1.

જી-૨૦
2. શું ચાઈના વામન્વ સ઩ય ઩ાલય ફનળે?
3. શું ગટઔા ઉ઩ય ઩ણ પ્રતતફુંધ મ ૂઔી દે લ૊ જ૊ઈએ????
4. ભહશરા વળક્તતઔયણ--ઉ઩રબ્ધધ઒ અને ઩ડઔાય૊
5. તળલાજીન ું શારયડું
6. ઔસફ
ું ીન૊ યું ખ
7. ફાયઔ૊ડ
8. ભશત્લના હદલવ૊
9. કેરકદ
ૂ – ઔયું ટ અપેમવસ
10. ગજયાત – નદી઒
11. વાભાન્મ ગજયાત
12. વાહશત્મ વર્જઔ૊ અને વર્જન
13. ગજયાતના ચચત્રઔાય૊
14. p 2011
15. 6 એતપ્રર, 1930ના ય૊જ નલવાયીથી ઩તિભે દચિણ ગજય...
16. ઩ુંચામતી યાજ
17. બાયતતમ નાયી
18. c.m. 1961 to 2011
19. વાભાન્મ ફાફત
20. Cricket - World Cup, 2011 & 1983
21. યભત ખભત
22. નદી઒
23. રેકઔ૊
24. વાહશત્મ વાર
25. D.S.O. -2012
26. ઩ી.એન.જીની ઩ાઈ઩ો રીક થામ તો ગ્રોફર લોર્ભિંગન ું પ્રભાણ લધી જામ તો શ ું
થામ??

1|P a ge
1. જી-૨૦

2. શું ચાઈના વામન્વ સ઩ય ઩ાલય ફનળે ?

આજથી ફે લ઴સ ઩શેરાું, તપ્રન્વટન યતનલવીટીનાું પ્ર૊. ડૉ. ળી ઩ીંખોંખન૊ અભેયીઔાભાું દફદફ૊ શત૊. ન્યજવીનાું ળશેયી તલસ્તાયભાું
ફહભા઱ી ભઔાનન૊ એઔ આક૊ ફ્ર૊ય તેભની પ્રમ૊ખળા઱ાથી બયે ર૊ શત૊. પ્રમ૊ખળા઱ાન ું લા઴ીઔ ફજેટ શત.ું લીવ રાક ડ૊રય. ૪૧
લ઴સના ચાઈનીઝ પ્ર૊પેવયની અભેયીઔન વામન્વભાું એઔ વાયી છા઩ ઉ઩વી આલી શતી. જેની ઩ાછ઱ન ું મખ્મ ઔાયણ શત.ું તેભની
બ્રાઈટ એઔેડભીઔ ઔેયીઅય અને વામન્ટીપીઔ હયવચસ. શાલડસ હ્યજીવે ડૉ. ળી ઩ોંખોંખને તેભના વુંળ૊ધન ભાટે ૧૦૦ રાક અભેહયઔન
ડ૊રયની ગ્રાન્ટ આ઩ી અને ગ્રાન્ટ ભળ્માના ભાત્ર ફે ભાવ ઩છી, ડૉ. ળી ઩૊ખોંખે અભેહયઔન વામન્વ ઔ૊મ્યનીટીને ચોંઔાલી નાકે તેલી
જાશેયાત ઔયી નાકી. અભેહયઔાની હયવચસ હપલ્ડ અને રેફને યાભ યાભ ઔયી, તે઒ તેભની ભાત ૃભ ૂતભ ચીન ઩ાછા જઈ યહ્ાું છે . દતનમાનાું
લૈજ્ઞાતનઔ૊ અભેહયઔાભાું ભ઱તાું વુંળ૊ધન ઔેફનાું રાબ અને ટે ઔન૊ર૊જીન૊ વથલાય૊ ભે઱લલા ભાટે તડ઩તા શ૊મ છે ત્માું એઔ ચાઈનીઝ
પ્ર૊પેવય અભેહયઔાને વરાભ ઔયી ફે લ઴સથી ચીનભાું ઩૊તાન ું વુંળ૊ધન અને તલજ્ઞાનની આખેકચ
ૂ ઔયલા વયઔાય વાથે વશમ૊ખ ઔયી યહ્ાું
છે . ફીજીંખના રાઈપ વામન્વનાું નલા હડન તયીઔે ત્વીગઆ યતનલતવિટીએ રાક વરાભથી આલઔામાસ છે . આ એઔ ઉદાશયણ છે .
આલનાયાું લ઴ોભાું ચીન વામન્વન૊ સ઩ય ઩ાલય ધયાલનાય નું. ૧ યાષ્ટ્ર ફનલાનાું પ્રમત્ન૊ ઩ાછ઱ન૊ એઔ નક્કય, વ૊રીડ યાષ્ટ્રપ્રેભ.
ચીન ઉંચા ઩ખાય વાથે ઩તિભના દે ળ૊ભાું ઔાભ ઔયનાયાું તેભનાું લૈજ્ઞાતનઔ૊ને આધતનઔ વખલડ૊ આ઩ી ઩ાછુ ફ૊રાલી યહ્યું છે . ઔાયણ...
ચીન વામન્વ િેત્રે ઩ણ અન્મને શયાલી 'સ઩ય ઩ાલય' થલા ભાુંખે છે . છે લ્રાું એઔાદ દામઔાભાું ચીને, વામન્વ અને ટે ઔન૊ર૊જી િેત્રે જ
શયણપા઱ બયી છે તેને ઩ણ નજયચઔ ઔયલા જેલી નથી.

ડ૊. ળી શલે ચીન ઩ાછા પયી તેભનાું અભેહયઔન વશમ૊ખી઒ને પ૊ન ઩ય ઔયે ર એઔ લાત ભરલા જેલી નથી. ''અભેહયઔાભાું ફધ ું જ વેટર
શત.ું ઩યું ત ભાય૊ પ્રબાલ ભાયી પ્રમ૊ખળા઱ા ઔે હયવચસ હપલ્ડ છ૊ડીને આખ઱ ક્ાુંમ લતસત૊ ન'શત૊. અભેહયઔાનાું સ્ટેટ ઒પ વામન્વને
એઝ અ શ૊ર હું ઔ૊ઈ ઈમ્઩ેતટ આ઩ી ળઔત૊ ન'શત૊. ઩યું ત ચીનભાું હું, યાષ્ટ્રના બતલષ્ટ્મન ું ગડતય ઔયી ળકું છુું. વામન્વ ભાટે એઔ
ઉબયત૊ વભમ છે . નેચયરી ચાઈનીઝ વામન્વને લલ્ડસ રેલરે મઔલાભાું ભારું ઈન્લ૊લ્લભેન્ટ અતત ભશત્ત્લન ું છે .'' જમાું લૈજ્ઞાતનઔ૊
આટરાું આત્ભતલશ્વાવ અને યાષ્ટ્રપ્રેભ વાથે ચીનનાું વામન્ટીપીઔ સ્ટેટન૊ ઝુંડ૊ ઉચોં રઈ જલા ભથતા શ૊મ ત્માું તલજ્ઞાનન૊ તલઔાવ
તનતિત છે . ઔેટરાુંઔ આંઔડા઒ લડે ચીને તલજ્ઞાનિેત્રે ઔયે ર નોંધ઩ાત્ર પ્રખતતની જયા નોંધ રઈ રઈએ.

ચીને ૨૦૦૪ભાું ત્રણ રાક એઔાલન શજાય એન્જીનીમયીંખ ગ્રેજયએટ ઩ેદા ઔમાસ શતા. તેની વાભે અભેહયઔન એન્જીન્મય ગ્રેજયએટની
વુંખ્મા શતી. એ રાક વત્તાલન શજાય! ભટીયીઅર વામન્વન૊ ૨૦% આઉટ઩ટ ચાઈનીઝ યતનલતવિટીભાું થઈ યશેરાું વુંળ૊ધનને

2|P a ge
આબાયી છે . ૨૦૧૦ તલદામ રઈ યહ્યું છે ત્માું સધીભાું ચાઈનીઝ ખલસભેન્ટ તલજ્ઞાન િેત્રે ૨૪ અફજ ડ૊રય કચી ચઔી છે . ૧૯૮૧ની
વયકાભણીભાું ૨૦૧૦ભાું તલશ્વનાું પ્રખ્માત તલજ્ઞાન વાભમીઔ૊ભાું ચાઈનીઝ લૈજ્ઞાતનઔ૊નાું વુંળ૊ધન ઩ત્ર૊ પ્રઔાળીત થલાભાું ૬૪%
લધાય૊ નોંધામ૊ છે . ૨૦૧૦ભાું પ્રઔાળીત થમેર વુંળ૊ધન રેક૊ન૊ ૯% હશસ્વ૊ અભેહયઔન રેકઔ૊ન૊ છે , જે઒ ચીનની ભભી ઩ય આલેર
વુંસ્થા઒ભાું ઇન્ટયનેળનર ઔ૊રાફયે ળનથી ઔામસયત છે . ૨૦૦૯ભાું ચાઈનીઝ લૈજ્ઞાતનઔ૊એ એઔ રાક લીવ શજાય વુંળ૊ધન રેક૊
પ્રઔાળીત ઔયી ચક્ાું છે . જ૊ આ ગ્રાપ રે ઝેતટયી ચા઱ યશી ત૊, ૨૦૨૦ભાું ચીન અભેહયઔાને વુંળ૊ધન િેત્રે ઒લયટેઔ ઔયી આખ઱ લધી
જળે. થ૊ભવ શ૊ઈટયે ઔેય઱ વુંળ૊ધીત આંઔડા઒ મજફ વામન્ટીપીઔ ન૊રેજ િેત્રે ચીન વેઔન્ડ ફીખેસ્ટ પ્ર૊ડયવય છે .

