Şairlerin Gözüyle Mecmua(Makale Hakkında Rapor)

Mecmua, aynı veya farklı türden seçilmiş çeşitli hacimlerdeki metinlerin ve

mektupların bir araya getirilmesiyle oluşturulan eserlerin ortak adına verilen isimdir.
Mecmualar konusunda birçok makale yazılmıştır.Ben Cemal Kurnaz ve Halil Çeltik’in
“Şairlerin Gözüyle Mecmua” adlı makalesini okudum.Makalede şairlerin görüşleri
doğrultusunda mecmualar hakkında yorum yapılarak bilgi verilmiştir.
Şairler mecmualar hakkında çeşitli değerlendirmelerde bulunmuşlardır.Bu şairler şiirde
mecmuayı bazen toplanıp derlenen eser ya da şiir antolojisi anlamında kullanmışlardır.
Makalede şairlerin divanlarını oluşturmadan önce şiirlerini mecmualara kaydettiklerine
dair bilgiler verilmiştir.

Şairler mecmua kelimesini estetik, sanatsal ve mazmunsal anlamda da kullanmışlardır.

Özellikle Klasik Türk Edebiyatında geniş bir yankı uyandıran sevgili teması şairlerce çok
işlenmiştir.Sevgiliye ait olan güzellik unsurları şairin benliğiyle özdeşleşmiştir.
Bundan dolayı güzellik mecmuası adında yeni bir mecmua türü de ortaya çıkmışdır
diyebiliriz.Yine mecmua kelimesi sevgilinin aşıklara gösterdiği ilgi ve alakaya göre
çeşitli adlar almıştır.Şairler mecmualara farklı farklı anlamlar ve görevler yüklemişlerdir.
Şairler mecmualara çok önem vermişlerdir.Yaşadıkları dönemlerde yazdıkları şiirlerin
mecmualara girmesini istemişler.Bunun için gayret göstermişlerdir.Çünkü onlar şiirlerinin
mecmualara girmesini bir övünç kaynağı olarak görmüşlerdir.
Divan şairleri sevgiliye kavuşmak için çok uğraşmışlar ve çeşitli sayıda edebi eser
meydana getirmişlerdir.Şairler şiirlerinin mecmualara girmesiyle bu eserlerin sevgiliye
ulaşabileceğini düşünmüşler ve bir nebze de olsa rahatlamışlardır.

Şairler mecmualara çok değer vermişlerdir.Bu değeri şiirlerinde çeşitli ifadelerle dile
getirmişleridir.Makalede mecmuayla ilgili yapılan çalışmaların özellikleriyle ilgili olarak da
çeşitli bilgiler verilmiştir.Mecmualarla ilgili çalışmaların genellikle bir nazire mecmuasının
metnini ortaya koyma veya naat mecmuası gibi belirli bir konuda derlenmiş mecmuaların
yayımı, divanı hazırlanan şairlerin divanda olmayan şairlerin şiirlerinin buralardan derlene
rek yayımlanması şeklinde olduğu belirtilmiştir.
Son zamanlarda mecmualara verilen önem artmıştır.Mecmualar hakkında da birçok çalışma
yapılmış olup hala çalışmalara devam edilmektedir.Mecmualar edebi eser ve ürünlerimi
zin yaşatılması(korunması) açısından çok önemli bir görev üstlenirler.

