Η αλληλεπίδραση κειμένου-αναγνώστη στο απόσπασμα Ζάβαλη-Μάικω

σύμφωνα με τη θεωρία της απροσδιοριστίας.

1
 Περιεχόμενα

Περίληψη…………………………………………………………………………….3

Εισαγωγή…………………………………………………………………………….3

Ενότητα 1η

Η θεωρία της απροσδιοριστίας………………………………………………………4

Ενότητα 2η

Αλληλεπίδραση κειμένου-αναγνώστη……………………………………………….6

Επίλογος……………………………………………………………………………..9

Βιβλιογραφία………………………………………………………………………..11

2
Περίληψη

Η εκπαιδευτική διαδικασία, έχει δομηθεί επάνω στις αρχές της κατανόησης της
σημασίας της ως μέσο ανάπτυξης της κριτικής σκέψης του παιδιού και του εφήβου.
Επομένως το σχολείο προσπαθεί με τα μέσα που διαθέτει, να βοηθήσει τους μαθητές
να αποκτήσουν γνώσεις αλλά κυρίως να διαμορφώσουν την προσωπικότητα τους,
μέσα από την ελευθερία της σκέψης και της καθαρής κρίσης. Στα πλαίσια αυτής της
πορείας, η Λογοτεχνία αποτελεί δυνατό «όπλο» για τους εφήβους οι οποίοι μέσα από
την αναγνωστική ιεροτελεστία των κειμένων, μπορούν να διευρύνουν τη φαντασία,
το συναίσθημα και τη σκέψη τους. Η ίδια η πράξη της ανάγνωσης φέρει μια δυσκολία
που πρέπει να ξεπεραστεί από το άτομο ώστε να υπάρχει η ζητούμενη
αλληλεπίδραση. Ο μαθητής πρέπει να είναι δεκτικός σε νέες ιδέες και παράλληλα να
είναι έτοιμος να τις τροποποιήσει σε περίπτωση αμφισβήτησης. Η διαδικασία της
ανάγνωσης μπορεί να αποτελέσει το επικοινωνιακό πλαίσιο μεταξύ κειμένου και
αναγνώστη ενώ η δυναμική του κειμένου, να τροφοδοτεί δύο πραγματικότητες που
μπορούν να έρθουν κοντά μέσα από την αλληλεπίδραση κειμένου-αναγνώστη,
αποτελούν τα βασικά σημεία αναφοράς στην επικοινωνία των δύο πόλων. Οι δύο
πόλοι, δηλαδή ο αναγνώστης και το κείμενο, φέρνουν κοντά τις δύο πραγματικότητες
που είναι η υποκειμενικότητα του αναγνώστη και η πραγματικότητα του κειμένου.
Επομένως, η ανάγνωση είναι στην ουσία η διαδικασία που θα οδηγήσει σε λύση για
τη νοηματοδότηση του κειμένου. Αν το κείμενο αποκαλυπτόταν από την αρχή και ο
αναγνώστης αποδεχόταν άβουλα και απερίσκεπτα την πραγματικότητα του κειμένου,
τότε δε θα υπήρχε επικοινωνία. Η επικοινωνία φέρνει την αλληλεπίδραση η οποία
όμως γεννάται μέσα από την απροσδιοριστία του κειμένου, δηλαδή όλα τα κενά και
τις αρνήσεις που εμπεριέχονται στο λογοτεχνικό κείμενο και που δίνουν στον
αναγνώστη την ευκαιρία να σκεφτεί. Η απροσδιοριστία, τα χάσματα δηλαδή που
βρίσκει ο αναγνώστης μέσα στο κείμενο, δεν επηρεάζουν αρνητικά την
επικοινωνιακή σχέση του ίδιου με το κείμενο αλλά αντιθέτως την ενισχύουν. Έτσι,
σκοπός των κενών αυτών είναι να παράγουν νόημα, να ωθήσουν τον αναγνώστη να
ενεργοποιηθεί και να τα αποκωδικοποιήσει.