લલ્ડસ ઩ાલય ફેરેન્વ વામન્વની એઔ ઩યીક્સ્થતત ઉ઩ય ઉડતી નજય નાકલા જેલી છે . અભેહયઔા અત્માયે વામન્વ િેત્રન ું લલ્ડસ
ચેમ્઩ીઅન ખણામ છે . દતનમાની શ્રેષ્ટ્ઠ દવભાુંથી આઠ યતનલવીટી઒ અભેહયઔાની છે અને ટ૊઩ ૧૦૦ભાું ૫૪ અભેયીઔન યતનલતવિટી઒
છે . તલજ્ઞાનનાું દયે ઔ િેત્રભાું અભેહયઔાન૊ ઩ખ઩ેવાય૊ થમેર૊ છે ઩યું ત ભેહડવીન, ફામ૊ઔેભેસ્રી, જીનેટીતવ અને ભ૊રેક્યર ફામ૊ર૊જી
િેત્રે અભેહયઔા લલ્ડસ રીડય છે . ૨૦૦૦ની વારભાું ૨.૫૫ રાક વુંળ૊ધન રેક૊ અભેહયઔા પ્રતવદ્ધ ઔયી ચક્ય ું શત ું તેની વાભે આજે ૩.૩૨
રાક રેક૊ લા઴ીઔ છ઩ામ છે . જેની વયકાભણીભાું ચીનનાું લૈજ્ઞાતનઔ૊એ ૨૦૦૦ની વારભાું ૧૦,૦૦૦ વુંળ૊ધન રેક૊ આવ્મા શતાું. જે
૨૦૦૭ભાું ચારીવ શજાયની વુંખ્માએ ઩શોંચી ખય ું છે . તળિણ િેત્રે તલશ્વની ૫૦૦ શ્રેષ્ટ્ઠ યતનલતવિટીભાુંથી અભેહયઔાની ૧૩૪, ચબ્રટનની
૩૮, ચીનની ૩૪ (દતનમાભાું ત્રીજા ક્રભે) જા઩ાનની ૨૮, બ્રાઝીરની ૬ અને યતળમા, બાયતની ફે ફે યતનલતવિટી છે . વામન્વના લલ્ડસ
રીડય૊ભાું ચબ્રટન, અભેહયઔા વાથેના ઔ૊રાફયે ળનથી છે લ્રા લ઴ોભાું ઩૊તાન ું સ્થાન જા઱લી યાકી ળક્ય ું છે . ઔેમ્બ્રીજ અને ઒તવપડસ
યતન. ચબ્રટનન ું ઩ાલય શાઉવ ખણામ છે . બ્રાઝીર એઔ આથીઔ યીતે વધ્ધય થઈ યશેર યાષ્ટ્ર છે જેની વાથે વાથે ત્માું તલજ્ઞાનન૊ તલઔાવ
઩ણ એટર૊ જ થઈ યહ્૊ છે . કેતી, જીલ તલજ્ઞાન અને ફામ૊-પરઅર િેત્રે તેનાું આતલસ્ઔાય નોંધનીમ છે . એઔ જભાનાભાું અભેહયઔા
વાભે ફાથે ઩ડનાય, યતળમાએ અંતયીિભાું પ્રથભ વેટેરાઈટ અને પ્રથભ ભાનલી ભ૊ઔરીને ડું ઔ૊ લખાડમ૊ શત૊. ઩૊રીટીઔર ઉઔ઱તા
ચરૃભાુંથી છટઔી લૈજ્ઞાતનઔ૊ ઩તિભ તયપ બાખી ખમા છે . સ્઩ેવ વામન્વ અને પીજીતવભાું અગ્રેવય યતળમા અત્માયે ભાઈન૊ય૊ટીભાું આલી
ચક્ય ું છે . જા઩ાનને તેનાું વામન્વને સ્ટે ડી યે ટ. લડે એઔ રેલરે જા઱લી યાખ્ય ું છે . જેન૊ પ્ર૊ગ્રેવ ગ્રાપ ઉંચ૊ નશી સ્રેટ રાઈનભાું છે લ્રા
દામઔાથી વીધ૊ જઈ યહ્૊ છે . જા઩ાનનાું વામન્ટીસ્ટ૊ન૊ પીજીતવ િેત્રે દફદફ૊ છે . તે઒ અન્મ યાષ્ટ્ર વાથે વશમ૊ખ ઔયી ઩૊તાન ું
લચસસ્લ જા઱લી યાકે છે જમાયે ચીનની લાત જયા ન્માયી છે ...
ડૉ. ળી મોંખ૊ખન ું વુંળ૊ધન ઔેન્વય િેત્રન ું છે . જીલતલજ્ઞાનભાું ઔ૊઴૊નાું મત્ૃ ય ભાટે જલાફદાય ખણાતી 'એ઩૊પ્ટ૊વીવ'ભાું બાખ
બજલનાય પ્ર૊ટીનન ું બોતતઔ સ્લરૃ઩ ડ૊. ળી અને તેનાું વાથી વુંળ૊ધઔ૊ ઉઔેરી યહ્ાું છે . જ૊ઔે દતનમાનાું વોથી લધાયે પ્રદૂ ઴ીત દે ળ૊ભાું
ચીન અગ્રેવય છે . લૈજ્ઞાતનઔ૊ તેને ગ્રીન ટે ઔન૊ર૊જીભાું પેયલલા તૈમાય છે . ઩માસલયણને વશામઔ 'એન્લામયભેન્ટ ફ્રેન્ડરી' પ્ર૊ડતટન ું
તનભાસણ ઔયલા 'ચીન' તેની પ્રતતફધ્ધતા દળાસલી ચક્ય ું છે . ઩યું ત તેની વાભે બસ૨ (ઔાફસન ડામ૊તવાઈડ)ન ું વોથી લધાયે પ્રદૂ ઴ણ ઩ણ તે
પેરાલી યહ્યું છે . ગ્રીન ટે ઔન૊ર૊જી શસ્તખત ઔયલા જઈ યશેર ચીનની પ્રખતત નોંધ઩ાત્ર છે . આંઔડા઒ ફતાલે છે ઔે ખમા લ઴ે ડેન્ભાઔસ ,
જભસની અને અભેહયઔા ઔયતાું લધાયે તલન્ડ ટફાસઈન (઩લન ચક્કીનાું એન્જીન૊) ચીન ફનાલી ચ ૂક્ય ું છે . દય લ઴ે વ૊ ખીખા લ૊ટ ઩ાલય
વપ્રામ ભ઱ે તેટરાું તલન્ડ ટફાસઈનન ું ઉત્઩ાદન 'ચીન'ન ું રક્ષ્મ છે . વ૊રાય ઩ાલય િેત્રે ઩ણ તે 'રીડ' વેરભાું છે . ઔ૊ભળીમર એટરે ઔે
ઓદ્ય૊ખીઔ પ્ર૊ડતટનાું વ૊રાય વેર વોય ઊજાસન૊ ૧૫.૬૦ હશસ્વ૊ ઔન્લટસ ઔયી આ઩ી ળઔે તેટરાું ઔામસિભ ફની ચક્ાું છે . અભેહયઔાભાું
જમાું વ૊રાય ઩ાલય પ્રતત લૉટ દીઠ એઔ ડ૊રયભાું ઩ડે છે તેની વાભે 'ચીન' ઔેડેભીમભ યે લ્યવઈડ લા઩યીને અડધી હઔિંભતે પ્રતત લૉટ
ઊજાસ ભે઱લે છે . ચીન દતનમાભાું અન્મ દે ળ૊ભાું શ૊મ તેના ઔયતાું અતધઔ ન્યતરીમય ઩ાલય પ્રાન્ટ ફાુંધી યહ્યું છે . શાઈડ્ર૊ ઩ાલય િેત્રે
઩ણ આજ તેનાું ઔયતાું અતધઔ ન્યતરીમય ઩ાલય પ્રાન્ટ ફાુંધી યહ્યું છે . શાઈડ્ર૊ ઩ાલય િેત્રે ઩ણ આજ પ્રખતત ચા઱ છે . ઩તિભના
'઒ઈર' આધાયીત ઇન્ડસ્રીની ઔામા઩રટ તે, વ૊રાય ઩ાલય તલન્ડ ટફાસઈન અને ન્યતરીમય ઩ાલય લડે ઔયલા ભાુંખે છે .

ચીનન૊ સ્઩ેવ પ્ર૊ગ્રાભ ૨૦૦૩ભાું ટે ઔ ઒પ ઔયી ચક્૊ શત૊. તે આજે અંતયીિભાું ચાઈનીઝ નાખયીઔને દે ળી ટે ઔન૊ર૊જી લડે
અંતયીિભાું ભ૊ઔરી ચક્૊ છે . ચુંદ્ર ઉ઩ય પયીલાય ભનષ્ટ્મને ઉતાયલાની યે વભાું તે વોથી આખ઱ દ૊ડત૊ ગ૊ડ૊ છે . તલજ્ઞાન તલઔાવન ું
એઔ િેત્ર 'નેન૊ વામન્વ'ભાું ચીન ઩૊તાન ું ય૊ઔાણ ઔયી યહ્યું છે . નેન૊ ટે ઔન૊ર૊જી િેત્રે દતનમાનાું અન્મ દે ળ૊ ઔયતાું વોથી લધાયે

3|P a ge
વુંળ૊ધન રેક૊ 'ચાઈનીઝ' વામન્ટીસ્ટ૊ પ્રઔાળીત ઔયી ચક્ાું છે . શારભાું ૫૦૦૦ લૈજ્ઞાતનઔ૊ 'નેન૊ વામન્વ' િેત્રે વુંળ૊ધન ઔયી યહ્ાું છે .
તભાયાું સ્લાસ્્મને ભ૊નીટય ઔયે તેલાું ઔ઩ડાથી ભાુંડીને પ્રદૂ ઴ણ પેરાલતાું ખે વને ળ૊઴ી રે તેલાું ભટીયીઅલ્વની ળ૊ધ નેન૊ વામન્વ લડે
ચીની લૈજ્ઞાતનઔ૊ ઔયી ચક્ાું છે . ખમા લ઴ે નાન્જીંખ યતનલતવિટીનાું લૈજ્ઞાતનઔ૊ દતનમા વાભે ફે શાથલા઱ા નેન૊-ય૊ફ૊ટન ું પ્રદળસન ઔયી
ચક્ા છે , જે. જીનેટીઔ ઔ૊ડને ફદરી નાકે છે . પ્ર૊. ળ૊ઉળાન પાન એઔ ભીરીભીટય ઔયતાું ઩ાત઱ાું નેન૊-સ્઩ીઔયની ળ૊ધ ઔયી ચ ૂક્ા છે .
ઔાફસન નેન૊ ટયફનાું ફનેરા ઩ાત઱ાું લેપય જેલાું સ્઩ીઔય ખયભ થામ ત્માયે આજફાજની શલાને લાઈબ્રેળન આ઩ી અલાજ ઩ેદા ઔયી
આ઩ે છે .

