ΕλΕγΘΕΡιοτγπη-Ξ 28 ΑwογΞτογ 2οο,

ΙΣΤOΡΙΚΑ
Ι,ΙΕ ΤΟ ΤΑΝΖΙΜΑΤ, ΤΙΣ ΜΕΤΑΛΕΣ
μεταρρυδμßσετò ιηò Οθωμαντκηò
Αυιοκραιορßαò, σια 1Β56 Ýγτνε η ιυπτκÞ
αναγνωρτση του μιλÝτ ιων Ρωμιþν.
ΜÝχρτ τüιε, kr αφου η σημαντικη παρουοßα
χρτσιτανþν kar δη Ρωμιþν Ýχετ ηδη
καιαγραφετ σιη ΜτκρÜ Ασßα αιü το 1520,
κυλησε αρκειο νερü στο αυλÜκτ ιου
§ Ελληνισμου τηò περτοχηò. Με το πρþιο
Ι ι §
F ελληντκο σχολετο να τδρýειατ σια 1707 απü
ξ
τον παππου ιου ΑδαμÜνιτου Κοραη, ιον
ß Δταμαντη Ρυστο, και να αποτελεß ιην απαρχη
τδρυσηò σχολεßων οιην Αργυρουπολη, σιην
Κατσαρετα kar αλλου.
Το πρι,Jτο ελληνικü ιυπογραφεßο που
λετιουργετ σιη Σμυρνη απü το 1764 θοηθα σιη
δτÜδοοη ιων ελληντκþν τδεων kar
γραμμÜιο_ιν, Kar φιÜνουμε σια ιÝλη του 1Βου
αιþ\-α που ο ελληντκüò πληΒυσμοò τηò
Μικραò ^\σταò υπολογßΖετατ σε δυο
εΚαιομμυρτα.
t
Σια ηερτπου 120 χρüντα που απομενουν ωò
ιη, Κατασιροφη ιου '22 ιο ελληντκü σιοτχεßο
ιηò περιο\ηò θα διαπρÝιμετ. Αναδετκνυονιαι
Ελληνßδεò οπü το Προκüπι τηò Κοπποδοκßαò στα τÝλη του 19ου οιþνο οημα\-τlΚεò ΠροσωΠτΚοιηιεò Kar υΠαρΧετ
Üι,θιισιι οτκονομικη και πνευμαιτκη κυρßωò
σιπ- Κι,ινσιανινοýπολη, τη Σμυρνη και στα
Ü-\\α κενιρα ιων παραλßων ιηò Μ. Αοßαò.
Η hαOπμερΝη ζωÞ τOυ Το τδιο οιοτχεßο, παρÜ ιον ανεπανÜληπτο
ξερτΖι,ιμü. Βα διαπρÝψετ αργοιερα και σιην
Ε_\_\αδα. οπου θα καιαφýγòι.

μιιßρασιατιΗOý ΕßßπντμOý ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΠΑΝΑΓΟΠΟΥΛΟΣ

ΕΟΝΟΛΟΤΙΚΗ ο ι,ιΗτΡοπο^ΠΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΟΝΙΚΗ

ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΧΡΥΣΑΝΟΟΣ ΕΝοτΗτΑ
Καππαδοκßα: Το Ποντιακü 0 Ελληνικüò
η σχÝση ΖÞημα þò Φιλολογικüò
γλþσσαò- τη Ι\4ικρασιατικÞ Σýλλογοò
ιστορßαò ΚαταστροφÞ τηò Πüληò

ΥπεýΘwοò Ýχδοσηò ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΠΑΝΑΓΟΠΟγΛΟΣ

ΣιßΜοξη ýλπò ΣýμOουλοò Ýιδοσηò Σ' αυτü το τεýτοò συυεργÜστηßον Δημ¼υρμκü

ΝΑΣΟΣ ΓΚΟΛΕΜΗΣ ΠΕΡΙΟΣ ΦΑΣΟγΛΑΚΗΣ ΡΩΞΑΝΗ Δ. ΑΡτΡοΠογΛοΥ ΠΑΥΛΙΝΑ ΝΑΣΙΟΥΤΖΙΚ ΝΙΚΟΣ ΚΕΧΑΠΑΣ
ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ ΑΧ^ΑΔΗ ΓΙΩΡΓΟΣ Ε. ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΤΖΑΝΠΟΠΟΥΛΟγ
Συwουομüò . mιμÝJιgα ΝΙΚΟΣ ΒΑΡΔΙΑΜΠΑΣΗΣ ΓΕΩΡΠΟΣ Α. ΓΙΑΝΝΑΚΟΠΟΥΛΟΣ ΑΝΝΑ ΤΑΜηΑΚΗ ΣΟΦΙΑ ΔΡΑΚΑΚΗ

ιßüυμοι σwεργÜτεò ΦΑΙΔΩΝ ΜΑ^ΙΓΚΟΥΔΗΣ ΕγΑΓΓΕ^ιΑ ΜΠΑ^ΤΑ Ποραγωγιß

ΦΩτοΕΚΔοτιΚΗ Α.Ε.
ΒΑΣΙΛΗΣ ΚΑΡΔΑΣΗΣ - ΑΠΟΠΟΛΟΣ ΔΙΑΜΑΝΤΗΣ
Ι{λεκτρονιßþ üιεýθυνοπ istorika@enet.gr Το πορüν περιοδικü ηαρεχειαι δωρεüν
μαΖß με ιην ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ
Αηογορεýετατ η αυιοιελÞò πþληüÞ του
 σημειωσειò
Ενοò κατ'cπιf,ογÞν
ΣμυΡνιüò και
«^ ι κατοlκο1 τηò Σμýρνηò ξεχωρßΖουν για
Ι Ι ιο φιλοτψü τουò. αλλÜ και δεν
|-,/ υπολεßπονται οπü τουò Üλλουò
συμΠαtρlωtεò tουò ωò Προò tην κοlνωνlκοtητα
κα1 τη φιλομÜOεια που τουò διακρßνεl...». Οι
Παραιηρηοετò αυιεò ΠροερΧονιαΙ αΠο ενα νεαρο
ΒαλκÜντο πραματευτη, που θα εγκατασιαθεß yra
εμπορτκη δραοιηριüιητα στη Σμυρνη το 1Β25.
Εκδηλοò εßνατ ο ενθουσταομüò. με ιον οποßο
περτγρÜφετ ο Konstantin Fotinov (r7θ0-1B5B,
Ýναò απü τουò πρωιεργÜιεò ιηò Sουλγαρτκηò
πνευμαιικηò αφυπντοηò) ιην πολτιτσιτκÞ kar
ΚοΙνωνΙΚη αιμοσφατρα Που εΠτΚρατεΙ οτη
μηιρüπολη αυιη ιηò Ιωνßαò, σιο «Γκιαοýρ
Ισμτρ», με τουò πολτττσιικουò συλλογουò αλλÜ
Kar ια ευαγη τδρυματα, τα υολυÜρτδμα σχολεßα
αρρÝνων kar ια παρθεναγωγεßα, τη βιβλιοΒÞκη
του Ελληντκου οχολεßου, ια δþδεκα
ιυπογραφεßα, ια δυο θÝαιρα, τουò δυο
εμπορτκουò συλλüγουò. ια νοσοκομòßα. την
πυροσΒεσιτκη υπηρεσßα kar ιο πλÞθοò αυü ιτò
εκκληοßεò.,.
ολýιτμη yra την τστορßα τηò Σμýρνηò
cιναι η μαριυρßα του εμπορικου
παραγγελιοδüχου απü ιο Samokov ιηò
Βουλγαρßαò, για τον οποßο ιο μεγαλυτερο λιμÜντ
τηò Ανατ. Μεσογεßου θα αποτελÝοετ, καιÜ ιτò
ιελευιαßεò τρετò δεκαειßεò ιου Βßου ιου, ιη
δεýτερη παιρßδα του. Μαρτυρßα που θα
καταγρÜιμετ ο Fotinov σιο περτοδτκü ιου
«ΦτλομÜθετα»» («Ljuboznanie») που δα εκδßδει ο
ßδτοò στη Σμυρνη κατÜ τα Ýτη 1Β42 και 1Β44-46.
Mra τστορτκη πηγη με τδταßτερη σημασßα, δτüττ
ανιανακλÜ αυθεντικÜ ιο «òπιχþρτο πνεýμαιl.
spfuifus .loci, στην οθωμαντκß αυιη πüλη με την
κοσμοπολτιτκη αιμüσφατρα, üπου ωσιüσο, μετÜ
την κρßση ιου 1Β21, η ελληντκÞ γλþσσα θα
αποιελÝοει ιο κυρßαρχο μÝοο Ýκφρασηò και με
την ανθουσα ελληντκη κοτνüτητα να αφομοτþνετ
πολτττσιτκÜ ιιò αλλεò εθντκÝò ομÜδεò στην πüλη.
Η ελλειψη μισαλλοδοξßαò απÝνανιτ οιην
π òποχÞ του
εθντκÞ η θρησκευιτκη «δταφορειτκüτηια», που
ΧαραΚτηρτΖετ ιη ΥεντΚοιερη νοοτροΠτα στη
Σμυρνη. εßνατ εκεßνη που τεκμηριþνειαι μÝσα
απü ια Üρθρα του Eotinov οτη «ΦτλομÜθεια», η
οποßα, παρεμπτπιüντωò, αποτελεß kar ιο πρþτο
δημοστογραφτκü üργανο που δα εχδοθεß σια
ΒουλγαρικÜ. Ο Ýνθερμοò αυτüò Βουλγαροò
παιρτþτηò δεν θα ατσθανθεß διüλου ξÝνοò στην
πüλη αυτη, ακüμη kar üταν, μειÜ το 1Β35, τα
πνευματα θα οξυνOουν απü ιη δταμÜχη μεταξυ
Ορδοδοξßαò kar Προιεσιανττσμου που δα
ξεσπÜσετ στα μεγÜλα ασιικÜ κÝντρα ιηò καθ'
ημÜò Αναιοληò.
Η
πρþιμο δεßγμα ιου υιιερατ-\ανιτκου ηγεμονιομου,
ιον ιροτιομπü δα ελεγε κανετò σημερα (Ýχονιαò
ιην πλουστα εμπετρτα ιου δευτερου μτοοý του
20ου αιþνα) ιηò Σιαυροφορßαò για να
επιβληθοýν με κÜθε μÝοον. οτ «αμερικανικÝò
αξßεò» σε üλουò τουò _\αουò ιηò Υφηλj,ου. Ατχμη
του δüρατοò θα αποιελÝσουν or δραστηρτüιητεò
τηò «Βτθλτκηò Ειαιρεßαò» (<ιΒßbΙε Society»), οι
οποßεò, με ια εκπατδευιικÜ τδρυματα και τουò
τεραποοιüλουò τουò, θα προπαγανδßΖουν
επτθεττκÜ την αμερτκαντκη εκδοχη για τον
«εκχρτσττανιομü των εθνþν», Δραοιηρτüτηια, η
orιoia. υοιερα απü μταν apxrkn φÜση ανοχßò, θα
ουναντÞσετ, μειÜ ιο 1Β35/36, την αποφαοισιτκη
αντßδραση του Οτκουμεντκοý Πατρταρχεßου, αλλÜ
και των ιοπικων κοινωνιων.
Μια πρþιμη προοπÜθετα « εξαμερτκαντσμου»,
ιο απü ιην οποßα θα προκυψετ σιτò ιοπτκÝò
κοτνωνßεò η πρüδρομη ετκüνα ιου «ugly
American» : οι «Αγγλο-ΑμερτκÜνοτι» αποτελουν
(συμφωνα με την αναφορÜ που θα στεßλετ το 1Β36
σιη «Βιβλτκη Ειατρεßα» ο εκπρüσωηüò ιηò σιη
Σμυρνη) yra ιον νιüπτο πληθυσμü Ýναν
αηαξιωιικÜ φορττσμÝνο χαρακιηρισμü yra ιουò
προτεστÜνιεò τεραποσιüλουò. . .
ΦαßÜ,ιν ΙνΙσλιγκοιfiηò
οΓqαι

κατòικτημÝνοò, αρκειÜ υριν απü ιην πιþση ιηò Κωνσιανιτνουπüλεωò (1453), πληθυσμüò
τηò Μ. Ασßαò δταιßρησε την ελληντκüιητÜ του: τη γλþσσα ιου þò Ýνα μεγÜλο θαθμü, τα
Þθη ιου, ττò παραδüσετò ιου Kar σε αρκειÝò περτοχÝò τοýò κοτνοττκουò ιου θεσμουò, που
ανÜγοντατ, ουμφωνα με ιον Παυαρρηγüυουλο, «στα αρχαßα αστικÜ πο,λττεýματα» τηò
πÜλατ ποιÝ πüληò- κρÜιουò.
Η συμθολη ιου Κοτνοý στη μακραßωνη δουλεßα ηταν Ζωιτκηò σημασßαò. Το Κοτνü
συσπεßρωνε κατ ουντηροýοε ιο ΓÝνοò, Το προσιÜιευε απü ιτò αυθατρεσßεò του αγÜ kar
του παοÜ. ΑνττμετþmΖε με συλλογτκÞ ευθýττη ια φορολογτκÜ και ιτò αποφÜοειò ιηò
οθωμαντκηò δτοßκησηò,
Κυρßωò απομÜκρυνε ιουò απετληττκουò κτνδυνουò ιου αφελληντσμοý. Ιδρυε και
συντηροýσε σχολεßα kar θýλτοθßκεò.
Η korvωvrkÞ πρüνοτα κατ αλληλεγγýη του Korvou ηιαν σημανττκüιατη.
Το Κοτνü απÝδτδε το πÜιρτο εθτμτκü kar ιο κωδτκοποτημÝνο απü ιην ΕξÜθýλο ιου
Αρμενüπουλου Δßκατο οιτò ασιτκÝò δταφορÝò ιων Ρωμιþν, þσιε να αυοφεýγετατ καιÜ ιο
δυνατüν η ανÜμτξη ιου Τοýρκου καδη.
Εßχε κτ Üλλεò υποχρεþσετò. ΠροστÜιευε τη δημüστα υγεßα. Συντηροýσε λαΖαρÝιο
(λοτμοκα8αρτηρτο) kar αναρρωιηρτο.
Ελεγχε ιτò ουνετατρτσιικÝò ενþσετò. τα βιοτεχντκÜ εργαστηρτα, ιιò εμπορτκÝò
επτχετρησειò r<ar ιτò τψÝò στην αγορÜ. Επτιηρουσε τη δημüστα τÜξη.
Kupra πüλη σιη Μ. Ασßα με Üρτσιη κοτνοττκÞ οργÜνωση Þταν η Σμυρνη. Σιη
μεγαλοýπολη αυιÞ Üνθηοαν ια γρÜμμαια kar or ιÝχνεò με ιην επτσιαοßα του Korvou.
Στον Πüντο εξÜλλου υπßρχε Κοτνü ενεργü, Το 165θ αναφÝρετατ «η δημογερογτjα)), που
μερτμνÜ απü κοτνοý με ιην Εκκληοßα yra την εκπαßδευση. ΠολλÜ σιοτχεßα τδρýθηκαν
ωò το περßφημο «Κοινüν Σχολεßον Ελληνικþν ΜαOημÜτων καl jΙ4οι-υ,τχýò» (1ΒΙ0-
1840).
Αλλο αξýλογο κÝνιρο ιου Ελληνισμου με ενεργü κοτνü ηιαν η Προýσα. Kr εκεß οι
Ρωμτοß ανττσιÝκονιατ (Απ. Βακαλüπουλοò, Ιστορßα Ελληνικοý Εθνουò, τ. I, σ. 166),
Or καιαχιητÝò επÝιρεψαν τη λεττουργßα αυιοý ιου Κοτνοý που παρουστÜσιηκε μθ
δτÜφορεò παραλλαγÝò, χορηγþνταò kar ετδτκÜ προνüμτα, απü τüπου ετò ιüπον.
ΙνΙε αυτÞ την κοτνοιτκÞ οργÜνωση συνÝλεγαν ευχερüσιερα τουò φüρουò kar εξαοφÜλτΖαν
απ' ü,ιτ φαßνετατ την αυαιτοýμενη υποιαγη: ιου ραγτÜ,
ΥπÜρχετ üμωò kar Ýναò δεýιεροò λüγοò εξßσου σημανττκüò: or ΣελιΖοýκοι [απü τον 11ο
ar.] kar or Οθωμανοß Toupkor [απü ιο 14ο-15ο ar.] εßχαν υποσιεß, μÝσω ιων ΑρÜ-θων, ιην
επßδραση ιων προηγμÝνων ελληνικþν-βυΖαντνþν κοτνοιτκþν θεσμþν κατ εßχαν
υτοθετÞσετ πολλÜ σιοτχεßα ιουò.
Πολλοß αοιτκοß θεσμοß, εξÜλλου, τηò μουσουλμαντκßò πüληò; ια δημüστα λουιρÜ, η
αγορÜ, or συντεχνßεò, or ασιτκÝò, σιραττωττκÝò κατ αθληιτκÝò οργανþσετò
«αναπιýχθηκαν πÜνω σε βυΖανττνÜ πρüιυπα» (Σπυρου Βριχδνη, Η Παρακμη ωυ
Μεσαιωνικοý Ελληνισμοý στη Μ. Aσja, ΜΙΕΤ, σ, 40Β).
Παρüμοτα υιοθεσßα θεσμþν συνÝθη Kar στην ýπατθρο. Η Πρüνοια λ,χ. ιων ΒυΖανττνþν:
η <«κατ' επτχαρπßαν» παραχþρηση γατþν yra την παροχß σιραττωττκηò υπηρεσßαò σιο
κρÜτοò μειονομÜσιηκε αε ºιμÜριο. Ο προνοιÜριοò [χρτσττστüò στραττþτηò-τππÝαò]
Ýγτνε.., ο σπαχηò [ο μουσουλμÜνοò τππÝαò] κ.ο.κ.
Η βασικη φορολογχß μονÜδα καλλτεργοι4τενηò γηò: το ΖευγÜριον |γαßα
ιιαλλτεργουμενη απü Ýνα ΖευγÜρτ βüδτα σε μη ημÝρα] Ýγτνε Τστφτ [Ýνα ΖευγÜρτ βüδια,,.].

Νßκοò ΒαfrιÜlιπασιιò

5
ι. ,,

/,
ΕΘΝΟΛΟΓΙΚΗ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ

6. Ελληνßδα απü
το Προκüπι. οποßεò προÝκυψαν or δτακρßσετò. ΠÜντωò, οιο χþρο
ΣχÝδιο του ιηò Καππαδοκßαò ιου 1θου ατþνα η δταπλοκÞ
0υλεβÜι. γλþσσαò kar τστορßαò καθüριοαν ιην αξτακη δτÜ-
σταση τηò γλþσσαò. Καθüρτσαν στÜσετò που ουνδÝ-
θηκαν με εθντκÝò κραιτκÝò ονιüτηιεò kar üχτ μüνο.
Η μελÝτη των σιÜσεων αυτþν εivar η πτο ενδταφÝ-
ρουσα üψη οιο Ζηιημα τηò σχÝσηò γλþοσαò-τοτο-
ρΙαò.
Αν για κÜποτουò λüγουò θεωρηδηκε üιτ or Καπ-
παδüκεò δεν εßχαν «πολτιτσμü» ουγκρτνüμενοτ με
τον ελλαδτκü χþρο η ια αοτικοποτημÝνα δυττκÜ πα-
ρÜλτα κατ το κωνστανιινουπολßιτκο περτθÜλλον,
δενττμφτσθητÞθηκε υοιÝ üττ εßχαν δταφυλÜξετ ευ-
ανÜγνωοια τα σιοτχεßα τηò ταυτüτητÜò ιουò. Αυτο-
προσδτορßΖονται Ρωμτοß ορθüδοξοι, üροò που ση-
ματοδοτεß, καιÜ ιην περßοδο αυτÞ, ιην εκκληστα-
σιτκη/θρησκευιικÞ σýοιαση τηò ελληνορ8üδοξηò
κοτνüιηιαò. Η οτκουμεντκη ορ8οδοξßα αιτοιελεß
ιην κýρτα πηγη συγκρüτησηò ταυτüιηταò αλλÜ kar
οργÜνωσηò ιηò κοινωνικηò kar πνευματικηò Ζωηò.
Η κυρßαρχη γλþοσα των Ρωμτþν τηò κενιρτκßò
ΜτκρÜò Ασßαò, ια τουρκτκÜ Kar η καραμανλßδτκη
γραφη, συνυπηρχαν με ιην ελληντκÞ, χωρßò or
χρηστεò των γλωσοþν αυτþν να ατσθÜνοντατ üττ η
γλþσσα μποροýσε να αποιελÝσετ κρτιηρτο δταφο-
ροΠοτησηò.
Ωò γνωστüν, οια τÝλη του 19ου ατþνα or ελλη-
νορθüδοξεò κοτνüτητεò ανακαλυφθηκαν απü ιουò
λüγιουò κυκλουò ιηò Κωνστανιτνοýποληò που α-
σχολοýνταν με Ζηλο yra τα «Ζþντα μνημεßα» τηò
ελληντκηò εOντκßò κοινüιηιαò στην Οθωμαντκη
Αυιοκραιορßα, yra να ακολουθÞσει πολý αργοπο-
ρημÝνα το Üλλο εδντκü κÝντρο, η Αθηνα, που α-

Ο ορδüδοξοò πf,ηδυσμüò στην Κοπποδοκßο, ον ιουρκüφωνεò χρτστταºκÝò κοτνüτηιεò απλþò υπο_

εξοιρÝσει κον€ßò τπ δΡησκ€ßο, σΕ τßποτε δεν
διοφÝρει οπü το γ€ßτονÜ του μουσουΑμüνο
ποοκοπουοε στον «εξελληντσμü» των τουρκüφω-
νων ορθοδüξων, με την ανττκαιÜσταση ιου κυρßαρ-
χου στοτχεßου σýσιασηò ιαυτüιηταò ιηò ορθοδοξßαò
απü εθντκÜ κρτιηρια. Σιτò ιελευιαßεò δεκαειßεò του
1θου ατþνα αρχßΖουν να δημοστεýοντατ ο1 περιο-
οüτερεò τστορτκοαρχατολογτκÝò, γεωγραφτκÝò και
γλωσστκÝò μελÝιεò yra ιον καππαδοκτκü χþρο,
προθÜλλονταò üμωò τα ελληνüφωνα χωρτÜ. Δßνε-
τατ Ýμφαση στη δημοοßευση σταιτσιτκþν πληθυ-
σμοý kar οιοτχεßων yra ιη θρησκευττκÞ kar εκπατ-
δευιτκÞ οργÜνωοη. Στουò πßνακεò αυτοýò, των ο-
ποιων η σκοπτμüιηια εßνατ προφανηò, or κατοτκοτ
δτακρßνονιατ σε Ελληνεò, Τουρκουò kar ξÝνουò. Or
δηλþνοντατ με αστερßσκο. Κενιρτκß τδÝα σε κεßμε-
να ιηò εττοχηò που Φ,αφÝρονιαι στουò ορθüδοξουò
τουρκüφωνουò Καππαδüκεò εivar üτι πρüκεττατ yra
απολßιτοιουò. ΧαραχιηρτοττκÝò εßνατ or αναφορÝò
ΕλλÞνων προξÝνων, αλλÜ kar Ελλαδττþν δασκÜ-
λων υου Ýρχοιτατ να διδÜξουν οια νεοßδρυμÝνα
οχολεßα. Η εκπαßδευση, kar μÜλισια η ελληντκÞ
εκπαßδευση, καθþò kar η εκμÜOηση τηò ελληντ-
κηò απü τουò ιουρκüφωνουò εξτσþνειατ με την
πρüοδο και το\τ πολτττσμü. Αυτü ττου χαρακιηρßΖετ
ιο ενδιαφÝρον των λογßων τηò περτüδου αυτßò εß-
νατ κατ'αρχÜò η παροχη γνþσεων, ο «φωιτομüò»
ιων Καπυαδοκþν. Η τουρκüφωνη χρτστταντκß Ανα-
ιολßα δεν αποτÝλεσε ανττκεßμενο Ýρευναò ιων λο-
γßων κýκλων τηò Κωνσιανττνοýποληò κατ τηò
Αθηναò -λογτκÜ θεθαßωò-, αφοý δεν Ýδτνε εξ opr-
ομοý εmχετρημαια yra την ελληντκüτηια, αντßθετα
μÜλισια τα υπονüμευε. Συνεπþò, σιο δοýνατ-λα-
βεßν or τουρκüφωνοτ Ρωμτß γßνοντατ -και τουò α-
παττεßτατ να γßνονιατ- δÝκιεò kar μüνο δÝκτεò τηò

Β

ελληντκηò, ελληνüφωνηò πατδεßαò με απþιερο
σκοπü ιον «εξελληντσμü» ιουò.
ελευταßα σιην ελληντκη θτΒλιογραφßα Ý-
χετ δταιυπωθεß η Üποψη üιτ η μειÜΒαση α-
πü το μτ,ΙÝτστο Ýθνοò, οε σχÝση με ιο θαθ-
μü kar την Ýκταση τηò ελληνοποßησηò ιου
μτ,Lß (κοσμτκου) θεσμτκου πλατσßου, δη-
λαδη με τιò αλλαγÝò που επÞλθαν σε επßπεδο θρη-
σκευττκßò οργÜνωσηò (μηιροπüλειò) kar στον τομÝα
τηò υατδεßαò με ιη δημτουργßα σχολεßων στην ιουρ-
κüφωνη Καυπαδοκßα, καδüρτοε τη δταδτκασßα μÝ-
σω ιηò οποßαò οτ καυπαδοκτκÝò κοτνüιηιεò σημαιο-
δüιησαν Ýναν οτονεß ελληντκü πληθυσμü, üπωò αυ-
τüò των δυττκþν παραλßων ιηò ΜτκρÜò Ασßαò. Θα
ουμφωνοýσαμε απολýτωò με ιη 0Ýση αυιη αν üνιωò
εwοεßιατ η δτεκδßκηση εδαφþν η πληθυσμþν απü
ιο κÝντρο, που σχεδτÜΖετ επß χÜριου kar δταχÝετ ε-
θντκÞ ταυιüτηια σε συνετδησετò που την εξυπηρε-
τοýν. Eivar üμωò ανιτεπτοτημοντκü να αγνοεßτατ η
ßδτα η συνεßδηση τηò εντοπτüιηιαò η ιηò τδτομορ-
7. Δεßγμα τηò
φßαò ιων υποκετμÝνων, εν προκετμÝνω ιων Καρα- καραμονλßδικηò
μανληδων, που κÜποτα σττγμß αναγκÜΖοντατ ν-α α- βιβλιOπOρOγωγÞò,
κολουθησουν η να υποκυψουν σια τσιορτκÜ γεγο- που τυπþθηκε
νüτα kar η παλατüτατη ακüμη kr αν ιουρκüφωνη ßπην ΚωνσOντΙ-
ρωμτοσýνη ιουò εξτσþνετατ εξ ανÜγκηò με την α- νοýπολη το 1872
θηνοκεντρτκη ελληντκüτητα. Οπωò εξÜλλου θα
δταφωνουσαμε με τη θαρýιηια που δü8ηκε σιον
«καθυσιερημÝνο Δταφωιτσμü» ιηò Καππαδοκßαò α-
πü ια δυο εθντκÜ κÝντρα, Κωνοιανττνοýπολη και
ΑθÞνα, δηλαδÞ με την Üποψη üιτ η ßδρυση σχο-
λεßων « εξελλÞντοε» ιουò τουρκüφωνουò Ελληνεò.
Οταν Ýρχειατ η αθηνοκενιρτκÞ πατδεßα, θρßσκετ
kar σιηρßΖειατ σε μτα δεδομÝνη επß ατþνεò ταυιü-
ιηια και απλþò προσπαθεß να «συμμορφþσετ», βÜ-
Ζονιαò οε πλαßστο, την üποτα ρωμαßκüιητα σε ελ-
ληντκüτητα με ΒÜση τα σýγχρονα κοσμτκÜ κρττη-
pra περß Ýθνουò. Τüσο η προσπÜθετα δýδοσηò ιηò
ελληντκηò γλþσσαò σια τÝλη του 19ου ατþνα üσο
kar η δτÜδοοη ιηò ελληντκηò, ελληνüφωνηò πατ-
δεßαò ιην ßδτα εποχÞ υυενθυμßΖετ την αργοπορημÝ-
νη αρωγß ιηò εκπαßδευσηò στην επτσφρÜγτση μταò
δεδομÝνηò ταυιüιηιαò. Kar πora καλýιερη kar α-
πτüτερη μαριυρßα ιηò εθντκοπολτττσμτκηò ταυτüτη-
ταò των τουρκüφωνων ορθοδüξων απü αυιην τηò
καραμανλßδτκηò θτθλιοπαραγωγßò. Στον ενÜμτση
ατþνα υου μεσολαθεß μÝχρτ ιην ανακÜλυψη των
ιουρκüφωνων ορθüδοξων κοτνοιηιων αυü την Κων-
στανττνουυολη και την ΑθÞνα, Ýχετ κιüλαò διαμορ-
φωθεß μτα καραμανλßδτκη θτΒλτογραφßα που μετρÜ
αρκειÝò εκατονιÜδεò τßτλουò.
Δεν εßνατ καθüλου ιυχαßο που η ρωμαßτκη ταυιü-
ιηια ιων ιουρκüφωνων Καππαδοκþν αμφτσβητεßιατ
σιτò αρχÝò ιου 20οý αιþνα, üιαν η ΜτκρÜ Ασßα δτεκ-
Η ιστοριογΡαφßα δεν ασχοflÞδηκε
μΕ τον ΠροσδΙορισμü των τουρΚüφωνων
ορδοδüξων τπò Οδωμονικþò ΑυτοκΡοτοΡßαò
δτκεßται ιüσο απü Ελληνεò üσο kar απü Τουρκουò.
Or πολυσχτδεßò πτυχÝò του θÝμαιοò ιων ιουρκüφω-
νων ορθοδüξων και η προσÝγγτση του, ττò περτσ-
σüιερεò φορÝò, με δτκαντκü λüγο και συνεπαγωγÝò
αυ8αßρειεò, χωρßò τη χρÞση τστορτκßò με8üδου kar
εργαλεßων ιηò τστορτκηò επτστßμηò, συνÝτεινε στη
δημτουργßα πολτττκου προθλßμαιοò. Αμεση συνÝ-
uεra τÝτοτων χειρτσμþν εßνατ η πüλωση ιηò ΒτΒλτο-
γραφßαò γυρω απü το θÝμα ιηò καταγωγηò ιου τουρ-
κüφωνου ορθüδοξου υληθυομου ιηò ΜτκρÜò Ασßαò,
Η τσιορτογραφßα δεν ασχοληθηκε με ιο Ζητημα ιου
υροσδτορτομου των ιουρκüφωνων ορθοδüξων σιο
περτθÜλλον τηò Οθωμαντκηò Αυιοκραιορßαò. Δεν )
9
 Ξ

