (it. capriccio, mr. capricci) fantastikuri,
damatebiTi (komplementaruli) ferebi (gv. 98) ferebis bor- warmo­saxviTi, umeteswilad, arqiteqturuli landSaftis
balze erTmaneTis sapirispirod mocemuli ZiriTadi da fer­we­­­ruli an grafikuli suraTi.
meoradi (Sedgenili) ferebi (wiTeli da mwvane, yviTeli da kolaJi (gv. 126) sxvadasxva masalebis daWrili da dawebebuli
iisferi, lurji da narinjisferi). gverdigverd dadebuli, elementebisgan awyobili kompozicia, romelsac xandaxan,

238 leqsikoni
xelovanis mier Seqmnili xazebi da formebi emateba. nizebul kulturebs axasiaTebs.
kombinacia (gv. 187) aratradiciuli masalebis gamoyenebiT, redimeidi (gv. 138) popularuli an materialuri kulturis
ferwerisa da qandakebis kombinacia. obieqti, romelic xelovanis mier, yovelgvari saxelovnebo
liTografia (gv. 53) qvis brtyel zedapirze cximiani fanq­ manipulaciis gareSe, xelovnebis nimuSad aris warmodgenili.
riT Sesrulebuli gamosaxulebidan Seqmnili anabeWdi. qvis saloni (gv. 7) stumrebisTvis gankuTvnili didi gasarTo-
dasvelebul zedapirze wasmuli melani mxolod cximian ad- bi oTaxi, an cnobili adamianebis socialuri da inteleq-
gilebs ekvris. tualuri Tavyrilobis adgili. agreTve, xelovnebis nimuSe-
mediumi mravlobiTSi media. masala, romlisganac xelovne- bis gamosafeni sivrce, galerea.
bis nimuSi mzaddeba. trafaretuli beWdva (gv. 193) beWdvis teqnika, romelSic
moqmedebis xelovneba (gv. 175) sasuraTe sibrtyeze saRebavis saRe­
ba­
vi an melani trafaretisa da specialurad momzade-
dasasxmelad, an dasawveTeblad farTe, Tavisufal Jestebs buli naWris meSveobiT, mravalasliani gamosaxulebis Sesa-
iyenebs. meTodi asocirdeba XX saukunis Sua wlebSi moR- qmenlad iwnexeba.
vawe, amerikuli abstraqtuli eqspresionizmis warmomadgen- formalizmi (gv. 173) midgoma, romelic formaze dafuZ-
lebTan, kerZod, jeqson polokTan. nebuli xelovnebis gagebisa da SefasebisTvis gamoiyeneba.
namuSevari miwaze (gv. 203) (ingl. earthwork) Cveulebriv, xe- formalisturi midgoma xelovnebis nawarmoebs misi Seqmnis
lovnebis msxvilmasStabiani nimuSi, romelic Ria cis qveS droisa da adgilisgan damoukidebelad ganixilavs.
aris Seqmnili, bunebrivi garemos saxecvliT. fotomontaJi (gv. 140) mravali (zogjer erTmaneTis gadamfa­
odaliski (gv. 52) haramxanis xarWis an mZevali qalis aRmniSv­ ravi), mcire zomis fotosgan Sedgenili foto kompozicia,
neli Turquli sityva. romelic Semdeg xelaxlaa gadaRebuli.

orientalizmi (gv. 68) axlo aRmosavleTis kulturebiT frotaJi (gv. 158) iqmneba teqsturian zedapirze moTavsebul
aRfrTovanebam biZgi misca ekleqturi XIX saukunis evro­ qaRaldze naxSiris an romelime sxva rbili mediumis xaxuniT.
pel­
Ta fantaziebs, ramac aRmosavleTis egzotikuri cxov- cxovelxatuli (gv. 19) (ingl. Picturesque) 1. gamoyenebulia
reba xelovnebaSi popularul Temad aqcia. inglisuri baRis dasaxasiaTeblad 2. yovelive Cveulis,
pasteli (gv. 14) mSrali pigmentis, carcisa da webos Semad- sasiamovnos, saamurisadmi midrekili gemovneba, stili XVIII-
genlobis mqone fanqari an Cxiri; agreTve: pasteliT Sesru- XIX saukuneebis evropaSi. pirveladi mniSvnelobiT `sura-
lebuli nauSevari. Tobrivi~ xasiaTis mqone peizaJuri scenis aRsawerad ga-
moiyeneboda. amaRlebulTan SedarebiT, mimzidvel, magram
performansis xelovneba (gv. 187) Tanamedrove xelovnebis
Cveulebriv peizaJs aRniSnavs.
