Download as docx, pdf, or txt
Download as docx, pdf, or txt
You are on page 1of 14

‫‪94032‬‬

‫هةريَمى كوردستان – عيَراق‬

‫هةلَسةنطاندنى كاريطةرى‬
‫شةرى سوريا و قةيرانى داعش‬
‫ِ‬
‫لةسةر بارى ئابوورى و كؤمةالَيةتى‬
‫ثوختةى جيَبةجيَكراو‬

‫أ‪ -‬لةس ةر داواك ارى ِريَ زدار س ةرؤكى حكوم ةتى ه ةريَمى كوردس تان‪ ،‬ئ ةم هةلَس ةنطاندنة‪ ،‬ك ة‬
‫ئةنجام دراوة لةس ةر ب ارى ئ ابوورى و كؤمةالَي ةتى‪ ،‬خواس تى دي اريكردنى ق ةبارةى كاريط ةرى‬
‫دوايين قةيرانةكانى ناوضةكةية لةس ةر حكوم ةتى ه ةريَمى كوردس تان لةك ة َل دةستنيش انكردنى‬
‫ب ِرى دارايى ثيَويست بؤ سةقامطيركردنةوةى بارودؤخةكة لة سالَى ‪ .2015‬ئةو ِرووداوانةى‪ .‬بوونة‬
‫شةرى ن‪..‬اوةخؤى س‪..‬وريا‪ ،‬ك‪..‬ة ل‪.‬ة س‪..‬الَى ‪ 2011‬دةس‪..‬تى‬ ‫ِ‬ ‫هؤى ئةنجامدانى‪ .‬ئةم ليَكؤلَينةوةية بريتين لة‪:‬‬
‫ثيَكردووة؛ لةطة َل ثةيدابوونى ياخيبووانى‪ .‬طروثى داعش (دةولةتى ئيسالمى لة عيَ‪..‬راق و ش‪..‬ام)‪ ،‬ك‪..‬ة‬
‫لةط‪..‬ةل ئ‪..‬ةم دوو ِرووداوة‬
‫َ‬ ‫ل‪..‬ة س‪..‬الَى ‪ 2014‬دةس‪..‬تى ثيَك‪..‬رد‪ .‬ئ‪..‬ةو توندوتي‪..‬ذى‪ .‬و ك‪..‬ارة ِ‬
‫درندانةي‪..‬ةى‬
‫دروس‪..‬تبوون بوون‪..‬ة ه‪..‬ؤى ئ‪..‬ةوةى دةي‪..‬ان ه‪..‬ةزار ك‪..‬ةس مالَ‪..‬ةكانيان ب‪..‬ةجيَبهيَلن زؤرب‪..‬ةيان‪ -‬وةك‬
‫‪.‬ةرى س‪..‬ورى‪ .‬و ه‪..‬ةروةها ئ‪..‬اوارةى ن‪..‬اوةخؤيى ب‪..‬ةهؤى ق‪..‬ةيرانى داعش‪ -‬ه‪..‬ةريَمى‬ ‫"ثةناهةن‪..‬دة"ى ش‪ِ .‬‬
‫كوردستان لة عيَراق هةلَبذيَرن ك‪..‬ة ناوض‪..‬ةيةكة ل‪..‬ة ئارامي‪..‬دا س‪..‬ةقامطيرة‪ .‬ئ‪..‬ةم ِرووداوان‪..‬ة ل‪..‬ة مي‪..‬انى‬
‫قةيرانى دارايى هاتنةئاراوة‪ ،‬كة بووة ه‪..‬ؤى داب‪..‬ةزينى ‪ %90‬ى طواس‪..‬تنةوةى‪ .‬دارايى ل‪..‬ة حكوم‪..‬ةتى‬
‫ناوةن‪..‬دى ل‪.‬ة بةغ‪..‬دا ك‪..‬ة ئ‪.‬ةويش ل‪.‬ة س‪..‬ةرةتاى ‪ 2014‬دةس‪..‬تى ثيَك‪..‬رد ‪ .‬ئ‪.‬ةم ِراثؤرت‪..‬ة هةلَس‪..‬ةنطاندنيَكى‬
‫ت‪..‬ةكنيكى ب‪..‬ؤ حكوم‪..‬ةت دابين دةك‪..‬ات دةرب‪..‬ارةى ئاكارةك‪..‬ان و خ‪..‬ةرجى ثيَويس‪..‬ت ب‪..‬ؤ س‪..‬ةقامطيردنى‬
‫بارودؤخةك‪..‬ة ك‪..‬ة ل‪..‬ة ئ‪..‬ةنجامى ه‪..‬اتنى ثةناهةن‪..‬دةكان و ئ‪..‬اوارة ناوةخؤيي‪..‬ةكان دروس‪..‬تبووة‪ .‬ليَ‪..‬رةدا‬
‫كتوثرةكانى‪ .‬ئابوورى و دارايى لةسةر بوارى‪ .‬ئابوورى و بودج‪..‬ةى‬ ‫ِ‬ ‫"كاريطةرى"‪ .‬ئاماذةية بة ئاكارة‬
‫حكومةتى هةريَمى كوردس‪..‬تان‪ ،‬ل‪.‬ة كاتيَك‪..‬دا "ن‪..‬رخى س‪..‬ةقامطيرى"‪ .‬ئاماذةي‪..‬ة ب‪..‬ؤ خ‪..‬ةرجى زي‪..‬اتر ك‪..‬ة‬
‫طةراندنةوةى خؤشطوزةرانى بؤ دانيشتوانى‪ .‬هةريَمى كوردستان ل‪..‬ة عيَ‪..‬راق‪ .‬ئ‪..‬ةم‬ ‫ِ‬ ‫ثيَويست دةبيَت بؤ‬
‫طؤرةث‪..‬انى‪ .‬بارودؤخةك‪..‬ةدا‬ ‫ِ‬ ‫ضرى لة‬
‫ِ‬ ‫ِراثؤرتة دةرئةنجامى ِريَكاريَكة كة تيميَكى بانكى نيَودةولَةتى بة‬
‫لةطة َل دامةزراوة حكومى و هاوبةشة نيَودةولَةتيةكان لة هةريَمةك‪..‬ة س‪..‬ةرقالَبووة‪ ،‬ب‪..‬ؤ كؤكردن‪..‬ةوةى‪.‬‬
‫طؤريني‪..‬ان ب‪..‬ؤ ش‪.‬يَوة باس‪.‬يَكى ِريَكخ‪..‬راو‪ .‬و نمايش‪.‬ى‪.‬‬
‫ِ‬ ‫ئامارةك‪..‬ان ل‪..‬ة سةرض‪..‬اوةى ثضرثض‪..‬ر و دوات‪..‬ر‬
‫دارشتن و‬ ‫تةكنيكى يةكخراو كة دةكريَت هةموو بةرذوةندارانى تيَدا ويَنة بكيَشريَت بؤ يارمةتيدان لة ِ‬
‫لةطةل قةيرانةكة‪.‬‬
‫َ‬ ‫جيَبةجيَكردنى ستراتيجيةكانى هةلَسوكةوتكردن‬

‫ب‪ -‬ئ ةم هةلَس ةنطاندنةى ئاك ارى ئ ابوورى و دارايى ك ة لةس ةر ئاس تى ه ةريَمى ئةنجام دراوة ل ة‬
‫هةلَسةنطاندنى ثيَداويستية بنةرةتيةكان جي اوازة ب ةهؤى سروش تى ئ ةو كيَش انةى ك ة حكوم ةتى‬
‫ه ةريَمى كوردس تان مامةل ةيان لةط ة َل دةك ات‪ .‬ئ‪..‬ةويش لةب‪..‬ةر ئ‪..‬ةو هؤكارانةي‪..‬ة‪ .‬يةك‪..‬ةم‪ ،‬ت‪..‬اديَت‬
‫قةيرانةكة لة حكومةتى هةريَمى كوردستان زياتردةبيَت و بةردةوام كاريطةرى ِرووداوةكانى سوريا‬
‫و بارطرذيي‪..‬ةكانى عيَ‪..‬راقى لةس‪..‬ةرة‪ ،‬ب‪..‬ةالَم بارودؤخيَ‪.‬ك‪ .‬ني‪..‬ة ك‪..‬ة ل‪..‬ة دواى ش‪ِ .‬‬
‫‪.‬ةريَك ي‪..‬اخود ل‪..‬ة دواى‬
‫كارةس‪..‬اتيَك هاتبيَت‪..‬ة ئ‪..‬اراوة‪ .‬دووةم‪ ،‬م‪..‬اوة و ق‪..‬ةبارةى قةيرانةك‪..‬ة نادي‪..‬ارة و ليَرةش‪..‬دا كاريطةري‪..‬ة‬
‫ِراستةقينةكةى كارةساتةكة بةردةوام ثشتدةبةس‪..‬تيَت ب‪..‬ة ب‪..‬ارودؤخى س‪..‬وريا‪ .‬و عيَ‪..‬راق‪ .‬س‪.‬يَيةم‪ ،‬هيض‬
‫تيَكضوونيَكى‪ .‬ماددى طرن‪.‬ط‪ .‬ل‪..‬ة ذيَرخ‪..‬ان‪ ،‬س‪..‬ةرمايةى م‪..‬رؤيى‪ .‬و دارايى و ب‪..‬وارى‪ .‬نيش‪..‬تةجيَبوون ل‪..‬ة‬
‫ه‪..‬ةريَمى كوردس‪..‬تان ني‪..‬ة‪ .‬بةم‪..‬ةش‪ ،‬ئاك‪..‬ارى‪ .‬كارةس‪..‬اتةكة كاريكردووةت‪..‬ة س‪..‬ةر ثيَ‪..‬وةرى ض‪..‬وولةى‬
‫ض‪..‬االَكية ئابووريي‪..‬ةكانى وةك ِريَ‪..‬ذةى طةش‪..‬ةى ت‪..‬ةواوى بةره‪..‬ةمى خؤم‪..‬الَى (‪ ،)GDP‬داهات‪..‬ةكان‪،‬‬
‫لةط‪..‬ةل دابينك‪..‬ردن و فةراه‪..‬ةمبوونى‪ .‬كةرس‪..‬تة و‬‫َ‬ ‫وةب‪..‬ةرهيَنانى‪ِ .‬راس‪..‬تةوخؤى‪ .‬ن‪..‬اوةخؤيى و بي‪..‬انى‬
‫َ‬
‫خزمةتطوزاري‪..‬ة طش‪..‬تيةكان ب‪..‬ؤ دانيش‪..‬توان‪ .‬ئ‪..‬ةم ٍراثؤرت‪..‬ة هةريَمي‪..‬ة هةلس‪..‬ةنطاندنيَكى خيَراي‪..‬ة ك‪..‬ة‬
‫وثرى هةلَس‪..‬ةنطاندنى‪ .‬ض‪..‬ةند ك‪..‬ةرتيَكى هةلَب‪..‬ذيَردراو و زؤر زيانثيَك‪..‬ةوتوو‪ .‬دابين‬ ‫‪.‬ر ِ‬ ‫كورتةي‪..‬ةكى ض‪ِ .‬‬

‫‪2‬‬
‫دةكات‪ .‬ليَكؤلَينةوةكة ئةو خةرجيانة ناطريَت‪..‬ةوة ك‪..‬ة هاتوونةت‪..‬ة ئ‪..‬اراوة ب‪..‬ةهؤى ثةيوةن‪..‬داربوونيان ب‪..‬ة‬
‫كيَشةى ثاراستنى ئاسايشةوة‪.‬‬

‫حكومةتى هةريَمى كوردستان بةرنطارى قةيرانيَكى فرةالي‪..‬ةن دةبيَت‪..‬ةوة ك‪..‬ة تيَكةلَةيةك‪..‬ة ل‪..‬ة مةترس‪.‬ية‬
‫ئابوورى و مرؤييةكان‬

‫بارودؤخةكة‪ ،‬كة لة بنةرةتدا لةسةرةتاى سالَى ‪ 2012‬لةطة َل تةوذمى هاتنى ثةناهةندة سوريةكان‬ ‫ت‪-‬‬
‫و دواتر بة هاتنى ئ اوارة ناوةخؤيي ةكان ل ة س الَى ‪ 2014‬دةس تيثيَكرد‪ ،‬ئيَس تا بووت ة ط ةردةلولى‬
‫قةيرانيَكى مرؤيى تةواو‪ .‬لةوةتةى مانطى‪ .‬كانونى يةكةمى ‪ 225000 .،2014‬ثةناهةندةى س‪..‬وري‪ .‬و‬
‫‪ 946266‬ئ‪..‬اوارةى ن‪..‬اوةخؤيى عيَ‪..‬راق هاتوونةت‪..‬ة ه‪..‬ةريَمى كوردس‪..‬تان‪ 1 .‬ئةم‪..‬ةش ِريَ‪..‬ذةى ‪%28‬‬
‫زي‪.‬ادبوونى دانيش‪.‬توانى‪ .‬ه‪.‬ةريَمى كوردس‪.‬تان ثيَك‪.‬دةهيَنيَت‪ .‬ل‪.‬ة ك‪.‬ؤى طش‪.‬تى ئ‪.‬اوارة ناوةخؤيي‪.‬ةكان و‬
‫ثةناهةندةكان‪)%60( ،‬يان لة دهؤكن‪ .‬ذمارة زؤرةكةى ئاوارة ناوةخؤييةكان و ثةناهةندة سورييةكان‬
‫ل‪..‬ة ض‪..‬ةندين كؤمةلَط‪..‬ةى ه‪..‬ةمان ناوض‪..‬ة نيش‪..‬تةجيَبوونة‪ ،‬بارطراني‪..‬ةكى‪ .‬زؤري‪..‬ان خس‪..‬تووتة س‪..‬ةر‬
‫ئ‪..‬ابوورى‪ .‬ن‪..‬اوةخؤيى‪ .‬و بةردةس‪..‬تةبوونى خزمةتطوزاريي‪..‬ة طش‪..‬تيةكان‪ .2‬ن‪..‬رخى كاريطةريةك‪..‬ة و‬
‫سةقامطيربوون زؤر بةرزة بؤ تةواوى ئابوورييةكة و بة هةمان شيَوة بؤ دةرئةنجامة كؤمةالَيةتى و‬
‫سى سيناريؤ دةخاتة بةردةست‪.‬‬ ‫ذيَرخانةكان‪ .‬ئةم ِراثؤرتة مةزندةكردنى‪ .‬كارةساتةكان لةسةر بنةماى َ‬
‫مةزندةكانى‪ .‬سيناريؤى‪ .‬بنةرةتى بريتي‪..‬ة ل‪..‬ةوةى ك‪..‬ة ئيَس‪..‬تا ذم‪..‬ارةى ثةناهةن‪..‬دة س‪..‬ورييةكان و ئ‪..‬اوارة‬
‫ناوةخؤييةكانى عيَراق بةهةمان شيَةوة دةميَنيَتةوة لة س‪..‬الَى ‪2015‬دا‪ .‬هةلَوم‪..‬ةرجى ب‪..‬ةرزى و ن‪..‬زمى‬
‫ذمارةى ثيَشبينيكراوى‪ .‬ثةناهةندةكان بةهةمان شيَوة دابينكراوة بؤ مةبةستى شيكاركردنى هةستيارى ‪.‬‬
‫بارى سيناريؤ‪ .‬نزمةكة ه‪..‬اتنى ‪ 30,000‬ثةناهةن‪..‬دةى ت‪..‬رى س‪..‬ورى و ‪ 250,000‬ئ‪..‬اوارةى ن‪..‬اوةخؤيى‬
‫دةردةخ‪..‬ات‪ ،‬ئينج‪..‬ا س‪..‬يناريؤ‪ .‬بةرزةك‪..‬ة ه‪..‬اتنى ‪ 100,000‬ثةناهةن‪..‬دةى ت‪..‬رى س‪..‬ورى و ‪500,000‬‬
‫ئاوارةى ناوةخؤيى دةردةخات‪.‬‬

