iSLAM ANSIKLOPEDISI isLAM ALEMi TARIH, COGRAFYA, ETNOGRAFYA VE BIYOGRAFYA LUGATI MILLI EGITIM BAKANLIGININ KARARI UZERINE ISTANBUL UNIVERSITES! EDEBIYAT FAKULTESINDE, KURULAN BIR HEYET TARAFINDAN LEYDEN TAB! ESAS TUTULARAK, TELIP, TADIL, IKMAL vo TERCUME SURETI ILE NESREDILMISTIR DEVLET KITAPLARI ISTANBUL MILLA BGITIM BASIMEVE 1979SATBARA. [ Bk, ATBERE.] ATBERE. ‘ATBARA ( yabut Atbara), Nil nohrinin kollarindan biridir, ‘Athara (eski- lerde Astaboras ) Nil'in mavi (azrak) ve beyaz (sbyat) Kollar birlegtikten sonra, Nile akan tek mithim sudur. Tana (Tanasus ) géliinden tuxak olniayen bir noktadan gikan’ bu kel, Ha- begisten ‘dan goliry. 17° vo 18% gimél arzlan arasinda, Berber ‘naz conubunda, Nile kavu- sur, ‘Atbara, Nil'in feyezan movsiininde, ‘bol su getivivse de, nisandan hazirana kadar mecrast hemen hemen kuradur. Kitaheser ‘in mehdiler reisi Emir Mabmid'e yenmesi vo bu ‘surctle Hartim yoluau agmaga muvaffale olmast ile neticelenen ‘Athara muharchest (8 nisan 1898) meghurdur. ‘Atbara adh, gimdi irmak ajanda (Vadi Walta'dan 385 ingiliz mili: mesafede ) ain, kigike demir yolu istasyonuna da verilie yor. Sovakin (Suakia) ve Port Sidin'a gi- don hat, burada Nil boyundan ayrilmaletadir, Bibliyografga: Badeker, Egypt and the Sadan, 6, taby 8 409 Yady W. ls Chur- chill, The River War, 1, 416 wade. Il, 26 vid.s Sir Samuel W. Baker, The Nile Tributaries of Abyssinia ( London, 1865 alm. tre., Braun~ schweig, 1868), fibrist; Chavanne, Afrikas Strdme und Fliisse (Wien, 1883),3. 73; Rales for Orthography for Native names of Plax ‘ees, Persons ect. in Egypt and Sudan (Ka hire, tor )- (CH, Becker) ) ATEK. (Bk. erck.] | ATEME, ‘ATAMA (A),ti¢e ayrlan gecenin 1k kasmidie} aynt zamanda bedeviler arasin~ yatst tiamazina verilmig olan isim ise de, ‘bir hadis ilo bunun Kur'an ‘da sikrolunan ‘ia {bis yorize kullaaimamasr emeediligtr (ble itisan al‘arab, XV, 275). JATES. { Bk. AvES.] ‘ATES. ATES (F.), bins miirekkep kelime- lerde bulunur, msl. ates-parast yxtege tapan, Ineeiit"*s dtes-Rada natese tapaplarin mabedi" 1 zamanda Lutf ‘All Beg tarafindan,telif ‘edilmig forsga bir tezkirenin adidir. ‘ATEYBA. [ Bk. UTEvas.} . ATE. (Bk. ani] ATFIE. (Bk, atete.] ATFIA. ATFIY, orta Misir'da bir gehir. Yatpit'a gore, iefih (¢ yorine # yaaslds- ih da vikidir), Fayydim’un tepelile sahasinda, Nil‘in gark layisinda, 4.300 alifusla kiigik bir yerdir. Eski Misir lisaminda bu gehrin adi Tep- yeh yahut Per Hathor nebt Tep-yeh (,,Tep- yeh‘in sihibesi Hathor’en evi) olup, bun laptiler Petpeh, araplar Attiy geitine koymus- lard, Yunanhlar Hathor'u Aphrodite olarak aldiklarindan, gehre Apbroditopolis yahut, ki- seltarek, Aphrodito dorlerdi. Vakctiyle bu gehir- ‘fi Aanitopediai ‘ATBARA — ATIF. de z0'den fazla kilise bulunduguma ve buguo yo‘unun XIll. asda hala’ meveut oldaguna balalirea, biristiyanlik devriade de chemmiyec ini muhafaza ettigi anlage. Sonradan Korat Aifih olan eski vows, nchria gark sthilinde bulunduga igin, al-Sarilye de tesmiye oluamug- tur. Fatimt deveinin sonuna dora, Misr ‘in tlere taksimi arrasmda, bitin bir eyalet, ile, ba gebre nishet didi, Ancek 1250 (1834/1835) yilinda, Atfih arazisi -Cize eyaleti ile birlegtirilerek, bu eysletin bir ka- zasi (markaz) haline konuldy, Bu son zoman- larda al-Saff, kaza merkezi olarsk, Atéih'in yerine kaim olmugtur. Atfih hakkonda bildik- lerimiz ardir, Deha memlakler zamaninda, bu gehrin inhitate yiir tutmag oldugu kabal edi