nimuSi, romelic efuZneba xelovanis mier warmodgenil, rea-
lur droSi mimdinare qmedebas, romelic xandaxan Teatra- jaspervea (gv. 919) (Jasperware, ing. jasper _ iaSma, ware _ kera-
luri warmodgenis elementebs Seicavs. mikuli nawarmi) joSua vejvudis mier warmoebuli msxvil-
marcvlovani, mouWiqavi TeTri keramika. jasperveas nivTze
pleneri (gv. 87) franguli termini (en plain air _ `Ria cis
reliefuri, amoburculi forma-gamosaxuleba, xSirad, TeT-
qveS~, `gare sivrceSi~), romelic aRniSnavs Ria cis qveS xat-
rad rCeboda, xolo foni, metalooqsidiT iyo daferili.
vis impresionistul meTods, rodesac mxatvars muSaobisas
ganaTebisa da atmosferos cvalebad efeqtebze uSualo dak- hefeningi (gv. 187) alan qefrous mier, 1960-ian wlebSi Camo-
virvebis SesaZlebloba aqvs. yalibebuli saxelovnebo forma, romelic Tavis TavSi aer-
Tianebs performanss, Teatralur warmodgenas da vizualur
pluralizmi (gv. 207) socialuri struqtura an mizani, ro-
gamosaxulebebs. hefeningi specialuri narativis an miznis
melic saSualebas aZlevs gansxvavebuli eTnikuri, rasobri-
gareSe iyo organizebuli da auditoriis Tanamonawileo-
vi an sxva jgufebis wevrebs mSvidobianad iarsebon sazo-
bas gulisxmobda. is individualuri improvizaciebisa da
gadoebis SigniT, TavianTi gansxvavebuli kulturebisaTvis
SemTxveviTobis Sedegs warmoadgenda.
damaxasiaTebeli tradiciebis Seucvlelad.
agreTve: zedsarTavi saxeli, romelic aRniSnavs Tanamedro- Fête galante (gv. 10) (fr. galanturi garToba, zeimi). ferweris
ve stilTa mravalferovnebas, romelic imavdroulad, xel- Janri, romelic qalaqis parkebsa da soflis midamoebSi la-
misawvdomia xelovanTaTvis. mazad gamowyobili adamianebis garTobisa da dasvenebis sce-
nebs asaxavs. umeteswilad asocirdeba XVIII s-is franguli
preriebis stili (gv. 146) SemuSavebulia Sua dasavleTel ar-
rokokos mxatvrobasTan.
qiteqtorTa erTi jgufis mier, romlebic TavianT namuSev-
rebSi mimarTaven preriebis esTetikas, landSaftis dizainSi memento mori (gv. 9) (laT. `gaxsovdes sikvdili~). am ideas va-
ki adgilobriv, preriebisTvis damaxasiaTebel mcenareebs nitasSi ganasaxierebs iseTi sagnebi, rogoricaa Tavis qala,
iyeneben, raTa Seqmnan ZiriTadad, myudro sacxovrebeli da Camqrali sanTeli da sxv., romlebic am SemTxvevaSi sicocx-
mcire zomis sazogadoebrivi nagebobebi. lis warmavlobasa da wamierebas aRniSnaven simbolurad.
primitivizmi (gv. 123) dasavleli xelovanebis mier, sakuTari
namuSevrebisTvis ara-evropuli an preistoriuli wyaroe-
bidan Temebisa da formebis dasesxeba, im eqspresiulobis
misaRwevad, rac maTi azriT, ucxo, gansakuTrebiT, kolo-

leqsikoni 239
bibliografia
Tavi I. Tavi II:
XVIII saukunisa da XIX saukunis dasawyisis XIX saukunis Sua xanebisa da miwurulis
xelovneba evropasa da CrdiloeT amerikaSi evropisa da SeerTebuli Statebis xelovneba
1. Beyley, Colin B., Philip Conisbee, and Thomas W. Gaehtgens.The 1. Adams, Steven. The Barbizon School and the Origins of Impressio-
age of Watteau, Chardin and Fragounard: Masterpieces of French Gen- nisms. London: Phaidon Press, 1994.
re Painting. New Haven: Yale Univ. Press in assoc. with the National
Gallery of Canada, Ottawa, 2003 2. Bajac, Quentin. The Invention of Photography. Discoveries. New York:
Abrams, 2002.
