T.C.

SAKARYA ÜNİVERSİTESİ
ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ
E-MÜHENDİSLİK YÖNETİMİ
EMY -541
ÇOK KRİTERLİ KARAR VERME
KARAR VERME DURUMLARI
RİSK ALTINDA KARAR VERME

EMY 541 ÇKKV 1

KARAR TEORİSİ
• Karar verme çalışmasına analitik ve sistematik yaklaşımdır.

İyi Kararlar Kötü Kararlar

• Mantığa Dayalıdır
• Kullanılabilir bütün verileri ve
mümkün olan bütün alternatifleri
hesaba katar
• Sayısal yaklaşımı kullanır
• Mantığa Dayalı değildir
• Kullanılabilir bütün verileri ve
mümkün olan bütün alternatifleri
hesaba katmaz
• Sayısal yaklaşım kullanmaz

EMY 541 ÇKKV 2

KARAR TEORİSİNDE ADIMLAR

1. Eldeki Problemi açıkça tanımla

2. Mümkün olan bütün alternatifleri listele
3. Mümkün olan çıktıları belirle
4. Mümkün olan Karları (Ödeme,Çıktı) listele
5. Bir tane karar teorisi modelini seç
6. Modeli uygula ve kararı ver

EMY 541 ÇKKV 3

ÇINAR KERESTE ŞİRKETİ
• Adım 1: Eldeki Problemi açıkça tanımla
• Çınar Kereste şirketi bahçe depolama kulübeleri için yeni üründen dolayı üretim
hattını genişletip genişletmeyeceğine karar verecektir.

• Adım 2: Mümkün olan bütün alternatifleri listele

Alternative : « Karar verici tarafından seçilebilecek bir strateji yada hareket tarzı»

• (1) Kulübe için kereste üretecek büyük bir fabrika inşa et

• (2) Küçük bir fabrika inşa et
• (3) Hiçbir şey yapma

EMY 541 ÇKKV 4

Adım 3: Mümkün olan çıktıları belirle
• (1) Kulübe için piyasa olumlu olabilir
• Yüksek Talep
• (2) Kulübe için piyasa olumsuz olabilir
• Düşük Talep

State of Nature (Doğanın durumu) « Karar vericinin az yada hiçbir kontrolü

olmadığı çıktılar doğanın durumudur.»
Problemimizde piyasanın durumu doğanın durumudur.

EMY 541 ÇKKV 5

Adım 4: Mümkün olan Karları (Ödeme,Çıktı) listele
• Bütün mümkün olan alternatif kombinasyonları ve doğa durumu için ödemeleri
belirle
• Koşullu değerler. « Alternatif ve doğa durumuna bağlı olan ödeme»
• Olumlu piyasa durumunda
• Büyük Fabrika net 200,000 TL kar üretir.
• Küçük Fabrika net 100,000 TL kar üretir.
• Hiçbir şey yapma net 0 TL kar üretir.
• Olumsuz Piyasa durumunda
• Büyük Fabrika net 180,000 TL zarar üretir
• Küçük Fabrika net 20,000 TL zarar üretir
• Hiçbir şey yapma net 0 TL zarar üretir.

EMY 541 ÇKKV 6

ÖDEME TABLOSU

Mümkün olan doğanın durumları verildiğinde farklı durumlar için ödemlere göre karar
durumunu organize etmek için bir yoldur.

Doğanın Durumu (States of Nature)

Karar (Decision) a b
1 Ödeme 1a Ödeme 1b
2 Ödeme 2a Ödeme 2b

• Her bir karar, 1 veya 2, gelecekte olacak özel bir doğanın durumu için bir çıktı (Ödeme) verir.
• En iyi çıktıyı (ödeme) seçmeye yardımda doğanın durumlarına olasılık atamak mümkündür.

EMY 541 ÇKKV 7

 Doğanın Durumu
Karar

EMY 541 ÇKKV 8

 Doğanın Durumu
Karar Olumlu Market Olumsuz Market
Büyük Fabrika 200.000 TL -180.000 TL
Küçük Fabrika 100.000 TL -20.000 TL
Hiçbir şey yapma 0 TL 0 TL

EMY 541 ÇKKV 9

Adım 5: Bir tane karar teorisi modelini seç
Model seçimi çalışma ortamı ve belirsizlik derecesine bağlıdır.