ચીનને વામન્વન૊ સ઩ય ઩ાલય ફનાલલા, ચાઈનીઝ યલા લખસ એ યાષ્ટ્રની કયી તાઔાત છે . ચીન ખણીતના િેત્રે તલશ્વનાું અન્મ
દે ળ૊ને ભશાત ઔયી યહ્યું છે . દય લ઴ે ભે્વ ઒લ્઩ીમાડભાું ચીની તલદ્યાથી અગ્રેવય શ૊મ છે . આ લ઴ે છ તલદ્યાથીની ટીભ આ
઒મ્લ્઩ીમાડભાું ખ૊લ્ડ ભેડર જીતી ચઔી છે . ઔ૊મ્પ્યટય, શેઔીંખ એન્ડ પેઔીંખ િેત્રે ચાઈનીઝ યલા લખસ વામન્વ િેત્રે આખ઱ આલે તે
યીતે તેભન ું ગડતય ઩ણ થઈ યહ્યું છે . ચીનની ઔ૊ઈ઩ણ તલજ્ઞાન ઔ૊રેજભાું વામન્વની ડીગ્રી ભે઱લતા ઩શેરાું, તલદ્યાથીએ એડલાન્વ
રીખ૊ન૊ભેટ્ટી અને એલ્જીબ્રા (ફીજ ખણીત)ભાું ભાસ્ટયી ભે઱લલી ઩ડે છે જમાયે ચબ્રટનભાું તલજ્ઞાન િેત્રે તવરેતટ ઔયનાયા તલદ્યાથી શામય
વેઔન્ડયી રેલરથી આખ઱ ખણીત બણતાું નથી. ચાઈનીઝ તલદ્યાથી ખણીત અને તલજ્ઞાન િેત્રે ઇંગ્રીળ ફ૊રનાયા તલદ્યાથી઒ ઔયતાું
લધાયે આખ઱ છે તેના ભાટે એઔ લૈજ્ઞાતનઔ વુંળ૊ધન ઩ણ થય ું શત ું. લૈજ્ઞાતનઔ૊એ ચાઈનીઝ અને ઇંગ્રીળ ફ૊રનાયા તલદ્યાથી઒ ઉ઩ય
ૌ ૈં લડે ન્યય૊-ઈભેજીંખ ઔયું શત.ું જેભાું તલૉન્ટીટી વેન્વીંખ ઔયનાયા ભખજનાું હઔસ્વાભાું ચાઈનીઝ અને ઇંગ્રીળ ફુંને તલદ્યાથીનાું
સઇ
ભખજભાું વયકી એતટીલીટી જ૊લા ભ઱ી શતી. તેનાથી ઉરટું અંગ્રેજી તલદ્યાથીભાું બા઴ા ભાટે જરૃયી અને ળધદ૊નાું અથસ ઔાઢનાયા બ્રેઇન
યીજીઅન લધાયે એતટીલ શતાું. જમાયે ચાઈનીઝ તલદ્યાથીન ું ભખજ 'તલઝયઅર' એટરે ઔે દ્રશ્મભાન ડેટા પ્ર૊વેવ ભાટેનાું બ્રેઇન
યીજીઅનભાું લધાયે એતટીલ શતાું. ખણીતભાું પાલટ શ૊લા ઩ાછ઱ ચીની ર૊ઔ૊ની ભેન્ડીયીન બા઴ા અને ચચત્રરી઩ી લધાયે ઔામસિભ
વાફીત થઈ યશી છે જમાયે ઇંગ્રીળ બા઴ા તેની વયકાભણીભાું ઉણી ઉતયી યશી છે . અંગ્રેજી અને બાયતીમ બા઴ાભાું ઩ણ ૧૧ ની
વુંખ્મા, આ઩ણા ભાટે ૧૦+૧ (દવ+એઔ છે ) જે ળાધદીઔ અથસગટન છે . તેની વાભે ચાઈનીઝ તલદ્યાથી ૧૧ને એઔ ચચત્ર તયીઔે જ૊લા
ટે લામેર૊ છે . આ઩ણાું લેદીઔ ખચણતની ભાપઔ ફેઝીઔ ચાઈનીઝ ભે્વ ઩ણ લધાયે ઔામસદિ ઩યલાય થામ છે . જે તલજ્ઞાન ભાટે ઩ામારૃ઩
છે . બાયતીમ ર૊ઔ૊ને ફ૊યીંખ રાખત ું 'ભે્વ', ચાઈનીઝ તલદ્યાથી ભાટે અગય૊ તલ઴મ નથી. ઔદાચ 'ચીન'ને ચાઈનીઝ યલાલખસ, સ઩ય
઩ાલય ફનાલળે. આ઩ણે તઔરાદી અને વસ્તી ચાઈનીઝ આઈટભ૊ કયીદીને 'ચીન'ને વધ્ધય ઔયતાું યશીશ.ું ચાઈનીઝ છટઔા અને
ચાઈનીઝ ચટઔા (લાનખી)ની આખ઱ તનઔ઱લાન ું આ઩ણે ઩ણ તલચાયવ ું ઩ડળે.

3. શું ગટઔા ઉ઩ય ઩ણ પ્રતતફુંધ મ ૂઔી દે લ૊ જ૊ઈએ????

બાયતભાાં ગુટઔા અને સવખાયે ટના વેલનને રીધે દય લ઴ે આળયે ૩.૨ રાક નાખરયઔ૊ ભોંઢાના ઔેન્વયન૊ બ૊ખ ફને છે

બાયતભાાં ટ૊ફેઔ૊ની ર૊ફી ફહુ ભજબ ૂત છે . આ઩ણા દે ળના કૃસ઴ પ્રધાન ળયદ ઩લાય આ ટ૊ફેઔ૊ ર૊ફીના સભત્ર શતા. ળયદ ઩લાય
઩ાન ભવારા અને ગુટઔાના ઩ણ ળ૊કીન શતા. ગુટઔા ચાલલાને ઔાયણે ળયદ ઩લાયને જડફાનુાં ઔેન્વય થયુ.ાં ઒઩યે ળન ઔયાલીને
તે઒ ભાાંડ ફચી ખમા, ઩ણ જજિંદખીબયની ક૊ડ યશી ખઈ. આ ઩છી ળયદ ઩લાયે વભગ્ર ભશાયાષ્ટ્રભાાં ઩ાન ભવારા અને ગુટઔા ઉ઩ય
પ્રસતફાંધ મ ૂઔી દીધ૊, જે આજ રદન સુધી અભરભાાં છે . ભશાયાષ્ટ્રની ગુટઔા ર૊ફી સુસપ્રભ ઔ૊ટટ સુધી જઈને આ પ્રસતફાંધ ઉઠાલડાલી
રેલાભાાં વપ઱ થઈ. ભશાયાષ્ટ્ર વયઔાયે ઔામદ૊ ઔયીને તેની ઉ઩ય પ્રસતફાંધ પયભાલી દીધ૊. બાયતની સુસપ્રભ ઔ૊ટે શલે ભ૊ડે ભ૊ડે
ગુટઔાભાાં પ્રાસ્ટટઔના ઩ાઉચ લા઩યલા ઉ઩ય પ્રસતફાંધ પયભાલી દીધ૊ છે . શઔીઔતભાાં પ્રસતફાંધ ઩ાન ભવારા અને ગુટઔા ઉ઩ય
મ ૂઔલાની જળૃય છે .

ગુજયાતભાાં લરવાડ ઩ાવે ઔેન્વય શ૊સ્ટ઩ટર છે . અશીં દય લ઴ે વેંઔડ૊ની વાંખ્માભાાં ઔેન્વયના દદી઒ વાયલાય ભાટે આલે છે . ભોંઢાના
પેપવાાંના ઔેન્વયના ભ૊ટા બાખના દદી઒ સવખાયે ટ અથલા ગુટઔા કાઈ ઔેન્વયના દદી ફન્મા શ૊મ છે . ગુજયાતભાાં ત૊ ટકૂરભાાં બણતાાં

4|P a ge
ફા઱ઔ૊ ઩ણ ઩ાન ભવારા અને ગુટઔા ચાલતાાં નજયે ઩ડે છે . એઔ અંદાજ મુજફ આ઩ણા દે ળભાાં દય લ઴ે આળયે ૧૦,૦૦૦ ઔય૊ડ
ળૃસ઩માના ઩ાન ભવારા અને ગુટઔાનુ ાં લેચાણ થામ છે . ગુટઔાના ધાંધા ઉ઩ય ત્રણ-ચાય ઔાં઩ની઒ની ભ૊ન૊઩૊રી છે . આ ઔાં઩ની઒ભાાં
તીવ્ર ટ઩ધાટ છે . ઩૊તાના પ્રસતટ઩ધીને ઩છાડલા આ ઔાં઩ની઒ ભારપમા઒ની ઩ણ ભદદ રે છે . દુફઈના એઔ બાઈએ ગુટઔા
ફનાલનાયા ઉદ્ય૊ખ઩સત઒ ઩ાવેથી ભદદ રઈને ઩૊તાના એઔ વખાને ગુટઔાના ધાંધાભાાં ઉતામો છે . ગુટઔા ફનાલતી ઔાં઩ની઒
તભાભ યાજઔીમ ઩ક્ષ૊ના નેતા઒ને ચટણી
ાં ૂ પાંડભાાં ચચક્કાય નાણાાં આ઩ીને ઩૊તાના ધાંધાને જીલત૊ યાકે છે .

