FAKULTET BEZBJEDNOSNIH NAUKA

UNIVERZITET U BANJOJ LUCI

SEMINARSKI
RAD
Uvod u pravo

Konfederacija

Banja Luka, decembar 2020.

2

Ime i prezime: Gorana Maksimović Profesor: Prof. dr

Br. indexa: 1947 Snježana Savić
Viši asistent: Robert
Švraka
SADRŽAJ

1. UVOD........................................................................................................................3

2. FEDERALIZAM........................................................................................................4

3. KONFEDERACIJA...................................................................................................5

3.1. Personalna unija..................................................................................................6

3.2. Realna unija.........................................................................................................7

4. PRIMJER KONFEDERACIJE (Njemačka i Pruska)................................................8

5. ZAKLJUČAK..........................................................................................................11

6. LITERATURA.........................................................................................................12

2
2

1. UVOD

Konfederacija je unija suverenih grupa ili država ujedinjenih u svrhu zajedničkog

djelovanja. Obično stvorene ugovorom, konfederacije država imaju tendenciju da se osnivaju
za bavljenje kritičnim pitanjima, kao što su odbrana, spoljni odnosi, unutrašnja trgovina ili
valuta, a od opšte vlade se traži da pruži podršku svim svojim članicama. Konfederalizam
predstavlja glavni oblik međuvladine vlasti, koji se definiše kao bilo koji oblik interakcije
između država koji se odvija na osnovi suverene nezavisnosti ili vlade.

Priroda odnosa između država članica koje čine konfederaciju znatno varira. Isto tako,
odnos između država članica i opšte vlade i raspodjela vlasti među njima varira. Neke
labavije konfederacije slične su međunarodnim organizacijama. Ostale konfederacije sa
strožim pravilima mogu nalikovati federalnim sistemima.

Budući da države članice konfederacije zadržavaju svoj suverenitet, imaju implicitno

pravo na secesiju. Politički filozof Emmerich de Vattel rekao je: "Nekoliko suverenih i
nezavisnih država može se udružiti trajnom konfederacijom, a da svaka od njih posebno ne
prestane biti savršena država ... Zajednička razmatranja neće ponuditi nikakvo nasilje nad
suverenitetom svake članice ".

U konfederaciji, za razliku od savezne države, centralna vlast je relativno slaba.

Odluke generalne vlade donesene u jednodomnom zakonodavnom tijelu, vijeću država
članica, zahtijevaju naknadno provođenje od strane država članica da bi stupile na snagu; oni
nisu zakoni koji direktno djeluju na pojedinca, već imaju više karakter međudržavnih
sporazuma. Takođe, donošenje odluka u opštoj vladi obično se odvija konsenzusom
(jednoglasno), a ne većinom. Istorijski gledano, te karakteristike ograničavaju efikasnost
unije, pa se politički pritisak s vremenom razvija za prelazak na savezni sistem vlasti, kao što
se dogodilo u američkim, švajcarskim i njemačkim slučajevima regionalne integracije.

3
2

2. FEDERALIZAM

Riječ federalizam u širem smislu potiče od latinske ijči foedus- ugovor, savez. Sreće
se u starom vijeku, kada su postojali savezi, kojima su bili povezani gradovi i države, radi
odbrane. U srednjem vijeku su se obrazovali savezi (konfederacije), kojima se ne stvara
nikakva nova država (nadržava). Konfederacijom se samo stvara jedno međunarodno društvo
država, koje predstavlja jedan ugovorni odnos između nezavisnih i suverenih država. Ove
države zadržavaju sopstvenu suverenost i poslije stvaranja konfederacije.

