VISOKA ZDRAVSTVENO-SANITARNA ŠKOLA STRUKOVNIH STUDIJA “VISAN”

Predmet: Neurologija

Seminarski rad

GLAVOBOLJE

Mentor: Prof. Dr Nenad Živković

Student: Nina Tošković

Beograd,2019
Sadržaj
Uvod............................................................................................................................................................3
Klasifikacija bola..........................................................................................................................................4
Klasifikacija glavobolja.................................................................................................................................4
Izvod iz međunarodne klasifikacije glavobolja iz 2013. godine..................................................................5
Migrena.......................................................................................................................................................6
Migrena bez aure (obična migrena).............................................................................................................6
Migrena sa aurom....................................................................................................................................7
Migrena complicata.....................................................................................................................................8
Patogeneza, dijagnoza, liječenje migrene....................................................................................................8
GLAVOBOLJE TENZIONOG TIPA...................................................................................................................9
KLASTER GLAVOBOLJA.................................................................................................................................9
SEKUNDARNE GLAVOBOLJE.......................................................................................................................10
TRAKCIONE GLAVOBOLJE..........................................................................................................................10
Glavobolja kod subarahnoidalne hemorargije...........................................................................................10
Postpunkcijska glavobolja..........................................................................................................................11
Glavobolja kod arterijske hipertenzije.......................................................................................................11
VRLO DUGOTRAJNE UPORNE GLAVOBOLJE...............................................................................................11
POSTRAUMATSKE GLAVOBOLJE................................................................................................................12
NEURALGIJE.................................................................................................................................................12
Literatura:..................................................................................................................................................13
Uvod
Glavobolja je bol ili bolna senzacija u predjelu glave i djelova vrata i lica koja, u odnosu na svoj nastanak
i trajanje, može biti akutna ili hronična. Iako je nekada prateći simptom druge bolesti, često je glavobolja
i bolest za sebe. Uzroci variraju od bezazlenih stanja koja ne zahtijevaju nikakvo liječenje do po
život opasnih bolesti. Kod 10% ljudi u populaciji zapadne hemisfere se bol javlja i zbog ovog
simptoma se 30% bolesnika javlja svom ljekaru. Glavobolja se u toku života javlja najmanje
jednom I to kod 70-90% osoba, u uzrastu od 20-40 godina. Postoji preko 200 vrsta glavobolja od
kojih veliki broj ima slicne simptome ili su univerzalni. Glavobolje su u većini slučajeva
dobroćudne i nisu znak ozbiljnih oboljenja koje ugrožavaju život i zdravlje pojedinca. Međutim
nekad je glavobolja prvi ili jedini znak težih oboljenja. Zato je od velike važnosti prepoznati
simptome glavobolje koje ukazuju na ozbiljno oboljenje i potom se javiti ljekaru u cilju
dijagnoze i liječenja.

Kosti lobanje kao i najveći dio moždanog parenhima su neosjetljivi na bol, ali poglavina, venski
sinusi I njihove pritoke, dio tvrde moždanice, meningealna arterija, arterije baze mozga i
senzitivni nervi osjetljivi na bol.
Klasifikacija bola
1. Pulsirajući bol- bolne senzacije umjerenog do jako intenyiteta sinhrone sa pulsom, izvor bola
su arterije
2. Munjeviti, sijevajući bolovi, neuralgični bol – jaka senzacija koja traje više sekundi a potom
potpuno prestaje, da bi se posle nekog perioda ponovo javila
3. Tišteći, pritiskajući bol – umjerenog intenziteta, slabo lokalizovan, skoro nikad ne prestaje,
izvor mu je mišić, sluznica, ovojnice
4. Bol poput žarenja, paljenja – snažan bol, izrazito neprijatan, izvor mu je simpatički ili
parasimpatički nerv i odgovarajuće strukture

Klasifikacija glavobolja

Međunarodna klasifikacija glavobolja se danas najviše koristi i postoje dvije glavne kategorije:
primarne i sekundarne glavobolje. Pod primarnim podrazumijevamo glavobolje specifičnih
karakteristika i učestalosti ispoljavanja koje se ne mogu pripisati drugom poremećaju.
Sekundarne su symptom drugih bolesti i ‘de novo’ glavobolje koje se ispoljavaju uporedo sa
pojavom drugog poremećaja za koji je poznato da može da izazove bolove u glavi.

