Univerzitet u Beogradu

Građevinski fakultet
Predmet: Geodezija saobraćajnica

Eleborat vežbi iz predmeta

Geodezija saobraćajnica

Vežba broj 15

Asistenti:
Aleksandar Sekulić mast. inž. geod.
Petar Bursać mast. inž. geod.

Beograd, 2020 godine

Tekst zadatka:
Izračunati grešku visine tačke B (mHB) izračunate trigonometrijskim nivelmanom.

Uputstvo za izradu zadatka:

Dati podaci za izradu zadatka:
mi = ± 5 mm – standarno odstupanje merenja visine instrumenta
ml = ± 5 mm – standardno odstupanje visine signala (ili čitanja na letvi)
mdk = ± 15 mm – standardno odstupanje merenja kose dužine
mz = ± 20'' – standardno odstupanje merenja zenitnog ugla
mHA = ± 5 mm – standardno odstupanje ocene visine tačke date A
z = 80° + x° - vrednost merenja zenitnog odstojanja 1
dk = 200 + y m – vrednost merenja kose dužine 2

Geometrijski i trigonometrijski nivelman su dve najzastupljenije metode određivanja visinskih

razlika između tačaka na zemljinoj površi. Obe metode prate kako slučajni, tako i sistematski
izvori grešaka prilikom merenja i određivanja visinskih razlika. Da bi se njihov uticaj otklonio ili
umanjio, neophodno je dosledno se pridržavati propisane procedure i uslova pri merenju.
U okviru ovog zadatka date su sračunte vrednosti grešaka – vrednosti standardnih devijacija, koje
nastaju pri merenju određenih veličina. Date vrednosti mogu biti dostupne u izveštajima o
metrološkom ispitivanju i etaloniranju instrumenata, dok se pojedine vrednosti mogu sračunati i
analitičkim putem. Cilj ovog zadatka je računanje greške određivanja visine tražene tačke B, sa
obzirom da su sve neophodne vrednosti grešaka merenih veličina date.

Uvođenjem totalnih stanica, kao savremenog geodetskog instrumenta, značajno se pri određivanju
visinskih razlika povećava primena metode trigonometrijskog nivelmana. Trigonometrijski
nivelman u suštini podrazumeva određivanje visinskih razlika na osnovu merenja zenitnih uglova,
odnosno vertikalnih uglova.
Saglasno Slici 1, visinska razlika između dve tačke iznosi:
∆ℎ = 𝑖 + 𝑑𝑘 ∙ cos 𝑧 − 𝑙
gde je: 𝑖 – visina instrumenta, 𝑑𝑘 – kosa dužina i 𝑙 – visina signala (ili čitanje na letvi).

1
x° – predstavlja zbir cifara indeksa (npr. br. indeksa 112/18, x = 4°)
2
y – takođe predstavlja zbir cifara indeksa
 Slika 1: Određivanje visinkih razlika trigonometrijskim nivelmanom

Visina nepoznate tačke B se određuje sledećim postupkom:

𝐻𝐵 = 𝐻𝐴 + 𝑑𝑘 ∙ cos 𝑧 + 𝑖 − 𝑙
gde je: 𝐻𝐴 – visina date tačke A, sa koje se određuje nepoznata visinska razlika.

Na osnovu Gausovog zakona o prenosu grešaka, greška nepoznate veličine se može odrediti kao
greška funkcije merenih veličina.
Ako predpostavimo da je 𝑦 = 𝑓(𝑥1 , 𝑥2 , 𝑥3 , … , 𝑥𝑛 ) , tj. funkcija rezultata merenja, gde je mereno
n veličina, linearizacijom u okolini tačke možemo dobiti izraz za računanje greške funkcije:

𝜕𝑦 2 𝜕𝑦 2 𝜕𝑦 2 𝜕𝑦 2
𝑚𝑦2 = ( 2
) ∙ 𝑚𝑥 1 + ( 2
) ∙ 𝑚𝑥 2 + ( 2
) ∙ 𝑚𝑥 3 + ⋯ + ( ) ∙ 𝑚𝑥2𝑛
𝜕𝑥1 𝜕𝑥2 𝜕𝑥3 𝜕𝑥𝑛
Dati izraz predstavlja Gausov zakon prenosa grešaka koji se u geodetskoj praksi najčešće koristi
za računanje greške funkcije kod koje su merenja ili u potpunosti nezavisna ili je njihova
korelisanost veoma mala, tj. zanemarljiva.
Na osnovu navedenog, uzimajuću u obzir formulu za računanje nepoznate visine tačke B, greška
visine tačke B se računa na sledeći način:
2 2
𝑚𝐻 𝐵
= 𝑚𝐻 𝐴
+ 𝑚𝑑2𝑘 ∙ 𝑐𝑜𝑠 2 𝑧 + 𝑚𝑧2 ∙ 𝑑𝑘2 ∙ 𝑠𝑖𝑛2 𝑧 + 𝑚𝑖2 + 𝑚𝑙2
PRIMER:
Izračunati grešku određivanja površine pravougaonika, ako su date merene vrednosti stranica kao
i standardna devijacija sa kojom su te vrednosti i izmerene:
a = 10m
b = 20m
ma = 0,02m
mb = 0,03m
Površina pravougaonika se računa kao P = a ∙ b.
Greška određivanja površine, koja je u funkciji mereneih veličina, tj. dužina stranica, na osnovu
Gausovog zakona o prenosu grešaka, glasi:

𝜕𝑃 2 𝜕𝑃 2
𝑚𝑃2 = ( ) ∙ 𝑚𝑎 + ( ) ∙ 𝑚𝑏2 = 𝑏2 ∙ 𝑚𝑎2 + 𝑎2 ∙ 𝑚𝑏2
2
𝜕𝑎 𝜕𝑏
𝑚𝑃 = 0,5 𝑚2