Α.

Εισαγωγή

Αντικείμενο της εργασίας εί ναι η πόλη της Χαλκίδας. Επιλέχθηκε η

συγκεκριμένη πόλη τόσο γιατί αποτελεί μια ιδιαίτερη περίπτωση, καθώς
αναπτύσσεται εκατέρωθεν του πορθμού του Ευρίπου, όσο και γιατί
πρόκειται για την πόλη από την οποία κατάγομαι. Προσπάθησα, λοιπόν, να
συνδυάσω στη μελέτη μου την οπτική του πολίτη και κατοίκου της
Χαλκίδας, με αυτήν της φοιτήτριας Αρχιτεκτονικής.
Στόχος της εργασίας είναι η μελέτη του θαλάσσιου μετώπου της Χαλκίδας,
κυρίως του τμήματος που συγκεντρώνει τις δραστηριότητες αναψυχής, και
η διερεύνηση του ρόλου του στην πορεία εξέλιξης της πόλης. Έτσι, στο
πρώτο μέρος της εργασίας γί νεται αναφορά στην πο λεοδομική και ιστορική
εξέλιξη της πόλης, στο βαθμό που είναι αναγκαία για την κατανόηση του
1
ρόλου και της λειτουργίας του θαλάσσιου μετώπου . Ακολουθεί η αναφορά
στη σημερινή πόλη της Χαλκίδας και η μελέτη του παραλιακού μετώπου, η
ιστορία του, η σημασία του, οι τάσεις εξέλιξης.
Κατά την επεξεργασία των επί μέρους κεφαλαίων της εργασίας
χρησιμοποιήθηκαν διαφορετικές μέθοδοι και πηγές:
ƒ Βιβλιογραφική διερεύνηση και αναζήτηση πληροφοριών στο διαδίκτυο.
ƒ Μελέτη αεροφωτογραφιών της πόλης από το 1945 έως σήμερα και
σύγκριση αυτών με το σημερινό χάρτη.
ƒ Αποτύπωση σε χάρτες πληροφοριών από διάφορες πηγές και εξαγωγή
συμπερασμάτων από τη μελέτη αυτών.
ƒ Επί τόπου αποτύπωση και συστηματική παρατήρηση.
ƒ Συμπλήρωση ερωτηματολο γίων από πενήντα άτομα που συχνάζουν
στο τμήμα του θαλάσσιου μετώπου που συγκεντρώνει τις
δραστηριότητες αναψυχής.
ƒ Συστηματική καταγραφή της προσωπικής μου εμπειρίας ως κατοίκου. Εικ.1. Το παραλιακό μέτωπο της Χαλκίδας το 1954.
Διακρίν εται το μέγαρο Κότσικα (το κτίριο με τους δύο
Βασικές πηγές πληροφοριών ήταν η βιβλιοθήκη του Δήμου Χαλκιδέων και τρούλους), το σημεριν ό δημαρχ είο, σήμα κατατεθέν της
οι ιστοσελίδες www.ckalkida.gr, επίσημη ιστοσελίδα του Δήμου Χαλκιδέων, πόλης και στο βάθος το Κρηπίδωμα.
και www.servitoros.gr, ηλεκτρονικό περιοδικό του νομού Ευβοίας. Πηγή: athens voice, τεύχος 187

1
δεν αποτελεί δηλαδή αν τικείμενο της εργασίας η λεπτομερής αν αφορά στην ιστορία της

1
Η συνδυαστική χρήση στοιχείων από τις αεροφωτογραφίες, τις γραπτές και
προφορικές πηγές, αλλά και την προσωπική παρατήρηση του αστικού
ιστού όπως αυτός διαμορφώνεται σήμερα, οδήγησε σε μια προσπάθεια να
καταγραφεί σε χάρτες η εξέλιξη της πόλης, καθώς μάλιστα δεν υπήρξε
δυνατή η εύρεση παλαιότερων χαρτών.
Στη μελέτη του θαλάσσιου μετώπου ήταν σημαντική η προσωπική εμπειρία
για την εξαγωγή συμπερασμάτων σχετικά με τις επιμέρους ενότητες στις
οποίες «διαιρείται», τους πόλους συγκέντρωσης και το «κοινό» στο οποίο
απευθύνονται, ενώ οι απαντήσεις στα ερωτηματολόγια επιβεβαίωσαν τις
σκέψεις μου ή, ακόμα, επισήμαναν θέματα στα οποία ίσως δεν είχε δοθεί η
ανάλο γη βαρύτητα.

Β. Για τη Χαλκίδα…

Η Χαλκίδα, όπως είναι γνωστό, εί ναι πρωτεύουσα του νομού Ευβοίας,

ανήκει στην περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας και βρίσκεται 80 χλμ βόρεια της
Αθήνας (εικ.2). Σύμφωνα με τη ν απο γραφή του 2001 έχει 53.584 κατοίκους, Εικ.2. Η θέση της Χαλκίδας σε σχ έση τόσο με την Αθήν α όσο και
με τον υπόλοιπο νομό Ευβοίας.
ενώ ανεπίσημα ο πληθυσμός της ανέρχεται στις 90.000. Είναι κτισμένη στις Πηγή: Google Earth
δύο πλευρές του πορθμού του Ευρίπου, με το ένα τμήμα της να βρίσκεται
στην Εύβοια και το άλλο στην Στερεά Ελλάδα. Σήμα κατατεθέν της πόλης
και σημαντικός πόλος έλξης επισκεπτών εί ναι το παλιρροϊκό φαινόμενο του
πορθμού του Ευρίπου, τα «τρελά νερά» όπως χαρακτηριστικά
αποκαλούνται.
Στην μακραίωνη ιστορία της πόλης, πολλά ονόματα της δόθηκαν κατά τις
2
διάφορες περιόδους . Σύμφωνα με μια εκδοχή ονομάστηκε «Χαλκίς» από
το φοινικικό όνομα «Χάλκη, Κάλχη», την πορφύρα, θαλασσινό όστρακο
που το αλίευαν στις Ευβοϊκές ακτές. Δεν θεωρείται όμως αληθινή, αφού
επικρατέστερη θεωρείται η εκδοχή ότι την ονομασία « Χαλκίς» την πήρε
μετά την ανακάλυψη κοιτασμάτων χαλκού στην περιοχή της. Στους
Βυζαντινούς χρό νους ονομάστηκε Εύριπος. Το τοπωνύμιο «Εύριπος» Εικ.3. Σήμα κατατεθέν της πόλης είν αι η παλαιά γέφυρα και το
παραπέμπει στη ν ορμητική φορά (εύ + ριπή) την οποία εμφανίζει στο φαιν όμενο της παλίρροιας.
σημείο αυτό, όπως ήδη αναφέρθηκε, η παλίρροια. Συναντάται δε και στη Πηγή: προσωπι κό αρχεί ο

2
«Ευβοϊκή εγκυκλοπαίδεια», τόμος Γ, λήμμα «Χαλκίδα»

2
διεθνή βιβλιογραφία με την ονομασία euripus για να περι γράψει κάθε
φυσικό αλλά και τεχνητό πορθμό ή στένωμα που παρουσιάζει ισχυρά
παλιρροϊκά ρεύματα. Από τους Ενετούς ονομάστηκε «Έγριπος»,
«Νέγριπος» και «Νεγρεπό ντε», από τους Άραβες «Χαπός», ενώ από τους
Τούρκους «Έγριμπος» και «Γριμπός». Μετά την τουρκοκρατία πήρε πάλι
το αρχαίο όνομα «Χαλκίς», στα πλαίσια μιας ευρύτερης προσπάθειας
αποποίησης όσων θύμιζαν την περίοδο αυτή.

Το φαιν όμενο της παλίρροιας Εικ.4. Η γέφυρα στη δεκαετία του 1880, πριν αρχ ίσει η
κατεδάφιση των ενετικών οχυρώσεων .
Γεν ικά έχ ει παρατηρηθεί, κυρίως σε στεν ά περάσματα θαλασσών , ισθμούς, πορθμούς, αλλά και Πηγή: www.ser vitoros .gr
στην αν οικτή θάλασσα η στάθμη των ν ερών για 6 ώρες συν έχεια ν α αν εβαίν ει και ύστερα πάλι
για 6 ώρε ς ν α κατεβαίν ει. Δηλαδή κάθε 24 ωρο παρατηρούνται δύο αν υψώσεις και δύο
ταπειν ώσεις. Η άν οδος της στάθμης του ν ερού ον ομάζεται πλημμυρίδα, η δε κάθοδος άμπωτη.
Και τα δύο φαιν όμεν α μαζί αποτελούν το φαινόμεν ο της παλίρροιας. Το φαιν όμεν ο της
παλίρροιας προκαλείται κυρίως από τη Σελήν η και οφείλεται στην έλξη που ασκεί το ουράν ιο
αυτό σώμα στην Γη και συγκεκριμέν α στην υδάτινη επιφάν εια της.
Στον πορθμό του Ευρίπου παρουσιάζεται το εξής περίεργο φαιν όμεν ο: τα ν ερά του κιν ούνται
συν εχ ώς, εν ώ ταυτόχ ρον α αλλάζουν φορά κινήσεως. Άλλοτε κατευθύν ονται προς τον Βόρειο και
άλλοτε προς τον Νότιο Ευβοϊκό. Η ταχ ύτητα του ρεύματος είν αι καν ονική και αν έρχεται σε 5-6
μίλια την ώρα, εν ώ μερικές φορές μπορεί ν α αν έρχ εται και στα 9 μίλια την ώρα. Όταν δε το ρεύμα
εν ισχ ύεται από τους ισχ υρούς βορείους αν έμους, που πνέουν κατά καιρούς στην περιοχ ή, η
ταχ ύτητά του προς το Νότιο Ευβοϊκό γίν εται ακόμη μεγαλύτερη. Λέ γεται, ότι στην περίπτωση
αυτή θα δυσκολευόταν και έν ας καρχ αρίας ν α κολυμπήσει κατά την αντίθετη φορά. Εικ.5. Η σιδερένια γέφυρα στις αρχ ές του 20ου αιών α,
Σήμερα δεχ όμαστε την ακόλουθη εξήγηση για το φαιν όμενο αυτό. Το κύμα της παλίρροιας στο βάθος ο λόφος του Καράμπαμπα (Κάν ηθος),
έρχ εται κυρίως από τη Μεσόγειο στην Εύβοια και μπαίν ει στο Νότιο και Βόρειο Ευβοϊκό με χ ωρίς πράσινο και με αραιή δόμηση.
κατεύθυνση προς τον Εύριπο. Επειδή υπάρχ ει διαφορά στο μήκος διαδρομής από βορρά προς Πηγή: www.ser vitoros .gr
ν ότο, το κύμα που έρχ εται από το νότο φθάν ει στον Εύριπο 1 ώρα και 15 λεπτά ν ωρίτερα από το
κύμα που φθάν ει από το βορρά. Έτσι, οι περισσότεροι υδάτινοι όγκοι φθάν ουν από τα ν ότια
ν ωρίτερα, με αποτέλεσμα ν α αν εβάζουν τη στάθμη στο μέρος εκείν ο κατά 30 ως 40 εκ., οπότε
δημιουργείται το ρεύμα από τα ν ότια προς τα βόρεια. Μετά 6 ώρε ς αν τιστρέφονται οι συν θήκες
και έτσι η άμπωτη διαδέχ εται την πλημμυρίδα, γιατί τότε στο βόρειο τμήμα έχ ουν συσσωρευτεί
περισσότερα νερά.
Το πρόβλημα της παλίρροιας του Ευρίπου ερεύν ησαν πολλοί αρχ αίοι και νέοι επιστήμον ες,
όπως ο Α ριστοτέλης, ο Πλίν ιος, ο Μάνσελ και ο Μιαού λης. Την τελική εξήγηση έδωσε ο
3
καθηγητής Δ. Αιγιν ήτης, που στηρίχ θηκε σε πλούσιο υλικό παρατηρήσεων.

Η γεφύρωση του πορθμού είναι άμεσα συ νδεδεμένη με την ιστορία της Εικ.6. 1961, οι εργασίες για τη ν έα συρταρωτή γέφυρα
πόλης (εικ.4,5,6). Η ιστορία της ξεκινά το 410 π.Χ. όταν, σύμφωνα με το έχ ουν αρχ ίσει.
Πηγή: www.ser vitoros .gr

3
www.chalkida.gr

3
Διόδωρο, κατασκευάστηκε ξύλινη γέφυρα στον πορθμό και δύο πύργοι,
ένας στη βοιωτική και ένας στη ν ευβοϊκή πλευρά. Το 540 μ.Χ. επί
Ιουστινιανού κατασκευάστηκε συρταρωτή γέφυρα, ενώ στη ν Τουρκοκρατία
ήταν ξύ λινη και σταθερή. Το 1858 κατασκευάστηκε μία περιαιρετή γέφυρα η
οποία αντικαταστάθηκε από μία περιστροφική το 1896. Το 1962
κατασκευάστηκε η σύγχρονη συρταρωτή γέφυρα με ξύλι νη επιφάνεια. Το
1996 έγινε ο εκσυγχρονισμός του ηλεκτρολογικού, μηχανολο γικού και
υδραυλικού εξοπλισμού της γέφυρας. Το μόνο που απέμεινε από την
4
κατασκευή του 1962 είναι ο σκελετός της γέφυρας . Από το 1993 λειτουργεί
και η νέα, κρεμαστή, γέφυρα (εικ.7), που διευκολύνει την πρόσβαση στην
νότια και στη βορεια Εύβοια, ενώ ταυτόχρονα αποφόρτισε κυκλοφοριακά το
κέντρο της πόλης.
Εικ.7. Η ν έα γέφυρα, στο βάθος η Χαλκίδα
Πηγή: προσωπι κό αρχεί ο
Γ. Ιστορική και πολεοδομική εξέλιξη της πόλης

Γ1. Από τη ν αρχαιότητα μέχρι την Τουρκοκρατία

Η Χαλκίδα εμφανίζεται στο ιστορικό προσκήνιο κατά τη γεωμετρική εποχή.

