Professional Documents
Culture Documents
Zaburzenia Osobowości - Różne ... Strona 5 PDF
Zaburzenia Osobowości - Różne ... Strona 5 PDF
Summary
The paper presents different approaches to personality disorders. The authors critically
discuss the contemporary categorical psychiatrie (medical) classification and also present psy-
chological approaches with the special attention put to personałity trait theories and stemming
from them the Five Factor Model (FFM).
Due to the coming time of the publication of a new revision of the American classification
DSM- 5 the detailed description of the proposals for the new system has been presented. The
authors included the most updated version which has just recently been published on the
DSM-5 APA web site on 1 lth June 2011.
The proposed changes go forward to the voices of critiąue of present solutions, and cre-
ate a hybrid system which will incorporate some elements of the dimensional approach to
personality disorders.
Słowa klucze: zaburzenia osobowości, DSM-5
Key words: personality disorders, DSM-5
Wstęp
pomóc choremu. Inaczej – według tego autora – niż miałoby to miejsce w przypadku
przyjęcia, iż mamy do czynienia z opornym na leczenie, chronicznym i podprogowym
stanem pokrewnym lub tożsamym z zaburzeniem z tzw. osi pierwszej.
Tyrer z kolei stwierdza wprost, iż diagnoza zaburzeń osobowości często legitymi-
zuje wręcz pozbawianie różnych ofert terapeutycznych pacjentów trudnych, opornych
na leczenie, budzących silne emocje [1]. Problem ten obserwujemy także na gruncie
rodzimym, choć wydaje się on tracić na znaczeniu wraz z przybywaniem specyficznych
ofert terapeutycznych dla pacjentów z zaburzeniami osobowości.
Zwraca się ponadto uwagę, iż można zidentyfikować dwie grupy klinicystów
o skrajnym nastawieniu do tej klasy rozpoznań. Pierwsza to ci, którzy prawie nigdy
lub w ogóle nie używają tego rozpoznania, drudzy to ci, którzy go nadużywają. Wska-
zuje to na niebezpiecznie mało rzetelny i silnie podatny na emocjonalną dystorsję
konstrukt [1].
czy też w dwóch uzupełniających się kierunkach. Pierwszy z nich związany jest z tym
obszarem postępowania diagnostycznego, który – akceptując aktualny stan psychopato-
logii, jej symptomatologii i nozologii – usiłuje dać możliwie precyzyjny opis struktury
i funkcjonalnych właściwości osobowości pacjenta, charakterystyczny czy też typowy
dla różnych rodzajów zaburzeń psychicznych. W takim właśnie celu stworzono wiele
dekad temu test MMPI. Wielowymiarowy Minnesocki Inwentarz Osobowości nie
ocenia, tak jak NEO-PI Wielkiej Piątki, konkretnych wymiarów osobowości, lecz
skale kliniczne (10 skal) odpowiadające najważniejszym grupom zaburzeń psychicz-
nych. Uzyskujemy więc opis funkcjonowania osobowości typowy i specyficzny dla
określonego typu zaburzenia psychicznego (np. schizofrenii, depresji czy psychopatii).
Kolejny kierunek czy poziom poszukiwania wspólnej psychiatryczno- psychologicznej
perspektywy w opisie zaburzeń osobowości ma zdecydowanie bardziej eksploracyjny
i diagnostyczny charakter. Polega on na poszukiwaniu zależności pomiędzy teore-
tycznym konstruktem osobowości a ujmowanymi w klasyfikacjach psychiatrycznych
typami zaburzeń pod postacią konkretnych zespołów psychopatologicznych. Mówiąc
dokładniej chodzi o pytanie, w jakim stopniu procedury wyodrębniania zaburzeń psy-
chicznych powinny uwzględniać koncepcje prototypów, wielowymiarowych dymensji
bądź kategorii typów osobowości normalnej czy zaburzonej, a także o to, czy pomię-
dzy cechami osobowości normalnej i patologicznej istnieje pewna ciągłość, w końcu
również o to, jaki jest charakter podstawowych procesów i właściwości struktury
osobowości normalnej i zaburzonej [10]. Najogólniej biorąc – chodzi o problem doty-
czący relacji medycznych i psychologicznych modeli zaburzeń osobowości. Dobrym
przykładem tego kierunku poszukiwań są badania nad związkami wymiarów Wielkiej
Piątki z zaburzeniami osobowości.