ભશાયાષ્ટ્રભાાં ગુટઔા ઉ઩ય પ્રસતફાંધ છે તેન૊ રાબ ઉઠાલીને ગુજયાતના ગુટઔા ફનાલનાયા઒ અઢ઱ઔ નપ૊ ય઱ે છે . ગુજયાતભાાં ફનેરા
઩ાન ભવારા અને ગુટઔાની ભશાયાષ્ટ્રભાાં ખેયઔામદે સનઔાવ થામ છે . ગુજયાતભાાંથી ભશાયાષ્ટ્રભાાં પ્રલેળતી રે ન૊ભાાં ગુટઔા લેચતા
પેરયમા઒ ય૊જના શજાય૊ ળૃસ઩માન૊ ધાંધ૊ ઔયે છે . એઔરા ગુજયાતભાાં ગુટઔાની ૯૨ બ્રાન્ડ૊ લેચામ છે . ગુજયાતભાાં ગુટઔાના ૭૦ રાક
ફાંધાણી઒ છે . તે઒ ય૊જના ગુટઔાના વયે યાળ ૧૦ ઩ાઉચ ચાલી જામ છે . ગુજયાતભાાં લ઴ે દશાડે ૨,૫૦૦ ઔય૊ડ ળૃસ઩માનુ ાં ગુટઔાનુાં
લેચાણ થામ છે . ગુજયાતભાાં એલ૊ ઔામદ૊ છે ઔે ટકૂરની ૧૦૦ ભીટયની સત્રજ્માભાાં ગુટઔાનુ ાં લેચાણ ન ઔયવુ.ાં આ ઔામદાન૊ વરયમાભ
બાંખ થામ છે . ગુજયાતની ઩૊રીવને શપ્તા઒ આ઩ીને જેભ દાળૃન ુાં લેચાણ ઔયી ળઔામ છે તેભ ટકૂરની આજુફાજુુુ ગુટઔા ઩ણ લેચી
ળઔામ છે .

઩ાન ભવારા અને ગુટઔા આય૊ગ્મને ત૊ નુઔવાન ઔયે છે , ઩ણ ઩માટલયણ ભાટે ઩ણ તે઒ એટરાાં જ શાસનઔાયઔ છે . ગુટઔાના કારી
઩ાઉચ ળશેયન૊ ઔચય૊ ફને છે . અભદાલાદના વપાઈ ઔાભદાય૊ ળેયીભાાં પેંઔલાભાાં આલતા ગુટઔાના ઩ાઉચ વાપ ઔયી ઔયીને ઔાંટા઱ી જામ
છે . ખીયના જખરભાાં
ાં તાજેતયભાાં લન સલબાખ દ્વાયા વપાઈ અચબમાન ચરાલલાભાાં આવયુ ાં ત્માયે તેભાાંથી પ્રાસ્ટટઔન૊ એઔ શજાય ટન
ઔચય૊ નીઔળ્મ૊ શત૊. આ ઔચયાભાાં ગુટઔાના કારી ઩ાઉચન૊ પા઱૊ ફહુ ભ૊ટ૊ શત૊. વશેરાણી઒ જખરભાાં
ાં ઩મટટનની ભ૊જ ભાણલા
જામ છે અને પ્રાસ્ટટઔન૊ ઔચય૊ ઔયીને આલે છે . ઩મટટનનાાં ટથ઱૊ભાાં પ્રાસ્ટટઔના ઩ાઉચ ઉ઩યાાંત ઩ાણીની પ્રાસ્ટટઔની કારી ફ૊ટર૊,
઩ાણીના કારી ઩ાઉચ, લેપવટના કારી ઩ાઉચ, ઠાંડાાં ઩ીણાાંની કારી ફ૊ટર૊ લખેયેન૊ ઢખરાફાંધ ઔચય૊ શ૊મ છે . ખાંખા નદી ખાંખ૊ત્રી
઩ાવેથી નીઔ઱ે છે , ત્માાં ઩ણ ખાંખા નદીભાાં ઩ાણીની કારી ફ૊ટર૊ અને ગુટઔાના કારી ઩ાઉચ પેંઔલાભાાં આલે છે . ગુટઔાના ઩ાઉચ
ફામ૊-ન૊ન રડગ્રેડેફર શ૊મ છે . તેન૊ ઔદી નાળ થત૊ નથી. આ ઩ાઉચ ળશેયની ખટય૊ભાાં જભા થઈ જામ છે . ખટય૊ લાટે તે઒ નદીભાાં
અને વમુદ્રભાાં ઩શોંચે છે . વમુદ્રભાાં શજાય૊ લ઴ટ સુધી આ પ્રાસ્ટટઔ યશે છે . ઔ૊ઈ જ઱ચય૊ તેને ઩૊તાન૊ ક૊યાઔ વભજી આય૊ખી જામ ત૊
ભયી જામ છે . ળશેયભાાં પયતી ખામ૊ પ્રાસ્ટટઔન૊ ઔચય૊ ઩૊તાન૊ ક૊યાઔ વભજીને કાઈ જામ છે . આ ખામ૊ના આંતયડાભાાં પ્રાસ્ટટઔન૊
ઔચય૊ જાભી જલાને ઔાયણે તે઒ રયફાઈને ભયે છે . ગુટઔાના ઩ાઉચ જ૊ શલાભાાં ફા઱લાભાાં આલે ત૊ તેભાાંથી ઝેયી ધુભાડ૊ નીઔ઱ે છે
અને ર૊ઔ૊ના આય૊ગ્મને શાસન થામ છે .

આ઩ણા દે ળભાાં ભોંઢાના ઔેન્વયના જેટરા દદી઒ છે , તેભાાંના ૯૦ ટઔાને તભાકુ અથલા ગુટઔા ચાલલાને ઔાયણે આ ઔેન્વય થયુાં શ૊મ
છે . ગુટઔાભાાં એલાાં ઔેસભઔલ્વ લા઩યલાભાાં આલે છે , જેના ઔાયણે તભાકુ ઔયતાાં ઩ણ લધુ નુઔવાન થામ છે . ગુટઔાભાાં એઔ એવુાં ઔેસભઔર
લા઩યલાભાાં આલે છે , જેની રત રાખે છે . આ રતને ઔાયણે વમસ્તતને લાયાં લાય ગુટઔા ચાલલાની અદમ્મ ઇચ્છા થામ છે . ગુટઔાના
વમવનને ઔાયણે ગણા ર૊ઔ૊નાાં ભોં ઩ણ ખ ૂરી ળઔતા નથી. ગુટઔા કાલાને ઔાયણે દાાંત ઉ઩ય ડાગા ઩ણ ઩ડી જામ છે . તભાકુભાાં
સનઔ૊ટીન ઉ઩યાાંત વીસુ,ાં આવટસનઔ અને ઔેડસભમભ જેલી જેયી ધાતુ઒ની શાજયી શ૊મ છે . તભાકુ ચાલલાને ઔાયણે ભોંઢાના ઔેન્વય
ઉ઩યાાંત ઔાંઠન઱ીનુ,ાં પેપવાાંન ુ ાં અને ઩ેસ્ન્િમાવનુ ાં ઔેન્વય ઩ણ થઈ ળઔે છે .

સલજ્ઞાની઒એ ળ૊ધી ઔાઢ઱ુાં છે ઔે ગુટઔા કાલાને ઔાયણે આ઩ણા ળયીયભાાં આનુલાાંસળઔ દ્રવમ૊ભાાં ઩ણ પેયપાય થામ છે , જેની અવય
ભાણવની વેતવ રાઈપ ઉ઩ય ઩ણ ઩ડી ળઔે છે . ચાંડીખઢની યુસનલસવિટીના વાંળ૊ધઔ૊એ પ્રાણી઒ ઉ઩ય ગુટઔાના પ્રમ૊ખ૊ ઔમાટ ત૊
ખ્માર આવમ૊ ઔે ગુટઔા કાલાને ઔાયણે પ્રાણી઒ની પ઱દ્ર ુ઩તા ઩ણ ગટી ખઈ શતી. જ૊ ખબટલતી સ્ત્રી઒ ગુટઔા કામ ત૊ તેને ઔાયણે
તેને ફા઱ઔ ભયે ઴ ુાં અલતયલાની વાંબાલના લધી જામ છે . ગુટઔા કાલાને ઔાયણે ભનુષ્ટ્મના ચરલય, રઔડની અને પેપવાાંને ઩ણ નુઔળાન
થામ છે . બાયતભાાં ગુટઔાની જાશેયાત૊ ઉ઩ય પ્રસતફાંધ છે , ઩ણ ઩ાન ભવારાની આડભાાં ગુટઔાની જાશેયાત ઩ણ ઔયલાભાાં આલે છે .