Εισαγωγή

3
Όταν ο μαθητής ως αναγνώστης έρχεται σε επαφή με τη διαδικασία μελέτης του
κειμένου, ανοίγει μπροστά του ένας κόσμος γεμάτος ήρωες και γεγονότα. Το
περιβάλλον που ξεδιπλώνεται με την αναγνωστική διαδικασία, παρουσιάζεται από τη
δική του οπτική η οποία εν γένει είναι περιορισμένη όμως είναι παράλληλα εν
δυνάμει απεριόριστη και εξελισσόμενη. Ο μαθητής, κατά τη διάρκεια της ανάγνωσης
ενός κειμένου, αναλαμβάνει το ρόλο του γενικού επόπτη και συντονιστή καθώς είναι
το πρόσωπο που έχει γενικότερη γνώση των κινήσεων όλων των ηρώων. Η γνώση
αυτή του δίνει τη δυνατότητα να κάνει ποικίλους συνδυασμούς των γεγονότων που
έπονται και των συναισθημάτων των ηρώων, με βάση πάντοτε όσα στοιχεία δίνει ο
συγγραφέας. Όμως, ο αναγνώστης δεν μπορεί να είναι παντογνώστης καθώς
υπάρχουν ενδοκειμενικοί περιορισμοί τους οποίους έχει δημιουργήσει ο συγγραφέας
σκοπίμως, αφήνοντας υπονοούμενα και αποκρύπτοντας διάφορα σημαντικά στοιχεία.
Παρ’ όλα αυτά, ο αναγνώστης έχει τα περιθώρια να ολοκληρώσει το νόημα του
κειμένου με διάφορους πιθανούς συνδυασμούς, όχι όμως ανεξάντλητους αφού ενώ το
κείμενο είναι ανεξάντλητο η αυτενέργεια του αναγνώστη είναι καθορισμένη. Στην
παρούσα εργασία θα μελετηθεί η αλληλεπίδραση αναγνώστη-κειμένου μέσα από το
παράδειγμα του αποσπάσματος Ζάβαλη-Μάικω.

Ενότητα 1η

Η θεωρία της απροσδιοριστίας

Η διαδικασία της ανάγνωσης είναι μια ιεροτελεστία που εκτυλίσσεται μπροστά στον
αναγνώστη με τη δική του ενεργή συμμετοχή. Το κείμενο παραδίδει στον αναγνώστη
όλα εκείνα τα στοιχεία που είναι απαραίτητα ώστε να μπορέσει να μπει ενεργά στη
ροή της ιστορίας. Χωρίς όμως να αποκαλύπτεται ολοκληρωτικά και εξ’ αρχής διότι
αυτό θα αποτελούσε εμπόδιο στην επικοινωνία αναγνώστη-κειμένου. Το κείμενο
οφείλει να ενεργοποιεί τη σκέψη του αναγνώστη και να τον ωθεί να αποφασίσει
μόνος του για την αποδοχή ή όχι των μηνυμάτων που θέλει να περάσει. Η διαλεκτική
σχέση που αναπτύσσεται μεταξύ των δύο μελών της αναγνωστικής διαδικασίας
(κείμενο-αναγνώστης) είναι το μέσο που οδηγεί στην αλληλεπίδραση τους. Η
αλληλεπίδραση δε θα μπορούσε να επιτευχθεί αν το κείμενο αποκαλυπτόταν εξ’
αρχής, αν δηλαδή δεν υπήρχε το στοιχείο της απροσδιοριστίας. Τα βασικά στοιχεία

4
της απροσδιοριστίας είναι τα κενά και οι αρνήσεις 1. Δεδομένης της αδυναμίας να
οριστεί ένα αντικείμενο με επάρκεια σε ένα λογοτεχνικό κείμενο, εντάσσονται μέσα
χάσματα που διασπώνται μέσα σε αυτό και δημιουργούν κενά με σκοπό να
διασπαστεί η κειμενική συνοχή2. Βέβαια, θα πρέπει να σημειωθεί ότι τα κενά αυτά
δεν είναι οντολογικό γεγονός αλλά μεταβάλλονται από την ανισορροπία που
δημιουργείται μεταξύ κειμένου-αναγνώστη3. Αυτή η ανισορροπία δε δημιουργεί
απροσδιοριστία στη σχέση των δύο μελών αλλά λειτουργεί γόνιμα καθώς ο
αναγνώστης προσπαθεί να βρει λύση ώστε να γίνει αποκατάσταση του κειμένου.
Οργανώνεται έτσι ένα πλαίσιο επικοινωνίας που θα οδηγήσει σε πραγμάτωση των
νοημάτων του λογοτεχνικού κειμένου. Επομένως, όλα εκείνα τα στοιχεία τα οποία
μοιάζουν να είναι απροσδιόριστα μέσα στο κείμενο, έχουν ιδιαίτερη σημασία που θα
αποκαλυφθεί από τον αναγνώστη κατά τη διαδικασία της ανάγνωσης. Η προσπάθεια
αυτή οριοθετεί και την έναρξη της επικοινωνίας και αλληλεπίδρασης κειμένου-
αναγνώστη4.