Model Wielkiej Piątki, przedstawiony przez Costę i McCrea, spełnia formalne
założenia dotyczące statusu teorii cech osobowości. Wymiary te cechuje nie tylko
uniwersalność i ogólność, ale przede wszystkim niezmienność oraz realność istnienia
– są one uogólnieniem wielu charakterystyk osobowościowych i odgrywają istotną
rolę w procesie adaptacji jednostki do środowiska. Inwentarz NEO-PI-R używany do
diagnozy wymiarów Wielkiej Piątki znajduje zastosowanie w wielu dziedzinach życia,
w tym także w psychologicznej praktyce klinicznej [14]. Mówiąc inaczej – pomimo że
nie został stworzony w celu wykrywania zaburzeń psychicznych, może z pożytkiem
być stosowany również w kontekście klinicznym. Otrzymane dzięki niemu dane mogą
okazać się niezwykle pomocne w postawieniu diagnozy czy też wyborze rodzaju terapii,
umożliwia on bowiem szybkie uzyskanie wielu podstawowych informacji o pacjencie.
Trzeba jednak zaznaczyć, że nie powinien być stosowany u pacjentów z zaawansowa-
ną demencją, u dzieci, a także u pacjentów z wyraźnymi objawami psychotycznymi.
Wyniki uzyskane w inwentarzu dostarczają bogatego obrazu osobowości pacjenta,
odnoszą się do jego charakteru, poziomu aspiracji, wyznawanego systemu wartości,
mówią o wewnętrznych potrzebach oraz o charakterze kontaktów osobistych. Znacze-
nie wyników w kontekście diagnozy zaburzeń związane jest z potwierdzonym licznymi
badaniami faktem, iż wymiary osobowości mają związek z jednostkami chorobowymi
diagnozowanymi w DSM-IV [15]. I tak na przykład Piedmont [14] podaje, że u osoby
z wysokim wynikiem ekstrawersji wykluczyć należy diagnozę osobowości schizoidal-
836 Bartosz Grabski, Jan Krzysztof Gierowski
Opis osobowości mógłby uwzględniać jedynie nadrzędne domeny cech (tzw. ogólny
opis osobowości – personality overview) lub zawierać ocenę wszystkich możliwych
aspektów cech (tzw. pełny profil osobowości – comprehensive personality profile).
System zakłada także trzecią możliwość opisu, tj. uwzględniania w nim tylko takich
aspektów przejawiania się danych cech, które w „umiarkowany” lub „skrajny” sposób
adekwatnie opisują daną osobę. O wyborze jednego ze sposobów opisu decydować
mają okoliczności (dostępny czas) lub względy merytoryczne (cel diagnozy i opisu,
poziom konceptualizacji przypadku). Tabela 4 – na następnej stronie.
Na stronach internetowych DSM-5 umieszczono także tabelę zawierającą sposób
translacji klasycznych diagnoz w ujęciu DSM-IV-TR na proponowany nowy system.
Tabela 5 – na stronie 841 zawiera przykład takiego przekładu dla osobowości sku-
pienia B.