Τότε παρατηρείται στροφή προς τη θάλασσα και τη ναυτιλία. Οι μικρές
κώμες που προϋπήρχαν στη ν περιοχή από τη νεο λιθική εποχή,
συσπειρώνο νται και δημιουργούν μία μό νο οικιστική μονάδα στο μυχό του
Αγίου Στεφάνου, το σημερινό νότιο άκρο της πόλης. Η συνένωση των
κωμών γέννησε την πρώτη πό λη της Χαλκίδας. Είχε δύο λιμάνια, το κύριο,
στον σημερι νό Άγιο Στέφανο, για τους καταπλέο ντες από το Νότιο Ευβοϊκό
και το δεύτερο, στο σημερινό Βούρκο, για τους καταπλέο ντες από το
5
Βόρειο . Η αρχαία Χαλκίδα υπήρξε μία από τις πιο δραστήριες πόλεις της
αρχαίας Ελλάδας. Δημιούργησε αποικίες από τη Θράκη ως την Ιταλία και Εικ.8. Η Χαλκίδα από ψηλά. Σε πρώτο πλάν ο η συν οικίες
Σικελία. Υπήρξε μία πάρα πολύ εύπορη πόλη γι' αυτό και έγινε στόχος των Σαλεμή και Φάρος, με τις διαδοχ ικές πλαζ.
Πηγή: www.ser vitoros .gr
Πελοπο ννήσιων, των Αθηναίων, των Θηβαίων και των Μακεδόνων κατά

4
www.serv itoros.gr
5
«Ευβοϊκή εγκυκλοπαίδεια», τόμος Γ, λήμμα «Χαλκίδα»

4
καιρούς.6 Σύμφωνα με τους αρχαιολόγους, η αρχαία πόλη ιδρύθηκε το 900
π.Χ. περίπου και έζησε μέχρι το 600 μ.Χ. οπότε εγκαταλείφθηκε.
Οι κάτοικοι, τότε, μεταφέρθηκαν κοντά στο πέρασμα του Ευρίπου, τόσο δε
η νέα πό λη, όσο και ο πορθμός και το θαλάσσιο μέτωπο, οχυρώθηκαν, για
να μπορούν να αμυνθούν κατά των βαρβαρικών πειρατικών επιδρομών. Η
οχύρωση της Χαλκίδας ήταν στα πλαίσια ενός γενικού σχεδίου για την
άμυνα της βυζαντινής αυτοκρατορίας και έλεγχε άμεσα το θαλάσσιο
πέρασμα του Ευρίπου προς τον Βόρειο και Νότιο Ευβοϊκό. Τα τείχη του
κάστρου του Ευρίπου οικοδομήθηκαν από υλικό από τα αρχαία τείχη και τα
αρχαία μνημεία. Το λιμάνι του Αγίου Στέφανου εγκαταλείφθηκε και
μεταφέρθηκαν οι λιμενικές εγκαταστάσεις στον όρμο του Βούρκου. Η πόλη
είχε στραμμένη την πλάτη της στη θάλασσα, το θαλάσσιο μέτωπο ήταν
προσβάσιμο μόνο από το λιμάνι.
ου
Με την εμφάνιση των Αράβων στο τέλος του 7 αιώνα, εξαιτίας των
οποίων το Βυζάντιο έχασε προσωρινά την κυριαρχία της θάλασσας, οι Εικ.9. Τοπογραφικός χ άρτης της ευρύτερης περιοχ ής της
αρχ αίας Χαλκίδας.
κάτοικοι των παράλιων οικισμών εγκατέλειψαν τις ακτές και μετοίκησαν στα Πηγή: Ευβοϊ κή Εγκυκλοπαί δει α, λήμμα Χαλκί δα
μεσόγεια. Στα παράλια παρέμειναν οι οχυρές πόλεις–λιμάνια, όπως η
Χαλκίδα και η Κάρυστος, που αντιστάθηκαν κατά των επιδρομέων.
Η Εύβοια στα χρόνια της βυζαντινής αυτοκρατορίας άνηκε στο θέμα Ελλάς.
Η Χαλκίδα, μητρόπολη του νησιού, εξαιτίας της δεσπόζουσας θέσης της
ήταν το κλειδί της ναυσιπλοΐας και του εμπορίου. Είχε δε μεγάλη
στρατηγική σπουδαιότητα για την άμυνα της αυτοκρατορίας. Ήταν ισχυρή
πολεμική βάση, δεσπόζο ντας στην ανατολική Στερεά Ελλάδα με τα ισχυρά
φρούρια της και από τις δυο πλευρές του στενού του Ευρίπου, δηλαδή τον
Κάνηθο (Καράμπαμπα) και το φρούριο (ή κάστρο) της Χαλκίδας, που
έκλειναν τη δίοδο των πλοίων και από τους δύο κόλπους του Ευβοϊκού.
Επειδή βρισκόταν μακριά από τα σύνορα και τα θέατρα των πο λέμων, η
Χαλκίδα ζούσε βίο ήσυχο και ασφαλή, σημειώνο ντας πρόοδο στη
βιομηχανία, στο εμπόριο και τις τέχνες. Ήταν η μεγαλύτερη και Εικ.10. Ο ν αός της Αγ.Παρασκευής, πολιούχ ου της πόλης.
ο
σπουδαιότερη πόλη της Εύβοιας και μία από τις πλουσιότερες στην Ξυλόστεγη βασιλική που αν εγέρθηκε τον 5 αιών α μ.Χ.
Πηγή: προσωπι κό αρχεί ο
Ελλάδα. Μέχρι σήμερα μάλιστα σώζεται ο ναός της Αγίας Παρασκευής που
ανή γειρε ο αυτοκράτορας Ιουστινιανός.

6
www.el.wikipedia.org

5
Από το 1205 έως και το 1470 η Εύβοια βρισκόταν υπό την κατοχή των
Φράγκων. Από το 1205 έως το 1300 κυρίαρχοι είναι οι Λομβαρδοί βαρόνοι
και ο βάιλος της Βενετίας, που είχε την έδρα του στον Έγριπο και σταδιακά
έγι νε πανίσχυρος, αυτός κυβερνούσε την Εύβοια σύμφωνα με τις
προτιμήσεις της Βενετίας. Από το 1300 έως το 1372 διοικούν οι Ενετοί και
βαθμιαία αποκτούν τον έλεγχο του νησιού, και τέλος από το 1372 έως το
1470 οι Ενετοί γίνο νται από λυτοι κυρίαρχοι. Πρώτη φροντίδα των
σταυροφόρων που εγκαταστάθηκαν στη Χαλκίδα ήταν η ανακατασκευή του
7
φρουρίου του Ευρίπου.
Υπό τους Ενετούς η πόλη υπέφερε λιγότερο από ό,τι επί Λομβαρδών. Οι
Χαλκιδέοι ζούσαν μία σχετικά άνετη ζωή διατηρώντας τα έθιμά τους και
απολαμβάνοντας στοιχειώδη αυτοδιοίκηση ενώ παράλλη λα μια σημαντική
και αρμονική κοινωνία ευ γενών της Δύσης άκμαζε στην πόλη του Εικ.11. Η Εβραϊκή Συν αγωγή στην οδό Κώτσου.
Πηγή: προσωπι κό αρχεί ο
«Νεγρεπό ντε», σε αντίθεση με τους Εβραίους που, αποκλεισμένοι στο
γκέτο τους, τη σημερινή συνοικία «Εβραϊκά», είχαν τα μεγαλύτερα
φορολογικά βάρη. 8
Η Χαλκίδα τα χρόνια αυτά βρισκόταν σε ανθηρή οικονομική κατάσταση, είχε
πυκνή συγκοινωνία και ακμαίο εμπόριο και ήταν μετά την Κρήτη, αξιόλο γο
διαμετακομιστικό κέντρο. Μετά την άλωση της Κωνσταντι νούπολης, η
Χαλκίδα έγινε η πιο σπουδαία πόλη των ενετικών κτήσεων. Ο βάι λος
δαπανούσε πο λλά χρήματα για την ίδια και το κάστρο της, που απέκτησε
την τελική μορφή του επί ενετοκρατίας, το 1304, χτισμένο πάνω σε βάσεις
του βυζαντινού κάστρου.
Στις 12 Ιουλίου 1470 η Εύβοια, μαζί και η Χαλκίδα, πέρασε στα χέρια των
Τούρκων. Ονομάστηκε Εγριμπός ή Γριμπός και μοιράστηκε σε δυο
πασαλίκια (σατραπείες): της Χαλκίδας και της Καρύστου. Για να αυξήσουν
τον πληθυσμό της πόλης που σφάχτηκε, οι Τούρκοι έπαιρναν γυ ναίκες Εικ.12. Η Χαλκίδα το 1560. Απεικονίζονται τα κυριότερα
Ελλη νίδες και τις εκτούρκιζαν με τη βία. Υποχρέωναν δε με διάφορα χ αρακτηριστικά της πόλης. Το τείχ ος, η τάφρος, το κάστρο
του Ευρίπου, καθώς και οι τρεις πύλες που τη συνδέουν με
πιεστικά μέσα το τούρκεμα των χριστιανών. Επίσης μετάφεραν στη Χαλκίδα τις γύρω περιοχ ές.
και στην Κάρυστο από άλλα μέρη Τούρκους ή εξισλαμισμένους Έλληνες, με Πηγή: www.ser vitoros .gr

7
«Ευβοϊκή εγκυκλοπαίδεια», τόμος Γ, λήμμα «Χαλκίδα»
8
www.serv itoros.gr

6
αποτέλεσμα κατά την απελευθέρωση να υπερτερούν οι Τούρκοι από τους
Χριστιανούς.
Η Χαλκίδα, χάρη στα οχυρά κάστρα της, ορίστηκε έδρα του νομού Ευβοίας
(σαντζάκι Εγριμπός ή Εγρίπου) και περιελάμβανε τους καζάδες των
Θηβών, των Αθηνών, της Λιβαδειάς, των Σαλώνων και της Αταλάντης. Στη
Χαλκίδα έμενε ο πασάς, πο λιτικός και στρατιωτικός διοικητής της Εύβοιας,
και ο ναύαρχος που επιτηρούσε το Αι γαίο πέλαγος. Οι Τούρκοι της πόλης
υπολογίζο νταν σε 1000 οικογένειες. Εικ.13. Η Χαλκίδα το 1650. Απεικόνιση από τα νότια, την περιοχ ή
ο
Την περίοδο της Τουρκοκρατίας, μετά τον 16 αιώνα, χωρίς να είναι γνωστό του Αγ.Στεφάν ου.
Πηγή: www.ser vitoros .gr
το πότε ακριβώς, η πόλη ξεπέρασε τα παλαιότερα της όρια και, χωρίς
βέβαια να καταστραφεί το υπάρχον φρούριο, επεκτάθηκε έξω από αυτό σε
ένα προάστιο το οποίο προστατευόταν από ένα αρκετά πρόχειρο τούρκικο
περιτείχισμα και σταδιακά αναπτύχθηκε και έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην
εξέλιξη της. Τον πολεοδομικό ιστό του φρουρίου διαρθρώνουν δύο βασικοί
άξονες, που συνεχίζουν στο προάστιο και αποτελούν τους δυο κύριους
δρόμους που οδηγούν από τον Εύριπο προς το εσωτερικό του νησιού.
Πρόκειται για τους άξονες που ξεκινούν από την πύλη του πορθμού και
καταλήγουν αντίστοιχα στην Άνω και στην Κάτω Πύλη. Εγκάρσια σε
αυτούς, (κατά τη διεύθυνση Β-Ν), υπάρχει τρίτος άξονας που ξεκινάει
9
επίσης από την Πύλη του Πορθμού και καταλήγει στο άκρο του φρουρίου.
Οι τρεις αυτοί άξονες εξακολουθούν να υπάρχουν μέχρι σήμερα στο ν ιστό
της πόλης. Πρόκειται, αντίστοιχα για τις οδούς Κώτσου και Αγγελή Γοβιού
ενώ ο τρίτος δεν είναι τόσο σαφής, πιθανόν ταυτίζεται με τις σημερινές
οδούς Παίδων και Σταμάτη, ή με την οδό Παύλου. Εικ.14. Η Χαλκίδα το 1730. Δεξιά είν αι η συν οικία του
κάστρου στην ευβοϊκη ακτή.
Πηγή: www.ser vitoros .gr
Μαρτυρίες περιηγητών που πέρασαν από τη Χαλκίδα για την πόλη

Ο Ross, που πέρασε από τη Χαλκίδα, στις αρχ ές του 18ου αιών α, σημειών ει για το φρούριο ότι
στα περισσότερα τμήματά του είν αι έργο του φράγκικου και βεν ετσιάν ικου μεσαίων α,
προσθέτον τας πως το λιοντάρι του Αγ. Μάρκου και οικόσημα ιταλικών οικογεν ειών , βρίσκονται
εντοιχ ισμέν α πάν ω σε πύλες και πόρτες. Για μερικά οικοδομήματα του κάστρου αν αφέρει την
φραγκοβεν ετσιάν ικη προέλευσή τους και επισημαίν ει ιδιαίτερα μια εκκλησιά (προφαν ώς την Αγία
Παρασκευή) και ένα χ άλασμα απέν αντί της, απομειν άρι από το νοσοκομείο των ν αϊτών .

9
Μαμαλούκος Στ., «Χαλκίδα. Τα ν εοκλασικά σπίτια», Αθήνα 1981, σ.17

7
 Ο Bronzetti γράφει στις αν αμνήσεις του για την πόλη πως βρίσκεται στο στεν ό της θάλασσας
Εύριπος που έχ ει πλάτος 100 ποδών . Στη μέση του πορθμού υπάρχ ει έν α φρούριο για ν α
υπερασπίζει τη γέφυρα που έφτιαξε ο Μαχ μούτ-Πασάς στα 1642 και που εν ών ει το ν ησί με την
Βοιωτία. Η στεν ή με πολλά τόξα αυτή γέφυρα εν ών ει τη στεριά με το φρούριο της γέφυρας κι από
κει άλλη ξύλιν η σε κακή κατάσταση γέφυρα οδηγεί στην πόλη (κάστρο).
Ο Girard δίν οντας μας στοιχ εία για όλη την πόλη τον ίζει πως έχ ει το σχ ήμα τριγών ου: η κορυφή
του καταλήγει στη γέφυρα και τις δυο πλευρές του προστατεύει η θάλασσα. Από την τρίτη
πλευρά το τείχ ος περιτριγυρίζεται από την τάφρο που την περν άς με δύο γέφυρες για ν α φτάσεις
σε δύο πύλες.
Ο Stephani για το κάστρο αν αφέρει πως τα τείχ η του είν αι πολύ ισχ υρά και επισημαίν ει ότι οι
αν αρίθμητοι μεσαιων ικοί πύργοι και οι πολεμίστρες αποτελούν αρνητικό θέλγητρο. Για το
εσωτερικό του κάστρου γράφει ότι τα σπίτια είν αι πολύ κοντά το έν α στο άλλο και χ ωρίζον ται με
στεν ούς χ ωματόδρομους. Είν αι τούρκικου ρυθμού και αποτελούν ται από δυο πτέρυγες εκ των
οποίων η μια είν αι για τις γυν αίκες και η άλλη για τον αφέντη, τους φίλους του και τους υπηρέτες
του.
Οι περιηγητές του ευβοϊκού χ ώρου, κατά τη διάρκεια του πρώτου μισού του 19ου αιών α, δίν ουν
πολλές πληροφορίες για έν α σημαντικό αριθμό τζαμιών στο κάστρο και στο προάστιο, αν και όχ ι
πάντοτε ακριβείς και απαλλαγμέν ες συγχ ύσεων . Εικ.15. Το πρώτο σχ έδιο για τη Χαλκίδα, 1836. Περιλαμβάν ει
Παράδειγμα αποτελεί ο Τούρκος περιηγητής Εβλι ά Τσελεμπή, που δίν ει πληροφορίες για τον μόν ο την περιτειχ ισμέν η συνοικία του Κάστρου. Κάτω δεξιά
αριθμό τους. Λέει πως υπήρχ αν έντεκα τουρκικοί μαχ αλάδες στο κάστρο και περίπου άλλοι τόσοι διακρίν εται η γέφυρα του Ευρίπου. Ο άξον ας που τη συν δέει
στο Ξώχ ωρο-προάστιο, πέντε χ ριστιαν ικοί και έν ας εβραϊκός, με κέν τρα τους τα θρησκευτικά με την Άν ω Πύλη (στο κέντρο πάν ω) είν αι η σημερινή οδός
10 Κώτσου
κτίρια.
Πηγή: Κ. Καυκούλα, Ν. Παπαμί χος, Β. Χαστάογλου ,«Σχέδι α πόλεων
στην Ελλάδα τ ου 19ου αι .», σ.66
Κατά την Ελλη νική Επανάσταση, η Χαλκίδα, με τα δύο φρούριά της
(Χαλκίδας και Καράμπαμπα), αποτελούσε απόρθητη πόλη. Στα τέλη Μαΐου
και στις αρχές Ιουνίου του 1821, η πόλη πο λιορκήθηκε από τους Έλληνες
χωρίς επιτυχία. Τον Νοέμβριο του 1823 νέα πολιορκία της Χαλκίδας από
τον Οδυσσέα Ανδρούτσο, με τη βοήθεια Ψαριανών πλοίων, περιορίζει τους
Τούρκους στο φρούριο αλλά χωρίς αποτέλεσμα. Έτ σι η Χαλκίδα αλλά και
όλη η Εύβοια παρέμεινε στα χέρια των Τούρκων ακόμη και μετά την άφιξη
του Καποδίστρια και μόνο μετά από συνθήκη, στις 25-3-1833, παρεδόθη
11
στην Ελλάδα.