Glavobolje se dijele u 14 klasa. Prve četiri obuhvataju primarne glavobolje, sledećih 8

obuhvataju sekundarne glavobolje. U klasi 13 su kranijalne neuralgije, primarni i centralni uzroci
bola lica, dok su u klasi 14 neklasifikovane i nedovoljno specifične glavobolje.
Izvod iz međunarodne klasifikacije glavobolja iz 2013. godine

Primarne glavobolje:
1. Migrena
2. Glavobolja tenzionog tipa (GTT)
3. Trigeminalno autonomne glavobolje ( TAG)
4. Ostale primarne glavobolje.

Sekundarne glavobolje
1. Glavobolja koja se pripisuje traumi ili povredi glave ili vrata
2. Glavobolja koja se pripisuje kranijalnim ili cervikalnim vaskularnim poremećajima
3. Glavobolja koja se pripisuje nevaskularnim intrakranijalnim poremećajima
4. Glavobolja koja se pripisuje supstancama ili njihovoj obustavi.

Glavobolja koja se pripisuje infekciji

1. Glavobolja koja se prepisuje poremećaju homeostaze
2. Glavobolja ili bol lica koji se pripisuje poremećajima lobanje, vrata, uha, nosa, sinusa ili
ostalih struktura lica ili vrata
3. Glavobolja koja se pripisuje psihijatrijskom poremećaju.

Neuralgije i ostale glavobolje

1. Kranijalne neuralgije – centralna i primarna bol lica
2. Ostale glavobolje

U svakodnevnoj praksi glavobolje se dijele na tension, migrenske i simptomatske. Ove poslednje

predstavljaju sekundarne glavobolje no novoj klasifikaciji.
Migrena

Riječ migrena potiče od grčke riječi hemiocranios (pola glave), čime se naglašava jednostrana
distribucija bola glave. Migrenske glavobolje su iznenađujuće česte i njihova prevalence iznosi
15-18% kod žena I 5-6% kod muškaraca. Svaki deseti stanovnik planete zemlje pati od
ponavljanih napada migrene. 60% bolesnika sa migrenom doživi i 2 napada tokom mjeseca, a
75% njih bol opisuje kao težak ili ekstremno težak. Tokom napada više od 90% bolesnika nije u
stanju da normalno funkcioniše, a preko polovine napad mora da provede u krevetu. Migrena
može da remeti kvalitet života i između napada. Početak je najčešći u periodu adolescencije.
Težina i učestalost napada migrene variraju od pacijenta do pacijenta. Ako se napadi javljaju na
manje od 15 dana u mjesecu riječ je o hroničnoj migreni. Kod žena napadi su intenzivniji u
period oko menstrualnog ciklusa i tokom ciklusa. Većina bolesnika nema napade tokom
trudnoće, dok se kod nekih žena glavobolje javljaju tokom primjene oralnih kontraceptivnih
sredstava. Različiti faktori života I navike mogu da prouzrokuju napade migrene.

Migrena bez aure (obična migrena)

Ovo je najčešći tip migrene od koga pati 80% bolesnika sa migrenom. Kod 60% bolesnika se
javlja podromalna faza prije napada, koju karakterišu promjene raspoloženja, uznemirenost, žeđ,
zamor, pospanost. Napad najčešće počinje u jutarnjim časovima, tokom buđenja. Bol je kod
većine bolesnika jednostran sa maksimalnim bolom supraorbitalno, ali može i da zahvati cijelu
glavu. Kod većine se strana glave zahvaćena bolom tokom napada mijenja iz napada u napad.
Napad migrene obično traje od 4-72 sata. Produženi napadi ili serija napada između kojih se
konstatuje samo minimalno poboljšanje nazivaju se status migrenosus. Takva stanja zahtijevaju
bolničko liječenje sa rehidratacijom i popravljanjem poremećaja elektrolita koji su posledica
povraćanja i nekad proliva. Nakon prestanka napada migrene bolesnik je iscrpljen i bezvoljan.
Tokom napada bolesnik leži bez pokreta u zamračenoj i mirnoj prostoriji. Migrena je više od
bola jer napad prate foto i fonofobija. Mučnina i povraćanje se javljaju posle prvog sata napada,
ali kod pojednih slučajeva od samog početka bola. Uporno povraćanje zahtijeva parentalnu
terapiju rada.
Migrena sa aurom