2. Boime, Albert. Art in an Age of Bonapartism, 1800-1815. Chicago:
Univ. of Chicago Press, 1990. 3. Barger, M. Susan, and William, B. White. The Daguerreotype: Ni-
3. -------, Art in an Age of Counterrevolution, 1815-1848. Chicago: Univ. neteenth-Century Technology and Modern Science. Washington DC:
of Chicago Press, 2004. Smithsonian Institution Press, 1991.
4. -------, Art in an Age of revolution, 1750-1800. Chicago: Univ. of Chi- 4. Benjamin, Roger. Orientalist Aesthetics: Art, Colonialism, and Fren-
cago Press, 1987. ch North Africa, 1880-1930. Berkeley: Univ. of California Press,
5. Bowron, Edgar Peters, and Joseph J. Rishel, eds. Art in Rome in the 2003.
Eighteenth Century. London: Merrell in association with Philadel- 5. Bergdoll, Barry. European Architecture.1750-1890. Oxford History of
phia Museum of Art, 2000.
Art. New York: Oxford Univ. Press, 2000.
6. Brown, David Blayney. Romanticism. London: Phaidon Press, 2001.
6. Blühm, Andreas, and Louise Lippincot. Light!: The Industrial Age
7. Chinn, Celestine, and Kieran Mc Carty. Bac: Where the Waters Gat- 1750-1900: Art & Science, Technology & Society. New York: Tha-
her. Univ. of Arizona: Mission San Xavier Del Mac, 1977.
mes & Hudson, 2001.
8. Craske, Matthew. Art in Europe, 1700-1830: A History of the Visual
Arts in an Era of Unprecedented Urban Economic Growth. Oxford His- 7. Boime, Albert. The Academy and French painting in Nineteenth Cen-
tory of Art. Oxford: Oxford Univ. Press, 1997. tury. 2nded. New Haven: Yale Univ. Press, 1986.
9. Denis, Rafael Cardoso, and Colin, Trodd, eds. Art and the Academy 8. Butlew, Ruth, and Suzanne G. Lindsay. European Sculpture of the
in the Nineteenth Century. New Brunswick, Nj: Rutgers Univ. Press, Nineteenth Century. Washington DC. National Gallery of Art, 2000.
2000. 9. Callen, Anthea. The Art of Impressionism: Technique and Making of
10. Goodman, Elise, ed. Art and Culture in the Eighteenth Century: New Modernity. New Haven: Yale Univ. Press, 2000.
Dimensions and Multiple Perspectives.Studies in Eighteenth-Century
10. Chu, Petra-ten Doesschate. Nineteenth Century European Art.3rd ed.
Art and Culture. Newark: Univ. of Delaware Press, 2001.
Upper Saddle River. NJ: Pearson/Prentice Hall, 2012.
11. Hofmann, Werner. Goya: To Every Story There Belongs Another. New
York: Thames & Hudson, 2003. 11. Clark, T.J. The Painting of Modern Life: Paris in the Art of Manet and
12. Irwin, David G. Neoclassicism. Art & Ideas. London: Phaidon Press, his followers. Rev. ed. London: Thames & Hudson, 1999.
1997. 12. Conrads, Margaret C. Winslow Homer and the Critics: Forginga Natio-
13. Jarrasé, Dominique. 18th-Century French Painting.Trans. Murray Wil- nal Ar in the 1870s. NJ: Princeton Press in assoc. with Nelson Etkins
lie. Paris: Terrail, 1999. Museum of Art. 2001.