.-

Γτα να συνοψßοουμε: σιη χοÜνη ιηò καππαδοκτ-

β}Ψ:*Ι κßò γηò μαΖß με Üλλουò λαουò ÝΖησαν ελληνüφω-
vor αλλÜ κυρßωò ιουρκüφωνοτ Ρωμιοß. Απü τα με-
σα του 1θου ατþνα, ο πληθυσμüò αυτüò συγκÝ-
νιρωσε ιην προσοχη πρþτα των εκκληστασιτκþν
αρχþν υου ειεδßωξαν να τον ιροσιατÝψουν απü
ιον εξτσλαμτσμü και απü το θρησκευιτκü προση-
λυτισμü Üλλων εκκληοτþν kar, δευιερον, ανακα-
λýπτειατ απü ιουò λüγτουò κυκλουò ιηò Πüληò που
ασχολοýνιατ με ιη «χαρτογρÜφηοη» τηò ελληντ-
κηò εθντκηò κοτνüιηιαò στην ΟθωμαντκÞ Αυτο-
κρατορßα. Σττò αρχÝò του 20ου ατþνα αμφτσθητη-
δηκε η εθντκÞ ιαυτüιηια ιων τουρκüφωνων Ρω-
μτþν απü ιουò Τοýρκουò. ΒεΒαßωò, μειÜ τη νßκη
τηò Τουρκßαò οιον πüλεμο τηò Μτκραò Ασßαò, η
Συνθηκη ιηò ΛωΖÜννηò δεν αμφισΒüτησε τη ρω-
μαßτκη καταγωγß ιων τουρκüφωνων ορθοδüξων.
Kar γτα το λüγο αυτü υττοχρεþθηκαν να εγκαια-
λεßψουν kr αυιοß ια πÜιρτα χþμαια, üπωò or κÜτοτ-
κοι των δυιτκþν παραλßων kar or Πüνιτοτ, ακολου-
θþνταò ιο κοτνü πεπρωμÝνο üλων ιων Ρωμιþν ιηò
ΜικρÜò Ασßαò.
8. ΣφογιασθÝντεò
απü τουò υπÜρχουν συστηματτκÝò μελÝιεò yra το χαρακτηρτ- ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Τοýρκουò σμü απü τουò ουγχρüνουò τουò. Δεν εwοþ μüνο ιιò Α Ατγßδηò, Η ελΔηιτκüτηò τηò ΜπρÜò Αοßαò κα1 το

κüτοικοι τηò αναφορÝò που μπορεß να υπÜρχουν σια περτηγηιτ-
Κερασοýντοò. Oι κÜ κεßμενα η οε αναφορÝò ανιτπροοþπων ιεραπο-
Ελληνεòτου στολþγ ξÝγωγ kar Ελληγωγ δτπλωμαιþγ Þ Ελλα-
Πüντου δττþν δτδασκÜλων, or οποßεò θα Þταν εξατρεττκÜ
ακολοýθησαν χρηστμο γα συγκεγιρωθοýγ kar γα συσιημαιοποι-
τουò ΣμυρνΙοýò ηθοýν. Δεν Ýχουν γßνετ Ýρευνεò σε οθωμαντκÝò
αην πρOσφυγΙÜ πηγÝò. Η συστημαιτκη μελÝιη των οθωμαντκþν κα-
(9) γΙα να .οο.rßωο.rr, θα Ýριχναν ασφαλωò φωò σιο Ζηιημα
αποφýγουν την
Πληθυσμþν σΙΤò
ολοκληρωτικÞ 1Βο ατþνα βρßσκο-
εξüντωση τουρκüφωνων Ρω-
μτþν. Η lrδne Beldiceanu προσπÜθησε οε μτα
προδρομη μελÝιη ιηò να θpεr ιη σχÝση ανÜμεοα
οε ιοπωνýμτα kar θρησκευττκÞ Þ εθντκη ταυιüτητα
του πληθυσμου, σιηρτΖüμενη σια ανθρωπωνυμτα.
Απεδετξε üιτ Ýναò μεγÜλοò αριθμüò πüλεων Kar χω-
ρτþν ιηò κεντρτκηò Ανατολßαò κατÜ τουò 15ο Kar
16ο αιþνεò κατοικουνταν μερτκþò Þ καδ' ολοκλη-
prav αΠο Χρτοιτανουò, ΥεΥονοò Που ερμηνευετ τη
δτατηρηση ιοπωνυμßων ελληντκþγ λατντκþν, χει-
ττττκþν kar μειÜ την οθωμαντκÞ καιÜκτηση, ια ο-
ποßα κληροδüιησε σιην τουρκικη γλþσσα η θυΖα-
νττνß παρÜδοση.
Στη χοÜνη τηξ καππOδοκ!κηò γηò μαζß
με Üflθουò frαοýò Ýζησαιγ εf,Πηνüφωνοι
μýθευμα των ΤουρκορOοδüfωη Αθßνα 1θ22.
επτμ. Μßρκα ΤΖεΒε_\Ýκη-ΚονδÜκη 2002.
Μαρßα Β. ΑοΒÝοιη. ,Επαγl,ε,ΔματτχÝò ααχολßεò των
Ελλýνων τηò Καππαδοκßοò Αθηνα 1θ80.
Η Εξοδοò. )\Ιαρτυρßεò απü τιò επαρχßεò τηò Κεντρικýò και
Νüτιαò ΙτΙικρασταò. ετσαl,ωγß-εποπιεßα: ΠασχÜληò Μ.
Κττρομηλßδηò, επτμ. ΓτÜννηò ΜουρÝλοò, ΑθÞνα 1θ82.
Awa ΜαρÜθα-ΧατΖηνικολÜου, Ο Αγτοò,\.{τßραò Αθηνα
,
r995.
Melpo Merlier. Το αρχε]ο τηò Λ4ικροσιατπηò
Λαογραφjαò. ΠιÞ ιδρτ8ηκε, Πþò εργÜατηκq Athens 1948.
«Or ελληντκÝò κοτι,üιηιεò οιη ουγχρονη Καππαδοκßα»,
-,
Δελτßο Κεντρου ΙΙικρασιατικþν Σποιfr(ßν 1 (L9ºº), σ.29-º4.
[Ο. Merlier]. Ο τε.\ευτσßοò Ελληwσμüò mò ΜυρÜò Αοηò.
Εκ8εοη του ερr-ου του ΚÝwρου LΙικρασητπþν Σπουδþν,
ΑθÞνα 1θ¹.
Προοφυl,υη E.\.,\rjδa. Φωτογραφßεò απü το Αρχεßο του
Κεντρου Ι/Ιικραα ιατ ικ þν Σπουδτýν (Refugee Greece.
Photogτaphs from the Archive of the Centre for Asia
]\ηßηοτ St'dies), επτμ. Γ. Α. Γταννακüπουλοò, Αθηνα Ι992.
S. Salaville - Ε. Dalleggio, Karaman]idika,
Bib]iogτaphie ana]ytique d'o1vrages en Langue turque
imprimÝs en caractüres grecs, Αθηνα Ι (1958), ΙΙ (τ966),
ΙΙΙ (1974). Προοθηκεò kar συνÝχεια τηò θτΒλτογρÜφησηò:
Evangelia Balta, Karaman]idika. BibLiographie
ana]ytique d'ouvrages en langle turque imprimes en
caractüres grecs, Additions, ΑθÞνα (1θ87), XXe siÝcle
(1987), Nouveiles Addltions (1θθ7).
Γ. ΣεφÝρηò, Τρειò μÝρεò στα μονοοτýρτο τηò Καππαδοκßοò
ΑθÞνα'2000.

οηηü κυρßωζ τουρκüφωνοι Ρωμιοß Β, ΤατÜκηò, Η συμΒολý τηò Καππαδοκßοò στη χρττηνlκι
οκεψτr, ΑΒÞνÜlθ8θ.
Εμμ. Τσαλßκογλου. «Πüτε και πþò ειουρκοφþνησεν η
Καππαδοκßα», ΝΙικραστατικÜ ΧρονlκÜ 14 (1970), ο. 9-30. l

10
,ß52ο.ß535
ΤουρκτκÝò πηγÝò αναφÝρουν üττ
στη Mrkpaσia κατοτκοýν 7Β.7Β3
ΧρτστταντΚεò οτΚοΥενετεò, αΠο ττò
οΠοτεò or Περτσοοιεροτ
αναγρÜφοντατ ωò Ρωμιοß και οι
λτγοιεροτ ωò ΑρμÝντοτ.
Ι682
Ο Σεθασιüò Κυμτνητηò τδρυετ
οχολεßο, ιο «Φρονττοτηριο» στην
ΤραπεΖουντα ιου Πüνιου, στο
χþρο τηò μονηò Περισιερεþια.
Ι7ο7
Ιδρυεται ιο πρþιο ελληντκü
σχολεj.ο σιη Σμυρνη με
επτκεφαληò τον Δταμανιη Ρýστο,
παππου του Αδαμανιßου Κοραη.
Ι721
Ο ΓÜλλοò υερτηγητηò De Saint
Maure αναφÝρετ Β.000 Ελληνεò
ανÜμεσα οε 60.000 συνολτκü
πληθυσμü τηò Σμυρνηò.
1722
ΑρχßΖετ ιη λετιουργßα του
ελληντκü σχολεßο οιην
Αργυρουπολη.
1723
Ιδρυετατ ιο «ψατκτκü
Νοσοκομεßο» ιηò Σμυρνηò.
ß764
Ελληνικü ιυπογραφεßο λεττουργεß
σιη Σμýρνη.
1773
Με σουλιαντκü
φτρμÜντ οι Κυδωνßεò
εξασφαλßΖουν
σημανττκα προνüμια,
γεγονüò που θα
οχοληò ιων Κυδωντþν
ΤÝλη του ß8ου οl.
Ο Ελληντομüò ιηò Μτκραò Ασßαò
υπολογßΖετατ οε 2 εκατομμυρια.
Ι 8οο.ß 8Ι ß εßναι ο Ηροκληò ΒαστÜδηò,
Ο Βενιαμßν ΛÝσΒτοò δτδÜοκετ σιη
σχολÞ των Κυδωντþν, Το
εκπατδευιτκü πρüγραμμα δßνει
SÜροò οτιò φυοτκÝò cπτστημεò.
Ι 8ß 2.ß 82ß
Ο Θεüφιλοò Καßρηò παßρνετ ιη
θÝση του ΛÝοβιου οιη οχολÞ ιων
Κυδωντþν.
ß8ß3
ΝÝο ελληντκü τυπογραφεßο
εμφανßΖειατ στη Σμýρνη.
Ι8ß9
Συγκρουοη ανÜμεοα σιουò
υποστηρτκτÝò τηò Ευαγγελικηò
Σχοληò και του Φτλολογτκου
Γυμνασßου ιηò Σμυρνηò με
ευρυτερεò κοινωνικÝò διαστÜοòιò.
ß856
Με τιò μεταρρυθμßσετò ιου
ΤανΖτμÜι πραγματοποιεßται η
τυπτκÞ αναγνþρτση του μτλÝι ιων
Ρωμιþν,
ßα6ο
Στην Κωνσταντινουπολη ανθεß η
θεατρτκη δραστηρτüτητα.
Ι 86ß
Ιδρυειατ στην Κωνοιαντινουπολη ο
Ι
b.
ι.
Ελληντκüò Φτλολογικοò Συλλογοò,
που θα αναιιιýξετ πλοýστα
πνευμαιικη δραοιηρτüτηια σιην
Πολη. Iθυνων νουò ιου Συλλογου
Ηυειρþτηò στην καταγωγη.
ßα8ο
ΔεκÜδεò χιλιÜδεò Ελληνεò
εγκαιαλεßπουν τον Πüνιο kar
μειαΚτνουντατ οε μερη ιου
ΚαυκÜοου. Ýνεκα τηò κακηò
ουμπερlφορÜò τηò ιουρκικηò
δτοßκησηò,
ΤÝλοò του ß9ου οl.
Το ελληνικü πληθυσμτακü
σιοΙΧεΙο Kυprapxεr σττò
οτκονομτκÝò δραοιηρτüτηιεò τηò
Κωνσιανιτνοýποληò, ιηò Σμýρνηò
και ιων Üλλων εμπορικþν
Κεντρων ιηò μτΚρασιατιΚηò
παραλßαò.
1922
Η Μικραοιαιικη Καιαοτροφη
οημαιοδοτεß το ιραγτκü ιÝλοò στη
μαΚροΧρονη Παρουστα των
ΕλλÞνων σιη Μικρασßα.
Η Αγßα Σοφßο τηò Τραπεζοýντοò
σαν τζομß το 1θ00

αποφÝρει οτκονομτκß ι
I

πρüοδο στον
Ελληντσμü ιηò
πüληò. Την ßδια a

χροντÜ πτθανüτατα ι tr-ß ΙΙ

ξεκτνÜ η λετιουργßα
σχολεßου οιην
ΚατσÜρετα. Η πüλη
εΙναΙ εΠτΚεντρο τηò
οιΚονομιΚηò Ζωηò τηò
Καππαδοκßαò αλλÜ
ΚαΙ ιου
χριστιανορθüδοξου
πληθυσμου.
1792
Ξεκττ,,α η
αι-αδτοργÜνωση τηò

11
Η TperoΔιe

τηò ΕγΑΓΓΕΛιΑΣ ΑχΛΑΔΗ

υποιψιßφιαò διδÜκτοροò Ιστορßαò

Χριισανθοò, κατÜ κüσμον Χαρßλαοò Φιλυτπßδηò, γεν-

νÞθηκε ιο 18Β1 σιην Κομοτηνη. Το 1θ03 αποφοß-
τησε απü τη ΘεολογτκÞ ΣχολÞ ιηò ΧÜλκηò kar α-
νÝλαΒε καθÞκονια καθηγητη ιων Θρησκευττκþν
στο-υερτþνυμο «Ελληντκüν Φρονυσιßρτον Τρα-
πεΖουνιοò». Γρßγορα κÝρδτσε ιην εκιßμηοη ιηò
χρτστιαντκßò κοτνüιηιαò ιηò πüληò κατ με την οι-
κονομτκη υποσιßρτξη δýο επτφανþν μελþν τηò
συμπληρωσε ττò οπουδÝò του στα πανεπισιημτα
ιηò ΔωΖÜwηò Kar ιηò Λτψßαò. ΜειÜ ιην επτσιρο-
φη ιου σιην Κωνοιανττνοýπολη, ιο 1θ11, δτορßστη-
κε απü τον παιρτÜρχη Ιωακεßμ Γ δτευθυνιηò kar
αρχτσυντÜκτηò τηò .Εκχ.Δη σιαστικýò Αλýθειαò,
ιου επßσημου δημοστογραφτκου οργÜνου του Πα-
ιρταρχεßου. Το ΜÜτο ιου 1θΙ3 εξελÝγη μηιροπολß
ιηò ΤραπεΖοýνταò, ýστερα απü korvn αßιηση κλß-
ρου kar λαου.
ΚαιÜ ιην παραμονη του σιη Γερμανßα και οτην
Ελβετßα γνωρßστηκε με δτανοοýμενουò, üπωò ο Γ.
Σκληρüò kar ο ποτητηò Κ, ΧατΖüπουλοò, που ανη-
καν στο σοοταλτσττκü κýκλο ιων ΕλλÞνων δτανο-
ουμÝνων οτη Γερμανßα kar επηρεÜσιηκε απü ιτò α-
πüψετò ιουò yra ιη δημοιτκß γλþσσα Kar yra ιτò
κοτνωντκÝò κατευθýνσετò του ελληντκου σοσταλτ-
σιικοý κτνημαιοò. Σιην Πüλη ηρθε σε επαφη με
τουò Ιωνα Δρ,αγοýμη kar ΑθανÜστο Σρυλτþτη-Ντ-
1. 0 τελευταßοò κολαßδη kar γοητεý8ηκε απü την τδÝα αναμüρφω-
μητροπολßτηò
οηò τηò Οθωμαντκßò Αυιοκρατορßαò, üπου το xpr-
Τροπεζοýνταò, οτταντκü σιοιχεßο θα ÝπατΖε πρωτεýονια ρüλο. Αυ-
Χρýσονθοò, κατü τη η ιδεολογßα ενüò ελληνομουσουλμαντκοý κρÜ-
κüσμον Χαρßλοοò ιουò που απÝβλευε, σε ιελευταßα ανÜλυση, οε Ýνα
Φιλιππßδηò εßδοò αναΒßωσηò του ΒυΖαντßου ηιαν πολυ ελκυσττ- )

Ι2
 2. Φωτογραφßα τηò Τραπεζοýνταò το 18θ0.
3. Το ΦροιιτιστÞριον ΤραπεζοýντOò και η μητρüπολη

ιß: ßt:

13
ΜΗτροποΛιτΗτ Χργ»ηΝΘοΣ
4. Το μÝλη τηò
ΕπιτροπÞò Αμýνηò
των Εθνικþν
Δικοßων τηò
-Ι
Τουρκßοò στην Ι ,Ξ
Τροπεζοýιιτο
το 1θ15
-
tι" 7
ιß
κÞ kar διαδεδομÝνη σια χρüντα που υροηγßθηκαν
ιων Βαλκαντκþν πολÝμων.
Ο Πüνιοò Þταν η μοναδτκη περτοχη ιηò ΜτκρÜò
Ασßαò οτην ουοßα μτα συμπαγηò ελληνορ8üδοξη
korvωvia επτΒßωνε ατιü ιουò ελληντσιτκουò kar θυ-
Ζανιτνοýò χρüνουò. Παρ'üιι δεν υπηρχε αρτθμηιτ-
κη υπεροχη του ελληνορθüδοξου πληθυομοý, εß-
var κοτνþò αναγνωρισμÝνο το προΒÜδτσμÜ ιου καιÜ
ιη δτÜρκετα του δεýτερου μτοοý του 1θου ατþνα.
ΜετÜ τα φτλελεýθερα μÝτρα που ÝλαΒε ιο οθωμα-
ντκü κρÜτοò στο πλαßστο ιου μειαρρυθμτσττκου
προγρÜμματοò, γνωσιοý ωò ΤανΖτμÜι (1Β3θ-lΒ56),
μειþθηκε σημανιτκÜ το μεταναστευττκü ρεýμα και
or ελληνορθüδοξεò κοτνüιητεò του Πüνιου ανασυ-
στÜθηκαν οτκονομτκÜ, κοτνωντκÜ kar πολτττσμτκÜ.
Απü το 1850 Ýωò το 1922 παραιηρεßτατ μτα ακμη
σιην εκπατδευττκÞ kar πνευμαιτκη ΖωÞ, στην ο-
ποßα η ΤραπεΖοýντα πρωτοσιατεß. Η αýξηση ιου α-
ριθμου ιων οχολεßων και των μαθητþν τουò αποτε-
λεß μαρτυρßα ιηò εκπατδευττκηò εξαροηò, αλλÜ kar
ο αρτθμüò ιων βτβλßων kar ελληνüγλωσσων εφη-
μερßδων, üπωò επßσηò kar or δτÜφοροτ πολτττοιτκοß
kar φιλανθρωπτκοß σýλλογοτ συνÝβαλαν πολý σε
Η ιδεοßΙογßα ενüò εf,ßηνομουσουßΙμονικοý
κΡüτουò Þτον ποf,ý διοδεδομÝνη στο χρüνιο
που προηγηθηκον των Βοηκενικþν ποf,Ýμων
Ι4
αυτÞ την πνευμαιικη αναγÝwηση τηò ΤραπεΖου-
νιαò kar ιηò ευρýιερηò περτοχηò ιου Πüντου.
Ο Α'Παγκüσμτοò Πüλεμοò, στον ουοßο η Οθωμα-
vrkn Αυτοκρατορßα συμμετεßχε στο πλευρü των Κε-
ντρτκþν ΔυνÜμεων απü ιο Ιθ14, μετÝθαλε την Τρα-
πεΖοýντα και ιον Πüνιο σε περτοχη πολεμτκηò
δρÜσηò. Τον Απρßλτο ιου 1θ16, λßγεò μÝρεò πρτν α-
πü τη ρωστκß καιοχÞ ιηò ΤραπεΖοýνταò, or τουρ-
κτκÝò αρχÝò, αποχωρþνταò απü την πüλη, ανÝθε-
σαν σιο μητροπολßτη Χρýσανθο ιην υροεδρßα ιηò
προσωρτνηò δτοτκησεωò μÝχρτ τηò αφßξεωò του ρω-
οτκοý στραιοý. Οπωò γρÜφετ ο Χρυσανθοò στο Ýργο
του,Εχχ,λησß α ΤραπεΖουν τοò:
«ΚατÜ ιαò ιαραμονÜò τηò αλþσεωò τηò Τραπε-
Ζοýνιοò υπü των Ρþσων, Þτοτ την 3/16 Αυριλßου
1916, ιην νυκια ιηò Κυρτακηò ιων Βαßωγ ο Βαλßò
ΤραπεΖοýντοò ΤΖεμÜλ ΑΖμη ΒÝηò απÞλθεν εκ
ΤροτιεΖοýνιοò, καιÝλτπε δε δτÜ του υυü ημερομη-
νßαν 3/16 Απρτλßου επτσßμου εγγρÜφου ιην δτοß-
Knσrv τηò Χωραò ετò Προσωρινην υΠο ιην προε_
δρßαν του μηιροπολßτου ΤραυεΖουντοò κυθÝρνηστν,
αποτελουμÝνην πλην ιου μητροπολßτου εκ ιου δτ-
ευθυνιοý ιηò αστυνομßαò, ιου δτοτκηιου ιηò χωρο-
φυλακηò, ιου Γεωργßου Φωσιηροποýλου, Παρα-
σκευÜ φαμματτκοποýλου, kar Γεωργßου Κογκαλß-
δου. [...] ΠÝντε περßπου απü τηò αλþσεωò ατþναò η
κυθÝρνηστò ιηò ΤραπεΖουσßαò χþραò εδßδειο πÜ-
λτν ετò ιουò Ελληναò, υπü ιην προσιασßαν δε kar
μÝρτμναν τηò Ελληντκηò Εκκλησßαò ΤραπεΖοý-
νιοò ειßθενιο υπü των επτσßμων Τουρκτκþν αρχþν
or μουσουλμÜνοl. [..,] Οι υπü ιου Βαλß ΤραπεΖοý-
νιοò Kar ιου ανιτΠροσωΠου ιου rζεvtprkoυ νεοιουρ-
κτκοý κομττÜιου καιÜ ιην νýκτα εκεßνην λεχθÝντεò
λüγοτ ηοαν επßσημοò αναγνþρτστò ιηò ανθρωπτσττ-
κηò kar χρτσιταντκßò αποστολßò kar δρÜσεωò τηò
Ελληνικηò Εκκλησßαò».

Τουρκοò θαληò ιηò πüληò, ΜεητÝτ ΤΖε-

μÜλ Ααμ, εμυτοτευüμενοò πληρετò ε-
ξουσßεò στο μητροπολßτη, παρÝδωσε τη
δταχυθÝρνηση τηò πθρτοχÜò σε ελληνο-
μουσουλμαντκü τοπτκü συμΒοýλτο kar σε
μτα επτιροπß απü τρετò επιφανεßò Ελληνεò kar
τουò αρχηγοýò τηò αστυνομßαò kar χωροφυλακηò.
Τüσο or Ρþσοτ üσο kar or δυνÜμετò ιηò ΑνιÜνι α-
ναγνþρτσαν ωò τη νüμτμη αρχη την ελληντκÞ δτ-
οßκηση αναφερüμενη ωò «προσωρτνß ΚυΒÝρνηση
ΤραπεΖοýνταò». Με στüχο να μεταθληθεß η περτο-
χÞ σε Ýνα εßδοò αυτüνομου κρÜιουò, τδρýθηκαν μτ-
κιÜ δτκαστηρτα kar τοπτκÞ εθνοφρουρÜ, η λεγüμε-
νη Eθvrkn Ενωστò των ΝÝων. ΚατÜ ιην περßπου
δτετη ρωστκß κατοχÞ, η υροσωρτνη δτοßκηοη πÞ-
ρε μÝτρα κοτνωντκηò πρüνοταò χωρßò καμτÜ δτÜκρτ-
ση φυληò η θρησκεßαò kar κÝρδτσε την εμπιστοσυ-
νη ολüκληρου του πληθυσμοý, χρτσιταντκοý kar 5. 0 μητροπολßτηò
μουσουλμαντκοý, περτθÜλπονιαò χτλτÜδεò πρü- ιων νεοιουρκτκþν κυΒερνησεων στην περτοχη kar Τροπεζοýνταò
σφυγεò, Ελληνεò, ΑρμÝντουò kar Τοýρκουò. Ο μη- η επτδεßνωση των σχÝσεων ανÜμεσα σττò δýο kor- (και μετÝπειτο
τροπολßτηò χρηστμοποßησε το κýροò του yra να υ- νüτηιεò τα χρüντα ιου πολÝμου συνÝβαλαν οε αυτü. αρχιεπßσκοποò
ΠερασΠτσιετ τη Ζωη, ιην ιτμη καΙ ιην περτουστα Με τη ληξη του Α Παγκοσμßου ΠολÝμου και τη Αθηνþν)
ιων μουσουλμÜνων τüσο απü τουò Ρþσουò üσο kar δτακηρυξη ιων δεκαιεσσÜρων üρων ιου προÝδρου Χρýσανθοò
απü ιουò ΑρμÝντουò σιραττþτεò του ρωστκοý σιρα- Ουßλσον (Wilson) περß ανεξαρτησßαò των λαþν, υπΟδÝΧεταΙ τον
ιοý, που Ζητοýσαν εκδßκηση yra τουò διωγμοýò kar καλλτεργüθηκαν προσδοκßεò για δημτουργßα ελ- ΑΠρßfuΟ ΤΟυ ß916
ιτò σφαγÝò που εßχαν υποσιεß οι ομοεδνεßò του στο ληντκηò δημοκρατßαò του Πüντου. Παρ' üττ εßχε υ- ΤΟν εΠΙΚεφαλÞò

νομü ΤραπεΖοýνιαò. πÜρξετ απü ιουò υποστηρικτÝò ιηò τδÝαò τηò xpr- Των ρωσΙΚων

Η αναγνþρτση του μητροπολßτη Χρυσανθου ωò _ ßπροτευμOτων

ιηò νομτμου αρΧηò τηò ΠερτοΧηò φατνειατ Κα1 αΠο
την αßτηση ιου Ρþσου αρχτστρÜιηγου δουκα Νιχο-
λÜου ΝιχολÜγτεθττò, καιÜ ιην επßσκεψη του στην
ΤραπεΖουντα ιον Ιοýλτο ιου 1θ17, στον Χρýσανθο
να ετσηγηθεß σιην τουρκτκß κυΒÝρνηση τη σýνα-
ψη ετρηνηò. Υσιερα απü τη ρωστκη επανÜσιαση
ιου Μαριßου 1θ17, ιο νÝο καθεστþò αναγνþρισε ιην
προσωρτνη κυθÝρνηση r<ar ο μηιροπολßιηò Χρυ-
σανθοò συμμειεßχε σια νεοδτορτσμÝνα σοΒτÝτ. Με-
ιÜ ιην Οχιωβρτανη ΕπανÜσταση και την παραßτη-
ση ιηò Ρωσßαò αυü üυοτεò ΒλÝψειò σε τουρκτκÜ ε-
δÜφη, or ιουρκτκÝò δυνÜμετò κατÝλαθαν ευßσημα
ιην ΤραπεΖοýντα το ΦεΒρουÜρτο του 1θlΒ, χωρßò να
υροκλη8ουν θυμαια χÜρη σιη μεσολÜΒηση του
μηφοπολßτη.
Η τδÝα τηò χρτσιτανομουοουλμαντκηò ομοσπον-
δßαò, δταδεδομÝ,τη σιον ελληνορθüδοξο πληθυσμü
ιου Πüντου, εξαιτßαò ιηò απüσιασηò ιηò περτχηò
οπü το ελληντκü κρÜιοò Kar ιηò οτκονομτκßò του
δι:ι-qτηò εγκαιαλεßφθηκε. Η εθντκτσττκÞ πολτττκÞ
_ μεγüλο δοýκα
- Νικüλοο
ΝικολÜγιεβιτò
ιιò Ýξιμητροπüλετò ιου Πüντου ανιτυρüσωποò του
πονιτακοý Ελληντσμου kar ηγηθηκε ιου αυιονομl-
σιικου κτνημαιοò. Kar ιο 1θlθ, σιη-ΣυνδτÜσκεψη
τηò Ετρηνηò σιο Πapiσr, υπÝβαλε εκτενÝò υπüμνη-
μα με ιον τßιλο Chrysanthos Archeveque de
Trebizonde et Delegue Des Grecs lrridimes «La
Question Du Pont-Euxine», üυου υροσπαθοýσε
να πτστοποτÞσετ την ελληντκüτηια ιου Πüντου αλ-
λÜ kar ιη σýμπνοτα ιου χρτσιταντκοý kar μουσουλ-
Την περßοδο Ι85Ο-Ι 9Ξe ποΡοτηΡ€ßτοι
μια οΚμÞ στην €Κποιδ€υτιΚÞ Kot ΠνòυμοτιΚÞ
ζωÞ, στην οποßο π Τροπεζοýντο πΡωτοστατ€ß

