MARMARA ÜNİVERSİTESİ

TEKNOLOJİ FAKÜLTESİ
MAKİNE MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ
2019-2020 EĞİTİM ÖĞRETİM YILI BAHAR DÖNEMİ

MALZEMELERİN MEKANİK DAVRANIŞI

ÖDEVİ

ÖĞRENCİ

ADI: Deniz

SOYADI: GENÇ

No: 170116501

Dr. Öğr. Üyesi Senai YALÇINKAYA

İSTANBUL, 2020
Mühendislikte Kullanılan Dişli Çeşitleri
1. EKSENLERİ PARALEL DİŞLİLER

1A. DÜZ DİŞLİLER (SPUR GEARS)

En sık rastlanan dişli tipi silindirik, düz dişlilerdir. Bunlarda dişler şaft eksenine paralel ve
düzdür.

Bu dişlilerin avantajları İmalat maliyetlerinin düşük olması, eksenel kuvvet aktarmamaları

ve bakımlarının kolay olmasıdır. Dezavantajları ise gürültülü çalışmaları ve dişli gruplarında
yüksek indirgeme oranı sağlanamamasıdır. Yüksek indirgeme oranı sağlanması için bu dişli
gruplarının bir kaç kademeli olarak tahrik aktarımda bulunmaları gerekir.

1B. HELİS DİŞLİLER

Bunlarda düz dişliler gibi silindirik geometriye sahip dişlilerdir. Düz dişliden farkları dişlerin
helisel olmasıdır. Bu dişlilerin en önemli avantajı aynı büyüklükteki düz dişliye nazaran daha
yüksek değerlerde yük taşıyabilmeleri, daha sessiz ve daha yüksek hızlarda çalışabilmeleridir.

Helisel dişli çiftlerinde bir diş diğerinden ayrılmadan önce komşu diş diğer dişli ile temasa
geçtiği için daha hassas ve daha sessiz çalışırlar. Bir helisel diş çiftinde dişlilerin biri sağ helis
ise diğeri sol helis dişlidir.

1C. ÇAVUŞ DİŞLİLER.

Çavuş dişiler aynı eksendeki iki helis dişlinin bütün olarak imal edilmiş halidir. Bu dişlilerden
birisi sağ helis ise diğeri sol helis olarak açılırlar. Böylece helis dişlilerin en büyük
dezavantajı olan eksenel kuvvetler birbirini dengeleyerek şaft ve yataklara eksenel yönde
kuvvet aktarımı ortadan kalkmış olur. Bu helis dişler ortada çakışık olmayıp, aralarında küçük
bir kanal bulunmaktadır.

1D. BİTİŞİK ÇAVUŞ DİŞLİLER (HERRINGBONE GEARS)

Bunlar arada kanalı olmayan, çakışık çavuş dişlilerdir. Daha hassas çalışmalarına rağmen
dişlilerin imalatında özel çakılara ihtiyaç olduğundan imalat maliyetleri yüksek olup
bakımları sırasında özel ihtimam gösterilmesi gereken dişlilerdir.

2. EKSENLERİ ÇAKIŞAN DİŞLİLER

Eksenleri birbiri ile çakışacak şekilde çalışan dişli gruplarıdır. Bunlarda kendi aralarında
aşağıda belirtilen tiplerde imal edilirler.
2A. DÜZ KONİK DİŞLİLER (BEVEL GEARS)

Bunlar eksenleri birbiri ile herhangi bir açıda çakışan düz konik dişlilerdir.
En sık karşılaşılan eksenler arası açısı 90 derece olan konik dişilerdir.
Bu dişli çiftlerinin konik açıları uzantısı aynı noktada buluşacak şekilde dizayn edilirler.
Dişlilerden biri değişeceği zaman mutlaka diğeri de değiştirilmelidir.

Düz konik dişliler 1000 rpm den düşük hızlarda, orta şiddette yüklerin olduğu, gürültünün
fazla önemi olmadığı yerlerde kullanılırlar.

2B. SPRİAL KONİK DİŞLİLER

Düz konik dişlilerden farkı dişlerin sprial formda olmasıdır. Sprial açısı dönme eksenine göre
herhangi bir açıda olabildiği için aynı anda 2 veya daha fazla diş aynı zamanda  birbirine
dokunarak kuvveti iki veya daha fazla noktadan aktarabilir. Bunlar düz koniklere göre çok
daha büyük kuvvetleri çok daha yüksek hızlarda  aktarabilmektedirler.

Eğer sprial konik ana dişlisi sağ helis diş ise piyonu sol helis diş olmalıdır. Sprial konik
dişliler devri 1000 rpm in üzerinde olan, yüksek şiddette yüklerin aktarılacağı ve sessiz
çalışması gereken yerlerde kullanılır. Eğer bu dişlilerde çevresel hız 40 m/sn den büyük
olacaksa dişlerin mutlaka taşlanmış olmaları gerekmektedir

Otomobillerin difransiyelinde bulunan ve Ayna-Mahruti olarak bilinen dişliler sprial konik

dişlilerdir.