14. Kalnein, Wend. von. Architecture in France in the Eighteenth Century. 13. Denis, Rafael Cardoso, and Collin Trodd. Art and the Academy in the
Trans. David Britt. Pelican History of Art. New Haven: Yale Univ.
Nineteenth Century. New Brunswick, NJ: Rutgers Univ. Press, 2000.
Press, 1995
14. Eisenman, Stephen F. Nineteenth Century Art: a Critical History.
15. Levey, Michael. Painting in Eighteenth-Century Venice. 3rded. New
Haven, Yale Univ. Pess, 1995. 3rded. New York: Thames & Hudson, 3007.
16. Lewis, Michael J. The Gothic Revival. World of Art. New York: Tha- 15. Eitner, Lorenz. Nineteenth Century European painting: David to
mes & Hudson, 2002. Cezanne. Rev. ed. Boulder CO: Westview Press, 2002.
17. Lovel, Margaretta M. Art in a Season of Revolution: Painters, Artisans, 16. Frazier, Nancy. Louis Sullivan and the Chicago School. New York:
and Patrons in Early America. Early American Studies. Philadelphia: Knickerbocker Press, 1998.
Univ. of Pennsylvania Press, 2005.
17. Fried, Michael. Manet’s Modernism, or the Face of Painting in the
18. Monneret, Sophie. David and Neo-Classicism. Trans. Chris Miller and
Peter Snowdon. Paris: Terrail, 1999. 1860s. Chicago: Univ. of Chicago Press, 1996.
19. Natter, Tobias, ed. Angelica Kauffman: A Woman of Immense Talent. 18. Gerdts, Willam H. American Impressionism. 2nded. New York: Abbe-
Ostfildern: Hatje Cantz, 2007. ville Press, 2001.
20. Porterfield, Todd, and Susan L. Siegfried. Staging Empire: Napoleon, 19. Greenhalgh, Paul. ed. Art Noueavu, 1890-1914. London: V&A Pub-
Ingres and David. University Park: Pennsylvania State Univ. Press, lications, 2000.
2006.
20. Grigsby, Darcy Crimaldo. Extremities: Painting Impure in Post-Revo-
21. Poulet, Anne N. Jean-Antoine Houdon: Sculptor of the Enlightenment.
lutionary France. New Haven: Yale Univ. Press, 2002.
Washington DC: National Gallery of Art, 2003.
22. Summerson, John. Architecture of the Eighteenth Century. World of 21. Groseclose, Barbara. Nineteenth Century American Art. Oxford Histo-
Art. New York: Thames & Hudson, 1986. ry of Art: Oxford Univ. Press, 2000.
23. Wilton, Andrew, and Ilaria Bignamini, eds. Grand Tour: The Lure of 22. Harrison, Charles, Paul Wood, and Jason Gaiger. Art in Theory 1815-
Italy in the Eighteenth Century. London: Tate Gallery, 1996. 1900: An anthology of Changing Ideas. Oxford: Blackwell, 1998.

240 bibliografia
23. Herrmann, Luke. Nineteenth Century British Painting. London: Giles Tavi III:
de la Mare, 2000.
axali xelovneba evropasa da amerikaSi,
24. Hirsh, Sheron L. Symbolism and Modern Urban Society. New York: 1900-1950 wlebi
Cambridge Univ. Press, 2004.
25. Kaplan, Wendy. The Arts & Crafts Movement in Europe & America: 1. Ades, Dawn, comp. Art and Power:Europe under the Dictators, 1930-45.
Design for the Modern World. New York: Thames & Hudson in assoc. Stuttgart, Germany: Oktagon in assoc. with Hayward Gallery, 1995.
with Los Angeles County Museum of Art, 2004. 2. Antliff, Mark, and Patricia Leighten. Cubism and Culture.World ofArt.
26. Kendall, Richard. Degas: Beyond Impressionism. London: National London: Thames&Hudson, 2001.
Gallery, 1996. 3. Bailey, David A. Raphsodies in Black:Art of the Harlem Renaissance.
27. Lambourne, Lionel. Japonisme: Cultural Crossing between Japan and London: Heyward Gallery, 1997
the West. New York: Phaidon Press, 2005. 4. Balken, Debra Bricker. Debating American Modernism: Stieglitz, Du-
28. Lemoine, Bertrand. Architecture in France, 1800-1900. Trans. champ, and the New York Avant-Garde. New York: American Federa-
Alexandra Bonfante-Warren. New York: Abrams, 1998. tion of Arts, 2003.