‫ليَكةلَبوونى قةيرانى ن ةناردنى دارايى لةط ة َل ق ةيرانى ثةناهةن دة و ئاوارةك ان‪ ،‬ك ة بةش يَوةيةكى‬ ‫ث‪-‬‬
‫بةرض او ل ة ناوة ِراس تى ‪ 2014‬تيَبي نى دةك ريَت‪ ،‬كاريكردووةت ة س ةر ه ةموو كةرت ةكانى‬
‫بةره ةمهيَنان و كؤمةالَيةتي ةكان و ئينج ا كاريطةري ة ف راوان و نةريَني ةكانيش ه ةر ل ة‬
‫بةردةوامبوون دان‪ .‬لةس‪..‬ةر ئاس‪..‬تى ت‪..‬ةواوى ئابووري‪..‬دا‪ .‬مةزن‪..‬دة دةك‪..‬ريَت ك‪..‬ة ه‪..‬ةردوو‪ .‬قةيران‪..‬ة‬
‫دامركان‪..‬دووة و‬
‫ِ‬ ‫تيَكهةلَكيَش‪..‬راوةكةى دارايى و ثةناهةن‪..‬دة و ئاوارةك‪..‬ان ض‪..‬االَكية ئابووريي‪..‬ةكانيان‬
‫بةريَ‪.‬ذةى ‪ %3‬ل‪.‬ة‬
‫طةشةى ت‪.‬ةواوى بةره‪.‬ةمى ناوةخؤيي‪.‬ان‪ .‬ب‪.‬ة ِريَ‪.‬ذةى ‪ %8‬دابةزان‪..‬دووة لة‪ 2013‬و ِ‬
‫سالَى ‪ ،2014‬واتا ل‪..‬ة ‪%5‬ى دابةزان‪..‬دنى خالَةكان‪..‬ة‪ .‬ئةم‪..‬ةش ئ‪..‬ةوة دةطةي‪..‬ةنيَت ك‪..‬ة طةش‪..‬ةى داه‪..‬اتى‬
‫ى‪ ،‬س‪..‬وودةكان‪ ،‬ب‪..‬ةكاربردن‪ ،‬وةب‪..‬ةرهيَنانى‪ .‬ن‪..‬اوةخؤيى‪ .‬و بي‪..‬انى‪ ،‬داه‪..‬اتى ن‪..‬اوةخؤيى‪ .‬حكوم‪..‬ةتى‬
‫ك‪..‬ر َ‬
‫هةريَمى كوردستان هةر هةموويان داب‪..‬ةزينى زؤري‪..‬ان تؤم‪..‬اركردووة‪ .‬نرخ‪..‬ةكان بةرزبوونةت‪..‬ةوة و‬
‫ِريَذةى بيكاريش‪ .‬بةهةمان شيَوة‪ ،‬ئينجا كة ثةناهةندة و ئاوارةكانيش‪ .‬دةضنة نيَ‪..‬و ب‪..‬ازارى ك‪..‬اركردن و‬
‫كريَى كاركردنيش‪ .‬بةهؤيانةوة دابةزيوة‪ .‬سةبارةت بة هةذارى‪ِ ،‬راثؤرتى هةلَسةنطاندنى كاريط‪..‬ةرى‬
‫بارى ئابوورى‪ .‬و كؤمةالَيةتى مةزندة دةكات كة ِريَذةى هةذارى لة هةريَمى كوردستان لة عيَراق لة‬
‫‪ %3.5‬بؤ ‪ %8,1‬بةرزبووبيَتةوة‪ 3.‬سةبارةت بة دارايى طشتى‪ ،‬قةيرانةكة بووةت‪.‬ة ه‪.‬ؤى داب‪.‬ةزينيَكى‬
‫‪ 1‬بةثيَى حكومةتى هةريَمى كوردستان و نةتةوة يةكطرتووةكان قؤناغى دووةمى ثالنى وةالَمدانةوةى خيَرا (‪ )IRP‬بؤ ئاوارة ناوةخؤييةكان لة هةريَمى‬
‫كوردستان لة عيَرا قلة ماوة نيَوان ‪ 15‬تشرينى دووةمى ‪ 2014‬بؤ ‪31‬ى ئادارى ‪ ،2015‬كانونى يةكةمى ‪.2014‬‬
‫‪ 2‬لة كانونى يةكةمى ‪ 2,350,000 ،2014‬ئاوارة لةسةرتاسةرى عيَراقدا هةبوو‪ :‬لة نيَويان ‪ 250,000‬ثةناهةندةى سورى و ‪ 2,100,000‬ئاوارةى‬
‫عيَراقى بوو‪.‬‬
‫‪ 3‬ئةمة طريمانة بؤ ئةوةى كة هةموو ثةناهةندة و ئاوارةكان هةذارنين‪.‬‬

‫‪3‬‬
‫سةخت لة داهاتة ناوةخؤييةكان‪ ،‬بةرزبوونةوةى ِريَذةى قةرزكردن لة كةرتى تايبةت و كورتهيَن‪..‬انى‬
‫ب‪.‬رى ئ‪.‬ةو دارايي‪.‬ةى ك‪.‬ة‬ ‫شيَوة داراييةكان بة نزيكةى ‪ 3‬مليار دؤالرى‪ .‬ئةمريكى (كة دةكات‪.‬ة ‪%25‬ى ِ‬
‫كري و موض‪..‬ةى مانطان‪..‬ة دابين‬ ‫َ‬ ‫ثيَويستة لة حكومةتى ناوةنديةوة بطوازريتةوة) بؤ ئةوةى بتوانريَت‬
‫ثي دابينبك‪..‬ريَت‪ .‬ك‪..‬ة ل‪..‬ة نيَوي‪..‬ان دابينك‪..‬ردنى‪.‬‬
‫بكات و هةروةها خزةتط‪..‬وزارى طش‪..‬تى و كةرس‪..‬تةكانى‪َ .‬‬
‫هاوكاريية ب‪..‬ؤ ثةناهةن‪.‬دةى س‪..‬ورى‪ .‬و ئ‪..‬اوارة ناوةخؤيي‪..‬ةكان‪ ،‬بيَطوم‪..‬ان ب‪.‬ة جؤري‪..‬ةتى زؤر خ‪..‬راث و‬
‫ك‪.‬ةمتر فةراه‪.‬ةمكردنيان‪ .‬ئ‪.‬ةم قةرزكردن‪..‬ة يارم‪.‬ةتى طةشةس‪.‬ةندنيداوة ب‪.‬ةالَم لةس‪..‬ةر حيس‪.‬ابى‪ .‬خيَ‪.‬را‬
‫كةلةكةبوونى قةرزةكان لة ماوةيةكى زؤر كورت كة ئاكارى‪ .‬زؤر دةخاتةس‪..‬ةر ب‪..‬ةردةوام ه‪..‬ةبوونى‬
‫دارايى‪.‬‬

‫ئةم ليَكؤلَينةوةية دووثاتى ئةوة دةكاتةوة كة ئةم ئاكاران ة ل ة نيَ و ضوارض يَوةى سياس ةتيَك ديَن ة‬ ‫ج‪-‬‬
‫دى الدانى دريَذخاي ةنيان هةي ة‪ .‬ب‪..‬ؤ نمون‪..‬ة‪ ،‬داواك‪..‬ارى‪ .‬لةس‪..‬ةر ووزةى كارةب‪..‬ا ب‪..‬ة‬ ‫ئ اراوة ك ة هةن َ‬
‫كردراو‪،‬‬‫شيَوةيةكى سةخت بةرزبووةتةوة‪ ،‬لة كاتيَك كة حكومةت ثابةندة بة دابينكردنى سووتةمةنى ِ‬
‫بة نرخيَكى‪ .‬ضةسثاو‪ ،‬لة ثاالَوطةى كةرتى تايب‪..‬ةت ب‪..‬ؤ وةبةرهيَن‪..‬ةرة تايبةتي‪..‬ةكانى ت‪..‬ةزووى‪ .‬كارةب‪..‬ا‪.‬‬
‫ئ‪..‬ابوورى ئ‪..‬ةم هةريَم‪..‬ة دةميَك‪..‬ة الي‪..‬ةنى تةنط‪..‬ةذةى دابينك‪..‬ردنى‪ .‬بةخؤي‪..‬ةوة بي‪..‬نيوة ئ‪..‬ةويش ب‪..‬ةهؤى‬
‫طةشةس‪..‬ةندنيَكى خيَ‪..‬راى هةريَمةك‪..‬ة ثيش س‪..‬ةرهةلَدانى قةيرانةك‪..‬ة‪ .‬هةرض‪..‬ةندة دةرئةنجام‪..‬ةكانى‬
‫ئابوورى كؤمةالَيةتى لة هةريَمى كوردستان باشترينن‪ .‬لة عيَراق‪ ،‬بةالَم لة طةياندنى خزمةتطوزارى‪.‬‬
‫تةندروس‪..‬تى‪ ،‬ث‪..‬ةروةردة‪ ،‬ه‪..‬ةروةها ذيَرخ‪..‬ان س‪..‬نوورداربووة ك‪..‬ة ئ‪..‬ةويش بووةت‪..‬ة ه‪..‬ؤى سس‪..‬تكردنى‪.‬‬
‫وةبةرهيَنان و توانست و كارايى لةم كةرتان‪..‬ة‪ .‬بؤي‪..‬ة‪ ،‬ليَكؤلَينةوةك‪..‬ة ب‪..‬ةووردى ِ‬
‫دةروانيَت‪..‬ة ئ‪.‬ةوةى ك‪.‬ة‬
‫بةريَوةبردنى قةيرانةكة‪.‬‬‫ضؤن ئةم كيَشانة كاردةكةنة سةر تواناكانى‪ .‬حكومةت لة ِ‬

‫بةريَوةبةردنى كاريطةرى ئةم تةنطةذانة‪ ،‬حكومةتى هةريَمى كوردستان ثيَويستى بة سةرض‪..‬اوةى‬


‫بؤ ِ‬
‫زياتر دةبيَت بؤ دووبارة فةراهةمكردنى خزمةتطوزارية طشتيةكان‬

‫ش ةرديَرى دةرئ ةنجامى ِراثؤرتةك ة ئةوةي ة ك ة ن رخى طش تى س ةقامطيركردنةوة ل ة ه اتنى‬ ‫ح‪-‬‬


‫ثةناهةندةكان و ئاوارة ناوةخؤييةكان بريتية دةبيَت لة ‪ 1,4‬مليار دؤالر بؤ سيناريؤ س ةرةكيةكةى‬
‫س الَى ‪ .2015‬ئ‪..‬ةم نرخ‪..‬ة نزيك‪..‬ةى ‪%5.6‬ى ت‪..‬ةواوى بةرهةم‪..‬ة ناوةخؤيي‪..‬ةكان ثيَك‪..‬ديَنيَت ض‪..‬طة ل‪..‬ة‬
‫نةوت‪ ،‬بةم‪.‬ةش دةكةويَت‪.‬ة ب‪.‬وارى ئ‪.‬ةو نرخان‪.‬ةى ك‪.‬ة ب‪.‬ؤ كارةس‪.‬اتة ط‪.‬ةوةرةكان تيَبي‪.‬نى دةك‪.‬ريَت ل‪.‬ة‬
‫س‪..‬ةرتاثايى جيهان‪..‬دا‪ .‬ليَكؤلَينةوةك‪..‬ة ش‪..‬يكارى ئاكارةك‪..‬انى‪ .‬ه‪..‬ةردوو‪ .‬كيَش‪..‬ةكان دةك‪..‬ات ل‪..‬ة ِريَط‪..‬اى‪.‬‬
‫ليَكدانةوةى تةواوى دارايى‪ .‬و كةرتةكان‪ .‬خشتةى ‪ 1‬هةلَسةنطاندنى ساقامطيرى‪ .‬ثيَشكةش دةك‪..‬ات ب‪..‬ؤ‬
‫‪ 9‬بوار و هةروةها كؤى ثيَداويستيةكانيش‪ .‬ديارى دةكات بؤ ضارةس‪..‬ةركردنى‪ .‬ثةرةثيَ‪..‬دانى م‪..‬رؤيى‪ .‬و‬
‫كيَشةكانى ذيَرخان‪ .‬بؤ سالَى ‪ ،2015‬ب‪..‬ة ه‪..‬ةمان ش‪.‬يَوة س‪..‬يناريؤى‪ .‬ن‪..‬زم و ب‪..‬ةرزةكان لةس‪..‬ةر بن‪..‬ةماى‬
‫ه‪..‬اتنى ثةناهةن‪..‬دةى زي‪..‬اترى س‪..‬ورى‪ .‬و ئ‪..‬اوارة ناوةخؤيي‪..‬ةكانى‪ .‬عيَ‪..‬راق ش‪..‬يكاركراون‪ .‬ه‪..‬ةروةها ئ‪..‬ةم‬
‫ناراس‪..‬تةوخؤى خان‪..‬ةوادةكان ب‪..‬ة طرن ‪.‬ط‪ .‬دةزانيَت‪ ،‬ب‪..‬ةالَم س‪..‬ةختة‬ ‫ليَكؤلَينةوةي‪..‬ة خ‪..‬ةرجى تيَض‪..‬وونى ِ‬
‫قةبارةك‪..‬ةى دي‪..‬ارى بك‪..‬ريَت‪ ،‬ئ‪..‬ةويش ب‪..‬ة ل‪..‬ةخؤطرتنى ل‪..‬ة دةس‪..‬تدانى داهات‪..‬ة ب‪..‬ةهؤى بةرزبوون‪..‬ةوى‬
‫‪.‬ةل كةمكردنةوةي‪..‬ةكى‬ ‫خةرجى تيَضووى‪ .‬بازرطانيكردن و لة دةس‪..‬تدانى‪ .‬كاروثيش‪..‬ة‪ ،‬ك‪..‬ة تةريب‪..‬ة لةط‪َ .‬‬
‫طشتى لة دابينكردنى‪ .‬كةرستة طش‪..‬تيةكان ب‪..‬ةهؤى بةرزبوون‪..‬ةوةى داواكاريي‪..‬ةكان‪ .‬هةلَس‪..‬ةنطاندنيَكى‬
‫ووردى‪ .‬كاريطةريةكة لة ثاشكؤى‪ .‬ذمارة ‪ 1‬خراوةتة بةردةست‪.‬‬