Federalizam se najčešće javlja u izvjesnim epohama, a na nekim kontinetima, više

nego drugdje. Ako gledamo geografsku stranu federalizma više pripada Novom svijetu tj.
Americi, nego Evropi. Na našem kontinentu je federativno uređenje država izuzetak
(Njemačka, Austrija, Švajcarska), dok je u Americi pravilo (Sjedinjene Američke Države,
Kanada, Meksiko, Brazil, Argentina, Venecuela i druge). U Italiji federalizam nije igrao tako
bitnu ulogu kao kod Grka. Tamo se pominju dvije konfederacije: jedna vjerskog karaktera
tzv. „etrurska konfederacija“ i druga, Liga gradova Velike Grčke. Rimska država nije bila
pogodna za ovakav oblik uređenja. Zbog toga je za vrijeme rimskog carstva, kao i tokom
najezde varvara, federalizam pao u zaborav sve do Srednjeg vijeka. U srednjem vijeku dolazi
do udruživanja slobodnih gradova zbog borbe protiv krupnih feudalaca i za unapređenje
zanatstva i trgovine. Tada su nastale: sjevernoitalijanska liga, liga u Njemačkoj, liga
belgijskih i holandskih gradova, a u Švajcarskoj se javlja začetak buduće konfederacije sa tri
kantona. Poseban oblik konfederacije se javlja u Holandiji gdje se sedam provincija udružilo i
obrazovalo zajednicu Ujedinjene holandske provincije.

Tek krajem Srednjeg vijeka federalizam je počeo da se budi. Prve konfederacije su

nastale krajem XVII veka i to su bile Utrehtska konfederacija, zatim u Americi gdje dolazi do
nastanka Sjevernoameričkog saveza (1777-1787). U Njemačkoj je postojalo više stotina
zasebnih državnopravnih jedinica koje su se nakon Napoleonovog sloma 1815. godine
povezale i obrazovale Njemački savez, gde su glavnu reč vodile Pruska i Austrija. Poslije
Austrijsko-pruskog rata 1866. godine, Njemački savez bez Austrije je pretvoren u pravu
federaciju Ustavom Njemačkog carstva od 1871 godine.1

1
Dr Dragan Bataveljić „FEDERALIZAM KAO OBLIK DRŽAVNE ORGANIZACIJE – DA ILI
NE?“, stručni članak, 2017.

4
2

3. KONFEDERACIJA

Istorijski posmatrano, sa sigurnošću možemo tvrditi, da konfederalni oblik državnog

uređenja prethodi federativnom. U istorijskom razvoju, primjetno je da se konfederalni oblici
udruživanja, uglavnom pretvaraju u federalni. Imamo slučaj ustavnog razvoja SAD-a
(1787.), Holandije (1795.), Švajcarske (1848.) i njemačkih država. Tako se formiralo
njemačko carstvo Reich, 1871.godine kao federalna država od država članica koje su ranije
pripadale konfederalnom savezu sa sjedištem u Frankfurtu na Majni. Tada je glavni grad
Njemačke postao Berlin. Alzas i Lotarginija priključili su se carstvu kao područje posebnog
statusa pod neposrednom upravom cara nakon francusko – pruskog rata 1870. godine. 2

Ovakav oblik državnog uređenja nastajao je kao rezultat međudržavnog sporazuma i

njegove formalizacije u vidu međudržavnog ugovora o kraćem ili dužem stupanju u savez
dvije ili više država. One su zadržavale svoju suverenost i državopravni subjektivitet.
Stupajući u konfederaciju, države su stvarale uzak, neophodan krug najviših zajedničkih
organa čije su ih odluke obavezivale samo kada su te države pristajale na to. To se zove
pravo nulifikacije. Te odluke su se donosile konsenzusom, odnosno pristajanjem, e ne
majorizacijom, odnosno pravom većine. Zbog toga, konfederacija se teško može nazvati
novom državnopravnom tvorevinom, pa je zbog toga adekvatniji naziv “savez država”. U
savez država se ulazi relativno lako kako se i izlazi, jer je za oba ova akta dovoljna suverena
volja svake od država članica – pravo secesije. 3

Pojam konfederacija, spominje se još od antičkih vremena. Osim konfederacije,

istorija poznaje i neke druge povezivanja samostalnih država. Međutim, ti oblici su
prevaziđeni kao i konfederacija, a proučavanje konfederacije ima čisto teorijski značaj.
Poređenje federacije sa konfederacijom, smatra se najboljom metodom u razjašnjavanju
prirode federalne države. Ovakva zaključivanja su česta, ali su samo djelimično opravdana. U
savremenoj političkoj konfiguraciji, nema baš mjesta za personalne i realne unije. 4

Šta je to personalna, a sta realna unija, objasniću u narednim poglavljima.