bilir, Bedeviler ve memldkler tarafinden daimt surette yapilen yagmalarin Sniine gegmek ve kkansllar inga etmek suretiyle, ancak Mosir hi- divleri teraftndan, A{fih'te bézt imarlar yapil~ mistir. Atfiy bugti ancak mahallt bir chem- miyeti hiiz ve ticareti az bir limandie, Bibliyografya: Kalkasandi (tre. Wi tenfeld), s 93) 104; Mokriai, Uifat, 1, 735 ‘All Mubarak, al-itat_al-cadida, Vill, 773 thn Dokmak, [V, 1335 Yakiit, Ma‘cam, 1, 3x15 Abii Salih, var. 56° ; thn Hordazbeh (Bibl. Geogr. Arab., VI), 8 81; Amétinens, Géo- graphic de TEgypte & VEpoque Copte, s. 326; Boinet, Dictionnaire géographique de T Egypte, 3. 86 Badcker, Egypt and the Su- din, 6. tabs s. 205. (C,H, BECKER) ATIF. ‘ATF (bag abst), tokaddim eden bir kelime ile rabitay: gisteren bir grax mer istiltht. Bunun da, birt ‘eff al-nasak yax hhut sidece ‘alf ve digeri ‘aff al-bayan olarak 1. Aleléde attf (‘aff al-nasak), bir kelimenin Kendinden evvel gelen dijer bir kelimeye, 10 attf edatindan biri vasitas: ile, reptedilmesinden ibax rettirs msl. kama Zayd va ‘Amr. Auf edate lant (cl-‘avatif yahut hurif al-'aff), kuvyet= lerinin derecesine gore, birbirinden ayrihr: ea, side rabit (libcam‘); fa, samma ve hatta, tertip ve tabiiyet (Iii-tartib); av, immi yahut am, iki hadd arasinda bir tonaviip (it~ wali al-hukm bi-ahedi "Imazkérayn) ve 1a, bal ve likin, bir mibayenet ve muhalefet (le ‘lpilaf) ifade etmek igin kullamibr. Atf iki tck kelimeyi (mufrad ‘al@ mufrad) oldugu gibi, iki eiimleyi (cumla ‘al@ cumla} de bire ine raptedcbitir. Ibn Ya'ig'e gre, nasak Kifa ve ‘aff ise, Basra mektebinin *Abiridir. 2. 'AUf al-bayan, tavzibi rabittiry gu Kedar XK, bir sifat olamez ve badat ‘den farkli olarak, tekaddiim eden kelimeyi tavzih (miitih limat- baihi) eder; mal. c@a ahake Zayd yahut 1a ATIF — ATLAS. aksama bi llah Aba Hafe ‘Omar; bu tarzda stuf ox huoa ménasiai verir, Her iki nevi'atsida ikinci Kelimeye, alema'taf ve birineisine, al-ma'{af ‘alayht denilir. Biblipografgai Zamahsarl, Mofereal, 8.50) 25124 tho, 2142) 115 Diet. of techn. terme, w. 10071010. (Wen.) SATIKA. (Ble Atike.) ATIKE. ‘ATIKA, Kureysi ‘Adi b. Ka'b aile- sindon ve hanefilerden Zayd b. ‘Amr‘in ve Umm Kurz bint al-Haéram! ‘nin ki2t olup, m eke kelidir, Daha hierettea evvel islimiyeti ka- bal etmig ve Medine ‘yo hicrote igtirak etmigtir. Evvela Abi Beker ‘in oglu ile evlenmis ve gia Keamagtirier glizelligi fle, kocasim 0 deroce tes- bir otmigti ki, onun ile sirdigi 2evk ve sefa yiistinden, bu zat, dinf vecibelerinden olen ci hhad farfzasin: bile tfada tekisil gisterdiginden, AbG Bekr boganmalars igin israr etmigtir, ‘Abd Allah, bir hayli zaman, babasinmn bu emrine itaat etmek istememiy ise de, nibayet buna giglile riz olaugtur. Biléhare, karisma kar daydogu tohasstirden, o kadar erimig ve bitmis ki, Abi Boker de, tekrar evlenmelerine muva- fakat etmigtir, Oliim dégeginde “Abd Allah, vefatmndan sonra basa bir koca ile evlenme- mesi igia, kendisine yemin ettirmiy ve buna mukabil on oldukes mithim bir servet birak- migit. Fakat vefatindan bir sene sonra, ‘Omar, ‘Atika ile izdivae etmek istemip ve yemin ke- fareti olmak izere, kocasindan Kalan cerveti tekrar kocasinia filesine iade ettirmek suretiyle, ‘Atika ‘nin yemininin hitkmtinil iskattan sonra, kondisi ile evlenmigtir. Diger bir rivayete gre, inde keyfiyeti, fadivecdan sonra, ‘Abd Allah ‘in hemsiresi ‘A’iga ‘nia israr ile, vaki olmug ve diger bir rivayete gére, ‘Omar, helife