Eerekle meores Teatri (gegma)

werilobiTi wyaroebis dayrdnobiT, profesiuli Teatris arseboba saqarTveloSi iwyeba me-18 s-is
meore naxevarSi. Mme-18 saukuneSi Telavi iyo politikur ekonomiuri, saganmanaTleblo centri
saqarTveloSi. Eerekle mefis periods ukavSirdeba TelavSi pirveli profesiuli warmodgenebis
gamarTva. Mmefe ereklem ruseTSi gagzavna axalgazrdebi. (mag. Ggabriel maiori) ganaTlebis
misaRebad. samSobloSi dabrunebis Semdeg, maT Teatraluri moRvaweoba gaagrZeles.
1758 w. erekle mefem, TelavSi gaxsna filosofiur-Teologiuri skola. sxva sagnebTan erTad, aq
aswavlidnen ritorikas da deklamacias, aseve dramatuli Teoriis wesebs. Aam skolis mowafeebi
dgavdnen maTive daweril piesebs. pirveli aseTi speqtakli, warmoudgebiaT 1761 wels, aqedan
iwyeba Telavis “saskolo Teatris” istoria. Semonaxulia 1761 wels dawerili miniatura erekle
meoris sasaxlis karis moxelis iase miqaZis mier. Ees iyo Sinauri warmodgenebisTvis
gankuTvnili.
TelavSi, filosofiuri skolis bazaze gaixsna 1782w. seminaria, romelmac xeli Seuwyo ‘saskolo
Teatris’ ganviTarebas. seminariis reqtori iyo daviT aleqsi-mesxiSvili. Aam periodSi daidga
originaluri piesebi. “xotba erekle meorisa”, Tavad mesxiSvilis misteria ‘’useli’ da ‘gasaubreba
moxuci da axalgazrda mwignobrisa”.
Mme-18 s-is 80-ian wlebis bolos da 90-ianebSi paralelurad arsebobda giorgi avaliSvilisa da
Ggabriel maioris Teatrebi. Ggiorgi avaliSvili erekle mefem gaagzavna ruseTSi saswavleblad
sxva axalgazrdebTan erTad. maT gadawyvites, rodesac samSobloSi dabrundnen Teatraluri dasis
Seqmna. maT SeuerTdnen erekle mefis qaliSvilebi da avaliSvilebi. SeiZines Sesaferisi bina da
daiwyes warmodgenebis gamarTva. am warmodgenebs saxismetyvelebas uwodebdnen. Teatrs
saTaveSi edga giorgi avaliSvili.
Aaseve, saxioba imarTeboda salxino darbazebSi, ipodromebsa da moednebze. Ddass
xelmZRvanelobda daviT maCabeli. msaxiob daviT maCablis Sesaxeb informacias gvawvdis
Teimuraz batoniSvili. is wers rom daviTi iyo Tbilisidan, is iyo mamaci, marjve, mefis musikosi,
komedianti. is miuZRvoda gunds omis dros (igulisxmeba krwanisis brZola, aRa maxmad-xanis
winaaRmdeg 1795 w), romelic daiRupa.
Ggiorgi avaliSvilis moRvaweobis periodSi viTardeba qarTuli dramaturgiac. Aam dros Seiqmna
(rasinis mixedviT) daviT ColoyaSvilis “ifiReniac-maTis mefobis didebulebis, sruliad
saqarTvelos mefis iraklis TavSesaqcevad”(dadgma ganxorcielda 1795 wlis martSi). Ppiesis
ZiriTadi Tematika aris patriotizmi. Ddaiwera aleqsandre amilaxvaris “ “moqmedeba astraxansa
Sina”, goderZi firaliSvilis “indoeTis taxtis memkvidre da siyvaruli samSoblosaTvis”
avaliSvilis TeatrSi daidga Teimuraz batoniSvilis originaluri piesa ‘samsaxioboba raindisa’’,
romelic ramdenjerme daidga TelavSi.
avaliSvilis Teatris paralelurad arebobda
g a b r i e l m a i o r i s saTeatro kera. is iyo avaliSvilis dasis wevri. Dramaturgi, antrepreniori.
is iyo artileristi. is marTavda komediebs Telavsa da TbilisSi. masze viciT, rom is iyo erovnebiT
somexi, imyofeboda ruseTSi dasaqarTveloSi dabrunda maioris CiniT, mouwyvia sasaxlesTan
axlos Teatri, arigebda bileTebs qarTuli warweriT, sadac ixsenieboda damdgmeli ostatis saxeli
da bileTis fasi. bileTze ewera-----‘Sauri ori, Ggabriel maiori’. Ees iyo marketinguli gaTvla, rom
mayurebels scodnoda Tu romel warmodgenaze midioda. Aaseve Semonaxulia lurj qaRaldze
dabeWdili TeatrSi Sesasvleli bileTi.
Mmisi Teatri, iyo mefis gasarTobi da ar iyo ubralo xalxisTvis. Amitom repertuaric Sesaferisi
hqonda da efuZneboda klasikur nawarmoebebs. Ggabriel maioris Sesaxeb gadmogvcemen, rom
is yofila maxvilgonieri kaci, momzadebuli yvela saqmeSi da miRebuli mefis winaSe. is Turme
werda piesebsac. Ggabrieli daiRupa krwanisis brZolaSi, zed daakvda Tavis zarbazansao.
1795 wels dasrulda erekles periodis Teatris istoria.
am faqtebze dayrdnobiT unda gamovyoT, rom me-18 saukunis meore naxevris Teatri ori saxisaa
1. saskolo drama; (literatorul-misteriuli xasiaTis);
2.saero-klasicisturi (rasinis, volteris, kornelis piesebze dafuZnebuli)

