2.

LAUHILEKOA:
ELEKTROMAGNETISMOA

Elektrizitatea Magnetismoa
 2. LAUHILEKOA:
ELEKTROMAGNETISMOA

Aurreko ikasturteetan ikasitakoaren berrikusketa… eta zenbait

kontzeptu berri
- Karga elektrikoak, Coulomb-en legea
- Eremu elektrikoa, fluxu elektrikoa
- Potentzial elektrikoa
- Korronteak, zirkuitoak
- Eremu magnetikoak
- Indar magnetikoak
- Indukzioa…
 10 GAIA: KARGA ELEKTRIKOA

Benjamin Franklin, 1706-1790

Materia eta karga elektrikoa

Edozein objektu neutro hartuz, liburua, axota,… objektu horrek

ba al du karga elektrikorik?

- Orain arte, mekanikan, objektuak haien masaren arabera bereizten

genituen
- Baina, materia atomoez osatuta dago, eta hau berriz, elektroi, protoi eta
neutroiez
- Partikula hauek masaz gain, beste ezaugarri bat dute: KARGA
ELEKTRIKOA
- Masak elkarri eragiten dizkioten indar grabitatorioaren tankera, karga
elektrikoek ere elkarri indarrak eragiten dizkiote
- Indar elektriko hauek mantetzen dute atomoa bilduta, eta baita materia
ezagutzen dugun bezala. Gainera, naturan ematen diren erreakzio kimiko
eta biologikoen atzean daude.
Materia eta karga elektrikoa

- Bi motatako kargak existitzen dira, POSITIBOAK eta NEGATIBOAK

- KARGA GARBIA: Gorputz batean dauden karga positibo eta negatiboen
batuketa aljebraikoa
- Indar grabitatorioa beti erakarlea da, indar elektrikoa aldiz, elkar eragiten
duten kargen zeinuaren arabera, erakarlea edo alderatzailea da

+ + - - + -

Alderatu Alderatu Erakarri

- Pausagunean dauden kargen arteko fenomenoak

ELEKTROSTATIKAK aztertzen ditu

Aplikazioa: Laser inpresora…

 2 Laser izpiak danborraren gainean
“idazten” du, irudia egongo den
eskualdeak negatiboki kargatuz
1 Eroale batek ioiak sakabanatzen
ditu danborraren gainazalean,
positiboki kargatuz
6
Lanparak danborra
deskargatzen du,
hurrengo ziklorako
prest uzteko
Rodillo batzuk papera
5 berotzen dute, tinta
behinbetiko itsatsi dadin
Laser inpresora
Tinta (karga
positiboduna)
Rodilloak positiboki
kargaturiko tinta aplikatzen
3 dio danborrari. Tinta
negatiboki kargaturiko
eskualdeetan soilik
itsasten da, aurrez
laserrak “idatzi” duen
lekuetan
Papera
Beste eroale batzuk karga
negatiboago bat sakabanatzen
4 dute paperaren gainean, tinta
bertan itsatsi dadin
PRETEST-a

2. Demagun plastikozko hagatxo bat artilezko zapi batekin igurtzi dugula.

Beheko taula kontutan hartuz, jakingo al zenuke esaten zer gertatzen
zaion hagatxoari?

Plastikoak, artileak baino joera

handiagoa du e- -k hartzeko

Plastikoa negatiboki kargatuko
da, eta artilea berriz positiboki
Materia eta karga elektrikoa

- Materia osatzen duten atomoen kanpoko e- erraz askatzen badira,

bolumenean hauek ia libreki higi daitezke: EROALEAK
- Zenbait material behar bezain hoztuta daudenean, SUPEREROALE
bihurtzen dira, non e- ez duten oztoporik higitzeko
Aplikazioa: Lebitazio magnetikoan oinarritutako trenak

- Solido ez metaliko gehienetan e- -ak ez dute erraz bidaiatzen:

ISOLATZAILEAK
- Zenbait konposatu, silizioa, germanioa, etab. dutenak, tenperatura edo/eta
eremu elektrikoen arabera, isolatzaile edo eroale moduan jokatzen dute:
ERDIEROALEAK
Aplikazioa: Dispositibo elektronikoetan erdieroaleen papera funtsezkoa

- Kargak bidaiatzeko duten erraztasunaren arabera, objektuak kargatu edo

deskargatu egin ditzakegu kontaktuan jarriz: Eroapen bidezko karga
Materia eta karga elektrikoa

- Materia osatzen duten atomoen kanpoko e- erraz askatzen badira,

bolumenean hauek ia libreki higi daitezke: EROALEAK
- Zenbait material behar bezain hoztuta daudenean, SUPEREROALE
bihurtzen dira, non e- ez duten oztoporik higitzeko
Aplikazioa: Lebitazio magnetikoan oinarritutako trenak

- Solido ez metaliko gehienetan e- -ak ez dute erraz bidaiatzen:

ISOLATZAILEAK
- Zenbait konposatu, silizioa, germanioa, etab. dutenak, tenperatura edo/eta
eremu elektrikoen arabera, isolatzaile edo eroale moduan jokatzen dute:
ERDIEROALEAK
Aplikazioa: Dispositibo elektronikoetan erdieroaleen papera funtsezkoa

- Kargak bidaiatzeko duten erraztasunaren arabera, objektuak kargatu edo

deskargatu egin ditzakegu kontaktuan jarriz: Eroapen bidezko karga
 Bi motatako kargak enpirikoki

- Bi material bata bestearekin igurztean, elektroiak hartzeko edo emateko

joeraren arabera, batetik bestera elektroiak transferitzen dira
- Objektu biak kargaturik geratzen dira, baina kontrako zeinuko kargarekin

Larrua Tefloia Zeta Beira

Nola frogatu daiteke benetan horrela dela enpirikoki?

