Վոլեյբոլ

Վոլեյբոլ (անգլ.՝ volleyball volley բառից՝ «հարված օդից» և ball - «գնդակ»),

մարզախաղ գնդակով՝ 6-ական մարզիկից կազմված երկու թիմի միջև։ Վոլեյբոլը
սկզբնավորվել է 1890-ական թվականներին՝ ԱՄՆ-ում։ Հետագայում անցել
է Ճապոնիա, Չինաստան, Ֆիլիպիններ։ Եվրոպայում վոլեյբոլ նախապես տարածում է գտել
Չեխոսլովակիայում (1907 թվական)։ 1947 թվականին կազմավորվել է Վոլեյբոլի Միջազգային
Ֆեդերացիա (ՎՄՖ), որը միավորում է 148 երկիր (1985)։ ՎՄՖ-ի պաշտոնական մրցաշարերն
են՝ կանանց և տղամարդկանց աշխարհի (1949 թվական) և մայրցամաքների
(Եվրոպայինը՝ 1948 թվական), աշխարհի գավաթի (1965 թվական), ակումբային թիմերի
Եվրոպայի գավաթի (1961 թվական) մրցումները։ Օլիմպիական խաղերում ընդգրկված
է 1964 թվականից։ ԽՍՀՄ-ում Վոլեյբոլի առաջին կանոնները հաստատվել
են 1926 թվականին։ Այս խաղը թիմային մարզաձև է։Խաղում են 12 hոգով։ Վոլեյբոլի ԽՍՀՄ
ֆեդերացիան ՎՄՖ-ի անդամ է 1948 թվականից։ ԽՍՀՄ վոլեյբոլի կանանց հավաքականը
աշխարհի 1952, 1956, 1960, 1970 թվականների առաջնությունների
և 1968, 1972, 1980 թվականների Օլիմպիական խաղերի հաղթող է, տղամարդկանց
հավաքականը հաղթել է աշխարհի 1949, 1952, 1960, 1962, 1978 թվականների
առաջնություններում և 1964, 1968, 1980 թվականների Օլիմպիական խաղերում։
Խորհրդային մարզիկները բազմիցս նվաճել են նաև ակումբային
թիմերի Եվրոպայի չեմպիոնների գավաթը։

Վոլեյբոլը Հայաստանում

ՀԽՍՀ-ում հանրապետական առաջնություն անցկացվում

է 1925 թվականից։ 1928 թվականին ստեղծվել է վոլեյբոլի հանրապետական
սեկցիա (1958 թվականից՝ ֆեդերացիա)։ Զբաղվողների թիվը 68.000 է (1984)։
Երևանում գործում է վոլեյբոլի մասնագիտացված դպրոց (1972 թվականից)։
«Արծաթե գնդակ» համամիութենական պատանեկան մրցաշարում
(1968 թվական) Իջևանի թիմը գրավել է առաջին տեղ։ 1976 թվականի
Օլիմպիական խաղերի կանանց մրցաշարի մասնակից էր Ն․ Մուրադյանը,
տղամարդկանց ԽՍՀՄ հավաքականի կազմում Ս․ Փլավչյանը 1982 թվականին
դարձել է Եվրոպայի չեմպիոն։ ՀԽՍՀ-ում կա վոլեյբոլի միջազգային կարգի 2 և
համամիութենական կարգի 18 մրցավար (1985 թվական)։

Խաղի կանոնները

Խաղն ընթանում է 18x9 մ չափսի ուղղանկյուն հրապարակում։ Վոլեբոլի

հրապարակը մեջտեղից կիսված է ցանցով: Ցանցի բարձրությունը
տղամարդկանց համար կազմում է 2,43 մ, կանանց համար՝ 2,24 մ։

Խաղն ընթանում է գնդաձև գնդակով, որի շրջանագիծը 65 - 67 սմ է, քաշը՝

260 - 280 գ։

Երկու թիմերից յուրաքանչյուր կարող է կազմում ունենալ մինչև 14

խաղացող, դաշտում խաղի ժամանակ կարող են լինել 6 խաղացող։ Խաղի
նպատակն է գրոհող հարվածով խփել գնդակը գետնին, այսինքն
խաղային մակերեսի թշնամու կեսի վրա, կամ նրան ստիպել սխալվել։
Խաղն սկսվում է գնդակը մատուցմամբ խաղի մեջ գցելով համաձայն
վիճակահանության։ Գնդակը մատուցելով խաղի մեջ գցելուց հետո
մատուցման իրավունքն անցնում է այն թիմին, որը միավոր է շահել։
Հրապարակը խաղացողների քանակով պայմանականորեն բաժանվում է
6 գոտիների։ Մի թիմից մյուսին մատուցման իրավունքի յուրաքանչյուր
անցնելու հետ մեկ այլ թիմ՝ որպես խաղարկության միավոր,
խաղացողները շարժվում են մյուս գոտի ժամացույցի սլաքի ուղղությամբ։

Մատուցում

Խաղացողը կատարում է մատուցում, որը վերջինիս հետևանքով առաջին

գոտուց տեղափոխվում է երկրորդ գոտի։ Մատուցում կատարում են
խաղային հրապարակի ետին գոտուց, նպատակն է գնդակն իջեցնել
հակառակորդի խաղադաշտ կամ առավելագույնս բարդացնել
ընդունելիությունը։