(erekle mefis periodi)

saiaTnova, anton kaTalikosi, besiki gabaSvili- poeti, daviT maCabeli,Ggabriel maiori, giorgi
avaliSvili)

გიორგი ავალიშვილი (1769-1850)

გიორგი მოღვაწეობდა მე-18-საუკუნის ბოლოსა და მე-19-ე საუკუნის
დასაწყისში. ის იყო დიპლომატი, მთარგმნელი, გადამწერი.
დაიბადა ქ. თბილისში 1769 წლის 14 აპრილს. მამამისი იოანე იყო
ერეკლე II - სთნ დაახლოებული პირი. „ავალიშვილების გვარი ჯერ
კიდევ XV-საუკუნიდან ჩანს ქართულ ისტორიულ წყაროებში.“ მის
მშობლებს 7 შვილი ჰყოლიათ. პირველდაწყებითი განათლება გიორგიმ
მიიღო დედისგან და მოძღვრის ანტონ კათალიკოსის მოწაფისგან. როცა
მამა გარდაეცვალა, და-ძმანს პატრონობდა უფროსი და მაია, რომელიც
იყო გარსევან ჭავჭავაძის მეუღლე.
1783 წლის გეორგიევსკის ტრაქტატის გაფორმების შემდეგ,
პეტერბურგის საიმპერატორო კარზე სამუშაოდ წავიდა გარსევან
ჭავჭჭავაძე და 15 წლის გიორგიც თან წაიყვანა. ცოტა ხანი მოსკოვშიც
იყო. აქ გიორგი დადიოდა თეატრში, ამ დროს დაიწყო მისი გატაცებაც
ხელნაწერების გადაწერაში. მან ერთ დღეში გადაწერა თეიმურაზის
„ვარდბულბულიანი“.
1788 წელს დაბრუნდა საქართველოში. 1794 წლიდან ის მეფის კარის
მდივანბეგი და ბაზიერთუხუცესია.
საქართველოში ყოფნისას მართავს წარმოდგენებს. თარგმნის რუსი
მწერლის სუმაროკოვის პიესებს და თვითონ წერს პიესას „მეფე
თეიმურაზი“. ასევე თარგმნის სხვა ნაწარმოებსაც. გ.ავალიშვილის
თარგმნილ ნაწარმოებს ყურადრება მიაქცია მარი ბროსემ.
როდესაც ერეკლე მეფე გარდაიცვალა , 1798 წლის 11 იანვარს, გიორგი
იყო ელჩი რუსეთში.

