“AZƏRBAYCAN XƏZƏR DƏNİZ GƏMİÇİLİYİ2 QSC

AZƏRBAYCAN DÖVLƏT DƏNİZ AKADEMİYASI

“GƏMİ MEXANİKASI VƏ ELEKTROMEXANİKASI” fakültəsi
“GƏMİ ELEKTROAVTOMATİKA” kafedrası
KURS İŞİNƏ TAPŞIRIQ

Qrup: 369 A2
Tələbə: Əhmədli Asim Rahim oğlu
1. Kurs işinin mövzusu: Dəyişən cərəyan dövrəsinin hesablanması
2. Tapşırığın verilmə tarixi: 16.09.2020
3. Hesabat üçün verilənlər: E= 50 V, f=50 hs, C1=500 mkF, C3= 100 mkF,
L2= 50 mHn, r1= 15 Om, r2= 15 Om, r3= 20 Om
4. Hesabat-izahat hissəsinin məzmunu: Budaqlarda axan cərəyanları,
dövrənin ayrı-ayrı hissələrinin gərginliklərini təyin edib, alınmış nəticələri
Kirxofun I və II qanunlarına görə yoxlamalı; Dövrənin ayrı-ayrı elementləri
üçün aktiv və reaktiv gücləri təyin edib, güxlərin balansını yoxlamalı;
Topaqrafik diaqram qurmalı.
5. Qrafik matreal: Dəyişən cərəyan dövrəsinin topaqrafik diaqramını qurmalı.
6. Ədəbiyyat: Kurs işinə aid metodik göstəriş.

Tapşırıq kafedra iclasında təsdiq olunmuşdur.

protokol №1 “11” Sentyabr 2020 il.
Kafedra müdiri _____________ ______________
( imza) ( imza)
Tələbə _____________ ______________
( imza) ( imza)
Rəhbər _____________ ______________
( imza) ( imza)

Kurs layihəsinin müdafiə tarixi “__” _____ 2021-ci il. Qiymət___________

Müdafiə komissiyası ______________________dos.Sultanov E.F.

______________________ b.m. Bayramova İ.P.

______________________ b.m. Məmmədova F.V.

 ELEKTRİK DÖVRƏSİNİN HESABLANMASI

Şəkil 1.1.

Verilənlər:
E= 50 V, L2= 50 mHn,
f=50 hs, r1= 15 Om,
C1=500 mkF, r2= 15 Om,
C3= 100 mkF. r3= 20 Om,
Tapşırığı yerinə yetirmək üçün əvvəlcə verilənlərin ölçü vahidini
müəyyənləşdirək:
C1=500 mkF= 50010-6 F
C3=000 mkF= 10010-6 F
L3= 50 mHn= 5010-3 Hn
Verilənlərə görə tutum və induktiv müqavimətlərini hesablayırıq:
1 1
X CI = = =6,37 Om
ω C 1 500 ∙314 ∙10−6
1 1
XC 3= = =31,9 Om
ω C 3 314 ∙100 ∙ 10−6

X L =ω L2=314 ∙ 50 10−3= 15,7 Hn

2

1
ω=2 πf =2∙ 3,14 ∙ 50=3,14
S
Dövrənin budaqlanmamış hissəsinin və budaqların tam müqavimətlərinin
komplekslərini, modullarını və bucaqlarını aşağıdakı şəkildə hesablayarıq:
 Z1 tam müqa.vimətinin modulu
Z1 =r 1− j X CI =1 5− j6,37

Z1 müqavimətinin modulu
Z1 =√ r 21− jX 2c 1=√ 152+ 6,372=16,3 Om

Z1 tam müqavimətin başlanğıc fazası:

−X C1 6,37
φ Z =arctg =arctg =arctg 0,42
1
r1 15
Üstlü şəkildə Z1 tam müqavimətin kompleksi:
0 ı

Z1 =Z 1 e jφ Z =16,3 ∙ e j−21 42
1

Z2 tam müqavimətin kompleksi:

Z 2=r 2 + j X L2=15+ j15,7

Z2 tam müqavimətin modulu:

Z2 =√ r 22+ X 2L 2=√ 225+246,5=21,7Om

Z2 tam müqavimətin başlanğıc fazası:

X L2 15,7
φ Z =arctg =arctg =arctg 1,05
2
r2 15
φ Z =¿63024/
2

Üstlü şəkildə Z3 tam müqavimətin kompleksi:

0 ı

Z2 =Z 2 e jφ Z =21,7∙ e j 46 12
2

Z3 tam müqavimətin kompleksi:

Z3 =r 3− j X C 3=20− j31,9

Z3 tam müqavimətin modulu:

Z3 =√ r 23−X 2L3 =√ 400+640,09=28,98Om

Z3 tam müqavimətin başlanğıc fazası:

X L3 31,9
φ Z =arctg =arctg =arctg 1, 5 6
3
r3 20
φ Z =¿57048/
3

Üstlü şəkildə Z3 tam müqavimətin kompleksi:

0 ı

Z3 =Z 3 e jφ Z =28,98∙ e j 57 48
3
 Dövrənin sadələşmiş sxemi (şəkil 1.2)-də göstərilmişdir:

Şəkil 1.2. Elektrik dövrəsinin sadələşdirilmiş sxemi

Z2 müqaviməti Z3 müqaviməti ilə paralel birləşdirilmişdir. Paralel budaqların

ekvivalent tam müqaviməti:
Z 2 ∙ Z 3 (15+ j 15,7)∙(20− j 31,9)
Z2,3 = = =20,46+ j 5,06
Z 2 +Z 3 ( 15+ j 15,7 ) +( 20− j31,9)
Elektrik dövrəsinin növbəti sadələşdirilmiş sxemi (şəkil 1.3)-də göstərilmişdir:

Şəkil 1.3. Elektrik dövrəsinin növbəti sadələşdirilmiş sxemi

Dövrənin tam müqaviməti:

Z1,2,3 =Z 1+ Z 2,3=15− j 6,37+20,46+ j5,06=35,46− j 1,21

Dövrədən axan cərəyan kompleksi

 E 50
İ 1= = =1,41+ j0,05
Z 1,2,3 35,46− j1,21

İ1 cərəyanın modulu:
İ 1=√ 1,412+0,05 2=1,4 A

İ1 cərəyanın başlanğıc fazası

0,05
φ Z =arctg =arctg 0,035
3
1,41
φ Z =200/
3

Üstlü şəkildə İ1 cərəyanın kompleksi:

0 ı

İ 1=İ 1 e jφ i =1,4 ∙e j 2 0
1

Dövrənin 1 və 2 nöqtələri arasındakı gərginliyin kompleksi:

U 1,2 =Z 2,3∗İ 1= (20,46 + j 5,06 ) (1,41+ j0,05 )=29,1+ j 8,15

Dövrənin 1 və 2 nöqtələri arasındakı gərginliyin modulu:

U 1,2 =√29,12 +8,152 =30,22 V

Dövrənin 1 və 2 nöqtələri arasındakı gərginliyin başlanğıc fazası:

8,15
φ Z =arctg =arctg 0 , 28
3
29,1
φ .. Z =15036/
3

Üstlü şəkildə U1,2 cərəyanın kompleksi:

0 ı

U 1,2 =U 1,2 e jφ U =30,22 ∙ e j 15 3 6

1,2

Dövrənin Z 2 budağından axan cərəyanın kompleksi:

U 1,2 29,1+ j8,15
İ 2= = =1,2−0,71 j
Z2 15+ j15,7
İ2 cərəyanın modulu:
İ 2=√ 1, 22−0,712 =1,4 A

İ2 cərəyanın başlanğıc fazası

0,71
φ İ =arctg =arctg 0 ,59
2
1.2
φ İ =3 018/
2

Üstlü şəkildə İ2 cərəyanın kompleksi:

0 ı
jφ i 2 j3 18
İ 2=İ 2 e =0,59∙ e

Dövrənin Z3 budağından axan cərəyanın kompleksi:

 U 1,2 29,1+ j8,15
İ 3= = =0,23+ j 0,77
Z3 20− j 31,9
İ3 cərəyanın modulu:
İ 3=√ 0,232 +0,772=0,8 A

İ3 cərəyanın başlanğıc fazası

0,77
φ İ =arctg =arctg 3,35
3
0,23
φ İ =73 042/
3

Üstlü şəkildə İ3 cərəyanın kompleksi:

0 ı
jφ i3 j73 4 2
İ 3=İ 3 e =0,8 ∙ e

Hesabatın doğruluğunu Kirxhofun 1-ci qanununu tətbiq etməklə yoxlayaq.

Kirxhofun 1-ci qanununa görə: İ1=İ2+İ3 -olmalıdır.

Bu düsturda cərəyanların qiymətlərini yerinə yazsaq:

1,41+ j 0,05=1,2−0,71 j+0,23+ j0,77

Buradan tapırıq ki:

1,41+ j 0,05=1,43+ j 0,06

Göründüyü kimi, Kirxhofun 1-ci qanunu ödənilir.

İndi isə dövrənin budaqlanmamış hissəsindəki gərginlikləri hesablayaq.