Τα κενά αποτελούν ένα είδος οδηγού-άξονα γύρω από το κείμενο και τη σχέση του
με τον αναγνώστη. Ο ρόλος τους κρίνεται απαραίτητος για την παραγωγή των
νοημάτων του κειμένου. Προκαλεί τον αναγνώστη να σκεφτεί, να εμπλακεί, να
αποκωδικοποιήσει τα νοήματα και να δώσει εναλλακτικές προοπτικές 5. Οι
διαφορετικές όψεις που προβάλλονται μέσα από το λογοτεχνικό κείμενο, παρέχουν
στον αναγνώστη τη δυνατότητα να τις οργανώσει με βάση τα αποδυναμωμένα και τα
ενισχυόμενα τμήματα καθ’ όλη τη διάρκεια της αναγνωστικής διαδικασίας. Επειδή οι
όψεις που δίνονται είναι διαφορετικές και ποικίλες, για να μειωθεί η μεταξύ τους
ένταση γίνεται η διευθέτηση από τον αναγνώστη. Τα κενά μπορούν να βοηθήσουν
τον αναγνώστη δίνοντας πολυσημία στο κείμενο και ρυθμίζοντας τον τρόπο
συλλογιστικής πορείας του αναγνώστη. Θα μπορούσαμε λοιπόν να υποστηρίξουμε,
ότι συνολικά τα κενά επιτελούν πολλές λειτουργίες μέσα στο λογοτεχνικό κείμενο, τη
μελέτη, την κατανόηση και την ερμηνεία του. Σύμφωνα με τον Iser, τα κενά
καθορίζουν τη διαφορά λογοτεχνικής και καθημερινής γλώσσας. Ειδικότερα, τα
1
Iser, Wolfgang. The Act of Reading: A Theory of Aesthetic Response. Baltimore and London: Τhe
Johns Hopkins University Press, 1978, σ. 182.
2
Holub, Robert C. «Φαινομενολογία» στο Selden R. (επιμ.), Από τον Φορμαλισμό στον Μεταδομισμό.
Μτφρ. Μίλτος Πεχλιβάνος, Μιχάλης Χρυσανθόπουλος. Θεσσαλονίκη: Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο
Θεσσαλονίκης, Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών [Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη], 2004, σ. 459.
3
Iser, Wolfgang. The Act of Reading: A Theory of Aesthetic Response. Baltimore and London: Τhe
Johns Hopkins University Press, 1978, σ. 167.
4
Iser, Wolfgang. The Range of interpretation. New York: Columbia University Press, 2000, σ. 200.
5
Iser, Wolfgang. The Range of interpretation. New York: Columbia University Press, 2000, σ. 201.

5
δεδομένα που υφίστανται στην πραγματική γλώσσα, για να υπάρξουν στο χώρο της
λογοτεχνίας θα πρέπει να είναι σαφέστερα και καθορισμένα 6. Επομένως, η συνοχή
στην πραγματική γλώσσα εξαρτάται από διάφορες προϋποθέσεις ενώ στη λογοτεχνία
η κύρια προϋπόθεση είναι η συνδεσιμότητα.