გიორგი მეფის შემდეგ ტახტის მემკვიდრე იყო დავითი. ქართველმა

ელჩებმა ჯერ კიდევ არ იცოდნენ, რომ1801 წელს 18 იანვარს მოსკოვ-
პეტერბურგში გამოცხადებული მანიფესტით საქართველო უშუალოდ
შეუერთდა რუსეთს (მანიფესტი 1800 წლის 18 დეკემბერს იყო
დამტკიცებული, მაგრამ გამოცხადებას აყოვნებდნენ გიორგი XII-ის
გარდაცვალებამდე.
ქართველი ელჩების მცდელობა, რომ ქართლ-კახეთის სამეფოში
შეზღუდული ავტონომიური უფლებები შენარჩუნებულიყო, მარცხით
დამთავრდა, საქართველოს გუბერნიად გამოცხადებით
თავზარდაცემულმა ელჩებმა პროტესტი განუცხადა რუსეთის
მთავრობას.
1802 წელს 12 აპრილს საქართველოს რუსეთთან შეერთების მანიფესტი
წაუკითხეს სიონში შეკრებილ დიდგვაროვნებს, რამაც დიდი აღშფოთება
გამოიწვია.
რუსეთის მიერ საქართველოს სახელმწიფოს გაუქმების შემდეგ, გიორგი
რუსეთის რეჟიმის წინააღმდეგია და ებმება განმანთავისუფლბელ
მოძრაობაში.
1818 წელს მიემგზავრება გიორგი იერუსალიმში, რომელიც შემდეგ
წიგნად გამოსცა „მგზავრობა თბილისიდან იერუსალიმამდე“.
გიორგი ცხოვრობდა მოსკოვში. მას არ ჰქონდა უფლება საქართველოში
ცხოვრების, ამიტომ დროდადრო ჩამოდიოდა. მოსკოვში მისი სახლი ღია
იყო ემიგრანტებისა და აქედან ჩასულებისთვის. ის იყო ერთგვარი
სალონი, სადაც ერთმანეთს უზიარებდნენ საქართველოს ბედით,
ლიტერატუტით დაინტერესებული ადამიანები. 1831 წელს მასთან
სტუმრად იყო მოსკოვში მყოფი გრიგოლ ორბელიანი . ღამეც
გაუთენებია. „ ლაპარაკი გვქონდა მეფე ერეკლეზე, ქართლის ცხოვრებაზე
ქართულ ლიტერატურაზე და სხვა.(74გვ.) გიორგი ზრუნავდა მოსკოვში
სწავლის მისაღებად ჩასულ ახალგაზრდებზე.
1850 წელს 81 წლის ასაკში გარდაიცვალა მოსკოვში. დასაფლავებულია
ვსესვიატსკოეს ეკლესიის შესასვლელ კარებთან. (დღესდრეობით
საფლავი დაკარგულია).

გიორგი ავალიშვილის შემოქმედება

პირველ რიგში უნდა ითვას, რომ ის ბევრს თარგმნიდა.
მისი თარგმნილი ნაწარმოების მხოლოდ ნაწილია შემორჩენილი. მას
აქვს, როგორც სასულიერო, ასევე საერო ლიტერატურის თარგმანები.
მაგალითად, ცნობილია მისი თარგმანი
„ლოცვა ნეტარი ა ვ გ უ ს ტ ი ნ ესი“, რომელიც იყო ღვთისმეტყველი და
ფილოსოფოსი.
თარგმნილი აქვს მ ა რ კ უ ს ა ვ რ ე ლ ი უ ს ის (121-180) რომის
ცნობილი იმპერატორი და ფილოსოფოსი) ნაწარმოებებები.
 თარგმნილი აქვს ჯონ მილტონის (1608-1677) „ დაკარგული სამოთხის“
არასრული ვარიანტი. თარგმნა ასევეე ვოლტერის ზ ა დ ი ღ ი ა ნ უ
ბ ე დ ი რუსულიდან და სხვა.
შ ე მ ო ქ მ ე დ ე ბ ა- . მისი ორიგინალური შემოქმედებიდან
შემორჩენილია ლექსები და რამდენიმე პროზაული ნაწარმოებები. მათ
შორის მნიშვნელოვანია „მგზავრობა თბილისიდან იერუსალიმამდე“. ის
2 ნაწილდ იყოფა. დაწერილია დღიურის ფორმით. აქ არის მასალა
გეოგრაფიაზე, სარწმუნოებაზე, ეკლესია მონასტრებზე, სხვადასხვა
სოციალურ ფენებზე, ქრისტიანობაზე მართლმადიდებლურ სამყაროში
და სხვა. ეგვიპტეში აკვირდებოდა აბანოებს და ტანის დაზელის წესებს,
აღწერდა ინტერიერს. ის ხვდება გამაჰმადიანებულ ქართველებს. ის
ძირითად ზღვით მოგზაურობდა, აღწერდა ხიფათებს და იუმორისტულ
ეპიზოდებს.
ის იყო ასევე რუსთველოლოგი, ხელნაწერთა გადამწერი, პეტერბურგის
ქართული კოლონიის საგანმანათლებლი საქმიანობის მონაწილე.