Bi motatako kargak enpirikoki

Horrela kargaturiko haga batekin,

pintura eroalea duen kortxozko
bolatxo arina ikutu ondoren,
Zer gertatuko da?
Bi motatako kargak enpirikoki

ALDERATU
Horrela kargaturiko haga batekin,
pintura eroalea duen kortxozko Bigarren bola bat ikutuz haga
bolatxo arina ikutu ondoren, berdinaz, eta bi bolatxoak
Zer gertatuko da? hurbiltzean,
Zer gertatuko da?
Bi motatako kargak enpirikoki

ALDERATU

Bigarren bola bat ikutuz haga

berdinaz, eta bi bolatxoak
hurbiltzean,
Zer gertatuko da?

ALDERATU
Bi motatako kargak enpirikoki

Azkenik, bigarren bolatxo bat beste

hagarekin ikutuz, eta bi bolatxoak
hurbiltzean,
Zer gertatuko da?

ALDERATU

Bigarren bola bat ikutuz haga

berdinaz, eta bi bolatxoak
hurbiltzean,
Zer gertatuko da?

ALDERATU
Bi motatako kargak enpirikoki

Azkenik, bigarren bolatxo bat beste

hagarekin ikutuz, eta bi bolatxoak
hurbiltzean,
Zer gertatuko da?

ALDERATU

ALDERATU ERAKARRI
Polarizazioa

Adibidea: Kargadun orrazi batek, isolatzaileak diren paper zatiak erakartzen

ditu

Karga
negatiboa

Molekulen barruko
elektroiak urrundu

- Isolatzailen zehar elektroiak ezin dira higitu, baina molekulak orientatu

egiten dira: polarizazioa induzitzen da eta erakarpen neto bat dago
Polarizazioa

Adibidea: Kargadun orrazi batek, isolatzaileak diren paper zatiak erakartzen

ditu

Karga
positiboa

Molekulen barruko
elektroiak hurbildu

- Isolatzailen zehar elektroiak ezin dira higitu, baina molekulak orientatu

egiten dira: polarizazioa induzitzen da eta erakarpen neto bat dago
Indukzio bidezko karga

Metalezko
Kargaren kontserbazio eta kuantizazioa

- Sistema itxi batean karga garbia kontserbatu egiten da

- Ikuspegi klasikoan karga jariakin bezala hartzen zenez, inplizituki
kontserbazioaren ideia bere baitan zuen
- Gaur egun, erreakzio kimiko/fisikoek frogatu dute

e- + p  n +  edo  + p  n + +
q=0 q=1

- Elektroi batek ezin du karga zatitxo bat galdu, bere karga kantitatea
aldaezina da
- Karga kuantizaturik dago, eta aske aurkitu daitekeen karga kantitate
txikiena elektroiarena (edo protoiarena) da.

KARGA UNITATEA SI-n: 1 Coulomb (C)

e  1,602  10-19 C
Coulomb-en legea

- Elektrostatikaren indar legea, Charles Coulomb-ek lortu

zuen 1785. urtean
- Tortsio-balantza batez baliatuz esperimentalki ikusi
zuen, bi kargen arteko indarra
 Distantziaren karratuaren alderantziz
proportzionala zela
 Kargen biderkaduraren proportzionala

1
F 2
& F  q1q2
r
- Bi karga puntual, q1 eta q2, pausagunean badaude r distantziara, beraien
arteko indar elektrostatikoaren moduloa:

qq q1 eta q2 zeinu berekoak: F alderatzailea

F  k 122
r q1 eta q2 kontrako zeinua: F erakarlea
Coulomb-en legea

- Proportzionaltasun konstantearen balioa, k, unitate sistemaren

araberakoa da
1
- Sistema Internazionalean (SI): k   8,99109 Nm2 / C2
40
0  8,851012 C2 /Nm2

- Indar elektrikoa bektore bat da, bi kargak lotzen dituen lerroan

zuzenduta

q2
r r + q2
- Beteko al du
+ F + Newton-en
q1 F
3. legea?
q1
Coulomb-en legea

- Akzio-erreakzio legea betetzen du indar elektrikoak, q1 kargak q2-ri

eragiten dion indarra, q2-k q1 kargari eragiten dion indarren berdina da
moduloz baina aurkako noranzkoan: F12 = - F21

F21
q2
F21
- +
+ F12 q2
q1 F12 +
q1

Ariketa:
Irudika itzazu indar elektrikoak ondorengo kasuan

q2
+
F12 + + F21 = - F12
++
q1
Karga anitzen arteko indarrak

- Karga anitz ditugunean, gainezarmenaren printzipioa betetzen da

- Karga baten gainean eragiten duen indar erresultantea, karga
bakoitzak banaka eragiten duen indar bektoreen batura da

   
Fosoa,q2  F21  F23  F24

Orokortuz, N karga puntual

ditugunean:

 N 
q N qi ˆ
Fosoa,q  Fi   r
i 1 40 i 1 ri 2 i
Karga anitzen arteko indarrak

- Karga distribuzio diskretoaren ordez, distribuzio jarraia dugunean

integralak erabili beharko dira
- Kasu horietan, indar erresultanteen kalkuloen
ordez, datorren gaietan ikasiko ditugu beste
metodo errazagoak
- Hala ere, simetria handiko kasuetan
kalkuloak oso errazak dira

Ariketa:

Karga uniformea q karga puntual bat, karga uniformea duen eraztun

baten zentroan kokatzen bada, zenbat balio du
haren gaineko indar elektrikoak?

Fosoa, q = 0