Makalede mecmua kelimesinin daha çok derleme, düzenleme ya da şiir kitabı

anlamındaki kullanımlarına yer verilmiştir.Son zamanlarda yapılan mecmua çalışmalarında
daha çok mecmua metinlerinin ortaya konulmasına ve günümüz alfabesine aktarılmasına
önem verilmiştir.Ayrıca bazı şairlerin divanlarındaki eksik şiir ya da metinlerin mecmualar
yardımıyla tamamlanmasına imkan tanınmıştır.
Genellikle mecmuaların merkezinde şiirler bulunur.Bunun yanında yemek tarifi, falcılık
ve kültürel(sosyal) hayatla ilgili bilgilerin de mecmualarda bulunabileceğini unutmamak
gerekir.Mecmualar en büyük kültür hazinelerimizden birini oluştururlar.
Özellikle şairler mecmualarla haşır-neşir olmuşlardır.
 Genellikle şairler mecmuayı kendi yazdıkları eserlerin ilk toplanış yeri olarak
görmüşlerdir.Mecmuaya zaman zaman divan ve cönk manalarının da yüklendiğini
belirtmemizde fayda vardır.Şairlerin mecmua lafzı geçen şiirlerde kendilerini ve
ustalarını övmeleri dikkat çekici bir hususiyettir.Şairler özellikle 15.yüzyılda şiirlerinin
kusursuz, sanatlı ve kaliteli olduğunu belirtmişlerdir.
Bunun yanında eserlerine ve sanatçı şahsiyetlerine yönelik övgülerde bulunmayı ihmal
etmemişlerdir.Ahmed Paşa, Necati ve Bâkî bu tür övgüleri çok yapmışlardır.Şairler
şiirlerini inci, sevgili, deniz ve gemiye benzetmişlerdir.Şiirlerini değer bakımından
yüceltmişlerdir.Yine Klasik Türk Şiiri geleneğinin hakim olduğu dönemin önemli
sanatçılarından biri de Nef’idir. Nef’i bir şiirinde mecmualara seçme ve özel eserlerin
kaydedildiğini savunmuştur.Meşhûri adlı şairde mecmualardaki övülen kişinin topluluk
içinde önde gelen biri olması gerektğini ifade etmiştir.Makalede adı geçen Hafid adlı
şair ise sevgiliye dair birçok mecmua ve divan yazdığından bahsetmiştir.
Dâniş adlı şairse şiirlerinde Fars güzellerine önem vermiştir.Farsça mecmualar oluşturan
şair Farsça mecmualardan anlam çıkarmanın zorluğuna işaret etmiştir.
Hakani ise mecmua kelimesini bazı şiirlerinde şiir defteri manasında kullanmıştır.

Yine 15.yüzyıl şairlerinden Necati Bey, mecmua sayfalarını güzelin yüzüne çizgileri
oluşturanında sevgilinin saçı olduğunu ifade etmiştir.Yine Necati Bey birçok şiir
yazdığını ifade ederek şiirlerinin mecmualarda bulunduğunu iddia etmiştir.Şairlerin
genellikle şiirlerinin mecmualara girmesini istediklerini görüyoruz.Ama başka şairlerin
şiirlerinin kendi mecmualarında bulunmasına sıcak bakmazlar.

Revani adlı şairin doğayla şiirlerini kaynaştırdığını makalede verilen beyitlerden

anlamamız mümkündür.Sâmi adlı şairse Bâkîyi övmüştür.Onun eserlerinin kalitesine
dikkat çekmiştir.Bu kalitenin mecmuaları olumlu yönlerden etkilediği ifade edilmiştir.
Tokatlı Kânî kendi mecmuasını bahçeye benzetmiştir.Bu şairlerin eserlerinde tabiat,
sevgili ve aşk mefhumlarını ön plana çıkardıklarını söyleyebiliriz.Divan şairlerinden biri
olan Şeref Hanım da besmelenin önemine vurgu yaparak mecmuaların besmeleyle
başlaması gerektiğini savunmuştur.
Esrar Dede en kaliteli şiirlerini mecmualarda topladığını belirtmiştir.Mecmuaların önemine
ve değerine vurgu yapılmıştır.Rehayi adlı şairse mecmualarda birçok edebi eserin
bulunduğunu ifade etmiştir.Mecmualardan fala bile bakıldığı dile getirilmiştir.
Makalede bazı şiirlerin mecmualara girdikleri belirtilerek bu şiirlerden örnekler
verilmiştir.
Sonuç olarak mecmuaların birçok türde şiiri ihtiva ettiğini söyleyebiliriz.Mecmualar
konularına göre çeşitli adlar altında toplanmışlardır.Bu da mecmualardaki konu
zenginliğini göstermesi açısından son derece önemlidir diyebiliriz.