Εικ.16. Έν α από τα λίγα εν απομείν αντα τμήματα του κάστρου

της Χαλκίδας, κον τά στην Αγία Παρασκευή. Στεγάζει σήμερα
το λαογραφικό μουσείο της πόλης.
Πηγή: προσωπι κό αρχεί ο

10
www.serv itoros.gr, « Βυζαντιν ά και μεταβυζαντιν ά μν ημεία στην ευρύτερη περιοχ ή της Χαλκίδας»,
εργασία από το Γυμν άσιο Καν ήθου, Δεκέμβριος 1999
11
www.chalkida.gr

8
Γ2. Τα σημαντικότερα οχυρωματικά έργα της πόλης

Δύο είναι τα σημαντικότερα οχυρωματικά έργα, το Κάστρο της Χαλκίδας και

ο Καράμπαμπας. Η πόλη της Χαλκίδας περιβαλλόταν από ισχυρό και
δυσπόρθητο κάστρο, που, όπως αναφέρθηκε, ολοκληρώθηκε από τους
Ενετούς, το 1304, πάνω στις βάσεις του βυζαντινού. Στο υπέρθυρο των
πυλών του βρισκόταν σκαλισμένο σε μάρμαρο το λιοντάρι του Αγίου
Εικ.17. Η Χαλκίδα το 1880 περίπου. Φαίν εται, η συνοικία του
Μάρκου της Βενετίας. Χωριζόταν από τη ν υπόλοιπη πό λη με οχυρωματική Κάστρου εντός των τειχ ών και το αν απτυσσόμενο Προάστιο εκτός.
τάφρο που ένωνε το Βόρειο Ευβοϊκό με το Βούρκο. Η επικοινωνία της Έσω Το θαλάσσιο μέτωπο παραμέν ει ακόμα ανεκμετάλλευτο.
Πηγή: www.ser vitoros .gr
και της Έξω πό λης γινόταν μό νο με τρεις πύ λες, την Άνω Πύλη ή Πόρτα του
Χριστού, την Κάτω Πύ λη και την Πύλη του Ναού. Η Άνω Πύλη ήταν στη
διασταύρωση των σημερινών οδών Φαβιέρου και Παπαναστασίου, η Κάτω
Πύλη βρισκόταν στο Στρογγυλό και η τρίτη, η Πύλη του Ναού ήταν κοντά
στην Αγία Παρασκευή, εκεί που σήμερα βρίσκεται το στρατιωτικό μαγειρείο
της Σχολής Πεζικού (χάρτης 1).
ο ο
Κατά τον 16 και 17 αιώνα οι Έλλη νες δημιούργησαν νέα πό λη έξω από το προάστιο
12
Κάστρο της Χαλκίδας . Στο εσωτερικό του Κάστρου βρίσκονται τα σπίτια
και τα μαγαζιά της πόλης, που είχε κατοίκους Έλλη νες, Εβραίους και
Τούρκους κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας. Έξω από την
περιτειχισμένη πόλη με τα στενά δρομάκια, βρισκόταν το προάστιο, που,
για τους περιηγητές, είχε τον ίδιο με την τειχισμένη πό λη ή και ακόμη κάστρο
καλύτερο χαρακτήρα. Τον 19ο αι. στο προάστιο βρίσκονταν το λιμάνι, η
13
αγορά, ό λη η εμπορική κίνηση και τα ομορφότερα σπίτια της πόλης. Στο
Κάστρο έμεναν μόνο οι Τούρκοι, έξω στο προάστιο, έμεναν οι Χριστιανοί,
που ασχολούνταν με το εμπόριο.
Μετά τη ν απελευθέρωση από τους Τούρκους, η άθλια κατάσταση στην
οποία περιήλθαν τα τείχη και το ψυχολογικό κλίμα που υπήρχε στους Χάρτης 1. Η Χαλκίδα μετά την απελευθέρωση. Εντός των
πολίτες, οδήγησαν στη ν κατεδάφιση των τειχών. «...Το δεύτερο ζήτημα που τειχ ών (κόκκιν η γραμμή) είν αι η συν οικία του Κάστρου και
βόρεια το Προάστιο.
απασχο λεί εί ναι η κατεδάφιση του σάπιου και άχρηστου φρουρίου που Πηγές: ι δία επεξεργασία (ως υπόβαθρο χρησι μοποι ήθηκε οδι κός
πολλοί εύχονται την πραγματοποίησή της» (από την εφημερίδα «Εύριπος», χάρτης, έκδοση του Δήμου Χαλκι δέων, ενώ οι πληροφορίες γι α την
έκταση της πόλης προέρχονται από το βι βλί ο του Μαμαλούκου,
«Χαλκί δα. Τα νεοκλασι κά σπί τια»)
12
«Ευβοϊκή εγκυκλοπαίδεια», τόμος Γ, λήμμα «Χαλκίδα»
13
www.serv itoros.gr, « Βυζαντιν ά και μεταβυζαντιν ά μν ημεία στην ευρύτερη περιοχ ή της Χαλκίδας»,
εργασία από το Γυμν άσιο Καν ήθου, Δεκέμβριος 1999

9
1898).Τελικά την κατεδάφιση υποσχέθηκε στο δήμαρχο Χαλκιδέων Ηρακλή
Γαζέπη ο πρωθυπουργός Χ. Τρικούπης κατά την επίσκεψή του στην πόλη
το 1884. Το γκρέμισμα άρχισε το 1885 και συνεχίστηκε στα αμέσως
επόμενα χρόνια, για να εξαφανιστεί σι γά σιγά τελείως κάθε σημάδι απ' το
πολυτάραχο παρελθόν της Χαλκίδας.
Συγχρό νως με το γκρέμισμα του φρουρίου άρχισε και η κάλυψη της τάφρου
που από το 1840 ήταν ξερή. Η ολοκληρωτική όμως κάλυψη δεν είχε
τελειώσει ακόμα στα 1896, αφού έως τότε είχε γκρεμιστεί μόλις η
βορειοανατολική πλευρά των τειχών.
Η κατεδάφιση των τειχών ικανοποίησε τους κατοίκους της Χαλκίδας,
βρέθηκαν όμως κάποιοι που καταδίκασαν την απόφαση για το γκρέμισμα
όλων των τειχών της πόλης. Μέχρι και ο βασιλιάς Γεώργιος Α΄ χαρακτήρισε
το γκρέμισμα ως πράξη βάρβαρη, ιδιαίτερα αυτό των πύργων με τον Εικ.18. Ο λόφος του Καράμπαμπα με το κάστρο και ο
14 σιδηροδρομικός σταθμός. 1905-1910, εκδ.Μάτσας
λέο ντα της Βενετικής Δημοκρατίας που ακόμα και οι Τούρκοι σεβάστηκαν. Πηγή: προσωπι κό αρχεί ο
Σήμερα σώζονται μό νο λίγα λείψανα του: οι υπόγειες αποθήκες κάτω από
την πλατεία Τζαμιού, ένα κτίριο στους στρατώνες, το κτίριο που στεγάζει
σήμερα το Λαογραφικό μουσείο (εικ.16) και ένα τμήμα που ανασκάφηκε το
1973 στην οδό Μαρδοχαίου Φριζή.
Στο ύψωμα της Κανήθου, ορθώνεται το κάστρο του Καράμπαμπα
(εικ.18,19), το οποίο έχτισαν οι Τούρκοι, προκειμένου να κρατήσουν τους
Ενετούς μακριά από τη Χαλκίδα κατά τη διάρκεια του δεκαπεντάχρονου
ενετοτουρκικού πολέμου που ξέσπασε το 168415. Ο λόφος πιθανότατα
οχυρώθηκε για πρώτη φορά κατά τη Ρωμαϊκή περίοδο, αλλά εί ναι βέβαιο
ότι δεν είχε οχύρωση στους Βυζαντινούς χρόνους, κατά τη διάρκεια της
Ενετοκρατίας και τους πρώτους αιώνες της Τουρκοκρατίας. Η θέση του
είναι στρατηγική, καθώς ελέγχει τα στενά του Ευρίπου και την πόλη της
Χαλκίδας.
Το κάστρο του Καράμπαμπα σχεδίασε ο Ενετός Γερόλυμος Γκαλόπο, ο Εικ.19. Η κύρια είσοδος του κάστρου σήμερα. Τους
θεριν ούς μήν ες φιλοξεν ούνται πολιτιστικές εκδηλώσεις του
οποίος εξαιτίας της κακομεταχειρίσεώς του στο ενετικό στρατόπεδο, Δήμου Χαλκιδέ ων .
εγκατέλειψε τη σημαία του Αγίου Μάρκου, κάτω από την οποία είχε Πηγή: www.chalki da.gr

14
www.serv itoros.gr
15
«Ευβοϊκή εγκυκλοπαίδεια», τόμος Γ, λήμμα «Χαλκίδα»

10
 16
πολεμήσει στο Ναύπλιο, και πέρασε στις τάξεις των Τούρκων . Το
φρούριο πολιορκήθηκε ανεπιτυχώς από τον Μοροζίνι το 1688 και οι
Τούρκοι κατόρθωσαν να διατηρήσουν την κυριότητά του έως την
απελευθέρωση της Ελλάδας, οπότε και το παρέδωσαν στο Ελλη νικό
κράτος.
Έχει στενόμακρο περίβολο, προσανατολισμένο Α-Δ, με προτείχισμα στη
βόρεια πλευρά, τρεις προμαχώνες και έναν μεγάλο πύργο. Το νότιο τμήμα
του τοίχου διατηρείται σε κακή κατάσταση. Αρχαία αρχιτεκτονικά μέλη
έχουν εντοιχιστεί σε αρκετά σημεία του περιβόλου. Η μοναδική πύλη του
φρουρίου βρίσκεται στη ΝΑ πλευρά του τείχους, ενώ γύρω της έχουν
οικοδομηθεί κτήρια στρατιωτικού χαρακτήρα. Στον ανατολικό τοίχο του
περιβόλου, μεταξύ της πύλης και του ανατολικού πύργου, βρίσκεται
κωδωνοστάσιο, κτισμένο στη θέση όπου βρισκόταν η καμπάνα του
συναγερμού του φρουρίου. Το μόνο καλά σωζόμενο κτίσμα μέσα στον
περίβολο είναι ναός αφιερωμένος στον Προφήτη Ηλία, που χρονολογείται
17
το 1895.

Εβραϊκή παροικία

Η Χαλκίδα, σαν πολυπληθής και εμπορική πόλη, είχ ε μεγάλη εβραϊκή παροικία. Οι Εβραίοι της
πόλης, δεν είν αι ίσως οι πρώτοι που εγκαταστάθηκαν σε Ελλην ικό έδαφος, η κοιν ότητά τους
όμως είν αι η αρχ αιότερη της Ευρώπης και η μόν η που ζει στην ίδια πόλη, αδιάλειπτα, για
18
περισσότερους από 20 αιών ες . Σύμφων α με τον Εβραίο περιηγητή Βεν ιαμίν Ραββίν ο στα
ου
μέσα του 12 αιών α μ.Χ. ζούσαν στη Χαλκίδα 200 Εβραίοι, εν ώ ο Εβραίος συγγραφέας
Βεν ιαμίν Τοδάλα, για την ίδια περίοδο, αν αφέρει 1200 άτομα. Η εβραϊκή παροικία
εξακολουθούσε ν α υπάρχ ει με μια συν αγωγή στα ν ότια της πόλης και στα χ ρόνια της Χάρτης 2.Η Χαλκίδα τη δεκαετία του 1890, πριν την κατεδάφιση των
Εν ετοκρατίας υπό την προστασία της Βεν ετίας, για την ύπαρξη της δε πλήρων ε υψηλό φόρο, τειχ ών, που φαίνονται με κόκκινη γραμμή στην ευβοϊκή ακτή. Στην
μεγαλύτερο από αυτόν των Ελλήν ων. Επί τουρκοκρατίας, το 1570, οι Εβραίοι αποτελούσαν το βοιωτική ακτή με κόκκιν η γραμμή συμβολίζεται το κάστρο του
6,4% του πληθυσμού, εν ώ οι Χριστιαν οί το 56,3% και οι Μουσουλμάν οι το 37,3%, ποσοστό Καράμπαμπα. Φαίν εται, επίσης, η έκταση της πόλης, το Κάστρο εντός
που ήταν το υψηλότερο αν άμεσα στις πόλεις που αποτελούσαν το σαν τζάκι του Ευρίπου των τειχ ών και το Προάστειο εκτός, σε σχ έση με το κύριο οδικό δίκτυο
(Αθήν α, Σάλων α, Θήβα, Λιβαδειά, Αταλάν τη). Τον Οκτώβριο του 1940 η κοιν ότητα αριθμούσε σήμερα.
19
325 άτομα . Σήμερα η κοινότητα, αν και μικρή, 170 άτομα σύμφων α με εργασία του Πηγή: ι δί α επεξεργασία (ως υπόβαθρο χρησι μοποι ήθηκε οδι κός χάρτης,
έκδοση τ ου Δήμου Χαλκι δέων, ενώ οι πληροφορί ες γι α την έκταση της πόλ ης
προέρχονται από το βι βλί ο του Μαμαλούκου, «Χαλκί δα. Τα νεοκλασι κά σπί τια»)
16
www.el.wikipedia.org
17
www.el.wikipedia.org
18
www.jewishmuseum.gr
19 ος ος
Καρύδης Δ, «Συγκρότηση και εξέλιξη των ελλην ικών πόλεων , 15 -19 αιών ας», Αθήνα 1988,
σ.31

11
 Γυμν ασίου Καν ήθου, είν αι δραστήρια και πλήρως εν σωματωμέν η στην οικον ομική και
κοιν ων ική ζωή του τόπου, με δική της Συν αγωγή (εικ.11) και Νεκροταφείο. Η ιστορική
συν αγωγή της αν οικοδομήθηκε μετά την πυρκαγιά του 1846, η οποία κατέστρεψε το παλαιό
κτίσμα και τη μεγάλη βιβλιοθήκη του, εν ώ το ν εκροταφείο της περιέχ ει επιτάφιες επιγραφές
που χρον ολογούν ται από τον 15o αιών α π.Χ. 20

Γ3. Μετά τη ν απελευθέρωση και έως το 1933

Μετά τη ν απελευθέρωση ο πληθυσμός της Χαλκίδας ήταν 7174 κάτοικοι.

Το 1850 κυκλοφόρησε η εφημερίδα «ΕΛΛΗΝ», η πρώτη εφημερίδα της
Εύβοιας. Η τακτική της κυκλοφορία φανερώνει πως η Εύβοια είχε εισέλθει
σε περίοδο κοινωνικής και πολιτιστικής αναδημιουργίας. Ωστόσο η Χαλκίδα
διατηρούσε τον ανατολίτικο χαρακτήρα της. Τα τζαμιά της πόλης
κατεδαφίστηκαν , εκτός από αυτό της Πλατείας Πεσόντων Οπλιτών, το
1885.21
Από την περίοδο της Τουρκοκρατίας, η Χαλκίδα ήταν εξαγωγικό κέντρο της
Εύβοιας με σημαντική γεωργική αλλά και βιοτεχνική παραγωγή, ενώ είχε
λιμάνι με έντονη εμπορική κίνηση. Η ίδια κατάσταση διατηρείται και την
πρώτη περίοδο (1832-1875) που ακολουθεί την απελευθέρωση και κατά
την οποία, μέσα από ανακατατάξεις των κατοίκων, διαμορφώνεται σταδιακά
η κοινωνία της πόλης. Τη δεύτερη περίοδο (1875-1910), η σύνθεση του
πληθυσμού έχει αποκρυσταλλωθεί. Αναπτύσσεται ιδιαίτερα ο βιοτεχνικός
τομέας (κεραμοποιία, ποτοποιία) καθώς και το εμπόριο. Στη θέση της μέχρι Χάρτης 3. Η Χαλκίδα στις αρχ ές της δεκαετίας του 1930. Φαίν εται ο
τότε κυρίαρχης αγροτικής τάξης, εμφανίζεται η αστική, γεγο νός που έχει βασικός κορμός της πόλης και οι πυρήν ες των κυριότερων
αντίκτυπο και στην αρχιτεκτονική εξέλιξη της πόλης. Η πορεία που προσφυγικών συν οικισμών, σε σχ έση με το κύριο οδικό δίκτυο
ακολουθεί είναι παράλλη λη με αυτή της Αθήνας σε μικρότερη κλίμακα, ενώ σήμερα.
Πηγή: ι δί α επεξεργασία (ως υπόβαθρο χρησιμοποι ήθηκε οδι κός χάρτης,
καθοριστική ήταν και η σύνδεση των δύο πόλεων με το τρένο το 1904, που έκδοση τ ου Δήμου Χαλκι δέων, ενώ οι πληροφορί ες γι α την έκταση της πόλ ης
διευκόλυνε σημαντικά την ανταλλαγή υ λικών και πνευματικών αγαθών. προέρχονται από βι βλι ογραφι κές αναφορές και προφορι κές μαρτυρίες.)
Η Χαλκίδα, πριν ακόμα την προσάρτηση της στο ελλη νικό κράτος,
παρουσιάζει την εικόνα μιας μεσαιωνικής πόλης και αποτελείται από την
περιτειχισμένη περιοχή του Κάστρου, και από το Προάστιο (εκτός των

20
www.jewishmuseum.gr
21
Βραν όπουλος Επ, «Ιστορία της Εύβοιας», Αθήνα 1995, σ.273-274