5|P a ge
ધ ૂમ્ર઩ાનથી ઩ણ ઔેન્વય થામ છે એ ખ ૂફ જાણીતી ફાફત છે . તેભ છતાાં આ઩ણા દે ળભાાં સવખાયે ટ ફનાલતી ઔાં઩ની઒ એટરી
઩ાલયફુર છે ઔે વયઔાય સવખાયે ટના ઉત્઩ાદન અને લેચાણ ઉ઩ય પ્રસતફાંધ મ ૂઔતાાં અચઔામ છે . સવખાયે ટના લેચાણભાાંથી વયઔાયને
અફજ૊ ળૃસ઩મા એતવાઈઝ ડયુટી અને વેલ્વ ટે તવના ળૃ઩ભાાં ભ઱ે છે . આ અફજ૊ ળૃસ઩માના ભ૊શભાાં વયઔાય સવખાયે ટ ફનાલતી
ઔાં઩ની઒ને ઔય૊ડ૊ ર૊ઔ૊ના જીલ વાથે યભત ઔયલાનુાં રાઈવન્વ આ઩ી દે છે . વયઔાયે સવખાયે ટના ઩ેઔેટ ઉ઩ય તે આય૊ગ્મ ભાટે
શાસનઔાયઔ છે , એવુ ાં રકલાન૊ ઔામદ૊ ગડમ૊ શત૊. સવખાયે ટ ફનાલતી ઔાં઩ની઒ અત્માંત ઝીણા અક્ષયે આ રકાણ ઩ેઔેટ ઉ઩ય રકીને
છટઔી જતી શતી. આ ઔાયણે વયઔાયે સવખાયે ટના ઩ેઔેટ ઉ઩ય ક૊઩ડીની સનળાની ફતાલલાનુાં પયજજમાત ઔયત૊ ઔામદ૊ ઔમો. તે ઩છી
઩ણ ર૊ઔ૊ સવખાયે ટ ઩ીતા ન અટક્યા એટરે વયઔાયે શલે સવખાયે ટના ઉત્઩ાદઔ૊ને આદે ળ ઔમો છે ઔે તેભણે સવખાયે ટથી ઔેન્વય થામ છે ,
એવુાં રકાણ ઩ેઔેટના અડધા બાખભાાં રકવુ.ાં આ ઉ઩યાાંત ઔેન્વયગ્રટત ભોંનુાં ચચત્ર ઩ણ ફતાલવુ.ાં સવખાયે ટના ઉત્઩ાદઔ૊ને આ આદે ળ
વાભે લાાંધ૊ છે એટરે ફે ઔાં઩ની઒એ શડતા઱ ઩ાડીને ઩૊તાન૊ સલય૊ધ જાશેય ઔમો. શડતા઱ને ઔાયણે વયઔાયને એતવાઇઝ ડય ૂટીભાાં
ક૊ટ જલાની ચચિંતા વતાલી યશી છે .

સુસપ્રભ ઔ૊ટે પ્રાસ્ટટઔના ઩ાઉચભાાં ગુટઔા લેચલા ઉ઩ય પ્રસતફાંધ પયભાલત૊ ચુઔાદ૊ પયભાવમ૊ તેભાાં ઔેન્દ્ર વયઔાયને આદે ળ ઩ણ
આ઩લાભાાં આવમ૊ છે ઔે ઩ાન ભવારા અને ગુટઔાની ભાનલ આય૊ગ્મ તેભજ ઩માટલયણ ઉ઩ય ઔેલી શાસનઔાયઔ અવય૊ થામ છે , તેન૊
અભ્માવ ઩ણ ઔયાલલ૊. શઔીઔતભાાં આ અભ્માવ ઔયાલલાની ઩ણ જળૃય નથી. ઈ.વ. ૧૯૯૭ભાાં ત્માયની ઔેન્દ્ર વયઔાયે એઔ વસભસત
સનભીને ઩ાન ભવારાની અને ગુટઔાની શાસનઔાયઔ અવય૊ ફાફતભાાં એઔ અભ્માવ ઔયાવમ૊ શત૊. આ અભ્માવભાાં જણાયુાં શત ુાં ઔે ગુટઔા
કાનાયને ઩ાાંચથી વાત લ઴ટ ઩છી ભોંનુ ાં ઔેન્વય થલાની વાંબાલના ફહુ લધી જામ છે . આ વસભસતએ દે ળબયભાાં ઩ાન ભવારા અને
ગુટઔાના ઉત્઩ાદન તેભજ લેચાણ ઉ઩ય પ્રસતફાંધ મ ૂઔલાની બરાભણ ઔયી શતી. વયઔાયે આ બરાભણ ટલીઔાયી ઩ણ રીધી શતી. તેને
઩ખરે ઩ાન ભવારા અને ગુટઔાનુ ાં ઉત્઩ાદન ઔયતી વળતત ર૊ફીએ ઉશા઩૊શ ભચાલી દીધ૊ શત૊ અને વયઔાયે ઩ીછે શઠ ઔયી શતી. આ
લકતે ગુટઔા ર૊ફીએ ઔય૊ડ૊ ળૃસ઩માની ઉગયાણી ઔયીને રદલ્શી ઩શોંચાડી દીધી શ૊લાનુાં ઔશેલામ છે . યાજઔાયણી઒ ભાટે ગુટઔા ર૊ફી
દૂ ઝણી ખામ છે .

જ્માયે ઩ણ ઩ાન ભવારા અને ગુટઔા ઉ઩ય પ્રસતફાંધ પયભાલલાની લાત આલે ત્માયે એલી દરીર ઔયલાભાાં આલે છે ઔે આ પ્રસતફાંધ
પયભાલલાભાાં આલળે ત૊ ૫૦ રાક ર૊ઔ૊ ફેઔાય ફની જળે. સુસપ્રભ ઔ૊ટટ ભાાં જ્માયે એઔ ગુટઔા ઉત્઩ાદઔના લઔીરે આલી દરીર ઔયી
ત્માયે સુસપ્રભ ઔ૊ટટ ના ભાનનીમ જજ વાશેફે તયત જ ઔહ્ુાં શતુ ાં ઔે, ''બરે થાતા.'' આ જલાફ ઉ઩યથી સુસપ્રભ ઔ૊ટટ ન૊ સભજાજન૊ ખ્માર
આલે છે . એઔ અંદાજ મુજફ બાયતના ૧૦ રાક નાખરયઔ૊ દય લ઴ે તભાકુના વેલનથી ભયે છે . બાયતભાાં ૧૫ લ઴ટથી ઒છી ઉભયનાાં
૫૦ રાક ફા઱ઔ૊ સનમસભત ગુટઔાનુ ાં વેલન ઔયે છે . ઉત્તય પ્રદે ળ અને ભધ્મ પ્રદે ળ જેલાાં યાજ્મ૊ભાાં ળા઱ાભાાં બણતાાં જે ફા઱ઔ૊ ગુટઔાનુાં
વેલન ઔયે છે , તે ઩ૈઔી ૧૬ ટઔા ફા઱ઔ૊ ભોંના ઔેન્વયન૊ બ૊ખ ફન્મા છે . આ઩ણા દે ળભાાં દય લ઴ે ઔેન્વયના દદી઒ની વાંખ્માભાાં આઠ
રાકન૊ ઉભેય૊ થમા છે , તે ઩ૈઔી ૩.૨ રાક ર૊ઔ૊ને તભાકુના વેલનને ઔાયણે ઔેન્વય થામ છે . આ઩ણી વયઔાયે ગુટઔાના વમલવામભાાં
ય૊જી ય઱ી યશેરા ૫૦ રાક ર૊ઔ૊ની ચચિંતા ઔયલી જ૊ઈએ ઔે ગુટઔાના વેલનથી મત્ૃ યુ ઩ાભતાાં રાક૊ ર૊ઔ૊ની ચચિંતા ઔયલી જ૊ઈએ?

4. ભહશરા વળક્તતઔયણ--ઉ઩રબ્ધધ઒ અને ઩ડઔાય૊

ઈતતશાવ
કાવ ભરશરા઒ની ભ ૂસભઔાને રખતા ફહુ થ૊ડા રકાણ૊ ભ઱ે છે ; જેભાાં લ઴ટ 1730ની આવ઩ાવ તાંજાવુયના અસધઔાયી ત્ર્મફ
ાં ઔમજલને
સ્ત્રીધભટ઩દ્ધસત અ઩લાદ છે . આ રકાણભાાં ઈવ.઩ ૂલે ચ૊થી વદીભાાં રકામેરી અ઩ટતાંબ સ ૂત્રને ધ્માનભાાં યાકીને ભરશરા઒ના લતટન
઩યની સનિંદા ભરશરા઒ ઉ઩ય રાદલાભાાં આલેરી રટપ્઩ણી઒ને વાંઔચરત ઔયલાભાાં આવમા છે .

6|P a ge
મુખ્મ ધભેળ ટમસૃ ત્તશુ સલરશત૊ બયત સુષળ
ુ ા ળાનાભ શી: (઩૊તાનાના ઩સતની આજ્ઞા પ્રભાણે વેલા ઔયલાને તેની પ્રાથસભઔ પયજ
ુ ા ઩રયબા઴ા (વારશજત્મઔ "વાાંબ઱લાની ઈચ્છા") એ ફહુ ફધા ભતરફને આલયી રે છે . જેભાાં એઔ
ભાનલાભાાં આલી છે .) અશીં સુષળ
શ્રદ્ધાફૄની ઈશ્વયને અંજચર, ઔે ગુરાભની જેભ વેલા ઩ણ વાભેર છે

પ્રાચીન બાયત
સલદ્વાન૊ ભાને છે ઔે, પ્રાચીન બાયતભાાં, ભરશરા઒ દયે ઔ ક્ષેત્રભાાં ઩ુફૃ઴૊ જેટરા વભાન શક્ક૊ બ૊ખલતી શતી.જ૊ઔે, અન્મ ઔેટરાઔ, આ અંખે
સલય૊ધાબાવી અચબપ્રામ૊ ધયાલે છે . પ્રાચીન બાયતના લૈધ્માઔયણના સનષ્ટ્ણાત૊ જેભ ઔે, ઩તાાંજચર અને ઔાત્મામન સ ૂચલે છે ઔે, લૈરદઔ
ઔા઱ની ળફૃઆતભાાં ભરશરા઒ સળચક્ષત શતી. ઋગ્લેદની ફૃચા઒ સ ૂચલે છે ઔે, સ્ત્રી઒ના રગ્ન ઩ુખ્ત લમે થતા શતા અને ઔદાચ તેણી
઩સતને ઩વાંદ ઔયલા ભાટે મુતત શતી. ઋગ્લેદ અને ઉ઩સન઴દના રકાણ૊ સ ૂચલે છે ઔે, અનેઔ ભરશરા઒ ઋસ઴ અને મુની શતી, જેભાાં
ખાખી અને ભૈત્રૈમ પ્રમુક છે .