Ορισμένες προϋποθέσεις τις οποίες επισημαίνει ο Iser είναι το σύστημα αναφοράς

των εμπειριών που καθορίζουν τα επικοινωνούντα μέλη, το μη λεκτικό πλαίσιο
δράσης της πραγματικής ζωής και η αντίληψη. Αυτές οι προϋποθέσεις θα πρέπει να
καθοριστούν από το κείμενο της Λογοτεχνίας γιατί σε αντίθετη περίπτωση τα κενά θα
αυξάνονται. Βέβαια, τα κενά δεν αποτελούν έλλειψη ερμηνείας αλλά ένδειξη
σύνδεσης για τον αναγνώστη που θα οδηγήσουν στην κειμενική συνοχή7. Η κειμενική
συνοχή μπορεί να επιτευχθεί με τη συμπλήρωση των κενών του λογοτεχνικού
κειμένου από τον αναγνώστη όπως χαρακτηριστικά ανέφερε ο Iser «Αυτό που
λέγεται φαίνεται να φορτίζεται με σημασία μόνο ως αναφορά σε εκείνο που δε
λέγεται· το νόημα αποκτά σχήμα και βάρος από τις επαγωγές και όχι από τις
αποφάνσεις»8. Η απροσδιοριστία που πλαισιώνει πολλά σημεία του λογοτεχνικού
κειμένου, διαμορφώνει το πλαίσιο της ένωσης μεταξύ ρητού και υπόρρητου.
Επομένως, κάθε σημείο που αποκαλύπτεται και κάθε σημείο που αποκρύπτεται έχει
την ιδιαίτερη σημασία του και γίνεται αντιληπτό από τον αναγνώστη.
Συμπερασματικά, τα κενά οργανώνουν τον άξονα της αναγνωστικής διαδικασίας 9.

Ενότητα 2η

Αλληλεπίδραση κειμένου-αναγνώστη

Η έννοια της διάδρασης μεταξύ του λογοτεχνικού κειμένου και του αναγνώστη,
αποτελεί τον βασικό άξονα στο θεωρητικό σχήμα του Iser. Στηριζόμενος επάνω στη
σημασία της επικοινωνιακής σχέσης που χτίζεται, κατά τη διάρκεια της
αναγνωστικής διαδικασίας, κατέρριψε τις αντιθέσεις υποκειμένου και αντικειμένου.
Οι όποιες ανισορροπίες προκύπτουν μέσα από την επικοινωνία των δύο πλευρών, θα

6
Iser, Wolfgang. The Act of Reading: A Theory of Aesthetic Response. Baltimore and London: Τhe
Johns Hopkins University Press, 1978, σ. 183.
7
Iser, Wolfgang. The Act of Reading: A Theory of Aesthetic Response. Baltimore and London: Τhe
Johns Hopkins University Press, 1978, σ. 184.
8
Iser, Wolfgang. The Range of interpretation. New York: Columbia University Press, 2000, σ. 200.
9
Iser, Wolfgang. The Act of Reading: A Theory of Aesthetic Response. Baltimore and London: Τhe
Johns Hopkins University Press, 1978, σ. 212.

6
πρέπει να εξισορροπούνται από την αλληλένδετη σχέση τους και την αμοιβαία
παράδοση και αποδοχή των μηνυμάτων. Για να επιτευχθεί η επικοινωνία, θα πρέπει
να γίνεται έλεγχος και καθοδήγηση του αναγνώστη μέσω των κειμενικών
μηχανισμών. Κατά τη διάρκεια της αναγνωστικής διαδικασίας, ο αναγνώστης
συνθέτει τις ιστορίες, τις αναθεωρεί, προβάλλοντας έτσι τον εαυτό του στη
διαδικασία της αυτοπραγμάτωσης10.