12
τειχών) με ίση σχεδόν έκταση. Η ίδια κατάσταση διατηρείται και μετά την
22
απελευθέρωση . Το 1836 εγκρίνεται το πο λεοδομικό σχέδιο της Χαλκίδας
(εικ.15) που, όπως και τα περισσότερα σχέδια της εποχής (Αγρίνιο-1838,
Ναύπακτος-1838, Μεσολό γγι-1845 κλπ.) περι λαμβάνει κυρίως μικρές
τακτοποιήσεις οικοπέδων, παρακολουθώντας την υπάρχουσα οικοδομική
κατάσταση και μορφή ιδιοκτησίας χωρίς να εξειδικεύεται ως προς τις
23
ιδιαίτερες τοπικές συνθήκες. Εκτός όμως από τη διάνοιξη των κυριότερων
δρόμων, το σχέδιο καθυστερεί να εφαρμοστεί λόγω των αντιδράσεων των
κατοίκων. Αρχικά, και με την αποχώρηση των Τούρκων, η έκταση της
πόλης δεν αλλάζει αφού οι νέοι κάτοικοι εγκαθίστανται στα κενά που
προκύπτουν. Με τη ν πάροδο του χρόνου και την αύξηση του πληθυσμού,
αρχίζει η εφαρμογή του σχεδίου και η πόλη επεκτείνεται βόρεια και Εικ.20. Το Κόκκιν ο Σπίτι (1884) και στο βάθος ο
ου λόφος του Καράμπαμπα.
ανατολικά (χάρτης 2). Τις τελευταίες δεκαετίες του 19 αιώνα η κατάσταση Πηγή: www.chalki da.gr
έχει αποκρυσταλλωθεί. Κατά μήκος της παραλίας στον βόρειο ευβοϊκό και
εκτός των τειχών, εί ναι οι καλύτερες συνοικίες όπου κατοικούν οι
μεγαλοαστοί και βρίσκονται τα δημόσια κτίρια (γεγο νός που ισχύει ακόμα
και σήμερα). Πίσω από αυτές τις γειτονιές, δηλαδή κατά μήκος των
σημερινών οδών Κακαρά και Αβάντων, κατοικούν οι μεσοαστοί, μικροαστοί
και έμποροι, ενώ μέσα στο Κάστρο και προς τα νότια είναι οι
24
φτωχογειτονιές και οι εργατικές συνοικίες.
Σημείο σταθμός στην εξέλιξη της πόλης υπήρξε το 1922 (χάρτης 3).
Μεγάλος αριθμός προσφύγων έφτασε στην Χαλκίδα, 5000 άτομα σύμφωνα
με τον Βρανόπουλο, που άλλαξε τη ν όψη της. Εμφανίστηκαν στις πλατείες
παράγκες και άρχισε η ανέγερση των προσφυγικών συνοικισμών. Στο
κτήμα Βουδούρη κτίστηκε η Νέα Αρτάκη, στον Κοπανά η Νέα Λάμψακος,
ενώ μέσα στη Χαλκίδα εγκαταστάθηκαν κυρίως στις συνοικίες Νεάπολη,
Καναπίτσα, Καράμπαμπας, «Τούρκικα Μνήματα». Συνο λικά 12.000
πρόσφυγες ήρθαν στην Εύβοια, ενώ το 1924 ήρθαν άλλοι 4000 Εικ.21. Το Δημαρχ είο – Μέγαρο Κότσικα (1906)
25 Πηγή: προσωπι κό αρχεί ο
τουρκόφωνοι Έλληνες πρόσφυγες από τα βάθη της Μ.Ασίας .
22
Παλόγου Σ, «Χαλκίδα. Νεοκλασική αρχ ιτεκτονική», εργασία για το μάθημα Ιστορία-Θεωρία 7, 2006
23 ου
Καυκούλα Κ, Παπαμίχ ος Ν, Χαστάογλου Β,«Σχέδια πόλεων στην Ελλάδα του 19 αι.», σ.66
24
Παλόγου Σ, «Χαλκίδα. Νεοκλασική αρχ ιτεκτονική», εργασία για το μάθημα Ιστορία-Θεωρία 7, 2006
25
Βραν όπουλος Επ, «Ιστορία της Εύβοιας», Αθήνα 1995, σ.273-274 και Ιωαννίδης Ελ.,
«Μικρασιάτες πρόσφυγες στην Εύβοια», Χαλκίδα 2001

13
Αεροφωτογραφία 1. Η Χαλκίδα το 1945
Πηγή: Γεωγραφι κή Υπηρεσί α Στρατού
Χάρτης 4. Η Χαλκίδα το 1945. Η πόλη έχ ει επεκταθεί κυρίως προς τα ν ότια.
Στον χ άρτη αυτό, καθώς και σε όσους ακολουθούν, αποτυπών εται ο βασικός
κορμός της πόλης, όπως αυτός φαίν εται στις αεροφωτογραφίες του
παραρτήματος.
Πηγή: ι δί α επεξεργασία (ως υπόβαθρο χρησιμοποι ήθηκε οδι κός χάρτης, έκδοση του
Δήμου Χαλκι δέων, ε νώ οι πληροφορί ες για την έκταση τ ης πόλης προέρχονται από τη
ΓΥΣ.)
14
Αεροφωτογραφία 2. Η Χαλκίδα το 1960 Χάρτης 5. Η Χαλκίδα το 1960. Η πόλη έχ ει επεκταθεί κυρίως προς τα ν ότια.
Πηγή: Γεωγραφι κή Υπηρεσί α Στρατού Πηγή: ιδία επεξεργασία (ως υπόβαθρο χρησι μοποι ήθηκε οδι κός χάρτης, έκδοση του
Δήμου Χαλκι δέων, ε νώ οι πληροφορί ες για την έκταση τ ης πόλης προέρχονται από τη
ΓΥΣ.)

15
Από τις πηγές της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας, επιβεβαιώνο νται τα
Δ.Δ ΔΗΜΟΣ
παραπάνω στοιχεία. Το 1920 ο πληθυσμός του Δήμου Χαλκιδέων ήταν ΝΟΜΟΣ ΔΗΜΟΣ
ΝΕΑΣ ΝΕΑΣ
ΕΥ ΒΟΙΑΣ ΧΑ ΛΚΙΔΕΩΝ
14.398 άτομα, ενώ το 1928 έφτασε τα 18.747. Αντίστοιχα, τα νούμερα για ΛΑ ΜΨΑΚΟΥ ΑΡΤΑΚΗΣ
τη Νέα Αρτάκη είναι 192 άτομα το 1920 και 2.022 άτομα το 1928, ενώ για 2001 215.136 53.584 1.944 8.646
1991 208.408 51.646 1.757 7.394
τη Νέα Λάμψακο το 1920 ο πληθυσμός είναι μηδενικός και το 1928 φτάνει 1981 188.410 44.867 1.648 5.935
26
τα 678 άτομα (πίνακας 1). 1971 172.585 36.300 1.266 4.162
Το 1926, στα πλαίσια της συνεχώς αυξανόμενης ζήτησης τσιμέντου στην 1961 172.578 28.576 998 3.558
Ελλάδα, ιδρύεται η εταιρία «ΤΣΙΜΕΝΤΑ ΧΑΛΚΙΔΟΣ Α.Ε.» στη βοιωτική 1951 170.803 26.248 835 3.068
1940 171.988 21.820 809 3.093
ακτή, εκεί που σήμερα καταλήγει η νέα γέφυρα. Το 2001 συ γχωνεύεται με 1928 148.839 18.747 678 2.116
την Ανωνύμη Γενική Εταιρία Τσιμέντων "ΗΡΑΚΛΗ Σ", και σήμερα πλέον 1920 128.219 14.398 0 192
έχει συ γχωνευτεί με τη ν L AFARGE BETON 27. Από την ίδρυση της μέχρι και 1907 119.694 11.894 0 173
σήμερα, η τσιμεντοβιομηχανία αποτελεί σημαντικό έρεισμα της οικονομίας 1896 108.555 9.676 0 65
1889 96.645 10.710 0 169
της πόλης. 1879 85.486 7.564 0 95
Το 1933 έγινε σχέδιο για την Χαλκίδα για το οποίο δεν υπάρχουν
περισσότερες πληροφορίες, παρά μόνο ότι με βάση αυτό έγινε το σχέδιο Πίν ακας 1. Πληθυσμιακή εξέλιξη. Το δημοτικό διαμέρισμα
Ν.Λαμψάκου και ο Δήμος Ν.Αρτάκης είναι οι περιοχ ές που μαζί με
του 1967. το Δήμο Χαλκιδέ ων δέχτηκαν το μεγαλύτερο ποσοστό
προσφύγων το 1922, όπως αν αφέρεται και στο κείμεν ο.
Γ4. Από το 1945 έως και το 1985 Παρατηρούμε επίσης ότι αν και από το 1961 έως το 1971 ο
πληθυσμός του νομού Ευβοίας παρέμειν ε σχ εδόν σταθερός, ο
πληθυσμός του Δήμου Χαλκιδέ ων αυξήθηκε κατά οκτώ χ ιλιάδες
Η αναγνώριση της εξέλιξης της πόλης μετά το 1945 έγινε με συ γκριτική κατοίκους, στοιχ είο που επιβεβαιών ει το έν τονο κύμα
μελέτη των αεροφωτογραφιών, των γραπτών και προφορικών πηγών και μεταν άστευσης εντός του ν ομού, από τις αγροτικές περιοχ ές στα
αστικά κέντρα.
των ιχνών στον αστικό ιστό σήμερα. Σημεία-κλειδιά που εντοπίζονται στις Πηγή: στοι χεία από την Εθνι κή Στατι στι κή Υπηρεσί α δημοσι ευμένα στο
αεροφωτογραφίες είναι οι βασικοί οδικοί άξονες, Αβάντων, Ληλαντίων, www.ser vitoros.gr
Προαστείου, Αρεθούσης και Χαϊνά, που υπάρχουν μέχρι και σήμερα,
καθώς και μεγάλα αστικά κενά (Εβραϊκό Νεκροταφείο, γήπεδο κλπ.) και
σημαντικά κτίρια (Δημοτική Αγορά, Δικαστήρια κλπ.). Τελικός στόχος είναι
να εντοπιστούν, κατά προσέγγιση, τα όρια του πυκνού αστικού ιστού (αφού
δεν εί ναι δυνατόν η πό λη να έχει σαφή και αυστηρά όρια), ώστε να
αποτυπωθούν στους χάρτες.
Το 1945 η έκταση της Χαλκίδας περιορίζεται σε αυτήν που σήμερα
θεωρείται κέντρο της πόλης (χάρτης 3). Φαίνεται στην αεροφωτογραφία η

26
Εθν ική Στατιστική Υπηρεσία (ΕΣΥ Ε)
27
www.aget.gr

16
βιομηχανία τσιμέντων εκεί που σήμερα καταλήγει η νέα γέφυρα. Στη
βοιωτική ακτή υπάρχουν ελάχιστα κτίρια, πρόκειται μάλλο ν για τον
προσφυγικό συνοικισμό που δημιουργήθηκε εκεί. Όπως μάλιστα αναφέρει
28
και ο Ελευθέριος Ιωαννίδης , οι πρώτες κατοικίες και καταστήματα στην
ου
Κάνηθο εμφανίζονται «από τις αρχές του 20 αιώνα και συγκεκριμένα μετά
την κατασκευή της νέας τότε περιστροφικής γέφυρας (1896) και τη
δημιουργία του σιδηροδρομικού σταθμού της γραμμής Αθήνα-Χαλκίδα…»,
ενώ «…γύρω στο 1932-33 ιδρύεται ένας θαυμάσιος προσφυγικός
συνοικισμός 25 περίπου διπλοκατοικιών στην περιοχή…». Δεκαπέντε
χρόνια αργότερα, το 1960, η πόλη έχει επεκταθεί περιμετρικά, φαίνονται και
τα πρώτα διάσπαρτα κτίρια στην περιοχή της Αγίας Μαρίνας (προς την νέα
γέφυρα), ενώ εμφανής είναι και η επέκταση της στην βοιωτική ακτή (χάρτης
5). Επτά χρόνια αργότερα συντάσσεται από το δήμο γενικό σχέδιο για την
πόλη, στο οποίο περιλαμβάνεται μόνο το τμήμα της Χαλκίδας στην ευβοϊκή
ακτή και μέχρι τη συνοικία Σαλεμή (χάρτης 6).
Το 1971 η πόλη επεκτείνεται κατά κύριο λόγο, στη βοιωτική ακτή, κατά
μήκος του οδικού άξονα που την συνδέει με τη βόρειο Εύβοια και στην Εικ.22. Γενικό Πολεοδομικό Σχ έδιο 1985. Ο διαχ ωρισμός της πόλης
περιοχή της Αγίας Μαρί νας (χάρτης 7). Το 1973 εκπονείται από την ομάδα σε συνοικίες, τονίζονται τα κέντρα κάθε συνοικίας. Μέχ ρι σήμερα
αρχιτεκτονικών και πολεοδομικών μελετών D.N.A. ρυθμιστικό και ελάχ ιστες είναι οι επεμβάσεις που προβλέπονταν στο ΓΠΣ και έχ ουν
υλοποιηθεί. Σε σχ έση με το θαλάσσιο μέτωπο το ΓΠΣ πρότεινε την
πολεοδομικό – ρυμοτομικό σχέδιο με εντολή του τμήματος Χωροταξίας του διαμόρφωση του σε χ ώρο πρασίνου και πολιτισμού.
Υπουργείου Εσωτερικών. Αντικείμενο του είναι η μελέτη της περιοχής Πηγή: ι δία επεξεργασία με υπόβαθρο από το ΦΕΚ 137.Δ.25/02/1987 γι α
επιρροής της Χαλκίδας, η αναγνώριση των σημαντικότερων προβλημάτων εργασία στο μάθημα Ει δι κά Θέματα Πολεοδομί ας 9

της, οι δυνατότητες ανάπτυξης και τελικά η διατύπωση των παραπάνω

σχεδίων και των απαραίτητων νομοθετικών μέτρων για την εφαρμογή
29
τους.
Το 1986 η εικόνα της πόλης προσεγγίζει τη σημερινή κατάσταση. Στην Αγία
Μαρίνα έχουν χτιστεί και οι εργατικές κατοικίες, το βόρειο τμήμα της πόλης
επεκτείνεται εσωτερικά του οδικού άξονα που την συνδέει με τη βόρειο
Εύβοια, με έντονο ρυθμό επεκτείνεται η πό λη στη βοιωτική ακτή, ενώ με
αργό ρυθμό προς το Ληλάντιο Πεδίο (χάρτης 8). Ένα χρόνο πρι ν, το 1985,
εγκρίθηκε το Γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο της Χαλκίδας (ΦΕΚ

28
Ιωαννίδης Ελ., «Ιστορία του Δήμου Χαλκιδέων », Χαλκίδα 2002, σ.18-19
29
D.N.A., Χαλκίς-Ρυθμιστικόν και ρυμοτομικόν σχέδιον, Γ’ Φάσις

17
137.Δ.25/02/1987), που περιλαμβάνει την πο λεοδομική οργάνωση της
πόλης για πληθυσμιακό μέγεθος 118.000 κατοίκων και την επέκταση των
σχεδίων πό λης. Σύμφωνα με αυτό λοιπό ν διατηρείται η μορφή της γενικής
κατοικίας σε όλη την έκταση της πόλης και το εμπορικό κέντρο αυτής. Η
πόλη χωρίζεται σε επιμέρους πολεοδομικές ενότητες, τις συνοικίες, στις
οποίες προτείνονται ένα ή περισσότερα κέντρα, και κάθε συνοικία διαιρείται
σε γειτο νιές (εικ.22). Σε επίπεδο συ νοικίας γίνονται προτάσεις που αφορούν
κυρίως τη δημιουργία κοινωνικών και πολιτιστικών υποδομών (όπως
σχολεία), πεζοδρόμων, χώρων πρασί νου και στάθμευσης.
Σε επίπεδο πό λης προτείνο νται κάποια έργα μεγαλύτερης κλίμακας όπως,
μεταφορά του λιμανιού, του νεκροταφείου, του νοσοκομείου και των
φυλακών, δημιουργία της υψηλής γέφυρας, δημιουργία ανισόπεδων
κόμβων και βελτίωση των αστικών και υπεραστικών συγκοινωνιών, καθώς
και η λήψη μέτρων για την προστασία του περιβάλλο ντος. Τέλος
προτείνονται έργα και μελέτες δικτύων υποδομής με βασικότερα τα δίκτυα
μεταφορικής υποδομής και τα απαραίτητα δίκτυα ύδρευσης, αποχέτευσης.
Καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξη της Χαλκίδας έπαιξε η ραγδαία οικιστική της
ανάπτυξη τις δεκαετίες 1960, 1970 και 1980, όπως αναφέρει και ο
30
Ελευθέριος Ιωαννίδης , όταν χι λιάδες νέοι κάτοικοι, από το εσωτερικό του
νομού κυρίως, εγκαταστάθηκαν στην πό λη αναζητώντας εργασία στις
βιομηχανίες της ευρύτερης περιοχής. Οι νέοι αυτοί κάτοικοι
εγκαταστάθηκαν σε μεγάλο βαθμό σε περιοχές όπως τα Αλάτσατα, το
Βαθροβούνι και η Λιανή Άμμος χτίζοντας «αυθαίρετα». Το παραπάνω
γεγο νός ήταν και μια από τις αιτίες που χάθηκαν αξιόλογα δείγματα του
αρχιτεκτονικού παρελθόντος και αλλοιώθηκε η εικόνα της πόλης στο βωμό
της αντιπαροχής, σε συνδυασμό με την αδιαφορία και την έλλειψη παιδείας
τόσο των πο λιτών όσο και των τοπικών αρχών, τη στιγμή μάλιστα που, το
1958, το σημερινό κέντρο της Χαλκίδας είχε κηρυχθεί αρχαιολογικός
χώρος από το Υπουργείο Εθ νικής Παιδείας και Θρησκευμάτων, και το 1971
η πόλη κηρύχθηκε χώρος ιστορικός και ιδιαίτερου φυσικού κάλλους από το
τότε Υπουργείο Πολιτισμού και Επιστημών31 (εικ.23).