20% bolesnika sa dijagnozom migrene ima ovaj tip migrene. Kod ovog tipa migrenskom bolu
prethodi aura koja se sastoji od vidnih, senzornih ili motornih poremećaja, poremećaja govora i
drugih fokalnh tranzitornih simptoma mozga. Aura se ne mora javiti kod svakog napada, ovi
reverzibilni fokalni, neurološki simptomi najavljuju migrenu. Aura se obično razvija tokom 5-20
minuta i traje manje od 60 minuta. Glavobolja se obično javlja u roku od 60 minuta nakon aure,
ali može da počne prije ili istovremeno sa njom. Ostalne kliničke slike migrene sa aurom se ne
razliku bitno od migrene bez aure.Vizuelna aura – najčešća forma aure u bolesnika(99%).
Ispoljava se najčešće kao scintilirajući skotom (teihopsija). Radi se o mrlji treperavog svijetla u
centru vidnog polja koja se postepeno širi vidnim poljem i otežava čitanje ili vožnju kola.
Nepravilne ivice scintilirajućeg scotoma se nazivaju i fortifikacionim spektrom jer podsjećaju na
konture srednjovjekovnih tvrđava. Može biti jednostrana i dvostrana. Ponekad je skotom
jednostavniji i čini ga svijetla lopta u sredini vidnog polja koja remeti vid. Mogu se takođe
ispoljiti i multipla svjetlucanja ili bljeskovi u vidnom polju(fotopsije) ili, češće kod djece,
izmijenjeni oblici predmeta (mozaično viđenje, mikropsija ili markopsija).Senzorni simptomi –
su dio aure kod trećine bolesnika. Javlja se utrnulost i mravinjanje ili parestezije lica i ruke. Ređe
su kratkotrajne afazije, a opisuju se i aleksija, agrafabija, blaga konfuznost, olfaktivne
halucinacije i mnogi neobični fenomeni.Motorni simptomi – hemipareza ili disfazija su dio
hemiplegične migrene u kojoj se slabost ne povlači tokom faze glavobolje već se održava satima
ili rijetko, nedeljama. Javlja se sporadično ili kao nasledna forma.

Pedijatrijska migrena
Karakteriše se kraćim trajanjem napada i holocefaličkom glavoboljom. Dominiraju mučnina,
povraćanje, bol u stomaku i opšte lose stanje.

Migrena complicata
Napadi odgovaraju napadima klasične migrene ali za vrijeme glavobolje i posle nje zaostaju
žarišni neurološki ispadi kao kod oftalmoplegične migrene i hemiplegične migrene.
Patogeneza, dijagnoza, liječenje migrene

Patogeneza Vakularna teorija -Pretpostavlja se da je početna intrakranijalna vazokonstrikcija

odgovorna za migrensku auru, dok je sekundarna vazodilatacija optužena za glavobolju. Danas
preovlađuje stav da su vaskularne promjene samo posledica primarnih neuronalnih poremećaja.
Česti uzroci migrene su zamor, putovanje, relaksacija nakon stresa, jaka svijetla, diskoteke,
previse ili premalo spavanja, preskakanje obroka, osjetljivost prema nekim vrstama hrane,
alkohol i sl.

Dijagnoza -Zahtijeva detaljnu anamnezu, ličnu i porodičnu, faktore koji precipitiraju napade,
naurološki i somatski pregled. Kod ispada u neurološkom nalazu treba uraditi dopunska
ispitivanja (CT,EEG i EP). U slučajevima kada se sumnja da je migrenska glavobolja izazvana
arteriovenskom malformacijom, aneurizmom ili tumorom, treba uraditi NMP, CT I angiografiju.

Liječenje migrene- Bolesnika treba savjetovati o načinu života, potrebno je obustaviti ljekove
koji mogu da doprinesu pojavi glavobolje (nitrati i drugi vazodilatatori, nifedipin, indometacil,
cimetidin, oralna kontraceptivna sredstva ili druga hormonska terapija) ukoliko nisu neophodni
ili se mogu zamijeniti. Što se farmakološkog liječenja tiče razlikujemo a)liječenje akutnog
napada migrene b)profilaktičku terapiju.