Σύμφωνα με τον Iser, η διάδραση κειμένου και αναγνώστη μπορεί να περιγραφεί

μέσα από τους όρους «εννοούμενος αναγνώστης» ή «λανθάνων αναγνώστης»,
«λογοτεχνικές στρατηγικές» και «λογοτεχνικό ρεπερτόριο». Με τον όρο
«ευνοούμενος αναγνώστης» εννοείται ταυτόχρονα η κειμενική οντότητα και η
διαδικασία παραγωγής του νοήματος του κειμένου. Σε αυτό το σημείο πρέπει να
σημειωθεί ότι με τον όρο «ευνοούμενος αναγνώστης» δεν εννοείται ο πραγματικός
αναγνώστης καθώς ο πρώτος είναι ενδοκειμενικός. Ο ρόλος του πραγματικού
αναγνώστη είναι να δώσει προσοχή στον ευνοούμενο ώστε να μπορέσει να οδηγηθεί
στην πραγμάτωση του κειμένου. Η επικοινωνιακή σχέση που δομείται μέσω της
ανάγνωσης φανερώνει ότι ο πραγματικός αναγνώστης δεν είναι απόλυτα ελεύθερος.
Υπάρχουν ορισμένοι ενδοκειμενικοί περιορισμοί που δημιουργούν εμπόδια στη
διαδικασία δόμησης του νοήματος. Επομένως, ο πραγματικός αναγνώστης θα
μπορούσε να θεωρηθεί ενεργητικός και παράλληλα παθητικός καθώς η
δραστηριότητα νοημοδότησης ενεργοποιείται αλλά και ελέγχεται από τις κειμενικές
δομές και επιπλέον καταφέρνει παρά τους περιορισμούς να οδηγηθεί σε
νοηματοδότηση11.

Η έννοια του «λογοτεχνικού ρεπερτορίου» ορίζει το περιεχόμενο και ειδικότερα όλα

τα στοιχεία που εισχωρούν μέσα στο κείμενο λ.χ. οι ιστορικές και πολιτισμικές
αναφορές, οι διακειμενικές παρουσίες, οι λογοτεχνικές υποδηλώσεις κ.α. Επομένως,
αποτελείται από διάφορα στοιχεία της πραγματικότητας που συνιστούν γνώριμο χώρο
για την επικοινωνία των δύο μελών της αναγνωστικής διαδικασίας. Τα εισχωρούμενα
στοιχεία είναι θεμελιώδη συστατικά που βοηθούν στην αναγνωστική διαδικασία. Με
βάση τον ορισμό του ρεπερτορίου μπορούμε να οριοθετήσουμε τις «λογοτεχνικές
στρατηγικές» και τη μορφή τους. Οι «λογοτεχνικές στρατηγικές» είναι σημαντικές
10
Holub R., Θεωρία της πρόσληψης: μια κριτική εισαγωγή, μτφρ. Κ. Τσακοπούλου, επιμέλεια-
θεώρηση μτφρ. Άννα Τζούμα, Αθήνα, Εκδόσεις Μεταίχμιο, 2001, σ. 161.
11
Φρυδάκη Ε., Η Θεωρία της Λογοτεχνίας στην Πράξη της Διδασκαλίας, Αθήνα, Εκδόσεις Κριτική,
2003, σ. 166.

7
για την ταξινόμηση και την οργάνωση του λογοτεχνικού υλικού και για τον τρόπο
που το υλικό δίνεται στον αναγνώστη ώστε να το επικοινωνήσει. Οι «λογοτεχνικές
στρατηγικές» σύμφωνα με τον Iser είναι δύο και παρουσιάζονται μέσα από το σχήμα
«βάθος-προσκήνιο» και «θέμα-ορίζοντας». Με τους όρους «βάθος» και «προσκήνιο»
εννοούνται όλα εκείνα τα στοιχεία που αναδύονται μέσα από την αναγνωστική
διαδικασία και που δίνουν την ευκαιρία στον αναγνώστη να απλώνει το βλέμμα του,
εστιάζοντας κάθε φορά σε ένα συγκεκριμένο θέμα. Τα θέματα πλέκουν το κείμενο
και έτσι οργανώνουν τη νοηματοδότηση του. Η επικοινωνία όμως επιτυγχάνεται με
τις αρνήσεις και τα κενά12. Με οδηγό τα δύο αυτά στοιχεία, θα γίνει προσπάθεια
διερεύνησης του τρόπου επίτευξης της επικοινωνίας αναγνώστη-κειμένου στο
απόσπασμα Ζάβαλη-Μάικω (Παράρτημα).