30
Ιωαννίδης Ελ., «Ιστορία του Δήμου Χαλκιδέων », Χαλκίδα 2002, σ.37
31
ΦΕΚ 117.Β. 25/04/1958 και ΦΕΚ 1003.Β.14/12/1971

18
Χάρτης 6. Σχ έδιο της
Χαλκίδας,1967,
περιλαμβάν εται το τμήμα της
πόλης στην Ευβοϊκή ακτή.
Σύμφων α με το Δήμο αυτό
είν αι το μόν ο διαθέσιμο
σχ έδιο της πόλης!
Πηγή: Δήμος Χαλκι δέων
Εικ.23. Τα αποσπάσματα
από τα ΦΕΚ όπου η
Χαλκίδα κηρύσσεται
αρχ αιολογικός χ ώρος και
χ ώρος ιστορικός.
Πηγή: ΓΑΚ νομού Ευβοί ας
19
Αεροφωτογραφία 3. Η Χαλκίδα το 1971
Πηγή: Γεωγραφι κή Υπηρεσί α Στρατού
Χάρτης 7. Η Χαλκίδα το 1971. Η πόλη έχ ει επεκταθεί προς όλες τις
κατευθύνσεις, αρχ ίζουν να αν απτύσσονται και οι πρώτοι πυρήν ες εκτός της
πόλης, καθώς οι ν έοι κάτοικοι χ τίζουν αυθαίρετα.
Πηγή: ιδία επεξεργασία (ως υπόβαθρο χρησι μοποι ήθηκε οδι κός χάρτης, έκδοση του
Δήμου Χαλκι δέων, ε νώ οι πληροφορί ες για την έκταση τ ης πόλης προέρχονται από τη
ΓΥΣ.)
20
Αεροφωτογραφία 4. Η Χαλκίδα το 1986
Πηγή: Γεωγραφι κή Υπηρεσί α Στρατού
Χάρτης 8. Η Χαλκίδα το 1986. Η πόλη προσεγγίζει τη σημεριν ή της έκταση.
Εκτός του πυκν οδομημέν ου τμήματος που απεικονίζεται στο χ άρτη, υπάρχ ουν
εκτός αυτού διάσπαρτα κτίσματα, όπως φαίν εται και στην αν τίστοιχ η
αεροφωτογραφία.
Πηγή: ιδία επεξεργασία (ως υπόβαθρο χρησι μοποι ήθηκε οδι κός χάρτης, έκδοση του
Δήμου Χαλκι δέων, ε νώ οι πληροφορί ες για την έκταση τ ης πόλης προέρχονται από τη
ΓΥΣ.)
21
Δ. Η πόλη σήμερα

Η Χαλκίδα είναι μια πόλη που δεν εί ναι εύκολο να «διαβαστεί» όταν κανείς
την περπατά. Στον πο λεοδομικό ιστό έχουν αποτυπωθεί οι διαδοχικές
ιστορικές φάσεις κυρίως μετά την Φραγκοκρατία (εικ.41,42). Η σημερινή
εικόνα διαμορφώθηκε καθώς η πόλη αναπτυσσόταν χωρίς την αυστηρή
εφαρμογή των σχεδίων, πολλές φορές χωρίς την ύπαρξη τους, ενώ
ταυτόχρονα νέα κτίρια έπαιρναν τη θέση των παλαιών στον υπάρχο ντα
αστικό ιστό. Μελετώντας τον χάρτη της πόλης σήμερα, γί νεται σαφές ότι
δεν υπήρξε εκ των προτέρων σχεδιασμός, ακόμα και στις περιπτώσεις των
προσφυγικών συνοικιών, όπως αυτές της Κανήθου, του Αγίου Ιωάννη και
της Νεάπολης, αλλά ούτε και συνολική αντιμετώπιση και πρόνοια για την
εξέλιξη της. Όπως μάλιστα αναφέρει και ο Ελευθέριος Ιωαννίδης: «Μια
άλλη συ γκεκριμένη επέκταση του οικιστικού χώρου της πόλεως, με την
προσαρμογή εν συνεχεία του Σχεδίου Πόλεως, εί ναι αυτή που διενεργείται
στις δεκαετίες του 1920 και 1930, με την ίδρυση των προσφυγικών
συνοικισμών Νεαπό λεως, Καναπίτσας, Αγ. Ιωάννου, Τούρκικου
Νεκροταφείου (ή Τουρκικών Μνημάτων) και Καράμπαμπα, κατόπιν
απαλλοτριώσεως εκτάσεων ή διαθέσεως δημοσίων κτημάτων…Το Σχέδιο
Πόλεως, αντί να προηγείται, σ' αυτές τις περιπτώσεις έπεται πάντοτε της
οικοδομήσεως και ανορθόδοξα συνήθως ακολουθεί τις χαράξεις των
ιδιωτών, για να αποφύγει ρυμοτομίες και αποζημιώσεις. Έτσι, μέχρι το ΥΠΟΜΝΗΜΑ
τοπόσημα
1936 έχουμε στη Χαλκίδα 19 τουλάχιστον γνωστές τροποποιήσεις - ΣΥΝΟΙΚΙΕΣ

εγκρίσεις και επεκτάσεις Σχεδίου Πόλεως κατά το 19ο αιώνα, και άλλες 13
32
μέσα στα 36 πρώτα χρόνια του αιώνα μας…» Χάρτης 9. Αν αγν ωριστικός χ άρτης της Χαλκίδας. Φαίν εται το βασικό
Η Χαλκίδα αναπτύσσεται σήμερα στις δύο πλευρές του πορθμού του οδικό δίκτυο της πόλης, καθώς και οι υπερτοπικοί οδικοί άξον ες που
Ευρίπου, με το κύριο και παλαιότερο τμήμα της να βρίσκεται στην Εύβοια. συν δέουν την πόλη, τόσο με την πρωτεύουσα, όσο και με τη νότια και
βόρεια Εύβοια. Επισημαίν ονται, επίσης, οι συν οικίες και τα τοπόσημα
Οι βασικοί οδικοί άξονες είναι, όπως φαίνεται και στο χάρτη 9, οι λεωφόροι – σημεία αν αφοράς.
Βενιζέλου και Χαϊνά που οδηγούν, η πρώτη, στη νότια έξοδο της πόλης και, Πηγή: ι δί α επεξεργασία (ως υπόβαθρο χρησι μοποι ήθηκε οδι κός χάρτης,
έκδοση τ ου Δήμου Χαλκι δέων.)
η δεύτερη, στη βόρεια, καθώς και οι οδοί Αβάντων, Νεοφύτου, Προαστείου
και Ληλαντίων εντός της Χαλκίδας. Η τελευταία συνδέει την πό λη με τις
συνοικίες που βρίσκονται προς τα ανατολικά και το Ληλάντιο Πεδίο.

32
Ιωαννίδης Ελ., «Ιστορία του Δήμου Χαλκιδέων », Χαλκίδα 2002, σ.37

22
Υπάρχει, τέλος, και ο περιφερειακός οδικός άξονας που, με αρχή την νέα
γέφυρα, οδηγεί τόσο προς το νότιο τμήμα του νησιού, όσο και προς το
βόρειο.
Το κέντρο της πόλης σχετίζεται άμεσα με τη ν παραλία και ορίζεται από τις
οδούς Νεοφύτου και Βενιζέλου. Μέχρι πρόσφατα όλες οι δημόσιες
υπηρεσίες βρίσκονταν εκεί, αλλά τα τελευταία χρόνια πολλές από αυτές
έχουν απομακρυνθεί, κυρίως προς το βόρειο τμήμα της πόλης, κατά μήκος
της οδού Χαϊνά, και στις συνοικίες Λιανή Άμμο και Αλάτσατα. Οι εμπορικές
δραστηριότητες συγκεντρώνο νται στο κέντρο, με τη ν οδό Αβάντων (εικ.44)
να αποτελεί τον βασικό εμπορικό άξονα της πόλης, με ταυτόχρονη όμως
την ύπαρξη κατοικίας στους ορόφους. Γενικότερα, στο κέντρο της πόλης,
συνυπάρχουν εμπορικές χρήσεις, υπηρεσίες, κατοικία και αναψυχή. Οι
χρήσεις αναψυχής, βέβαια, εντοπίζονται κυρίως κατά μήκος του
παραλιακού μετώπου, όπως θα αναλυθεί στη συνέχεια της εργασίας. Στις
συνοικίες εκτός του κέντρου κυριαρχούν οι χρήσεις κατοικίας. Κατά μήκος,
βέβαια, των κυριότερων οδικών αξόνων, τόσο στο ευβοϊκό τμήμα, όσο και
στο βοιωτικό τμήμα, εμφανίζονται χρήσεις κυρίως εμπορικές, αλλά και
υπηρεσίες, μικρότερης όμως κλίμακας.
Σήμερα η πόλη επεκτείνεται κατά κύριο λόγο δυτικά, στη βοιωτική ακτή,
όπου υπάρχουν ακόμη κενά στον αστικό ιστό, και βορειοανατολικά, στην
ευβοϊκή ακτή, ανατολικά του οδικού άξονα που τη συνδέει με τη βόρειο
Εύβοια, ιδιαίτερα στην περιοχή που λέγεται Μακεδονικά στο λόφο του
Βαθροβουνίου (χάρτης 10). Βέβαια, πλέον, μεγάλος εί ναι ο αριθμός όσων Χάρτης 10. Η Χαλκίδα σήμερα. Η πόλη επεκτείν εται στις κατευθύνσεις
εργάζο νται και δραστηριοποιούνται στη Χαλκίδα και κατοικούν στους που δείχνουν τα βέλη.
Πηγή: ιδία επεξεργασία (ως υπόβαθρο χρησι μοποι ήθηκε οδι κός χάρτης,
γειτονικούς δήμους, ιδιαίτερα στο δήμο Ανθηδώνος, δυτικά της πόλης, στη έκδοση τ ου Δήμου Χαλκι δέων, ενώ οι πληροφορί ες γι α την έκταση της πόλ ης
βοιωτική ακτή, αλλά και στους δήμους Νέας Αρτάκης στο βορρά και προέρχονται από τη ΓΥΣ .)
Λη λαντίων νοτιοανατολικά.
Η ευρύτερη περιοχή της Χαλκίδας υπήρξε κατά τις δεκαετίες 1970,1980
σημαντικό βιομηχανικό κέντρο. Σήμερα πολλές από αυτές τις επιχειρήσεις
δεν λειτουργούν. Παρόλα αυτά σημαντικό μέρος του πληθυσμού
απασχο λείται στις βιομηχανικές και βιοτεχνικές μονάδες που έχουν
απομείνει, όπως η Shelman στο Δήμο Ληλαντίων και η βιομηχανία
τσιμέντου, αλλά και στις μονάδες στη βιομηχανική περιοχή των Οι νοφύτων.

23
Τα τελευταία χρόνια, με τη βελτίωση των δικτύων μεταφορών, αρκετοί
κάτοικοι της πόλης εργάζονται στην Αττική, ιδιαίτερα στα βόρεια προάστια
της πρωτεύουσας. Το ποσοστό αυτό συνεχώς αυξάνεται, και πρόκειται, σε
μεγάλο βαθμό, για κατοίκους της Αθήνας που αναζητούν καλύτερες
συνθήκες διαβίωσης. Σε συνδυασμό μάλιστα με όσους εγκαταλείπουν τις
αγροτικές περιοχές του νομού για να εγκατασταθούν στη Χαλκίδα,
δημιουργούν υψηλή ζήτηση για στέγη. Ως αποτέλεσμα παρατηρείται
ιδιαίτερη έξαρση στη ν οικοδομική δραστηριότητα στην πόλη. Εκτός από την
επέκταση της, όπως ήδη αναφέρθηκε, εντός αυτής η οικοδομική
δραστηριότητα στηρίζεται στο σύστημα της αντιπαροχής, που σε
συνδυασμό με το ν υψηλό συ ντελεστή δόμησης έχει αλλάξει δραματικά την
εικόνα ορισμένων συ νοικιών, οι οποίες μέχρι πρόσφατα απαρτίζονταν από
διώροφα και τριώροφα κτίσματα (εικ.43). Προκειμένου, λοιπόν, να Εικ.24. Η παραλία της Χαλκίδας,1920 περίπου. Στο βάθος
φαίν εται το Κόκκινο Σπίτι, εν ώ σε πρώτο πλάν ο το σημεριν ό
καλυφθούν οι ανάγκες για στέγη, η Χαλκίδα αναπτύσσεται χωρίς έλεγχο και Δημαρχ είο.
χωρίς σεβασμό στο περιβάλλο ν, αλλά και την αισθητική. Πηγή: προσωπι κό αρχεί ο

Ε. Το παραλιακό μέτωπο
Ε1. Εξέλιξη του παραλιακού μετώπου
Όπως έγι νε σαφές από τη ν ιστορική αναδρομή, η θέση της Χαλκίδας
ου
υπήρξε καθοριστική για την εξέλιξη της. Βέβαια μέχρι και το τέλος του 19
αιώνα οι λό γοι που καθιστούσαν τη χωροθέτηση της πόλης και τη σχέση
Εικ.25. Η Χαλκίδα και το παραλιακό μέτ ωπο, 1905 περίπου,
σε καρτ ποστάλ της εποχής από τον λόφο του Καράμπαμπα.
Δεν έχ ει ακόμα χ τιστεί το μέγαρο Κότσικα (σημεριν ό
Δημαρχ είο) που ολοκληρώθηκε το 1906, εν ώ δεξιά, σε πρώτο
πλάν ο, φαίν εται ο σιδηροδρομικός σταθμός (1904). Δεξιά,
στο βάθος, φαίν εται ο ναός της Αγ.Παρασκευής.
Εκδότ ης: Μάτσας - Πηγή: προσωπι κό αρχεί ο