29. Lewis, Mary Tompkins, ed. Critical reading in Impressionism and 5. Barron, Stephanie, ed.Degenerate Art: The Fate of the Avant-Garde in
Post-Impressionism. An Anthology. Berkeley: Univ. of California Nazi Germany, Los Angeles County Museum of Art, 1991.
Press, 2007. 6. -------, and Wolf-Dieter Dube, eds. German Expressionism:Art and
30. Lochnan, Katherine Jordan. Turner Whistler Monet. London: Tate Society. New York: Rizzoli, 1997.
Publishing in assoc. with the Art Gallery of Ontario, 2004. 7. Bochner, Jay. An American Lens: Scenes from Alfred Stieglitz’s New
31. Miller, Angela L, et. al. American Encounters: Art, History and Cultural York Seccession. Cambridge, MA: MIT Press, 2005.
Identity. Upper Suddle River, NJ: Pearson/Prentice Hall, 2008. 8. Bohn, Willard. The Rise of Surrealism: Cubism, Dada, and the Pursuit
32. Noon, Patrick J. Crossing the Channel:British and French Painting in of the Marvelous. Albany: State Univ. of New York Press, 2002.
the Age of Romanticism. London: Tate Publishing, 2003. 9. Bowlt, John E., and Evgeniia Petrova, eds. Painting Revolution: Kan-
33. Pissarro, Joachim. Pioneering Modern Painting: Cezanne & Pissarro dinsky, Malevich and the Russian Avant-Garde. Bethesda, MD: Foun-
1865-1885. New York: Museum of Modern Art, 2005. dation for International Arts and Education, 2000.

34. Rodner, William L. J.M.W Turner: Romantic Painter of the Industrial 10. Bown, Matthew Cullerne. Socialist Realist Painting. New Haven:Yale
Revolution. Berkeley: Univ. of California Press, 1997. Univ. Press, 1998.

35. Rosenblum, Robert, and H.W. Janson. 19th Century Art. Rev. & up- 11. Brown, Milton W. Story of the Armory Show. 2nd ed. New York: Ab-
dated ed. Upper Saddle River, NJ: Pearson/Prentice Hall, 2005. beville Press, 1988.

36. Rubin, James H. Impressionism: Art & Ideas. London: Phaidon Press, 12. Chassey, Eric de, ed. American Art: 1908-1947, from Winslow Homer
1999. to Jackson Pollock. Trans. Jane McDonald. Paris: Réunion des Mu-
sées Nationaux, 2001.
37. Rybszinsky, Witold. A Cleaning in the Distance: Frederick Law Olmst-
ed and America in the Nineteenth Century. New York: Scribner, 1999. 13. Corn, Wanda M. The Great American Thing:Modern Art and National
Identity, 1915-1935. Berkley: Univ. of California Press. 1999.
38. Smith, Paul. Seurat and the Avant-Garde. New Haven: Yale Univ.
Press, 1997. 14. Curtis, Penelope. Sculpture 1900-1945: After Rodin. Oxford History
of Art. Oxford: Oxford Univ. Press, 1999.
39. Thomson, Belinda. Impressionism: Origins, Practice, Reception.World
of Art. New York: Thames & Hudson, 2000. 15. Dachy, Marc. Dada: The Revolt of Art. Trans. Liz Nash. New York:
Abrams 2006.
40. Twyman, Michael. Breaking the Mould: The First Hundred Years of
Lythography.The Panizzi Lectures. 2000. London: British Library, 16. Elger, Dietmar. Expressionism: A Revolution in German Art. Ed. Ingo
2001. F. Walther. Trans. Hugh Beyer. New York: Taschen, 1998.

41. Vaughan, William, and Francoise Cachin. Art of the 19th Century. 2 17. Fer, Briony. On Abstract Art. New Haven: Yale Univ. Press,1997.
vols. New York: Abrams, 1998. 18. Fletcher, Valerie J. Crosscurrents of Modernism: Four Latin American
42. Werner, Marcia. Pre-Raphaelite Painting and Nineteenth Century Rea- Pioneers: Diego Rivera, Joaquin Torres-Garcia, Wifredo Lam, Matta.
lism. New York: Cambridge Univ. Press, 2005. Washington, DC: Hirshborn Museum and Sculpture Garden in as-
soc. with the Smithsonian Institution Press, 1992.