Liječenje akutnog napada migrene

Simptomatsku terapiju počinjemo što ranije, po mogućnosti tokom aure. Ukoliko glavobolja
dosegne brzo svoj vrhunac i ako je povezana sa ranim povraćanjem, odlučujemo se za parentalnu
terapiju. Najčešće korišćeni ljekovi su anelgetici koji imaju efekta kod lakših oblik migrene, dok
se kod težih oblika daju uporedo sa antiemetičkom terapijom. Specifična antimigrenska terapija
podrazumijeva ljekove koji djeluju na sve simptome (bol, mučnina, foto/fonofobija i dr.). Prva
grupa su tzv. ergot derivati ali im je primjena ograničena nizom neželjenih dejstava. Poseban
značaj u liječenju ima grupa triptana- jedinjenja koja agonisički djeluju na receptore čijim se
aktiviranjem inhibira oslobađanje vazoaktivnih neuropeptida iz perivaskularnih nervnih
završetaka. Takođe se smanjuje ekscitabilnost neurona u nukleusu kaudalisu trigeminalnog
živca.

Profilaktička terapija migrene ima smisla samo ako se

a) Napadi javljaju češće od 2, 3 puta mjesečno
b) Ukoliko traju duže od 48h
c) Ukoliko bolesnik nije u stanju da se nosi sa njima
d) Ukoliko je akutna terapija bila neuspješna ili praćena neželjenim efektima

Uz ovakve kriterijume samo 5-10% bolesnika zaslužuje uvođenje profilaktičke terapije.

GLAVOBOLJE TENZIONOG TIPA
Ovo je najčešća forma glavobolja. Epizodične glavobolje tenzionog tipa počinju kasnije od
migrene, oko 25-30 godina, zahvata podjednako oba pola, a kod starijih je često simptom
depresije. GTT se javlja obično bez pratećih simptoma i aure, nema promjena tokom pregleda pa
se smatra najmanje specifičnom dijagnozom među ostalim glavoboljama. Glavobolja se javlja u
napadima koji traju nekoliko sati (od 30 minuta do 7 dana). Osnovna osobina bola su njegova
obostrana lokalizacija, blaga do umjerena težina bola sa čestim pogoršanjem na kraju dana I
izostatkom pogoršanja tokom obične fizičke aktivnosti. Bolesnici se češće žale na osjećaj
pritiska ili stezanja u glavi i vratu nego na bol. Bol nije praćen mučninom, a za dijagnozu se
dozvoljava prisustvo jednog od simptoma foto/fonofobije. Od hronične GTT pati 2-3% odraslih
ljudi, koji su funkcionalno onesposobljeni svakodnevnim glavoboljama. Faktori rizika za GTT
su: psihosocijalni stresovi, frustracije, funkcionalni poremećaji, nefiziološki položaj tijela tokom
rada, anksioznost i depresija. Terapija obuhvata nefarmakološke mjere (tople i hladne obloge,
popravljanje položaja tijela, relaksacione tehnike, vježbe, izbjegavanje alkohola, cigara, kafe,
gaziranih sokova i vještačkih zaslađivača) i farmakološke mjere (analgetici, antidepresivi).