Τα κενά παρουσιάζονται όταν μέσα στο κείμενο διακρίνονται «ρήγματα

συνταγματικού άξονα». Ρήγματα θεωρούνται οι φράσεις που χαρακτηρίζονται από
συντακτικές ελλείψεις, αοριστίες ή ξένες λέξεις και ο αναγνώστης πρέπει να
αποκαταστήσει τη συνοχή του κειμένου. Στο απόσπασμα εντάσσονται πολλές λέξεις
ενός ιδιώματος σλαβικού με πολλά τουρκικά και ελληνικά στοιχεία (π.χ. δρομίζουν,
σπολλάτ, γκοσποντίνα ). Ο αναγνώστης πρέπει να προσπαθήσει να καλύψει τα κενά
που δημιουργούνται από αυτές τις άγνωστες λέξεις. Αυτό λύνεται στον
παρακειμενικό χώρο των υποσημειώσεων όπου δίνεται η ερμηνεία αυτών των
λέξεων.

Ένα ακόμη στοιχείο που δημιουργεί τα κενά στη συνοχή του κειμένου είναι η
εναλλαγή της οπτικής γωνίας της αφήγησης. Αυτή η εναλλαγή προκαλεί τον
αναγνώστη να μπει σε ρυθμούς εγρήγορσης ώστε να αυξήσει στο μέγιστο την
αναγνωστική του δραστηριότητα. (Είναι μια βδομάδα τώρα που η ζωή μου κυλά σαν
μια κορδέλα νερό ανάμεσα στη χλόη. Νιώθω μέρα με τη μέρα πιο δυνατή τη
σώψυχη* ανάγκη να συναγρικηθώ* με την πρωτόγονη ψυχή των ανθρώπων που με
φιλοξενούν.), (Υποτάζεται ταπεινά και καρτερικά σ' αυτή την ακαταγώνιστη
δυστυχία, με τα χέρια δεμένα στην ποδιά της. Και μονάχα προσεύκεται.), (Δίχως
βαρυγκόμιση, δίχως πικρή επιφύλαξη, δίχως παράπονο. Είμαι και 'γω στα μάτια της
μονάχα ένας «άσκερ»*, ένας «ζάβαλη άσκερ», δυστυχισμένος στρατιώτης), (δε
συλλογιέται πως μπορεί ο ίδιος εγώ αύριο-μεθαύριο να ξεκοιλιάσω τα παιδιά της.).

12
Τζιόβας Δ., Μετά την Αισθητική: Θεωρητικές Δοκιμές και Ερμηνευτικές Αναγνώσεις της
Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, Αθήνα, Εκδόσεις Οδυσσέας, 2003 σσ. 240-41.

8
Υπάρχουν δύο πλευρές, δύο διαφορετικές ψυχές που αντιμετωπίζουν με τρόπο
διαφορετικό τη ζωή τους, που δέχονται την κατάσταση με διαφορετικό τρόπο και
σκέφτονται διαφορετικά.

Οι αναδρομές είναι ένα ακόμη στοιχείο που στηρίζει την αλληλεπίδραση αναγνώστη-
κειμένου και οδηγεί την αναγνωστική διαδικασία στην αυτοτέλεση. Η υπαινικτική
αναφορά σε γεγονότα που θα αναφερθούν στην πορεία της αφήγησης μπορεί να
δημιουργήσει κενό στην ιστορία καθώς επίσης και η αναδρομή σε συμβάντα του
παρελθόντος (Πρώτα μου τα πήραν οι Σέρβοι. Τα κατέβασαν από το κάρο, τα 'δειραν
και μου τα πήρανε. Είστε Σέρβοι, φώναζαν, γιατί δεν θέλετε να πολεμήσετε το
Βούλγαρο; Κατόπι ήρθαν μαζί με τους Γερμανούς οι Βούλγαροι. Είστε Βούλγαροι,
φώναζαν. Μπρος, να πολεμήσετε το Σέρβο. Και άιντε ξύλο, και άιντε φυλακή), (Κι η
λόγχη μου θα 'μπαινε βαθιά, θα 'μπαινε ψυχρή μέσα στην καρδιά των παιδιών της. Θα
'μπαινε, καημένη Άντσιω, μέσα στη δική σου την καρδιά). Το απόσπασμα κλείνει με
την έκφραση «Ζάβαλη μάικω» αφήνοντας τον αναγνώστη μετέωρο καθώς
ματαιώνονται οι αναγνωστικές του προσδοκίες. Ο αναγνώστης ακολουθεί τον ρυθμό
του αφηγητή ενώ αποφασίζει να υιοθετήσει συγκεκριμένες προοπτικές. Όταν αυτές
δεν επιβεβαιώνονται από τη συνέχεια της αφήγησης τότε οδηγούμαστε σε άρνηση
που ενεργοποιεί την αλληλεπίδραση κειμένου-αναγνώστη. Υπάρχουν αρκετά σημεία
στο κείμενο όπου δεσπόζει η αυτοαναφορικότητα (ο αφηγητής εντάσσει τον εαυτό
του στο περιβάλλον του κειμένου και παρουσιάζει τις εσωτερικές του σκέψεις και τα
συναισθήματά του) που αποτελεί άρνηση για την επιτυχή καθοδήγηση προς την
επίτευξη της αναγνωστικής διαδικασίας.