‫خشتةى ‪ :1‬هةلَسةنطاندنى سةقامطيربوون‬

‫‪4‬‬
‫(مليؤن دؤالرى‪ .‬ئةمريكى)‬
‫‪2015‬‬
‫ثيَشبينيكردن‪.‬‬
‫‪6‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪4‬‬
‫سيناريؤى بةرز‬ ‫سيناريؤى نزم‬ ‫بنةماى‬
‫ئاوارةى‬ ‫ثةناهةندةى‬ ‫ئاوارةى‬ ‫ثةناهةندةى‬ ‫ئاوارةى‬ ‫ثةناهةندةى‬
‫ناوةخؤيى‬ ‫سورى‬ ‫ناوةخؤيى‬ ‫سورى‬ ‫ناوةخؤيى‬ ‫سورى‬
‫ثةرةثيَدانى مرؤيى‬
‫‪425.5‬‬ ‫‪107.0‬‬ ‫‪336.1‬‬ ‫‪81.3‬‬ ‫‪246.7‬‬ ‫‪70.4‬‬ ‫تةندروستى‬
‫خ‪.........................‬ةرجى‬
‫‪372.3‬‬ ‫‪91.7‬‬ ‫‪293.9‬‬ ‫‪69.5‬‬ ‫‪215.4‬‬ ‫‪60.0‬‬
‫دووبارةبووةكان‬
‫‪161.4‬‬ ‫‪44.7‬‬ ‫‪137.5‬‬ ‫‪37.9‬‬ ‫‪113.6‬‬ ‫‪34.9‬‬ ‫بنكةى تةندروستى طشتى‬
‫‪210.9‬‬ ‫‪46.9‬‬ ‫‪156.3‬‬ ‫‪31.7‬‬ ‫‪101.8‬‬ ‫‪25.1‬‬ ‫نةخؤشخانة‬

‫‪53.1‬‬ ‫‪15.3‬‬ ‫‪42.3‬‬ ‫‪11.8‬‬ ‫‪31.3‬‬ ‫‪10.3‬‬ ‫خةرجى طشتيةكان‬


‫‪47.7‬‬ ‫‪14.2‬‬ ‫‪38.0‬‬ ‫‪10.9‬‬ ‫‪28.2‬‬ ‫‪9.5‬‬ ‫بنكةى تةندروستى طشتى‬
‫‪5.4‬‬ ‫‪1.2‬‬ ‫‪4.3‬‬ ‫‪0.9‬‬ ‫‪3.1‬‬ ‫‪0.9‬‬ ‫نةخؤشخانة‬
‫‪297.1‬‬ ‫‪53.1‬‬ ‫‪188.6‬‬ ‫‪39.8‬‬ ‫‪161.5‬‬ ‫‪34.0‬‬ ‫ثةروةردة‬
‫ةرجى‬ ‫خ‬
‫‪93.0‬‬ ‫‪16.6‬‬ ‫‪58.5‬‬ ‫‪12.3‬‬ ‫‪49.9‬‬ ‫‪10.5‬‬
‫دووبارةبووةكان‬
‫‪26.6‬‬ ‫‪4.7‬‬ ‫‪16.8‬‬ ‫‪3.5‬‬ ‫‪14.3‬‬ ‫‪3.0‬‬ ‫موجةى مامؤستايان‬
‫ث‪.....‬ةرتووك و كةرس‪.....‬تةى‬
‫‪66.4‬‬ ‫‪11.8‬‬ ‫‪41.8‬‬ ‫‪8.8‬‬ ‫‪35.6‬‬ ‫‪7.5‬‬ ‫قوتابخانة‬

‫‪204.1‬‬ ‫‪36.5‬‬ ‫‪130.1‬‬ ‫‪27.4‬‬ ‫‪111.6‬‬ ‫‪23.5‬‬ ‫خةرجية طشتيةكان‬


‫نؤذةنكردنةوةى قوتابخانة و‬
‫‪204.1‬‬ ‫‪36.5‬‬ ‫‪130.1‬‬ ‫‪27.4‬‬ ‫‪111.6‬‬ ‫‪23.5‬‬ ‫كابينةى زياتر‬

‫ئاسايش ى خ ؤراك و‬
‫‪203.0‬‬ ‫‪51.1‬‬ ‫‪162.0‬‬ ‫‪39.4‬‬ ‫‪1121.1‬‬ ‫‪34.3‬‬
‫كشتوكا َل‬
‫خةرجية‬
‫دووبارةبووةكان‬
‫كشتوكا َل و هاوكاريكردنى‬
‫شيَوازى بةخيَوكردنى‬
‫‪203.0‬‬ ‫‪51.1‬‬ ‫‪162.0‬‬ ‫‪39.4‬‬ ‫‪1121.1‬‬ ‫‪34.3‬‬ ‫مةروماالَت‬
‫ِ‬

‫‪68.8‬‬ ‫‪19.0‬‬ ‫‪52.6‬‬ ‫‪17.1‬‬ ‫‪38.4‬‬ ‫‪15.8‬‬ ‫هةذارى‬

‫نةطؤرى ماوةتةوة‪.‬‬
‫ِ‬ ‫‪4‬ئيَستا ذمارةى خةلَكى ثةناهةندةى سورى و ئاوارة ناوةخؤييةكان بة‬
‫‪ 5‬هاتنى زياترى تةوذميَكى ‪ 30,000‬ثةناهةندةى سورى و ‪ 250,000‬ئاوارةى ناوةخؤييةكانة‪.‬‬
‫‪ 6‬هاتنى زياترى تةوذميَكى ‪ 100,000‬ثةناهةندةى سورى و ‪ 500,000‬ئاوارةى ناوةخؤييةكانة‪.‬‬

‫‪5‬‬
‫‪277.9‬‬ ‫‪33.3‬‬ ‫‪194.6‬‬ ‫‪10.0‬‬ ‫‪111.3‬‬ ‫ثةناطة‬
‫كؤى ثةرةثيَدانى‬
‫‪1535.7‬‬ ‫‪1121.5‬‬ ‫‪833.6‬‬
‫مرؤيي‬

‫ذيَرخان‬
‫‪402.6‬‬ ‫‪114.6‬‬ ‫‪283.9‬‬ ‫‪79.7‬‬ ‫‪210.0‬‬ ‫‪64.8‬‬ ‫كارةبا‬
‫‪276.7‬‬ ‫‪89.2‬‬ ‫‪210.1‬‬ ‫‪68.9‬‬ ‫‪188.1‬‬ ‫‪60.2‬‬ ‫خةرجى دووبارةبووةكان‬
‫‪125.9‬‬ ‫‪25.4‬‬ ‫‪73.9‬‬ ‫‪10.8‬‬ ‫‪21.9‬‬ ‫‪4.6‬‬ ‫خةرجية طشتيةكان‬
‫‪26.4‬‬ ‫‪20.6‬‬ ‫‪20.6‬‬ ‫طواستنةوة‬
‫خةرجية طشتيةكان‬
‫‪26.4‬‬ ‫‪20.6‬‬ ‫‪20.6‬‬ ‫خةرجيةكانى‬
‫ضاككردنةوةى ِريَطاوبان‬
‫ةركردنى‬ ‫ضارةس‬
‫‪33.7‬‬ ‫‪8.7‬‬ ‫‪26.9‬‬ ‫‪6.7‬‬ ‫‪20.0‬‬ ‫‪5.9‬‬
‫ئاوى ثيس‬
‫‪20.2‬‬ ‫‪5.2‬‬ ‫‪16.1‬‬ ‫‪4.0‬‬ ‫‪12.0‬‬ ‫‪3.5‬‬ ‫خةرجى دووبارةبووةكان‬
‫‪13.5‬‬ ‫‪3.5‬‬ ‫‪10.8‬‬ ‫‪2.7‬‬ ‫‪8.0‬‬ ‫‪2.3‬‬ ‫خةرجية طشتيةكان‬
‫‪271.8‬‬ ‫‪75.9‬‬ ‫‪216.7‬‬ ‫‪58.5‬‬ ‫‪162.5‬‬ ‫‪51.8‬‬ ‫ئاو‬
‫‪234.2‬‬ ‫‪67.6‬‬ ‫‪186.7‬‬ ‫‪52.1‬‬ ‫‪140.3‬‬ ‫‪46.3‬‬ ‫خةرجى دووبارةبووةكان‬
‫بةكارخستن و‬
‫ضاككردنةوةى ثيَويست بؤ‬
‫‪21.3‬‬ ‫‪4‬ز‪7‬‬ ‫‪16.9‬‬ ‫‪3.6‬‬ ‫‪12.6‬‬ ‫‪3.1‬‬ ‫سةقامطيركردنى دةرةوةى‬
‫خيوةتطاكان‬
‫بةردةس‪.....‬تةكردنى ئ‪.....‬او و‬
‫‪213.0‬‬ ‫‪62.9‬‬ ‫‪169.8‬‬ ‫‪48.5‬‬ ‫‪127.7‬‬ ‫‪43.2‬‬ ‫ئاوةرؤ بؤ خيوةتطا‬
‫ِ‬
‫‪37.6‬‬ ‫‪8.3‬‬ ‫‪30.0‬‬ ‫‪6.4‬‬ ‫‪22.2‬‬ ‫‪5.5‬‬ ‫خةرجية طشتيةكان‬
‫وةبةرهيَنانى طشتى ثيَويست‬
‫‪37.6‬‬ ‫‪8.3‬‬ ‫‪30.0‬‬ ‫‪6.4‬‬ ‫‪22.2‬‬ ‫‪5.5‬‬ ‫ب‪.......‬ؤ س‪.......‬ةقامطيركردنى‬
‫خيوةتطا‬

‫‪933.8‬‬ ‫‪693.0‬‬ ‫‪535.6‬‬ ‫كؤى ذيَرخان‬


‫كؤى طشتى‬
‫‪2469.5‬‬ ‫‪1814.4‬‬ ‫‪1369.2‬‬ ‫(ثةرةثيَدانى مرؤيى و‬
‫ذيَرخان)‬

‫دةرئةنجامةكانى هةلَسةنطاندنى سةقامطيرى و كةنالَة سةرةكيةكانى كاريطةريةكان لة خوارةوة بة‬


‫تيَروتةسةلى خراونةتة ِروو‬

‫ت ةوذمى ه اتنى ثةناهةن دةى س ورى و ئ اوارة ناوةخؤيي ةكانى عيَ راق ب ؤ ه ةريَمى كوردس تان‬ ‫خ‪-‬‬
‫‪.‬اتر‪ ،‬ق‪..‬ةيرانى داعش ل‪..‬ة مي‪..‬انى ق‪..‬ةيرانى‬
‫كاريَطةرى زؤريان كردووةت ة س ةر ئ ابوورى‪ .‬لةوةش زي‪ِ .‬‬

‫‪6‬‬
‫س‪.‬ى قةيران‪.‬ة‬ ‫بودجةى حكومةتى هةريَمى كوردستان ِروويدا‪( .‬لةوةتةى مانطى شوباتى‪ ،)2014 .‬ئ‪.‬ةم َ‬
‫هةرةشةيةكى ِراستةوخؤية بؤ حكوم‪..‬ةتى ه‪..‬ةريَمى‬ ‫ِ‬ ‫زؤر بة سةختى لة ئابووريانداوة‪ .‬قةيرانى‪ .‬داعش‬
‫‪.‬ةريش ل‪..‬ة دذى‬ ‫كوردستان كة بة شيَوةيةكى ضةوت كارى كردووت‪..‬ة س‪..‬ةر ِريَطاك‪..‬انى بازرط‪..‬انى ‪ .‬ش‪ِ .‬‬
‫ثضربوونى بازارة ناوةمةخؤيى و نيشتمان هةريََميةكان ك‪..‬ة ِرؤلى ه‪..‬ةريَمى‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫ثضر‬
‫ِ‬ ‫داعش بووتة هؤى‬
‫بازارى‪.‬‬
‫ِ‬ ‫لةطةل‬
‫َ‬ ‫وطؤرى‪ .‬بازرطانى‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫كوردستان سستكردوةتةوة وةك بنكةيةكى ئارام و ِريَطايةك بؤ ئال‬
‫ناوض‪..‬ة فراوان‪..‬ةكانى‪ .‬ت‪..‬رى عيَ‪..‬راق‪ِ .‬ريَض‪..‬ةكةى ت‪..‬ر دؤزراوةت‪..‬ةوة ب‪..‬ؤ طواس‪..‬تنةوةى كاالَك‪..‬ان‪،‬‬
‫ثرؤذةك‪..‬انى‪.‬‬ ‫خزطوزاريةكان و هةروةها تاكةكةسةكان‪ ،‬بةالَم نرخةكةيان زؤر‪ .‬طران‪..‬ة‪ .‬ب‪..‬ة وةس‪..‬تانى ِ‬
‫وةبةرهيَنان‪..‬ة طش‪..‬تيةكان‪ ،‬ك‪..‬ةرتى بيناس‪..‬ازى‪ .‬ب‪..‬ة ش ‪.‬يَوةيةكى تايب‪..‬ةت زي‪..‬انى زؤرى‪ .‬ثيَك‪..‬ةوتووة‪ ،‬ب‪..‬ة‬
‫لةطةل بةدواداضوونى‪ .‬ئاكارةكان لةسةر بةش‪..‬ةكانى ت‪.‬رى ئ‪..‬ابوورى‪ ،‬و ه‪.‬ةروةها ك‪.‬ةرتى‬ ‫َ‬ ‫بةراوورد‪.‬‬
‫دارايى‪ِ .‬راس‪....‬تةوخؤيى ق‪....‬ةيرانى داعش طوم‪....‬انى‪ .‬وةب‪....‬ةرهيَنانى‪ .‬ل‪....‬ة ه‪....‬ةريَمى كوردس‪....‬تان‬
‫طةورةتركردووة‪ ،‬ليَرةشدا طةشةسةندن و وةبةرهيَنان لة بوارة نويَيةكانيش دةطريَتةوة‪.‬‬