Գնդակը թռիչքի ժամանակ կարող է դիպչել ցանցին, բայց չպետք է դիպչի

սյուներին կամ դրանց ենթադրելի շարունակությանը։ Եթե գնդակը
դիպչում է ընդունող թիմի խաղային մասի մակերևույթին, հարձակվող
թիմն ստանում է միավոր։ Երբ խաղացողը, որը հարձակվել է, խախտում է
կանոնները կամ գնդակը դուրս է հանել սահմաններից, միավորը գնում է
պաշտպանվող թիմին։ Չի թույլատրվում մեկուսացնել գնդակը
մատուցելու ժամանակ՝ ընդհատելով նրա հետագիծը ցանցի վրայով։ Եթե
միավորն ստանում է այն թիմը, որը խաղարկել է գնդակը, գնդակը
մատուցել շարունակում է նույն խաղացողը։

Ժամանակակից վոլեյբոլում առավել տարածված է ուժեղ ցատկով

մատուցումը[1]։ Դրա հակադրությունը համարվում է կարճ (պլանավորված,
մարտավարական) մատուցումը, երբ գնդակն ուղարկվում է ցանցին
մոտիկ։

Մատուցման ընդունում
Սովորաբար գնդակը ընդունող խաղացողները կանգնում են հետևի գծում ,
այսինքն՝ 1–ին, 5–րդ, 6–րդ գոտիներում։ Ամեն դեպքում փոխանցումը կարող է
ընդունել ցանկացած խաղացող։ Ընդունող թիմի խաղացողներին թույլատրվում է
գնդակին դիպչել 3 անգամ (խաղացողն իրավունք չունի իրար հետևից երկու
անգամ դիպչել գնդակին) և առավելագույնը երեք հպումով պետք է գնդակը
տեղափոխել թշնամու կիսադաշտ: Գնդակն ընդունել կարելի է
խաղահրապարակի ցանկացած ազատ տարածքում, բայց ոչ թշնամու
խաղահրապարակի մասում: Այդ դեպքում, եթե գնդակի պետք է լինում
վերադարձնել սեփական խաղադաշտ, երեքից երկրորդ փոխանցման ժամանակ
չի կարող անցնել ձողերի միջով, բայց պետք է անպայման անցնի ձողերի մոտով։
Ընդունման ժամանակ չի թույլատրում գնդակ մշակելիս ուշացնել, թեև կարող են
ընդունել գնդակը մարմնի ցանկացած մասով[2]։ Ընթացքի մեջ փոխանցումը
կարող են ընդունել 2 թիկունքային խաղացող, բայց ուժային փոխանցման
ընդունման համար հարկավոր է արդեն 3 խաղացող։

Հարձակում
Սովորաբար լավ ընդունման դեպքում գնդակն ընդունում են թիմի
թիկունքային խաղացողները (1 հպումով) և հասցնում դեպի կապող
խաղացողը։ Կապողը փոխանցում է (2-րդ հպում) գնդակը
հարձակողական հարված կատարողին (3–րդ հպում)։ Հարձակողական
հարվածի դեպքում գնդակը պետք է անցնի ցանցից այն կողմ, բայց պետք
է անցնի երկու ձողերի միջև տարածությամբ, ընդ որում գնդակը կարող է
դիպչել ցանցին, բայց չպետք է դիպչի ձողերին կամ դրանցից վերև
ենթադրելի շարունակությանը։ Ճակատային գծի խաղացողները կարող
են հարձակվել խաղահրապարակի ցանկացած կետից։ Թիկունքային
խաղացողները հարձակումը պետք է հետ մղեն հատուկ երեքմետրանոց
գծից։ Արգելվում է հարձակվել (այսինքն հարված հասցնել գնդակին ցանցի
ամենաբարձ մասից էլ բարձր) միայն լիբերոներին։

Տարբերակում են հարձակողական հարվածների երեք տեսակ՝ ուղղակի և

կողմնային, հարված դեպի աջ փոխանցմամբ (ձախ) և կարող են լինել նաև
խափուսիկ հարվածներ (զեղչված)։ Բոլոր հարձակողական հարվածները
կատարվում են միայն իրենց կողմից, ձեռքերը հակառակորդի կողմ տանել
կարելի է միայն հարված կատարելիս։

Պաշարում
Սա խաղային վարժաձև է, որի ընթացքում պաշտպանող թիմը կանխում է
հակառակորդի գնդակի փոխանցումը դեպի իրենց կողմ՝ կանոնների
սահմաններում արգելափակելով գնդակի շարժումը մարմնի ցանկացած
մասով, հատկապես ձեռքերով։ Թույլատրվում է պաշարման ժամանակ
ձեռքերը տանել մրցակցի կողմը այն աստիճան, որ դրանք չխանգարեն
հակարակորդին նախքան իր հարձակումը կամ խաղային այլ
գործունեությանը։

Պաշարումը կարող է լինել մենակ կամ խմբային (երկակի, եռակի)։

Պաշարման ժամանակ երեքից ավելի շոշափում անել չի կարելի։
Արգելափակել կարող են այն խաղացողները, որոնք կանգնած են առաջին
գծում, այսինքն՝ 2, 3, 4 գոտիներում։