Makalenin Yazarları

Cemal Kurnaz &Halil Çeltik

 Mecmualar Hakkında Yapılan Çalışmalar

Mecmualar şairlerle ilgili olarak bilgi veren ve şiirlerin bulunduğu en büyük kültür
hazinelerimizden biridir.Özellikle son yıllarda mecmualar üzerinde geniş çalışmalar
yapılmıştır.Mecmualar hakkında yapılan çalışmaların bazen transkripsiyon bazen de tenkitli
metin şeklinde olduğunu söyleyebiliriz.
Bu mecmualar, derlendikleri dönemin edebi zevkini, sosyal hayatını ve kültürünü
yansıtması bakımından çok önemlidir.Ayrıca mecmuaların bazı anonim şiirlere kaynak
teşkil ettiğini belirtmeliyiz.Mecmualarda şiirlere, yemek tariflerine, ilaç kullanımına ve
dini metinlere rastlamamız mümkündür.
Klasik Türk Şiirinde özellikle şiir mecmuaları konusunda çalışmaların çok olduğu
aşikardır.Farklı tür mecmua şekillerinde çok sayıda çalışma yapılmıştır.Mecmualar
başlangıçta; ayetler,hadisler,fetvalar,dualar,hutbeler,şiirler,ilahiler,şarkılar,mektuplar,latifeler,
lugaz ve muammalarla ilaç tariflerinin derlendiği bir not defteri olarak ortaya
çıkmışlardır.Fakat zamanla geliştirilip tertiplenerek hususi bir kitap özelliğini
kazanmışlardır.Mecmuaların tertiplenmesine yönelik çalışmalar yapılmıştır.
Mecmualarda bulunan şiirlerin şairleri ortaya konulmaya çalışılmıştır.Yine mecmualarda
bulunan şiirler tek bir çatı altında toplanarak hususi bir divan oluşturulmuştur.

Mecmualardaki bütün şiirlerin şairleri tespit edilememiştir.Bazı şiirlerin sahipleri

bulunamamıştır.Bu durumda Kastamonulu Latifi Bey şiirlere sahip çıkmış ve o şiirlerin
kendi şahsına ait olduğunu ifade etmiştir.
Mecmualar edebi ve sanatsal yönden çok zengindirler.Bu eserler içinde birçok bilgiyi
barındırır.Bilhassa Klasik Türk Şiirine ait türlere ve nazım şekillerine has şiirlerin
toplandığı mecmualara da rastlanmaktadır.Bu mecmualar üzerinde de bilim insanları
çalışmalar yapmışlardır.Mecmualarla ilgili olarak birçok kitap, tez, makale ve bildiri
yayımlanmıştır.Bunlardan Yaşar Aydemir’in Behişti Divanı, Ahmed Muhtar’ın Mecmua-i
Eş’ârım ve Mustafa Canpolat’ın Mecmûatü’n –Nezâir adlı eserleri ön plana çıkmıştır.

Aşağıda mecmualarla ilgili olarak basılan kitaplar hakkında bilgiler verilmiştir.

 Çavuşoğlu, Mehmet,(1979),Amrî Dîvan Tenkidli Basım, İstanbul:İÜEF Yayınları

 Çavuşoğlu, Mehmet,(1990),Vasfi Divan Tenkidli Basım, İstanbul:İÜEF Yayınları
 Çıpan, Mustafa,(2000),Derviş Avnî-Güfte ve Şiir Mecmuası, Konya:Konya Valiliği
İl Kültür Müdürlüğü Yayınları
 Derin, Fahri Ç. ve Çabuk,Vâhid,(1985), Hafız Hüseyin Ayvansarayî, Mecmua-i
Tevarih, İstanbul:İstanbul Üniversitesi Yayınları
 Güven, Ahmet Emin,(2000), Kayseri’de Yazma Mecmualar ve Muhtevalarından
Seçmeler, Kayseri: Erciyes Üniversitesi Yayınları

Aşağıda ise mecmualarla ilgili olarak yapılan tez çalışmalarına örnekler verilmiştir.