2C. SPRİAL AÇISI SIFIR KONİK DİŞLİLER

Sprial konik dişlilere benzerler. Ancak buların sprial açısı sıfır derecedir.
3.EKSENLERİ PARALEL OLMAYAN VE
   EKSENLERİ ÇAKIŞMAYAN (SKEW)   DİŞLİLER
Eksenleri farklı düzlemlerde olan dişlilerdir.
Bunlar ana dişli ile çalışan pinyon dişli eksenlerinin ana dişli üzerindeki konumlarına göre
adlandırılırlar.

3A. SONSUZ VİDA–DİŞLİLER

Eksenleri çakışmayan dişlilerden en fazla kullanılanı Sonsuz vida–dişlilerdir. Bu dişliler

titreşimsiz, sessiz, çok büyük indirgeme oranlarında ve çok yüksek hızlarda çalışabildiğinden
özellikle redüktörlerde kullanılan başlıca dişli çeşididir.
Sonsuz vida-Dişli çiftinde sonsuz vida ekseni dişliye teğet konumda bulunur.

Bu dişli tipinin en büyük avantajlarından biri ise eğer adım açısı 50 den az ise bu dişlilerin
kendinden kilitlemeli (self-locking) olarak çalışabilmeleridir. Yani dönme hareketi sonsuz
vida üzerinden aktarılamayıp, fakat dişli üzerinden aktarılır ise sonsuz vida geri dönmez.
Böylece bazı uygulamalarda fren kullanma ihtiyacı  kalmaz (örnek : Motor çıkışında diş açısı
50 den az Sonsuz vida-dişli redüktörü bulunan ve yokuş yukarı tahrik edilmekte olan bir
tekerlekli araç, motor durduktan sonra fren olmasa bile geriye doğru hareket etmez).

3B. HYPOID DİŞLİLER:

Sprial konik dişlilere çok benzerler. Bunların Sprial konik dişliden farkı pinyon dişli
ekseninin ana dişli ekseninden X kadar mesafede olmasıdır. 

 X mesafesi arttikça çalışma bölgesi hypoid dişli çalışma bölgesinden spiroid dişlilerin
çalışma bölgesine geçilmiş olur.Bu dişliler sprial konik dişlilerden daha sessiz olup ve

dayanma süreleri daha uzundur.

3C. SPİROİD DİŞLİLER

Yüksek tork aktarılması  ve birbirine dik açıda tahrik iletimi gereken yerlerde Spiroid dişliler
kullanılır. Bu dişliler sessiz çalışan, ve aktardıkları torka nispeten büyük hacımları olmayan
kompakt dişli gruplarıdır. Bir diğer avantajları ise kolay sökülüp takılabilir olmalarıdır.
Sağladıkları indirgeme oranları 1:3 den 1:400 e kadar çıkabilir.

Spiroid ve Hypoid dişlilerin, Sonsuz vida ve Konik sprial dişlere göre en büyük avantajı
eksenler arası mesafe nedeni ile tahrik aktarımı esnasında daha fazla dişin birbiri ile temas
halinde bulunması  ve böylece daha yüksek tork iletiminin mümkün olmasıdır.
HYPOID VE SPİROİD DİŞLİLERİN TEMEL ÖZELLİKLERİ

 Diş boşluk miktarının ayarlanabilir olması ve gerekirse sıfır boşluk sağlanması

 Hassas konumlandırma gereken uygulamalarda yüksek hasiyet
 Yüksek indirgeme oranları
 Yüksek tork iletebilmeleri
 Şok dayanımlarının yüksek olması
 Sessiz çalışmaları
 Küçük hacımda ve hafif olmaları
 İhtiyaca göre dizayn ölçülerinin değiştirilebilir olması

4. PLANET DİŞLİLER

Sabit bir çevre dişlisi ve bunun etrafında dönen pinyon dişlilerden çıkış şaftına aktarılan
düşük devir ve yüksek tork bu dişli grubunun temel çalışma prensibini oluşturur.

Planet dişli gurubundaki ana elemanlar şunlardır 

 Çevre dişlisi (Bu daha çok sabit bir iç dişlidir)

 Planet dişliler (çevrede dönen dişliler)
 İnput şaftı
 İnput şaftından planet dişlilere dönme hareketini aktaran kol
  Dönme hareketini planet dişlilerden output şaftına aktaran merkez dişli (Sun gear)

PLANET DİŞLİ GRUBUNUN AVANTAJLARI

PLANET DİŞLİ GRUBUNUN AVANTAJLARI

 Yüksek indirgeme oranları

 Yüksek tork aktarımı
 Küçük (kompakt) hacım
 İnput ve output eksenlerinin aynı eksende (coaxial) olması
 Verimlerinin yüksek olması (Tipik bir planet dişli grubunda verim 97% dir.)
 Dişli grubunda oluşan yüklerin homojen olarak dağılması.
 Elastik deformasyonun düşük olması (Stiff)

Planet dişli grubunda planet dişli sayısının fazla olması daha yüksek tork aktarımını sağladığı
gibi yük dağılımının da daha homojen olmasına imkan sağlar.

Dezavantajları ise yataklamalara gelen ağır yükler, dizaynlarının daha komplex olmaları ve
bakımlarının zor olmasıdır.