olduktan sonra, kendisi ile evleamistic. (‘Omar in babast al-Haftab vo ‘Atika ‘nin blye babes. “Amr kardeg idler), “Omar ‘in vefatimdan sonra, ‘Atike, al-Zubayr b. al‘Avvam [ . bk] ¥ eamigtir, Bunun vefatindan sonra da, ‘Ali‘nin oglu Husayn ile izdivac ctmigtir. Bir rivayete gire, ‘AU ve Marvin da kent evlenmek gin bog yere cabsmislardin. ‘Atika'nin, daba cevvel, ‘Omar’in kardegi Zayd ile evleamig ol- dagu rivigot oluaur. ‘Omar katledildiginden ve “Atika ‘nin iki zevei de muharebe meydanlarinda ynarak éldiklerinden, halk arasinda: ~ kim kabramanea imek isterse, “Atike ile ev- Tens Szii gikmghir. “Atika ‘nin, kocast al-Zubays in dliima dolayisiyle, sBylemig oldugu mersiye oldukga meshurdar. Bibliyografya: Cactani, Annali dell slim, XU». 428; Ibn Sad, VIN, 193 vd. j ale “Ayn Il, 278 vids Hizdnat al-adab,IV, 351 ¥. Agani (2, tab), 128 vid. (RECKENDORF,) ATJEB. [ Bk. ace] ATLAS, simiil-i garbi Afrika (Mig Afri kka)‘nin gatisin tegkil oden ve Atlantik layt~ Tanindan baglayip, Fas, ‘Tunus ve Cezayir'i gererek, Tuaus kérfezine kadar.wzanan dajfla- nin tckmiline birden verilea umumt addin. Daba yunanblar tarafindan kullamitmig olen bu isim, ash berberce adrér (yday") kelime= sindon bozina olsa gereketir. Simalf Afrika ‘min romalilar tarafindan iggaline ragmen, eskiler, ‘Atlas hakkinda ancak miiphem mélémata mé- lik gériuiiyorlar. Strabon (kitap XVIF}, ya ‘anblarin Atlas ‘im, yerlileria Dyrin (berberce Deren ) dedikteri ve Mauritania ‘num gezp min tehasmda, Herkil aiftunlannia (Cebelitarik ) Btesinde Kain dag olarak gdsterir. Fakat Stra~ bon, aym 2amanda, Mauritania dan Syrte ‘ye kadar, Numidia dahilinde uzanan bir silsilenia mevaudiyetini sikreder. Arap cografyacilarinda da bu hususta daba ziyade serahat yoktar, Ale Bakeri (tre, de Slane, s. 249), »Adlant® (Atlas), ismi ile, ,Cezaird halidat (Kanarya) adalars- min kargisinda bulunan* bir daji keateders fakat bu ismi, gim@li Afrika 'deki daglarn heyet-i umumiyesine verir gSriinmes. Bu mitel- lifin ve diger bézlarimin verdigi milGmat iki tirlidir: bir taraften, Merdkes gebrinin eenue bunda yiksetea, bugiiakii cografyaclarin pike sek Atlas* ve fash berberilerin Adrar-n-Deren smi verdikleri daglarin oldolega sarih ve mus fassal tasvirleri; diger taraftan, ba daglarin garba dogra imtidadi hakkinds, buntn huded ve istikameti sarih bir gokilde tesbit edilmeke sizinverilen, oldukga karigik maldmat, Ale pTamerurt toa itiberea Deren'e tr mamhr. GSkin Bnine, bir hudut gibi, yerlegmig olan bu dag, Sauhiea ailesine mensup halk ile meskindur.s. Bi dajia Misr ‘daki, Mulgattam ‘a Kedar wzandig sbylenie*— diyor, (bk tre, de Slane, a, 353). Mokammed b, Yisuf’a gre, Daren, arzin en yiksek dagi olup, Trablusgarp civarinda Nefiisa dagina ve Avras‘a kedar de- vam eder (al-Bakeri, gst. yer.) — ldrisi'ye wee zaran, Tarudant'taa Ajmat'a gitme finden gesilen Cobel Daron al-A’dem, yiikseke ligi, topragimin mifnbitligi ve meskin yerlerin goklaga itibanyla mérdftur. ,Okyanus sdhil- Terinde, Sis"tan itibaren, ismini aldigr Neftisa dag silsilelorine kadar ozamtr, Mamefih bir goldan, bu daglana Akdeniz’ kadar uxandi- fan: ve Avsia tesmiye olanan mahilde aibayet huldugunu ileri siierler" (ldrisl, tre, Dozy ve de Goeje, s. 73 vid). tba Haldia ( tre, de Slane, Histoire des Berbéres, |, 128 ), Daren daglariain al-Alga ‘yi, Agfi'den Tarza 'ya kedar, Kaplayan bir kugak teskil ottigi routaldasin- dadir, Bagka bir fikreda Daren i daha fer!s