‫هةالَوسانى ئابوورى ِريََذةى ‪%5‬ى خالَةكانى دابةزندووة لة دةرئةنجامى ئ ةو تةنطةذانة‪ .‬ك‪..‬ةنالَى‬ ‫د‪-‬‬
‫سةرةتاى بؤ هةالَوسانى نزم بريتيبوو لة نة ناردنى‪ .‬داه‪..‬ات لةالي‪..‬ةن حكوم‪..‬ةتى ناوةن‪..‬دى ل‪..‬ة عيَ‪..‬راق‪.‬‬
‫‪.‬درالى‪ .‬بريتي‪..‬ة ل‪..‬ة ‪%17‬ى بودج‪..‬ةى حكوم‪..‬ةتى‬ ‫ثشكى حكومةتى هةريَمى كوردستان ل‪..‬ة بودج‪..‬ةى في‪ِ .‬‬
‫دابرينى خةرجية سياديةكان‪ ،‬كة دةطاتة نزيكةى ‪ 12‬مليار دؤالرى ئةمريكى س‪..‬االَنة‪،‬‬ ‫ناوةندى دواى ِ‬
‫ياخود ‪%80‬ى داهاتى طشتى حكومةتى ه‪..‬ةريَمى كوردس‪..‬تان‪ ،‬ك‪..‬ة وةس‪..‬تيَنراوة بةش‪.‬يَوةيةكى طش‪..‬تى‪.‬‬
‫بةهؤى قةيرانى ِراميارى لة بةغدا‪ ،‬كة ئةويش لةوةتةى مانطى ش‪..‬وباتى‪ 2014 .‬بووت‪..‬ة ئيفليجك‪..‬ردنى‬
‫برة ثارةى كة تاوةكو ئيَس‪..‬تا نيَ‪..‬ردراوة نزيك‪..‬ةى ‪ 1.1‬ملي‪..‬ار دؤالرى‪.‬‬ ‫كةرتة طشتيةكان‪ .‬تةواوى ئةوة ِ‬
‫ئةمريكية‪ .‬بةمةش‪ ،‬داهات و خةرجيةكان دابةزينى زؤريان تؤماركردووة و حكوم‪..‬ةتيش دواخس‪..‬تنى‪.‬‬
‫كرى و موضةى زؤرى‪ .‬دواخستووة‪ .‬جيَب‪..‬ةجيَكردنى‪ .‬ب‪..‬ود ج‪..‬ةى وةب‪..‬ةرهيَنان وةس‪..‬تيَنراوة و زؤر ل‪..‬ة‬ ‫َ‬
‫بةلَيَندةرةكان بؤ ماوةى ضةندين مانط ثيَشينةكانيان ثيَن‪..‬ةدراوة‪ .‬بةتايب‪..‬ةتى ب‪..‬وارى بيناس‪..‬ازى زةب‪..‬رى‬
‫زؤرى ثيَكةوتوو كة بةهؤيةوة ضةندين كؤمثاني‪.‬اى بض‪..‬ووك‪ .‬ئيفالس‪.‬بوونى خؤي‪..‬ان ِراطةيان‪..‬دووة‪ .‬ب‪..‬ة‬
‫ناوةراس‪..‬تى س‪..‬الَدا‪ ،‬ئاراس‪..‬تةى قةيرانةك‪..‬ة ِرووى ل‪..‬ة ك‪..‬ةرتى ئ‪..‬ابوورى‪ .‬و‬ ‫ِ‬ ‫س‪..‬ةرهةلَدانى داعش ل‪..‬ة‬
‫لةط‪.‬ةل داب‪.‬ةزينى‪.‬‬
‫َ‬ ‫كؤمةالَيةتى كرد كة فشارى‪ .‬زؤر زياترى‪ .‬خس‪.‬تة س‪.‬ةر طةشةس‪.‬ةندنيان‪ .‬بةيةك‪.‬ةوة‬
‫خةرجي‪..‬ةكانى ك‪..‬ةرتى طش‪..‬تى و ك‪..‬ةرتى تايب‪..‬ةت‪ ،‬كؤبوون‪..‬ةوةى داواك‪..‬ارى زي‪..‬اتر ب‪..‬ةردةوام ِريَى‬
‫تارادةي‪..‬ةك‬
‫ضاوةروان دةكريَت كة طةشةسةندنى ت‪..‬ةواوى بةره‪..‬ةمى ن‪..‬اوةخؤيى‪ِ .‬‬ ‫ِ‬ ‫ليَدةطيريَت بةمةش‬
‫ك‪..‬ةمتر بيَت ل‪..‬ةوةى س‪..‬الَى ِراب‪..‬ردوو – مةزن‪..‬دة س‪..‬ةرةتايةكان ئ‪..‬ةوة دةريدةخ‪..‬ةن ك‪..‬ة داب‪..‬ةزين بطات‪..‬ة‬
‫لةطةل هيَلى بنةرةتى طةشةسةندنى ثيَشووتر ‪.‬‬‫َ‬ ‫نزيكةى ‪%5‬ى خالَةكان بة بةراوورد‪.‬‬
‫ل ة مي انى ن ةناردنى بودج ة‪ ،‬وةزارةتى س امانة سروش تيةكان هاوك ارى ب ؤ حكوم ةتى ه ةريَمى‬ ‫ذ‪-‬‬
‫كوردس تان دابينك ردووة ك ة بووت ة ه ؤى خؤثاراس تن ل ة دا ِرم انى ئ ابوورى ب ةالَم لةس ةر م افى‬
‫‪.‬رى و‬‫كةلةك ةكردنى ق ةرزةكان ل ة م اوةى ك ةمتر ل ة س الَيَكدا‪ .‬وةزارةتةكة ئ‪..‬ةركى دابينك‪..‬ردنى‪ .‬ك‪َ .‬‬
‫موضةكان دةطريَت‪..‬ة ئةس‪..‬تؤ ئ‪..‬ةويش ب‪.‬ة ثش‪..‬تطيريكردنى‪ .‬وةزارةتى دارايى‪ ،‬ب‪..‬ةالَم ئ‪..‬ةم ك‪..‬ارةش زؤر‬
‫ب‪...‬رى ‪ 1.5‬ملي‪...‬ار دؤالرى ل‪...‬ة ك‪...‬ةرتى تايب‪...‬ةت‬ ‫لةس‪...‬ةرخؤية‪ .‬وةزارةتى س‪...‬امانة سروش‪...‬تيةكان ِ‬
‫قةزركردووة و هةروةها ‪ 1.5‬ملي‪..‬ار دؤالرى‪ .‬ت‪..‬رى ثيَش وةخت‪..‬ة وةرطرت‪..‬ووة ب‪..‬ة م‪..‬ةرجى فرؤش‪..‬تنى‪.‬‬
‫ن‪..‬ةوتى خ‪..‬اوى‪ .‬ب‪..‬ة كؤمثاني ‪.‬ا‪ .‬و دابينك‪..‬ارة نيَودةولَةتي‪..‬ةكان ل‪..‬ة ئايين‪..‬دةدا‪ .‬ه‪..‬ةروةها وةزارةتى س‪..‬امانة‬
‫‪.‬رى ‪ 1.3‬ملي‪..‬ار دؤالرى ئ‪..‬ةمريكى ه‪..‬ةناردةكردووة‪ .‬ه‪..‬ةروةها ئ‪..‬ةم‬ ‫سروشتيةكان نةوتى خاوى ب‪..‬ة ب‪ِ .‬‬
‫ب‪.‬رة‬ ‫َ‬
‫وةزارةتة خ‪.‬رجى طواس‪.‬تنةوةى خ‪.‬ةلكى ئ‪.‬اوارة ناوةخؤيي‪.‬ةكانى‪ .‬عيَ‪.‬راقى دابينك‪.‬ردووة‪ .‬بةم‪.‬ةش ِ‬
‫ثارةى مةزندة دةكريَت ك‪..‬ة ب‪..‬ؤ دابينك‪..‬ردنى هاوك‪..‬ارى‪ .‬س‪..‬ةرةتايى ب‪..‬ؤ ئ‪..‬اوارة ناوةخؤيي‪..‬ةكانى‪ .‬عيَ‪..‬راق‬
‫خةرجكراوة بطاتة ‪ 1‬مليار دؤالرى‪ .‬ئةمريكى‪ .‬بةم شيَوةية‪ ،‬وةزارةتى سامانة سروش‪..‬تيةكان نزيك‪..‬ةى‬

‫‪7‬‬
‫برى ‪ 5‬مليار دؤالرى ئةمريكى بةكارهيَناوة‪ ،‬كة ئةويش تةنها ‪%41‬ى سةرضاوةكانى‪ .‬ئةو بودجةي‪..‬ة‬ ‫ِ‬
‫كة لةاليةن حكومةتى ناوةنديةوة نةنيَردراوة‪ ،‬بؤ نيَ‪.‬و ئابووريةك‪.‬ة و ب‪.‬ة ب‪.‬ةكارهيَنانى‪ .‬ئ‪.‬ةم هاوكاريي‪.‬ة‬
‫داراييةش داروخانيَكى‪ .‬تةواوى‪ .‬ئابوورى‪ .‬دوورخراوةتةوة‪ .‬ئةطةر ئ‪.‬ةم هاوكاريي‪..‬ة هيض س‪..‬ووديَكى‬
‫نةبوواية‪ ،‬طةشةى ئابوورى بة نةريَنى دةبوو‪ .,‬لة كاتيَك كة ئةم هةنطاوة ثيَش‪.‬كةوتنيَكى ئةريَني‪.‬ة‪ ،‬ئ‪..‬ةو‬
‫سةرضاوانةى كة قةرزكراون بة شيَوةيةى سةرةكى ضاالَكى لة شيَوةى دارايين ب‪..‬ؤ ك‪..‬ةرتى طش‪..‬تى‪.‬‬
‫برةكةى دةطاتة نزيكةى ‪%12‬ى تةواوى‪ .‬بةرهةمهيَنانى ناوةخؤيى هةريَمةكة لة ‪ .2014‬دةكريَت‬ ‫كة ِ‬
‫ئةم‪..‬ةش بخريَتةس‪..‬ةر كورتهيَن‪..‬انى بودج‪..‬ة‪ ،‬ك‪..‬ة ئ‪..‬ةويش ت‪..‬ا كؤت‪..‬اى ‪ 2014‬ئام‪..‬ارى‪ .‬ت‪..‬ةواو بةردةس‪..‬ت‬
‫ن‪..‬ةبووة‪ ،‬وات‪..‬ا ئ‪..‬ةم كورتهيَنان‪..‬ة ب‪..‬ؤ ئ‪..‬ةو س‪..‬الَة لةوانةي‪..‬ة بطات‪..‬ة ‪%15 .- .%14‬ى ت‪..‬ةواوى بةره‪..‬ةمى‬
‫تارادةي‪..‬ةك ب‪..‬ة‬
‫ناوةخؤيى‪ .‬لة كاتيَكدا كة عةمبارى قةرزةكانى حكومةتى هةريَمى كوردس‪..‬تان بووت‪..‬ة ِ‬
‫شيَوةيةكى كةم كةم كورتهيَنانةكان دةخاتةسةريةك‪ ،‬ل‪..‬ة م‪..‬اوةى ك‪..‬ةمتر ل‪..‬ة ي‪..‬ةك س‪..‬الَدا ق‪..‬ةرزةكان ب‪..‬ة‬
‫ِريَ‪..‬ذةى ‪%12‬ى خالَ‪..‬ةكانى ت‪..‬ةواوى بةره‪..‬ةمهيَنانى‪ .‬ن‪..‬اوةخؤيى‪ .‬ه‪..‬ةنطاو دةهاويَ‪..‬ذن ك‪..‬ة ئةم‪..‬ةش‬
‫سةرضاوةى نيطةرانية و ئاكارى زؤر‪ .‬ضةوتى دةبيَت لةسةر بةرداوم‪ .‬فةراهةمبوونى دارايى ‪.‬‬

‫سةرهةلَدانى توندوتيذي بووتة هؤى تةنطةذة الوةكيةكان‪ .‬بةربةستكردنى‪ِ .‬ريَضكةكانى طواستنةوة‬ ‫ر‪-‬‬
‫‪.‬ةل ل‪..‬ة دةس‪..‬تدانى متمان‪..‬ةى وةبةرهيَن‪..‬ةران زؤر‬‫و كةمبوون‪..‬ةوةى بةرهةم‪..‬ة س‪..‬ووتةمةنيةكان‪ ،‬لةط‪َ .‬‬
‫كاريكردووةت‪..‬ة س‪..‬ةر ض‪..‬االَكية ئابووريي‪..‬ةكان‪ .‬مةترس‪..‬ية ثةيوةن‪..‬دارةكانى‪ .‬داعش لةس‪..‬ةر طةيان‪..‬دنى‬
‫سس‪..‬تمى‪ .‬دابةش‪..‬كردنى‪ .‬طش‪..‬تى بةش ‪.‬يَوةيةكى ك‪..‬اتى بوووةت‪..‬ة ه‪..‬ؤى ك‪..‬ةمتر فةراه‪..‬ةمبوونى كاالَك‪..‬ان‪.‬‬
‫‪.‬ةرةراى ئةم‪..‬ةش‪ ،‬حكوم‪..‬ةتى ه‪..‬ةريَمى كوردس‪..‬تان ب‪..‬ةهؤى ئ‪..‬ةم ق‪..‬ةيرانى ناض‪..‬اربوو ث‪..‬ةنا ببات‪..‬ة‬
‫ِ‬ ‫س‪.‬‬
‫ثاالَوطةكانى‪ .‬باشوور‪ ،‬كة ئةمةش نرخى سووتةمةنيةكانى‪ .‬بةرزتركردةوة – ئةويش بة ِريَذةى ‪%14‬‬
‫ل‪..‬ة س‪..‬ليَمانى‪ ،‬ب‪..‬ؤ ‪ %15‬ل‪..‬ة ه‪..‬ةوليَر و ‪ %23‬ل‪..‬ة ده‪..‬ؤك – بةه‪..‬ةمان ش ‪.‬يَوة ب‪..‬ؤ كارةب‪..‬ا و نرخ‪..‬ةكانى‬
‫طواس‪..‬تنةوةش‪ .‬ئاس‪..‬تى ه‪..‬اتنى وةب‪..‬ةرهيَنانى ِراس‪..‬تةوخؤى بي‪..‬انى داب‪..‬ةزيوة و ك‪..‬اركردنى‪ .‬كؤمثاني‪..‬ا‬
‫بيانيةكانيش زؤر‪ .‬بة سةختى زيانيان ثيَطةيشتووة‪ .‬قةيرانةكة كاريطةرى‪ِ .‬راستةوخؤى‪ .‬لةسةر هةموو‬
‫وةبةرهيَنان هةبووة‪ ،‬كة ِريَذةى دابةزينةكةى بريتيبووة لة دووضارةك‪ .‬لة سالَى ‪2014‬دا‪ .‬ب‪..‬ؤ نمون‪..‬ة‪،‬‬
‫كارطةى ئةربيل ستيل‪ ،‬ك‪.‬ة ‪ 18,0000‬ت‪.‬ةن شيش‪.‬ى ث‪.‬ؤاليى بةره‪.‬ةم دةهيَن‪.‬ا ل‪.‬ة مانطيَ‪.‬دا‪ ،‬ل‪.‬ة م‪.‬انطى‬
‫بةريَكردووة و كارطةكةش داخراوة‪ .‬نمونةيةكى تر بريتية لة كةرتى جةمةنتؤ‬ ‫تةمموز‪ .‬كريَكارةكانى ِ‬
‫بازارةكانى‪ .‬باشوور‪ .‬وةستاندووة‪.‬‬
‫ِ‬ ‫كة ماوةى ضةند مانطيَكة دابينكردنى بةرهةمةكةى بؤ‬