15
ΜΗτροποΛιτΗ: ΧργχΝΘοΣ
6. 0 ποτρýρχηò
Κωνστοιιτινου- «Η χþρα ιου Πüντου περτλαμΒÜνετ ιο ΒτλαÝττον
πüλεωò Ιωακεßμ ΤραπεΖοýνιοò, Ýνα τμημα ιου Βτλαετßου ΣεβÜοιετ-
Τ', που δΙüρΙσε αò (ια σαντΖÜκια του ΚαρÜ ΧισÜρ Kar τηò Αμασεß_
τον Χρýσονθο αò) kar Ýγα μτκρü τμßμα ιου Βτλαειßου ιηò Κασια_
δΙευθυντÞ τηò μονηò (ιο σαντΖÜκτον τηò Στνþπηò). Καιοτκεßται υ-
νηθþστ να επτσιρÝψωστν ετò ιαò εστßαò των».
Ο μητροπολßτηò Χρýσανθοò, σε συναντßοειò του
με εκπροσþπουò ιων ντκηιρτων δυνÜμεωg Ζητοýσε
την ßδρυση ενüò αυτüνομου ελληντκου χρÜιουò,
αλλÜ kar δτερεýνησε ωò πτθανÝò εναλλακιικÝò
λýσετò ιη δημτουργßα ανεξÜριητου ελληντκοý κlý-
ιουò με αμερτκαντκη, Βρεταντκß Þ ελληντκÞ ε-
Το Ι9Ι9 στο Πορßσι ο μητΡοποßßτηò Χρýσσνθοò
υπÝΒοßε υπüμνημο üπου προσποδοýσε νο
πιστοποιÞσ€ι την εf,ßηυκüτπτο του Πüιπου
νιολÞ, ΜειÜ ιην αποιυχßα του να εξασφαλßσετ ου-
γκεκρτμÝνη ΒοÞθετα απü την Ευρþπη, δÝχιηκε να
δτερευνησετ ιτò πτθανüιηιεò αρμενοπονττακßò συ-
νεργασßαò, ιη μüνη οδü yra τουò Ποντßουò, σýμφω-
να με ιον ΒευΖÝλο, ο οποßοò εßχε προτεßνετ απü το
191Β την ενσωμÜτωση ιου βτλαετßου τηò ΤραπεΖοý-
νιαò στην Αρμενßα. Τον ΙανουÜρτ του 1920 ξεκß-
νησε δταπραγμαιεýσετò kar υπÝγραψε συμφωνßα
με ιην αρμεντκß κυΒÝρνηση yra ιη σýσιαση ελ-
ληνοαρμεντκηò ομοσπονδßαò Πüνιου kar Αρμε-
νßαò, αλλÜ τεfuκÜ οι δýο πλευρÝò δεν καιÜφεραν
να συνεwοηθοýν.
ΜειÜ ιην αποβß3αση ιου Μοι:οταqý ΚεμÜλ σιη
Σαμψουνια, οιτò 19 Μαßου 1919, or μουσουλμÜνοτ
τηò Μαýρηò ΘÜλασσαò κατÜφεραν να προθÜλουν
σκληρß ατττßσταση εναντßον ιου πονττακοý κτνημα-
τοò. Τα ελληντκÜ χωρτÜ ιου Πüνιου, üνιαò τελεßωò
αποκομμÝνα απü ιην κατεχüμε,τη απü τον ελληντ-
κü στρατü Ζþνη τηò δυιτκηò ΜτκρÜò Ασßαò, θρÝθη-
καν εκιεθειμÝνα σιτò επτθÝσετò ισετþν. ΠαρÜ ττò
υροφορτκÝò υποσχÝσετò, καμßα απü ιτò ΜεγÜλεò
ΔυνÜμετò δεν δÝχιηκε να αναλÜβετ ιη σιραττωττκη
κατοχÞ ιηò περτοχηò οýιε Þιαν Ýτοιμη να ανεχθεß
μτα ελληντκη αποβýαση στην ΤραπεΖοýντα ß σιο
Βατουμ. Το φθτνüπωρο ιου 1θ20, ο ΒεντΖÝλοò uro-
8Ýιησε ιτò απüψετò ιου Χρýσανθου γτα ιη δημτουρ-
γßα Πονττακηò Δημοκραιßαò, Ýχονιαò πετσθεß εκεß-
νη ιην υερßοδο yra το αναπüφευκιο μταò εκοιρα-
16
ιεßαò προò τrιv Αγχυρα και ιον Πüντο yra ιον επι-
ιυχη τερματτσμü του Μτκρασταιικοý πολÝμου. Κα-
θþò ο ελληνοτουρκτκüò πüλεμοò στη ΜτκρÜ Ασßα
κλτμακωνüτωτ το Ι921-Ι922, or δτωγμοß Kar or μα-
Ζτκοß εκιουτσμοß οττειλοýοαν τον ποντταχü πληθυ-
σμü με εξολüθρευση. Το 1θ21 ο μηφοπολßιηò συμ-
μειεßχε σιην ελληντκÞ αποστολß σιο Δονδßνο με
ιον Γοýναρη, πρÜξη yra την οποßα καταδτκÜσιηκε
ερßμην σε θÜναιο σττò 20 Σεπιεμθρßου 1921 απü τα
γνωστÜ δτκαοτßρτα τηò ανεξαριησßαò μαΖß με το
μηιροπολßτη ΑμÜσεταò Γ¸ρμανü kar Üλλουò
Ελληνεò προκρßτουò ιου Πüντου.
πωò παρατηρεß ο τσιορτκüò Αλ. Αλεξαν-
δρηò: «Η πονττακÞ ηγεσßα εßχε σε δταφο-
ρεικÝò περτüδουò ερωτοτροπησετ με τδÝ-
εò, üπωò η ßδρυση Πονττακηò Δημοκρα-
τßαò, Ýνοιση με την ΕλλÜδα, προσÜρτηση
ιου Πüντου σε Ýνα υολυεθντκü κρÜιοò με πρωιεý-
ουσα ιην Κωνσταττνοýπολη, ομοσπονδßα με τη
Γεqτßα kar μετÜ με την Αρμενßα kar ακüμη Ýνα
μουσουλμαιττκοελληνιχü καθεσιþò yra τα παρÜλτα
ιηò Μαýρηò ΘÜλασαò κÜτω απü συμΒολτκß ιουρ-
krkn kuprqrxia». ΤελτκÜ ιο Ζητημα του Πüντου δτ-
ευθετÞθηκε με την ελληνοιουρκτκη σýμθαση που
υπογρÜφτηχε σιη ΔωΖÜwη σττò 20 Ιανουαρßου
1θ23. Με την ΑνταλλαγÞ των πληθυσμþν, 180.0Φ
Πüνιτοτ εγκαιαστÜθηκαν σττò Βüρετεò επαρχßεò τηò
ΕλλÜδαò kar κÜπου 80.000 Βρηκαν καταφýγτο στη
Ρωσßα kar τον Καýκασο, αλλÜ Ýνα μεγÜλο ποσοσιü
Ýπεσε θýμα των σφαγþg των εκιοπτσμþν kar των
επιδημτþν την περßοδο 1θlΒ-lθ23. Ο ελληνορθü-
δοξοò πληθυσμüò ιου Πüνιου ανÝρχονταν σε
376.510, ουμφωνα με την τουρκτκη οταττσττκÞ του
1912. Οι πρüσφυγεò που ßρθστ στην ΕλλÜδα μετÜ

ιη ΜτκρασταττκÞ Καιαστροφη, συμφωνα με τη γε-
vrkn απογραφÞ ιου πληθυομου ιου 1θ28, ηιαν μü-
λιò 182.16θ.
ΜετÜ ιη Μτκρασταιικη Καταοιροφη, ο μητροπο-
λßιηò Χρýσανθοò εγκαιαστÜ8ηκε οτην ΑθÞνα, ü-
που ιο Ιθ26 δτορßστηκε αυοκρτσÜρτοò ιου Οτκουμε-
vrkou Θρüνου παρÜ ιη Εκκλησßα ιηò ΕλλÜδοò.
ΑνÝλαΒε δτÜφορεò εκκληστασττκÝò αποστολÝò, ιο
1θ26-7 σια Τßρανα γτα ιη δτευθÝτηση ιου εκεß εκ-
κληστασιτκοý Ζητηματοò, ιο Ιθ28 στο Ayrov Οροò,
ιο 1θ2θ σε ΒελιγρÜδτ, ΒουκουρÝσττ και Βαρσοθßα,
το 1θ31 οιη Συρßα. Ωò πρüεδροò του δτοτκηιτκοý
συμθουλßου του Ταμεßου Ανιαλλαξßμων Κοτνοττ-
κþν kar Κοτνωφελþν Περτουστþγ φρüνττσε να 8ε-
ραπεýσετ ττò στοτχειþδετò πνευμαιτκÝò ανÜγκεò των
προσφυγτκþν συνοτκτσμþν kar κοτνοτητων με ιη
χρηματοδüιηση οχολεßων κατ ναþν. Το ΔεκÝμΒρτο
του 1θ3Β εξελÝγη αρχτευßσκοποò Αθηνþν Kar πÜ-
σηò ΕλλÜδοò. ΚαιÜ ιον ελληνοßταλτκü υüλεμο
( 1940-41) οργÜνωσε φτλαv8ρωπτκÞ βοÞθετα. Αρνß-
θηκε να ορκßσετ ιη δτορτσμÝτm απü ιουò Γερμανουò
κυΒÝρνηοη ΤσολÜχογλου. ΔτετÝλεσε επßττμο μÝ-
λοò κατ πρüεδροò υολλþν σωματεßων, με πro γνω-
σιÞ ιην Επτιροπη Πονττακþν Μελειþν, η οποßα ε-
ξÝδωσε ιο περιοδτκü Αρχεßον Πüντου και ιηò ο-
ποßαò υπηρξε πρüεδροò μÝχρτ ιο θÜναιü ιου. Δη-
μοσßευσε μεγÜλο αρτθμü Üρθρων yra Ζηιßμαια εκ-
κληοταοιτκÜ, θεολογτκÜ, πατδαγωγτκÜ, εθντκÜ, πο-
fuυκÜ, τστορτκÜ και κοινωντκÜ και ιη σημανιτκη
μελÝιη Εκκλησßα ºlηπεΖοýντοò ιο περτεχüμενο
ιηò οποßαò ξεπερνÜ ιον ιßτλο του και θα μποροýσε
να ονομασιεß «καθολικÞ τσιορßα ιου Πüνιου».
ΥπÞρξε επßσηò στενüò συνεργÜιηò του Ζεýγουò-τ-
δρυτþν ιου ΚÝντρου Μτκραοταττκþν Σπουδþν
ΜÝι\πτη ΛογοθÝm-ΜερλτÝ kar Οκτüθτου Μερ-
λτü. Τα ιελευιαßα χρüντα τηò Ζωηò του εßχε απο-
συρθεß στο σπßττ ιου στην ΚυψÝλη, ολλÜ συνÝχτσε
να ασχολεßιατ με ια θρησκευττκÜ και εθνικÜ Ζητη-
μαια Ýωò ιο θÜναιü του
σττò 2Β ΣεπτεμΒρßου 1θ4θ.
Ο μητροπολßτηò Χρýσανθοò, ιου οποßου η υερß-
που δεκαετßò ποτμαντορßα συνÝπεσε με την τελευ-
ταßα φÜση ιου υπερδτσχτλτειοýò βßου του Πονττα-
κου Ελληντσμου, üπωò παραιηρεß ο Ανθτμοò Α.
Παπαδüπουλοò, εκφρÜΖετ ιην πrkpia ιου yra το τÝ-
λοò τηò χρτστταντκηò παρουσßαò στον Πüντο στον ε-
πßλογο ιου Ýργου του -Ε[-Οκκ,Ιησßα ºραπεΖοýντοò
«Υπü την Ýνοχον αδταφορßαν ιηò χρτστταντκηò
Δýσεωò εν Ýιετ 1453 Ýυεσεν η Κωνοιανιτνοýπολτò
κατ εν Ýτετ 1461 η ΤραπεΖοýò kar καιεσιρÜφη ολü-
κληροò ακμαßοò πολτιτσμüò. Τη ενüχω συνεργßα
δυο μεγÜλων χρτοιταντκþν ΔυνÜμεων ιηò Δýσεωò,
τηò Γερμανßαò Kar ιηò Αυστρßαò, καιÜ τα Ýτη 1θ14-
1θlΒ εσφÜγη υυü ιων Νεοτοýρκων ολüκληρον Ý-
θνοò το Αρμεντκüν και εκατονιÜδεò χτλτÜδων
Χρýσονδοò: «Τη €νüχω συν€Ργßο
των συμμüΧων ΧΡιστ!ονιΚþν Δυνüμ€ων τηò
Δýσεωò επÞf,δεν η μικΡοσιοτικÞ κατοστΡοφÞ»
ΕλλÞνων θταßωò απεσπÜσθησαν αυü των εσττþν
αυιþν kar απÝθανον εν τη εξορßα.
»Τη ενüχω συνεργßα ιων ουμμÜχων χρτσιταντκþν
ΔυνÜμεων ιηò Δýσεωò κατÜ ια Ýιη 1θlθ-lθ22 το ε-
θντκüν κßνημα ιων Τουρκων ιου ΜουσιαφÜ ΚεμÜλ
πασÜ συνεπλßρωσε ιο Ýργον των Νεοτοýρκων και
καιÜ εκαιοντÜδαò αυηγχονßΖονιο Ελληνεò κληρτ-
κοß kar πρüκρττοτ του Πüντου, εν orò και ο αντι-
πρüσωποò ιηò μηιρουüλεωò ΤραπεΖοýνιοò αεßμνη-
οτοò Μαιθαßοò Κωφßδηò, ενþ χτλτÜδεò Üλλατ στρα-
τευσßμων νÝων καιεδτκÜΖοντο ετò τον δτÜ ιηò πεß-
νηò κατ ιων ταλατπωρτþν 8Üνατον εν τη εξορßα.
Kar επÞλθεν κατÜ Αýγουσιον του Ι922η μτκρα-
σταιτκÞ καταστροφη kar επηκολουθησεν εν Ýιετ
1923 η ανιαλλαγß ιων πληθυσμþν kar η εντεý8εν
ερημωστò ολοκληρου Πüνιου, ΜτκρÜò Ασßαò kar
ΘρÜκηò Kar η καιαστροφη ολοκληρου χρτστταντ-
κοý πολτττσμου».
ΒΒΔΙΟΓΡΑΦΙΑ
Μητροπολßτη ΤραπεΖοýνιοò ΧρυσÜνθου, Η Εκκλησßα
ºραπεΖοýντοò, Αρχεßο Πüντου 4-5, εκδ. Επττροπη
Ποντταχþν Μελετþν, ΑδÞνα Ιθ33,
The Euxine Pontus Question, IιIemorandum Submitted
to the Peace Conference Βγ His Eminence IVIgr.
Chrysanthos Archbishop of ºtebizonde, Μαγ 2, 1θlθ,
Paris.
ΟδυσσÝαò Λαμψßδηò, «Δημοτιχτστßò kar Φßλοò του Κων.
ΧατΖüπουλου ο Μητροπολßιηò Χρýοανθοò», ΑνÜτυπο απü ιο
περτοδτκü ΝÝα Εστßα, τüμ. 137, 1θθ5, σελ. 66Ι-66θ, Ι
Lº
 Δ.>'JΔ §tIlY 0Ξ{,

ι -=----
,.i*

\ß

Φ
Γιη ΤΗιτ Eoιrτιkn ΕιττοτΗτe

4. ΣταδιακÜ ο
Σýλλογοò
μετασχηματßοτηκε
σε Ýνα üτυπο
υπουργεßο
Παιδεßοò του
..{
ι
υπüδουλου ?:*?";
Ελληνισμοý,
Το Ελληυκü Ι
ΚολÝγιο στην
Τροπεζοýντα κοι
ι,
το ελληνικü
ηòολεßο οτην
t
ι
ΜπÜφρο του ¸Ξ

3
Πüντου (8} ò
γνþρτσε μεγÜλη Üνθηση, ενþ πολλÜ σωμαιεßα με- ι
ιαναοιþν απü ιη μτκρασταττκß ενδοχþρα λετιουρ-
γηοαν στην Κωνσιανττνοýπολη Βοηθþνταò ιην
πνευματτκη ανÜπτυξη των ιüπων προÝλευσηò των
μελþν τουò,
Ο ΕΦΣΚ ευτδßωξε ιη σýνδεση των σωματεßων αυ-
τþν σε Ýνα ευρý δßκτυο, ευικεφαληò του οποßου θα º
Þταν αυιοδτκαßωò ο ßδτοò. Στη δταδτκασßα συντοντ-
σμοý των ενεργετþν των συλλüγων rιar τηò επωφε-
λοýò συνεργασßαò τουò, σημανττκü ρüλο θα δτα-
δραμÜυΖαν or κοτνÝò ιουò συνεδρτÜσετò κατÜ ιακτÜ
χροντκÜ δτασιßματα, or σýνοδοτ, üπωò ττò ονüμαΖε
ο ΒαστÜδηò. Η οργÜνωση τηò πρþιηò συνüδου ιου
Συνεδρßου των Ελληνικþν Συλλüγωg ιο 1Β79, σιην
ΑθÞνα Ýδτνε ασφαλþò προθÜδτσμα στο νÝο εθντκü
κÝνιρο, παρ'üττ η πλετονüιητα των συνÝδρων εκ-
προοωποýσαν σωμαιεßα, τα οποßα δροýσαν εκτüò
των ορßων του ελληντκοý κρÜιουò. Ο κεντρτκüò ρü-

ΠορÝ το γòγονüò üτι ο ΣýßΙf,ογοò ιδΡýαηκΕ
ωò üμιηοò φιηοηογικþν συζπτÞσεων,
στην πρüξπ οι €πιδιþξειò του διευρýνδηκαν
λοò, που αναγνωρτΖüταν απü üλουò στην πρωιεýου-
οα ιου ελευθÝρου θαοτλεßου, ßταν φυστκüò yra
ουσσωματþσετò εδντκÜ προσαναιολτομÝνεò üπωò οτ
ουλλογοτ. Ωσιüσο, δεν Þιαν δυνατü να αγνοηθεß η
σημασßα τηò Κωνστανττνοýυοληò και του ΕΦΣΚ ωò
σημεßου αναφορÜò ελληντκþν πληθυσμþg üπωò
yra παρÜδετγμα αυτþν τηò ΜτκρÜò Ασßαò, üπου η-
ιαν σαφþò δυσκολüιερο να ασκηθεß οποτασδÞποτε
μορφÞò πολτιτκÞ εκπορευüμενη απü την ΑθÞνα.
Το πνεýμα ιου ρομανιτκοý εθντκτσμοý, το οποßο
χαρακιηρßΖετ τη δρÜση ιων φτλεκυατδευττκþν συλ-
λüγων, αντχνεýειαι ακρτθþò στην απüπετρα δτα-
σπορÜò των συσταιικþν οτοτχεßων τηò ελληντκηò
ταυιüτηταò σιουò ορ8üδοξουò πληθυσμοýò τηò αυ-
προσπÜθετα αποτελεß ιην ειρηντκη ερμηνεßα τηò
ΜεγÜληò ΙδÝαò, καθþò με ιη δρÜση ιων συλλüγων
η μüντμη kar σταθερß ορμß ιου Ελληντσμοý προò
ιην ενüιηια θρßσκει την κανοντκÞ τηò διÝξοδο.
Οπωò τοντΖετ ο Ηροκληò ΒαστÜδηò, yra να επα-
νÝλ8ουμε σιον ΕΦΣΚ, «ο Σýλλογοò εκλη8η Ελλη-
ντκüò, ουχß Γραπτκüò καßτοτ ιτνÝò ιοýτο ηθελον δτ-
χοτομοýντεò ιο Εθνοò ετò Ελληναò kar Ρωμτοýò».
μεγÜλη πυρκαγτÜ του 1Β70 ανακüπιετ,
προσωρτνÜ μüνο, ιην πορεßα ιου ΕΦΣΚ,
κα&ßò αμÝσωò μετÜ εγκατντÜΖειαι μτα πε-
ρßοδοò ακμÞò, που υποσιηρßΖεται απü
τουò μεγÜλουò οτκονομτκοýò παρÜγοντεò
τηò ýληνοοδωμαιºκηò κοτνüιηιαò (κατÜ kupro λüγο
τουò Χρησþχττ ΖωγρÜφο kar Γαßρμο Ζαρßφη).
Η νÝα αυτÞ εποχß χαρακτηρßΖετατ απü ιην οργα-
νωμÝνη προσπÜθετα του Φτλολογτκοý Συλλüγου να
δρÜσετ ωò κÝνιρο ιηò ελληντκηò εκπαßδευσηò. Η
«ενßσχυστò ιων απüρων οχολεßων kar η καθßδρυστò
νÝων», που αναφÝρετατ σιο νÝο κανοντσμü ιου, δεν ]

ιοκρατορßαò. Η συνετδητη Kar οργανωμÝνη αυτÞ πρÝπετ να τδωθεß σαν μτα εukarprakn και αποσπα-

20

σματτκη προσπÜθετα, αλλÜ να ενταχθεß οε Ýνα ευ-
ρυτερο σχÝδτο οτκοδüμηοηò οχολικοý δικτυου. ΠÜ-
νιωò, ιο κοσμτκü σχολτκü δßκιυο, το ουοßο οργα-
νþνετ ο Συλλογοò, δεν λετιουργεß παρÜλληλα με
ιο ηδη παρηκμασμÝνο ιηò Εκκλησßαò. Ανιßθεια,
γßνειατ ττροσπÜθετα να ενταχθουν κατ να εκσυγ-
χροντσιοýν üλα τα σχολεßα με βÜση τα πρüιυπα
που ο Φτλολογτκüò δτÝοπετρε σττò επαρχßεò με την
αμεση παρÝμΒαση του η μÝσω των ιοπτκþν συλλü-
γων. Η οτκονομτκη ενßσχυση, την οποßα ο ΕΦΣΚ
δτανÝμετ επß οκιþ χρüντα, δεν εßνατ ßσωò το σημα-
νττκüτερο σιοτχεßο ιηò φτλεκιατδευιτκηò του δρÜ-
σηò. Η ανακßνηση ιου ενδταφÝρονιοò yra την ελ-
ληνικη πατδεßα, η καιαγραφη τηò εκπατδευιτκηò
καιÜστασηò των ελληντκþν πληδυσμþν Kar η προ-
σπÜθετα εφαρμογηò ενüò ομοτüμορφου εκυατδευιτ-
κοý προτυπου μοταΖουν να εivar or σημανιτκüιερεò
πλευρÝò τηò ενταßαò υÜνιωò απüπετραò. Απü το
1Β71, ο Φτλολογικüò Συλλογοò, συμφωνα με ιο χα-
ρακτηρτσμü του ΒαστÜδη, «κατÝστη οτονεß υπουρ-
γεßον πατδεßαò των εν Τουρκßα ΕλλÞνων».
Η οτκονομτκÞ ενßσχυση ιων σχολεßων προýπÝ_
5. Το κτßριο του
Ελληνικοý
Φιλολογικοý
Συλλüγου
Κωνοταιτπνοýποληò,
σýμβολο τηò ισχýοò
κοι του κýρουò του
ιδρýματοò.
6, 0ι μεγαλοτραπε-
ζßτεò ΧρησÜκηò
Ζωγρüφου και
Γεþργιοò Ζαρßφηò
(7), υπÞρξον οι
κυριüτεροι
χρημοτοδüτεò του
θειε akprΒn γνþση ιων αναγκþν kar γεντκÜ τηò Ελληνικοý
εκυατδευιτκÞò κατÜστασηò των δταφüρων περτοχþν Φιλολογικοý
τηò αυτοκρατορßαò. Ο Σýλλογοò, ωò πληρεξουστοò Συλλüγου
δταχειρτστηò των πüρων που υαρεßχαν πλοýστοτ ο-
μογενεßò, δτÝνετμε χρηματτκÝò ενισχυσειò ουμφω-
να με ττò εκθÝσετò περß ιηò πνευματικηò και οικο-
νομτκηò κατÜστασηò κÜθε χωρτου, πüληò η επαρ-
χßαò. Ειοτ, απü ιο 1Β71 εωò ιο 1Β77 σιη Μακεδονßα
kar ιη ΘρÜκη καιευθυνθηκε το 5Β% kar 1Β% ιων
κονδυλßων. Αντßστοτχα, το ποσοοιü yra ιη ΜτκρÜ
Ασßα Þταν 16Ο,ο. Εßναι χαρòικτηριστικü üττ or εταß-
ροι του ΕΦΣΚ δεωροýν üτι οι μικρασταττκÝò κοτνü-
ιηιεò δτοτÜΖουν να ΖητÞοουν βοÞθετα, αφηνονταò
ιο Συλλογο να στρÝψετ την προοοχη σιτò ευρωπαß-
κÝò ευαρχßεò, üπου ο ανταγωντσμüò ιων βαλκαντ-
κþν εδντκτσμþν διαφαßνειαι üλο και πro καθαρÜ.
Το γεγονüò πÜντωò εßναι üιτ γεντκÜ or μτκρασταττ-
Κθò ΚοΙνοτητεò εrvar σαφωò Πro ευρωοιεò οτΚονομτ-
Απü το Ι87Ι, ο ΦιflοßΙογικüò ΣýΠf,ογοò,
σýμφωνα με τον ΒασιÜδη, «κατÝστη οιον€ß
υπουργòßον παιδΕßαò των €ν ΤουΡκßο €f,f,Þνων»
κÜ kar συνηθωò Ýχουν την ευχÝρετα να συντηρουν
τα οχολεßα ιουò.
Ωσιüσο, üπωò προκýπιετ απü ττò εκθÝσετò, η α-
νÝχετα δεν λεßπει απü ορτσμÝνεò μτκραοταττκÝò πε-
ρτοχÝò, üπου ια κυρτüτερα προΒληματα εßνατ ο
προοηλυιτομüò απü ιτò ξÝνεò τεραποοιολÝò kar η
ιουρκοφωνßα. Τα προΒληματα αυτÜ ενιοπßΖονιατ
σε ορτομÝνεò περτοχÝò ιηò Καττπαδοκßαò, του Πü-
νιου, τηò Βτ8υνßαò, ιηò Λυκαονßαò kar συνηθωò υα-
ρουστÜΖοντατ συνδυασμÝνα. Ο Συλλογοò, προσΒλÝ-
πονιαò οιην «ανÜκιηστν τηò ελληντκηò γλþσσηò»,
δεν μπορεß παρÜ να λÜΒετ υπüψη του την πραγμα-
ττκüιηια και να αποδεχθεß τη χρηση τηò επτκρα-
τοýσαò τουρκτκηò ωò απαραßτηιο στοτχεßο ιηò δτα-
δτκασßαò αυιßò. Ετστ, or 40 μαθητÝò του αλληλοδι- )
2L
Γιτ ΤΗι,ι Eoιrιιkn Ει.ιοτΗτα

9. Το περιοδικü
ο
ιl,ι
του Φιλολογικοý λ
Συλλüγου
αποτÝλεσε τ0
ιt 0 ΙtOιOΣ,
0 ΕΝ κOi{ΣΤΛΝτßOτη()Λιι
Ε^Λπ§τΚOΣ φιΔOΔOΠΚOΣ πΔΔOτOΣ
σημαντικüτερο
πρεσβευτÞ του
ιδρýμοτOò στη
διεθνÞ
ατsΕιδsαΑ Ζß]Ι'Ι'.\ι ιιßιOΙ
**^'*"*'''),-a,,_.,,
επισημονικÞ ειß,ÞΔοtΕ:§Ο:ý
κοινüτητ0, ΙΙΝΗΜΕΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛ. ΑΡχΑΙOΤΗΤOΣ
10, ΤμÞμ0 τηò ιρ?f,l
γλωσσικÞò ýληò, t,l : \
ΕΝ Τ0, ΝΤΝ ΕΛΛΗΝικΩ, ΛΑ0,
πOυ