43. Zemel, Carol M. Van Gogh Progress: Utopia, Modernity, and Late-Ni-
neteenth-Century Art.California Studies in the History of Art, 36. 19. Folgarait, Leonard. Mural Painting and Social Revolution in Mexico,
Berkeley: Univ. of California press, 1997. 1920-1940: Art of the New Order. New York: Cambridge Univ. Press,
1998.
20. Forgàcs, Eva. The Bauhaus Idea and Bauhaus Politics. Trans. John
Bàtki. New York: Central European Univ. Press, 1995.
21. Frampton, Kenneth. Modern Architecture: A Critical History. 4thed.
World of Art. London:Thames&Hudson, 2007.

bibliografia 241
22. Gooding, Mel. Abstract Art. Movements in Modern Art. Cambridge Tavi IV:
Univ. Press. 2001.
saerTaSoriso viTareba 1950 wlis Semdeg
23. Grant, Kim. Surrealism and the Visual Arts: Theory and Recception.
New York: Cambridge Univ. Press, 2005. 1. Alberro, Alexander, and Blake Stimson, eds. Conceptual Art: A Criti-
cal Anthology. Cambridge, MA: MIT Press, 1999.
24. Green, Christopher. Art in France: 1900-1940. Pelican History of Art.
New Haven: Yale Univ. Press. 2000. 2. Archer, Michael, Art Since 1960. 2nd ed. World of Art. New York:
Thames & Hudson, 2002.
25. Harris Jonathan. Federal Art and National Culture:The Politics of
Identity in New Deal America. Cambridge Studies in American Visual 3. Atkins, Robert, Artspeak: A Guide to Contemporary Ideas, Movements,
and Buzzwords. 2nd ed. New York: Abbeville Press, 1997.
Culture. New York: Cambridge Univ. Press, 1995.
4. Ault, Julie, Art Matters: How the Culture Wars Changed America. Ed,
26. Harrison, Charles, Francis Frascina, and Gill Perry. Primitivism, cub-
Brian Wallis, Marianne Weems, and Philip Yenawine. New York:
ism, Abstraction: The Early Twentieth Century. New Haven: Yale Univ.
New York: New York Univ. Press, 1999.
Press, 1993.
5. Battcock, Gregory. Minimal Art: A Critical Anthology. Berkeley: Uni.
27. Haskell, Barbara. The American Century: Art and Culture 1900-1950.
Of California Press, 1995.
New York: Whitney Museum of American Art, 1999.
6. Beardsley, John. Earthworks and Beyond: Contemporary Art in the
28. Herskovic, Marika, ed. American Abstract Expressionism of the 1950s:
Landscape, 4th ed. ebook. New York: Abbeville Press, 2006.
An Illustrated Survey: With Artist’s Statements, Artwork and Biogra-
phies. New York: New York School Press, 2003. 7. Bird, Jon, and Michael Newman, eds. Rewriting Conceptual Art. Criti-
cal Views. London: Reaktion Books, 1999.
29. Hill, Charles C.The Group of Seven: Art for a Nation. Ottawa: National
Gallery of Canada, 1995. 8. Bishop, Claire, Installation Art: A Critical History. New York: Rout-
ledge, 2005.
30. James-Chakraborty, Kathleen, ed. Bauhaus Culture: from Weimar to
the Cold War. Minneapolis Univ. of Minnesota Press, 2006. 9. Blais, Joline, and Jon Ippolito. At the Edge of Art. London: Thames &
Hudson, 2006.
31. Karmel, Pope. Picasso and the Invention of Cubism. New Haven: Yale
10. Buchloh, Benjamin H.D. Neo-Avantgarde and Culture Industry: Essays
Univ. Press, 2003.
on European and American Art from 1955 to 1975. Cambridge, MA:
32. Lista, Giovanni, Futurism. Trans. Susan Wise. Paris: Terrail, 2001.
MIT Press, 2000.