2
Snežana S. Savić, Matej Savić „TEORIJA DRŽAVE I PRAVA“, Banja Luka 2017., str.191
3
Snežana S. Savić, Matej Savić „TEORIJA DRŽAVE I PRAVA“, Banja Luka 2017., str.192
4
Radomir D. Lukić, Budimir P. Košutić, Dragan M. Mitrović „Uvod u pravo“, Beograd 2001., str.381

5
2

3.1. Personalna unija

Personalna unija ili lična zajednica je kombinacija dviju ili više država koje imaju
istog monarha, dok njihove granice, zakoni i interesi ostaju različiti. Prava unija, za razliku
od toga, uključivala bi države konstitutivne države koje su u određenoj mjeri povezane, na
primjer dijeljenjem nekih ograničenih vladinih institucija.

Za razliku od lične zajednice, u federaciji i unitarnoj državi postoji centralna

(savezna) vlada koja obuhvata sve države članice, a njih dvije razlikuje stepen samouprave.
Vladar u personalnoj uniji ne mora biti nasljedni monarh. Lične unije mogu nastati iz više
razloga, od slučajnosti (žena koja je već udana za kralja postaje kraljica regent, a njihovo
dijete nasljeđuje krunu obe države; kralj jedne zemlje nasljeđuje krunu druge države) do
virtualne aneksije (gdje se na ličnu zajednicu ponekad gledalo kao na sredstvo za sprečavanje
pobuna). Oni takođe mogu biti kodificirani (tj. Ustavi država jasno izriču da će dijeliti istu
osobu kao šef države) ili nekodificirani, u tom slučaju se lako mogu slomiti (npr. Smrću
monarha kada dvije države imaju različite zakone o sukcesiji).

Budući da se predsjednici republika obično biraju među građanima dotične države,

koncept lične zajednice gotovo nikada nije prešao iz monarhija u republike, s rijetkim
izuzetkom da je predsjednik Francuske su-princ Andore. 1860. godine Marthinus Wessel
Pretorius istovremeno je izabran za predsjednika Transvaala i Orange Free State-a i pokušao
je ujediniti dvije države, ali njegova misija nije uspjela i dovela je do Transvaalskog
građanskog rata.5

5
https://en.wikipedia.org/wiki/Personal_union ; 11.12.2020.

6
2

3.2. Realna unija

Realna ili stvarna unija je unija dvije ili više država, koje dijele neke državne
institucije za razliku od ličnih unija; međutim, oni nisu toliko ujedinjeni kao države u
političkoj uniji. Razvoj je iz lične zajednice i u prošlosti je bio ograničen na monarhije. Za
razliku od ličnih sindikata, stvarni sindikati gotovo su isključivo doveli do smanjenja
suvereniteta za politički slabijeg biračkog tijela. To je bio slučaj s Litvom, Škotskom i
Norveškom koje su došle pod uticaj jačih susjeda, Poljske, Engleske i Danske, s kojima je
svaki od njih ranije dijelio ličnu zajednicu. Međutim, ponekad je prava unija nastala nakon
razdoblja političke unije. Najznačajniji primjer takvog poteza je Kraljevina Mađarska
(Zemlje krune Svetog Stjepana), koja je postigla status jednak Austriji (koja je vršila kontrolu
nad "cisleitanskim" krunskim zemljama) u Austrougarskoj nakon Austro-Ugarske
Kompromis iz 1867.6

To je ugovorna zajednica dvije ili više država. Svaka država članica realne unije,
zadržava svoje posebno zakonodavstvo, upravu, kao i sudstvo, s tim da je u nadležnost
zajedničkih organa prenijeto vođenje spoljnjih poslova, vojske i finansija. 7

Neke realne unije su :8

 Danska-Norveška (1537–1814)
 Kraljevina Engleska / Kraljevina Velika Britanija i Kraljevina Irska (1542–
1800)
 Poljska-Litvanija (1569–1795)
 Finska i Rusija (1809–1917)
 Poljska i Rusija (1832–1867):
 Organski statut zamijenio je Ustav 1815. nakon neuspjelog novembarskog
ustanka.
 Austrougarska (1867–1918)

6
https://en.wikipedia.org/wiki/Real_union ; 11.12.2020.
7
Radomir D. Lukić, Budimir P. Košutić, Dragan M. Mitrović „Uvod u pravo“, Beograd 2001., str.382
8
https://en.wikipedia.org/wiki/Real_union ; 12.12.2020.