‫ق ةيرانى داعش كاريط ةرى زؤرى لةس ةر بازرط انيكردن ب ة كاالَك ان و خزمةتطوزاريي ةكان‬ ‫ز‪-‬‬
‫هةبووة‪ِ .‬رؤلى هةريَمى كوردس‪.‬تان ل‪.‬ة عيَ‪.‬راق وةك ويَس‪.‬تطةيةكى ك‪.‬اتى طواس‪.‬تنةوة ب‪.‬ؤ باش‪.‬وورى‪.‬‬
‫عيَراق تا ِرادةيةكى زؤر زيانى‪ .‬ثيَك‪..‬ةوتووة‪ .‬ل‪..‬ة م‪..‬اوةى نيَ‪..‬وان م‪..‬انطى ئ‪..‬ازار و ح‪..‬وزةيرانى ‪،2014‬‬
‫هةناردكردنى‪ .‬عيَرا ق بة ِريَذةى ‪ %25‬وة هاوةردةكردن بة ِريَذةى ‪ %45‬دابةزيووة‪ .‬هةناردةكردنى‬
‫‪.‬رى ي‪..‬ةك ض‪..‬ارةط كةمبووت‪..‬ةوة ك‪..‬ة طةيش‪..‬تووةتة ت‪..‬ةنها ‪ 1.3‬ملي‪..‬ار دؤالرى‪.‬‬ ‫توركيا بؤ عيَ‪..‬راق ب‪..‬ة ب‪ِ .‬‬
‫س‪....‬ال‪ِ .‬ريَ‪....‬ذةى ه‪....‬ةناردةكردنى‪.‬‬
‫َ‬ ‫ئ‪....‬ةمريكى ل‪....‬ة م‪....‬انطى ح‪....‬وزةيران و ت‪....‬ةمموز ه‪....‬ةمان‬
‫خزمةتطوزاريي‪...‬ةكانيش داب‪...‬ةزيووة ئ‪...‬ةويش ب‪...‬ةهؤى كةمبون‪...‬ةوةى بازرط‪...‬انيكردن ل‪...‬ة ِريَط‪...‬اى‬
‫طومرطةكان و كةمبوونةوةى‪ .‬طةشتياران‪ .‬ذمارةى ئةو بارهةلَطرانةى كة ل‪..‬ة توركي‪..‬اوة ل‪..‬ة ِريَط‪..‬اى‬
‫طومرطى س‪..‬نوورى ئي‪..‬براهيم‪ .‬خةليل‪..‬ةوة ديَن‪..‬ة ذوورةوة ل‪..‬ة ‪ 3,000‬باره‪..‬ةلَطر ل‪..‬ة ِرؤذيَك‪..‬دا ب‪..‬ؤ ‪600‬‬
‫بارهةلَطر لة ِرؤذيَكدا كةمبووةتةوة‪ .‬هةروةها ق‪..‬ةيرانى داعش بووةت‪..‬ة كةمبوونةوةي‪..‬ةكى س‪..‬ةخت ل‪..‬ة‬
‫ب‪..‬وارى‪ .‬طةش‪..‬تيارى‪ – .‬بةتايب‪..‬ةتى ه‪..‬اتنى طةش‪..‬تيارةكان‪ ،‬ك‪..‬ة ب‪..‬ة ِريَ‪..‬ذةى ‪ %33‬ل‪..‬ة س‪..‬الَى ‪2013‬‬
‫زياديكردبوو‪ .‬كة ئةويش دةطةيشتة نيزكةى ‪ 3‬مليؤن طةشتيار‪ ،‬ئيَستا ِراثؤرتةكان ِرايدةطةيةنن كة لة‬
‫شةش مانطى يةكةمى سالَى ‪2014‬دا ذمارةكة بؤ تةنها ‪ 800,000‬دابةزيووة‪.‬‬

‫‪8‬‬
‫ق ةيرانى ثةناهةن دة و ئ اوارة ناوةخؤي ةكان قورس ايةكى زؤري ان خستووةتةس ةر كةرت ة‬
‫كؤمةالَيةتيةكان‪ ،‬بؤية سةرضاوةى زياتر ثيَويستة بؤ ضارةسةركردنى كيَشة مرؤييةكان‬

‫س ةقامطيركردنى كاريطةري ة دووانيةك ةى ق ةيرانى ثةناهةن دة س وورييةكان و ه اتنى ئ اوارة‬ ‫س‪-‬‬


‫ناوةخؤيي ةكان ل ة كةرت ة ثةيوةن دارةكانى ب وارى ثةرةثيَ دانى م رؤيى‪ ،‬ل ة نيَوي ان تةندروس تى‪،‬‬
‫ثةروةردة‪ ،‬تؤرى ئارامى كؤمةالَيةتى‪ ،‬ثاراستنى خؤراك ثيَويستى بة نزيكةى ‪ 834‬ملي ؤن دؤالرى‬
‫ئةمريكى دةبيَت (‪3.5‬ى تةواوى بةرهةمهيَنانى ناوةخؤيى) لة سالَى ‪ .2015‬طةورةبوونى‪ .‬قةبارةى‬
‫هاتنى ثةناهةندة سووريةكان و ئاوارة ناوةخؤيية عيَراقيةكان بؤ نيَو ه‪..‬ةريَمى كوردس‪..‬تان ل‪..‬ة م‪..‬اوةى‬
‫س‪..‬االَنى ‪ 2014 . – 2012‬فش‪..‬اريَكى‪ .‬زؤرى‪ .‬خستووةتةس‪..‬ةر حكوم‪..‬ةتى ه‪..‬ةريَمى كوردس‪..‬تان و ب‪..‬ة‬
‫ثرؤطرام‪..‬ةكانى‪ .‬ثاراس‪..‬تنى‬ ‫س‪..‬ةختى طةيان‪..‬دنى خزمةتطوزاريي‪...‬ةكانى‪ .‬تةندورس‪..‬تى‪ ،‬ث‪..‬ةروةردة و ِ‬
‫‪.‬ريَكى زؤرى دانيش‪..‬توان‬ ‫كؤمةالَيةتى بؤ دانيشتوان خاوكردووة‪ .‬شيَوةى ذيانى بنةرةتى تيَكضووة و ب‪ِ .‬‬
‫كةوتوونةت‪..‬ة نيَ‪..‬و كاي‪..‬ةى هةذاري‪..‬ةوة ي‪..‬اخود مةترس‪.‬ى‪ .‬ئ‪..‬ةوةيان ليَ‪..‬دةكريَت ك‪..‬ة بكةون‪..‬ة نيَ‪..‬و بازن‪..‬ةى‬
‫هةذاريةوة‪.‬‬

‫ه ةذارى ل ة زؤربوونداي ة و ث ِرؤطرام ةكانى ثاراس تنى كؤمةالَي ةتى ثيَويس تيان ب ة ثش تطيرية‪.‬‬ ‫ش‪-‬‬
‫قةيران‪..‬ةكان ل‪..‬ة س‪..‬وريا و عيَ‪..‬راق كاريط‪..‬ةرى‪ .‬زؤري‪..‬ان ه‪..‬ةبووة لةس‪..‬ةر خؤش‪..‬طوزةرانى‪ .‬خ‪..‬ةلَكى‬
‫كوردستان‪ .‬ل‪.‬ة دةرئ‪..‬ةنجامى ف‪.‬رة قةيران‪.‬ةكان‪ِ ،‬ريَ‪.‬ذةى ه‪.‬ةذارى ل‪.‬ة ه‪.‬ةريَمى كوردس‪..‬تان ل‪.‬ة عيَ‪..‬راق‬
‫دووج‪...‬ابووة‪ ،‬ل‪...‬ة ‪ %3.5‬ب‪...‬ارى طةش‪...‬ةكردنيَكى ئاس‪...‬ايى‪ .‬دانش‪...‬توان ل‪...‬ة س‪...‬الَى ‪ 2014‬ب‪...‬ؤ ‪%8.1‬‬
‫‪.‬رى سةرض‪..‬اوةكان ك‪..‬ة ثيَويس‪..‬تن ب‪..‬ؤ‬ ‫بةرزبووةت‪..‬ةوة‪ .‬خةمالَن‪..‬دنيَكى‪ .‬ثش‪..‬ت ثيَنبةس‪..‬تراوى تيَك‪ِ .‬‬
‫‪.‬راى ب‪ِ .‬‬
‫دابةزاندنى ِريَذةى هةذارى بؤ ئاستى " ب َى قةيرانى" مةزندة دةكريَت لة نيَوان ‪ 54,2‬ملي‪..‬ؤن دؤالرى‬
‫ثرؤطرامةكانى ثاراستنى كؤمةالَيةتى‬ ‫ئةمريكى‪ .‬بؤ ‪ 87.8‬مليؤن دؤالر‪ .‬بيَت بؤ سالَى ‪ .2015‬ثيَويستة ِ‬
‫بةهيَزتربكريَن بؤ كةمكردنةوةى كاريطةرى هةذارى لةسةر ش‪.‬يَوازى‪ .‬ذي‪..‬انى دانيش‪..‬توان‪ .‬حكوم‪..‬ةتى‬
‫في‪..‬درالى‪ .‬دةس‪..‬تيكردووة ب‪..‬ة جيَب‪..‬ةجيَكردنى‪ .‬ياس‪..‬ايةكى ن‪..‬ويَى ثاراس‪..‬تنى‪ .‬كؤمةالَي‪..‬ةتى‪ .‬ياس‪..‬ا نويَيةك‪..‬ة‬
‫طراى‬‫دةرمالَةيةكى كؤمةالَيةتى زيَدةى دياريكردووة بؤ ئةوةى مانطانةى‪ .‬هةر خانةوادةيةك بطاتة تيَ ِ‬
‫‪ 420,000‬دينارى عيَراقى‪ .‬خان‪..‬ةوادةى كوردي‪..‬ةكان ك‪.‬ة دةكةون‪..‬ة ذيَ‪..‬ر هيَلى ه‪.‬ةذارى ش‪.‬ياودةبن ب‪..‬ؤ‬
‫برة ثارةيةى كة دةدريَت‪ .‬وةزارةتى كار و كاروبارى كؤمةالَيةتى ئاذانسى سةرةكية‬ ‫وةرطرتنى‪ .‬ئةو ِ‬
‫ت‪.‬ؤرى‪ .‬س‪.‬ةالَمةتى‬
‫ِ‬ ‫ل‪.‬ة حكوم‪.‬ةتى ه‪.‬ةريَمى كوردس‪.‬تان ك‪..‬ة بةرثرس‪..‬ة ل‪.‬ة دابينك‪.‬ردنى هاوكاريي‪..‬ةكانى‪.‬‬
‫‪.‬ؤرى‪.‬‬
‫ثرؤط‪..‬رامى‪ .‬طواس‪..‬تنةوةى‪ .‬دارايي‪..‬ةكانى‪ .‬ت‪ِ .‬‬ ‫كؤمةالَيةتى لة ه‪..‬ةريَمى كوردس‪..‬تاندا ‪ .‬ئ‪..‬ةم وةزارةت‪..‬ة ِ‬
‫ثرؤطرامة ئةركى طةياندنى دارايى لة ئةستؤداية بؤ ضةند‬ ‫بةريَوةدةبات‪ .‬ئةم ِ‬‫سةالَمةتى كؤمةالَيةتى ِ‬
‫تويَذيَكى‪ .‬تايبةت كة بة نةدار هةذماركراون‪.‬‬

‫ئاسايشى خؤراك بؤ هةريَمى كوردستان بة ثض ِرانى ِريَض كةكانى طواس تنةوة طرفت داربووة‪ .‬ئ‪..‬ةو‬ ‫ص‪-‬‬
‫ثاريَزطايانةى كة بة قةيرانى داعش زؤر‪ .‬زيانيان ثيَطةوتووة‪ ،‬موصل و سةالحةددين‪ ،‬نزيك‪..‬ةى س ‪َ .‬ى‬
‫ضارةكى بةرهةمى طةنم و هةروةها نزيكةى ‪%38‬ى بةرهةمى جؤ ب‪.‬ؤ عيَ‪.‬راق دابين دةك‪.‬ةن‪ .‬زؤر‬
‫ل‪..‬ة س‪..‬ايلؤكانى دانةويَلَ‪..‬ة‪ ،‬ك‪..‬ة هةن‪..‬ديَكيان ب‪..‬ؤ دانيش‪..‬توانى‪ .‬ه‪..‬ةريَمى كوردس‪..‬تان كاردةك‪..‬ةن‪ ،‬لةالي‪..‬ةن‬
‫ياخيبووةكان‪..‬ةوة دةس‪..‬تيان بةس‪..‬ةرداطيراوة‪ .‬ئةم‪..‬ةش داواك‪..‬ارى لةس‪..‬ةر خ‪..‬ؤراك زي‪..‬اتركردووة ل‪..‬ة‬
‫حكومةتى هةريَمى كوردستان بةهؤى زؤربوونى دانيشتوانةكةى كة تةنها ضارةسةريش ‪.‬ى‪ .‬ب‪..‬ةتواوى‬
‫لةس‪..‬ةر ه‪..‬اوردنى خؤراك‪..‬ةوةبووة‪ .‬كش‪..‬توكالَى‪ .‬خؤم‪..‬الَى‪ ،‬ك‪..‬ة دةميَك‪..‬ة ل‪..‬ة دابةزينداي‪..‬ة‪ ،‬زي‪..‬اتر ب‪..‬ةرةو‬
‫دارووخ‪..‬ان دةض‪..‬يَت ب‪..‬ةهؤى كةمكردن‪..‬ةوةى طريَبةس‪..‬تة حكومي‪..‬ةكان‪ .‬ن‪..‬رخى تيَض‪..‬ووى سس‪..‬تمى‬ ‫ِ‬