KLASTER GLAVOBOLJA
Klaster glavobolja spada u najteže bolove, o čemu svjedoči nadimak ‘’samoubilačka
glavobolja’’. Od nje pati jedan od hiljadu muškaraca i jedna od 6000 žena. Javlja se između 20. i
50. Godine. Klaster napadi traju od 15 minuta do 3 sata, koji se javljaju 1-3 puta dnevno. U
epizodičnoj klister glavobolji bolni dani se grupišu u klister periode koji najčešće traju od 6-12
nedelja, nakon koji slijede periodi tokom kojih potpuno prestaje glavobolja, koji po pravilu
trebaju da budu duži od 30 dana(od nekoliko mjeseci do nekoliko godina). Klaster periodi se
najčešće javljaju u istim periodima tokom godine. Kod ređih bolesnika(10%) imamo hroničnu
klaster glavobolju, kada remisije ne postoje ili su kratke (manje od 30 dana) u period najmanje
od jedne godine. Tokom napada bol je obično jednostran i gotovo uvijek se javlja u predjelu
iznad istog orbitotemporalnog regiona. Bol je neizdrživ, brzo kulminira, bolesnik se ponaša
drugačije od bolesnika sa migrenom, dramatično se i neprekidno kreće, drži se ili trlja glavu, a u
težim slučajevima udara glavom o zid ili predmete. U toj fazi dešavaju se suicidalne ideje i
pokušaji samoubistva. Na istoj strani sa bolom se javlja hiperemija kunjuktive, suzenje oka,
zapušenost nozdrve/rinoreja, znojenje lica, mijoza i ptoza. Nakon napada bolesnik je totalno
iscrpljen. Karakteristična je pojava napada noću, sat nakon uspavljivanja, a i u toku dana.
Mučnina, povraćanje, fono/fotofobija nisu karakteristični za ovu vrstu glavobolje. Kod klister
glavobolje koristimo akutnu(simptomatsku) terapiju bola, profilaktičku za smanjenje učestalosti
napada i hiruršku ko efekat ljekova izostane. Potrebno je brzo davanje tableta koja će brzo
djelovati jer i napad brzo dostiže vrhunac. Udisanje kiseonika tokom napada ( 8-10l u minuti)
preko maske može drastično smanjiti bol, ali se brzo vraća po prestanku udisanja. Ljekovi
efikasni u migreni efikasni su i klaster glavobolji. Profilaktička terapija uključuje kratkotrajnu
primjenu kortikosteroida, dihideoegrotamina ili triptana, kao I dugotrajno davanje antagonista
kalcijuma, posebno verapramila.
SEKUNDARNE GLAVOBOLJE

Različiti sistemski i metabolički poremećaji mogu da izazovu glavobolje (febrilno stanje,

hronična hiperkapnija, anemija, povišeni krvni pritisak, hipoglikemija, hiperkalcemija,
hipotireoidizam i dr).

TRAKCIONE GLAVOBOLJE

Uzrokovane su tumorima, hematomima, apcesima, edemom mozga, hidrocefalusom ili gubitkom

likvora (postpunkcijska glavobolja)

Glavobolja kod tumora mozga

Lokalizacija bola nije karakteristična. Ipak, difuzna glavobolja je u ovakvim slučajevima znak
povećanog intraktranijalnog pritiska, može biti lokalizovan iznad mjesta tumora. Bol je stalan i
progresivan, često se javlja noću, a bolesnik se često žali na mučninu i povraćanje u mlazu.

Glavobolja kod subarahnoidalne hemorargije

Nastaje naglo kao ‘’udarac’’. Bolovi zahvataju potiljak i šire se u vrat, ramena, nekada i duž
kičmenog stuba sve do prsnog predjela. Može se širiti u čeoni predio i glavobolje su praćene
mučninom, nesvesticom i ukočenošću vrata.

Postpunkcijska glavobolja
Nastaje zbog smanjenja količine likvora oticanjem kroz otvor na tvrdoj moždanici od igle za
punkciju i zbog povlačenja i zatezanja bolnih struktura (venski sinusi, velike arterije) u stojećem
položaju.Učestalost glavobolja zavisi od toga koje je veličine igla za punkciju i broju pokušaja
punkcije. U ležećem položaju bol se smanjuje. Liječenje se sastoji iz ležanja, primjene analgetika
i hidratacije organizma. Preporučuje se ubrizgavanje od 5-10ml autologe krvi u epiduralni
proctor gdje je obavljena punkcija. Ova krv mehanički zatvara otvor na duri kroz koji otiče
likvor i smetnje ubrzo nestaju.