συγκεντρþθηκε
μÝσω τOυ
Ζωγροφεßου τοινrοΣ Λ'
ÝÝιΘD: τ ιι, lir-..ξJ.. nf \)),ý!!òιιßρι.|Φ
διογωνßσματOò, χΡχ2Τ^χΗ
'ýμlß]Ιι"
ΙüΙΗτχ 7ο, Ρτüοt
εκδüθηκε σε
αυτοτελÞ τüμ0,
11.0 φιλüλOγOò
ΜηνÜò
Αυθεντüπουλοò,
πρüεδρOò του
Συλλüγου κατÜ
την περßοδο
191s-1922 ι
\ hι]\!ι \\Ιι\(,ιΙΙιΙ\Ι
ι
'" '"

t*(iJ

«δτδÜσκονιατ ιην yra ιη ου-\-\ογη ((Ζωνιων μυºμ,_º,:.;^1.,1Ψ,

το Ýντονο ενοια_
δακιτκου οχολεßου ιηò Στνþπηò ια ßυ.ßλ.rrrr«οý _\οο..:", πρικÜλεοε
;;;;þ.ßπ""«"" δτÜ ιηò Συλλüγου
οθωμαντκßò»)jνω
του Προκο- ;;;;-;r,".lι,_\ογß.ινκατδαοκÜλων,º:|ιº:,;'',,-
αυστηρη λογτοσυνη τοι,
;;;º;; οrΙ.ο"«,ο,υ,τκοý
οιουò συντοπßιεò ιουò ιο
Ευαγγε- ß"þ αγιαιακ-\ουσε ιην
πßου ερμηνευουν ß»Ιßυυο", α-\-\Ü εχε οαφþò λαßκüιερο χαρακιηρα,
λτο οτην τουρκτκη γλþοσα, ιων ΑξßΖετ ε
ß)σσικη «ετιανÝνιαξη»
Ουι,ιò kar να'χε1, η γ λαβε επ
üσο υυÜρχετ ο ομιι:}ιοò
πληθυομþν εßνατ εφτκιη ιßò τηò
ß]η"a υ. ιο Ý8νοò που ονομÜΖειατ ορΒοδοξßα, mò.
ανττιÜξατ,
;þß;". νηαò Ýχομεν πονιοπüρουò δ, ΙοογροφτκÝò ουλλογÝò ιου
Ýφθαναν στα γρα-
kar φροýρτα οχυρα, αλλÜ
οýιε ιεßχη
φ.ßο rο" iirroro" , ¹ιº,
"οrßß.η"."",,
[.,.] ιην ενüιηια τσιορτΚου Χιýρου αΠο ιον
;;;"ß-τþρλι δτετηρ
ε,\
σημετþνετ ο Ηρ
Την ανÜγκη
ι ;;"; ι\ηΒυσμü'' ιων [' ]
ü¸,ß^:ß¹ºß
ληντκηò γλþσσαò arιo
ιο 1Β72 ιου Ζω- γλωοοικη ßιλι
.r"*J.Ýr""ηÝιησε η θεσμοθÝιηση χρημα::-
τρþσετ

;;þ;þ δτα:γωνßσμαιοò, Η θÝσπτοη, με ονüμαια. δημοτικÜ c

(ιου ι
, τιαραμυΒτα κ,τ,λ,)
σηηαντιº:ι.ε.-'
þ;;"" ιου ΧρηοιÜκη Ζωγραφου ι
ιου ΕΦΣΚ), ειηστων θραtlετων υ Ζοýοαν ορθüδοξοτ κατ
ρου *ρrrμ*οΟüιη :
ιδταλÝκτουò με την
ττò τοπικεò
πειοßΒηò
μελετησει
ξαιJζ ιανΦιºτιΚβυζ ߺρΦσανατΟmι§μßΦιjζ ßßl. οrrο..λουν λεßψανα του απþιερου ελληντκι

€Οm* ßΚ€ζ §ρΧ€ξ ξαιJ

ΣιJftf,Üγαυ
,
*dsι ξ§ζ υαρελθüνιοò,
ιρτþν χρüνων του |ιar

ιακ ßναιι ε τφ ια §ß§ßι κα§ §Φ Φ αντισ Φ Στη διÜρκετα ιων ετκοσι

Ýργα πρεπετ να πλησj
"ß;;;;;;,ποβληδÝντα
.. aüο, Απü αυιÜ ιουλÜχτοιον 63 -περτσσοιε
".,
 ι
ιΤ( ι: \. Σ \Ι]ΙΙ-\Τι }Ν, | 7 'lιτουιρßου 'Ι Β70. λΡιò). ι2

h!_
ßß
απü κÜδε Üλλη περτοχη- προÝρχονιαν απü ιο μτ-
ß, Αß"""'""*;,
κραοταττκü χþρο: Πüνιο, BrδUvia, Προποντßδα, Ιω- Ι.ιβΙΙιΙ[l'υΙΙιιtΙΙΙλfl, |ΙÞιOΙιιΙ'ΙλΙΙ λΙΙ θΙΙΙΙ(lΡΙtßΠ. ,:ß'.';.,';""' " '-'
ηαlΖ ß|,!,ιß;,ι- 1,

vra, Καππαδοκßα. Ο Πüντοò εκπροσωπεßτατ περτσ- '||,ιΞ;.Ξα:ι,

ιΖ!ß !zÜ;:τ,v.' rj'::;';::.,'l: ;]'

σüτερο απü οποταδÞποιε Üλλη μτκρασταιτκη επαρ- Jl,ii-l. ,.ß ßJJιιζ ß. η.gh,, l.,Ι..,τι
χßα κυρßωò χÜρη σττò ουμμειοχÝò του ΙωÜιτνη Βα- ΒΛΑΙ,οι ΓΑΒ;ιτΛ,ΔΗι ß ü,:« tl Ριαιß\ιd,
! ' ο!,γß, df |Ι0.

λαβÜνη. Στουò συλλογεßò απü την Καππαδοκßα πε-

ßΕτρι?Þò ; 'λ?rτι 2,ττ 1þτ5ν .ßξ
ρτλαμθÜνοντατ ο γνωστüò λüγιοò απü ιο Αραθανß :ο§.rß τjia9;, ß,.,λιßΙ,τ. .rτýò
Ιωακεßμ ΒαλαβÜνηò kar ο μετÝπειια καθηγηιηò .ßß τß i.lDlrri,: :τß,ΙΖÝιι ο.; χΖß
;|ß τ,);ßο! ι;α,ιω].r, ß,1\ üιι α.ι7.ι-
του Πανεπτστημßου Αθηνþν Παýλοò Καρολßδηò, Ρ4:ωΙ Ει Ι:,7ηΙΖτων ."αι,ριυw
; :ζ το!.λ,ßο,l r,ò, ß7{gß:ε:ε :oirr
Ιδιαßτερο ενδταφÝρον Ýχουν λεξτλüγια χωριþν ιηò ι--.a?οß, τι_.\ ßγαι:.,ß
ß ßν_ .ßß:ι;
IιpurÝ:n:o;. ß7,:..:: τπßττ μΕ0 aν,
Καππαδοκßαò, üπου ομτλοýνιαν παραφθαρμÝνεò Ιω9 τηι ιrr.pι,!t
ÝπΙ ßαι; ilpelior
ηι.,Σß9JßΔ.το?
ßιι.jßιω: Ζαλþò
ελληνικÝò δτÜλεκιοτ, οι οποßεò üλο κατ περτσσüιε-
ρο υΠοΧωρουσαν οτην τουρΚτΚη.

αΠοσΠασματτΚη αναφορα ΚαΠοΙων ση-

μεßων μüνο απü ιο ιερÜοττο kar ποικßλο
Ýργο ιου Φιλολογτκου Συλλüγου, το οποßο
εκτÜθηκε οε δτÜσιημα περßπου εξηνια
χρüνων (1Β61-1922), επτβÜλλετ την παρÜ-
ιιια þ1 -:,,, Ζ7ιß.α 1,r, ß,ν ß τ,":ιj, τιτ :τι τι ιτßμοτι Ýτιß,τß
θεοη εδþ μταò συνοπττκηò αναφορÜò στο ουνολο Ý7,.-γι,
το;;τ:òß,:..; ιι ,",L^|!Θ.,τa, ε!,ι ] Ιητ,; ε, ri; -ι2ιι,ιßοι:ιι ci ßτειτ,μι,
ιηò δρÜσηò ιου τδρυμαιοò [το κεlμενο ανηκει οιο\ι ιι,\ ιFÜ, LΞ-ß,α,,Ι7ι;ιι, ιßιß ß ;τß, |:οι ßΙßμ., ßι ºδ/ τ)ογο.ιχßß, αýτο;
,: ατ þ: Ý,τß,, Ι
,,;,.,., Ýλ-;".,
Κωνοταντßνο ΚαλλτÜδη, ο οποßοò αναδεßχθηκε ο- .
Ι

.;*"μ., ,.",
,r διιτßιßμ, ι,ß
I

κτþ φορεò στην προεδρßα του ΕΦΣΚ, αλλÜ η γλþσ- Ι

σα Ýχει προσαρμοσιεß στην καθομτλουμÝνη.]

ßιòτιßττ<, "ι,/ / ßγ.ß :,r,. ει,,.ητ rr,: Ι --ß j Ýν?!ψη ß?üß ß. ý}η rtÝ Ý/.-
Χιt7ΞΞΦß eι .l.Ρlειτ: ß

«Απü τη ουγμη που ιδρυθηκε ο Συλλογοò πο-
σουò θερÜποντεò των γραμμαLων μüρφωσε κα1 α-
νεδειξε, πüσα φιλολογlκα εργα παρηγαγε κα]
δημοσßευσε, ποσεò κοινüτητεò ΒοηOησε, πüσα
σχολεßα υποστηρlξε και ßδρυσε, πüση δημüσια
Κ,θ η7ß; ÝÝ,,,ιßOα Φιλι]ò,ι,ιι;,ò
:,),,.τò;δ:.ν rι λd;η ý: ßψιντι
ιξßß ι
λ', Ir Ýß βßdüýß /,ΡÞμττ,,þß. Χ,-
τηιατ|ωι α,ι ιι,ιßΖι α.νδρμ1, το"
μιΕι, τ;ο:;τOþ, τριò αß5τò*òßτþ,,
bΙ ,ατθß{υν εß< ;οý; ιιλτο,ι τιτ
ir τε;ηò π3υτ;υοüιηò εß τþ, Ý;-ρ-
Ε
!!f Ζι;,τòj.Oοιτ;ι ß:γßυν, τþ, διδι

διδασκαλßα χορηγησε, πüσουò αγωνε,ò προκ]lρυ-

ξε και ΒραΒεßα απÝνεlμε, πüσουò διακεκριμε-
νουò Üνδρεò ομογενεßò και ξενουò εκανε ιρßλουò
του, πüση φημη σε Ανατολη κω Δýση απεκτησε,
πüση επιρροη σm δημüσlα εκπαßδευση εξÜσκη
σε, πüση δεπüτητα σε οπουδαßεò συΖητησεκ ανε-
πτυξε, πüσα μυστηρπ αρχαιολογικων επlγρα-
φþν διασαφýνισε, πüσο με τη μελετη των αναLο-
λικþν γλωσσþν ασχοληθηκε, πüοεò ανακαλυ-
ψεlò κα1 νεεò αΠοψεlò εκανε γνωσtεò, Ποσα εκ-
παιδευτικÜ κεντρα συνδεμενα μαΖß ιου δημιουρ-
γησε κα1 στηριξε [,..] τα απο παντοý καταπολε-
μουμενα ελληνπÜ γρÜμματα περlφρουρησε, α-
ναΖωΠυρωσε κα1 ενlσΧυσε».
Στουò δτανοηιτκουò προσανατολτσμουò Kar ιτò r-
δεολογτκÝò αρχÝò ιου Συλλüγου δτακρßνουμε την þ-
ομωση των δυο μεγÜλων τδεολογτκþν ρευμÜτων,
ιου Δταφωττσμου Kar του Ρομανιτομου. Ο ΕΦΣΚ,
ΒαστΖüμενοò στην αρχαßα κληρονομτÜ και την ευ-
ρωπαΙκη εμπειρßα, αγωνßοτηκε να αναδεßξετ üλα ε-
κεßνα ια οιοτχεßα που προσδτüριΖαν ιην ετερüτηια
ιου Ελληντσμου ωò προò τουò Üλλουò ορθοδοξουò
λαουò, επτΖητþνταò Ýτστ να περιχαρακþοει και να
αναδεßξει ιην αυτονομßα ιου ελληντκοý εθντκου
χαρακιηρα. Με üπλα την πατδεßα και ιην επιοιη-
μη, επτχεßρησε ιην ενδυνÜμωση Þ κατ ιη δεμελßω-
οη τηò εθντκηò ουνεßδησηò, προσπÜθησε να προε-
12. Φýλλο τηò
ιοιμÜοετ Ýνα ευοßωνο Yra τον Ελληντσμü μÝλλον. «Oμüνοιοò» του
Το εδντκü Kar επισιημοντκü Ýργο του Φιλολογτκου ΒλÜση Γοβριηλßδη,
Συλλüγου απÝσπασε τη γεντκÞ αναγνιß,ιριση. Qστü- τ0 0πOΙ0 0νOφερετOΙ
σο, εßνατ εξατρεττκÜ δυοκολο να οταθμßοουμε με α- στον Ελληνικü
κρßΒεια το πρακιτκü αποιÝλεσμα ιων ενεργετων Φιλολογικü Σýλλογο
του. Η αληΒετα εivar üιτ επÝλεξε να επß]μτστεß με- Κωνστοντινοýποληò.
13.0 κοθηγητÞò κοι
γÜλο κα1 δυοανÜλογο με τα μÝσα που διÝδειε Ýργο,
λοογρÜφοò
Ο ΕΦΣΚ. ßδρυμα τδτωτικü, επτχεßρησε να αναλÜβε1
Νικüλαοò Πολßτηò
υποχρεþοειò κραττκου οργÜνου. Δρασιηρτοποτηθη-
κε σε τομεßò ιουò οποßουò στο ελληντκü κρÜιοò εß-
χαν αναλÜβετ ιο υπουργεßο Πατδεßαò η το Πανεπτ-
στημτο kar Καιüρθωσε üΧτ μüνο να δΙαιηρηθε1 οιο
προοκηντο επß εΕηντα χρüντα, αλλÜ kar να απο-
ΚιησεΙ το Κυροò ενüò δεσμου. Eivar αξτοσημεßωτο
üιι ο Συλλογοò δεν θÝληοε να ειοαγÜγει κανcνüò
εßδουò δτÜσπαση σιη «νοερη κοινüτηται» του ελλη-
vrkou Ýδνουò. Απü ιη στιγμη τηò ßδρυσηò του, üταν
ονομÜοτηκε ελληντκüò, Ýωò ια ιελευταßα χρüντα
ιηò λεττουργßαò του, υπεραμυνδηκε τηò ενüτηταò
του εθνουò σc üλεò ιηò ιιò εκφÜνσειò.
ΣΗΜΕΙΩΣΗ
Το κεßμενο ΒασßΖετατ οιη δτδακιορτκη μου διαιριΒη: Ο
Ελλιινικüò ßΙΙιλολογικüò Συλλογοò 1Β61,1922. ι{ ε,\,ιη τικÞ
παlδεßα και επιστýμη τυò εθνικß πολιτικÞ στιιν
Οθωμανικý αυτοκραιορßα, ΑθÞνα 1997 (υιü Ýκδοση) Ι

23

ΤΟ ΙΕΡΑΠΟΣΤΟΛΙΚΟ KΙΙrΤHVΙΑ.
τηò ΠΑγΛιΝΑΣ Ne:ιorτzιk
δροò Ιστορßαò, διδÜκτωρ τηò Φιλοσοφικηò Σχολßò
του Αριστοτελεßου Πανεπιστημßου Θεσσαλονßκηò
« ßναι παρÜξενο yra Ýναν Αμερτκανü να ιον συστη-
νουν σε μßα κυρßα ΤΖüνσον (Johnson), Τüμσον
(Thomson), ΝτετΒτò (Davis), Σμιθ (Smith),
Μπλακ (Black), Ουßλσον (\Milson) kar να δταπτ-
σιþνετ üιτ δεν ξÝρετ λÝξη αγγλικÜ. Η γλþσσα που
χρηστμοποτοýν or περτσσüτερεò ελληντκÝò οτκογÝ-
νετεò εßνατ τα ελληντκÜ, kar αυτÞ εßνατ η πρþιη
γλþσσα που μαθαßνετ Ýνα υατδß. Or Αγγλßδεò kar
ΑμερτκÜνεò κυρßεò Ýχουν ιüοο πολý υτοθετÞοετ
ιουò ιρüπουò, ιην ενδυμασßα kar την ελληντκÞ
γλþοσα þσιε δυσκολεýειατ να ττò ξεχωρßσετ κανεßò
απü ιτò Σμυρναßεò».
Ο Αμερτκανüò γιατρüò Ε. ΝυχÝτ (Ε. Dekay),' α-
πεσιαλμÝνοò τηò αμερτκαντκßò κυΒÝρνησηò yra ιη
μελÝτη τηò ασιαιτκηò πανουκλαò που μüλτò εßχε
κÜνετ ιην εμφÜντοη τηò σιτò ακτÝò ιων ΗνωμÝνων
Πολτιετþν, δεν εßνατ ο πρþτοò ιαξτδτþιηò που δτα-
πτστþνετ την κυρταρχßα τηò ελληντκηò γλþσσαò
σιη Σμýρνη. Ο Αμερτκανüò αξτωματτκüò Οιýτνò
(Wines)' αναφÝρειατ οε σχολεßο üπου φοττουν τα
πατδτÜ Αμερτκανþν kar Ευρωπαßων εμπüρων Kar
σια δτολεßμμαια μτλοýν μεταξυ τουò στα ελληντκÜ.
Η kuprapxia ιηò ελληντκßò γλþσσαò Ýρχετατ να
υποδηλþσετ την Üνθηση ιηò ελληντκßò κοτνüιη-
ιαò, ιην τÜοη εξελληντομοý ιηò πατδεßαò και ιων
Üλλων εθντκþν ομÜδων, αλλÜ kar να δτασιαυρωθεß
με αλλαγÝò που ουμ8αßνουν σιτò οθωμαντκÝò πü-
λετò το 1θο ατþνα.
Οι αλλαγÝò αυτÝò, υου συνδÝονιατ με ιη μεγÜλη
τεραποσιολτκη εξüρμηοη του «εκχρlσιταντσμοý
των εθνþν», αλλÜ kar την προσπÜδετα καθτÝρωσηò
τηò Αμερτκßò ωò παγκüσμταò δυναμηò με ηγεμοντ-
κÜ χαρακτηρισττκÜ,'οδηγουν σε ενδυνÜμωση των
κοτνωντκþν κρßσεων των ελληντκþν κοτνοτητων
προκαλþνιαò ρηξετò σιουò θεσμοýò kar αλλαγεò
στον ιροΠο Ζωηò.
Ο θεσμüò τηò εκπαßδευσηò εμφανßΖεται να απο-
τελεß ιο επßκεντρο ιων παραπÜνω συγκροýσεων, or
ουοßεò ουμθαßνουν οε ασιτκÜ κÝνιρα τηò ΜτκρÜò
24
*
§¸
Ασßαò, ιων Βα_λχανßων αλλÜ kar ιηò ΜÝσηò Ανατο-
ληò. Or συι¸ρουσετò αυτÝò διεξÜγονιαι σια ασιτκÜ
οαλüνια kar ττò εφημερßδεò, σιουò Üμθωνεò ιων εκ-
κληστþν α,\λÜ και τουò δρüμουò.
Η υüλη ιηò Σμυρνηò, που αποτελεß το μεγαλýτε-
ρο λιμÜνι τηò ανατολτκηò Μεσογεßου, αποιελεß Ýνα
υπüδετγμα για ανÜλογεò συγκρουσετò που συμθαß-
νουν τüσο οτο μτκρασιαττκü οσο και τον ευρυιερο
θαλκανικü χþρο.
Η παρουοßα kar η δραστηρτüτητα ιου αμερlκαντ-
κοý προτεστòιντιομοý εμφανßΖεται να αποιελεß ιον
εκπυρσοκροιικο μηχαντσμü των παραπÜνω φατνα
μÝνων που σκια!ραφουν το πÝρασμα απü την Ανα-
τολÞ στη Δυοη, απü ιην ελßτ σττò μÜΖεò, απü το
ΙσλÜμ σιο Χρτστταντσμü, αλλÜ και ιη σýγκρουση
δυο τσχυρþν ρευμÜτων ιηò τστορτκηò σκÝψηò: το'
πρþιο ανττπροσωπεýειατ απü ιην προτεστανττκη
μαχüμενη ιδεολογßα, που σιτò μÝρεò μαò εκφρÜΖε-
ιαι με την ανιßληqm του ιÝλουò των συνüρων των ε-
θνχþν κραιþν kar υποστηρßΖετ üιτ η πατδεßα κω
η ελευ8ερη 8εληση εßνατ η γενεσιουργüò αττßα τα
Ýθνουò-κρÜτουò (üιτ η ουμμετοχη σ' Ýνα Ýθνοò ε.
ξαρτÜιατ απü την πατδεßα και üχτ τη θρησκεßα τα
αιüμου). Το δεýτερο ρεýμα, εκπορευüμενο απü υ
ανιιλßψετò περß Ýθνουò üπωò αυτÝò εκφρÜΖοντατ ο
πü την Εκκλησßα, ταυτßΖετ το ορθüδοξο φρüνημ

με την Ýwora του Ýθνουò και υποστηρßΖετ üιι η
συμμετοχη σ' Ýνα εθντκü σýνολο εivar συνÜρτηση
τηò θρησκευτκηò συνεßδησηò ιου ατüμου. Η ανιß-
ληψη εξÜλλου τηò Εκκληοßαò Ýρχειατ να εκφρÜ-
σετ αλλÜ και να συνιατρτÜσετ με το τστορτκü ιδεο-
λογτκü ουμπαν απü ιο οποßο προÝρχετατ: ιην οθω-
μωττκη ανιßληψη üιτ η σταδερüτηια των διαφορε-
ττκþν θρησκευιτκþν κοτνοτÞτων kar η αμοτΒαßα
ιουò αναγνþρτση, εγγυÜιατ ιην τÜξη κατ ιην αρμο-
νßα οε μßα πολυθρηοκευτικη κοτνωνßα (ßδια αντß-
ληψη: Μαρωνßτεò, Νεστορτανοß, ΕΒραßοι, Καθολτ-
κοß, Ορθüδοξοτ). Και or δυο αυιÝò ανττληψειò απο-
τελουν προΙüνια εσωιερτκþν κοινωντκþν δυναμτ-
κþν που ιο 1θο αιþνα υφßσταντατ Ýντονεò ρωγμÝò.
Or δραμαιτκÝò αλλαγÝò, or οποßεò συμΒαßνουν σιην
Αμερτκη, η πολτιτκη δρασιηρτοποßησß ιηò σιην
παγκüσμτα σκηνη, η επτδßωξη Üσκησηò, απü μÝ-
ρουò ιηò, τηò ΠαΥΚοσμταò ηΥεμονιαò, η τεροΠοτηση
ιων αμερτκαντκþν θεσμþν kar, κυρßωò, η μεγÜλη
τεραποστολτκη εξüρμηση του εκχρτοτταντομου των
ε8νþν ανττπροσωπεýουν μτα νÝα τσιορτκη τÜοη
που συγκρουειατ με ττò δραμαιτκÝò μεταμορφþσετò,
or οποßεò ουμθαßνουν την iδra εποχÞ στην Οθωμα-
vrkn Αυιοκρατορßα σε ουνδυασμü με ιην εξÜπλω-
οη των παγκüσμτων οτκονομτκþν συστημÜτων και
την τÜση «εκσυγχροντσμου» ιηò ιελευταßαò.
't. Το νηπιαγωγεßο
του ιδρýματοò του
Αμερικονικοý
Κολεγßου οτη
Σμýρνη.
2. 0 Αμερικονüò
ηγÝτηò του
προτεοτοντικοý
εκπαιδευτικοý
κινÞμοτοò που
δραστηριοποι-
οýιιταν οτην
ΑνατολÞ,
ΣÜιρουò Χüμλιν
Το τεραποσιολτκü κßτmμα Ýρχετατ οε ουγκρουση
με ττò καθτερωμÝνεò σχÝσετò μεταξυ πßσιηò, κοτνω-
νßαò kar πολτιτκηò στη ττολυθρησκευιικη Οθωμα-
vrkn Αυιοκραιορßα.
Οι συγκροýσετò σιτò οποßεò αναφερδηκαμε διε-
ξÜγονται, οε üλα τα επßπεδα, απü το κοτνωνικü Ýωò
ιο τδεολογτκü.
Το τεραποσιολικü κßνημα παρεμθαßνετ kar δη-
μτουργεß ανακαιατÜξετò αφ' ενüò μεν στο επßπεδο
των εθντκτσιτκþν ανιτλßψεων και στο ευρυτερο ε-
πßιεδο τηò κοσμοαντßληψηò, αφ' ειÝρου στα Kor-
νωντκÜ δεδομÝνα των ιοπτκþν κοινωντþν (μτα νÝα
ιστορτκß δýναμη με δυνατüιηιεò yra ανανÝωση και
αναταραχη).
ΚατÜ τη δτÜρκετα ιου 1θου ατþνα σιη Σμýρνη, ιε-
ραπüοιολοτ, αυεσιαλμÝνοτ ιου Αμερτκαντκου Συμ-
βουλßου, rδpuouv kar λετιουρl,οýν δÝκα σχολεßα με
μÝσο ετηστο αρτθμü μαθητþν γýρω σιουò ενενηνια.
Στα δεκαπÝνιε xpüvra τηò παρουσßαò τουò ο αριθ-
μüò των μαθητþν που αποφοτιοýν απü ια σχολεßα
αυτÜ πρÝπετ να ξεπερνÜ ιτò Ýνιεκα χτλταδεò, αριδ-
μüò που αυξÜνετατ αν προοθÝσουμε ιουò αποφοß-
τουò ιου Αμερτκαντκου Κολεγßου (American
Collegiate Institute).n Η λειιουργßα αυιþν των
σχολεßων Ýρχθιατ να εκφρÜσετ την ουσßα του προ-
τεσιανιτκοý εκπατδευιτκοý κτνηματοò, ενüò κινη-
25
Το ΙΕΡΑποΣτοΛικο Kιιrιuιιzιl
] χροντÜ στην Κωνοτανιτνοýπολη ο Ουßλταμ ΓΚοý
3. Το σμερικονικü
προξενεßο μαιοò που δρα με Ýνταση σιο χþρο ιηò Ανατοληò ιο
οτη Σμýρνη 1θο ατþνα, με ηγÝτη τον Σüηηυò Χξιλτν (Cyrus
Hamlin). Or συνÝπετεò τηò λεττουργßαò εμφωτßΖο-
νιατ τδταßιερα Ýνιονεò στην κοινωνικη kar ιδεολο-
γχη Ζωß ιηò πüληò, καθþò αυιη παρουστÜΖετ ιην
ετκüνα ιηò αταξßαò Kar τηò παρÜλυσηò. Η ετκüνα
αυιη μειαφÝρετατ ιüοο απü κεßμενα ΕλλÞνων που
ιην ÝΖησαν ωò θεατÝò üσο kar απü κεßμενα εκπρο-
σþπων τηò Εκκληοßαò, αρχεßα ιων τεραποστüλιον,
αλληλογραφßεò ιουò kar αυιοθτογραφßεò ιτò οποßεò
συνÝθεσαν μετÝπετια. Δεν πρüκετιατ yra μτα απλß
ανττπαlýθεση θεολογτκþν απüψεων, αλλÜ yra μτα
γεντκüιερη συγκρουση, με Ýντονο κοτνωντκü πε-
ρτεχüμενο, καθþò σ' αυιην εμπλÝκονιαι üλα ια
στρþμαια ιου πληθυσμοý ιηò πüληò.
Παρ' üλη ιην Ýνιονη καθολτκÞ εκπατδευιικÞ
δρασιηρτüτηια, or ανττδρÜσετò σ' αυτην, καθþò kar η
aιraιapaxn που δημτουργεßιατ σιουò ιοπτχοýò πλη-
δυσμοýò, δεν μπορεß να συγκρτθεß οýιε με το εßδοò
ουιε με την Ýνιαση και ιην ποτüτηια ιηò ατßδρα-
σηò σιην αμερτκαντκü εκπατδευιτκÞ δρασιηρτüτη-
ια. Η εξßγηση πρÝπετ να αναΖηιηθεß σιην ßδια ιη
φýση ιου αμερτκαντκου τεραυοσιολτκοý κτνßματοò.
Η εκποιδευτικÞ δροστηριüτητο των
Αμερικονþν ιεροποστüαων οßßüζει τουò
üΡουò τπò διüδοσηò των ιδεþν στπ ΣμýΡνη
,R
Or νÝεò γνþσετò που or τεραπüστολοτ διαδßδουν
στουò ιοmκοýò πληθυσμοýò δεν δημτουργουν μüνο
αναιαροχß σττò συνετδησετò, αλλÜ κατ αναιαραχß
κονωντκÞ kar κα8þò αυτÝò or δυο σταιαραχÝò ε-
νþνονται σε μßα, προκαλεßιαι αλυσßδα αιττδρÜσε-
ων που περτκλεßετ θεολογτκÝò τδÝεò, πολιιτκÜ συμ-
φÝρονια και κοινωνικοοτκονομτκÝò συγκροýσετò.
Τα ßδτα φατνüμενα Ýνιασηò kar αντßδρασηò παρα-
τηροýντατ και σε Üλλεò εθνüτηιεò. Σιην περßτπωση
ιων Τουρκιον, η αντßδραση σιη δρασιηρτüτηια ιων
τεραποσιüλων επαυξÜνειατ εξαττßαò τηò τεραπο-
στολτχηò εμπλοκηò στο αρμεντκü Ζßιημα kar οδη-
γεß σιο κλεßστμο ιων αμερτκαντκþν σχολεßων σιην
Ο8ωμαιηχη Αυιοκρατορßα.
Γýρτ,ι στα 1830, τüσο στη Σμýρνη üσο kar στην
Κωνσταττνοýπολη, or τεραπüστολοτ προχωρουν
σιην ßδρυση ελληνχþν σχολεßων. Το 1Β2θ τδρυε-
ται στη Σμýρνη το πρþιο σχολεßο 8ηλÝων του º7ο-
ΖÜτα Ι![πρτοþρ (Josiah Brerver), ενþ ιην ßδτα
ντελ (William Goodell) τδρýετ ελληντκü σχολεßο.
Τα σχολτκÜ βýλßα που χρηστμοποτοýν εßνατ ια θr_
βλßα ιου τυπογραφεßου ιηò ΜÜλιαò. Ο ρυθμüò ß
δρυσηò ιων σχολεßων και στα δυο μεγÜλα αυιÜ κÝ-
νßρα ιου Ελ-ληντσμου εßνατ ιαχýτατοò, σια ιÝλη του
1832 σιη Σμýρνη λετιουργουν τρßα kar στην ευρýτε-
ρη περιο)ατ ιηò Κωνσιανττνουποληò ιρτÜντα ελλη-
ντκÜ σχολεßα με δýο χτλτÜδεò μαθηιÝò. Ταυιüχρα
να, or τεραπüοτολοτ εξειÜΖουν το ενδεχüμενο ßδρι>
σηò σχολεßων σττò περτοχÝò ιηò Μακεδονßαò και τηò
ΘρÜκηò. Σια σχολεßα τουò εφαρμüΖειαι το λατκα-
σιερτανü συστημα, ιο οποßο εßνατ ιηò μüδαò στην
Αμερτκß.'
α σχολεßα των Αμερτκανþν τεραποστüλων
σιη Σμýρνη αποιελοýν καταλýτη, προýπα
θεση yra να συστημαιοποτηθεß Ýνα κßνημα
δυσqιÝσκεταò, ιο οποßο εßχε ξεκτνßσετ με
κονωντκοοιΚονομτΚουò ορουò Και στη σι>
νÝχετα θρßκε 8ρησκευιτκη Ýκφραση. Η δρασιηρτα
τηια ιων σχολεßιον Ýρχετατ να εντσχýσετ ιτò πνει>
μαυκÝò εmλογÝò που η μακρÜ παρÜδοση ιου πνει>
ματτκοý κτνßματοò του Δταφωιτσμοý εßχε δημτουρ
γýσετ σιο διανοηιτκü κüσμο ιων Σμυρναßων.
πλαßστο ιου δταφωττσμοý, üμωò, or τδÝεò αυτÝò
ξεπερνουν ποτÝ τα üρτα μταò εγγρÜμμαιηò κοτνüτη-
ταò (classe culturelle). Η συσιημαιτκη
θετα σιην οποßα προθαßνουν or Αμερτκανοß
πüσιολοτ να σπÜσουν το φρÜγμα που χωρßΖετ
πατδεßα τηò ελßτ απü ιην πατδεßα του λαοý, με
δτÜδοση ιηò αναγνωσττκηò τκανüιηταò σε
σιρþματα ιου πληθυσμοý kar ιη δτÜχυοη ιων
χεßων μταò και' αρχην ασττκηò τδεολογßαòυ σε
ιτò κοτνωντκÝò τÜξετò, αλλÜΖετ τουò üρουò ιηò δια.i
δοσηò ιων τδεþν στη Σμυρνη ιο 1θο ατþνα. Η πρσ
 tr