‫‪9‬‬
‫دابةش‪..‬كردنى طش‪..‬تى‪ ،‬بودج‪..‬ةى هاوك‪..‬اريكردنى كش‪..‬توكالَى‪ .‬ب‪..‬ؤ جوتي‪..‬اران‪ ،‬ه‪..‬ةروةها هاوكاري‪..‬ة‬
‫خؤراكيةكان بؤ ثةناهةندة و ئاوارةكان بةردةوام ثشكى طةورةى خةرجيةكانى حكومةت ثيَك‪..‬دةهيَنن‪.‬‬
‫ل‪..‬ة كاتيَك‪..‬دا ك‪..‬ة ئاسايش‪.‬ى‪ .‬خ‪..‬ؤراك ل‪..‬ة ه‪..‬ةريَمى كوردس‪..‬تان ث‪..‬اريَزراوبوو ل‪..‬ة ك‪..‬اتى ه‪..‬اتنى ثةناهةن‪..‬دة‬
‫سورييةكان‪ ،‬ثةيدابوونى ئاوارة ناوةخؤييةكانى‪ .‬عيَراق لةم دواية بووةتة تيَكض‪..‬وونى‪ .‬ب‪..‬ارى ئاسايش‪.‬ى‪.‬‬
‫خؤراك‪ .‬سستمى دابةشكردنى‪ .‬طشتى ب‪..‬ؤ باب‪..‬ةتى خؤراك‪..‬ة بنةرةتي‪..‬ةكان ب‪..‬ة ن‪..‬رخيَكى‪ .‬ك‪..‬ةم‪ ،‬ك‪..‬ة ئيَس‪..‬تا‬
‫ب‪..‬ةكاردةهيَنريَت‪ ،‬بةش‪.‬يَوةيةكى طرن‪..‬ط هيض كاريطةري‪..‬ةكى ني‪..‬ة‪ .‬بةم‪..‬ةش زؤرب‪..‬ةى كؤمةلَط‪..‬ةكان‪،‬‬
‫ب‪.‬رة‬
‫بةتايبةتى تويَذة ن‪.‬ةدارةكانى ن‪.‬اوةوة‪ ،‬بةش‪.‬يَوةيةكى ِراس‪.‬تةوخؤ كةوتوونةت‪.‬ة ب‪.‬ةر كاريطةريةك‪.‬ة‪ِ .‬‬
‫ثارةى مةزندةكراو بؤ دابينكردنى خؤراكى‪ .‬ثيَويست لة ذيَر سيناريؤى‪ .‬بنةرةتى ب‪..‬ؤ س‪..‬الَى ‪ ،2015‬ب‪..‬ة‬
‫‪ 155.4‬مليؤن دؤالر‪ .‬ئةمريكى دةخةملَيَنريَت‪.‬‬

‫‪.‬رى‬‫ثيَويستيةكى زؤر هةية بؤ نيَشتةجيَبوون و ثةناطة لة حكومةتى ه ةريَمى كوردس تان‪ .‬دةبيَت ب‪ِ .‬‬ ‫ض‪-‬‬
‫ثيَويست لة ثةناطة بةشيَوةيةكى خيَرا دابين بكريَت بؤ زياتر لة ‪ 243,000‬ئاوارةى ناوةخؤيى نةدار‪.‬‬
‫دابينك‪..‬ردنى‪ .‬ثةناط‪..‬ةى ثيَويس‪..‬ت ب‪..‬ؤ دانيش‪..‬توانيَكى ف‪..‬راوانى ل‪..‬ةم ج‪..‬ؤرة ب‪..‬وونى طرف‪..‬تيَكى‪ .‬ط‪..‬ةورةى‬
‫سةلماندووة ب‪..‬ؤ حكوم‪..‬ةتى ه‪..‬ةريَمى كوردس‪..‬تان و كؤمةلَط‪..‬ةى مرؤي‪..‬يى‪ .‬نيَودةولَ‪..‬ةتى‪ .‬حكوم‪..‬ةتى ‪26‬‬
‫هةرسى ثاريَزطاكةى هةريَمى كوردستان‬ ‫َ‬ ‫خيوةتطاى بؤ ئاوارةكان دةستنيشانكردووة لةسةرتاسةرى‪.‬‬
‫كرايى‪ .‬تواناى لةخؤطرتنى‪ 223,790 .‬ئ‪..‬اوارةى ن‪..‬اوةخؤيى‪ .‬حكوم‪..‬ةتى ه‪..‬ةريَمى كوردس‪..‬تان‪.‬‬ ‫كة بة تيَ ِ‬
‫‪.‬اوةروان‪ .‬دةك‪..‬ريَت‬
‫دةربري‪..‬ووة ب‪..‬ؤ داراييك‪..‬ردنى س‪َ .‬ى ل‪..‬ةو ‪ 26‬خيوةتطاي‪..‬ة‪ .‬ئينج‪..‬ا ض‪ِ .‬‬
‫ِ‬ ‫ثابةن‪..‬دى خ‪..‬ؤي‬
‫كؤمةلَطةى نيَودةولَةتيش دارايى بؤ ‪ 20‬لة خيوةتطاكان دابين بكات‪ .‬ئةو س َى خيوةتطايةى دةميَنيَتةوة‬
‫ب َى داراييك‪..‬ردن دةميَنن‪..‬ةوة‪ .7‬ن‪..‬رخى س‪..‬ةقامطيركردنةوة ب‪..‬ؤ حةواندن‪..‬ةوةى ئ‪..‬اوارة ناوةخؤيي‪..‬ةكان ب‪..‬ة‬
‫‪ 111.3‬مليؤن دؤالرى‪ .‬ئةمريكى دةخةملَيَندريَت‪.8‬‬

‫قةيرانةكان بوونةتة هؤكارى سةرةكى زؤربوونى داواكاريةكانى س ةر ك ةرتى تةندروس تى ئينج ا‬ ‫ط‪-‬‬
‫ب ة ن ةبوونى بودج ةى زي اتر ب ارى ئيَس تاى نةخؤش يةكان و دةرئةنجام ةكانى ت رى تةندروس تى‬
‫ِرةنطة كاريطةرى ضةوتيان هةبيَت‪ .‬ل‪..‬ة م‪..‬اوةى نيَ‪..‬وان تش‪..‬رينى يةك‪..‬ةمى ‪ 2012‬و ئ‪..‬ةيلولى ‪،2014‬‬
‫ب‪..‬ةهؤى زؤرب‪..‬وونى دانيش‪..‬توان‪ ،‬كؤمةلَط‪..‬ةكان ل‪..‬ة ه‪..‬ةريَمى كوردس‪..‬تان ل‪..‬ة عيَ‪..‬را قل‪..‬ة خةرجي‪..‬ةكانى‬
‫بى بةش‪..‬بوون‪ ،‬ك‪.‬ة كاريط‪..‬ةرى‪ .‬زؤرى لةس‪..‬ةر ت‪..‬ةواوى تووانس‪..‬تى سس‪..‬تمى‪ .‬تةندروس‪..‬تى‪.‬‬ ‫تةندروستى‪َ .‬‬
‫دةبيَت‪ .‬لة كاتيَكدا كة كؤمةكبةخشانى دةرةكى لة هةولَدان بؤ ثش‪..‬تطيرى ك‪..‬ردنى‪ .‬حكوم‪..‬ةتى ه‪..‬ةريَمى‬
‫كوردستان ِريَطاى‪ .‬ضاكتركردنى‪ .‬ئاستةكانى بةردةستةكردنى‪ .‬خزمةتطوزاريي‪..‬ةكان ل‪..‬ة كؤمةلَط‪..‬ةكان‬
‫ب‪...‬ريَكى زؤرى سةرض‪...‬اوةى دارايى ثيَويس‪...‬تة ب‪...‬ؤ‬ ‫ِ‬ ‫ب‪...‬ؤ ك‪...‬اتى ثيَش قةيرانةك‪...‬ةن ب‪...‬ةالَم هيَش‪...‬تا‬
‫‪.‬تةريَكردنةوةى ك‪..‬ةرتى تةندروس‪..‬تى ‪ .‬لةس‪..‬ةر بن‪..‬ةماى ِراس‪..‬تى‪ .‬دةرئةنجام‪..‬ةكانى س‪..‬ةردانكردنى‬ ‫ِراس‪ِ .‬‬
‫َ‬
‫خيوةتطاى ثةناهةندةكان و ئاوارةكان‪ ،‬ئاشكراية كة خةلكى ئاوارة مةترسى زؤري‪..‬ان‪ .‬ليَ‪..‬دةكريَت ببن‪..‬ة‬
‫هؤك‪..‬ارى‪ .‬تةشةنةس‪..‬ةندنى نةخؤش‪..‬ى‪ .‬ل‪..‬ة ئ‪..‬ةنجامى زي‪..‬اتر‪ .‬بةرك‪..‬ةوتنيان ب‪..‬ة ذمارةي‪..‬ةك ل‪..‬ة هؤك‪..‬ارة‬
‫ئاوةرؤي‪.‬ةكان)‪ ،‬ه‪.‬ةروةها زي‪.‬اتر‪ .‬نال‪.‬ةباربوونى‪.‬‬‫ِ‬ ‫ذينطةييةكان (بؤ نمونة‪ ،‬دةزطاى‪ .‬ناتةندروستى‪ .‬ئاو و‬
‫‪.‬اوةروانى ئاس‪..‬تيَكى ب‪..‬ةرزترى ب‪..‬ةكارهيَنانى بنك‪..‬ة تةندروس‪..‬تية‬
‫خؤراك‪ .‬لةذيَر ِرؤش‪..‬نايى‪ .‬ئةم‪..‬ةدا‪ ،‬ض‪ِ .‬‬
‫طش‪..‬تيةكان و خزمةتطوزاري‪..‬ةكانى نةخؤش‪..‬خانةكان دةك‪..‬ةريَت‪ .‬بةم‪..‬ةش‪ ،‬مةزن‪..‬دة دةك‪..‬ريَت ك‪..‬ةرتى‬
‫تةندروستى‪ .‬ثيَويستى بة ‪ 317‬مليؤن دؤالرى ئةمريكى بيَت بؤ سةقامطيركردنى بارودؤخةكة‪.‬‬

‫لةطةل ثالنى وةالَمدانةوى خيَرا لةاليةن حكومةتى هةريَمى كوردستان‪.‬‬


‫َ‬ ‫‪ِ 7‬راثؤرتى (‪ )SEINA‬ى ‪2012‬؛‬
‫‪ 8‬ئةمة بةثيَى ئةو طريمانةية كة نرخيَك بؤ دابينكردنى ثةناطة بؤ هةر تاكة كةسيَك بكاتة ‪ 833‬دؤالرى ئةمريكى ‪ .‬ئةمةش نرخى تيَضووى دابينكردنى‪.‬‬
‫ئاسايشى خيَوةتطاكان ناطريَتةوة‪ .‬ضةندين خةرجى ترى ناضارى هةية كة بةستراوةتةوة بة ئاسايشى خيوةتطاكان‪ ،‬بةالَم ئةمة لة دةرةوةى تواناى ئةم‬
‫هةلَسةنطاندنةية‪.‬‬

‫‪10‬‬
‫قةيرانةكة تواناكانى حكومةتى هةريَمى كوردستانى ل ة نيَ و سس تمى ث ةروةردةدا خس تووةتة نيَ و‬ ‫ظ‪-‬‬
‫س نووريَكى تةس كةوة‪ .‬ثيَش‪..‬بينى دةك‪..‬ريَت ك‪..‬ة ‪ 325,000‬ك‪..‬ة ل‪..‬ة نيَ‪..‬و ثةناهةن‪..‬دة س‪..‬ورى‪ .‬و ئ‪..‬اوارة‬
‫ناوةخؤييةكانى عيَ‪..‬راق من‪..‬دالَبن و ل‪..‬ةذيَر تةم‪..‬ةنى ‪ 18‬س‪..‬الَى بن‪ .‬زؤرب‪..‬ةى من‪..‬داالنى ك‪..‬ة ت‪..‬ةمنيان ب‪..‬ؤ‬
‫قوتابخانة شياوة بة ِريَذةيةكى زؤر لة دةرةوةى سستمى‪ .‬ثةروةردة دةميَننةوة لة هةريَمى كوردستاندا ‪.‬‬
‫لة نيَو ئةو منداالَنةى كة لة تةمةنى قوتابخانةن‪%70 ،‬يان لة نيَو ئ‪..‬اوارة ناوةخؤيي‪..‬ةكان و ‪%48‬ي‪..‬ان‬
‫لة نيَو ثةناهةندة سورييةكانن و لة قوتابخانة ناويان تؤمار نةكراوة‪ .‬لة كاتيَكدا ثيَش‪..‬ينةى س‪..‬ةرةكيةكان‬
‫ثةيوةن‪..‬دارن ب‪..‬ة ذيَرخ‪..‬ان (ب‪..‬ؤ نمون‪..‬ة‪ ،‬نؤذةنكردن‪..‬ةوةى قوتابخان‪..‬ة و خويَن‪..‬دنطاكان‪ ،‬فراوانك‪..‬ردن‪ /‬و‬
‫دروس‪..‬تكردنى ثؤلَ‪..‬ةكان)ة‪ ،‬بةه‪..‬ةمان ش ‪.‬يَوة زؤر‪ .‬طرنط‪..‬ة ك‪..‬ة دلَني‪..‬اى ئ‪..‬ةوة بكريَتةوةك‪..‬ة فيَرك‪..‬ار‪ .‬و‬
‫ثةراوطة دابين بك‪..‬ريَت‪ ،‬بةربةس‪..‬تة زمانةواني‪..‬ةكان‬ ‫مامؤستاكان بةكاربهيَنريَن و موضةيان ثيَبدريَت‪ِ ،‬‬
‫ضارةسةر بكريَتن ئاسايش و ئارامى بؤ مندالَةكان مسؤطةر بكريَت‪ .‬هةروةها طرنطة كة ثةناهةن‪..‬دة‬
‫و ئاوارةكان لة بوونى دةرفةتى خويندن ئاطادار بكريَنةوة‪ ،‬لة هةر شويَنيَك تيايدا ثيَشكةش دةك‪..‬ريَت‪،‬‬
‫ئينجا فةراهةمبوونى دةرفةتةكانيش باشتر بكريَت‪ .‬لةذيَر سيناريؤية بنةرةتيةك‪..‬ةدا‪ ،‬ثيَش‪..‬بينى دةك‪..‬ريَت‬
‫كة حكومةتى هةريَمى كوردستان ثيَويستى بة نزيكةى ‪ 34.0‬مليؤن دؤالر‪ .‬دةبيَت ب‪..‬ؤ ثةناهةن‪..‬دةكان و‬
‫استةريَكردنى ك‪..‬ةرتى‬
‫ِ‬ ‫هةروةها ثيَويستى‪ .‬بة ‪ 161.5‬مليؤن دؤالر دةبيتَ بؤ ئاوارة ناوةخؤييةكان بؤ ِر‬
‫ثةروةردة‪.‬‬

‫قةيرانةكة فشارى زياترى خستووةتة سةر ذيَرخان لةنيَويان كةرتةكانى ئاو‪ ،‬ضارةس‪..‬ةركردنى ئ‪..‬اوى‬
‫ثيس‪ ،‬كارةبا‪ .‬و طواستنةوة‪ :‬نرخى سةقامطيركردنيش بةرزة‬