24
της με τη θάλασσα σημαντική, ήταν λόγοι στρατηγικοί, πολιτικοί και
εμπορικοί. Όποιος έλεγχε την πό λη, έλεγχε ταυτόχρονα το θαλάσσιο
πέρασμα από το βόρειο στο νότιο ευβοϊκό και αντίστροφα, με ό,τι αυτό
συνεπάγεται. Χαρακτηριστικό είναι μάλιστα ότι μέλημα όλων των
κατακτητών της ήταν η οχύρωση της. Άλλωστε η πό λη είχε τείχη και μόνο
μια πύλη προς τη θάλασσα, και η ζωή των κατοίκων εξελισσόταν στο
εσωτερικό, χωρίς να σχετίζεται με το παραλιακό μέτωπο.
Η Χαλκίδα, όπως και οι περισσότερες ελληνικές πόλεις, στρέφεται προς τη
θάλασσα μετά την απελευθέρωση από τους Τούρκους, ιδιαίτερα μετά την
κατεδάφιση των τειχών, που άρχισε το 1885, όπως φαίνεται και από τη
σύντομη αναδρομή στην ιστορική εξέλιξή της. Αρχικά στην παραλιακή ζώνη
συγκεντρώνο νται βιομηχανικές δραστηριότητες που διατηρούνται και τις
ου
πρώτες δεκαετίες του 20 αιώνα για να απομακρυνθούν οριστικά μετά τη
δεκαετία του 1960, με τελευταίο το εργοστάσιο Αβένα που έκλεισε και Εικ.26. Η παραλία, 1906-1910, εκδ. Μάτσας. Φαίν εται το
κατεδαφίστηκε το 1967. Οι πρώτοι πυρήνες διασκέδασης ήταν η γέφυρα μέγαρο Κότσικα, καθώς και η καμιν άδα του Αβέν α.
Πηγή: προσωπι κό αρχεί ο
και η πλατεία του Αγίου Νικολάου. Το 1920 οι δραστηριότητες επεκτείνονται
και στο Κρηπίδωμα, το τμήμα δηλαδή από την πλατεία του Αγίου Νικολάου
και μέχρι το Κόκκινο Σπίτι.
Φιλαρμο νική, μπάντες στό λου, διάφορα περιοδεύοντα σχήματα και
Καραγκιόζης ήταν οι κύριες μορφές ψυχαγωγίας, ενώ το 1900 κάνει για
πρώτη φορά την εμφάνιση του ο κινηματογράφος από πλανόδιους που
περιοδεύουν από χώρο σε χώρο, στα κέντρα αναψυχής της εποχής.
Σταδιακά ο κινηματογράφος εξελί σσεται στην κυριότερη μορφή
διασκέδασης και εκτοπίζει τον Καραγκιόζη, όπως φαίνεται από
αποσπάσματα του Ευβοϊκού Τύπου της εποχής (1910-1940) (εικ.28). Οι
αναφορές είναι πο λύ συχνές, είτε πληροφορούν για τις παραστάσεις, είτε
σχολιάζου ν την κοινωνική ζωή που σχετίζεται με αυτούς. Παρόλα αυτά η
πρώτη κινηματογραφική αίθουσα, το «Κεντρικόν» κατασκευάζεται το 1930 Εικ.27. Το ξεν οδοχείο Παλίρροια Εικ.28. Απόσπασμα από
ου
στις αρχ ές του 20 αιών α. τον Ευβοικό Τύπο
επί της οδού Αβάντων. Μέχρι τότε οι προβολές γί νο νταν στα κέντρα Εκδ.Πάλλης-Κοτζι άς (1910-1940).
αναψυχής όπου στήνονταν λευκά πανιά κατά τους θερινούς μήνες. Το 1928 Πηγή: προσωπι κό αρχεί ο Πηγή: www.gak.eyv.sc h.gr
τρεις κινηματογράφοι λειτουργούν από τη γέφυρα μέχρι το Κρηπίδωμα,
ιδιαίτερα ενδιαφέρον καθώς σήμερα στην πόλη λειτουργεί μόνο μια
κινηματογραφική αίθουσα.

25
Σημείο αναφοράς για την παραλία εί ναι το ξενοδοχείο Παλίρροια (εικ.27).
Κατασκευάζεται το 1906 και είναι έργο του Ποθητού Καμάρα, αρχιτέκτονα
που δραστηριοποιείται στην πόλη την εποχή αυτή. Μεταξύ άλλων είχε
αίθουσα πολλαπλών χρήσεων όπου γί νο νταν συναυ λίες, θεατρικές
παραστάσεις και προβολές κινηματογραφικών έργων, ήταν σημαντικό
κέντρο αναψυχής όπως άλλωστε φαί νεται και από τις αναφορές στον τύπο
ου
της εποχής. Χαρακτηριστικό των πρώτων δεκαετιών του 20 αιώνα είναι η
ποικιλομορφία στη διασκέδαση, (χορός, μουσική, θέατρο, κινηματογράφος),
σε αντίθεση με τη σημερινή κατάσταση, που χαρακτηριστικό της παραλίας
33
είναι η ενιαία εικόνα που παρουσιάζουν οι χώροι αναψυχής . Την ίδια
περίοδο εμφανίζονται και τα πρώτα ξενοδοχεία εκμεταλλευόμενα τη σχέση
της παραλίας με την είσοδο της πόλης και τη θάλασσα.

Ε2. Το παραλιακό μέτωπο σήμερα

Τη δεκαετία του 1960 η Χαλκίδα είναι πόλος έλξης επισκεπτών, ιδιαίτερα

από την Αθήνα, όπως φαίνεται και στις κινηματογραφικές ταινίες της
εποχής. Το ξενοδοχείο Λούσυ που κατασκευάζεται το 1952 και σημαίνει μια
νέα εποχή για την παραλία, αλλά και το παλαιότερο Παλίρροια που
κατεδαφίζεται το 1970 για να ξαναχτιστεί, εί ναι σημεία αναφοράς μέχρι και
σήμερα. Μπορεί να μην έχουν πλέον τη ν ίδια δόξα, αλλά η παραλία της
πόλης εξακολουθεί να ελκύει τους επισκέπτες, αφού μάλιστα η τουριστική
οικονομία της Χαλκίδας στηρίζεται σε αυτήν. Και για τους ίδιους τους Χάρτης 11. Χάρτης διαφοροποίησης του θαλάσσιου μετώπου στο
Χαλκιδέους όμως η παραλία είναι αναπόσπαστο τμήμα της σύν ολο της πόλης, σε σχ έση με το εμπορικό, διοικητικό και οικον ομικό
καθημερινότητας, όχι μόνο γιατί συγκεντρώνει χώρους αναψυχής, αλλά και κέν τρο της Χαλκίδας.
Πηγή: ι δί α επεξεργασία (ως υπόβαθρο χρησι μοποι ήθηκε οδι κός χάρτης, έκδοσ η
ως χώρος αναφοράς, κοινωνικών συ ναναστροφών και περιπάτου, του Δήμου Χαλκι δέων.)
ανεξαρτήτως ηλικίας, κοινωνικού και μορφωτικού επιπέδου.
Η ανάλυση που ακολουθεί στηρίζεται στην προσωπική καταγραφή
στοιχείων και στην εμπειρία ως κατοίκου της πόλης. Είναι, λοιπόν,
αποτέλεσμα μακρόχρονης παρατήρησης. Για τους κατοίκους της Χαλκίδας,
«παραλία» είναι αυστηρά και μόνο το τμήμα από την παλαιά γέφυρα και

33
Γ.Α.Κ, αρχ εία ν ομού Ευβοίας και προφορικές πληροφορίες από την κα Χατζηγιάννη Κάλλια

26
Χάρτης 12. Φαίν ον ται οι κυρίαρχ ες
χ ρήσεις στα ισόγεια στο παραλιακό
μέτωπο και η διαβάθμιση τους, όπως
αν αλύονται στο κείμεν ο. Επισημαίν ονται,
επίσης. τα οικοδομικά τετράγων α όπου
κυριαρχ εί το εμπόριο, αφού σχ ετίζονται
άμεσα με την παραλία, καθώς και οι
κυριότεροι οδικοί άξον ες. Οι χ ώροι
κίν ησης των πεζών διαφοροποιούνται
αν άλογα με τη συγκέν τρωση των
αν θρώπων σε αυτούς. Διαφοροποιούνται
επίσης οι ελεύθεροι χ ώροι σε πλατείες,
χ ώρους κίν ησης πεζών (πεζόδρομοι,
πεζοδρόμια που συγκεντρών ουν το
μεγαλύτερο ποσοστό κιν ήσεων ) και το
άλσος Καράμπαμπα). Τέλος,
απεικονίζονται κάποιοι χ ώροι-σημεία
αν αφοράς για τους πολίτες, αλλά και γι α
τους επισκέπτες, όπως οι δημόσιες
υπηρεσίες, οι χ ώροι πολιτισμού και οι
ν αοί.
Πηγή: ι δί α επεξεργασί α (ως υπόβαθρο
χρησι μοποι ήθηκε οδι κός χάρτης, έκδοση του
Δήμου Χαλκι δέων.)

27
μέχρι το Κόκκινο Σπίτι, όπου συγκεντρώνονται κατά κύριο λόγο
δραστηριότητες αναψυχής, χωρίς όμως να αποκλείουν άλλες χρήσεις,
όπως αυτή της κατοικίας. Όπως φαίνεται και στο χάρτη 12, αποτελείται από
δύο τμήματα που ορίζονται τόσο από το είδος των χρήσεων και των
χρηστών, όσο και από την διαφορετική πυκνότητα κόσμου.
Στο πρώτο τμήμα (τμήμα Α στο χάρτη 12, εικ.35), από τη γέφυρα μέχρι και
το μνημείο της Εθνικής Αντίστασης, στο ύψος της πλατείας του Αγίου
Νικολάου βρίσκονται κυρίως καφετέριες με πολλά κοινά χαρακτηριστικά,
(διακόσμηση, μουσική), και λίγα εστιατόρια-χώροι για φαγητό. Είναι ο τόπος
που επιλέγεται για βόλτα, περπάτημα, κοινωνικές συναναστροφές και
συγκεντρώνει τον κύριο όγκο των επισκεπτών της παραλίας, ιδιαίτερα τις
μικρότερες ηλικίες. Το «κοινό» βέβαια διαφοροποιείται έντονα ανάλογα με
την ώρα, την ημέρα και φυσικά την εποχή. Παρόλα αυτά υπάρχουν
ορισμένα «στέκια» που απευθύνονται σε συγκεκριμένες ομάδες, κοινωνικές Εικ.29. Το θαλάσσιο μέτωπο στα νότια της πόλης, στην
και κυρίως ηλικιακές, και είναι αυτά που διαφοροποιούνται λιγότερο ή περιοχ ή της Αρέθουσας, στο βάθος διακρίν εται ο
περιφερειακός.
περισσότερο από τα υπόλοιπα. Χαρακτηριστικότερο παράδειγμα εί ναι η Πηγή: προσωπι κό αρχεί ο
καφετέρια στο ισόγειο του ξενοδοχείου Παλίρροια, όπου σπάνια θα δει
κανείς άτομα κάτω από σαράντα πέντε ετών, με χαρακτηριστικότερες
φιγούρες αυτές των ηλικιωμένων Χαλκιδέων ανώτερου κοινωνικού
επιπέδου.
Τα τελευταία χρόνια οι χρήσεις αναψυχής επεκτείνονται και στο βόρειο
τμήμα της παραλίας, το λεγόμενο Κρηπίδωμα, (τμήμα Β στο χάρτη 12,
εικ.36), μέχρι το Κόκκινο Σπίτι, όπου μέχρι πρόσφατα ήταν μεμονωμένες.
Σε αυτό το τμήμα ο χαρακτήρας των επιχειρήσεων εί ναι μάλλον
διαφορετικός. Κυριαρχούν οι χρήσεις που σχετίζονται με το φαγητό ενώ το
κοινό στο οποίο απευθύνονται, χωρίς να είναι αυστηρά καθορισμένο, δεν
περιλαμβάνει τις μικρές ηλικίες, κάτω των είκοσι ετών. Το τμήμα προς τη
θάλασσα, σε χαμηλότερη στάθμη, επι λέγεται για περπάτημα και αποτελεί
χώρο συ γκέντρωσης και σημείο αναφοράς για όλες τις ηλικίες ανάλο γα με
την ώρα της ημέρας, από τους ηλικιωμένους νωρίς το πρωί μέχρι τις Εικ.30. Η πλαζ Κουρέν τι στην αντίστοιχη συν οικία. Το
παρέες εφήβων αργά το βράδυ. αν αψυκτήριο αποτελεί κατά τους θεριν ούς μήν ες πόλο έλξης
Η βοιωτική ακτή (τμήμα Γ στο χάρτη 12,εικ.40) είναι λιγότερο αναπτυγμένη. από τις πρώτες πρωιν ές ώρες μέχ ρι αργά το βράδυ.
Πηγή: προσωπι κό αρχεί ο
Δεν προσφέρεται για περπάτημα, άλλωστ ε δεν βοηθά και η διαμόρφωσή

28
της, ενώ συ γκεντρώνει χώρους φαγητού, κυρίως ουζερί και μεζεδοπωλεία.
Εκεί βρίσκεται και ο σιδηροδρομικός σταθμός της πόλης.
Όλες οι ηλικίες επισκέπτονται την παραλία, όπως ήδη αναφέρθηκε. Τα
πρωινά κυριαρχούν οι μεγαλύτερες ηλικίες, ενώ τα βράδια, ιδιαίτερα του
καλοκαιριού, οι μικρότερες. Οι ηλικίες 20- 25 συναντώνται σε όλη τη
διάρκεια της ημέρας με την ίδια συχνότητα σχεδόν και τα παιδιά κυρίως
απόγευμα και νωρίς το βράδυ. Τα σαββατοκύριακα ο κόσμος είναι
περισσότερος, ιδιαίτερα οι επισκέπτες, όπως επίσης το καλοκαίρι και τις
αργίες. Εικ.31. Η διαμόρφωση των ορίων του λιμαν ιού.
Η κίν ηση των πεζών παράλληλα σε αυτά δεν
Σήμερα στην παραλία λειτουργούν και χώροι πολιτισμού, οι μοναδικοί ίσως είν αι εύκολη.
στη Χαλκίδα που φιλοξενούν εκθέσεις και πολιτιστικές δραστηριότητες. Πηγή: προσωπι κό αρχεί ο
Πρόκειται για την ισόγεια αίθουσα του Δημαρχείου (εικ.21), που ουσιαστικά
δεν έχει κάποια ιδιαίτερη διαμόρφωση και φιλοξενεί περιοδικές εκθέσεις, και
για το Κόκκινο Σπίτι (εικ.20). Το αρχοντικό της οικογένειας Μάλλιου
ανακαινίστηκε πρόσφατα και λειτουργεί ως χώρος τεχνών και πολιτισμού.
Απέναντι από αυτό βρίσκεται το λεγόμενο «σπίτι με τα αγάλματα», όπου
στεγάζεται το Λύκειο των Ελλη νίδων και η Εταιρεία Ευβοϊκών Σπουδών. Τα
τρία αυτά κτίρια είναι μάλιστα από τα περισσότερο αξιόλογα δείγματα του
αρχιτεκτονικού παρελθόντος της νεοκλασικής Χαλκίδας. Σε μικρή
απόσταση είναι και ο δημοτικός θερινός κινηματογράφος. Μπορούμε
Εικ.32. Το λιμάν ι από την Αγ.Μαρίν α.
λοιπόν να θεωρήσουμε ότι αυτοί είναι οι τέσσερις πυρήνες πολιτισμού που Πηγή: προσωπι κό αρχεί ο
υπάρχουν στην παραλιακή ζώνη της Χαλκίδας.
Νότια της παλαιάς γέφυρας υπάρχει το λιμάνι της πό λης, οπότε το
θαλάσσιο μέτωπο δεν είναι εύκολα προσβάσιμο (εικ.31,32,38), αφού
μάλιστα το λιμάνι είναι εμπορικό και όχι επιβατικό, παρά μόνο στην περιοχή
του Βούρκου, στο νότιο άκρο του λιμανιού, όπου βρίσκονται εγκαταστάσεις
του Ναυτικού Ομίλου Χαλκίδας, ένας σύλλο γος ερασιτεχνών ψαράδων και
μαρίνα για σκάφη αναψυχής.
Εκτός από την παραλιακή ζώνη βόρεια και νότια της παλαιάς γέφυρας που
συγκεντρώνει την αναψυχή και το λιμάνι, έχει αξιοποιηθεί λιγότερο ή
περισσότερο και το υπόλοιπο θαλάσσιο μέτωπο της Χαλκίδας στον Βόρειο
Ευβοϊκό, κυρίως ως παραλίες για κολύμπι, που λειτουργούν και ως τόποι Εικ.33. Η πλαζ Παπαθαν ασίου στην συν οικία
συγκέντρωσης και αναφοράς για κάθε γειτονιά, όχι μόνο κατά τους Φάρος.
θερινούς μήνες (χάρτης 11). Οι πλαζ αυτές μπορούν να θεωρηθούν ως κάτι Πηγή: προσωπι κό αρχεί ο