4. Το κτßριο τηò
ιιι ßηιιι ιιιι ιιι ΕυογγελικÞò
ΣχολÞò τηò

ι ι lilι Ε ιιιι t]t

Σμýρνηò και
απüφOποι (5)
μOζß με τουò
9{r{' , ß*: κOθηγητÝò τουò
λßγα χρüνια πριν
απü τον ξεριζωμü

Φ
Ν

Ε
οπÜδετα που κÜνουν να προσεγγßσουν το λαü, η να αναιρÝψουν ιτò παλατÝò και ο θαυμασιüò κü-
πνευματτκη ηγεμüνευση ιου οποßου μÝχρτ ιüιε kpr- σμοò τηò εξÝλιξηò, ιηò επισιημηò Kar τηò τεχνο-
νειατ αδταφτλονßκηιη, επανακαδορßΖετ τουò üρουò λογßαò συγκροýετατ με ιην υατδεßα του λαοý, εν-
κυκλοφορßαò των τδεþν στην πüλη. IδÝεò φτλοσο- δυναμþνονιαò ιελτκÜ ιτò ευιλογÝò τüσο στον τρüπο
φτκÝò, θεολογτκÝò kar επτστημοντκÝò, που μÝχρτ τü- σκÝψηò ιων ανθρþπων üσο kar σιην καθημερτνη
τε κυκλοφορουοαν μüνο ανÜμεσα σιουò λογßουò τουò Ζωη.
και που η επαφη μαΖß ιουò καθορτΖüιαν αυü τη
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
μüρφωοη, ιη γλωσοομÜθεια κα1 ιην κοτνωνικη ο-
l. S]<efcÞes ofTurkey ßη 1831 and 1832 by αη American,
μÜδα οιην οποßα ανηκε το Üιομο, αρχßΖουν να δτα- Nery York 1833.
δßδοντατ σε ευρÝα σιρþμαια του πληθυσμου. Η δτÜ- 2. Ε.C Wines. Two Years and α Ha]f ßη the American
δοοη üμωò ιηò γνþοηò απü ιο πλαßοτο μταò φωιτ- Ναι,γ: Comprising α Journa] of α Cruise to England, ßη
ομÝνηò κοτνüτηταò σε μεγÜλα ιμηματα ιου πληθυ- the Λnediterranean and ßη the Levant, Ι833, ο. 1Β8.
σμοý, η προσÝγγτση που η υατδεßα ιηò ελßι επιχετ- 3. Τα Ζητßμαια αυτÜ αναπιýσσοντατ διεξοδτκÜ στο βýλßο

ρεß οτην υατδεßα ιου κοινου λαοý, η επανÜσταση
αυιÞ σιον ιρüπο διÜδοσηò τηò πληροφüρησηò, σε
ουνδυασμü με ιη νÝα θρησκευττκη συνεßδηση, ιο
πνεýμα τηò εκκοσμßκευοηò Kar ιτò οτκονομτκÝò αλ-
λαγÝò, δημτουργοýν μτα νÝα τÜση σιην τστορßα.
Ο 19οò ατþναò, σε ευρωπαßκü επßυεδο, αποτελεß
την αρχη μταò νÝαò ευανÜσιασηò yra ιο χþρο τηò
ανθρþπτνηò ουνεßδησηò. Αλλοτ μτλουν yra απεκ-
χρισιταντομü, Üλλοτ yra εκκοσμßκευοη τηò θρη-
σκευιτκßò συνεßδηοηò kar Üλλοτ yra ιη γÝwηση
μταò νÝαò πßστηò. ΚÜθε εßδοò δτανοηιτκηò επανÜ-
σιασηò αλλÜΖετ ττò τοποδεσßεò;
Ο Χρτστιαντσμüò ηιαν ο υψηλüτεροò θρÜχοò των
ιοποθεστþν αυιþν. Τα οχολεßα ιων τεραποστüλων
οιην υüλη τηò Σμýρνηò αυοιελοýν μια μτκρß Ýκ-
φανση αυτßò ιηò γεντκüτερηò ευρωπαßκηò
γκρουσηò, üταν or νÝεò ασιτκÝò δυνÜμειò απετλοýν
μου ΑμερτκαντκÜ ορÜματα οτη Σμýρνη τον 7θο αιþνα. Η
σL,vavτnσn ιηò ογγλοοαξονικηò σχεψηòμε ιην
ε,\,Ιηγτκη, εκδ. Εσιßα, ΑθÞνα 2002.
4. Το Αμερικαντκü ΚολÝγτο (American Collegiate
Institute) ιδρýεται το 1875 με Ýνα ιδταßτερα πρωτοπüρο γτα
ιην εποχÞ πρüγραμμα μαθημÜτων kar εκπροσωπεß üλουò
τουò κýκλουò οπουδþν απü το νηπταγωγεßο. Εßνατ οχολεßο
θηλÝων. Β}τ American Col1egiate Institute, Smyrna
Turkey Calendaη lθ10 C. Tatikian printer, Smyrna.
5. ΟνομÜΖετατ Ýιοτ απü ιο δημτουργü του στην Αγγλßα
Joseph Lancaster 1?88-1838. Το οýσιημα θτσÜγετα1 στη ΝÝα
Υüρκη ιο 1805 κατ εξαπλþνειατ γρßγορα σ' üλη τη χþρα.
Βλ. Δýδια ΠαπαδÜκη, Η αλληλοδýακτικh μÝθοδοò
διδασκαλßαò στην ΕλλÜδα του 1θου ατωνα, εκδ. Δωδþνη,
ΑΒÞνα-ΓτÜννενα 1θθ2.
ιηò αοηκηò τδεολογßαò Βλ.
6. Γτα τον ορτομü τηò Ýννοταò
ΡωξÜνη Αργυροποýλου, «Στοτχεßα ασττκηò ιδεολογßαò», ?ο
σý- ΒιΒλßο οιιò ΒιομηχανικÝò κοινωνßεò ΚΝΕ/ΕΙΕ, Αθηνα
\g82. a.246-2g3 Ι

2º
 Προτοπη
ΧριισανθοòΦßτττπßδηò
(1ΒΒ1-1949)
Αρχτεπßσχοποò Αθηνþν ßß 938.194ß Ι χοτ
μητροπολßτηò Τραπεζοýντοò (ß 9Ι 3-
Ι938Ι, μεγüλη πνευμοτιχþ ßσι εΟντκÞ
μορφþ του νεüτΕρου Ελληυσμοý,
ι Τεννþθηκε στην Κομοτηνþ κοι ανÝπτυξε
μεγÜλη εκκλησιαοτιχþ και εθντκÞ δρüσπ,
αναδεικνυüμενοò σε πρωταγωνιστþ των
ογþνων του υπüδουλου Ελληνισμοý τηò
JυΙοκεδονßαò ιατ του Πüντου. Συμμετεßχε
ωò οΥτιπροσωποò των περιοΧων αυτων
σε διεθνÞ συνÝδρια κοι χοτÜ τα Ýτη
Ι 926-38 διετÝλεσε αποκρισÜριοò του
Οικουμενικοý Πατριαρχεßου στην Αθþνο,
σναλαμΟÜνονταò πολλÝò χρßσιμεò
αποστολÝò οτην Τιφλßδα, την ΑλΟανßα, το
ΒελrγρÜδι, τη Συρßα κοι αλλοý, για την
επßλυση εκχλησιασττχþν τ(οι εθντκþν
προΒλημÜτων. Σημαγττχüò λüγ.οò ο
Χρýσανθοò, δημοσaευσε πολλÝò μεΔÝτεò,
με σημαντικüτερη την ιστορßσ τηò
Ξχκλησßαò τηò Τροπεζοýγτοò το Ι933.
Το ß937 ογαγορεýθηßε διδÜιτωρ του
Πονεπιστημßου Αθηνßßν ιοι το ß9τω
εφλÝγη οßοδημοßιη. lÜαßτερο
πολýτιμη Þτσν η δρüοη του γιο τη
διüσωση του ποντταßοý Ελληυσμοý στην
εηοχÞ των μεγÜλωγ διωγμþν τυτν
Τοýριωυ χαι τπ γθγοτßτονßα των Ποντßωγ
ßΙ916.17Ι, Ο Χρýσονθοò, üπωò χοι ο
μπτροπολßτπò Αμοσεßαò Τερμßνüò
ΚοραΒσγγÝληò, πÝτυχε τηγ üμΒλυνση
των ßατοστρεππκþν συνεπειþν των
διþξεων, αγωυζüμεγοò μσ τη διüοωση
των ΕλλÞνων ßοτ τωυ
^ρμενßων.
2Β
ΗροκλÞòΒασιÜδηò
(1Β21-1Β90)
Λüγτοò, φιλüλογοò χαι γιοτρüò.
Γεννþθπχε στο ΔελΟτγüκι τηò Ηπεßρου,
Σποýδασε στην Κωνσταντινοýπολη, στη
ΙιßεγÜλη του ΤÝνουò ΣχολÞ, στπ
ΦιλοσοφικÞ χοι ΙατρτκÞ Σχολþ του
ΙΤονεπιστημßου Αθηνþν, στο ΙΤορaστ και
στο Βερολßνο. Το 1Θ43 διορßφτσι
κοθηγητþò οτη ΙßεγÜλη του ΓÝνουò
ΣχολÞ. Ο ΒασιÜδηò ßδρυοε το
«Φιλολογικü Σýλλογο
Κωνσταιπινουπüλεωò», του οποßου
υπþρξε πρüεδροò για πολλü χρüνια, τον
«Ηπειρωτικü Φιλεχπαιδευτιχü Σýλλογο»,
το «Σýλλογο ΙιΙοκεδονιχþò Αδελφüτηταò»
ßοι τον «Θραχιχüν Σýλλογογ». Ο
Φιλολογικüò Σýλλογοò
Κωνστσντινοýποληò, κüτω απü τηυ
καθοδþγηση του ΒασιÜδη, εγτοινιÜζει
μιο σειρÜ οπü εχδüοειò των αρχαßων
συγγραφÝων, προχηρýσσει δrογωνισμοýò
για τη συγγρσφþ σχολικþν Οιθλßων χαι
δρýετ το περιοδικü του Συλλüγου, το
οποßο θεωρεßτοι σπü τα πιο Ýγκυρο
ελληνιχü ιστοριχοφßολογιιÜ περιοδιχü.
Το ß8θΟ του προτüθηιε η Ýδρα των
Ελλπνrχþν Γρσμμüτων στο ΠανεπrστÞμ.ο
τηò Αθþγαò, τηγ οποßο δεν δÝχτπχε,
κρßγογτοò υò πλÝον επιΒεΒλημÝνη την
παρουσßα του στπν Πüλη. Η πνευμοπιþ
χοι π εθνιχü δραστπριüτητσ του ΒοστüÜι
υπÞρξαν εγτυπωσιοßÝò. Δεινüò
φτλüλογοò, ηγþθηκε του αγþνο γιο τη
διÜδοση των ελληυκþν γρομμÜτων σττò
περιοχÝò του ολιßπρωτου Ε,λληντσμοý.
ΠÝθανε στην Κωνσιανττνοýπολη στξ ß9
ΦεΟρουορßου Ι89Ο.
ΧρηστÜκηò ΖωγρÜφοò
(1Β20-1Β96)
τροπεζßτηò ßοτ εθνικüò ευεργÝτηò,
γεγνημÝνοò οτο ΚεστορÜτι τηò Ηπεßρου.
Θ πστÝροò του Þτον Ýμποροò στην
Κωνσταντινοýπολη και ο Χρηστüχηò,
μετü πò σπουδÝò του στο ΓιÜννινο,
εγχσταοτüθηκε στπν Ýδρο τηò
οικογενθοκηò επιΧειρησηò,
οσχολοýμενοò με μικροτραπεζιχÝò
δροστηρτüτητεò, ιδρýοτ.τοò εμπορικü
οßκο με τον ΙßιχÜλη ΔÞμου. Σε σýντομο
διüσmμο Ýγινε Ýναò απü τουò
σημσντικüτερουò τροπεζßτεò στην Πüλη
δσνεßζονταò αχüμη χοι την τουρßιχþ
χυΒÝρνηση. Υπþρξε μÝτοχοò τηò
«Γεγιχþò Ξτοιρεßοò» του οθωμαντßοý
ßρÜτουò και διετÝλεσε σýμΒουλοò τηò
εηπροπþò προýπολογισμοý. ΣυνετÝλεσε
το μÝγιστο στην πρüοδο των ελληνιχþν
γραμμÜτων στην Κωνσταιaτινοýπολη,
ουνεργοζüμενοò με τον πρüεδρο του
Φιλολογικοý Συλλüγου ΗροχλÞ ΒασιÜδΕ
Αναßηρýχθηκε μεγÜλοò ΕυεργÝτηò του
Συλλüγου κσι επιχορþγησε γεννοßο κÜθε
πνευμοπχþ δροστηριüτητο, ιδρýοτπαò
τα ΖωγρÜφεια ιδρýματο στην
Κωγσταντινοýπολη, το Πορßστ ßοι το
ΙΙüνοχο, γιο την εγßσχυοη Ελλþνων
συγγροφÝων χοι χολλιτεχνþν. lδρυσε
επßοηò διδαοκολεßο στπν ιδιαßτερη
ποτρßδο του το ΚεστορÜτι τ(οι προßχτσε
με δωρεÝò αρχετÜ ακüμη ιδρýματο,
γυμγÜσια ßοι πορθενογωγεßα. ΠÝθανε
στο Παρaσ|.
Βενταμßν ΛÝσθιοò
(1759-1Β24)
ΙερωμÝνοò ß(ο! διδüσκολοò του ΓÝνουò.
Γεγνþθηιε στο ΠλωμÜρτ τηò
^ÝσΒου.
γπÞρξε Ýυοò οπü τουò ßυριüτερουò
εκπροσþπουò του Ε,λληνrκοý
Δτοφωττσμοý. Τα πρþτα του γρÜμμοτο
το διδüχθητε στο ΠλωμÜρl. Στη συνÝχεια
μüναοε στο Αγιον Οροò κατ φοaτησε στη
σχολÞ των Κυδωνιþν. ΣυμπλÞρωσε τιò
σπουδÝò του σfιò σιολÝò τnò Χßου, τηò
Πüτμου κοι ιιατüπν στο Παγεπιστþμη
τηò Πßζαò και του Πσρισιοý, üπου
σποýδσσε μαθημαπκÜ, φυσιιþ κοι
οστροτrομßο. Το ß798 διορßφτα!
κοθηγητþò τηò σχολþò των Κυδωνιþν,
θÝση που δτοτþρησε þò το ß8ß2. Η
διδσσχαλßο του, ιδιοßτερα πρωτüτυπη γιο
την εποχÞ του, προκüλεσε την αιττßδροση
των συι,τηρηττßþν λογßων χαι χληρικþν.
Κατηγορþθηκε μÜλιστα ωò Üθεοò και
ο.ρεττßüò. tετü τιò κοτηγορßεò αυτÝò
ανογκÜστηχε νο ποροιτηθεß απü τη θÝοη
του καθηγητþ κοι νο οπολογηθεß στο
Πατριαρχεßο. Το ß8Ι8 χλþθηκε νο
οναδιοργονþσει την Ε,λληυκÞ Σχολþ του
Βουχουρεστßου. Στη ουνÝχειο πηγοßνει
στο Ιüσιο, üπου μυεßται στη ΦιλιχÞ
Ετοτρεßο. Το ß82Ο διετÝλεσε διευθυιττþò
τηò Ευογγελικþò ΣχολÞò Σμýρνηò. Οτον
ξÝσπασε η Ξπανüσταση μετÝΒη σßο
νπσιÜ του Ιονßου, προκειμÝνου να
συτπονßσει τον βσηχωμü τωγ χατοßχωγ.
κοτüπτν χατευθýνετοι στην
Πελοπüγγησο, παßρνει μÝροò σπτ Β'
ΕθνοσυυÝΛευση χσι διορßφτοι αρμοστüò
τωγ νησιþν του Α!γοßου. Το tε24
ορρþστησε χοι πÝθανε στο 1{οýπΙιο. Ο
Βενιομßν ΛÝσΒιοò Ýγρßψε αρχετü
εγχειρßδιο ÜλγεΒραò, φυστκÞò, ηΘιßÞò,
γεωμετρaοò, λüγουò και επιστολÝò.
ΔτονιιστοòΤαβουλÜρηò ΙωÜwηòΙσιδωρßδηò
(1Β40-192Β)
Ηθοποιüò με μεγüλο ταλÝντο το οποßο
φÜνηχε απü μιχρþ ηλικßσ, üταν Ýποιφ
στη ΖÜκυνθο. τΕννþθηßε στιτ Ζüιυνθο.
Αργüτερο Ýποιφ στην
Κωνσταγπγοýπολη μG τον
Ανδρονüπουλο. Κατüηιγ πÞγε στη
Σμýρνπ, üπου μοζß με τον οδελφü του
Σπýρο ιδρýουν θßοσο, σfο μÝσο του
Ι9ου οτþνο. Οργονþνοντατ τüτε
δημüσεò πορσσιüσαò, γεγονüò με
ιδιοßτερη εΘγικÞ οημασßο, κοθþò
συμΒÜλλει στß!γ αγÜπτυξη του ελληυßοý
θεοτρικοý λüγου. Το 1Θ73-74 Ýρχοντοι
οτην ΑθÞνα lßor πραγμστοποτοýν
εμφαγßοειò με μεγÜλη επιτυχßα. Οταν
|δρýθηßε το Βοστfuχü ΘÝατρο
συμμετÝχετ με το θßοσü του απü το Ι9Οß-
4. Συνεργüζετοι με τη «ΝÝο Σκηνþ» κοι
πρωταγωυτστεß σε ειßατοντüδεò ßλοστßÜ,
νεοελληντßü το! ξÝνσ Ýργο. Το φυσιχü
του προοüντο þταν οξιüλογα, εγþ þτον
ιδιοßτερο μορφωμÝνοò ßοι γλωσσομαθþò.
Η προσφορÜ του στο νεοελληγτßü
θÝατρο þταν τερÜσfτα, χαθþò υπþρξε
εκπρüσωποò των οχηυκþν και
υποκριτικþν αγτßþφεων τηò εποχþò του.
Ι{ εποχÞ ηου ÝßλΕτοε στο τÝλοò του Ι9ου
αιßνα τον εßχε σιßμΒολο. lΤÝθανε στπν
Αθþνο σε ηλιχßσ 88 ετþγ.
Σκυλßτσηò
(1Β19-1ΒΒ5)
δημοσιογρÜφοò χσι εκδüτηò,
^üμοò,
γευνημÝνοò στη Σμýρνη, κοταγüμενοò
απü τη Χßο, γüνοò πολαιÜò Βυζονττνþò
οικογÝνειοò. Σποýδασε στην Ευογγελιχþ
Σχολþ mò Σμýρνηò !(οι στην Εμπορικþ
Ξτολý τηò ΧÜλßηò. Λπü νεορþ ηλικßα
στρÝφετοι προò τα γρüμμοτο,
Φχολοýμενοò με μετοφρüσειò και
ορθρογραφþγτσò σε εφημερßδεò και
περ.οδ.χÜ. ΔιετÝλεσε διευθυτ.fÞò τηò
«Αμüλθειαò» τηò Σμýρνηò, ενþ το Ι 839
εξÝδωσε το περιοδιχü «Φιλολομκüò
ΚÞποò τπò Ιωνßοò». Το μεταφραστικü του
Ýργο γßνετοτ ευρÝωò γνωστü χα. μÜλιοτα
το ßθ5Ο συνατ.τÜτοτ με τον Λαμαρτßνο.
Ασχολεßτοr παρüλληλα με το εμπüριο,
εγþ το ß849 εκδßδει την «Εφημερßδο τηò
Σμýρνηò», η οποßο εκδιδüτον μÝχμ το
ß8.55. Το Ýτοò ουτü εγκαθßστοτατ στην
ΤεργÝστη κοι εκδßδει τηγ εφημερßδα
«!ΙμÝρα» με την υποστþριξη του Οαρüνου
Σßυα ßοι του ΑμΟρüσιου Ρüλλη. Απü το
Ýργο του ξεχωρßζουν οι μεταφρüσειò του
του Δουμü, του θΙολιÝρου,
^σμσρτßνου,
τηò ΓεΤωργßαò Σüνδη, μÝρουò του Δου
Κχιbτι ßσι του Ουγκü, με
οημσνπχüτερεò στιγμÝò τιò μεταφρüσειò
του Ταρτοýφου, του ΦιλÜργυρου, του
]Ιßτσüνθρωηου και των Αθλßων. ΠÝθσνε
στο ΙΙüγτε ΚÜρλο χαι ο θÜνατüò του
οποδßδετοι σε αυτοκτογßο.
 }"*
lιr

τηò ΡοιΑllΗ: Δ. Αρητοπο\^ογ δυο αυιÝò πü_\ειò oprzav Ýνα χþρο üπου or τδεο-\-
διευθýιτριαò Ερευιτüν Εθνικοý Ιδρýματοò Ερευτ.,þτ γτκÝò α\,τιπαραΒÝσειò υπηρξαν τσχυρÝò, με Ýντοτ,ε
κοΔ,,(ý\,1κÝò δταμÜχεò. Η διδασκαλßα ιηò φτλοο,:-j
φßαò ιου Διαφι'ιτισμου Ýπατξε σημανιτκü ρüλο ο:ιß
οχημαιτσμιü και οιη θευιρηττκη εμπÝδωση ιηò r,.-,

ι Κυδωνßεò μαΖß με ιη Σμυρνη Ýπατξαν σημαντικü ρü-

λο οιην τδεολογικη προετοτμασßα του Αγþνα ιου
1Β21, οιο σχημαιτσμü κα1 στη θεωρηιτκη εμπÝδω-
ση τηò νεοελληντκηò εθντκηò συνεßδησηò και πο-
λιττομτκßò ταυτüιηταò, Τα κÝνιρα τιατδεßαò αυτþν
ιων δυο πüλεων σια παρÜλτα τηò ΜικρÜò Ασιαò
συγκÝντρωναν μαθητÝò απü üλεò ιτò περιοχÝò του
ελληντκου κα1 του βαλκαντκοý χþρου, Ετιßσηò, οτ

30
 Ι
"|ß

ß;'_] ,' ,
j .- ,-:},

i9J
ß
'Ο

7. -.Ξ;* ,, ,, ;