પ્રાચીન બાયતના ઔેટરાઔ યાજ્મ૊ભાાં નખયલધ ૂ (ળશેયની લધ ૂ) જેલી ઩યાં ઩યા શતી. નખયલધ ૂ ન૊ ચકતાફ જીતલા ભાટે સ્ત્રી઒ લચ્ચે
ટ઩ધાટ થતી શતી. નખયલધ ૂનુ ાં સલખ્માત ઉદાશયણ આમ્ર઩ારીનુાં છે .

અભ્માવ પ્રભાણે, લૈરદઔ યુખના ળફૃઆતના વભમભાાં ભરશરા઒ વભાન શક્ક૊ અને પ્રસતષ્ટ્ઠા બ૊ખલતી શતી. જ૊ઔે, ઩ાછ઱થી (ઈ.વ.
઩ ૂલે 500ભાાં), ટમસૃ ત્ત઒ના આખભનથી ભરશરા઒નુ ાં વન્ભાન ગટલા રાગ્યુ.ાં (કાવ ઔયીને ભનુટમસૃ ત્ત) અને ફાફય તથા મુગર
વામ્રાજ્મના ઈટરાસભઔ આિભણથી અને ઩છી ચિટતી઒ના આખભનથી ભરશરા઒ના ટલાતાંત્ર્મ અને શક્ક૊ ઩ય ઩ડદ૊ ઩ડી ખમ૊.

જ૊ઔે, જૈન વાંપ્રદામ જેલી સુધાયાલાદી ચ઱લ઱૊એ ભરશરા઒ને ધાસભિઔ લખટભાાં ભરશરા઒ને પ્રલેળ આપ્મ૊, ભ૊ટા બાખે, બાયતભાાં
ભરશરા઒ ફાંદીલાન શતી અને તેભની ઉ઩ય સનમાંત્રણ૊ શતા. ભાનલાભાાં આલે છે ઔે, છઠ્ઠી વદીથી ફા઱રગ્નની ળફૃઆત થઈ.

ભધ્મઔારીન વભમ ભાું શું ?

દે લી યાધાયાણીના ચયણ૊ભાાં ક્રૃષ્ટ્ણ ભધ્મઔારીન વભમના વભાજભાાં બાયતની ભરશરા઒ની સ્ટથતી લધુ ઔથ઱ી શતી. જ્માયે , ઔેટરાઔ
વમુદામ૊ભાાં વતી થવુ,ાં બાયતના ઔેટરાઔ વમુદામ૊ના વભાજ જીલનભાાં ફા઱સલલાશ અને સલધલા સલલાશ ઩ય પ્રસતફાંધ વાભાન્મ
ફન્મા શતા. બાયતીમ ઉ઩-ભશાદ્વદ્વ઩ ઉ઩ય મુવરભાન૊ની જીતથી બાયતના વભાજભાાં ઩ડદાપ્રથાનુ ાં આખભન થયુ.ાં યાજટથાનના
યાજ઩ુત૊ભાાં જોશય ઔયલાભાાં આલતા શતા. બાયતના ઔેટરાઔ બાખ૊ભાાં, દે લાદાવી઒ ઔે ભાંદીયની સ્ત્રીનુાં જાસતમ ળ૊઴ણ ઔયલાભાાં
આલત ુાં શત.ુાં ફહ઩ ુ ા પ્રચરીત શતા, કાવ ઔયીને રશન્દુ ક્ષસત્રમ ળાવઔ૊ભાાં તેન૊ ચાર શત૊.. ઔેટરાઔ મુવરભાન
ુ ત્નીત્લ ફહધ
઩યીલાય૊ભાાં સ્ત્રી઒ જનાનાકાના ઩ ૂયતી ભમાટરદત શતી.

આ પ્રઔાયની સ્ટથસત છતાાં, ઔેટરીઔ ભરશરા઒એ યાજઔાયણ, વારશત્મ, સળક્ષણ અને ધભટના ક્ષેત્રભાાં પ્રખસત વાધી શતી. યચઝમા સુરતાન
રદલ્શી ઉ઩ય ળાવન ઔયનાયી એઔભાત્ર ભરશરા ફની શતી. 1564ભાાં ભ૊ગર ફાદળાશ અઔફયના વેના઩સત અળપ કાન વાથે યુદ્ધભાાં
ભ૊તને બેટતા ઩શેરા ખોંદની યાણી દુખાટલસતએ ઩ાંદય લ઴ટ સુધી ળાવન ઔયુું શતુ.ાં 1590ના દામઔાભાાં ભ૊ગર૊ની સલળા઱ વેના વાભે
ચાાંદફીફીએ અશેભદનખયની યક્ષા ઔયી શતી. જશાાંખીયની ઩ત્ની ન ૂય જશાાંએ વામ્રાજ્મની તાઔતને અવયઔાયઔ યીતે ઩૊તાના ઔાબુભાાં
યાકી શતી. તેને ભ૊ગર તખ્ત ઩ાછ઱ની અવરી તાઔત તયીઔે ઒઱કલાભાાં આલતી શતી. ભ૊ગર ળાશજાદી઒ જશાાંઆયા અને
ઝેબસુ નટવા જાણીતી ઔસલસમત્રી઒ શતી, અને ળાવઔીમ લરશલટી તાંત્ર ઩ય તેભની અવય શતી. લરશલટદાય અને મોદ્ધા તયીઔેની તેભની
ક્ષભતાના ઔાયણે, સળલાજીના ભાતા જીજાફાઈને યાજના લરશલટદાય તયીઔે સનભલાભાાં આવમા શતા.સળલાજી દચક્ષણ બાયતભાાં ગણી
ભરશરા઒ ખાભડા, ળશેય૊, સલબાખ૊ તેભજ વાભાજજઔ અગ્રદૂ ત અને ધાસભિઔ વાંટથા઒ભાાં લશીલટ ઔયતી શતી.

બસ્તત ચ઱લ઱૊એ ભરશરા઒ના વન્ભાનને ઩ુનઃટથાસ઩ત ઔયલાન૊ પ્રમાવ ઔમો અને ઔેટરાઔ દભન વાભે વલાર ઉઠાવમાાં. ભીયાફાઈ
ભરશરા વાંત-ઔસલસમત્રી શતા, બસ્તત ચ઱લ઱ના વોથી અખત્મના ઩ાત્ર૊ભાાં તે઒ ભશત્લ઩ ૂણટ શતા. આ યુખના અન્મ ભરશરા વાંત-

7|P a ge
ઔસલસમત્રી઒ભાાં અક્કા ભશાદે લી, યાભી જનાફાદી અને રાર દે ડન૊ વભાલેળ થામ છે . રશન્દુત્લના બસ્તત વાંપ્રદામ૊ જેભ ઔે, ભશાનુબલ,
લયઔયી, અને ફીજી ઔેટરીઔ રશન્દુ ધભોની આંતરયઔ ચ઱લ઱૊એ ખુલ્રીને વાભાજજઔ ન્મામ અને સ્ત્રી-઩ુફૃ઴ લચ્ચે વભાનતાની
રશભામત ઔયી શતી.

બસ્તત ચ઱લ઱ ઩છી ટૂાંઔ વભમભાાં, ગુફૃ નાનઔ, ળીક૊ના પ્રથભ ધભટગફૃુ એ ઩ુફૃ઴૊ અને સ્ત્રી઒ લચ્ચે વભાનતાન૊ વાંદેળ૊ આપ્મ૊.
તેભણે ભરશરા઒ દ્વાયા ધાસભિઔ વબા઒ને ભાંજૂયીની રશભામત ઔયી, બજન અને રઔતટન વબાનુ ાં નેત ૃત્લ ઔયલાની અને ખામન ઔયલાની ;
ધાસભિઔ વમલટથા઩ઔ વસભસત઒ના વભ્મ ફનલાની, યણભ ૂસભભાાં વેના઒ના નેત ૃત્લની ; રગ્નભાાં વભાનતા અને અમત
ૃ (ધાસભિઔ
રદક્ષાલીસધ)ની રશભામત ઔયી શતી. ફીજા ળીક ગુફૃ઒એ ઩ણ સ્ત્રી઒ વાથે બેદબાલ વાભે સળક્ષા આ઩ી શતી.

ઐતતશાતવઔ યીતત઒
ઔેટરાઔ વમુદામ૊ભાાં વતી, જોશય અને દે લદાવી જેલી ઩યાં ઩યા઒ ઉ઩ય પ્રસતફાંધ મુઔલાભાાં આવમ૊ છે અને આધુસનઔ બાયતભાાં
ભ૊ટાબાખે નાળ ઩ાભી છે . જ૊ઔે, બાયતના દૂ યના સલટતાય૊ભાાં આ યીસત઒ના રઔટવા ભ઱ી આલે છે . ઔેટરાઔ વમુદામ૊ભાાં બાયતીમ
ભરશરા઒ દ્વાયા શજૂ ઩ણ ઩ડદા પ્રથા ઩ા઱લાભાાં આલે છે , બાયતના વાાંપ્રત ઔામદા઒ શેઠ઱ ખેયઔામદે વય યીસત શ૊લા છતાાં,
ફા઱રગ્ન ઩ણ પ્રલતે છે .