Z1 müqavimətindəki gərginlik düşgüsünün kompleksi:

U 1=İ 1 ∙ Z1 =( 1,41+ j 0,05 )( 1 5− j 6,37 )=21,47− j 8,23

U1 gərginliyinin modulu:
U 1= √ 2 1 , 472 +8,232=22,99 V

U1 cərəyanın başlanğıc fazası

8,23
φ U =arctg =arctg 0,38
1
21,47
φ U =20048/
1

Üstlü şəkildə U1 cərəyanın kompleksi:

0 ı
jφ U 1 j 20 48
U 1=U 1 e =22,99∙ e

Paralel budaqların arasındakı gərginliyin kompleksi:

U 2=İ 2 ∙ Z 2=( 1,2−0,71 j ) ( 15+ j 15,7 )=29,15+ j 8,19
U2 gərginliyinin modulu:
U 2= √ 29,152 +8,192 =30,3V

U2 cərəyanın başlanğıc fazası

10,78
φ U =arctg =arctg 0,28
1
6,9
φ U =15036/
2

Üstlü şəkildə U2 cərəyanın kompleksi:

0 ı

U 2=U 2 e jφ U =0 , 28∙ e j 15 3 6
2

Bildiyimiz kimi, Kirxhofun 2-ci qanununa görə:

E=U

olmalıdır.

Verilmiş dövrədə olduğunu nəzərə almaqla, gərginliklərin qiymətlərini yerinə

yazıb, bərabərliyin doğruluğunu yoxlayaq:
E=21,47− j 8,2+ 29,15+ j 8,19

Buradan
E=50,62− j 0,01 V

Göründüyü kimi, Kirxhofun 2-ci qanunu da ödənilir. İndi isə dövrədəki gücləri
hesablayaq.

Mənbənin tam gücü:

S=E∙ İ ¿1=5 0 ( 1,41+ j 0,05 )=70,5+ j2,5

Dövrənin aktiv müqavimətlərindəki güc itgilərini tapaq.

r1, r2, r3 müqavimətlərində aktiv güc itgiləri:

P1=İ 21 ∙ r 1=1,4 2 ∙ 15=29,4 Vt

P2=İ 22 ∙ r 2=1,4 2 ∙ 15=29,4 Vt

P3=İ 23 ∙ r 3 =0,82 ∙ 15=12,8Vt

Dövrənin aktiv müqavimətlərindəki güc itgilərinin cəmi:

∑ P k =P1 + P2+ P 3=¿ 7 1,6 Vt ¿
 Hesabatların nəticələrindən görünür ki, mənbənin aktiv gücü 70,5 Vt , dövrənin
aktiv müqavimətlərindəki güc itgiləri 71,6 Vt -dır. Deməli, aktiv güclərin müvazinət
(balans) şərti ödənilir.

Dövrədə reaktiv güclərin balansını yoxlayaq

Z1 , Z 2 , Z 3 işlədicilərindəki reaktiv gücləri tapaq:

Q C 1=X C1 ∙ İ 21=6,37 ∙ 1,42 =−12,48VAR

QC 3= X C 3 ∙ İ 22=31,9∙ 0,82=−20,42VA R

Q L2=X L 2 ∙ İ 23=15,7 ∙ 1,42❑=30,77 VAR

İşlədicilərin reaktiv güclərinin cəmi:

∑ Q k =QC 1+ QC 3+Q L2 =−12,48−20,42+30 , 77=2,13 VAR

Deməli reaktiv güclərin balansı şərti də ödənilir.
mm
Miqyas qəbul edərək, topoqrafik diaqramı quraq. Gərginlik üçün miqyas: M U =4 A

mm
, cərəyan üçün isə M İ =20 A qəbul edirik.

Cərəyan vektorlarını və gərginlik düşgülərinin diaqramda uzunluqlarını tapırıq:

İ 1=m i ∙ İ 1 =20∙ 1,4=28 mm

İ 2=m i ∙ İ 2=20 ∙1,4=28 mm

İ 3=m i ∙ İ 3=20 ∙6,7=16 mm

( İ 1 r 1 ) =mu ∙ ( İ 1 r 1 ) =4 ∙ ( 1,4 ∙ 15 ) =84 mm

( İ 2 r 2 ) =m u ∙ ( İ 2 r 2 ) =4 ∙ ( 1,4 ∙ 15 )=84 mm

( İ 3 r 3) =mu ∙ ( İ 3 r 3 )=4 ∙ ( 0,8 ∙ 20 )=64 mm

( İ 1 X C 1) =mu ∙ ( İ 1 X C1 ) =4 ∙ ( 1,4 ∙ 6,37 )=35,67 mm

( İ 3 X C 3 )=mu ∙ ( İ 3 X C 3 )=4 ∙ ( 0,8∙ 31,9 )=102,08mm

( İ 2 X L 2) =mu ∙ ( İ 2 X L 2) =4 ∙ ( 1,4 ∙ 15,7 )=87,92mm

Tapılmış qiymətlər əsasında (şəkil 1.4)-də göstərilən qaydada topoqrafik

diaqram qurulur.
Şəkil 1.4. Topoqrafik diaqram