ιο λüγο αυιü ειιονομÜοιηκε, επßσηò. Οικονüμοò. Ο οιßlρτοιηιεò, Η Κωνσιανιτνουπολη αυτττ ιηò Ιωνßαò 2. 0 ηγεμüνοò τηò
τερÝαò αυτüò, ιιε πλουσια πολττ].κÞ δρÜοη, πετυχε ε\ετ \αραΚιηρΙσιεΙ αΠο Πε]ρlηΥητεò των αρΧων ιου Βλοχßοò Νικüλαοò
με τη βοηθετα τσχυρþν του φßλων στην Κωνοτανιι- Ιθου αιýJ\τα « aprσ ιοδημοκραττκη πολττεßα», «νεα ΜουρογÝνηò
νουπολη. üπιυò ιου Ν. ΜαυρογÝνη και ιου τραπε- \Ιι_\ητοò». μτα «free republic of active and βοÞθησε οτην
Ζßιη Πετρüχη, την Ýκδοοη οουλτανικου φτρμανιοι iιιtelligent Greeks», μτα «αναιολικη Βοοτüνη» η Ýκδοση ευνοßκοý
ιο οΠοΙο CΠειρειιιε την οτκονομτΚη ΚαΙ ΥεO]ρΥτΚη ακüμη «ιο πρþιο κομμÜττ ελευΒερηò ελληντκηò γιο τιò Κυδωνßεò
ακμη τηò υüληò. Ο Ι. Οικονüμοò ßδρυσε, επßσηò, σOυλτOνικOý
Υηò (,ια νεοιερα ΧρονΙα»,
ναουò. Βßθλτοθηκη, νοοοκομεßα, οχολεßα και ιην Σια 1792 πεθαßνει ο ΙωÜννηò Οτκονüμοò kar οτ φιρμανßου.
3, Η καταστροφÞ
πρþτη σχολη ιιτò Παναγßαò ιων ορφανþν. Ομòυò, ε- φι_\οπρüοδοτ Κυδωντεßò αποφÜστσαν την αναδιορ-
των Κυδωνιþν
ξαιιßαò ιηò μιεγÜληò συρροηò μιιOηιþν χρειÜοιηκε \,Ü\.ωση τηò παλτÜò οχοληò του χιßΖονταò Ýνα kar- (Αßβαλ0 0πü τουò
να χιτοιεß Ýνα μεγαλυτερο εκπαlδευιηριο, που υ- νoupyro εκπατδευττκü ßδρυμια, που παßρνετ το χα-
Τοýρκουò οτιò 13
τιηρξε η περßφημη Ακαδημßα των Κυδωνιþν. ρακτηρα α\ωιερηò σχοληò Kar αποκαλεßιατ Ακα- Ιουνßου 'Ι 82'l.
Ν,Ιε 32.000 καιοßκουò, των οτιοßι,ιν οι 7.000-Β.000 δημßα. Η ανÝγερση ιηò καlνουργιαò Ακαδημßαò ιι-
ΓερμονικÞ
ιrσav ξÝνοτ, ο1 Κυδωνßεò, μαΖß με ιη Χßο Kar ιη λοκληρþνειαι ιο 1Β03 kar η σχολÞ ακμÜΖει προ- λιθογροφßο
Σlιυρι-η, üρτΖαν οιο φδßνονια ΙΒο ατþνα Ýνα χþρο οελκýονιαò τιληθοò σπουδαι;ιþν απü üλεò ιτò πε-
υ\ουστο σε εμπορτκÝò αλλÜ και πολτιιομτκÝò δρα- ρτοχÝò ιων Βαλκανßιον. Εκτüò απü Ελληνεò, Ρου )
Βεκι,ηνιιιΝ Λεrgιor
,, ι
f
}
4, 5. Απüψειò
τηò παραλßοò μÜνοτ kar Βουλγαροτ συγκαταλÝγοντατ ανÜμεοα
των Κυδωνιþν σιουò μαθηιÝò ιηò Ακαδημßαò ιων Κυδωντþν kar
σημανττκη θεωρεßιατ απü ιουò τστορτκοýò ιων δυο
αυτþν λαþν η ουμθολη τηò στην πνευματτκß ανα-
γÝννηση τουò. ΧαρακτηρτσιτκÜ, ο ν. Beshevliev
γρÜφει: «νοη besonderer Bedeutung fýr die
geistige Widergeburt der Bulgaren waren die
griechischen Schulen ßη Kydonien». Ο αρι8μüò
των μα8ητþν ξεπερνουσε υολλÝò φορÝò ιουò εξα-
κüστουò kar τα δτδακιηρτα με αßθουσεò για πετρÜ-
ματα εκπληροýσαν ιτò εκπατδευττκÝò ανÜγκεò μταò
ανþιερηò σχοληò.
Σημανττκü ρüλο θα παßξετ Ýναò παλτüò μαOητηò
τηò σχοληò ιου Οτκονüμου, ο περßφημοò διδÜσκα-
λοò ιου ΓÝνουò Βενταμßν ΛÝσθτοò (Πλωμαρι ΔÝ-
οβου 175θ-Ναυπλτο 1Β24), τερωμÝνοò με λαμπρÝò
σπουδÝò σιη δυττκÞ Ευρþπη, ιην ΠßΖα ιηò Ιταλßαò
kar το Παρßοι, σιον τομÝα ιηò φτλοσοφßαò και ιων
φυστογνωσττκþν επτστημþν. Ο Βενταμßν δτακüπιετ
Οι Κυδωνßεò, μοζß μ€ τπ Χßο και τη Σμýρνη,
üριζον στο ιρδßνοντα ß8ο αιþνο Ýνα
χþρο πΠοýσιο εμπορικþ και ποßΙιτισμικÜ
32
την οντολογτκß παρÜδοοη τηò φιλοοοφßαò Kar εr-
σÜγετ ττò θεωρßεò ιου Κονττγτωι, του Δεστß ντε
Τρασß, των ΓÜλλων Εγκυκλοπατδτστþν. Στον τα
μÝα τηò φυστκηò, αναφÝρειατ σιτò 8εωρßεò του Δα-
βοιηΖτÝ, του ΜπlÝδλεß, του ΜτιÝνΖαμτν Φlýν-
κλτν καθþò kar πολλþν Üλλων συγχρüνων ιου.
ΔιδÜσκετ απü χειρογρÜφου ια κυρτüιερα μαδημα-
ια: φτλοσοφßα (μεταφυοτκß και ηδικÞ), μαθηματτ-
κÜ (αριθμηιικη, γεωμετρßα, ιρτγωνομειρßα kar Üλ-
γεΒρα) Kar φυστογνωσιτκÝò ευτοτημεò (μετεωρολα
γßα, αστρολογßα kar φυστκß), συνηδτΖε μÜλτοτα
κÜνετ δημüοτα πετρÜματα, üπωò kar Üλλοι λüγ
ιου νεοελληντκοý Δταφωτισμοý.
ευτιυχßα ιηò Ακαδημßαò των Κυδωνιþν,
οποßα οφετλüιαν καιÜ κýρτο λüγο στ
παρουσßα ιου Βενταμßν, προκÜλεσε
φθüνο κυρßωò ιου Αθαναοßου
σιη Χßο, γταιß η αßγλη ιηò σχολßò ι
Χßου ευτσκταΖüταν. Απü ιον ΠÜρτο εκφρÜσιηκε
νιονη πολεμτκÞ καιÜ ιηò φτλοσοφßαò ιου
ττομοý, επετδÞ ερχüιαν οε ανιßδεση με ιην αρτσ
τελτκÞ φιλοσοφßα και ιη xprσττavτkh
«Προò ιτ», ρωτÜετ ο ΠÜριοò αιπν Αντιφþ
«προò ιτ ο ιüσοò Ζßλοò yra ιην "Ýξω σοφßα"
"Üκρττοò επτθυμßα" yra επτσιημοντκÝò γ
[...] η Ευρþπη εßνατ το χÜοò ιηò απωλεßαò, ιο βÜ-
ραθρον ιου Αδου». Εδþ ο ΠÜριοò δεωρεß üιτ ο Βε-
νταμßν αοεβεß ωò ιερωμÝνοò δτüττ δεν αρκεßιατ σιη
μακqιτüιητα που ιου προσφÝρετ η θρησκεßα.
Ο Βενταμßν, ιου οποßου ιο νüημα τηò διδασκαλßαò
προσπαθεß να δτασιρÝψετ ο ΠÜρτοò και να τον πα-
ρουστÜσετ Üθεο, αποιφοýετ ιη συνωμοσßα που πλÝ-
κεται ενανιßον ιου. Σιο κεßμενο ιηò ΙΙ8τκηò του, ο
Βενταμßν καταφÝρετατ καιÜ ιου Παρßου με ια εξηò
λüγτα: «Eivar üμωò αναντßρρητον, üιτ ιοýτο ιο εγ-
χετρßδτον εßνατ ιοσουιον υιωχüν αποδεßξεων κατ Ý-
τεχνον þστε ο κýρτοò Ν. Αδωνßτηò δεν εδýναιο να
εφεýρει Üλλο μÝσον δτÜ να εμφανßση ιην εαυτοý
πτþχεταν», Ο Βενταμßν ανιτκροýετ κυρßωò ιτò θÝ-
σετò ιου Παρßου ωò προò ια θλαΒερÜ αποτελÝσμαια
ιηò φτλοσοφßαò yra ιην παlδεßα kar ια Þθη. Η δη-
κιτκüτηια ιου Βενταμßν ιον ωθεß να παρομοτÜσετ
τον ΠÜρτο με «Ýναν Üλλον δτþκιη ιηò πατδεßαò»,
τον Ροιχü, η kuvrkÞ σιÜοη ιου Ρουσü απÝνανττ
σιον πολτιτσμü θρßσκετ το ανιßσιοτχü τηò στη συ-
νιηρηιικη νοοτροπßα του Αθανασßου Παρßου.
Απü ττò δυο αυτÝò υλευρÝò λοτπüν, τη δυσαρε-
σιημÝνη απü ιον Βενταμßν συνιηρηιικη μερßδα
τηò κοτνωνßαò ιων Κυδωντþγ και ιδßωò απü το πε-
ρýÜλλον ιηò σχολßò ιηò Χßου, ιηò οποßαò η ακτι-
νοΒολßα ÜρχτΖε να μετþνειατ, Üρχτσαν να συνυ-
φαßνοντατ δια,θολÝò και ουκοφαντßεò σχειτκÜ με τη
διδασκαλßα του Βενταμßν που Ýφθασαν στο Πα-
τρταρχεßο τηò Κιονστανττνουποληò. Δυο τερομüνα-
xor ΚολλυΒÜδεò, ο Ιfuιωβοò Θηραßοò kar ο Σαμου-
Þλ Ανδρτοò, θρηκαν την εukarpia να καιαγγεß-
λουν ιον Βενταμßν ιο 1803 οτο Πατρτqιχεßο, γταιß
με ιο περτεχüμενο τηò δτδασκαλßαò ιου ετσÜγετ
«καινÜ δατμüντα». Η πτθανÞ οßκηση των Üλλων
πλανητþν kar ιο ηλτοκενιρτκü πλανηττκü σýσιημα
αποιελουσστ θÝσετò που σýμφωνα με τουò δýο αυ-
ιουò ΚολλυθÜδεò προσθÜλλουν ιο πνεýμα τηò
Αγßαò φαφÞò kar προσÜπιουν στον Βατταμßν την
ΚαιηΥορßα ιου αθÝου.
Το Ζηιημα του Βενταμßν εμφανßστηκε ΒεθτασμÝ-
να σιη Σýνοδο kar καιαδτκÜστηκε αναπολüγηιοò.
Αποφασßσιηκαν ια ακüλουθα: να ανατεθεß στον ιε-
ροκηρυκα τηò μεγÜληò του Χρτσιοý Εκκλησßαò,
Δωρüθεο ΒουληqτÜ, η ανασκευÞ «γραφικþò τε
εκκληστασιτκþò» ιου «κενοý συσιßματοò» ιου Βε- )
Η ανÝγερση τηò κονοýΡγιοò Ακοδπμßοò
οf,οκf,ηρþνcτοι το ΙΒΟ3 κοι η σχοαÞ οκμüζòι
πΡοσòηκýοντοò σπουδοστÝò απü το Bof,küvιo
33
Bειrτιlvιιιrτ Λε:gιο:

νταμßν, να αποσταλεß σττò Κυδωνßεò ο ΙÜκωΒοò Θη-

ραßοò yra να δταβÜσετ ιη συνοδτκÞ απüφαση οτουò
ναοýò, να συγκεντρþσετ ια τετρÜδτα του Βενταμßν,
να ιου παραδþσετ την ανασκευη ιου ΒουλησμÜ, να
ιου απαγορευθεß η δτδασκαλßα, εφ' üσον δεν ÞΒε-
λε δεχθεß «ια περß τηò πιþσεωò αυτοý», ν' απομα-
κρυνθεß ο Βενταμßν απü ιη σχολη yra ν' ανττκατα-
σταθεß απü τον αρχαßστη Γρηγüρτο Σqηφη. Δεν
Üργησαν üμωò να δρÜσουν or φßλοτ του σιην Κων-
σιανιτνουπολη : or «Βενταμßτεò», üιωò ιουò αποκα-
λεß ο ßδτοò ο ΒουλησμÜò, προÝρχονταν απü την
προοδευιτκη μερßδα του κληρου kar ο ΑθανÜστοò
6. 0 ττορικüò-
Νχομηδεßαò, ο Ιιοαχεßμ ΚυΖßκου, ο Δωρüθεοò
Geoφ Gottlried
Geruinus
Πρþιοò εßνατ εκεlνοτ υου θειτκÜ θα επÝμΒουν.
«Βενταμßιη» ακüμη αυοκολεß ο ΒουλησμÜò και ιον
Δτονυστο ΕφÝσου, πρÜγμα που δεßχνετ πüσο δυσα-
ρεστημÝνοτ Þσαν or συντηρηιτκοß κýκλοτ ιηò
Εκκλησßαò με ιη μετρτοπαθÞ οιÜση του τερÜρχη.
Απü ιο φαναρτþιτκο περιΒÜλλον υποστηρτκτÝò ιου
Βενταμßν στÜθηκαν or αδελφοß ΑλÝΕανδροò, Δη-
ιýτρτοò kar Παναγτþπτò Μουlηýατò. Η παρÜτα-
ξη ιου Βενταμßν στο ΦανÜρτ υπερßσχυσε, αν Kar ε-
νανιßον εßχαν ταχθεß δυο τσχυρÝò προσωιτκüιηιεò,
ο Κονσταντßνοò ΥψηλÜντηò και ο ΑλÝξ,ανδροò
ΜαqηκοlτδÜτοò.
Ενþ, λοτπüν, η υπüθεση του Βενταμßν εßχε κλεß-
σετ, η θÝση του σιην Ακαδημßα ιων Κυδωνιþν Üρ-
χιΖε να κλονßΖετατ κατ, üπωò θα δουμε, να μελετÜ-
ιατ ταυτüχρονα kar η αποχþρησÞ του. Σττò 22 Ιου-

Ο Βενιομßν ονÝΠυσ€ στην Ακοδημßο

Ýwοιεò üπωò η εßευδερßο, π δικοιοσýνη,
τα ανδΡþπνο δικοιþμοτο, ο ποτΡιωτ!σμüò

νßου 1ΒOΒ, or ΚυδωντÜτεò προσκαλουν απü το Παρß-
στ τον Θεügιτλο Καßρη, παλτü μαθηιη του Βεντα-
βßν, ν' αναλÜβετ ιη θÝση του δασκÜλου του. Ο
Καßρηò αρνεßιατ την πρüσκληση με ιη δτκατολο-
γßα να μη δτακüψετ ττò σπουδÝò ιου. Προτοý ανα-
λÜβει ο Θεüφιλοò Καßρηò ιη δτεýδυνση ιηò Ακα-
δημßαò, μεσολÜΒησε Ýνα χροντκü δτÜστημα, καιÜ το
οποßο or Σμυρναßοτ Üσκησαν υßεση yra να πÜρετ τη
δτεýθυνση τηò Ευαγγελικηò Σχοληò. Σιτò θ Σε-
πιεμΒρßου 1Β12 or Ýφοροτ ιων Κυδωντþν ετδοποτ-
οýν ιον Καßρη οτην Ανδρο üιτ ο Βενταμßν Ýφυγε α-
πü ττò Κυδωνßεò.
Γτα Ýνα δτÜστημα, ο Βενταμßν 8α δτδÜξετ οιην
Κωνστανιτνοýπολη, σιο ΒουκουρÝσττ kar οιο ΙÜστο.
ΞαναγυρßΖετ οια μτκραοταττκÜ παρÜλτα, αλλÜ πε-
ρτσσüιερο yra να οργανωσετ τη συμμετοχη των
ΕλλÞνων σιην ΕλληντκÞ ΕπανÜοιαση. Το 181θ
στη Σμυρνη ξεκj.νησε η επανασιατικη δρÜση
Βενταμßν, εκτüò απü το δτδακιτκü του Ýργο στ
Ευαγγελτκη Σχολη, εργαΖüιαν kar για τη Φι
Εταιρεßα. Σιτò παραμονÝò του Αγþνα, ο Βενταμτß
Βρßσκετατ πÜλτ σιτò Κυδωνßεò, üπου συνεργÜΖετd
με ιον ΠοπαφλÝηοα kar φοριþνετ Ýνα καρÜθι β
πολεμοφüδια για τον ΜορτÜ, Οτ ΚυδωντÜτεò ησd
Ýτοτμοτ yra το μεγÜλο αγþνα. ΠÜνω απü ιετρακüσt
μελη εßχε η Φτλτκη Ειατρεßα σιτò Κυδωνßεò, με D
γÝιη τουò ιον προυχοντα ΧατΖττθανÜση ΧατΖιτγι
ωργßου. Η διδασκαλßα του Βενταμßν οιην Ακαδι
μßα, üπου εßχε αναλυοετ Ýwοτεò üπωò η ελευθερτ
η δικατοσυνη, τα αν8ρþπτνα δτκατþμαια, ο παιρτ
ττσμüò, Ýδωοε οýνιομα τουò καρποýò τηò. Or πα_\
οß μαθητÝò ιου εßχαν νωπÝò ακüμη τιò αναμνησε
τουò arrü το μÜθημα του Βενταμßν rιεpi υατρτοτ
ομου : «Oσor ηλευθÝρωσαν την εαυτþν υατρßδα ι

-,_ß**Ι
τηò ιυραwßδοò, ουτοι εßνατ οτ μüγτσιοτ ιων ευεργε-
ιþν Kar Üλλοτ ημßθεοτ. Του αυιοý Βαθμοý εßνατ Kar
üσοτ δτÜ ιην φρüνηστν αυτþν δτατηρησαν ιην ελευ-
θερßαν τηò εαυιþν παιρßδοò...». Τον Ιοýντο του 1Β21
ο Βενταμßν θρßσκειατ ακüμη σιτò Κυδωνßεò Kar
παßρνετ μÝροò στη σωιηρßα των Κυδωντατþν. Οπωò
αναφÝρετ ο G.G. Gervinus στην Ιστορßα του, ιον
Ιοýντο ιου 1Β21 εμφανßστηκε ο ελληντκüò σιüλοò
στα ΜοσχονÞστα. Απü ιτò πρþτεò μÝρεò ιου Αγþνα,
μοßρα του ελληντκοý στüλου εßχε αποκλεßσει τα πα-
ρÜλτα τηò Ιωνßαò kar πολλÝò φορÝò εßχε εμφαντ-
σιεß στο λτμÜντ των Κυδωντþν yra να εμποδßσετ ιη
μεταφορÜ δτÜ θαλÜσσηò των Τουρκων. Η μοßρα αυ-
ιÞ επττÝθηκε εναντßον δυο τουρκτκþν μειαγωγτ-
κþν, τα οποßα πυρπüλησε. Τüτε απεστÜλη απü τουò
Τουρκουò μεγαλη δυναμη σιρατοý kar ο ελληντ-
κüò πλη8υσμüò, επετδß Ýβλεπε τον κßνδυνο, Üρχτ-
7. Αποψη των
σε να αποχωρεß με μτκρÜ πλοßα. Σιτò 3 Ιουνßου Κυδωνιþν,
1Β21, ο ΙÜκωΒοò Ν. ΤομπÜπιò σημετþνετ σιο ημε- 8. Το Φüληρο
ρολüγιü του üιτ ο προεσιüò ιων Κυδωντþν ΧατΖη- των Κυδωυιþν
θανÜση τοý σιÝλνετ ιον Βενταμßν ΔÝσθτο και τον
παρακαλεß «üπωò εν σπουδη πÝμψη προò ιην πα-
ραλßαν ταò λÝμΒουò kar σþση τον κτνδυνευοντα
λαüν δτÜ μεταφορÜò αυτοý ετò ΨαρÜ», Σιτò 14 Ιου-
νßου ο Βενταμßν κατÝφυγε σε ελληνκü καρÜθτ. Στο
μεταξý, Üρχτσε η ουγκρουση Τοýρκων kar Ελλη-
νων με πολυνεκρεò μÜχεò. Φεýγονταò or Toupkor Ý-
θαλαν φωιτÜ Kar Ýκαψαν ολüκληρη την πüλη.
ελληνκüò σιüλοò, σιο μεταξý, εßχε απο-
μακρυνθεß, ýσιερα üμωò απü επÝμΒαση
του Βενταμßν ξαναγυρτσε στα ΜοσχονÞ-
σra. üπωò προκýπιετ απü αναφορÜ ιων
ναυÜρχων προò ιουò Υδραßουò. Τον Ιοýντο
του 1Β21 ο Βενταμßg Ýπετια απü απεγττωομÝνεò προ-
σπÜθετεò να δτασþσετ ιη βτβλτοθÞκη ιων Κυδω-
ντþν, αποθýÜΖειατ με Üλλουò πρüσφυγεò απü ττò
Κυδωνßεò κατ τα ΜοσχονÞστα στα ΨαρÜ, μειÜ τουò
δτωγμουò ιου ιουρκτκοý σιραιοý. ΠÜνω απü εßκοστ
χτλτÜδεò εßνατ or πρüσφυγεò και φυγÜδεò απü δτÜ-
φορα μÝρη ιηò Τουρκßαò που Βρßσκοντατ στα ΨαρÜ
kar ο Βενιαμßν ιουò ενθαρρýνετ Kar ιουò φρονημα-
ιßΖετ, Ζηιþνταò σθÝνοò kar θυσßεò. Or ΚυδωντÜτεò or
ouoior αποβτβÜσιηκαν στο ελληντκü Ýδαφοò συμ-
μετεßχαν με αυταπÜρνηση στον Αγþνα, σιουò λü-
χουò του Πατlýκου, ιου Κολοκοτlχßνη, ιου Δü-
Ο Βενιομßν ξονογυρßζει στο μικΡοσιοτικü
πορüηιο γιο να οργονþσ€ι τη συμμΕτοχÞ
των Εf,ηÞνων στην €f,flηυκÞ Επονüστοση
ντου, του ΝτκηταρÜ κ.Ü. Αλλοτ ΚυδωντÜιεò εγκα-
ιαστÜθηκαν στη ΜυιýÞνη, στα ΨαρÜ kar αργüιερα
στη Σýρο, üπου ασχοληθηκωτ πολλοß με τη ναυπη-
yrkn. ΜειÜ ιο τÝλοò ιου Αγþνα, ιο 1827, πολλοß Κυ-
δωντÜτεò Üρχτσαν να επτσιρÝφουν στην πüλη ιουò,
που Þταν ερετπωμÝνη, kar κατüρθωοαν να τουò α-
υοδοθοýν ια αγροττκÜ kar αοττκÜ ιουò κιßμαια, ε-
ξαγορÜΖοντÜò τα ανιß ορτσμÝνου ιτμημαιοò. ΠÜνω
σε ερεßυτα, Ýχιτοαν ξανÜ μτα κατνοýργτα πüλη.
ΒΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
ΡωξÜνη Δ. Αργυροποýλου, Ο Βενιαμßν ΛÝσΒιοò και η
ευρωπαßκý σκÝψη τυ δεκÜτου ογδüου αιþνα, ΚÝντρο
Νεοελληνχþν Ερευνþν του Εθντχοý Ιδρýματοò Ερευνþν,
ΑθÞνα 2003.
I. Ν. ΚαραμπλτÜò, Ιοτορßα των Κυβι,ινιþν, ΑθÞνα 1θ4θ,
Β. ΚοκουναρÜò, ΚυýωνßαL πρωτεýουσα τηò Αηλßδοò,
ΑθÞνα 1θ72. l
35
 αλο! ο ο]ΑεοΧ ßßιΙ !χΗΝυΣ

ι ιτι, Α\ΝΑΣ Τ,\νι1,\κΗ

ιιτ-ιιηh 1ιιbτlιιιιò κυß) η1 ιlτρ ιαι,.
Ι
μιιΙΙιιι ι
)ι,αιlιικß lr Σπ,,ι δι ιι
Ι Ιατ,ι α ιι;τ nμιiou .{iJι ιι,ιßι,

Κι,-ινοτανιτνουπολη. μεγßιλοò πολυε:θντκüò ε-

μπορτκüò κüμθοò ηδη απü το 17ο ar. με τα προ-
ξενεßòι τηò Ολλανδßαò. τηò Γαλλταò, τηò Αγγλßαò
κ.λπ.. σιòι παρÜλτα ιηò ΜτκρÜò Ασßαò η πüλη ιηò
Σμυρτ,ιτò. αλλÜ kar οι ημταιτονομε,ò περτοχÝò τη(
1, «0
Αρχισιδη ρουργüò »,
Βλαχßαò κατ ιηò ΝºολδαΒßαò, üπου or ιοπτκοß Üρ-
του Geo]ges 0hnet,
χοντεò. rιpll, ακüμη απü ιηττ Ýλευση των ιριýιων
ανÝβηκε Φαναρτι,ιιι,ιι, ηγεμüνι»τ,,. ειχαν ενσιερντστετ την ελ-
επOνεΙλημμÝν0 στην ληντκη γ_\ιßσοα kar τιατδεßα kar εßχαι, επηρεασιει
*ιΙr-/!
:.;,,.' ._.
ελληνικÞ σκηνÞ τηò απü τα Lι]1\,υιιτιια ιου προιτμιου Δταφι,ιιτσμου, ο' ü-
λεò αυιÝò ιιò εσιßεò εκδιτ\ιjθηκε και ιορßμασε
..

.fε1 r,-.i
.,9 -
Κωνστοντινοýποληò.
ΘLÝ: ]3 Ω,ΔΕΙοΝ 2, Η,.ΞαχουσμÝνη Βαδμιαιιι. τ<ßιιι,ι απü ορτσ}ιÝ\,εò εινοßκεò συγκυ-
Γκüλφω» γνþρισε ριεò, Ý\,α συι;ιημιαιτκü εl-διαφÝ,ροι- γιιι ιη δραμια,
επιτυχßα στην τουργια. ιιου oδιryιrσε. κcιτα ια προειιαντισιαιικÜ
κωνποντινουπOλßτικη XPOVra. σΙΤò ΠρΙ,)Ιεò ΟρΥανωμε]\'εò σΚΙΙ\']ΚΙ]ò Παρα-
σκηνÞ απü το 1895 σιÜοετò μειαφραομÝνι])ν Ýργιι]ν με σαq)ιl ιδεολογτ-
ΤΕΔεΙΤΔΙ3 Ν {,Οt'ΔΞ Ξ€ΕΤeΣ ., þò το τÝλοò του κü, αφυιιντοιτκü kar, οιτò πτο προωθημενεò ιrε:pι-
ΔΗΙιηΕΤΡ. ,)ΡοντΕΔÝ 0Ιþνα. πτþσετò, με δημοκραιlκο και ανιτιυρανι,ικü χα-
ο Α.τΑπΕΙΤτΕ,οΣ 3. 0ι ελληνικοß θßοσοι
ρακιηρα (Βολιεροò, Αλφιε,ρι) αλλÜ kar ιτρωιüιυ-
ΤΗΣ κοτü πορÜδοση Ýδινον πων Ýργων, üπωò ο Αχß,λ,λεýò ιου ΑθανÜστου Χρτ-
".Βυ:]ΚυΙΙOΤΛΑΣ , πOρOστOσειò κOι στην
Κωνστοντινοýπολη.
στüπουλου, ο ?ψοßεßυττκαι ο Κιυγστατιιßνοò Πòι-
,Δατο.Δογοò ιου ΙωÜwη ΖαμπÝλτου, η παρÜφραοη
1,ι .\:] \; α" ι j τ! !ι:_rilaf τ Λ(]Υ 4. Το
λπÞι.ιΙΙþ
ß.ιτÞ\.
Ý. ts.\ ι ΝΕr.\
: ir Fl k
ιου Φr,\oxrrirn ιου Σοφοκλη αηü τον Ντκüλαο
,.Σπο ρτολεßβοδο »,
Χε/\ΜΡ"\:' Πßχκολο kar ο Θατατοò του ΔημοσÜεγου( ιου τ-
Ý δρÜμο του Γüλλου
δτου. η ακüμη ο Αρμοδιοò και Αριστογε:ιιι'ιν του
οκοδημοßκοý Früderic
Γεωργßου ΔασσÜνη.
SouliÝ, παßχτηκε για
Η Κωνοιανιτνουπολη υπηρξε Ýνα απü ια πρþια
πρþτη φορü στην
Κωνστοντινοýπολη
κÝνιρα του Ελληντσμιου ιτου γνιýρτοαν ιη Βεαιρτκη
το 'l900.
εμπετρßα με τον Ýναν η με ιον αλλον ιρüπο. Η πα-
5. «,0 ογοπητικüò τηò λατüιεριτ μνεßα για θεατρτκη τταρÜσιαση. που χρο-
νολογεßτατ μüλιò ιο 1623, σια χρüντα τηò παιριαρ-
βοσκοποýλοò»
ποßχτηκε με μεγüλη χεßαò ιου Κυρßλλου ΛουκÜρεοη εγγρÜφειατ σε ου-
επιτυχΙ0 αην ι.Üρτηση με ιο προπαγανδισ ι τκü- Βρησκευιι κü θÝα-
Κωνστοντινοýπολη τρο ιO]ν ιησουτιþν. Ηδη üμωò απü το Ι607, οπüτε

:ι οπü το 18θ1 þò το και εγκαδßσιανται οτ τησουßιιιò γτα δευτερη φορα

t τÝλοò του οιþνο σιην Πüλη, φαßνειαι πωò οργανþνου.ο, ,««.rr.« )
Dη
ιJJ
 6. Η τετρÜπροκτη
κωμωδßο του
Ποναγιþτη ΖÜνου
«Η Αλεποý»
παßχτηκε σην
Πüλη κατÜ τη
δεκοετßα του
1890.
7. θεοτρικÞ
οßθουσα στην
Κωνοτσιιτνοýπολη
tr
παραστÜσετò με θρηοκευττκü kar πατδευιτκü περιε-
χüμενο, με συμμετοχη μτκρþν Ελλßνων μαθητþν
και ιην παρουσßα κοινου. Οπωò περτγρÜφετ δτεξο-
δτκÜ σε σχεττκÞ μελÝτη ιου ο ΒÜ.λτερ Ποýχνερ, η
παρÜσταση ιου 1623 δüθηκε σιην εκκλησßα ιου Κο-
λεγßου ιων τησουτιþν, σιον ΓαλατÜ, kar εßχε θÝμα
τη μýηση του νεαρου l«ýwn Χρυστοστüμου σιη
χρτστταντκη πßστη. Το ρüλο Ýπατξε ο μüλτò επταε-
ιηò η οκιαετýò γτοò ιου πρÝσθη ιηò Γαλλßαò, που
επατνÝθηκε yra την ερμηνεßα ιου και τα εξατρειτ-
κÜ ελληντκÜ ιου. ΑνÜμεσα οτο πολυÜρτθμο ακροα-
τηρτο, εκτüò απü τουò δτπλωματτκοýò εκπροσþ-
πουò, ηταν κυρßωò Ελληνεò.
Mra Üλλη πηγη εξοτκεßωσηò üσων ΕλλÞνων α-
νÞκαν οια προνομιουχα σιρþμαια ιηò Πüληò με
Ýργα τηò δυιτκηò δραμαιουργßαò ητστ or εορτασιτ-
κÝò εκδηλþσετò που γßνονταν σιτò ξÝνεò πρεσθεßεò.
Ηδη ιο 1524, η τιαλτκÞ παροτκßα ιηò Κωνστανττ-
νοýποληò δτοργÜνωσε, με ιην ευκατρßα του Καρνα-
Βαλιοý, μτα ΒραδτÜ «κλαστκοý μπαλÝτου». ΠολλÝò
πηγÝò kar μαριυρßεò συγκλßνουν ωò προò τη δτορ-
γÜνωση θεαιρτκþν υαραστÜσεων απü ττò δτπλωμα-
ιτκÝò αποσιολÝò ßδη αυü ιο 17ο αιþνα, δραστηρτü-
Η Κωνστοντινοýποηη υπÞΡξ€ Ýνο οπü
το πΡþτο κÝντΡο του ΕßΙßπνισμοý που
γνþΡισον τη ΕΕοτρικÞ εμπειρßο
3Β
ιητα που συνεχßοτηκε καιÜ ιο 18ο rιar τον αρχüμε-
νο 1θο ατþνα. ΑυιÝò or κοσμτκÝò συναναστροφÝò α-
ποιÝλεσαττ και ιον πρþιο πυρηνα εξελτγμÝνηò θε-
αιρτκηò εμπετρßαò γlα τουò μη μουσουλμαντκοt
πληθυσμοýò ιηò Πüληò, κυρßωò yra ιουò
ΑθανÜσιοò Κομνηνüò-ΥqmλÜνmò
σþΖετ στο Ýργο ιου, ΜετÜ την
μαρτυρßα που αναφÝρετατ στο «σωιßρτο
τοò 165θ», üιστ, με αφορμß ιην
επßσκεψm περστκßò πρεσθεßαò στην
λη, ανþιεροτ αξτωματουχοτ του Ντýαντοý
στα πολυÝξοδα φαγοπüττα που δτοργανþνουg
στκοýò kar κωμωδοποτουò. ΚατονομÜΖεται ο
μαßοò ΔÜσκαρηò, αρχηγüò τηò φατρßαò των
δοποτþν». ΜÜλλον üμωò πρüκετιατ yra
κÜ, μτμικÜ παßl,ντα kar παντομßμεò.
Στο Ημερολüγιο (Journal) του Antoine
που συνüδευσε ιον μαρκßστο de Nointel στ
Κωνστανττνοýπολη, μεσοýνιοò του 17ου αl. (1
1673), οφεßλουμε την πιο λεπτομερετακη
φη yra ιη θεατρτκη Ζωη μÝσα σιη γαλλτκη
σΒεßα. Κοτνωνοß Þιαν τα μÝλη ιων δτπλωμαι
αποσιολþν κα1 ο1 πιο «εξÝχοντεò Ελληνεò ιου
ραν Kar ιου ΓαλαιÜ» με ττò συΖýγουò ιουò. Το
περτüριο περτλÜμθανε αρκετÝò απü ιτò πρþιεò
ιÜ χρονολογßα συγγραφηξ κωμωδßεò του
α)υ, τον Σryr ιου ΚορνÝτγ (Corneille) και Ýνα
karpo Ýργο ιου Μονφλερß (Montfleury). Η
τρικß αßθουοα που δταμορφþθηκε μÝσα στο κ
 8. «0 Αρχοντοχω-
ρΙÜτηò» 19μ
ΜολιÝρου
υπÞρξε απü πò
Δ ιOßγ Σιο.γ ΤΑΒOγ/lÞ
Ρ,ß. δημοφιλÝστερεò
,,,",,,,,," jß',:::'i§ κωμωδßεò
;,;;ß'ι,;º];;; οß..ι]1,. r ß iJÞ
] ι

,.r^ ,r*,r*.r r^;.., ß, ι τ.ι, οτην Πüλη

;;º:'ΙΙßDδs
§ιΦ{ιß?ι$πß -,;o;;';»;γ

ΙΡχOßΤOχΩΡΙΑΤΗΣ
"ι-. {.
ιτ,..
π , Lιi l. ,.ι!