Karar verme ortamları

• Belirlilik Altında Karar Verme
• Risk Altında Karar Verme
• Belirsizlik Altında Karar Verme

EMY 541 ÇKKV 10

Belirlilik Altında Karar Verme
• Karar verici her bir karar alternatifinin sonuçlarını kesin olarak bilmektedir
• Her zaman mümkün olan en iyi sonucu veren alternatifi seç

EMY 541 ÇKKV 11

Risk Altında karar Verme
• Karar Verici mümkün olan her bir çıktının oluşma olasılığını bilmektedir
• Beklenen ödemeyi maksimize etmeye çalışır

• Böyle bir ortamda karar modelleri için kriterler

• Beklenen parasal değerin maksimizasyonu
• Beklenen kaybın minimizasyonu

EMY 541 ÇKKV 12

BEKLENEN PARASAL DEĞER ( BPD = EMV Expected Monetary Value)

• BPD ̎ Her bir alternatif için mümkün olan ödemelerin olasılık ağırlıklı toplamı ̎
• Koşullu ödemeli ve her bir doğanın durumu için olasılıkların belirlendiği ödeme
tablosu gerektirir

BPD ( Alternatif i) = (1. Doğanın durumu için ödeme)*(1. Doğanın durumunun olasılığı)
+ (2. Doğanın durumu için ödeme)*(2. Doğanın durumunun olasılığı)
+ …. +
(sonuncu Doğanın durumu için ödeme)*(sonuncu Doğanın durumunun olasılığı)

EMY 541 ÇKKV 13

• Olumlu ve Olumsuz Piyasa Koşullarının aynı olasılığa sahip olduklarını düşünelim.
Bu durumda hangi alternatif en büyük BPD’yi verir.

Doğanın durumu
Olumlu Piyasa Olumsuz Piyasa
Karar p = 0.5 p = 0.5 BPD
Büyük Fabrika 200.000 TL -180.000 TL 10000
Küçük Fabrika 100.000 TL -20.000 TL 40000
Hiçbir şey yapma 0 0 0

BPD (Büyük Fabrika) = 0,5 * 200.000 + 0,5 * (-180.000) = 10.000

BPD (Küçük Fabrika) = 0,5 * 100.000 + 0,5 * (-20.000) = 40.000
BPD ( Hiçbir şey yapma) = 0,5*0 + 0,5*0 = 0

Karar

Küçük Fabrika İnşa et

EMY 541 ÇKKV 14

TAM BİLGİNİN BEKLENEN DEĞERİ (TBBD = EVPI Expected Value of Perfect Information)

• Bazen gelecek olaylar hakkında ekstra bilgi satın alarak daha iyi karar vermek
mümkün olabilir.

• Çınar Kereste Şirketi bir ekonomi uzmanıyla ekonomiyi analiz edip hangi ekonomik
şartların ortaya çıkacağı konusunda daha doğru karar vermeye çalışabilir.
• Bu bilgi ne kadar değerli olabilir

EMY 541 ÇKKV 15

TBBD Hesaplamaları
• Önce her bir doğanın durumundaki kararlara bak

• Eğer hangi doğanın durumunun ortaya çıkacağı konusunda tam bir bilgimiz
olsaydı, doğanın bu durumu için en iyi kararı verirdik.

• Tam Bilgi ile Beklenen değer (TBiBD ) « Karar vermeden önce tam bir
bilgimiz olması durumunda Beklenen veya Ortalama getiri «

EMY 541 ÇKKV 16

TBBD Hesaplamaları

• Tam bilgi karar verme durumunu riskli ortamdan belirlilik altında karar vermeye
dönüştürmüştür.

• Eğer tam bir bilgimiz olsaydı piyasanın olumlu olacağını bilseydik büyük fabrika inşa
ederdik.

• Piyasanın olumsuz olacağını bilseydik, hiçbir şey yapmazdık

Doğanın durumu
Olumlu Piyasa Olumsuz Piyasa
Karar p = 0.5 p = 0.5
Büyük Fabrika 200.000 TL -180.000 TL
Küçük Fabrika 100.000 TL -20.000 TL
Hiçbir şey yapma 0 0

EMY 541 ÇKKV 17

TBBD Hesaplamaları

• Tam bilgi Çınar kereste’ye her bir doğanın durumunda doğru yatırım kararı sağlasa
da doğanın durumları belli olasılıklarla oluşur.

• Olumlu piyasa %50 olasılıkla ve Olumsuz Piyasa %50 olasılıkla oluşur.