33. Lucie-Smith, Edward. Latin American Art of the 20th Century. 2nd ed. 11. Carlebach, Michael L. American Photojournalism Comes of Age.
World of Art. London: Thames & Hudson, 2005. Washington, DC: Smithsonian Institution Press, 1997.
34. McCarter, Robert, ed. On and by Frank Lloyd Wright: A Primer of Ar- 12. Causey, Andrew. Sculpture Since 1945. Oxford History of Art. Ox-
chitectural Principles. New York: Phaidon Press. 2005. ford: Oxford Univ. Press, 1998.
35. Moudry, Roberta, ed. The American Skyscraper: Cultural Histories. 13. Corris, Michael, ed. Conceptual Art: Theory, Myth, and Practice. New
New York: Cambridge Univ. Press. 2005. York: Cambridge Univ. Press, 2004.
36. Rickey, George. Constructivism: Origins and Evaluation. Rev. ed. New 14. De Oliveira, Nicolas, Nicola Oxley, and Michael Petry. Installation
York:Braziller, 1995. Art in the New Millennium: The Empire of the Senses. New York:
37. Taylor, Brandon. Collage: The Making of Modern Art. London: Thames & Hudson. 2003.
Thames&Hudson, 2004. 15. De Salvo, Donna, ed. Open Systems: Rethinking Art c. 1970. London:
38. Weston, Richard. Modernism. London: Phaidon Press, 1996. Tate Gallery, 2005.
39. White, Michael. De Stijl and Duch Modernism. Critical Perspectives 16. Fabozzi, Paul F. Artists, Critics, Context: Readings In and Around
in Art History. New York: Manchester Univ. Press, 2003. American Art Since 1945. Upper Saddle River, NJ: Pearson/Prentice
40. Whitfield, Sarah. Fauvism. World of Art. New York: Thames&Hudson, Hall, 2002
1996. 17. Fineberg, Jonathan. Art Since 1940: Strategies of Being. 3rd ed. Up-
per Saddle River, NJ: Pearson/Prentice Hall, 2011.
41. Whiford, Frank. The Bauhaus: Masters and Students by Themselves.
Woodstock, NY: Overlook Press, 1993. 18. Flood, Richard, and Frances Morris. Zero to Infinity: Arte Povera,
1962-1972. Minneapolis, MN: Walker Art Center, 2001.
42. Zurier Rebecca, Robert W. Snyder, and Virginia M. Mecklenburg.
Metropolitan Lives: The Ashcan Artists and Their New York. Washing- 19. Fried, Michael. “Art and Objecthood.” Artforum 5 (June 1967):12-23
ton, DC: NAtional Museum of Amrican Art, 1995. 20. Goldberg, RoseLee. Performance Art: From Futurism to the Present.
Rev. and exp. Ed. World of Art. London: Thames & Hudson, 2001.
21. Goldstein, Ann. A Minimal Future? Art as Object 1958-1968 Los An-
geles: Museum of Contemporary Art, 2004.
22. Grande, John K. Art Nature Dialogues: Interview with Environmental
Artists. Albany: State Univ. of New York Press, 2004.
23. Grosenick, Uta, ed. Women Artists in the 20th and 21st Century, New
York: Taschen, 2001.

242 bibliografia
24. -------, and Bukhard Reimschneider, eds. Art at the Turn of the Mil- 48. ------, Video Art, 2nd ed. London: Thames & Hudson, 2007.
lennium. New York: Taschen, 1999. 49. Sandler, Irving. Art of the Postmodern Era: From the Late 1960s to
25. Grunenberg, Christph, ed. Summer of Love: Art of the Psychedelic Era. the Early 1990s. New York: Icon Editions, 1996.
London: Tate Gallery, 2005. 50. Shohat, Ella. Talking Visions: Multicultural Feminism in a Transna-
26. Hitchcock, Henry Russell, and Philip Johnson. The International tional Age. Documentary Sources in Contemporary Art, vol. 5. New
Style. New York: Norton, 1995. York: New Museum of Contemporary Art. 1998.