τιτιι ri,rßffi

ιηò γαλλτκηò πρεσθεßαò μτμηθηκε, σε μικρüτερεò
βÝβατα δταστÜσετò, τα αρχττεκτοντκÜ πρüτυπα ιου
θεÜιρου «ΦαρνÝΖε» τηò Παρμαò.
Η γαλλτκη πρεσθεßα σιην Κωνσταντινουυολη υ-
πηρξε πραγμαιτκü φυιþρτο. Στα 172θ, με ιην αφορ-
μη τηò γÝννησηò ιου γιου ιου Λοι:δοβßκου ΙΕ', or
ττροσκεκλημÝνοτ σιουò εορταομοýò (χοροß kar δεα-
τρτκÝò παραστÜοετò) Ýφθασαν τουò πÝντε με Ýξι χι-
λτÜδεò. Αλλα δεν Þταν ιο μοναδτκü φυτþρτο. Στα
17Β6, ο ΓÜλλοò αξτωμαιοýχοò Δαφßτ ΚλοβÝ
(Laffite CΙανü), που κλÞθηκε να δτδÜξετ στουò
Τουρκουò νÝεò στραιτωττκÝò τεχντκÝò, αναφÝρειαι
στην «Αλληλογραφßα» ιου σε θεαιρτκÝò παραστÜ-
σετò που δüΒηκαν στην ττρεοΒεßα τηò Σουηδßαò.
ΠαραοτÜθηκαν Ýργα δημοφτλþν θεαιρτκþν συγ-
γραφÝων ιηò εποχηò: ΜεταστÜοτοò, ΒολτÝροò, Λε-
σÜΖ (Lesage), ΜτιομαρσÝ (Beaumarchais) κ.Ü. Το
κοτνü Þιαν πολυαρτθμο κατ συχνÜ Ýφθανε ια 350 α-
τομα. Μα και σιον αρχüμενο 1θο ατþνα συνεχßΖετατ
η θεατρτκη δραοιηρτüτηια ιων ξÝνων κοτνοιÞτων.
Στα 1Β15, οýμφωνα με περτγραφη ενüò σημαντικου
αυτüπτη μÜρτυρα, ιου ΜπαρμπτÝ νττ ΜποκüΖ
(Barbie du Bocage), σιη Σχολη του ΠÝραγ or
«jeunes de langue» (οτ μελλονιτκοß δηλαδÞ δι-
πλωμÜιεò καριÝραò) γιüριασαν το ΚαρναθÜλτ με
παρασιÜσετò Ýργων του Ροι>αü (Pygrnalion) kar ιου
ΜολτÝρου.
Η τελευταßα αναφορÜ εßνατ oprakn, καθωò δεß-
χνετ πολý καλÜ την επτκοτνωνßα kar τη οýμπραξη
των Ελληνων τηò Κωνσιανττνουποληò με ιον κü-
σμο των πρεσΒετþν. Σε Üμεοη γεττνßαση με ιην αγ-
γλτκη πρεσθεßα Sρτσκüταν το φαρμακεßο, στο ο-
ποßο δüθηκε παρÜσιαση του Ýργου Κωνσταντßνοò
Παλαιολογοò (μÜλλον πρüκεττατ yra το ομþνυμο
Ýργο του ΙωÜwη ΖαμπÝλτου, αν kar ομüτττλη ιρα-
γωδßα που χÜθηκε μÝοα στα επανασταττκÜ γεγονü-
τα εßχε συνθÝσετ ιην ßδτα ειοχη Kar ο Κωνσταντß-
νοò Οχονüμοò), που ανÝβηκε με την πρωτοβουλßα
ιου Κεφαλονßιη ΖωγρÜφου kar αρχττÝκτονα Γεlý-
στμου ΠττσαμÜνου, γυρω σιον Ιοýντο ιου 1Β21. Την
περτγραφη οφεßλουμε στον προτεοτÜντη πÜστορα
Ρüμπερι Γοýλò (Robert Walsh).
Στο σιαυροδρüμι δýο κüσμων kar πολτιτομþγ or
Φαναρτþιεò, παρ' üλη την αγÜπη ιουò yra ορτσμÝνα
ανατολτκÜ λογοιεχντκÜ εßδη, προσανατολßσιηκαν
προò ιη δυττκÞ πατδεßα. Η ξεχωρτοιη τουò γλωσ-
οομÜθετα, απαραßιηιη προýπüδεοη yra ιην ανÝλτ-
ξη τουò σιη δτοτκηιτκη οθωμαντκß τεραρχßα, τουò
επÝτρεπε να υροσεγγßΖουν εýκολα ια κεßμενα τηò
ευρωπατκηò γραμματεταò στο πρωτοιυπü τουò kar η
πολý καλÞ ενημÝρωση που μποροýσαν να Ýχουν σε
σχÝση με ιην εκδοτικη ευρωιιαßκη παραγωγη τουò
Ýφερε γρηγορα στην πρωιοπορßα. Οι Φαναριþτεò )
ι «wα ' fr¿ τ¿ν α e τ€ζ, ΓÝα m§º ¾Φυζ
§α Φρ§ Ýνα αιrατ* ικ Φ Φτ€Χ\Ý§Κ €ß
m,
§¾ § §wα§Φ { τι"ικαν ιß βζ ¸§º ξj¾§Κ m** ξ{§

39
Θε,ητρικΗ Π,ηιΔΕιΑ

kar οτ Φαναρτþιιοσεò πÝρασαν γρηγορα απü ιτò «α-

ναγνþσετò» δυιτκþν Ýργων στην πρακιικη τηò με-
ιÜφρασηò, μταò σημανττκηò δταδτκασßαò εμπλουττ-
σμοý κατ ανανÝωσηò τηò εθντκßò πατδεßαò, την ο-
ιοßα πρþτοτ καλλιÝργησαν συστημαιικÜ. Σ'αυτü το
ανανεωτικü ρευμα οφεßλουμε ιην πρþιη παρουοßα
σια ελληνικÜ ιου ΜολτÝρου, ιου fΚολντüνι kar
του ΜειαστÜστου. Παρ' üλο που μεγÜλο μÝροò των
φαναρτþιτκων μειαφρÜοεων παρÝμετναν σε χετρü-
γραφη μορφη, ο ρüλοò που δταδραμÜιτοαν δεν Þταν
δτüλου ευκαταφρüνητοò. ΑνττγρÜφτηκαν, δτακτνÞ-
θηκαν απü χÝρτ σε χÝρτ και δταβÜστηκαν πολý.
Χαι'αυιüν ιον ιρüπο η δραμαιουργßα στη φαναρτþ-
ιτκη korvωvia Ýδραοε και' αρχÜò μÝσα απü ιτò με-
ιαφρÜοετò σιτò οποßεò αναφÝρθηκα, ωò «ανÜγνω-
σμα».
ΚατÜ ιτò προεπανασταττκÝò δεκαετßεò, ιο θÝαιρο
εßνατ σιο επßκεντρο ιων πνευματικþν ενδταφερü-
θ. 0 ηθοποιüò ντων ιων Φαναρτωιþν. Οσοτ ΒρÝθηκαν εκτüò ιων ο-
Νικüλαοò ρßων ιηò Κωνστανττνοýποληò, üπωò η δομνßτοα
ΛεκατσÜò Ραλλοý ΚqιατΖÜ, ο δτδÜσκαλοò Γαßργτοò Σεροý-
(0εατρικü τοò, που συνüδευσε οτη Βλαχßα ιον ηγεμüνα ΑλÝ-
Μουσεßο, ΑθÞνα) ξανδlη Σρýτοο, ο ταλαντοýχοò Κωνσταντßνοò Κυ-
ρτοκοý Αρτστßαò, που εξελßχθηκε αργüιερα οε με-
γÜλο θεαιρÜνθρωπο, κατ τüσοτ Üλλοτ υου Ýδρασαν
κυρßωò οιτò ΠαραδουνÜθτεò Ηγεμονßεò kar σιην
Οδησοü, κατÜφεραν να ουντελÝσουν αποφασισττκÜ
σιη δημτουργßα ελληνικßò σκηνηò σε ετδτκÜ δτα- Ε
Το φανοριþτικο θÝατρο μò το κοινοτüμο παßΖονιαò σκηνÝò απü ιτò δυο ιραγωδßεò ιου (Φα-
ναριþτη) ΙακωΒüχη ΡßΖουΝερουλοý, ιην Ασπα-
στοßχ€ßα οποτÝη€σε Ýνα απü τα πιο ζωντανü σjα (1Β13) και την Πολυξενη (1814). Εχουμε, τÝλοò.
κýπOΡο του ν€ο€ßΙΓΙηνικοý Διαφωτισμοý την ωραßα και ουγκτνηττκη ανÜμνηση του κüυη
Ντε Μαρσελßò (De Marcellus), που περιγρÜφετ με
πλοýοτεò λεπτομÝρετεò kar σχüλτα ιη θεατρτκß α-
παγγελßα των Περσþν ιου Ατσχυλου, σια 1Β20, στο
μÝγαρο τηò οτκογÝνεταò ΜÜνου, στα ΘεραπετÜ, απü
10. 0 συγγραφÝαò
μορφωμÝνουò χþρουò. Στην περßπιωοη μÜλτστα τηò μαθητÝò τηò Σχολßò ιων Κυδωντþγ σε δτδαοκαλßα
του Ýργου Οδησσου χρηστμοποτηθηκε το ωραßο, νεοκλαστκοý Κωνσταντßνου Οκονüμου. Εδþ μÜλιστα γßνειατ
«Κωνσταντßνοò
τυπου, δημüστο θÝαιρü ιηò. λογοò απü ιο δταφωττστη λüγτο yra την προσδοκιτ
Πολαηλüγοò»,
Ενιüò üμωò των ορßων ιηò Κωνστανιτνουποληò, μενη αναγÝννηση του «κοινοý» (=δημüσιου) θε-
δραματικüò
κÜιω απü το Üγρυπνο μÜιτ ιου Τουρκου, η θεατρτκη αtρου.
ποιητÞò ΙωÜννηò
δραστηρτüιηια περτορßστηκε σε ερασιτεχντκÝò πα- Με ιην Ýκρηξη τηò Ελληντκηò ΕπανÜσιασηò δτ-
ΖαμπÝλιοò. Σκßτσο
του Σ. ΒικÜτου
ρασιÜσετò που δüθηκαν κυρßωò στα μÝγαρα των η- κατþνετατ, αλλÜ κατ δτακüπιειατ Biara, Ýναò τοτσ
(0εατρικü γεμοντκþν οτκογενετþν. Καθþò μαò πληροφορεß ο ρτκüò κýκλοò πραγμÜιων. Το φαναρτþιτκο θÝαιρα
Μουσεßο, ΑθÞνα).
ΑλÝξανδροò ΡßΖοò Ραγκο3ηò ατα Απομνημονεý- με ττò ατσθηιτκÝò Kar τδεολογικÝò αναψηλαφησει
11. 0 ηθοποιüò ματιß ιου, πολλÝò παραοιÜσετò «γαλλικþν δραμÜ- του, με ια κατνοτüμα στοτχεßα που ετσηγαγε οτιτ
Διονýσιοò των εκ ιων εχüνιων υποθÝσετò ΕλληντκÜò» (=qp- πατδεßα μαò, αποιÝλεοε Ýνα απü ια πιο Ζωνιαν
ΤοβOυλÜρηò. χατοελληντκÝò δηλαδη) δüθηκαν, σε μετÜφραοη κυτταρα ιου νεοελληντκοý Δταφωττομοý. Αυτη
Ελοιογροφßα του Γ. Σεροýιου, στο μÝγαρο ιηò οτκογÝνεταò Σου- θεατρτκη μαγτÜ, αν κατ καιÜ ιτò αμÝσωò επüμειτ
(1889) του Θ. τσου. ΑυιÞ η δρασιηρτüιητα εγγρÜφεται στην πε- δεκαειßεò δεν Üφησε σαφη ßχνη σκηντκηò δρασυ
Μονοýσου ρßοδο 1Β12-1ΒlΒ. Συμφωνα με Üλλη πηγη, στο μÝ- ρτüτηιαò, Ýδωσε ωστüσο αρκειÜ δεßγμαια πρωιüι
(Μουσεßο Δ. γαρο του Ρþοου πρüξενου ΖαχÜφφ, υου καιοτκοý- υηò θεαιρτκηò γραφηò, κυρßωò στο χþρο τηò κ
Σολωμοý, σε σ' Ýνα απü τα νηστÜ του Βοοπüρου, γýρω στα μωδßαò Kar ιηò σÜττραò: Α.Μ.Τ. ο ΒυΖÜνττοò.
ΖÜκυνθοò) 1Β15, υολλοß νεαροß περνοýσαν ιτò ΚυρτακÝò ιουò Μαργαρßmò (1Β39), Ν. ΑýθαΖßδηò, Ο κατÜ φατ,

σßαν φιλüσοφοò (1Β40), Ο ΜισÝ ΚωΖηò (1Β48), κα-
θþò kar σημανττκÝò μεταφρÜσετò, πολλþν δραμÜ-
ιων ιου Βßχτοροò Ουγκü, Γ. Α. ΔαγκαδÜò, Αγγε-
λοò, ºýραννοò τηò Παδουηò (1Β34), ΙωÜwηò Μ.
ΡαπτÜρ:αιò (Α' τüμοò): Λουκρητßα Βοργßα, Αγγε-
λοò τυραννοò Παταυßου, Μαρßα ΤυÜýρ, (Β'τüμοò):
Ρουß- Βλαò, ΒυργραΒοι, ΕρνÜνηò (1Β60-1Β61), του
Σßλερ, ΡαδιουργΙα και Ερωò-ΛουßΖα ΙWßλερ (1Β43)
Kar ιου ΜολτÝρου Αι πανουργßαι του Σκαπßνου
(1Β47).
ο υολßττκο θÝαιρο θα γνωρßοετ ωοιüσο μτα
πραγματτκÜ λαμπρη σττγμη στο δεýιερο
μτσü του 1θου ατþνα, που θα Bpεr ιην κο-
ρýφωσß τηò μετÜ το 1870 μεΗ ληξη
1Β80.
του ΚρτμαΙκοý πολÝμου, η υπογραφη ιου
ΧÜττ Χουμαγτουν (1Β56) kar η περßοδοò ιων μεταρ-
ρυθμßοεων (ιου ΤανΖτμÜι) που ολοκληρþθηκε με
το Σýνιαγμα ιου Αβδοýλ Χαμßτ (Β76) Ýδωσαν ιτò
δυναιüτηιεò να δημτουρlmθεß kar να εδρατωθεß μια
ελληντκÞ ασττκÞ ιÜξη, rσxupn kar κοσμοπολßττ-
κη, που προοαναιολßσιηκε στο εμπüρτο, τη ναυιl-
λßα kar ττò χρηματτστηριακÝò δρασιηρτüιητεò. Απü-
τοκο αυτßò ιηò οτκονομτκßò ανüδου ßιαν η οργÜ-
νωση πολýπλευρηò κοτνωντκßò Ζωηò, üπου ιο θÝα-
τρο δεν μποροýσε παρÜ να αποτελεß οργαντκü τοιü,
Η πληθυσμτακη αýξηση των ΕλλÞνων σιο δεýιε-
ρο μτσü ιου 1θου ατþνα υπßρξε, σýμφωνα με ττò
πηγÝò, εντυπωστακÞ. Εκιüò λοτπüν απü ιο γνωσιü
σε üλουò τστορτκü ΦανÜρτ, or Ελληνεò εξαπλþθη-
καν σιγÜ στγÜ σε συνοικßεò (ΒλÜγκα, ΓαλατÜò, Κο-
ντοσκÜλτον, ΜπολαιÜò ß ΒαλατÜò, ΠÝραν-Σιαυρο-
δρüμτ, Ταιαυλα, Υψωυαθεßα η ΨωμαθετÜ, ΦανÜρτον
κ.Ü.) και προÜσττα (Μπουγτοýκ-ΝιερÝ, ΘεραπειÜ,
Μακροχþρτ, ΜÝγα Ρευμα, Νεοχþρτ, Ξηροκρηνη-
Κουροýισεσμε, ΧÜλκη, Χρυσοýπολτò-Σκοýιαρτ
κ.λπ.) που πολιτογραφηθηκαν οιτò συνετδησετò ωò
ελληντκÝò. Η οργÜνωση των κοτνωνικþν kar φτ-
12. 0 δημοσιογρÜφοò
λανθρωπτκþν δραστηρτοτητων σττò συνοτκßεò κατ
και σατιρικüò ποιητÞò
ια προÜσιτα ιηò Κωνστανιτνοýποληò εßχε πυρηνα Κλεüνθηò
ττò πολυÜρτθμεò λÝσχεò kar συλλüγουò (üπωò ο πε-
Τριαιιταφýλλου
ρßφημοò «Ελληντκüò Φτλολογτκüò Συλλογοò Κων- αρθρογροφοýσε κοι
σιανιτνουυüλεωò», η ΛÝσχη «Μνημοσýνη» και α- οτο «Νεολüγο» τη§
ναρßθμητοτ ÜλλοD. Kar εδþ, στο επßκενιρο ιων εκ- Κωνοτοιιπνοýποληò.
πατδευττκþν kar φτλολογτκþν τουò δραστηρτοιß- ΣχÝδιο (1891) του
ιων, Þιαν η δτοργÜνωση εραστιεχντκþν θεαιρικþν Νικηφüρου Λýτρο,
παρασιÜοεων, ΠολλÜ απü ια πρωτüιυπα Ýργα υου 13. 0 ποιητÞò και
εßδαν ιο φωò τηò ημÝραò οιην Πüλη δοκτμÜστηκαν θεοτρικüò
yra πρþιη φορÜ μπροσιÜ στο κοτνü των ποικßλων συγγραφÝαò
αδελφοτηιων kar συλλüγων. Σπυρßδων
Or πρþτεò δημüστεò υαρασιÜσετò ιηò περτüδου Βοσιλειüδηò (προτομÞ
1Β5Β με 1Β60 δüθηκαν σιο «Καφενεßον ιων Που- τOυ
λτþν», σιον ΓαλαιÜ, kar Ýπετια στο θÝατρο «Να- Δημ. Φιλππüτη)
οýμ», που θρτσκüιαν στο Σιαυροδρüμτ.' Η πρωτο-
€ilΠnvιkoi δßοσοι ΕπισκÝφθηκον την Πüηη,
που Þτον οπü τουò nιo σημοντικοýò
στοδμοýò στην «κοδ' ημüò ΑνοτοΠÞ»
βουλßα ανηκε στουò Δτονýστο ΤαΒουλÜρη, Βασ.
Ανδρονüπουλο, Γαßργτο Νιχηφüρου, στο Ζευγοò
ΠανÜ, σ' αυιοýò προσιÝθηκε ο λüγτοò διδÜσκαλοò
ΔημοοθÝνηò ΙνΙτσττπιò κ.Ü. ΑκριΒþò ιην ßδτα επο-
χß, ο ακüμη νεαρüò (ετκοσÜχρονοò) ΑλÝΕανδροò
ΖωηlÞ, προλογßΖονταò με παρρησßα Ýναν τüμο με
θεατρτκÜ ιου Ýργα, οραματßΖετατ τη σýσιαση «ελ-
ληντκοý θεÜιρου» με αποκλετσιικÜ «εθνικü» κατ
«δτδακιτκü» χαρακιηρα. Γτα ιην εδντκÞ φüρττση
που προσÝλαθαν αυιÝò or πρþτεò παραστÜσετò, αρ-
κεß να θυμßσουμε πωò, με παρÝμΒαση τηò τουρκτ-
κηò λογοκρτσßαò, απαγορεý8ηκε επανÜληψη ιηò
παρÜοτασηò του Αριστüδημουτου Μüνττ (1860) και
ιου Ζωηροý Ειò απüγονοò του ºιμολÝοντοò, ητοι
Πατρßò, Μýτηρ, -Ερωò kar Οι Τριακüσιο7, ητοι ο
Χαρακτýρ του Αρχαßου Ελληνοò.
Το εκτειαμÝνο δραμαιολüγτο κÜλυπιε üλεò τιò
ανÜγκεò Kar ιουò συρμοýò τηò εποχηò. Απü τουò)
47
ΘεeτρικΗ ΠΑιΔΕιΑ

κλαστκοýò, ο ΜολιÝροò υαßχιηκε τδτατιÝρωò σττò

γνωσιÝò μειαφρÜοετò-δτασκευÝò του 1θου ατþνα.
Παßχιηκαν συγγραφεßò που εξÝφραΖαν επτθτþσετò
του νεοκλαστκτσμοý, üπωò ο ΑλφιÝρι kar ο Μüνιτ,
αλλÜ kar ια Ýργα-σιαθμοß ιου ευρωπαßκοý ρομα-
νιτσμοý, ο Β. Ουγκü, Üφθονοò Σεξπτρ, πολý συχνÜ
χρηστμοποτοýσαν ιτò ωραßεò μειαφρÜσετò ιου Δη-
1mτρßου ΒκÝλα, ο Σßλερ, ο f¸Ýτε. ΑνεβÜστηκαν
πολλÜ Ýργα ιου ΔουμÜ, παιρüò kar υτοý, ιων δη-
μοφτλþν θεαιρτκþν συγγραφÝων τηò εποχηò Ευ-
γενßου Σýη (Sue), ΟκτÜβτου Φεγτü (Feuillet),
ΖορΖ ýιÝ (Ohnet), Ευγενßου Σκρτμπ (Scribe),
,t4. (Sardou), Ιουλßου Βερν, Ντενε_
Ηηθοποιüò βΙΚτüρ Σ.αρντοý
Αικατερßνη ρß (D' Ennery). Απü ιο ελληντκü δραματολüγτο
Βερþνη υαßχτηκαν κωμωδßεò ιου ΑλÝξανδρου ΡßΖουΡα,
γκοβÞ και του Αγγελου ΒλÜχου -πολý αγαπηιß
ßταν η Κüρη του παντοπþλοιι-, η Βα6υrΙωγßα του
ΒιΖÜνττου, πολλÝò κωμωδßεò του μετÝπειτα ισιο-
ρτκοý ιου νεοελληντκου θεÜιρου ΝκολÜου ΛÜ-
σκαρη, or μεγÜλεò επτιυχßεò του κωμετδυλλlου,

Στο τÝßη του Ι9ου οιþνο το δÝστΡο
€ΠιφορτΙζüτον γιο οΚüμη μιο φορü
μ€ ΕδνικÞ κοι ποιδ€υτικÞ οποστοηÞ
κυρßωò η ?ýχη τηò Μαρουλαò Kar ο ΜπÜρμπα-
ΛινÜρδοò, και ιου δραμαιτκου ετδυλλßου, Ο αγα-
πητκüò τηò Βοσκοπουλαò, ΙΚüλφω. ΑγαπητÝò η-
σαν και or τσιορτκÝò τραγωδßεò του Δημητρßου
ΒερναρδÜχη (ΝΙαρßα Δοξαπαφη, Κυψελßδαι,
ΝΙερüπη, Φαýστα) kar η Γα,Ι,òßτε]α ιου Σmrρßδtι-
νοò ΒασýετÜδη, ενþ, ηροò ιο ιÝλοò του ατþνα, με-
γÜλε ò ουγκτνüσετò προκÜλεσαν δτÜφορα επßκατρα
15. 0 θεατρικüò «πατρτωττκÜ δρÜματα». ΜεγÜλοτ ελληντκοß θiaσor
συγγραφÝοò επτσκÝφθηκαν επανειλημμÝνωò ιην Κωνστανττ-
ΔημÞτριοò νοýπολη. που Þιαν Ýναò απü τουò πro σημανττκοýò
ΒερναρδÜκηò οταθμοýò σιην «καθ'ημÜò Ανατολη». ΑναφÝριο εν
ιÜχετ ιουò θτÜσουò των μεγÜλων θεαιρανθρþπων
ιου 1θου αl.: ιου ΠαντελÞ Σοýτσα, ιου Δημοσθü-
νη ΑλεΕτÜδη, ιου Δτονι:σßου ΤαθουλÜρη (ιον πε-
ρßφημο «ΜÝνανδρο»), του ΜχοÞλ Αρντωτüχη,
ιου Νικ. ΔεκατοÜ, τηò Αχατερßνηò Βεμßνη, του
Γεωργßου Πετρßδη, ιου Δημητρßου Κοτοποýλη
kar πολλουò Üλλουò.'Υπηρξαν kar αξτüλογοτ το-
πrkoi ερασττεχντκοß θßασοτ: Ελληντκüò Φτλοδρα-
ματτκüò Συλλογοò «Ατσχýλοò», Ελληντκη Δραμα-
ττκß Ετατρεßα «Σοφοκληò», Ελληντκüò Αγαθοερ-
γüò Θßασοò Ταταοýλων, Δραμαιικüò Θßασοò «Ομü-
vora», Ελληντκüò Δραματικüò Θßασοò «Ευφο-
ρßων», Φτλοδραμαιτκüò Συλλογοò «ΤÝρψτò», Θßα-
σοò «Απüλλων», Ελληντκüò Δραματτκüò Συλλο-
γοò «Σοφοκληò» (Ταταýλα), Δραμαιτκüò Συλλογοò
«Σοφοκληò» (ΠÝραν), Ελληντκüò Δραμαιτκüò
Συλλογοò « Εýελυτò», Ελληντκüò Φτλοδραμαιτκüò
Συλλογοò «Ευρτπßδηò» (Χρυσ. ΒαοτλÜκου, Ι, σσ.
30θ-316), που δρασιηρτοποτÞθηκαν μÝσα στο πρü-
σφορο κλßμα των συλλüγων,' ανÜμεσÜ τουò ξεχω_
ρßΖετ yraιη δτÜρκετα και τη δρασιηρτüιητÜ ιου ο
Δραματτκüò κατ Οδτκüò Θßασοò του Χριοτüqιορου
Μτοαηλßδη. Αò μου συγχωρηθοýν or Üυετρεò πα-
ραλεßψετò.
ò αναφερθουμε, τÝλοò, σε ακüμη Ýναν πα-
ρÜγονια θεαιρτκηò πατδεßαò. που επτοφρα-
γßΖετ ιην υψηλη ποτüτητα προθλημαιι-
σμοý kar ιην εκλεπιυσμÝνη ατσ8ηιτκη α-
γωγη, εννοþ την παρÜλληλη γÝνεση και
ανÜπτυξη μταò σημαßνουσαò θεαιρτκηò κρτττκηò.
Κραιþ μτα Kar μüνη χαρακιηρισττκη περßπτωση:
ιην ευαßσθητη γραφßδα του ΚλεÜνθη Τρτανταφυλ-
λου που αρθρογραφουσε μÝσα αυü ττò στßλεò του
Νεο.λ ü Κωνσιανττνουπüλε ωò.
γο υ
Στα τÝλη ιου 19ου ατþνα, ιο θÝατρο οιτò μεγÜλεò
εστßεò ιου «αλýιρωτου Ελληντομου>», τüσο οιηι-
Κωνσιανιτνοýπολη üσο kar σε üλη την «καθ'
ΑναιολÞ», δεν αποιελοýσε μüνο Ýνα κορυφαßο γε-
γονüò κοσμτκηò συναναστροφßò των ασττκþν
μÜιων, αλλÜ επτφορττΖüιαν yra ακüμη μτα φορÜ
εθντκÞ κατ πατδευιικη αποοιολÞ. Ηιαν, üπωò
θÜΖουμε σε οτκεßεò οτηλεò θεαιρτκηò κρτττκηò,
«σχολεßον εθντκüν», Ýνα «σπουδαßον εθντκüν
τημα» (εφ. Νεο,λüγοò 5 ΝοεμΒρßου 1868,
Κων/πολιò,1 Δεκ. 1Β72, εφ. Πρüοδοò,30
ΙΒ72) Þ ηιαν ακüμη, σýμφωνα με ιη χαρακ
κη μεγαλοßδεαιτκÞ kar ουιουτκÞ τüλμη των
νων εκεßνωg «η μεγÜλη κολυμθηθρα, εν η
 ΘΕΑΤΡΟΝ ΠΡΟΚΥΜΑ!ΑΣ
κιtΗßιΤOOΕηΤΡOß