• TBiBD ‘i hesaplarken her bir doğa durumu için en iyi alternatifi seçeriz. Bu
durumdaki ödemeyi ilgili doğa durumunun olasılığı ile çarparız.

EMY 541 ÇKKV 18

TBBD Hesaplamaları

TBiBD = (1. Doğa durumu için En iyi ödeme)*(1. Doğa durumu için olasılık) +
(2. Doğa durumu için En iyi ödeme)*(2. Doğa durumu için olasılık) + ….+
(n. Doğa durumu için En iyi ödeme)*(n. Doğa durumu için olasılık)
Örneğimizde

TBiBD = 200.000* 0,5 + 0*0,5 =100,000 TL

Doğanın durumu
Olumlu Piyasa Olumsuz Piyasa
Karar p = 0.5 p = 0.5
Büyük Fabrika 200.000 TL -180.000 TL
Küçük Fabrika 100.000 TL -20.000 TL
Hiçbir şey yapma 0 0

EMY 541 ÇKKV 19

TBBD Hesaplamaları

• Çınar kereste elbette tam bilgi için sağlayacağı kardan fazla ödeme yapmayacaktır.

• TBBD «Karar vericinin tam bilgiye ödeyebileceği maksimum değeri ifade

etmektedir. Burada TBBD = TBiBD –BPD formülünden bu neticeye ulaşırız.
• TBBD = Tam Bilginin beklenen değeri
• TBiBD = Tam Bilgi ile Beklenen Değer
• BPD = Beklenen Parasal Değer = Tam bilgisiz beklenen değer

TBBD = TBiBD – BPD

= 100.000 – 40.000 = 60. 000 TL olur.

EMY 541 ÇKKV 20

TBBD Kullanımı

• TBBD = 60.000 TL Çınar Kerestenin bir kaynaktan tam bilgi satın almak için örneğin
bir ekonomi uzmanına ödeyebileceği maksimum miktarı ifade eder.

• Tam bilgi oldukça nadir elde edilebilir.

• Yatrırımcı bilginin güvenilirliğine dayanarak 60.000 TL den az para ödemeyi

isteyebilir.

EMY 541 ÇKKV 21

FIRSAT KAYBI

• BPD’i maksimize etme yöntemine alternatif bir diğer yöntem ise beklenen fırsat
kaybını (BFK) minimize etmektir.

• Fırsat Kaybı (Pişmanlık) : «Optimum ödeme ile gerçek ödeme arasındaki

farktır.»

• BFK hesaplamalarında Fırsat Kaybı Tablosu oluşturulur ve her bir alternatif için
BFK hesaplanır.

EMY 541 ÇKKV 22

FIRSAT KAYBI TABLOSU

• Herhangi bir doğa durumu için ilgili kolonda her bir çıktı o kolondaki en iyi çıktıdan
çıkarılır, böylece fırsat kaybı (pişmanlık) hesaplanmış olur.

Doğanın durumu
Olumlu Piyasa, p = 0.5 Olumsuz Piyasa, p = 0.5
Karar Ödeme Pişmanlık Ödeme Pişmanlık
Büyük Fabrika 200.000 TL 0 -180.000 TL 180.000
Küçük Fabrika 100.000 TL 100.000 -20.000 TL 20.000
Hiçbir şey yapma 0 200.000 0 0
En iyi Ödeme 200000 0

EMY 541 ÇKKV 23

BEKLENEN FIRSAT KAYBI

• BPD ile oldukça alakalıdır.

• BPD : « Her bir alternatif için mümkün ödemelerin olasılık-ağırlıklı toplamı »
• BFK : «Her bir alternatif için mümkün pişmanlıkların olasılık-ağırlıklı toplamı »

BFK (Alternatif i) = (1. Doğa durumu için pişmanlık)* (1. Doğa durumu için olasılık) +
(2. Doğa durumu için pişmanlık)* (2. Doğa durumu için olasılık) +….+
(n. Doğa durumu için pişmanlık)* (n. Doğa durumu için olasılık)

EMY 541 ÇKKV 24

Minimum BFK

Doğanın durumu
Olumlu Piyasa, p = 0.5 Olumsuz Piyasa, p = 0.5
Karar Pişmanlık Pişmanlık
Büyük Fabrika 0 180.000
Küçük Fabrika 100.000 20.000
Hiçbir şey yapma 200.000 0

BFK (Büyük Fabrika) = ?