Επίλογος

Η αναγνωστική διαδικασία αποτελεί μια προσπάθεια-από την πλευρά του

αναγνώστη- οικειοποίησης του λογοτεχνικού κειμένου, με απώτερο στόχο τη
νοηματοδότηση του. Οι κειμενικές δομές καθοδηγούν, σε ένα βαθμό τον αναγνώστη
ο οποίος παράγει το νόημα του κειμένου μέσω των προβολών της ατομικής του
συνείδησης. Βασικό στοιχείο για τη νοηματόδοστηση, στο οποίο έχει στηρίξει τη
θεωρία του και ο Iser, είναι η διάδραση κειμένου-αναγνώστη. Αυτή η έννοια αποτελεί
καινοτομία της θεωρητικής προσέγγισης καθώς προβάλει την ανυπαρξία της
αντίθεσης υποκειμένου-αντικειμένου. Η ανισορροπία των δύο πλευρών και η συνεχής

9
προσπάθεια εξισορρόπησης των αντιθέσεών του, οδηγεί σε σχέση αμοιβαιότητας
όπου κυριαρχεί το δούναι και λαβείν. Για να επιτευχθεί αυτή η εξισορρόπηση πρέπει
ο αναγνώστης να ακολουθεί τους κειμενικούς μηχανισμούς και οι τελευταίοι με τη
σειρά τους να μπορούν να καθοδηγούν και να ελέγχουν τον τρόπο που ο αναγνώστης
θα τα καταφέρει. Για να πραγματοποιηθεί αυτό, ακολουθούνται ορισμένες κειμενικές
παρεμβάσεις που ωθούν τον αναγνώστη σε διαρκή αναζήτηση και τείνουν το
αναγνωστικό του ενδιαφέρον. Στο απόσπασμα που έχει δοθεί προς μελέτη, τα
στοιχεία που προκύπτουν, παρουσιάζουν τον τρόπο που το κείμενο προσεγγίζει τον
μαθητή-αναγνώστη ώστε να τον προκαλέσει να ακολουθήσει το ρυθμό και να
οδηγηθεί σε αυτοπραγμάτωση.

10
 Βιβλιογραφία

Ελληνόγλωσση

Τζιόβας Δ., Μετά την Αισθητική: Θεωρητικές Δοκιμές και Ερμηνευτικές Αναγνώσεις
της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, Αθήνα, Εκδόσεις Οδυσσέας, 2003.

Φρυδάκη Ε., Η Θεωρία της Λογοτεχνίας στην Πράξη της Διδασκαλίας, Αθήνα,
Εκδόσεις Κριτική, 2003.

Ξενόγλωσση

Holub R., Θεωρία της πρόσληψης: μια κριτική εισαγωγή, μτφρ. Κ. Τσακοπούλου,
επιμέλεια-θεώρηση μτφρ. Άννα Τζούμα, Αθήνα, Εκδόσεις Μεταίχμιο, 2001.

Holub, Robert C. «Φαινομενολογία» στο Selden R. (επιμ.), Από τον Φορμαλισμό στον
Μεταδομισμό. Μτφρ. Μίλτος Πεχλιβάνος, Μιχάλης Χρυσανθόπουλος. Θεσσαλονίκη:
Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών
[Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη], 2004.

Iser, Wolfgang. The Act of Reading: A Theory of Aesthetic Response. Baltimore and
London: Τhe Johns Hopkins University Press, 1978.

Iser, Wolfgang. The Range of interpretation. New York: Columbia University Press,
2000.

11
12