29
ανάλο γο των πλατειών για τις συνοικίες με τις οποίες σχετίζονται άμεσα και
αποτελούν χαρακτηριστικό της πόλης, ενταγμένες ουσιαστικά στον αστικό
ιστό, ως βασικοί και ζωτικοί κοινόχρηστοι χώροι για τη Χαλκίδα, που όμως
σε αρκετές περιπτώσεις ασφυκτιούν λό γω της πυκνής δόμησης
(εικ.30,33,39).
Το παραλιακό μέτωπο δεν καθορίζει, λοιπόν, την εξέλιξη της πόλης μόνο
σχετικά με χρήσεις όπως το εμπόριο και η αναψυχή. Σημαντική είναι η
σχέση του με τις περιοχές κατοικίας. Χαρακτηριστικό είναι ότι οι περιοχές
κοντά στην θάλασσα του Βόρειου Ευβοϊκού, κυρίως στην ευβοϊκή αλλά και
στη βοιωτική ακτή, που αναφέρονται σε κάποια πλαζ, θεωρούνται οι
πλεονεκτικότερες και κατά συνέπεια ακριβότερες της πόλης. Βέβαια δεν
συμβαίνει το ίδιο και στο Νότιο Ευβοϊκό, στις συνοικίες Αγία Μαρίνα και Εικ.34. Το ν ότιο θαλάσσιο μέτωπο της πόλης, στη συν οικία
Μπαταριά (εικ.29,34). Οι περιοχές αυτές βρίσκονται τόσο κοντά στο λιμάνι Μπαταριά. Σε πρώτο πλάν ο ο περιφερειακός, στο βάθος η
βιομηχ αν ία τσιμέντου.
όσο και στη βιομηχανία τσιμέντου, ενώ παλαιότερα υπήρχε μεγάλη έκταση Πηγή: προσωπι κό αρχεί ο
ελωδών εκτάσεων (στις οποίες οφείλεται και η σημερινή ονομασία τις
συνοικίας Βούρκος). Χαρακτηριστικό είναι ότι, σύμφωνα με το
34 Ερωτηματολόγιο
Μαμαλούκο , από τα τέλη του 19ου αιώνα οι καλύτερες γειτονιές
βρίσκονταν βόρεια του κάστρου, και κατά μήκος της παραλιακής ζώνης, 1. πόσες φορές την εβδομάδα επισκέπτεστε την
όπου κατοικούσαν αστοί και μεγαλοαστοί, ενώ νότια του κάστρου ήταν οι παραλία; ποιες ημέρες, ώρες;
φτωχογειτονιές και οι εργατικές συνοικίες. 2. ποιες ηλικίες ν ομίζετε ότι επισκέπτονται
περισσότερο την παραλία;
3. για ποιο λόγο επισκέπτεστε την παραλία;
Ε3. Έρευνα με ερωτηματολόγια 4. με ποιο μέσο μεταφοράς έρχ εστε συνήθως στην
παραλία;
5. σας ικαν οποιεί η σύνδεση με την υπόλοιπη
Στα πλαίσια της διερεύνησης του σημερινού ρόλου του παραλιακού πόλη; (ΜΜΜ, πεζόδρομοι, στάθμευση)
μετώπου και σε συνδυασμό με τη συστηματική παρατήρηση και καταγραφή 6. εκτός από την παραλία ποια άλλα μέρη
πληροφοριών, πραγματοποιήθηκε έρευνα με ερωτηματολόγιο εννέα επισκέπτεστε για αν αψυχ ή; Από τι εξαρτάται η
επιλογή σας;
ερωτήσεων, το καλοκαίρι του 2007, σε τέσσερις χώρους αναψυχής στην 7. σας ικαν οποιεί η κατάσταση της παραλίας και οι
παραλία της Χαλκίδας. Το ερωτηματολόγιο συμπληρώθηκε τελικά από κιν ήσεις της δημοτικής αρχ ής; Τι θα αλλάζατε;
πενήντα άτομα, η επιλο γή των οποίων ήταν τυχαία. Αξίζει να αναφερθεί ότι Τι σας εν οχ λεί;
8. σε ποια περιοχ ή πηγαίν ετε για μπάνιο
αν και οι ερωτήσεις απευθύνονταν σε ένα άτομο, συχνά παρέμβαιναν και συν ήθως;
αυτοί που το συνόδευαν και κάθονταν μαζί του. Έγινε προσπάθεια να 9. θεωρείτε την παραλία σημαν τική για την πόλη;
αντιπροσωπεύουν όλο το ηλικιακό φάσμα, αν και υπερτερούν οι ηλικίες

34
Μαμαλούκος Στ., «Χαλκίδα. Τα ν εοκλασικά σπίτια», Αθήνα 1981, σελ.21,23

30
που κυριαρχούν στην παραλία, δη λαδή 20-30. Περιλαμβάνονται τόσο
Χαλκιδέοι, όσο και επισκέπτες. Δυστυχώς δεν ήταν όλοι πρόθυμοι, πολλοί
περιορίζονταν σε μο νο λεκτικές απαντήσεις.
Κάλο είναι επίσης, να ληφθεί υπόψη το γεγο νός ότι οι ερωτήσεις
πραγματοποιήθηκαν καλοκαίρι, οπότε οι απαντήσεις ορισμένων, ιδίως των
επισκεπτών, ίσως να έχουν επηρεαστεί από τις συνθήκες και τα δεδομένα,
(καλός καιρός, ελεύθερος χρόνος, διακοπές). Άλλωστε το δεί γμα είναι μικρό
και, όπως αναφέρθηκε, τυχαία και όχι στατιστικά επιλεγμένο, οπότε δεν
μπορεί να θεωρηθεί αντιπροσωπευτικό των κατοίκων και ιδιαίτερα των
επισκεπτών. Κατά συνέπεια δεν αποτελεί τη βάση της παρούσας εργασίας,
αλλά ένα ακόμα εργαλείο για την εξαγωγή συμπερασμάτων, έχοντας πάντα
συναίσθηση της υποκειμενικότητας του.
Όσον αφορά τη συχνότητα που επισκέπτονται οι ερωτηθέντες την παραλία
της πόλης, οι περισσότεροι από όσους δήλωσαν κάτοικοι Χαλκίδας, την Εικ.35. Το πρώτο τμήμα της παραλίας, όπως αν αφέρεται
επισκέπτονται τουλάχιστον πέντ ε φορές την εβδομάδα. Χαρακτηριστικές στο κείμεν ο, φωτογραφημέν ο από το Κρηπίδωμα. Στο
κέν τρο περίπου της φωτογραφίας, το γων ιακό κίτριν ο
είναι και οι περιπτώσεις επισκεπτών από την Αθή να, τα κοντινά χωριά, κτίριο, είν αι το ξεν οδοχ είο Παλίρροια σήμερα.
ακόμα και τη Θήβα που είπαν ότι έρχονται στην παραλία τουλάχιστον μια Πηγή: προσωπι κό αρχεί ο
φορά την εβδομάδα. Οι νέοι δηλώνουν ότι πηγαίνου ν στην παραλία κυρίως
βράδυ, ενώ οι μεγαλύτερες ηλικίες πρωί και απόγευμα.
Οι εκτιμήσεις για τις ηλικίες που κυρίως συναντά κανείς στην παραλία
χωρίζονται σε δυο κατηγορίες. Σε αυτές που θεωρούν ότι όλες οι ηλικίες με
την ίδια συχνότητα επισκέπτονται την παραλία και σε αυτές που εκτιμούν
ότι είναι κυρίως νέοι οι θαμώνες, αν και το οριοθετούν διαφορετικά, με
ανώτατο όριο τα 35, ανάλογα και με την η λικία που έχουν οι ίδιοι.
Οι λό γοι επίσκεψης παρουσιάζουν μεγάλη ποικιλία. Οι πιο συχνοί είναι ότι
επισκέπτονται την παραλία για καφέ, αναψυχή, βόλτα και γιατί δεν υπάρχει
κάποιο άλλο μέρος να πάνε. Οι υπό λοιποι εκφράζουν με διαφορετικούς
τρόπους το ότι η επίσκεψη στην παραλία και η θέα της θάλασσας τους
ευχαριστεί, ότι είναι χώρος κοινωνικών συ ναναστροφών και ότι συνδυάζεται
με επίσκεψη στην αγορά της πό λης.
Οι απαντήσεις για το μέσο μεταφοράς που χρησιμοποιούν οι ερωτηθέντες Εικ.36. Το Κρηπίδωμα, το δεύτερο τμήμα όπως αν αφέρεται
εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τον τόπο κατοικίας, αλλά και την η λικία, στο κείμεν ο. Το αριστερό τμήμα, με τα παγκάκια και την
παιδική χ αρά, βρίσκεται σε χ αμηλότερη στάθμη από το
με το ιδιωτικό αυτοκίνητο να υπερτερεί με πολύ μικρή διαφορά. Όσοι δεξί, με τα δέντρα, που καταλήγει στο Κόκκινο Σπίτι.
μένου ν κοντά στην παραλία και οι μικρότερες ηλικίες πηγαίνουν με τα Πηγή: προσωπι κό αρχεί ο

31
πόδια. Αρκετοί είναι και αυτοί που απαντούν ότι άλλοτε περπατούν και
άλλοτε παίρνουν το αυτοκίνητο τους. Αξιοσημείωτο είναι το γεγο νός ότι
ελάχιστοι είναι αυτοί που χρησιμοποιούν τα αστικά λεωφορεία.
Στην ερώτηση, αν είναι ικανοποιημένοι με την σύνδεση της παραλίας με την
πόλη, η πλειοψηφία απάντησε μονο λεκτικά, υπήρξαν όμως ορισμένοι που
ανέφεραν και συγκεκριμένα προβλήματα. Οι περισσότεροι δεν εί ναι
ικανοποιημένοι, και αναφέρουν ως κυριότερα προβλήματα την έλλειψη
χώρων στάθμευσης, το κυκλοφοριακό, τα ανεπαρκή Μ.Μ.Μ, αλλά και την
έλλειψη πεζοδρόμων, ποδηλατοδρόμων και πρόβλεψης για Α.Μ.Ε.Α.
Ως εναλλακτικές επιλογές για διασκέδαση, με ίδια περίπου συχνότητα
αναφέρθηκαν η Γλύφα, περιοχή στη βοιωτική ακτή κοντά στη νέα γέφυρα
όπου συγκεντρώνονται τα θερινά club, και οι Αλυκές στο δήμο Ανθηδώνος
όπου υπάρχουν επίσης χώροι αναψυχής σε συνδυασμό με πλαζ για Εικ.37. Χαρακτηριστική εικόν α από το πρώτο τμήμα της
κολύμπι. Ακολουθεί η Αθήνα, ενώ μικρός αριθμός ανέφερε ότι συχνάζει παραλίας. Η πεζοδρομημέν η προέκταση της λεωφόρου
μόνο στην παραλία. Αρκετά συχνά έγινε αναφορά σε ταβέρνες ενώ Βεν ιζέλου, βασική πρόσβαση των πεζών στο θαλάσσιο
αναφέρθηκαν και περιοχές εκτός Χαλκίδας στο νομό Ευβοίας και σε μικρή μέτωπο, καταλαμβάν εται από τραπεζοκαθίσματα.
Πηγή: προσωπι κό αρχεί ο
απόσταση, όπως η Αρτάκη, τα Ψαχνά, η Ερέτρια και το Λευκαντί.
Στην ερώτηση κατά πόσο είναι ικανοποιημένοι από την κατάσταση της
παραλίας, υπάρχει μεγάλη ποικιλία απαντήσεων. Το 25% περίπου των
ερωτηθέντων απαντούν ότι είναι ικανοποιημένοι ενώ οι υπόλοιποι
αναφέρουν διάφορα προβλήματα, με κυριότερο το γεγο νός ότι όλα τα
μαγαζιά εί ναι ίδια. Επισημαίνονται ακόμη η άσχημη μυρωδιά, το πρόβλημα
καθίζησης (το οδόστρωμα του παραλιακού δρόμου έχει κλίση που σταδιακά
αυξάνεται), τα αδέσποτα, η κατάληψη των κάθετων δρόμων από τους
επιχειρηματίες με τραπεζοκαθίσματα (εικ.37), οι πολλοί μετανάστες, τα
μηχανάκια, η έλλειψη πρασίνου και καθαριότητας, οι πολλοί πλανόδιοι. Από
μία φορά γίνεται αναφορά στη ν έλλειψη μίας έκθεσης, στα παλαιά κτίρια
που χρειάζονται ανακαίνιση, στην ακρίβεια, στη γέφυρα που ανοίγει, και
στο γεγονός ότι τίποτα δεν αλλάζει και δεν υπάρχει τίποτα το ιδιαίτερο.
Ως περιοχές για μπάνιο, οι περισσότεροι ανέφεραν περιοχές εκτός της Εικ.38. Το θαλάσσιο μέτωπο ν ότια της παλαιάς γέφυρας,
που διακρίνεται κάτω αριστερά, και πριν το λιμάν ι, από
πόλης, με μεγαλύτερη συχνότητα τις Αλυκές, έπειτα τα Λουκίσια, την το κάστρο του Καράμπαμπα. Στο βάθος η συν οικία
Αρτάκη, τα Πολιτικά, το Λευκαντί, την Ερέτρια, την Αυλίδα. Οι παραλίες Μπαταριάς.
εντός Χαλκίδας αναφέρθηκαν, αλλά όχι τόσο συχνά. Πηγή: προσωπι κό αρχεί ο

32
Στην τελευταία ερώτηση, αν η παραλία είναι σημαντική για τη Χαλκίδα, όλοι
συμφωνούν ότι είναι ό,τι σημαντικότερο έχει η πόλη και ότι δεν υπάρχει κάτι
άλλο αξιόλο γο. Πολλοί αναφέρουν ότι είναι ο μόνος πόλος έλξης τουριστών
και επισκεπτών, αλλά και των ίδιων των Χαλκιδέων, αφού είναι το μόνο
μέρος με χώρους διασκέδασης μέσα στην πόλη. Επίσης έγι νε μία αναφορά
στην παραλία ως μέρος εύρεσης εργασίας κυρίως για τους νέους, ως
στήριγμα της οικονομίας, αλλά και ως στοιχείο καθοριστικό στην εξέλιξη
της. Χαρακτηριστικές είναι φράσεις όπως : «στο λίδι της πόλης», «πηγή
ζωής». Όλοι αναγνωρίζουν ότι αν δεν υπήρχε η παραλία, η Χαλκίδα δεν θα
είχε τίποτα ενδιαφέρον και θα ήταν μία κοινή επαρχιακή πόλη.