840 Bartosz Grabski, Jan Krzysztof Gierowski
Podsumowanie
Na koniec warto podkreślić, iż nie udało się jak dotąd zidentyfikować w sposób
jednoznaczny i spójny żadnego biologicznego markera, który skorelowany byłby
z diagnozą któregokolwiek zaburzenia osobowości definiowanego według kryteriów
DSM-IV. Podjęto również próby poszukiwań neurobiologicznych mechanizmów, które
korelowałyby z wymiarowymi ujęciami osobowości i jej zaburzeniami; jakkolwiek
otrzymane wyniki są zachęcające, to wciąż pozostają niespójne. Próby takie podjęte
zostały przede wszystkim dla wymiarowych ujęć osobowości (temperamentu) zapro-
ponowanych przez Cloningera, wskazującego na przykład na istnienie silnej asocjacji
pomiędzy wariantem promotora transportera serotoniny a neurotyzmem. Sugeruje się
jednak, że próby budowania modeli dymensjonalnych tylko na podstawie hipotetycz-
nych mechanizmów neurobiologicznych mogą być za wczesne. Wydaje się, że wciąż
wiemy raczej więcej o neurobiologii podstawowych emocji i zachowań niż o bardziej
obszernych wymiarach osobowości. Trudno też wskazać taką funkcję mózgu, która
ograniczona byłaby tylko do jednej lokalizacji lub do jednego neurotransmitera. Zjawi-
842 Bartosz Grabski, Jan Krzysztof Gierowski
Piśmiennictwo
1. Tyrer P. Personality structure as an organizing construct. J. Personal. Disord. 2010; 24, 1:
14–24.
2. Jablensky A. The classification of personality disorders: critical review and need for rethinking.
Psychopathol. 2002; 35: 112–116.
3. Akiskal HS. Przedmowa. W: Rosenbluth M, Kennedy SH, Bagby RM, red. Depression and
personality. Conceptual and clinical chalanges. Arlington, VA: American Psychiatrie Publishing;
2005, s. XIII–XV.
4. Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD-10. Badawcze kryteria diagno-
styczne. Kraków–Warszawa: Uniwersyteckie Wydawnictwo Medyczne „Vesalius”, IPiN; 1998.
5. Diagnostic and statistical manual of mental disorders (4th ed.). Text Revision. Washington DC:
APA; 2000.
6. Cloninger CR. A practical way to diagnosis personality disorder: a proposal. J. Personal. Disord.
2000; 14: 99–108.
7. Aleksandrowicz J. Zaburzenia nerwicowe, zaburzenia osobowości i zachowania dorosłych (we-
dług ICD-10) – psychopatologia, diagnostyka, leczenie. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu
Jagiellońskiego; 1997, s. 121–134.
8. Pervin LA, John OP. Osobowość – teoria i badania. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu
Jagiellońskiego; 2002, s. 10–36.
9. Jakubik A. Zaburzenia osobowości. Warszawa: PZWL; 2003.
10. Cierpiałkowska L. Zaburzenia osobowości w modelach medycznych i psychologicznych. W:
Cierpiałkowska L, red. Psychologia zaburzeń osobowości. Wybrane zagadnienia. Poznań:
Wydawnictwo Naukowe UAM; 2004, s. 11–32.
11. Jakubik A. Histeria. Warszawa: PZWL; 1979.
12. Reykowski J, Kochańska G. Szkice z teorii osobowości. Warszawa: WP; 1980.
13. Zimbardo PG, Johnson RL, McCann V. Psychologia, kluczowe koncepcje. Tom 4: Psychologia
osobowości. Warszawa: PWN; 2010, s. 3 8 – 4 3 .
14. Piedmont RL. The Revised NEO Personality Inventory. Clinical and research applications. New
York: Plenum Press; 1998.
15. Siuta J. Inwentarz Osobowości NEO-PI-R Paula T. Costy Jr i Roberta R. McCrae. Adaptacja
polska. Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych; 2006.
16. Zawadzki B, Szczepaniak P, Strelau J. Diagnoza psychometryczna pięciu wielkich czynników
osobowości: Adaptacja kwestionariusza NEO-FFI Costy i McCrae do warunków polskich. Studia
Psychol. 1995; XXXIII, 1–2.
17. Widiger TA, Costa PT Jr. Personality disorders and the Five-Factor Model of personality.
Washington: American Psychological Association; 2001.
18. Wiggins JS, Pincus HA. Conceptions of personality disorder and dimensions of personality.
Psychol. Assessm. 1989; 1: 305–316.
19. www.dsm5.org
844 Bartosz Grabski, Jan Krzysztof Gierowski
20. Widiger TA, Simonsen E, Krueger R, Livesley WJ, Verheul R. Personality disorder research
agenda for the DSM- V. J. Personal. Disord. 2005; 19 (3): 315–338.