λΔΕΛ-ΦΩΝ IIΔTE πΑΡιΣOι

ΑΝτιΠΡOΣΩΠOι ΕΝτΑγθΑ

ΚΡΑΙΜΕΡ ΔιRαοχοι
'Ο μεγο,lsßτεgοò *αΙ ü ýνομαστüυεQοò υιγημαGογQÜ-
τοý τüσμου.
'Δ7λαγÞ πQογQÜιιματοò aQh, ταΙ μετÜ τδ δýιτιιου
ο 9ο8Üò τÞυ ÝβδορÜδα ρÝ'ταινßf,,ò τελειsταßαò ,ca-

ΔΔΕΛΦΩΝ ΙΙΔΤΕ Üυειι Üνταγωνισμοσ

16. Απü
ΒΙΒΛtοΓΡΑΦιΑ ^ , ^)^ η,,τtΖßòh πορüστοση τηò
Ýοχονιαι να βαπιισθþοτν ε- Drama at the Crossroads, Turkjsh
πτωq και μετα Βαρρουò W_est"
;ß;;" Üπανια East and üπερOò του
"ra λ"λ-ρ,"*"',
#:;* Ý,ιληυ,ομου ναμαι0]]/
;i;;,,ff; ι.τ""υ,,ι, »*Ι**χΚò
Performing Arts 1ßηκ
^^'"r" pasτ
(εφ, ΕυσÝ6εια, μΤμΤΚηò
."ßß.rη.-a τηò Αναιοληò ια Ýθνη» ºßߺΙ^rrο», n.ο
31 οκι. 1Β6θ). ιτκÞ kar φιλεκπατδευτιΚη θÝοτρο τηò
ιηq Ποληò». Πü.\η ΧαΙ _ ,
Σμýρνηò, 1917.
αι εαι,εα,\ω fl Πüλιò",
Αυηνα, 17. λοφημιστικÞ
Καθþò kar
ΣΗΜΕΙαΣΕΙΣ στο ΦανÜρτ ιο
ߺß;';;;;," κενιρτκÜ δÝαιρα ησαν: ßτþν, 199?, αα.Ζ3,26
ιηò σιο Περ' κατοχþριση του
;;;;;;;λ""",«*.ι-.γ:::«ΙΙ;:;ΙΧ;$Ι;"η".,",»,, ιτò οχεττκÝò με το θÝμα
δημοοτεýοετò κινηματοθεüτρου
«Γαλλικüν ΘÝαιρον» (η και Μνημοσυνη-
«Θε
Αδελφþν ΠοτÝ, OΙ

"ü-,-ο.lυ""""-*ιι;^,3:ß:ιº:'lΙº.l§:J:';Jß::ß'""
τ(
ΒÜλιερ Πουχνερ,
ΤΟ ιωαγγ προβολÝò üρχισογ
,(ομονοταò" Concordra),
(
ιο θÝατρο κωγοιανιινοýπολη ι. 24 (ι994), το 1θ09
υßßß" «λ«,ητþν» (Variütüs η ΒαρτετÝ), Χρυσüοτομο», Θηα ριαμ
αυ

; ;;;"» ;"" μ**"υ""º;;ßßι¹ ß::ºº ιß.,λ αα.235-262, κα1 τη

ΒÝαιρο «Ν[νηματακßων))
οιο -,¾.;º1.:,;;;, τÜκου. ß.
(Βλ, Χρυσ, ΒαστλÜκου,
ι, l, Του Η Αλωαη
""rº" "þ;
«Ιπποδρομßου»
νεο α, Ακρßταò,
οο. 3?0-379),
;: ;;,
";
λ .m""^"'_.ò_

Δηυ. ΝÝρη, θτασοò Ανιωντ

ffi
;":¹i:J, tß::".¹'»
τηò
r99
Σ Το ελληνικü 0Ýατρο
θßαοοò ΘεFτσιοκλη ΧρυσüΕεμτò τüμοò Α, ιατορßα,
ιtσαßα, θßασοò Κων/νου XJi*,*oulou, ατην ΚωνσΤα ιι τρα, Αθηνα, ΝÝοò
;;;;;";þ,:ο,ο""3}ß";Ι¹Ιßl.^^Ι"^Ι#"ºΙΙ;ßΙJß'^ ΔραμαιολüγΙο,
rssη Τþò Β,, ΠαρασtÜσεΙò,
Κων/νου Σ, ΠερΒελη,
υια "''º^ξ."r,
Κýκ λοò ΚωνστανττνουΠοΝ
ΑθÞνο. ΝÝοò Κýκλοò
πòιρßδη, θßασοò
ßλ;;; ποφου,,,, θταοοò ιωαννη ια,
«'ßη,"ß"ßü""οJ-γ: º¹ßιº¸""ftιτ"τº l, οο, 285_ ΑνναΤαμπÜκη, ΟΛ4ο,λ
(εκτεταμÝνη καιαγραφη
c
«ΤειρÜδτα Εργασßαò Ι4» ο Δουξ
304). Εßκη»,
τιαρουοιασαν θεαιρικη
ß. λυο,ο"οο, συλλογοι που *' «
;;;:ß"J,;;;. ""::_º^º :#$:Ι¹Ι¹;.llº ^ t
«Φετδαλται,. η ΕτατρεΙα ι
ο Συλλογοò
ß.ß'-*,υ, υ"ηÞ Αδcλφüι ηò « Ει ρηνη», fοτmατßοη. comPo
Ses ß"ßrΙ υ*
',
ßrß"*.υοι, υη,"καò «Αι ι{üýοο,», ο Φιλεκπατδευττκοò
esthütiques, δτδακτορ ]οη
ο Ελληντκüò Σýλλογοò
ßßßηßrßß,«"η,«.o"» Εξαηονßου, Hautes Þtudes en Sci αττe,
ιων γραμματων)ι Ι]αιαυΙα1, 3 Septentrion, Presses
ιων Εφßθων «Or φßλοι
Χη,θJ.'λß.η, ".;:.ΨΙ*Ι#Ι 3:}θ::'#]J " at Constantinop]e during
α
Φτλοπρüοδον Σωμαιετσ encement, progIess,
αηα
: ""Ιº:*
(Πüραν),
Ελληγικüò Σýλλογοò «Ερμηò»
ßßßß"υ", «,πορθενþν» (ΓΙÝραν) kar η Φιλüμουοοò
(Χρυσ,
η ?urkisÞ RevoIution
Ι
ΜεγÜλου Ρεýματοò (Λονδßνο, ý36),
Αδελφüτηò «Πρüοδοò»
ΒαστλÜκου, ι, I, οσ, 318-325), 43
ΤΑ ΣΜγΡΝΑιικΑ
3. 0 Σμυρναßοò
λüγιοò ΙωÜννηò
Ισιδωρßδηò
Σκυλßτσηò
εξÝδωσε
το πρþτο
,#}
μουσικü βιβλßο.
ff
4. 0 ΜικρασιÜτηò
μουσικüò Γιýwηò
Δρογüτσηò Þ
0γδουτÜκηò
αναφÝρουν αρκειοýò δτÜσημουò μουστκοýò r<ar ιρα-
γουδτστÝò σιη Σμýρνη ιου 19ου ατþνα. Εναò πολý
ξακουστüò Þταν ο ρουμαντκηò καταγωγηò Βτολτ-
σιßò ΓτοΒανßκαò ß Βλüχοò, ετδτκευμÝνοò, üπωò
λÝνε or μαρτυρßεò αυιÝò, σττò παττνÜδεò. ΛÝγειατ ü-
τr ιο, γνωστü μÝχρι σημερα, «Σμυρντü μτνüρε» η
«Μτνüρε ιηò αυγßò» εßνατ δτκÞ ιου σýνθεση.
Αλλοτ διÜσημοτ μουστκοß που αναφÝροντατ εßναι ο
ΚοκκτνÜχηò, ο Λüλαò, ο ΙνΙπενÝταò, ο ΚλεÜν&τò,
ο Καδηò. Ωò συσιημαιικοß üμωò «καλλτεργηιÝò»
του λαßκου τραγουδτοý αναφÝροντατ τα «ΠολτιÜ-
kra», üμτλοò μουστκþν, μτα ορχηστρα σαν μαντολτ-
νÜτα (τüτε λεγüιαν Εσιουδτανιßνα) που εßχε δτευθυ-
νιη ιον Βασßλετο Σιδερη, Κωνστανιτνουπολßιη
Φαναρτþτη, ο οποßοò πηγε σιη Σμυρνη το 1ΒΘΒ με Ý-
να συγκρüιημα που ιο αυοιελοýσαν δýο φυσαρμü-
ντκεò, Ýνα μανιολßνο kar μτα κτθÜρα. Ο Στδερηò σε
μτκρü δτÜσιημα καιÜφερε να επτβληθεß στη Σμýρ-
νη και να καθτερþσετ αυτü που ονομÜστηκε «Σμυρ-
Στη μουσικÞ κοι τG τΡογοýδιο τπò Σμýρνηò
οφομοιþνοντοι ποικßηο μουσικü στοιχ€ßο
οπü την Ανοτοf,þ κοι τη Δýσπ
46
ναßκÞ Εστουδτα,ι,τßνα». Η ορχησιρα ιου Στδερη
πρωιüπατξε στο κÝτ,τρο «Γκραιò» kr αργüιερα στο
κÝνιρο «Κλωνορßδηι». Το 1906 Ýκανε kar περτοδεßα
στη Γαλλßα και ιην Αγγλßα, üπου μÜλτσια Ýπατξε
Kar σττò εοριÝò τηò στÝψηò του βαστλτÜ Εδοιýρδου.
ΧÜρη στα πολυττμα ΛαογραφικÜ ιου Δηlýτρη
ΑρχτγÝrm ξÝρουμε αρκετοýò φημτσμÝνουò μουστ-
κοýò kar ιραγουδισιÝò ιηò Σμýρνηò πprv αυü ιο
1θ22, υου υολλοß απ' αυιουò Ýγτναν δημοφιλεßò αρ-
γüτερα και στην ΕλλÜδα: ο Κιßισταò Καρßπηò, ο
ΟγδοντÜ:mò, ο ΧρÞοτοò ΦυστΕÞò, ο Ζ,οχαρßαò
ΚαστμÜmò, ο Παναγτþmò Βαßνδιρλüò, ο Κιbσταò
Νοýροò, ο Στελtιω«ηò ΠερπτντÜδηò, ο ΤσανÜκαò
Κ.α.
«ΠατχντδτÜτορεò» λÝγανε ιουò οργανοπαßχιεò
kar παχνßδτα τα μουστκÜ γκρουπ, γρÜφετ ο Apxr_
γÝlmò οτο βýλßο του Τα συνÜφια τηò Σμýρνηò:
«...Or παχντδτατüροτ κτ' or τραγουδτστÜδεò εßχανε
or πτüτεροτ ιο παραιοοýκλτ ιωò, οα καλλττεχντκü
üνομα που μ' αυιü ßιανε γνωσιοß [...] απü ττò ιρα-
γουδßσιρτεò:Η ΑγγελÜρα, μελαχρονη με μαυρα
μαλλιÜ kar κüισο. Ητανε χηρα. Kr' Üμα ησερνε ια
ιοýρκτκα σαρκτÜ üπωò το αμÜν Μεμü or Τοýρκοτ
ηΒγÜΖανε ια φÝστα τωò Kar τα πειοýσανε οιον αÝρα.
Η ΙΚιουΖÝλ Κατßνα, απü τη Συρα ομορφοκοπÝλα
ξαν8ý. Ητανε δασκÜλα του Κþστα Νουρου.
 5, 0 περßφημοò
»»Η Κιορ Κατßνα (κιορ αüμμαιοò) ιη λÝγανε Ý-
= Στελλüκηò
ιστ γταιß ητωτ αλλοßθωρη. ΓνωστÞ και στην Α8Þνα. ΠερπινιÜδηò
Ακüμα η ΤαχινÝνια η ΔÝσποlνα Βουρλιþτισσα.
Αμα ηφυανε or Ελληνεò απ'ιη Σμýρνη kar ßμπα-
νε οι Τοýρκοτ ηπÞανε σιο σπßιτ ιση να την πτÜσου-
νε. Kr' εκεßνη που Þιανε μοναχη ιση, ηθγε οιο πα-
ρÜθυρο με μπτστüλτ kar ητραθοýσε στον αÝρα γτα
να τοοι φοΒερßσετ. Αυιοß üμωò σπουνε ιην πüρτα,
μπαßνουνε μÝσα Kar ιη σκοιþνουνε.,.».

ι μουστΚοτ επαΙΖαν σε Κεντρα Προ πανιοò

σε κεßνα των ακρτανþν μαχαλÜδων kar
των προασιßων ιηò Σμýρνηò, ΑυτÜ ηταν
μπτραρßεò, ιαΒÝρνεò, μπακαλοια.ΒÝρνεò
kar καφενÝδεò. Ο Σμυρνιüò γλενιΖÝò του
«μυÜσο ρÜγκου» (τιαλ. = κÜιω ιÜξηò) πηγατνε ιο
ΒρÜδυ, ýοιερα απü ιη θαρτÜ δουλετÜ, σια κÝνιρα
που εßχαν μουστκη yra να πιε1 και να'ρθετ σιο
«τσακßρ κÝφτ» (ιουρκ. = τλαρÞ διÜθεοη), ν'ακοý-
σετ ια μερακλßδτκα σμυρναßτκα Kar τουò αμανÝδεò
kar αναλüγωò να χορÝψετ, καρστλαμÜ, χασÜπτκο,
ΖεßμπÝκτκο, ισιφιειÝλτ kar κτüρογλου. Αν Þθελε
να ιου παßξουν κÜποτον τδταßτερο χορü, τüτε Ýπρε-
πε να πληστÜσετ ιουò μουστκοýò kar να «τουò τα ρß-
ξετ». Να ρßξει δηλαδß ασημÝντα νομßσμαια πÜνω
σττò χορδÝò του οωιτουριοý «για να βροντÞξουνε»
κατ ν' ακουσιοýνε. Ακüμη μποροýσε να κολλÞσετ
οιο μÝιωπο ιου ιραγουδτστÞ κÜποτο μεγÜλο ασημÝ-
νιο νüμτσμα, αφου υρþια το σÜλτωνε. Τüτε πλÝον
να παραγγεßλετ στουò μουστκοýò το κομμÜττ που η- υρÜμα, γιατß εκεßνοò που την Ýκστε θα 'ν ßυρεπε
θελε yra να κÜνετ ιο κÝφτ του. να'ν' αποφαστομÝνοò να παντρευτεß το κορßιστ...».
Εκιüò απü τα κÝντρα, or μουστκοß δοýλευαν ιüτε Στην ευρýιερη περτοχß ιηò Σμυρνηò συνυπηρ-
και στα σπßιτα πολλþν νοτκοκυραßων σε δτÜφορεò χαν αρμοντκÜ, χωρßò δηλαδÞ ιτò δτακρßσετò που γß-
γτοριÝò, γÜμουò, αρρα3þνεò, θαφτßστα kr Üλλα νονια1 σημερα, Ýνα πληθοò απü ιραγουδτα δταφο-
γλÝνττα, kr ακüμη καλοß πελÜτεò ιουò ßιαν kar or ρεττκþν ετδþν: δημοιτκÜ, γνωσιÜ kar σιην Üλλη
ερωτευμÝνοτ τüσο ιηò καιωιÝραò (μπÜσο ρÜγκου) ü- ΕλλÜδα σε ιοπτκÝò εκδοχÝò, ασττχÜ λαßκÜ, or περß-
σο και τηò μεοαßαò ιÜξηò (μÝτΖο ρÜγκου) που Þθε- φημοτ αμανÝδεò, ιραγουδτα ιου μουστκοý δεÜτρου,
λαν να κÜνουν τη νýχτα η ια ξημερþμαια καντÜδα ευρωπαßκÜ (μελωδßεò απü μελοδρÜμαια, οπερÝιεò
(παιτνÜδα) Ý6ω απü ιο σπßττ του κορττστοý που αγα- κ.λπ.) καθþò κατ ιραγοýδτα κοτνÜ που τα μοτρÜΖο-
πουσαν. Η ορχηοιρα με τον ιραγουδτσιη, τüιε, Ý- νιαν Ελληνεò κατ Τοýρκοτ, üπωò υ.χ. ο «Τσακl-
πρεπε να ανεβοýν σε καρüτσα και να πÜνε Ýξω α- ιΖßò», ο «ΚατηφÝò», ο «Κτüρογλου» κ.Ü. που εßχαν
πü ιην πüρτα ιηò κοπÝλαò. Αν üμωò ιο κορßιστ εßχε δηλαδÞ την ßδια μουστκÞ kar ιο ßδτο περτεχüμενο
αδερφü Kar πατÝρα αυσιηροýò, ιüτε πßγατναν λßγο οιιò δýο γλþσσεò.
παραπÝρα, Ýνα-δýο οπßιτα μακρýτερα, Kar ÝπαιΖαν Or Ελληνεò τηò Σμýρνηò, üπωò κÜνετ σ' üλα ια
στγανÜ kar αργÜ kr ο ιραγουδτσιηò γλυκÜ και χα- μÝρη ο ελληνικüò λαüò, διαιηροýσαν ηθη, Ýθτμα,
μηλÜ Ýλεγε κανÝνα μερακλßδτκο αμανÝ εßτε κανÝ- παραδüσετò, θρυλουò, δετστδατμονßεò, παροτμßεò,
να μοΙνºερνο οΠωò: παραμυθτα kar γεντκþò Ýνα μεγÜλο λαογραφτκü
Εýπνα, πουλß μου, ξýπνησε κι ÝΒγα στο πανα- υλοýιο, απü ιον οποßο ξεχωρßΖουμε εδþ τα ιραγοý- )
θýρι,
Ýχω δυο λüγια να σου πω με πονεμÝν' αχεßλl... Σýμφωνο μ€ το Σμυρνιü μαÝστΡο Λοßf,ιο
Η κοπÝλα δεν Ýπρεπε ν'ανοßξετ ιο παρÜθυρο Κοροκüση, εßf,ηνικü BιBf,io μò νüτ€ò μουσικÞò
xirr να Βγετ να δετ, αλλÜ, αν μποροýσε, ν' ανοßξετ
στlý οτÜ τα παντΖοýρια kr απü τη χαραμÜδα να δετ τυπþδηκc γιο πρþτη φορü στπ ΣμýΡνη
sφßò να φανεß πωò βλÝπετ. Η παιινÜδα -üπωò κα-
ιa-\πlτr ο Δημηιρηò ΑρχτγÝ,rηò- «Þιανε ιολμηρü

4º
ΤΑ ΣΜγΡΝΑιικΑ

δra, kar τδταττÝρωò εκεßνα που αυηχοýν ιον ιδταß-

ιερο τρüπο Kar το χαρακτßρα τηò λαμπερηò αυιηò
πολττεßαò τηò Αναιοληò και ιων ανθρþπων που α-
ποιελοýσαν ιην korvωvia ιηò. Oxr μüνο το γλωσοτ-
κü τδßωμα, αλλÜ kar or ανττλüψετò yra τον κüσμο
και ιη ΖωÞ αποιυπþνονται σια ιραγουδτα αυτÜ.
Οπωò γßνειατ σιτò σχεττκÜ μτκρÝò κοτνωνßεò, or Üν-
θρωποτ συνηθßΖουν να παραιηροýν και να σχολτÜ-
Ζουν. Kr αν σε Ýνα οποτοδÞποτε ασττκü περτθÜλ-
λον ο ανþνυμοò λαßκüò τραγουδοποτüò αναΖηιÜ kar
θρßσκετ οχεττκÜ ευκολα ιο υλτκü που θα ιον ε-
μπνεýσετ, φαßνειατ üιτ σιην εξωοιρεφη και κο-
σμοπολßττκη Σμυρνη δεν χρεταΖüιαν kar πολλÞ α-
6, 0 Σμυρνýò ναΖητηοη.
τρογουδιοτÞò Ειò τον ºσαlρλη ΜπαΕÝ
Κþοτοò Νοýροò κορßτσια σαν τον μενεξÝ,
που Ýκανε μÝσα στα ºαμπÜχανα
κοριÝρα κOι πην κορßτσια σαν ια λÜχανα,
ΕλλÜδα. κα1 στου ΦασουλÜ τη Βρυση
7. Η οθωμονικÞ ποιοò κοτÜ να τωò μιλησει!
αγορü τηò Και στα ΣερΒετÜδικα
Σμýρνηò. πετοýνε τα μπαστÜlιδικα,
8. Το ρεμπÝπκο κα1 στου ΝΙÜμογλου το χÜνι
υπÞρξε
μπαινοΒγαßνουν οι ρουφιÜνοι
αποτÝλεσμο και
Κρτττκß... σÜρωοη σιτò γετιοντÝò ιηò πüληò που
τηò μουσικÞò
κÜθε μτα υαρουστÜΖετατ με το χαρακιηρτσττκü τηò
«μετOνüßπευσηò»
των ονατολßτικων
γνþρτσμα. Το παρακÜτω τρßσιτχο αναφÝρειατ σιη
σýΖυγο του υποπρüξενου ιηò Γαλλßαò ΓοιιοτÜβου
ρυθμþν
Λαφüν (1Β75) στη Σμυρνη, που κι ο ßδιοò Ýγραψε
ποτηματα ελληντκÜ σμυρντþττκα. Η κυρßα Λαφüν

Συνυπþρχον χωΡßò διοκρßσειò τρογοýδιò

διοφορετικþν ειδþν: δημοτικÜ. οστικÜ
Παßκü, οι πòΡßφημοι ομονÝδεò, ευρωποßκü

φαßνετατ πωò yuprzε σια σοκÜκτα ιηò Σμýρνηò kar Ιδου κι Ýνα τετρÜσιτχο αφτερωμÝνο σιην τÝχνη
κατÝγραφε λαßκÜ τραγουδτα, αφου η συλλογη ιηò ΜπενÝτα που αναφÝρουμε υιο πÜνω:
του βτολτστη
αναφÝρειατ στην εργασßα (συλλογη τραγουδτþν) Σαν του Καρυπη το ψωμß (φουρναρηò στην Ayir
του Νττκουντlý (L,-A. Bourgault-Ducoudray, Φωιετνß)
Melodies Populaires de Grece & d'Orient,Paris του Αριστεßδη η γüΒα (παπουτσηò στα γοΒÜδτκ
1Β76). τουΑγßου Δημητρßου)
Ωχ! ωχ! ωχ! και πþò μ' αρüσει κα1 του ΝΙπενετα το Βιολß
τση ΝΙαντÜμ Λαφþν η μÝση δεν Ýχει Üλλ' η χþρα
που λυγßΖεται να πÝσεl... Ο ßδτοò αυιüò θτολτστηò, μαΖß με Üλλουò μουι
Σε μτα Üσχημη ΜπουρνοθαλτÜ που υαντρευτηκε κουò, Ýκαναν κÜποιε κανιÜδα, για λογαρτασμü
Ýναν πλουστο μαυρο, ο οποßοò ιηò Ýκανε δþρο σιο ρωτευμθνου υελÜιη, κÜτω απü ιο παρÜθυρο ιηò r
γÜμο χρυοÜ θραχτüλτα: ληò του, Οιαν αυτÞ θγηκε μ' Ýναν κουθÜ νερü ι
Ηγλυστρησεν ο τÝντΖερηò κω ηυρε το καπÜκι, περτÝχυσε ιουò μουστκοýò, ο ΜυενÝιαò αυτοσ
παντρεýτηκ'η Κατερινιþ κω πηρε ην αρÜπη. δßασε ιο εξßò δßσττχο:
ºον Ýρωτα τση ηρριξεν απÜνω στα Βραχιüλια ΜπρÜτσα που δε τα 'δε ο ηλιοò, πþò το χýσ
κι ησκυψε κω ηφßλησε τη μαυρη κατσαρüλα τ'αγγετü

4Β

στου ΙwπενÝτα το κεφÜλ1 κα] του ΛÝγγα το λα1-
μο;
Ο ΛÝγγαò ηταν δτÜσημοò Σμυρντüò τραγουδτστηò
τηò εποχηò εκεßνηò που συμμειεßχε σιην κανιÜδα.
Περß τηò γυνατκεßαò ομορφτÜò, δεν υπÜρχετ αμφτ-
βολßα üττ or Σμυρντοß εκιτμοýσαν μüνο ιτò μελα-
χρτνÝò, αφου δεν εντουßΖετατ υμνηττκü τραγουδτ
yra ξανθτÜ;
Ασπρη ξανθý επερασε με τüσεò ομορφÜδεò
kar δε γυρßσαν να τη δουν ουτε οι δουλευτÜδεò.
ΠÝρασε κι η μελαχροπη με þσεò μαυριλÜδεò
το ΜπεΖεστÝνι σεßστηκε με |σο1 πραματευτÜδεò
Φαßνειατ üμωò πωò Kar η ομορφτÜ των ανδρþν ιηò
ψυρνηò ßταν ξακουστη, τδßωò εκεßνων που λÝγο-
τται- «ΜπαρπÜιοια», που φοροýσαν δηλαδη κοντη
3φχα þò ιο γüναιο που Üφηνε να φαßνειατ γυμνß
η ΥαμΠα ιουò:
Τση Σμυρνηò τα μπαρμπÜτσια
στη Ρüδο αραξανε,
τÜδαν οι Ροδοποýλεò
κι ανεστενÜξανε
Οπωò πανιοý, Ýτστ kar σιη Σμýρνη, or χßρεò α-
ποιελοýν yra ιο λαßκü τραγουδοποτü ανιτκεßμενο r-
δταßιερηò μεταχεßρτσηò. Kr αν μεν εßνατ ωραßεò,
καλοýνται να αναθθωρÞσουν το καθεστþò τηò χη-
ρεßαò: «Χηρα ν'αλλÜξειò üνομα, χηρα να μη σε
λÝνε...», αλλιþò, καλοýντατ να ευχηθοýν μαΖß με
τον ιραγουδτστß:
Πüτε θε να'ρ0' Ýναò καιρüò να παντ.ρευτ.ουν ο1
Χηρεò,
να παßΖουν τα στραΒÜ βιολιÜ κ' οι σκουρια,
σμενεò λυρεò!
σιερα απü τη συμφορÜ ιου 1θ22, η ανÜγκη 9. 0 ΓÜλλOò
ιηò περτσυλλογηò kar δτÜσωσηò απü τη λη- μουσικολüγοò
θη των ιραγουδτþν των Μτκρασταιþν προ- Louis Bourgauli
σφυΥων φανηΚε εΠΙταΚτΙΚη rζar εΠεßΥουσα. Ducoudray
Επßοηò. η νÝα (ιüιε) και επανασιαιτκÞ ιε-
χνολογßα του φωνογρÜφου, Ýδτνε, γτα πρþιη φορÜ
σιην τσιορßα, ιη δυναιüτητα ιηò ηχηιτκηò καιαγρα-
φßò. Σιην ανÜγκη αυιÞ δεν ανταποκρßθηκε (φυοτ-
κÜ) η πολττεßα, αλλÜ (kar πÜλτ φυοτκÜ) η τδτωιτκÞ
υρωιοθουλßα, μτα ομÜδα δηλαδÞ φßλων τηò δημο-
ιχηò μουστκßò, που ενδταφερüιαν γτα τη συλλογß
και την καταγραφη ιηò. Πρüκετιατ yra το Σýλλογο
Δημοιτκþν Τραγουδτþν τηò ΜÝλπωò ΜερλτÝ, που
Οι χÞΡεò οποτ€ßΙοýν γιο το ßοfκü τΡογουδοποιü
οντικ€ßμ€νο ιδιοßτερηò μòτοχ€ßρισηò. Κι ον
civoι ωΡοßεò, κοßοýντοι νο ξανοποντΡΕυτοýν
τδρýθηκε ιο 1θ30, ýοτερα αυü πρüταση ιου ΓÜλλου
καδηγηιη ιων Αναιολτκþν Γλωσσþν στη ΣορΒüνη
ΟιητΒÝρτου Περνü. ΧÜρη σιην πρωιοθουλßα αυτη,
Ýγτνε δυνατη το 1931 η ηχογρÜφηση τραγουδτþν
των Μτκραστατþν προσφυγων, καιÜ προτερατüιητα,
καθþò πολυ σωοιÜ κρßθηκε üιτ αυιοß Þταν or τελευ-
ιαßοτ φορεßò αυιηò ιηò παρÜδοσηò. Ωσιüσο, η υρþ-
τη αυιÞ ηχηττκÞ καταγραφη δεν περτλαμθÜνετ α-
σττκÜ λαßκÜ ιραγουδτα ιηò Σμýρνηò, αλλÜ δημοιτ-
κÜ αυü δτÜφορεò περτοχÝòιηò ΜτκρÜò Ασßαò kar
ιηò Ανατολτκηò ΘρÜκηò. ΠολλÜ απü ια καθαρþò
σμυρναßτκα (κυρßωò η μουστκß τουò) Ýγτναν αργü-
ιερα ανττκεßμενο εκμειÜλλευσηò r<ar παραποßησηò
απü ιη νεαρη ιüτε Βτομηχανßα ιων δßσκων και σι-
γÜ στÜ ολοκληρþθηκε η αποσυνθεοη ιουò εντüò
του πεπιτκοý ιηò συστßμαιοò. I
49