વતી
વતીએ જૂની અને ભ૊ટાબાખે નષ્ટ્ટ થમેરી પ્રથા છે , ઔેટરાઔ વમુદામ૊ભાાં સલધલાને તેના ઩સતની ચચતાભાાં જીલતી વ઱ખાલી દે લાભાાં
આલતી શતી. આભ ત૊ આ રિમા સલધલા દ્વાયા ટલેચ્છાએ ટલીઔાયલાની શતી, છતાાં એવુ ાં ભાનલાભાાં આલે છે ઔે, ઔેટરીઔ લકત આભ
ઔયલા ભાટે સલધલાને પયજ ઩ાડલાભાાં આલતી શતી. 1829ભાાં અંગ્રેજ૊ દ્વાયા તેને નાબુદ ઔયલાભાાં આલી શતી. આઝાદી ઩છી
વતીપ્રથાના ચારીવ જેટરા રઔટવા નોંધામા છે . 1987ભાાં યાજટથાનની ફૃ઩ઔાંલયન૊ રઔટવ૊ વતી (અટઔાલલા)ના ઔામદાને રાગ ૂ ઔયલા
સુધી દ૊યી ખઈ શતી.

[જોશયપ્રથા]
જોશય એલી પ્રથા છે , જેભાાં શાયે રા મોદ્ધાની તભાભ ઩ત્ની઒ અને ઩ુત્રી઒ વ઱ખી જતી શતી. ળત્રુ઒ના શાથભાાં ઩ઔડાઈ જલા અને
઩છી ળ૊઴ણને ટા઱લા ભાટે આભ ઔયલાભાાં આલત ુાં શતુ.ાં ઩યાજીત યાજ઩ ૂત ળાવઔ૊, જે઒ તેભના વન્ભાનને વોથી ઉ઩ય ખણતા શતા,
તેભની ઩ત્ની઒ દ્વાયા આ પ્રથાને અનુવયલાભાાં આલતી શતી.
઩ડદા
ઔેટરાઔ વમુદામ૊ભાાં ઩ડદ૊ એલી યીસત છે , જેભાાં ભરશરા઒એ તેભના ળયીયની જેભ ત્લચા અને તેભના ગાટને ઢાાંઔ.ે તે ભરશરા઒ની
શયપય ઉ઩ય સનમાંત્રણ રાદે છે , તે મુતત઩ણે લાતચીત ઔયલાના શક્કને ઔા઩ે છે , અને તે ભરશરા઒ તાફાભાાં શ૊લાના પ્રસતઔફૃ઩ છે . ફાંને
ધભોના ધાસભિઔ નેતા઒ની અજ્ઞાનતા અને ઩ ૂલાટગ્રશ૊ના ઔાયણે આ ખેયભાન્મતા ઉદ્દબલી છે , ઈટરાભ ઔે રશન્દુત્લની ધાસભિઔ સળક્ષાન૊
઩ડધ૊ નથી ઩ાડતા.

દે લદાવી઒
દે લદાવીએ દચક્ષણ બાયતના ઔેટરાઔ સલટતાય૊ની પ્રથા છે , જેભાાં ભરશરા઒ના "રગ્ન" દે લ અથલા ભાંદીય વાથે ઔયલાભાાં આલે છે .
ઈસુની દવભી વદી સુધીભાાં આ પ્રથા ભજબુત યીતે ટથાસ઩ત થઈ ખઈ શતી. આખ઱ના વભમભાાં, બાયતના ઔેટરાઔ બાખ૊ભાાં
દે લદાવી઒નુ ાં ખેયઔામદે વય જાસતમ ળ૊઴ણ પ્રથા ફની ખમા.

ચબ્રહટળ ળાવન
19ભી વદીભાાં યુય૊઩ના સલદ્વાન૊એ નોંધ્યુાં ઔે, રશન્દુ ભરશરા઒ અન્મ ભરશરા઒ ઔયતા "નૈવચખિઔ યીતે ચારયત્ર્મળીર" અને "લધુ
ગુણલાન" છે . ચબ્રરટળ યાજ દયસભમાન અનેઔ સુધાયઔ૊ જેભ ઔે, યાભ ભ૊શન યૉમ, ઈશ્વય ચાંદ્ર સલદ્યાવાખય, જ્મ૊સતયાલ ભ ૂરે લખેયે

8|P a ge
ભરશરા઒ના ઉત્ઔ઴ટ ભાટે રડયા શતા. આ માદી જ૊તા એવુાં રાખે ઔે યાજ દયસભમાન અંગ્રેજ૊એ ઔ૊ઈ વઔાયાત્ભઔ પ્રદાન આપ્યુાં ન શત,ુાં
તે ઩ ૂણટ઩ણે વાચુાં નશીં શ૊મ, ઔેભ ઔે, સભળનયી઒ના ઩ત્ની઒ જેભ ઔે ભાથાટ ભ૊લ્ટ ઉપે ભીડ અને તેભની ઩ુત્રી એચરઝા ઔેલ્ડલેર ઉપે
ભ૊લ્ટને દચક્ષણ બાયતની છ૊ઔયી઒ના સળક્ષણ અને તાચરભની ળફૃઆત ઔયલા ભાટે મ૊ગ્મ યીતે માદ ઔયલાભાાં આલે છે - ળફૃઆતભાાં
ટથાસનઔ૊એ આ પ્રથાન૊ સલય૊ધ ઔમો, આખ઱ તે ઩યાં ઩યા ઉડી ખઈ. યાજા યાભભ૊શન યૉમના પ્રમાવ૊ 1829ભાાં ખલનટય-જનયર
સલચરમભ ઔેલેસ્ન્ડળ-ફેસ્ન્ટઔના ઔા઱ભાાં વતી પ્રથાની નાબુદી તયપ દ૊યી ખમા. ઈશ્વય ચાંદ્ર સલદ્યાવાખયની સલધલા ભરશરા઒ની સ્ટથતી
સુધાયલાની ચ઱લ઱ 1856ભાાં સલધલા ઩ુનઃસલલાશ ઔામદા સુધી દ૊યી ખઈ. અનેઔ ભરશરા સુધાયઔ૊ જેભ ઔે ઩ાંરડત યભાફાઈએ ઩ણ
ભરશરા઒ના ઉત્ઔ઴ટના ઔાભભાાં વશામ ઔયી શતી.

રઔટ્ટુય ચચન્નભા, ઔણાટટઔના યજલાડા રઔટ્ટુયના ભશાયાણી શતા, અંગ્રેજ૊ની કારવાનીસત વાભે તેભણે ફ઱લ૊ ઔમો શત૊ અને વૈન્મનુ ાં
નેત ૃત્લ ઔયુું શત.ુાં 16ભી વદીભાાં તટીમ ઔણાટટઔની યાણી અબ્ફક્કા યાણીએ યુય૊઩ી વેના઒ના આિભણને, કાવ ઔયીને ઩૊ટટ ુ ખર૊ના
આિભણને વપ઱તા઩ ૂલટઔ કાળ્યુાં શતુ.ાં ઝાાંવીની યાણી રક્ષ્ભીફાઈએ અંગ્રેજ૊ની વાભે 1857ભાાં બાયતીમ૊ના ફ઱લાનુાં નેત ૃત્લ ઔયુું શત.ુાં
શલે, તેણીને બ ૃહૃદ યીતે યાષ્ટ્રલાદી નામઔ તયીઔે ઒઱કલાભાાં આલે છે . ફેખભ શઝયત ભશર, અલધના વશ-ળાવઔ, લધુ એઔ એલા
ળાવઔ શતા, જેભણે 1857ના સલ઩લ્લનુ ાં નેત ૃત્લ ઔયુું શતુ.ાં તેણીએ અંગ્રેજ૊ વાથે વાંસધ ઔયલાન૊ ઈન્ઔાય ઔયી દીધ૊ અને છે લટે ને઩ા઱ભાાં
એઔાાંતલાવ ખાળ્મ૊ શત૊. આ ખા઱ાના ખણતયીના નોંધ઩ાત્ર ભરશરા ળાવઔ૊ભાાં બ૊઩ારના ફેખભ૊ન૊ ઩ણ વભાલેળ થામ છે . રડામઔ
ઔોળલ્મ૊ભાાં તેભણે ઩ડદાપ્રથાન૊ ઉ઩મ૊ખ નશ૊ત૊ ઔમો.
ુ ી અને આનાંદી ખ૊઩ાર જ૊઴ી બાયતની ળફૃઆતી ભરશરા઒ભાાંથી શતી, જેભણે ળૈક્ષચણઔ ઩દ્દલી
ચાંદ્રમુકી ફસુ, ઔાદમ્ફસન ખાાંગર
શાાંવર ઔયી શ૊મ.

1917ભાાં ભરશરા઒નુ ાં પ્રથભ પ્રસતસનસધ ભાંડ઱ યાજ્મના વચચલને ભળ્યુાં શતુ ાં અને ભરશરા઒ના યાજઔીમ અસધઔાયી઒ની ભાખ ઔયી
શતી, તેભને બાયતીમ યાષ્ટ્રીમ ઔોંગ્રેવનુ ાં વભથટન શાાંવર શતુ.ાં 1927ભાાં ઒ર ઈસ્ન્ડમા સલભેન્વ એજ્યુઔેળન ઔ૊ન્પયન્વ (અચકર
બાયતીમ ભરશરા સળક્ષણ ઩રય઴દ) ભ઱ી શતી. 1929ભાાં ફા઱રગ્ન પ્રસતફાંધ ઔામદ૊ ઩વાય ઔયલાભાાં આવમ૊ શત૊, જેભાાં રગ્ન વભમે
છ૊ઔયીની ઉંભય ઒છા ભાાં ઒છી 14 લ઴ટની નક્કી ઔયલાભાાં આલી શતી, ભશાંભદ અરી ઝીણાના પ્રમાવ૊ થઔી આ ઔામદ૊ ઩વાય થમ૊
શત૊.. ખુદ ભશાત્ભા ખાાંધીએ 13ની લમે રગ્ન ઔમાટ શ૊લા છતાાં, ઩ાછ઱થી તેભણે ર૊ઔ૊ને ફાર રગ્નન૊ ફરશષ્ટ્ઔાય ઔયલા ભાટે સલનાંતી
ઔયી શતી અને ફા઱ સલધલા઒ વાથે રગ્ન ઔયલા યુલાન૊ને શાાંઔર ઔયી શતી.