7
2

4. PRIMJER KONFEDERACIJE (Njemačka i Pruska)

Rajnska konfederacija ili Rajnski savez je savez njemačkih država, koji je stvorio
Napoleon (1806-1813) poslije sporazuma u Presburgu, kada je 16 njemačkih država formalno
napustilo Sveto rimsko carstvo njemačkog naroda i udružilo se u Rajnsku konfederaciju.
Formalno članovi konfederacije nisu države, nego njemački kneževi. Kasnije je u
konfederaciju udruženo još 19 država. Prema sporazumu o konfederaciji postojao je
zajednički organ, ali pojedinačne države su željele neograničeni suverenitet. U Svetom
rimskom carstvu postojao je nominalni šef države, a to je bio car, u Rajnskom savezu
najvažniju funkciju zauzima prvi knez Konfederacije. Neki članovi Rajnske konfederacije su
1813. počeli mijenjati strane, pa je Rajnska konfederacija raspuštena. Poslije raspuštanja
Rajnske konfederacije 21. oktobra 1813, stvorena je Njemačka konfederacija. Njemačke
države postale su nezavisne Pariskim sporazumom 30. maja 1814. godine. Njemačka
konfederacija se sastojala od približno istih država kao Rajnska konfederacija.9

Njemačka konfederacija (1815—1866) vezuje se za Bečki kongres na kome su

donijete odluke da se ne uspostavlja staro carstvo na tlu Njemačke, već da svaki od političkih
subjekata dobije pun suverenitet. Broj država i državica je iz vojnih ili političkih razloga spao
na oko trideset. U konfederaciju ulazi Austrija a iz nje je izdvojena osamostaljena Belgija.
Konfederacija je uspostavljena kao veza i spoj ovih njemačkih teritorija.

Nadležnosti konfederacije su bile male. Politički subjekti su se obavezali na

zajedničku odbranu i održavali su izvjestan broj zajedničkih tvrđava. Bilo je predviđeno i da
se u slučaju rata formiraju određeni zajednički vojni kontingenti. Zajednički organ je bila
Dieta, koja se sastajala u Frankfurtu pod nominalnim predsjedništvom austrijskog cara koji je
još nosio carsku titulu, izvedenu iz statusa u staroj Njemačkoj. Zakoni koje je Dieta donosila
bili su uglavnom vezani za odbranu. Najburniji momenat ovog odbrambeno-ekonomskog
saveza bila je revolucija 1848. godine kada su delegati država u Frankfurtu, planirali
preobražaj konfederacije u novo, liberalno-građansko njemačko carstvo. Upravo ostvarivanje
tih planova dovešće do kraja konfederacije. Boreći se za prevlast u njemačkom svijetu Pruska
i Austrija će 1866. godine zaratiti, što će označiti i kraj konfederacije.

Poslije pruske pobjede, nastaće Sjevernonjemački savez, pod pruskom dominacijom,

koji će poslužiti kao neposredni uvod za konačno ujedinjenje Njemačke pet godina kasnije. U

9
https://en.wikipedia.org/wiki/Confederation_of_the_Rhine ; 13.12.2020.

8
2

Njemačkoj konfederaciji je postojao sistem gdje je postojao neki prihod koji neposredno
pripada naddržavi, pri čemu se deficit saveznog budžeta pokrivao iz martikularnih prihoda
poddržave. Naddržavi su prinadležile jedino carine. Pri tom naddržava nije imala sopstvenu
finansijsku upravu. Za vanredne potrebe mogli su se na osnovu saveznog zakonodavstva
podizati zajmovi. Prekoračenje izdataka naddržave pokrivalo se iz matrikularnih priloga
poddržave, kojih se visina priloga utvrđivala srazmjerno broju stanovnika poddržava.
Pokazalo se da cilj ove konfederacije nije ni bio postizanje nekog čvršćeg jedinstva preko
usaglašavanja interesa. Željelo se da se produži neka tradicija zajedničke njemačke države, a
da se pritom ne mijenja faktičko stanje koje je karakterisala nezavisnost članica. Razlozi su
bili istorijski i privredni jer je nesmetana trgovina između zemalja-članica bila od velikog
značaja, posebno za građansku klasu u usponu.