Glavobolja kod arterijske hipertenzije

Obično se javlja ujutru i gubi se dnevnim aktivnostima. Mehanizam glavobolje može biti različit:
hipotonija krvnih sudova ili kontrakcija mišića. Nagli porast krvnog pritiska u pravilu je praćen
glavoboljom, jer dovodi do istezanja krvnih sudova.
VRLO DUGOTRAJNE UPORNE GLAVOBOLJE

Neke vrste glavobolja nisu našle mjesto u klasifikaciji i u prvom redu je hronična svakodnevna
glavobolja. Manifestuje se kao transformisana migrena koja počinje u drugoj ili trećoj deceniji
sa tipičnim migrenskim napadima da bi joj se kasnije pridružila difuzna, stalna glavobolja u vidu
stezanja. Može se manifestovati i kao hronična tenziona glavobolja i nova, svakodnevna
perzistentna glavobolja. HCG je često udružena sa psihijatrijskim poremećajima kao što su
anksioznost, depresija, neuroza i hipohondrija.

U rijetke oblike glavobolja spada i hemicrania continua. To je glavobolja koja je kontinuirana,

unilateralna i umjereno jaka. Može biti hronična i kontinuirana ili je isprekidana bezbolnim
fazama.

Zapaljenski uzroci glavobolje mogu biti fokalne infekcije sinusa, mastoiditis, epiduralne ili
parenhimske apscesi, osteomijelitis lobanje, poremećaje zuba i desni. Maksilarni sinusitis je
praćen bolom u predjelu jagodica i obraza, frontalni frontalnim bolom, a etmoidni bolom iza i
izmedju očiju. Perkusija kosti iznad zahvaćenih sinusa provocira bol koji je teži u ležećem nego
u stojećem položaju. Poremećaji oka tipa glaucoma uzrokuju veliki bol u oku i oko njega, uz
hiperemične sklere, fiksiranu zjenicu i na palpaciju izuzetno tvrdu očnu jabučicu. Inerkranijalne
aneurizme i arteriovenske malformacije prije rupture teško izazivaju bol. U slučaju rupture
subarahnoidna hemorargija je u 90% bolesnika praćena teškom glavoboljom eksplozivnog
početka. Svaku naglu i tešku glavobolju u početku treba tretirati kao subarahnoidanlnu
hemorargiju, dok se ne dokaže suprotno. Inflamacija srednjih i velikih arterija kod osoba starijih
od 50 godina mogu izazvati tešku glavobolju, u frontalnim i slepoočnim predjelima glave . Uz
glavobolju se javlja i malaksalost, preznojavanje, anoreksija sa gubitkom težine i bolom u
mišićima. Najupečatljivi laboratorijski znak je povećana sedimentacija eritrocita, mada nekad
može biti i normalna. Za pravu potvrdu dijagnoze je potrebna biopsija temporalne arterije. Liječi
se kortikosteroidima i primjenjuju se do normalizacije sedimentacije u određenoj dozi, posle se
doza smanjuje. Tokom smanjivanja doze moguća je pojava glavobolje.
POSTRAUMATSKE GLAVOBOLJE

Nakon trauma glave javljaju se često glavobolje, nestabilnost, zamor, razdražljivost i teškoće sa
koncentracijom. Psihološki faktori su bitnik od ovih vrsta glavobolje. Posttraumatske glavobolje
mogu trajati i par godina nakon traume. U liječenju se koriste analgetici, nesteroidni
inflamatorni ljekovi, antidepresivi i antikolvuzivna sredstva, ali rezultati često nisu
zadovoljavajući. Nekad se objašnjenje bola i ohrabrenje pokaže bolje od medikamentozne
terapije.

GLAVOBOLJA PORIJEKLOM IZ VRATA

Patološke promjene gornjih djelova vratne kičme, posebno degenerativne ili posttraumatske
promjene gornja tri cervikalna pršljena uzrokuju bol, koji se iz vrata širi u glavu, najčešće
okcipitalni predio.

NEURALGIJE GLAVE I LICA

Neuralgije su bolovi u distribuciji pojedinačnog perifernog nerva. Kod neuralgija glave i lica
prvo mjesto zauzima neuralgija trigeminalnog nerva, obzirom na učestalost i težinu bola. Osim
toga, glosofaringealna neuralgija, koja se javlja kod starijih osoba se karakteriše naglim
napadima bola na bazi jezika, predjelu krajnika i hipofaringsa, ponekad ka uhu. Gutanje hladne
tečnosti provocira bol. Okcipitalna neuralgija se iz vrata širi ka verteksu, nastaje usled
kompresije malog ili velikog okcipitalnog nerva.
Literatura:
1. Prof. dr Nenad Živković - Neurologija