გიორგი ავალიშვი ლი
გიორგი ავალიშვილის თეატრალური მოვაწეობა

გიორგი პოლიტიკურ მოღვაწეობას ლიტერატორულ, მთარგმნელობით

საქმიანობასაც უთავსებდა. ის იყო რუსთაველოლოგი, ხელნაწერთა
გადამწერი, მან რუსულიდან გადმოთარგმნა ცნობილი ფრანგი
განმანათლებლის ვოლტერის ზადიღი ანუ ბედი, რითაც ხელი შეუწყო
ვოლტერიანობის გავრცელებას საქართველოში. სწორედ თარგმანების
საშუალებით ეცნობოდნენ საქართველოში ევროპასა და რუსეთში
არსებულ მიმდინარეობებს სხვადასხვა ჟანრის ნიმუშებს. ფრანგი და
რუსი კლასიცისტების ტრედიაკოვის, ლომონოსოვის თეორიულ
მოსაზრებებს. კლასიციზმი (classicus-სამაგალითო), რომელიც
საფრანგეთსა და შემდგომ რუსეთში მე-17 ს-ის ლიტერატურაში
ერთერთი გაბატონებული ჟანრი იყო, საქართველოში მას გაეცნენ
კორნელის, რასინის, სუმაროკოვის პიესების საშუალებით.
სწორედ გიორგი ავალიშვილმა გააცნო ქართულ საზოგადოებას
რუსეთში ყველაზე ცნობილი და პოპულარული რუსი დრამატურგი
კლასიციზმის მიმდევარი ალექსანდრე სუმაროკოვი (1717-1777).
გიორგი ავალიშვილმა ჯერ თარგმნა მისი პიესები, შემდეგ კი
სცენაზე წარმოადგინა. მას უთარგმნია შემდეგი პიესები: „რქის
მატარებელი“ (рогоносец по воображеию), სამ მოქმედებიანი
კომედია „დედა რაყიფი ქალისა“(мать совместница дочери) სამ
მოქმედებიანი კომედია „საჩხუბარი“ სუმაროკოვის პიესები დიდი
პოპულარობით იდგმებოდა რუსეთში. საქართველოში კი
პოპულარული იყო კომედიები, რომლებიც რეალისტურად ასახავდა
რუსული ცხოვრების მანკიერ მხარეებს, თავად-აზნაურთა ყოფა-
ცხოვრებას. მიუხედავად იმისა, რომ თავად სუმაროკოვი
ბატონყმობის წინააღმდეგი არასოდეს ყოფილა, ის მკაცრად
აკრიტიკებდა ბატონთა დესპოტურ მოპყრობას ყმებისადმი.
სუმაროკოვის პიესებისთვის დამახასიათებელი იყო სოციალური,
ოჯახურ- საყოფაცხოვრებო თემები, სასიყვარულო ინტრიგები,
ბატონისა და ყმის ურთიერთობებ. გ.ავალიშვილი სუმაროკოვის
კომედიებს გასცნობია პეტერბურგსა და მოსკოვში ყოფნის პერიოდში
(1784-1788) . ქართული თეატრისათვის მისაღები იყო ის
მამხილებელი პათოსი რასაც სუმაროკოვის კომედიებში ვხვდებით.