Nakon poraza revolucije Austrija je nastojala da spriječi prusku ideju o federaciji i

suprotstavi svoju ideju o konfederaciji njemačkih država sa Austrijom kao vodećom
državom. Donijete su „Olomucke punktacije“ kojima se predviđalo da će, ako bude potrebno,
Austrija i Pruska zajedno reagovati. Tako je došlo do obnove Konfederacije koja će,
međutim, biti kratkog vijeka. Nakon gušenja revolucija 1848/9. godine, Austrija je
uspostavila prevlast u njemačkom svijetu. Obnovljen je Njemački savez a Pruska je 1851.
godine obnovila Carinski savez. Praškim mirovnim ugovorom došlo je do raspada
Njemačkog saveza. Austro-ugarskom nagodbom je, do tada jedinstvena Austrijska carevina,
konstituisana kao personalna unija, odnosno dvočlana federacija dvije samostalne države,
Austrije i Ugarske. U Austriji, poglavar je nosio carsku titulu. Svaka država imala je
sopstvenu vladu, svoje zakonodavstvo, parlament, upravu i sudstvo. Zajednički poslovi bili
su odbrana zemlje, odnosi sa inostranstvom i finansije za zajedničke poslove. Za te poslove
postojala su tri zajednička ministarstva na čelu sa trojicom zajedničkih ministara. Odluke od
opšteg značaja donošene su na zajedničkoj sjednici savjeta kojoj je predsjedavao najčešće
ministar spoljnih poslova Carevine, ali je mogao predsjedavati i sam car-kralj. Nakon
zavođenja dualističke monarhije, u Austriji je donesen Ustav kojim je država pretvorena u
parlamentarnu monarhiju. 10

10
Dr Milan Petrović „SAVEZNA DRŽAVA (FEDERACIJA) I SAVEZ DRŽAVA
(KONFEDERACIJA) U OPŠTOJ TEORIJI DRŽAVE I PRAVA I POZITIVNOM PRAVU (prvi deo)“ ,
Originalan naučni članak, 2016.

9
2

Što se tiče suvereniteta konfederacije vladala je njemačka teorija čiji je rodonačelnik

Henel. Kod ove konfederacije prisutna je naddržava jer ona pripada čvršćem tipu saveza jer
se u njima izmene saveznog ustava spadaju u isključivu nadležnost saveznih organa. Drugu
teoriju o suverenitetu učenja o „podeljenom suverenitetu“ zastupao je u Njemačkoj teoretičar
Vaic ali poslije osnivanja Njemačkog rajha 1871. godine ta teorija gubi privrženike.

Što se tiče vojske u konfederaciji je postojala samo jedna vojska, sve nadležnosti u
oblasti vojnih poslova nalazile su se u rukama saveza (naddržave), dok su poddržave sasvim
isključene. U Njemačkoj konfederaciji sve nadležnosti u oblasti vojnih poslova pripadale su
savezu, s tim što izvjesni dio vojne uprave je ulazio u nadležnost poddržava. U odnosima sa
stranim državama Austrougarska je pripadala sistemu gdje je naddržavi kao suverenoj državi
pripadala cjelokupna nadležnost, a poddržavama kako je bila uređena podjela nadležnosti
između njih i naddržave (koliko im je dodijelio savezni ustav).

