უჯრედული კომუნიკაციები

სიგნალების ტრანსდუქცია

ლექცია 10
უჯრედების დიფერენცირებისა და ორგანიზმის
განვითარების პროცესებში უჯრედული კომუნიკაციები
და სიგნალების ტრანსდუქცია უმნიშვნელოვანეს
როლს ასრულებს

უჯრედული კომუნიკაციის მექანიზმები ერთუჯრედიან

და მრავალუჯრედიან ორგანიზმებში ხშირად მსგავსია,
(კონსერვირებულია), რაც მათ ევოლუციურ სიძველეზე
მეტყველებს

უჯრედული კომუნიკაციების დარღვევა

დაკავშირებულია მძიმე დაავადებებთან (მაგ. კიბო)
 კომუნიკაცია პროკარიოტებში:
სეკრეტირებული სასიგნალო
მოლეკულები განაპირობებენ
ბაქტერიები კოლექტიურ ქცევას

Mixobacteria
კომუნიკაცია პროკარიოტებში: ბაქტერიული ბიოფილმები
 ეუკარიოტები: უჯრედშორისი “გამოცნობა” სეკრეტირებული
მოლეკულების მეშვეობით
საფუარში სეკრეტირებული “ფერომონები” განსაზღვრავენ უჯრედების
შერწყმას
 კომუნიკაცია ეუკარიოტებში
პირდაპირი უჯრედული კონტაქტი
პლაზმური მემბრანა

ნაპრალისებრი კონტაქტები პლაზმოდესმები მცენარეულ

ცხოველურ უჯრედებში უჯრედებში

უჯრედშორისი “გამოცნობა” ზედაპირული ცილების მეშვეობით

 სიგნალების გადაცემა

ლოკალური ნერვულ სისტემაში

მედიატორები უშუალო ელექტრული სიგნალი
გარემოცვაზე მოქმედებენ გარდაიქმნება ქიმიურ
ჰორმონები გადაიტანება
სიგნალად -
სისხლით მასეკრეტირებელი
ნეიროტრანსმიტერად
ჯირკვლიდან სამიზნე
ორგანოს უჯრედებამდე
ენდოკრინული, პარაკრინული და აუტოკრინული
ეფექტები
 სიგნალის მიმღები უჯრედული რეცეპტორები

უჯრედშიდა რეცეპტორები აქტიურდება

ჰიდროფობური ლიგანდებით, რომელთაც
პლაზმური მემბრანის გავლა შეუძლიათ

უჯრედის ზედაპირის რეცეპტორები უკავშირდებიან

უჯრედგარე ლიგანდს და გრდაქმნიან ექსტრა-
უჯრედულ სიგნალს ინტრა-უჯრედულად.
იყოფა სამ კატეგორიად: იონურ არხებთან, G-
ცილებთან და ენზიმებთან (თიროზინ კინაზებთან)
ასოცირებული რეცეპტორები
 სიგნალის გადაცემის ეტაპები
•  მიღება (რეცეპცია)

•  ტრანსდუქცია

•  პასუხი
 უჯრედის ზედაპირის რეცეპტორები

სიგანლის გადაცემა ტრანსმემბრანული ცილა-

რეცეპტორებით
ლიგანდი

ლიგანდ-
დამაკავშირებე
ლი დომენი

რეცეპტორის ლიგანდი
- ის სპეციფიკური
მოლეკულა,
რომელსაც უნარი აქვს
დაუკავშირდეს ამა თუ
იმ რეცეპტორს
„გასაღები-კლიტეს“
პრინციპით
იონურ არხებთან ასოცირებული (კარიანი) რეცეპტორები
 უჯრედშიდა რეცეპტორები
(ციტოპლაზმური ან ბირთვული)
•  სტეროიდული ჰორმონების რეცეპტორები
•  თიროიდული ჰორმონის რეცეპტორები

სტეროიდული
რეცეპტორი (დიმერი)

"#$
 G-ცილასთან დაკავშირებული
რეცეპტორები

•  ზედაპირული
რეცეპტორების ყველაზე
დიდი ჯგუფია

•  7 ტრანსმემბრანული ალფა-
ჰელიქსი

•  უჯრედგარე N-ბოლო,
უჯრედშიდა C-ბოლო

•  C-ტერმინალური რეგიონი
უკავშირდება ეფექტორებს
 G-ცილასთან დაკავშირებული რეცეპტორების (GPCR)
სტრუქტურა
(β-ადრენერგული რეცეპტორები იკავშირებენ ადრენალინს ანუ ეპინეფრინს,
თირკმელზედა ჯირკვლის ჰორმონს)
β-ადრენერგული რეცეპტორები
ლიგანდი

ქოლესტეროლი

G- ცილები (დაახლ. 1000 ვარიანტი არსებობს) უკავშირდებიან GTP-ს. არსებული

წამლების ~60% ეფექტი G- ცილებზე ზემოქმედების გზით ხორციელდება.
 სიგნალის გადაცემა G-ცილასთან დაკავშირებული
რეცეპტორებით

Plasma membrane Signaling molecule Inactive enzyme

G-protein coupled receptor

GDP GTP

G-protein GTP
Cytoplasm (inactive)
GDP

Activated enzyme

GTP
GDP

P1
Cellular response
სიგნალის გადაცემა რეცეპტორი თიროზინ კინაზებით
ცილების ფოსფორილირება
სიგნალის ტრანსდუქცია პროტეინ-კინაზების “ფოსფორილირების”კასკადის
გზით
ფოსფატაზები - ენზიმები, რომლებიც პროტეინ კინაზების ინაქტივირებას ახდენენ და
აჩერებენ სიგნალის ტრანსდუქციას
სიგნალის გადამცემი არაცილოვანი შუამავლები -
მეორადი მესენჯერები
მაგალითად: ციკლიური ადენოზინმონოფოსფატი (cAMP)
ციკლიური ამფ - cAMP
კალციუმის კონცენტრაცია უჯრედსა და უჯრედშორის სივრცეში
სიგნალის გადამცემი არაცილოვანი შუამავლები -
მეორადი მესენჯერები
მაგალითად: Ca2+ იონები და ინოზიტოლტრიფოსფატი (IP3)
სიგნალის ეფექტურობის გაზრდა

“საყრდენი”- ცილები
სიგნალის ამპლიფიკაცია
 სიგნალის გადაცემის სპეციფიკურობა
სხვადასხვა უჯრედებში

ერთი სახის სიგნალის სიგნალის გადაცემის სიგნალის გადაცემის მეორე სახის

გადაცემა “განტოტება” “გაზიარება” სიგნალის გადაცემა
უჯრედის პასუხი

ტრანსკრიპციის
აქტივაცია
 ჰორმონების ან ზრდის ფაქტორების რეცეპტორების
გამუდმებულმა აქტიურობამ შეიძლება პათოლოგიური
ცვლილებები გამოიწვიოს.
თერაპიისათვის საინტერესო ქიმიური სუბსტანციები -
რეცეპტორების ინჰიბიტორები (მაგ. ჰორმონების
ანტაგონისტები)
სიგნალის გადაცემა გარემოდან უჯრედში
დავალება

ნილ კემბელი, ბაინდერი 2, გვ. 235-251