27. Hopkins, David. After Modern Art: 1945-2000. Oxford History of Art. 51. Smith, Terry. Contemporary Art: World Currents. Upper Saddle River,
Oxford: Oxford Univ. Press, 2000. NJ: Pearson/Prentice Hall, 2011.
28. Jencks, Charles. The New Paradigm in Architecture: The Language of 52. Stiles, Kristine, and Peter Selz. Theories and Documents of Contem-
Post-Modernism. New Haven: Yale Univ. Press, 2002. porary Art: A sourcebook of Artists’ Writings. California Studies in the
29. Jodidio, Philip. New Forms: Architecture in the 1990s. Taschen’s History of Art, 35. Berkley: Univ. of California, 1996.
World Architecture. New York: Taschen, 2001 53. Sylvester, David. About Modern Art. 2nd ed. New Haven: Yale Univ.
30. Johnson, Deborah, and Wendy Oliver, eds. Women Making Art: Wom- Press, 2001.
en in the Visual, Literary, and Performing Arts Since 1960. Eruptions, 54. Vardenoe, Kirk, Paola Antonelli, and Joshua Siegel, eds. Modern
vol. 7. New York: Peter Lang, 2001. Contemporary: Art Since 1980 at MoMA. Rev. ed. New York: Museum
31. Jones, Caroline A. Machine in the Studio: Constructing the Postwar of Modern Art, 2004.
American Artist. Chicago: Univ. of Chicago Press. 1996. 55. Waldman, Diane. Collage, Assemblage, and the Found Object. New
32. Joselit, David. American Art Since 1945. World of Art. London: York: Abrams, 1992.
Thames & Hudson, 2003. 56. Weintraub, Linda, Arthur Danto, and Thomas McEvilley. Art on the
33. Legault, Réjean, and Sarah Williams Goldhagen, eds. Anxious Mod- Edge and Over: Searching for Art’s Meaning in Contemporary Society,
ernism: Experimentation in Postwar Architectural Culture. Montréal: 1970s-1990s. Litchfield, CT: Art Insights, 1996.
Canadian Centre for Architecture, 2000.
34. Lucie-Smith, Edward. Movements in Art Since 1945. New ed. World
of Art. London: Thames & Hudson, 2001.
35. Madoff, Steven Henry, ed. Pop Art: A Critical History. The Documents
of Twentieth-Century Art. Berkley: Univ. of California Press, 1997.
36. Moos, David, ed. The Shape of Colour: Excursion in Colour Field Art,
1950-2005. Toronto: Art Gallery of Ontario, 2005.
37. Nochlin, Linda. “Why Have There Been No Great Women Artists?”
Art News 69 (January 1972): 22-29
38. Owens, Craig. “The Discourse of Others: Feminists and Postmod-
ernism.” In The Anti-Aesthetic: Essays on Postmodern Culture, ed. Hal
Foster. Seattle: Bay Press, 1983: 57-82.
39. Paul, Christiane, Digital Art. 2nd ed. World of Art. London: Thames
& Hudson, 2008.
40. Philips, Lisa. The American Century: Art and Culture, 1950-2000. New
York: Whitney Museum of American Art, 1999.
41. Pop Art: Contemporary Perspectives. Princeton, NJ: Princeton. Univ.
Art Museum, 2007.
42. Ratcliff, Carter. The Fate of a Gesture: Jackson Pollock and Postwar
American Art. New York: Farrar, Straus, Giroux 1996.
43. Reckitt, Helena, ed. Art and Feminism. Themes and Movements.
London: Phaidon Press, 2001.
44. Robertson, Jean, and Craig McDaniel. Themes of Contemporary Art:
Visual Art after 1980. 2nd ed. New York. Oxford Univ. Press, 2009.
45. Robinson, Hilary, ed. Feminism-Art-Theory: An Anthology, 1968-
2000. Madlen, MA: Blackwell, 2001.
46. Rorimer, Anne. New Art in the 60s and 70s: Redefining Reality. New
York: Thames & Hudson, 2001.
47. Rush, Michael. New Media in Late 20th-Century Art. 2nd ed. World of
Art. London: Thames & Hudson, 2005

bibliografia 243
xelovnebis istoria XVIII saukunidan dRemde

You might also like