‫قةيرانةكة كاريكردووةتة سةر زؤربوونى داواكردن و بةرزكردنةوةى نرخةكانى ووزةى خؤمالَى‪.‬‬ ‫ع‪-‬‬
‫لة حوزةيرانى‪2014 .‬دا‪ ،‬نرخى بةنزين بةرزبووةوة بؤ ‪ 900‬دين‪..‬ارى عيَ‪..‬راقى ب‪..‬ؤ ه‪..‬ةر ليتريَ‪..‬ك‪ ،‬ل‪..‬ة‬
‫كاتيَكدا كة نرخى ديزل (كاس) دووجابووةوة بؤ ‪ 950‬دينارى عيَراقى بؤ هةر ليتريَك‪ .‬ئةم زيادبوونة‬
‫كتوثرة كاريكردة سةر ضاالَكية ناوةخؤييةكان‪ ،‬ك‪..‬ةرتى كارةب‪..‬ا ب‪..‬ة زؤرى‪ .‬ثش‪..‬ت ب‪..‬ة هاوكاريي‪..‬ةكانى‪.‬‬ ‫ِ‬
‫برى ‪ 80‬مليار‬ ‫ِ‬ ‫مانطانة‬ ‫دارايى‬ ‫وةزارةتى‬ ‫‪،‬‬ ‫‪2013‬‬ ‫ى‬‫َ‬ ‫ل‬ ‫سا‬ ‫لة‬ ‫ت‪.‬‬ ‫َ‬ ‫ي‬‫دةبةست‬ ‫كوردستان‬ ‫مى‬‫َ‬ ‫ي‬‫هةر‬ ‫حكومةتى‬
‫دين‪..‬ارى‪ .‬عيَ‪..‬راقى طواس‪..‬تيَتةوة‪ .‬ئاس‪..‬تى ن‪..‬رخ و ِريَ‪..‬ذةى كؤكردن‪..‬ةوةكان ب‪..‬ةثيَى ثيَويس‪..‬ت ني‪..‬ة ب‪..‬ؤ‬
‫ثركردنةوةى نرخى بةكاربردن و خةرجية طشتةيكان‪ .‬ئينج‪..‬ا خواس‪..‬ت ل‪..‬ة زيادبوونداي‪..‬ة‪ :‬ب‪..‬ؤ نمون‪..‬ة‪،‬‬ ‫ِ‬
‫تؤرى‪ .‬كارةباى هةوليَر طةيشتووةتة بةرزترين ِرادةى ل‪..‬ة م‪..‬انطى ئ‪..‬ابى ‪2014‬‬ ‫ِ‬ ‫لةسةر‬ ‫خواست‬ ‫بارى‬
‫‪.‬رى‬‫ِ‬ ‫‪.‬‬‫ب‬ ‫مانى‪،‬‬ ‫َ‬ ‫ي‬ ‫‪.‬ل‬
‫‪.‬‬ ‫س‬ ‫‪.‬ة‬‫‪.‬‬‫ل‬ ‫ز‬‫‪2013‬‬ ‫‪.‬ابى‬‫‪.‬‬ ‫ئ‬ ‫مانطى‬ ‫لةطةل‬
‫َ‬ ‫‪.‬‬
‫د‬ ‫بةراوور‬ ‫بة‬ ‫زياديكردووة‬ ‫ئةويش بة ِريَذةى ‪%22‬‬
‫‪.‬ريَكى بةرض‪..‬او‪ .‬ل‪..‬ة ذيَرخ‪..‬ان‬ ‫‪125‬ميَط‪..‬اواتى‪ .‬ت‪..‬ر ثيَويس‪..‬تة‪ .‬هةرض‪..‬ةندة ل‪..‬ةم ض‪..‬ةند س‪..‬الَةى دوايي‪..‬دا ب‪ِ .‬‬
‫ثةرةثيَدراوة‪ ،‬بةالَم كيَشة سستميةكان هيَشتا هةر م‪..‬اون‪ .‬ن‪..‬رخى س‪..‬ةقامطيركردنةوة ب‪..‬ؤ س‪..‬الَى ‪2015‬‬
‫مةزندة دةك‪..‬ريَت ل‪..‬ة نيَ‪..‬وان ‪ 275‬ملي‪..‬ؤن ب‪..‬ؤ ‪ 517‬ملي‪..‬ؤن دؤالرى‪ .‬ئ‪..‬ةمريكى بيَت ل‪..‬ة ه‪..‬ةردوو ب‪..‬ارى‬
‫سيناريؤى بنةرةت و ئاست بةرزدا‪.‬‬

‫داواكارى لةسةر ئاو لة بةردةوامبوونداية‪ ،‬بارودؤخى ئاوة ِرؤيةكان جيَى نيطةرانين‪ ،‬بةتايبةتى لة‬ ‫غ‪-‬‬
‫ئاوةرؤيي‪..‬ةكان ثيَش ِروودانى قةيرانةك‪..‬ة ِرووب‪..‬ةرووى‪.‬‬
‫ِ‬ ‫خيوةتطاكان دا‪ .‬دابينك‪..‬ردنى‪ .‬ئ‪..‬او و سس‪..‬تمى‪.‬‬
‫ضةندين طرفتبووةوة‪ .‬لة ماوةى نيَوان تشرينى يةكةمى ‪ 2012‬و ئةيلولى ‪2014‬دا‪ ،‬داواكارى زي‪..‬اتر‬
‫بةريَ‪..‬ذةى ‪ %11‬دةخ‪..‬ةملَيَنريَت‪ .‬بةرزبوون‪..‬ةوةى كت‪ِ .‬‬
‫‪.‬وثرى‬ ‫لةسةر ئاو ب‪..‬ؤ ثةناهةن‪..‬دةكان و ئاوارةك‪..‬ان ِ‬
‫داواكارى‪ .‬لةسةر ئاو شانبةش‪.‬انى‪ .‬وةب‪.‬ةرهيَنان ن‪.‬ةبووة ل‪.‬ة ذيَرخ‪.‬انى ضارس‪.‬ةركردنى‪ .‬ئ‪.‬اوى ثيس‪ .‬ل‪.‬ة‬
‫ب‪..‬ريَكى‬
‫ووبةرووى دابينكردنى ِ‬
‫ِ‬ ‫دةرئةنجامى قةيرانةكة‪ ،‬دةبيَت حكومةتى هةريَمى كوردستان ئيَستا ِر‬

‫‪11‬‬
‫زياترى ئاوى‪ .‬ثيَويست ببيَتةوة كة بة ‪ 17.1‬مليؤن م‪ 3‬مةزن‪..‬دة دةك‪..‬ريَت ب‪..‬ؤ ه‪..‬ةر س‪..‬الَيَك‪ .‬ب‪..‬ارودؤخى‪.‬‬
‫ئاوةرؤييةكان ثةيوةن‪..‬دارن ب‪..‬ة‬
‫ِ‬ ‫ئاوةرؤيةكانيش جيَى نيطةرانين‪ ،‬كةموكورتية طةورةكانى‪ .‬نيَو كةرتى‬ ‫ِ‬
‫‪.‬ؤرى‬
‫ِ‬ ‫‪.‬‬‫ت‬ ‫‪.‬‬
‫ى‬ ‫‪.‬ةبوون‬
‫‪.‬‬ ‫ن‬ ‫ثيس‪،‬‬ ‫‪.‬اوى‬
‫‪.‬‬ ‫ئ‬ ‫‪.‬ةركردنى‬ ‫‪.‬‬‫ضارةس‬ ‫‪.‬ؤ‬
‫‪.‬‬ ‫ب‬ ‫‪.‬ةك‬‫‪.‬‬‫كارطةي‬ ‫‪.‬‬
‫ى‬ ‫‪.‬ةبوون‬‫‪.‬‬‫ن‬ ‫ماددييةكان‪:‬‬ ‫توانا‬ ‫نةبوونى‬
‫ئاوةرؤيي‪..‬ةكان ت‪..‬ةنها ل‪..‬ة ثاريَزط‪..‬اى س‪..‬ليَمانى‪ .‬ن‪..‬ةبيَت‪ .‬ئيَس‪..‬تا ب‪..‬ةهؤى ن‪..‬ةبوونى‬
‫ِ‬ ‫كؤكردن‪..‬ةوةى ئ‪..‬اوى‬
‫دةرذيَت‪..‬ة‬
‫كارطةيةك بؤ ضارةسةركردنى ئاوى ثيس لة هةريَمى كوردس‪..‬تان‪ ،‬ئ‪..‬اوى ثيس ِراس‪..‬تةوخؤ ِ‬
‫‪.‬تةريَكردنى‪ .‬ئ‪..‬ةم كةرت‪..‬ة ب‪.‬ة نزيك‪..‬ةى‬
‫نيَو ِرووبارةكان‪ .‬بةمةش مةزندة دةكريَت ك‪..‬ة ثيَويس‪..‬تيةكان ِراس‪ِ .‬‬
‫‪ 214.3‬مليؤن دؤالرى‪ .‬ئةمريكى دةخةملَيَنريَت بؤ سالَى ‪.2015‬‬

‫قةيرانةك ة فش ارى زي اتر دةخات ة س ةر سس تمى ضارةس ةركردنى خاش اك ك ة خ ؤى ل ة خؤيي دا‬ ‫ف‪-‬‬
‫برى ‪ 2.5‬ب‪..‬ؤ ‪ 3.5‬كيل‪..‬ؤطرام‪ .‬خاش‪..‬اك‬ ‫ثةكةوتووة‪ .‬لة نيَو خيَوةتطاى‪ .‬ثةناهةندة و ئاوارةكاندا‪ِ .،‬رؤذانة ِ‬
‫فريَ‪..‬دةدةريَت‪ ،‬وة ‪ 1.2‬كيل‪..‬ؤطرام لةالي‪..‬ةن خان‪..‬ةوادةى ئ‪..‬ةو ئ‪..‬اوارة و‬ ‫لةالي‪..‬ةن ه‪..‬ةر خانةوادةي‪..‬ةك ِ‬
‫ثةناهةندانةى كة لة نيَو خانوويةكى ئاسايى‪ .‬نيشتةجيَن‪ .‬ئةم زيَدة دانيشتوانة بوونةتة ه‪..‬ؤى ئ‪..‬ةوةى ك‪..‬ة‬
‫‪.‬رة‬
‫بةريَ‪..‬ذةى ‪ %26‬زي‪..‬اترة ل‪..‬ةو ب‪ِ .‬‬‫ِرؤذانة زياتر لة ‪ 1690‬تةن لة خاشاك دروست ببيَت‪ ،‬كة ئةمةش ِ‬
‫فريَداوة لة ماوةى س‪..‬الَى‬‫خاشاكةى كة هةر تاكة كةسيَك لة حكومةتى هةريَمى كوردستان لة ِرؤذيَكدا ِ‬
‫‪ .2014‬سةبارةت بة تواناى‪ .‬لةخؤطرتنى خاش‪..‬اك‪ ،‬وا دةردةك‪..‬ةويَت ك‪.‬ة ش‪..‬ارى‪ .‬ده‪..‬ؤك ئام‪..‬ادةبيَت ب‪..‬ة‬
‫ثركردن‪..‬ةوة و‬ ‫بةردةوامى‪ .‬خاش‪..‬اكى زي‪..‬اتر وةربط‪..‬ريَت‪ .‬ب‪..‬ةهؤى ب‪..‬ةكارهيَنانى‪ .‬ثاش‪..‬ماوة و خاش‪..‬اك ب‪..‬ؤ ِ‬
‫شاردنةوةيان لةذيَر خاكة كةندارةكاندا‪ ،‬هةروةها بةهؤى ئةو توانايةى كة ئيَستا هةي‪..‬ةتى ل‪..‬ة دووب‪..‬ارة‬
‫بةكارهيَنانةوةى‪ .‬خاشاكدا‪ .‬ثيَشبينى دةكريَت كة لة سالَى ‪ 2015‬و دواتر‪ ،‬ثيَويست بكات كة ئةم جؤرة‬
‫ثةيرةو بكريَت بؤ ضارةسةركردنى خاشاك لة حكومةتى ه‪..‬ةريَمى‪ .‬كوردس‪..‬تان‪:‬‬ ‫ِ‬ ‫كردارانةى خوارةوة‬
‫كؤنترؤل نةكراوةكانى خاش‪.‬اكى ك‪.‬ؤكراوةى ش‪.‬ارةوانى‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫‪ )1‬داخستن و شياندنةوةى شويَنة واالَكان و‬
‫بةتايب‪..‬ةتى ل‪..‬ة ه‪..‬ةوليَر و س‪..‬ليَمانى‪ )2 :‬دامةزران‪..‬دنى دةزط‪..‬اى دروس‪..‬تكردنى ث‪..‬ةين و جياكردن‪..‬ةوةى‬
‫ثركردن‪..‬ةوةى‪ .‬خاك‪..‬ة كةن‪..‬دارةكان‪ ،‬بةتايب‪..‬ةتى ل‪..‬ة ه‪..‬ةوليَر ك‪..‬ة هيض ض‪..‬االَكيةكى دووب‪..‬ارة‬‫خاش‪..‬اك و ِ‬
‫لةطةل ‪ )3‬دياريكردنى‪ .‬زةوى طونجاو‪ .‬بؤ دروستكردنى ذيَرخ‪..‬اكردنى‬ ‫َ‬ ‫بةكارهيَنانةوةى‪ .‬خاشاكى نية؛‬
‫ثاشماوةى تةندروستيةكان بؤ خزمةتكردنى‪ .‬شارى سليَمانى و دةوروبةرى‪.‬‬