 Ateşoğlu, Lokman,(2003), Mecû’a-i Kasâid-i Türkiyye (1-107 varaklar), Niğde :NÜ,

SBE,(Yüksek Lisans Tezi)
  Azap,Samet,(2010), Koyunoğlu Müzesi Kütüphanesindeki 11452 Numaralı Şiir
Mecmuası(inceleme-metin),Konya:SÜ,SBE,(Yüksek Lisans Tezi)
 Bardakçı, Ramazan,(2002), Bir Şiir Mecmuası ve Divan Şiirinde Mazmun Kavramı,
Ankara:AÜ, SBE,(Yüksek Lisans Tezi)
 Ün, Cumhur,(1996), Edirne’li Nazmi Mecma’un-Nezair 1-50 Varakların
Transkripsiyonlu Metni, Edirne: TÜ,SBE,(Y.L. Tezi)
 Şahin, Özlem,(2008), Mecmua-i Eş’ar ve Fevaid (TDK A/418), İnceleme-Metin-
Sözlük-Tıbkıbasım), Kayseri:EÜ,SBE,(Yüksek Lisans Tezi)
 Taştan, Erdoğan, (2001), Pervane Bey Nazire Mecmuası (199b-230b)
Transkripsiyonlu, Edisyon Kritikli Metin, İstanbul:MÜ, TAE, (Yüksek Lisans Tezi)

Aşağıda mecmualarla ilgili makale/bildirilere yer verilmiştir.

 Ali Cânib, (1927), “Edebi ve Tarihi Tedkiklere,Yarayacak Eserlerden:Bazı

Mecmualara Dair; Hayat, 32,103-105.
 Ali Cânib, (1927),”Edebiyat Tedkiklerinde Mecmûaların Rolü, Hayat”,45, 363-364.
 Anhegger, Robert,(1948), “Ali Nihat Tarlan’ın Şiir Mecmualarında XVI ve XVII.
Asır Divan Şiiri”, İÜEF Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, IV/4, 490-498.
 Aydemir, Yaşar,(2007), “Metin Neşrinde Mecmuaların Rolü ve Karşılaşılan
Problemler”, Türkoloji Araştırmaları, 2/3, 122-137.
 Aydemir, Yaşar,(2001), Şiir Mecmuaları ve Metin Teşkilinde Mecmuaların Rolü”,
Bilig, 19, 147-155.
 Burhaneddin Sadık, (1928), “Eski Bir Şiir Mecmuası”, Adana Mıntıkası Maarif
Mecmuası, 6, 4-6.
 Turan, Selemi,(2001), “Eğridirli Hacı Kemal ve Cami’un-Nezair’i”, I.Eğirdir
Sempozyumu, Bildiriler, 841-854.
 Zülfe, Ömer,(2005), “Seyyid Nesimi’nin Tuyuğlarına Ek”, Modern Türklük
Araştırmaları Dergisi, 2(4), 121-136.
 Zülfe, Ömer,(2006),”Türkçe Divân’daki LXVI.Gazel Fuzuli’nin mi?”, Turkish
Studies / Türkoloji Dergisi, 2, 227-236.

Yukarıda da görüldüğü gibi mecmualarla ilgili olarak birçok bilim insanının

çalışma ve araştırma yaptığını söyleyebiliriz.Hala günümüzde mecmualarla ilgili olarak
çalışmaların yapılmasına devam edilmektedir.Bu çalışmaların intihal olup olmadıklarının
sıkıca denetlenmesi gerekir.
Mecmualarla ilgili olarak akademik, orijinal ve özgün eserlerin ortaya konmasına gayret
edilmesi gerekmektedir.
Umarım bu çalışmalar artarak devam eder.Ve mecmua araştırmalarının niteliklerinde
olumlu anlamda değişiklikler meydana gelir.

Yasin Özyırtıcı
203220008