BFK (Küçük Fabrika) = ?
BFK (Hiçbir şey yapma) = ?

EMY 541 ÇKKV 25

Minimum BFK

Doğanın durumu
Olumlu Piyasa, Olumsuz Piyasa,
p = 0.5 p = 0.5
Karar Pişmanlık Pişmanlık BFK
Büyük Fabrika 0 180.000 90.000
Küçük Fabrika 100.000 20.000 60.000
Hiçbir şey yapma 200.000 0 100.000

BFK (Büyük Fabrika) = 0,5*0 + 0,5*180.000 = 90.000

BFK (Küçük Fabrika) = 0,5*100,000 + 0,5* 20 = 60.000
BFK (Hiçbir şey yapma) = 0,5*200 + 0,5*0 = 100

Küçük Fabrika İnşa et

EMY 541 ÇKKV 26

 SONUÇLARIN ÖZETİ

Kriter Karar
BPD maksimize etmek Küçük fabrika inşa et BPD = 40.000
BFK minimize etmek Küçük fabrika inşa et BFK = 60.000

• İki kriterde aynı kararı tavsiye eder

• Bu bir tesadüf değildir. Bu iki kriter her zaman aynı kararı tavsiye eder
• Bu iki metodu birlikte kullanmak tekrara girmektedir.

• TBiBD = 100.000
BPD = 40.000

TBBD =60.000 = minimum BFK

EMY 541 ÇKKV 27

DİĞER BİR ÖRNEK
Bir yatırımcı üç gayrimenkulden birisini alacaktır. Bunlar, Apartman dairesi, Ofis ve
Depo. İyi ekonomik koşullar ve kötü ekonomik koşullar doğanın iki durumu olup
yatırımcının ne kadar kar edeceğine karar verecektir. Verilen doğanın iki durumuna
göre her bir karardan ne kadar kar edileceği aşağıdaki tablo da verilmiştir.

Doğanın durumu
İyi Ekonomi Kötü Ekonomi
Satınalma Kararı p = 0.6 p = 0.4
Apartman Dairesi 50.000 30.000
Ofis 100.000 -40.000
Depo 30.000 10.000

EMY 541 ÇKKV 28

BPD

Doğanın durumu
İyi Ekonomi Kötü Ekonomi
Satınalma Kararı p = 0.6 p = 0.4 BPD
Apartman Dairesi 50.000 30.000 ?
Ofis 100.000 -40.000 ?
Depo 30.000 10.000 ?

EMY 541 ÇKKV 29

BPD

Doğanın durumu
İyi Ekonomi Kötü Ekonomi
Satınalma Kararı p = 0.6 p = 0.4 BPD
Apartman Dairesi 50.000 30.000 42000
Ofis 100.000 -40.000 44000
Depo 30.000 10.000 22000

EMY 541 ÇKKV 30

TBBD

Doğanın durumu
İyi Ekonomi Kötü Ekonomi
Satınalma Kararı p = 0.6 p = 0.4
Apartman Dairesi 50.000 30.000
Ofis 100.000 -40.000
Depo 30.000 10.000

TBiBD =?
TBBD = ?

EMY 541 ÇKKV 31

TBBD

Doğanın durumu
İyi Ekonomi Kötü Ekonomi
Satınalma Kararı p = 0.6 p = 0.4
Apartman Dairesi 50.000 30.000
Ofis 100.000 -40.000
Depo 30.000 10.000

TBiBD = 100.000 * 0,6 + 30.000 * 0,4 = 72 000 TL

TBBD = TBiBD – BPD = 72.000 – 44.000 = 28.000 TL
TBBD = minimum BFK (?)

EMY 541 ÇKKV 32

BFK

Doğanın durumu
İyi Ekonomi, p = 0.6 Kötü Ekonomi,p = 0.4
Satınalma Kararı Ödeme Pişmanlık Ödeme Pişmanlık
Apartman
Dairesi 50.000 50.000 30.000 0
Ofis 100.000 0 -40.000 70.000
Depo 30.000 70.000 10.000 20.000

EMY 541 ÇKKV 33

BFK

Doğanın durumu
İyi Ekonomi, p = 0.6 Kötü Ekonomi,p = 0.4
Satınalma Kararı Pişmanlık Pişmanlık BFK
Apartman Dairesi 50.000 0 30.000
Ofis 0 70.000 28.000
Depo 70.000 20.000 50.000

EMY 541 ÇKKV 34

EMY 541 ÇKKV 35