‫تيَكةلَةى قةيرانةكان‪ ،‬تةوذمى هاتنى ئاوارة ناوةخؤييةكان و بة شيَوةيةكى نا ِراستةوخؤ ثةناهةندة‬ ‫ق‪-‬‬
‫سورييةكان بوونة هؤى زياتر داخوران و ثةكةوتنى تؤ ِرى ِريَطاوبانةكان و ه ةروةها تيَكض وونى‬
‫ض ةندين بةش تى ت رى ث رد و ِريَطاوبان ةكان‪ .‬قةيران‪..‬ةكان بوون‪..‬ة ئ‪..‬ةنجامى داخس‪..‬تنى ي‪..‬ةكيَك ل‪..‬ة‬
‫سةرةكيترين ِريَضكةكانى‪ .‬بازرطانيكردن لة نيَ‪..‬وان ب‪..‬اكوور و باش‪..‬ووردا‪ .،‬ل‪..‬ة ده‪..‬ؤك ب‪..‬ؤ ه‪..‬ةوليَر ل‪..‬ة‬
‫ريَطاى موصل‪ .‬ئةو ئاوارانةى كة لة مالَةكانى خؤيان هةالَتوون بة بةكارهيَنانى‪ .‬ئؤتؤمؤبيلى خؤي‪..‬ان‬
‫بةريَ‪..‬ذةى ‪ %20‬ل‪..‬ة ج‪..‬ةنجالَى هاتووض‪..‬ؤيان زي‪..‬ادكردووة‪ .‬هةولَ‪..‬ةكانى فري‪..‬اكوزارى‪ .‬م‪..‬رؤيى ب‪..‬ة‬ ‫ِ‬
‫َ‬
‫ب‪...‬ةكارهيَنانى‪ .‬باره‪...‬ةلطرى‪ .‬ط‪...‬ةورة ب‪...‬ؤ طواس‪...‬تنةوى خ‪...‬ؤراك‪ ،‬دةرم‪...‬ان‪ ،‬كةرس‪...‬تةى بيناس‪...‬ازى‬
‫(تارادةيةكى زؤريش‪ .‬ثةناهةندة سورييةكان خؤيان‪ ،‬كة زؤرين‪.‬ةيان كةمدةرام‪.‬ةتن و ل‪.‬ة ثةناط‪.‬ةكانى‬ ‫ِ‬
‫ت‪.‬ؤرى‪ِ .‬ريَطاوبان‪.‬ةكان‪.‬‬
‫ِ‬ ‫دةرةوةى شارى دهؤك نيش‪.‬تةجيَبوون) بوونةت‪.‬ة بارطراني‪.‬ةكى زي‪.‬اتر‪ .‬لةس‪.‬ةر‬
‫ه‪..‬ةموو ئ‪..‬ةم هؤكاران‪..‬ة هاوبةش‪..‬بوونة ل‪..‬ة دروس‪..‬تبوونى‪ .‬ج‪..‬ةنجالَى‪ ،‬ك‪..‬اتى زي‪..‬اترى طةش‪..‬تكردن‪،‬‬
‫تؤرى‪ِ .‬ريَطاوبانى ناوةخؤ‪ .‬قةيرانةكان‪ ،‬بة شيَوةيةكى س‪..‬ةرةكى‬ ‫ِرووداوةكانى هاتوضؤ و تيَكضوونى ِ‬
‫تؤرى ِريَطاوبانةكان هةبووة بةتايبةتى ك‪..‬ة‬ ‫شةركردن لة داعش‪ ،‬كاريطةرى سةختى لةسةر بةشيَكى ِ‬ ‫ِ‬
‫شةردا لةسةر سنوورى س‪..‬وريا و ه‪..‬ةروةها س‪..‬نوورى ثاريَزط‪.‬ا‪ .‬موص‪..‬ل‪ .‬ت‪..‬اوةكو ئيَس‪..‬تا‬ ‫ِ‬ ‫بةرةكانى‬ ‫لة‬
‫هةش‪..‬ت ث‪..‬رد ل‪..‬ة س‪َ ..‬ى ثاريَزطاك‪..‬ة (ه‪..‬ةوليَر و ده‪..‬ؤك و س‪..‬ليَمانى) ب‪..‬ة ت‪..‬ةواوى‪ .‬ي‪..‬اخود ك‪..‬ةميَكيان‬

‫‪12‬‬
‫تيَكشكيَندراون بةهؤى دوايين ثيَكدادانى‪ .‬سةربازى ‪ .‬بةه‪.‬ةمان ش‪.‬يَوة قةيرانةك‪.‬ة بةش‪.‬يَوةيةكى ض‪.‬ةوت‬
‫كاريكردووةتة سةر شةقامة ناوخؤيةكانى شارةكان‪.‬‬

‫تةوذمى هاتنى ئاوارة ناوةخؤييةكانى عيَراق و ثةناهةندة س ورييةكان ئاكاري ان لةس ةر ذينةط ةدا‬ ‫ك‪-‬‬
‫دةبيَت‪ .‬طرنطيدانى ِراستةوخؤ‪ .‬بة ذينطة بريتى دةبيَت لةو اليةنانةى كة ِراستةوخؤ ئاكاري‪..‬ان لةس‪..‬ةر‬
‫تةندروستى‪ .‬مرؤظدا دةبيَت لة هةردوو‪ .‬كؤمةلَطةى ميواندار و دةربةدةركراودا‪ ،‬ب‪..‬ؤ نمون‪..‬ة‪ :‬نمون‪..‬ةى‬
‫ئاوى خواردنةوةى ناتةندروست‪ .‬ل‪.‬ة ن‪..‬اوةوة و ل‪..‬ة دةرةوةى خيَوةتطاك‪..‬ان؛ زي‪..‬ادبوونى‪ .‬خ‪..‬اوى‪ِ ،‬رذانى‬
‫ئاوةرؤى ئاراستةنةكراو‪ .،‬ل‪.‬ة كاتيَك‪..‬دا ك‪..‬ة حكوم‪..‬ةتى ه‪.‬ةريَمى كوردس‪..‬تان هيض ذيَرخ‪..‬انيَكى‪ .‬ني‪..‬ة ب‪..‬ؤ‬ ‫ِ‬
‫بةبى ئةوةى بةشيَوةيةكى ِريَكخراو‪ .‬ل‪..‬ة‬ ‫َ‬ ‫خاشاك‬ ‫دانى‬‫َ‬ ‫ي‬‫فر‬
‫ِ‬ ‫‪.‬‬
‫ر‬ ‫زيات‬ ‫هةروةها‬ ‫ثيس؛‬ ‫ئاوى‬ ‫‪.‬‬
‫ى‬ ‫ضارةسةركردن‬
‫‪.‬ةل نزيكبوون‪..‬ةوةى زس‪..‬تان‪،‬‬ ‫فريَب‪..‬دريَت ‪ .‬لةط‪َ .‬‬
‫ِ‬ ‫‪.‬‬
‫و‬ ‫طونجا‬ ‫نيَو ئاوةكان هةلَبطيريَتةوة ياخود‪ .‬بة شيَوةيةكى‬
‫ثيَويستى‪ .‬زياتر بة سووتةمةنى بؤ مةبةس‪..‬تى جيَش‪..‬ت ليَن‪..‬ان و ط‪..‬ةرمكردن ِرةنط‪..‬ة ببيَت‪..‬ة ه‪..‬ؤى زي‪..‬اتر‬
‫برينةوةى دارةكان‪ ،‬بةشيَوةيةكى ناياسايى‪ ،‬بؤ سووتاندنيان كة بة ثيس‪.‬بوونى ه‪.‬ةواى نيَ‪.‬و خيَوةت‪.‬ةكان‬ ‫ِ‬
‫ئاك‪..‬ارى تةندروس‪..‬تى ل‪..‬ة ليَدةكةويَت‪..‬ةوة‪ ،‬بةتايب‪..‬ةتى لةس‪..‬ةر من‪..‬داالَن و بةساالَض‪..‬ووةكان‪ .‬توانس‪..‬تى‪.‬‬
‫سةرةكى سةرضاوةكانى‪ .‬ذيَرخان‪ ،‬بؤ نمونة ووزة و طواستنةوة‪ ،‬بةدريَذايى‪ .‬كات بةكاردةهيَنريَن ك‪..‬ة‬
‫بةهةمان شيَوة دةبيَتة هؤى زياتر ثيسبوونى‪ .‬هةوا‪.‬‬

‫دةرئةنجامةكان‬

‫ئ ةم ِراثؤرت ةى هةلَس ةنطاندنى ئاك ارى ئ ابوورى و كؤمةالَيةت ةيكان ليَكدانةوةي ةى ت ةكنيكى‬ ‫ل‪-‬‬
‫كاريطةرةك ةى قةيران ةكان و ثيَداويس تيةكانى س ةقامطيركردنةوة دابين دةك ات ك ة دةت وانيَت‬
‫اليةنةكانى طفتوطؤى نيَوان حكومةتى هةريَم و حكومةتى ناوةندى ديارى بكات لةطة َل دابينكردنى‬
‫زاني ارى ب ؤ هةولَ ة نيَودةولَةتي ةكان ب ؤ ضارةس ةركردنى كيَش ةكانى ئ ابوورى كؤمةالَي ةتى‪.‬‬
‫قةيرانةكان بانطيَشتى‪ .‬ذمارةيةك كردار دةكةن بؤ جووالن بةرةوثيَشةوة‪ .‬لة ماوةي‪..‬ةكى كورتخايةن‪..‬دا‪،‬‬
‫زؤرب‪..‬ةى ِريَطاض‪..‬ارةكان ب‪..‬ؤ دووركةوتن‪..‬ةوة ل‪..‬ة ِروودانى‪ .‬كارةس‪..‬اتى م‪..‬رؤيى‪ .‬دةكةون‪..‬ة دةرةوةى‬
‫تواناكانى‪ .‬حكومةتى هةريَمى كوردستان و ثيَويستيان بة وةالَمدانةوة هةية لةسةر ئاس‪..‬تى نيش‪..‬تمانى و‬
‫نيَودةولَةتيدا‪ .‬ئةطةر ثةناهةندةكان و ئاوارة ناوةخؤييةكانى عيَراق لة ه‪.‬ةريَمى كوردس‪.‬تان بميَنن‪..‬ةوة‪،‬‬
‫دةك‪..‬ةريَت ئ‪..‬ةم ِراث‪..‬ؤرتى هةلَس‪..‬ةنطاندنة ب‪..‬ةكاربهيَنريَت‪ .‬وةك ثيَ‪..‬وةريَكى‪ .‬ثيَويس‪..‬ت‪ .‬ب‪..‬ؤ سةرض‪..‬اوة‬
‫دارايي‪...‬ةكان (س‪...‬ةربارى ثش‪...‬كى حكوم‪...‬ةتى ه‪...‬ةريَمى كوردس‪...‬تان ل‪...‬ة بودج‪...‬ةى س‪...‬االَنة) ب‪...‬ؤ‬
‫ضارةسةركردنى‪ .‬ثيَداويستيةكانى خةلَكى ئاوارةبوو هةروةها كؤمةلَط‪..‬ةى ميوان‪..‬دار ‪ .‬ل‪..‬ةوةش زي‪..‬اتر‪،‬‬
‫دةك‪....‬ريَت دةرئ‪....‬ةنجامى ثيَداويس‪....‬تيةكانى‪ .‬س‪....‬ةقامطيركردنةوةى‪ .‬ض‪....‬ةند ك‪....‬ةرتيَكى دي‪....‬اريكراو‪.‬‬
‫بريارةكانى‪ .‬تةرخانكردنى بودجةى حكومةتى هةريَمى كوردستان ‪.‬‬ ‫بةكاربهريَنريَت‪ .‬بؤ دياريكردنى‪ِ .‬‬

‫لة ماوةيةكى مامناوةندا‪ ،‬ضاكسازى ثيَكهاتةيى ثيَويست دةبيَت‪ .‬لة كاتيَكدا دابينكردنى‪ .‬فرياطوزارى‬ ‫م‪-‬‬
‫ثيَويست ثيَشينةية بؤ ضارةسةركردنى‪ .‬ئةو كيَشة ئابوورى‪ .‬و كؤمةالَيةتيانةى كة بةهؤى قةيرانةكةوة‬
‫دابريَ‪..‬ذيَت ب‪..‬ؤ‬
‫دروس‪..‬تبوون‪ ،‬بةه‪..‬ةمان ش‪..‬يَوة طرنط‪..‬ة حكوم‪..‬ةت بت‪..‬وانيَت س‪..‬تراتيجى دريَذخاي‪..‬ةن ِ‬
‫ضارةسةركردنى‪ .‬كيَشةكانى ثةرةثيَدانى ثيَكهات‪..‬ةيى‪ .‬لةبةرئ‪..‬ةوةى ثةناهةن‪..‬دة و ئ‪..‬اوارة ناوةخؤيي‪..‬ةكان‬
‫ئةطةرى مانةوةيان لة هةريَمى كوردستان هةية ب‪..‬ؤ ماوةي‪..‬ةكى دريَذخاي‪..‬ةن‪ ،‬ئ‪..‬ةوا ب‪..‬ةدواى دةرف‪..‬ةتى‬
‫‪.‬ةريَن‪ .‬قةيران‪..‬ةكانى ئ‪..‬ةم دوايي‪..‬ة تيش‪..‬كيان خس‪..‬تووةتة س‪..‬ةر ِرادة زؤرى ثشتبةس‪..‬تن و‬
‫ك‪..‬اركردن دةط‪ِ .‬‬
‫بيتوانايى‪ .‬حكومةتى هةريَمى كوردستان لةسةر طواستنةوةى دارايى لة حكومةتى ناوةندى عيَ‪..‬راق و‬
‫كةمى هاوبةشية ِراستةوخؤيةكانى كةرتةكانى تر بؤ نيَ‪..‬و ئ‪..‬ابوورى ه‪..‬ةريَمى كوردس‪..‬تان‪ .‬حكوم‪..‬ةتى‬

‫‪13‬‬
‫هةريَمى كوردس‪..‬تان دةميَك‪..‬ة دانين‪..‬اوة ب‪..‬ة ثيَويس‪..‬تبوونى هةم‪..‬ةجؤركردنى ئابوورييةك‪..‬ةى‪ .‬ثيَطوم‪..‬ان‪،‬‬
‫بةثيَى دي‪.‬دطاى‪2020 .‬ى حكوم‪.‬ةتى ه‪.‬ةريَمى كوردس‪.‬تان‪ ،‬ه‪.‬ةروةها ب‪.‬ةبوونى سةرض‪.‬اوة سروش‪..‬تية‬
‫هةميشةييةكان و هيَزيكار‪ ،‬حكومةتى هةريَمى كوردستان لة توانايداية طةشةى ئابوورى‪ .‬ب‪..‬ةرةوثيَش‬
‫بب‪..‬ات‪ .‬ي‪..‬ةكيَك ل‪..‬ة س‪..‬توونةكانى‪ .‬دي‪..‬دطاى حكوم‪..‬ةتى ه‪..‬ةريَمى كوردس‪..‬تان‪ .‬بريتي‪..‬ة ل‪..‬ة ثةرةثيَ‪..‬دانى‬
‫هةمةجؤركردنى ئابوورى‪ .‬لة ِريَطاى‪ .‬كةرتى تايبةتةوة‪ .‬ك‪.‬ةرتيَكى تيايب‪..‬ةتى ك‪.‬ارا دةت‪.‬وانيَت دةرف‪.‬ةتى‬
‫كار بؤ دانيش‪..‬توانى‪ .‬ه‪.‬ةريَمى كوردس‪..‬تان دابين بك‪..‬ات‪ ،‬ه‪.‬ةروةها ب‪..‬ؤ ثةناهةن‪.‬دة و ئاوارةك‪.‬انيش‪ .‬دابين‬
‫بكات‪ِ .‬راثؤرتى داهاتووى ب‪..‬انكى نيَودةولَ‪.‬ةتى لةس‪.‬ةر "ليَكؤلَين‪..‬ةوةى دةستنيش‪.‬انكردنى طةش‪.‬ةكردن"‬
‫دةبيَت‪..‬ة ئامرازيَ‪..‬ك ب‪..‬ؤ ثوخت‪..‬ةكردن و جيَب‪..‬ةجيَكردنى‪ .‬ئ‪..‬ةم ديدطاي‪..‬ة‪ ،‬ه‪..‬ةوةرها ِرامي‪..‬ارى تايب‪..‬ةتيش‬
‫ثيَشنياردةكات‪.‬‬

‫‪14‬‬

You might also like