Kraljevina Pruska je imala najviše glasova u Saveznom vijeću, budući da ustav nije
mogao biti izmijenjen ako je zakon o izmjeni Ustava imao protiv sebe 14 glasova u
Saveznom vijeću. Kralj Pruske bio je i Njemački car i ujedno i predsjednik Saveznog vijeća,
a pruski kancelar ujedno bio i savezni kancelar. Savezno vijeće, kao predstavništvo
njemačkih vlada, bilo je pored toga nadležno da donosi upravne propise za izvršenje saveznih
zakona, da daje saglasnost na objavu rata u ime Carstva, da rješava javnopravne sporove
između federalnih jedinica, dakle da donosi određene „akte vlade“. Pruska je prilikom
glasanja u Saveznom vijeću mogla da ima samo jednog predstavnika, koji je raspolagao sa
svih 17 pruskih glasova. Tadašnje Njemačko carstvo je djelimično bilo savezna država, jer je
imalo savezni Ustav i savezno nacionalno prestavništvo (Rajhstag).11

11
Dr Milan Petrović „SAVEZNA DRŽAVA (FEDERACIJA) I SAVEZ DRŽAVA
(KONFEDERACIJA) U OPŠTOJ TEORIJI DRŽAVE I PRAVA I POZITIVNOM PRAVU (prvi deo)“ ,
Originalan naučni članak, 2016.

10
2

5. ZAKLJUČAK

Konfederacija se, kao oblik državnog organizovanja, pojavila prije federacije i u

istoriji bila prelazni oblik ka federaciji.

Konfederacija predstavlja pojačani savezsuverenih država, kojim se ne stvara

superdržava, nego samo jedno međunarodno društvo država. U konfederaciji ne postoji
teritorija konfederacije, ne postoje građani, odnosno državljani kofederacije, niti postoji
najviša vlast konfederacije kao takve. Konfederacija kao takva ne stvara novu državu
različitu od svojih članica. I zbog toga ona predstavlja prelazni oblik udruživanja država. Iz
ovoga proizilazi da će se udružene države ili vratiti prvobitnoj samostalnosti ili će se, ako
nastave da djeluju činioci koji su uticali na udruživanje, integrisati u koherentniji oblik
države-federalnu državu. Svaka država zadržava pravo na samoopredjeljenje, tj.
konfederativna jedinica može donijeti odluke o otcjepljenju iz postojeće zajednice potpuno
samostalnom odlukom, bez obzira na volju drugih. Konfederacije su rijetke i teže
nestabilnosti: pretvaranju u federaciju ili raspadu. Sjedinjene Američke Države su po imenu
„savez država“, ali pojedinim se državama priznaje pravo na samootcjepljenje. Švajcarska je
po imenu konfederacija, ali faktički je federacija.

Činjenica da u državi postoji više država članica izaziva protivrječnosti u pogledu

sastava, odnosno postavlja se pitanje nosioca državne suverenosti. Postoje tri mogućnosti u
vezi s tim ko je nosilac suvereniteta. Prva, da sama ta država, koja je sastavljena iz više
država članica, bude nosilac cjelokupne suverenosti i da kao takva sa te pozicije nastupa u
međunarodnim odnosima, samim tim predstavljajući i države članice, kao svoje dijelove.
Druga, da suverenost pripada državama članicama. Treća, da suverena vlast pripada i
složenoj državi i svakoj državi članici pojedinačno.

11
2

6. LITERATURA

1) Snežana S. Savić, Matej Savić „TEORIJA DRŽAVE I PRAVA“, Banja Luka

2017., str.191-192
2) Radomir D. Lukić, Budimir P. Košutić, Dragan M. Mitrović „Uvod u pravo“,
Beograd 2001., str.381-387
3) Dr Dragan Bataveljić „FEDERALIZAM KAO OBLIK DRŽAVNE
ORGANIZACIJE – DA ILI NE?“, stručni članak, 2017.
4) Dr Milan Petrović „SAVEZNA DRŽAVA (FEDERACIJA) I SAVEZ
DRŽAVA (KONFEDERACIJA) U OPŠTOJ TEORIJI DRŽAVE I PRAVA I
POZITIVNOM PRAVU (prvi deo)“ , Originalan naučni članak, 2016.
5) https://en.wikipedia.org/wiki/Personal_union ; 11.12.2020.
6) https://en.wikipedia.org/wiki/Real_union ; 11.12.2020.
7) https://en.wikipedia.org/wiki/Real_union ; 12.12.2020.
8) https://en.wikipedia.org/wiki/Confederation_of_the_Rhine ; 13.12.2020.

12