ამ ნათარგმნ პიესებს ავალიშვილი თავის შექმნილ თეატრში

(1791-1795 ) წარმოადგენდა. მაყურებელს იმდენად მოსწონდა
წარმოდგენები, რომ თხოვდნენ კიდევ წარმოადგინეთო- ანუ
„ასახისმეტყველეთო.“
ამ წარმოდგენებში გიორგი ავალიშვილიც იღებდა მონაწილეობას
და სპექტაკლის დაწყების წინ თურმე სიმღერით წარმოსთქვამდა
 თავისივე დაწერილ ლექსს. უცხოეთში ასეთი ფორმა სპექტაკლის
წინ გამოსვლისა თეატრალურ პრაქტიკაში უკვე არსებობდა.
„მე სახედველნი იგ ჩემნი დავაშრე წიგნთა წერითა,
ზოგთ ჩემით მოქმედებულზე, ზოგთ ზე სხვით გადმოწერითა
მსმენელთ ევედრებ ნუ მკიცხვენ ამა ლექსისა მღერითა,
არ დაიშლიან, მაჩვენონ, იგ თუ ემსახურე მე რითა!

თუ ხართ ვინმე მოსურნენი თეატრს სმენად ანუ ცნობად,

შეიმატებთ განდიდებას, ბრძენთა აგებთ თქვენად მკობად;
ერიდებით უსამართლოდ, ჩემებრ მწერთა ცუდად გმობად,
არ დაიშლით, ჰგავს არ რიდებთ თქვენთან გლახ-გულთ ლახვარდ
სობად!
მერწმუნენით არ მას ვუბნობ, მქონდეს მეტი მისკენ ვრდომა
მაგრამ მწადის განრიგება, კიცხვითა და ქვემო რჩომა,
ნუ იკადრებთ გაცხადებით, იქონიოთ ჩემზე წყრომა
დაიშალეთ, თუ რომ სჯობდეს მლიქვნელობა, ქვე-ქვე ძრომა. ‘’’
(დროება 1879 N 237 16 ნოემბერი)

მოყვანილი ლექსიდან ა ჩანს , რომ ავალიშვილს თეატრის

დანიშნულებად მიაჩნია ადამიანის მანკიერი მხარეების
გაკრიტიკება, მისთვის მიუღებელი იყო „მლიქვნელობა ქვე-ქვე
ძრომა.“
გიორგი ავალიშვილს დაწერილი აქვს დრამა „მეფე თეიმურაზი““
პიესა დაიწერა ერეკლე მეფის მეფობის პერიოდში(1762-1798).
პიესის მოქმედი პირები არიან „ თეიმურაზ II, - მისი შვილი ერეკლე
II და გლახა მოღუაშვილი. პიესის შესახებ ვიცით მხოლოდ ის, რაც
ზ. მთაწმინდელს მოუსმენია 1873 წელს კახეთში ქობულოვების
ოჯახში. მთაწმინდელი ყვება :
„ თეიმურაზი საფლავიდან წამოდგება ერთ კაცს დაიჭერს და ეტყვის:
კაცო შენ ბრმა მოღუაშვილი არა ხარ ? ეს რეები ჩაგიცვამსო? იქით
 კიდევ სხვა მოქალაქე პირებს ჩაავლებ ხელსა, რომლებთაც ერთ ჟამს
ევროპაში უმოგზაურიათ და იმათებური ტანისამოსიც აცვიათ.
შემდეგ მეფე ამბობს ჰაი გიდი საქართველოვ და საქართველოს
ღატაკო ხალხო! მაგრამ ეჰ შვილო ირაკლი, შენი იმედი მაქვს, რომ
ჩვენს საყვარელს ხალხს სიმართლით უპატრონებ და არ შეაჭმევ
მგლებს ბატკნებივითაო და სხვა. (დროება,1879 ,N237)
პიესაში თეიმურაზი აღშფოთებულია თავის თანამოქალაქეთა
გადაგვარების გამო და გაევროპელებულ ქართველებს
გაკვირვებული მიმართავს- ეს რეები ჩაგიცვამთო.
გაევროპელებულია ბრმა მოღუაშვილიც. თეიმურაზს თავისი
შვილის იმედი აქვს, რომ ერეკლე მათ არ მიატოვებს და ეროვნულ
ტრადიციებთან დააბრუნებს. პიესა ქვეყნის სულიერი
გაჯანსაღებისკენ არის მიმართული.

გიორგი ავალიშვილს უდიდესი როლი მიუძღვის ქართული თეატრისა

და ეროვნული დრამატურგის განვითარების საქმეში.