Ε4. Συμπεράσματα

Tο θαλάσσιο μέτωπο της Χαλκίδας υπήρξε καθοριστικό για την εξέλιξη της, Εικ.39. Η πλαζ Συκιές στη συν οικία Σαλεμή. Στη
από την αρχαιότητα μέχρι και σήμερα, για διαφορετικούς βέβαια λόγους σε συγκεκριμέν η περίπτωση η φύτευση λειτουργεί ως όριο προς
τον αστικό ιστό.
κάθε εποχή. Ο τόπος ίδρυσης της στην γεωμετρική εποχή, επιλέχθηκε Πηγή: προσωπι κό αρχεί ο
λό γω της σχέσης του με τη θάλασσα και τη δυνατότητα που προσέφερε για
ανάπτυξη της ναυτιλίας, όπως ήδη αναφέρθηκε. Η θέση της είχε στρατηγική
σημασία για τη ναυσιπλοΐα και το εμπόριο. Κατά τη βυζαντινή περίοδο,
ήταν μία από τις πλουσιότερες πόλεις στην Ελλάδα, ενώ και κατά την
ενετοκρατία ήταν μία από τις σπουδαιότερες πόλεις λό γω της θέσης της,
για αυτό και οι Ενετοί δαπάνησαν πο λλά χρήματα για την οχύρωση της.
Μέχρι λοιπόν και τα πρώτα χρόνια μετά την απελευθέρωση από τους
Τούρκους, η άμεση σχέση της Χαλκίδας με τη θάλασσα και η ανάπτυξη της
στο στενότερο σημείο του Ευβοϊκού κόλπου, ήταν σημαντική για λόγους
στρατηγικούς, οικονομικούς και εμπορικούς. Τις τελευταίες δεκαετίες του
ου
19 αιώνα εμφανίζο νται και οι πρώτες βιομηχανικές χρήσεις στο θαλάσσιο
μέτωπο, κοντά στην παλαιά γέφυρα, καθώς η περιοχή αυτή ήταν κόμβος
όλων των συ γκοινωνι ών, οδικών, θαλάσσιων και σιδηροδρομικών.
ου
Από τις αρχές του 20 αιώνα, το θαλάσσιο μέτωπο αποκτά σταδιακά το
ρόλο που έχει μέχρι σήμερα. Κο ντά στη γέφυρα συγκεντρώνο νται οι
δραστηριότητες αναψυχής, που, βέβαια, μέσα σε έναν αιώνα, έχουν Εικ.40. Η βοιωτική ακτή, το τρίτο τμήμα όπως αν αφέρεται στο
κείμεν ο. Αριστερά διακρίν εται η πλαζ Αστέρια, απέν αντι από
αλλάξει πολλές μορφές και συνεχώς μεταβάλλο νται, ανάλο γα με ό σα το σημερινό Δημαρχ είο.
επιβάλλει η κάθε εποχή. Κατά μήκος του Βόρειου Ευβοϊκού Πηγή: προσωπι κό αρχεί ο

33
αναπτύσσο νται, από τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα, οι ακριβότερες
συνοικίες, λόγω της σχέσης τους με τη θάλασσα, αλλά και πλαζ για
κολύμπι. Εντός του κάστρου και νότια αυτού βρίσκονταν, όπως έχει
αναφερθεί, οι φτωχο γειτονιές.
Η Χαλκίδα είναι μια πόλη άμεσα συνδεδεμένη με τη θάλασσα. Εί ναι
χαρακτηριστικό ότι έντυπο, σε άρθρο του για την πόλη, αναφέρει: «…η
Χαλκίδα οφείλει τη γοητεία της περισσότερο στη θάλασσα, παρά στην
35
αρχιτεκτονική της.» Το θαλάσσιο μέτωπο όμως, δεν επηρεάζει μό νο τις
δραστηριότητες αναψυχής και τον τουρισμό. Η παραλία αποτελεί το κέντρο,
που στις περισσότερες πόλεις ταυτίζεται με μία ή περισσότερες πλατείες,
και σε σχέση με αυτήν, αναπτύσσο νταν, μέχρι πρόσφατα, όλες οι
υπόλοιπες δραστηριότητες, το εμπόριο, οι δημόσιες υπηρεσίες. Τα
τελευταία χρό νια, καθώς η πόλη επεκτείνεται με ραγδαίους ρυθμούς, γί νεται Εικ.41. Συν οικία Νεάπολης. Χαρακτηριστική εικόν α από τις
μια προσπάθεια αποκέντρωσης και δημιουργίας, νέων, μικρότερων πόλων. περιοχ ές όπου εγκαταστάθηκαν μικρασιάτες πρόσφυγες. Ο
Παρόλα αυτά, η παραλία, σε σχέση με τις οδούς Αβάντων και Βενιζέλου, δρόμος δεξιά ον ομάζεται μάλιστα οδός Σμύρν ης.
εξακολουθούν να αποτελούν τον ουσιαστικό πυρήνα της Χαλκίδας. Πηγή: προσωπι κό αρχεί ο

Είναι, λοιπό ν, αδιαμφισβήτητο ότι το θαλάσσιο μέτωπο επηρεάζει άμεσα τη

ζωή και την καθημερινότητα των κατοίκων, γεγο νός που επιβεβαιώθηκε και
από την έρευνα με ερωτηματολόγια στο πλαίσιο αυτής της εργασίας. Οι
απαντήσεις σε πολλά θέματα διαφοροποιούνταν, όλοι όμως κατέλη γαν ότι
η παραλία είναι πολύ σημαντική για την πόλη, ακόμα και αν θεωρούσαν ότι
θα μπορούσε να έχει αξιοποιηθεί καλύτερα ή ότι είναι η μόνη τους επιλογή.
Χαρακτηριστικό είναι ότι από τα πενήντα άτομα που ερωτήθηκαν, ένα μόνο
απάντησε ότι δεν εί ναι κάτι ιδιαίτερο και ότι δεν προσφέρει στην πόλη,
επρόκειτο μάλιστα για επισκέπτη. Αξίζει, επίσης, να αναφερθούν τα σχό λια
των ερωτηθέντων σχετικά με το ρόλο που παίζει το θαλάσσιο μέτωπο στην
ψυχολογία τους και στην καλή διάθεση. Για πολλούς από όσους έχουν
μεγαλώσει στη Χαλκίδα, είναι σχεδόν αδιανόητο να ζήσουν κάπου όπου
δεν θα έχουν καθημερινή επαφή με τη θάλασσα, ακόμα και αν εντοπίζουν
αναρίθμητα προβλήματα στην πό λη. Εικ.42. Συν οικία Κάστρο ή Αγ.Παρασκευή. Τόσο ο αστικός
ιστός, όσο και πολλά από τα κτίρια δηλών ουν το παρελθόν
Η συστηματική παρατήρηση καθ’όλη τη διάρκεια του έτους και η της πόλης.
προσωπική εμπειρία από την πόλη όπου έχω μεγαλώσει, επιβεβαιώνουν Πηγή: προσωπι κό αρχεί ο

35
athensvoice, τεύχ ος 187,σελ.34-39

34
αυτό το ρόλο του θαλάσσιου μετώπου, ως χώρου που συγκεντρώνει τόσο
τις δραστηριότητες αναψυχής, όσο και την κοινωνική ζωή της πόλης.
Μπορεί μάλιστα αυτό να συμβαίνει σε μεγαλύτερο βαθμό και σε επίπεδο
πόλης στην παραλία, στο τμήμα δηλαδή βόρεια της παλαιάς γέφυρας και
μέχρι το Κόκκινο Σπίτι, αλλά και οι πλαζ εντός αυτής λειτουργούν
αντίστοιχα σε επίπεδο γειτονιάς και συνοικίας. Άξιο αναφοράς είναι το
γεγο νός ότι στην έρευ να με τα ερωτηματολόγια λίγοι ανέφεραν ότι τις
επιλέγουν για κολύμπι, αν και καθημερινά συγκέντρωναν μεγάλο αριθμό
λουομένων. Σε συ νδυασμό όμως με τον τόπο κατοικίας που δήλωσαν,
επιβεβαιώνεται ότι οι πλαζ εντός της πόλης λειτουργούν ανάλογα με τις
πλατείες και απευθύνονται στους κατοίκους της αντίστοιχης κάθε φορά
συνοικίας και ιδιαίτερα στα παιδιά και στους ηλικιωμένους, σε όσους
δηλαδή δεν έχουν τη δυνατότητα να βγουν εκτός πόλης με κάποιο Εικ.43. Χαρακτηριστική εικόν α της σημεριν ής Χαλκίδας,
αυτοκίνητο. Είναι οι χώροι που συγκεντρώνου ν, ιδιαίτερα τους θερινούς εδώ από τη συνοικία Νεάπολη. Διώροφα και ισόγεια
μήνες, αλλά όχι μόνο αυτούς, την κοινωνική ζωή των γειτονιών. αντικαθίστανται από πολυώροφα κτίσματα με το σύστημα
Μπορούμε να πούμε, συμπερασματικά, ότι το θαλάσσιο μέτωπο της της αντιπαροχ ής ν α κυριαρχ εί, αλλάζον τας δραματικά την
εικόν α της πόλης.
Χαλκίδας, αποτελείται από το τμήμα που συγκεντρώνει τις δραστηριότητες Πηγή: προσωπι κό αρχεί ο
αναψυχής, και εκτείνεται βόρεια της παλαιάς γέφυρας και στις δύο ακτές
του Ευβοϊκού, με τις επιμέρους διαφοροποιήσεις που αναφέρθηκαν, από
τις πλαζ στον Βόρειο Ευβοϊκό, ενταγμένες στον αστικό ιστό, και από τις
εγκαταστάσεις του λιμανιού, νότια της παλαιάς γέφυρας. Διαφορετική
κατηγορία αποτελεί επίσης το θαλάσσιο μέτωπο νότια του λιμανιού,
ανατολικά και δυτικά της νέας γέφυρας, που λόγω της γειτνίασης με την
βιομηχανία τσιμέντου και του ελώδους εδάφους, δεν έχει αστικές χρήσεις
στο μεγαλύτερο μέρος του.
Αρκετοί από τους πολίτες εντοπίζουν καίρια προβλήματα του θαλάσσιου
μετώπου, όπως η ύπαρξη παλαιών, νεοκλασικών κυρίως, κτιρίων, που
είναι αναξιοποίητα, η έλλειψη πρασίνου και ιδιαίτερα η δυσκολία στις
κινήσεις, λόγω της υπερκατάληψης του δημόσιου χώρου από τους
επιχειρηματίες. Προς την κατεύθυνση αυτή αξίζει να αναζητηθούν τρόποι
αναβάθμισης του. Στο παρελθόν έγι ναν αρκετά λάθη. Η αρχιτεκτονική
ιστορία της πόλης καταστράφηκε με την ανοχή των πο λιτών και των Εικ.44. Η οδός Αβάντων, ο βασικός εμπορικός δρόμος της
πόλης και ταυτόχ ρον α ο άξον ας που συνδέει τις βόρειες
τοπικών αρχών. Η εικόνα του θαλάσσιου μετώπου, αλλά και ολόκληρης της συν οικίες με το κέντρο.
πόλης, άλλαξε δραματικά τις δεκαετίες 1960 και 1970, όταν τα περισσότερα Πηγή: προσωπι κό αρχεί ο

35
κτίρια, πολλά από τα οποία ήταν αξιόλογα δεί γματα νεοκλασικής
αρχιτεκτονικής, κατεδαφίστηκαν, ώστε τη θέση τους να πάρουν μεγάλες
πολυκατοικίες, με χαρακτηριστικό το παράδειγμα του ξενοδοχείου
Παλίρροια
Το θαλάσσιο μέτωπο όμως, όπως ήδη αναφέρθηκε, δεν περιορίζεται στην
«παραλία», όπου συγκεντρώνονται οι δραστηριότητες αναψυχής και
αποτελεί τη «βιτρίνα» της πόλης. Το τμήμα του, λοιπόν, που βρίσκεται στις
περιοχές κατοικίας δεν έχει αποτελέσει αντικείμενο σχεδιασμού με σεβασμό
στο περιβάλλον, με αποτέλεσμα να ασφυκτιά λόγω του πυκνού αστικού
ιστού και των υψηλών συ ντελεστ ών δόμησης, παρόλο που καταφέρνει να
λειτουργεί ως ζωτικός και αναπόσπαστος δημόσιος χώρος.
Η κριτική της αξιοποίησης του θαλάσσιου μετώπου της Χαλκίδας, και η
διατύπωση προτάσεων για τη βελτίωση και ανάδειξη του, δεν αποτελεί
αντικείμενο της παρούσας διάλεξης. Σε μια πόλη όμως, που η πορεία της
στην ιστορία και η εξέλιξη της καθορίστηκαν από τη σχέση της με τη
θάλασσα, εί ναι αναμφίβολα απαραίτητο να γίνου ν προσπάθειες για την
αναβάθμιση του μετώπου με σεβασμό, τόσο στους κατοίκους και τις
ανάγκές τους, όσο και στο φυσικό περιβάλλο ν.

36
ΣΤ. Βιβλιογραφία

ƒ Αραβαντινός Αθ., Πολεοδομικός σχεδιασμός για μια βιώσιμη

ανάπτυξη του αστικού χώρου, Αθήνα, εκδόσεις Συμμετρία, 1997
ƒ Βρανόπουλος Επαμ., Ιστορία της Εύβοιας, Αθήνα, εκδόσεις
Πελασγός, 1995
ƒ Γενικά Αρχεία του Κράτους (Γ.Α.Κ.), αρχεία νομού Ευβοίας
ƒ D.N.A. ομάς αρχιτεκτονικών και πολεοδομικών μελετών, Υπουργείον
Εσωτερικών, Διεύθυνσις προγραμματισμού και μελετών, «Χαλκίς-
Ρυθμιστικόν και ρυμοτομικόν σχέδιον, Γ’ Φάσις»
ƒ Ελευθερίου Β., Φώτου Μαρία, Παραλία Χαλκίδας, διάλεξη, ΕΜΠ,
1984
ƒ Εύβοια 1979, ετήσια συνδρομή «Προοδευτικής Εϋβοιας»
ƒ Ευβοϊκή εγκυκλοπαίδεια, τόμος Γ, λήμμα «Χαλκίδα», Αθήνα,
εκδόσεις Στεφ. Βασιλόπουλος, 1998
ƒ Η πόλη στους νεότερους χρόνους. Μεσογειακές και βαλκανικές όψεις
ος ος
(19 –20 αι.), Πρακτικά του Β’ Διεθνούς Συνεδρίου, Αθήνα, εκδ.
Εταιρεία Μελέτης Νέου Ελλη νισμού, 2000
ƒ Ιωαννίδης Ελ., Ιστορία του Δήμου Χαλκιδέων, Χαλκίδα, Εταιρεία
Ευβοϊκών Σπουδών, 2002
ƒ Ιωαννίδης Ελ., Μικρασιάτες πρόσφυγες στην Εύβοια, Χαλκίδα,
έκδοση «Πανευβοϊκού Βήματος», 2001
ƒ Καραπασχαλίδου Αμ., Η Χαλκίδα άλλοτε και τώρα, Χαλκίδα, έκδοση
με τη φροντίδα του τοπικού τμήματος Χαλκίδας του Σώματος
Ελλή νων Οδηγών
ƒ Καρρά Στ., «Χαλκίδα, τόσο ωραία, τόσο κοντά», athensvoice, τεύχος
187, Οκτώβριος 2007
ƒ Καρύδης Δημ., Ανάγνωση πολεοδομίας, Αθήνα, εκδόσεις Συμμετρία,
1991
ος
ƒ Καρύδης Δημ., Συγκρότηση και εξέλιξη των ελληνικών πόλεων, 15 -
19ος αιώνας, Αθή να, ΕΜΠ, 1988
ƒ Καυκούλα Κ., Παπαμίχος Ν., Χαστάο γλου Β., Σχέδια πόλεων στην
ου
Ελλάδα του 19 αι., Θεσσαλο νίκη, ΑΠΘ, 1990

37
 ƒ Μαμαλούκος Στ., Χαλκίδα. Τα νεοκλασικά σπίτια, Αθήνα, ΕΜΠ,
Έδρα Ιστορίας της Αρχιτεκτονικής, 1981
ƒ Μεσσί νας Ηλ., Οι συναγωγές στην Ελλάδα, η αρχιτεκτονική τους και
η σχέση τους με τον ιστό της πόλης και την εβραϊκή συνοικία,
διδακτορικό ΕΜΠ, Οκτώβριος 1998
ƒ Παλόγου Σ., Πολεοδομική μελέτη της Χαλκίδας. Ανάλυση και κριτική
της κατάστασης βασισμένη στις κατευθύνσεις του ευρωπαϊκού
συμβουλίου πολεοδόμων, εργασία για το μάθημα Ε.Θ. Πολεοδομίας
9, Μάιος 2007
ƒ Παλόγου Σ., Χαλκίδα. Νεοκλασική αρχιτεκτονική, εργασία για το
μάθημα Ιστορία-Θεωρία 7, Φεβρουάριος 2006
ƒ Σγουρός Κ., «Η πό λη των “τρελών νερών” », Γεωτρόπιο, τεύχος 137,
Νοέμβριος 2002

ƒ ΦΕΚ 117.Β.25/04/1958
ƒ ΦΕΚ 1003.Β.14/12/1971
ƒ ΦΕΚ 137.Δ.25/02/1987

Πηγές από το διαδίκτυο:

ƒ www.aget.gr
ƒ www.chalkida.gr
ƒ www.e-city.gr
ƒ www.el.wikipedia.org
ƒ www.gak.eyv.sch.gr
ƒ www.jewishmuseum.gr
ƒ www.servitoros.gr
ƒ www.stereaellada.gov.gr

Ευχαριστώ θερμά την κυρία Κάλλια Χατζη γιάννη, τον κύριο Γιάννη Αίσωπο
και τον κύριο Γιάννη Στέρπη για τις πληροφορίες που μου έδωσαν, καθώς
και όλους όσους βοήθησαν στη συ λλογή του υλικού.

38