બાયતની ટલાતાંત્ર્મ ચ઱લ઱ભાાં ભરશરા઒એ અખત્મની ભ ૂસભઔા બજલી શતી. ઔેટરાઔ સલખ્માત ટલાતાંત્ર્મ વેનાની઒ભાાં ચબકાજી
ઔાભા, ડૉ. એન્ની ફેવન્ટ, પ્રીસતરત્તા લાડેદાય, સલજ્મારક્ષ્ભી ઩ાંરડત, યાજકુભાયી અમત
ૃ ઔોય, અફૃણા આળપ અરી, સ ૂચેતા રિપ્રાની,
અને ઔટત ૂયફા ખાાંધીન૊ વભાલેળ થામ છે . ફીજા નોંધ઩ાત્ર નાભ૊ભાાં મુથ્થુરક્ષ્ભી યે ડ્ડી અને દુખાટફાઈ દે ળમુક લખેયેન૊ વભાલેળ થામ
છે . સુબા઴ચાંદ્ર ફ૊ઝની ઈસ્ન્ડમન નેળનર આભીભાાં ઝાાંવીની યાણી રક્ષ્ભીફાઈ યે જજભેન્ટ શતી, જે ઔેપ્ટન રક્ષ્ભી વશેખર વરશત
઩ ૂણટ઩ણે ભરશરા઒ની ફનેરી શતી. ઔસલસમત્રી અને ટલાતાંત્ર્મ વેનાની વય૊જીની નામડુ, બાયતીમ યાષ્ટ્રીમ ઔોંગ્રેવના પ્રથભ બાયતીમ
ભરશરા અધ્મક્ષ શતા, અને બાયતના યાજ્મના યાજ્મ઩ાર ફનનાયા પ્રથભ ભરશરા શતા.

સ્લતુંત્ર બાયત
બાયતભાાં ભરશરા઒ શાર તભાભ પ્રઔાયની પ્રવ ૃસત્ત઒ભાાં વાભેર થામ છે , જેભ ઔે, સળક્ષણ, યભત-ખભત, યાજઔાયણ, ભાધ્મભ૊, ઔરા
અને વાંટકૃસત્ત, વેલા ક્ષેત્ર, સલજ્ઞાન અને પ્રોદ્ય૊ચખઔી લખેયે. ઈસ્ન્દયા ખાાંધી, તેભણે બાયતના લડાપ્રધાન તયીઔે કુર 15 લ઴ટના ખા઱ા ભાટે
વેલા આ઩ી, તે઒ સલશ્વભાાં વોથી રાાંફ૊ વભમ સુધી લડાપ્રધાન તયીઔે વેલા આ઩નાયા ભરશરા છે .

બાયતના ફાંધાયણ દ્વાયા, તભાભ બાયતીમ ભરશરા઒ને વભાનતાન૊ શક્ક આ઩લાભાાં આવમ૊ છે (ઔરભ-14), યાજ્મ દ્વાયા બેદબાલ
નશીં (ઔરભ 15(1)), વભાનતાન૊ શક્ક (ઔરભ 16), વભાન ઔાભ ભાટે વભાન ચ ૂઔલણુ ાં (ઔરભ 39 (ડી)). લધુભાાં, તે યાજ્મ દ્વાયા

9|P a ge
ભરશરા઒ અને ફા઱ઔ૊ની તયપેણભાાં સલળે઴ જ૊ખલાઈ઒ ઔયલાની ભાંજૂયી આ઩ે છે (ઔરભ 15(3)), ભરશરા઒ના ટલભાનનુાં અ઩ભાન
ઔયનાયી તભાભ યીસત઒ને ત્માખલા ઔશે છે (ઔરભ 51 (એ) (અ) (ઈ) (ઈ)), તે યાજ્મને ભરશરા઒ ભાટે ઔામટટથ઱ે ન્મામી અને
ભાનલીમ વાંજ૊ખ૊ અને પ્રસ ૂસત યાશત ભાટે મ૊ગ્મ જ૊ખલાઈ઒ ઔયલા ભાટે ભાંજૂયી આ઩ે છે . (ઔરભ 42).

1970ના દામઔાના અંતબાખભાાં બાયતભાાં નાયીલાદી વરિમતાએ ખસત ઩ઔડી શતી. ભથુયા યે ઩ ઔેવ ભરશરા જૂથ૊ને યાષ્ટ્રીમ ઔક્ષાના
મુદ્દા઒ ઩ય વાથે રાવમ૊. ભથુયાના ઩૊રીવ ટટે ળનભાાં ઩૊રીવ ઔભટચાયી દ્વાયા યુલાન છ૊ઔયીન૊ ફ઱ાત્ઔાય ઔયલાભાાં આવમ૊ શત૊, તેની
મુસ્તત વાભે 1979-80ભાાં વમા઩ઔ દે કાલ૊ થમા શતા. યાષ્ટ્રીમ ભાધ્મભ૊, દ્વાયા તેને વમા઩ઔ ઩ણે આલયી રેલાભાાં આવમા, અને વયઔાયને
઩ ૂયાલાના ઔામદાભાાં, પ૊જદાયી પ્રરિમાના ઔામદાભાાં અને બાયતીમ દાંડ વાંરશતાભાાં જેરભાાં ફ઱ાત્ઔાયની શ્રેણી વાભેર ઔયલાની પયજ
઩ડી. સ્ત્રી ભ્ર ૂણશત્મા, રૈંચખઔ બેદબાલ, ભરશરા આય૊ગ્મ અને ભરશરા વાક્ષયતા જેલા સલ઴મ૊ ઩ય ભરશરા ઔામટઔય૊ એઔ થમા.

બાયતભાાં ભરશરા ઩યની રશિંવા વાથે દાફૃને ઩ણ વાાંઔ઱લાભાાં આલે છે . આંધ્રપ્રદે ળ, રશભાચરપ્રદે ળ, શરયમાણા, ઒રયટવા, ભધ્મપ્રદે ળ
અને ફીજા યાજ્મ૊ભાાં અનેઔ ભરશરા જૂથ૊એ દાફૃ-સલય૊ધી અચબમાન૊ છે ડયા છે . ગણી મુટરીભ ભરશરા઒એ ળરયમત શેઠ઱
ભરશરા઒ના શક્ક૊નુ ાં ધાસભિઔ નેતા઒ દ્વાયા સલશ્રે઴ણ ઩ય વલાર ઉઠાવમા છે અને ત્રણ લકત તરાઔની પ્રથાની આર૊ચના ઔયી છે .

1990ના દામઔાભાાં, સલદે ળી દાતા વાંટથા઒ તયપથી ભ઱તા દાનથી, નલા ભરશરા-ઔેન્દ્રીમ ટલૈચ્ચ્છઔ વાંટથા઒ની ટથા઩ના ળક્ય ફની
છે . ટલ-વશામ જૂથ૊ અને ટલૈચ્ચ્છઔ વાંટથા઒, જેભઔે, વેલ્પ એમ્઩ર૊ઈડ સલભેન્વ એવ૊સવએળન (વેલા)એ બાયતભાાં ભરશરા઒ના
અસધઔાય ભાટે ભ૊ટી ભ ૂસભઔા બજલી છે . અનેઔ ભરશરા઒ ટથાસનઔ ચ઱લ઱૊ભાાં નેતા તયીઔે ઊબયી આલી છે . ઉદાશયણ તયીઔે, નભટદા
ફચાલ૊ આંદ૊રનના ભેધા ઩ાટઔય.

બાયત વયઔાય દ્વાયા લ઴ટ 2001ને ભરશરા વળસ્તતઔયણ (ટલળસ્તત ) લ઴ટ તયીઔે જાશેય ઔયલાભાાં આવયુ ાં છે . લ઴ટ 2001ભાાં ભરશરા઒ના
વળસ્તતઔયણ ભાટે યાષ્ટ્રીમ નીસત ઩વાય ઔયલાભાાં આલી શતી.

લ઴ટ 2006ભાાં, ઈભયાના નાભની મુવરભાન ફ઱ાત્ઔાય ઩ીરડતાના રઔટવાને – ભાધ્મભ૊ દ્વાયા પ્રઔાળભાાં રાલલાભાાં આવમ૊ શત૊.
ઈભયાના ઉ઩ય તેના વવયાાંએ ફ઱ાત્ઔાય ઔમો શત૊. ઔેટરાઔ મુવરભાન ભોરલીએ એવુ ાં જાશેય ઔયુું શતુ ાં ઔે, ઈભયાનાએ તેના વવયા
વાથે રગ્ન ઔયલા જ૊ઈએ. જેના ઔાયણે, વમા઩ઔ સલય૊ધ થમ૊ શત૊ અને છે લટે ઈભયાનાના વવયાને દવ લ઴ટની જેરની વજા થઈ શતી,
આ ચ ૂઔદાનુ ાં ઔેટરીઔ નાયીલાદી વાંટથા઒ અને ઒ર ઈસ્ન્ડમા મુટરીભ ઩વટનર ર૊ ફ૊ડટ દ્વાયા ટલાખત ઔયલાભાાં આવયુ ાં શતુ.ાં

9 ભાચટ 2010ના રદલવે, આંતયયાષ્ટ્રીમ ભરશરા રદલવના એઔ રદલવ ઩છી. યાજ્મ વબા દ્વાયા ભરશરા અનાભત ધાય૊, ઩વાય ઔયલાભાાં
આવમ૊, જેભાાં વાંવદ અને યાજ્મની સલધાનવબા઒ભાાં ભરશરા઒ ભાટે 33% અનાભતની કાતયી આ઩લાભાાં આલી છે .

વભમચક્ર
દે ળભાાં ભરશરા઒ દ્વાયા શુ ાં સવદ્વદ્ધ શાાંવર ઔયલાભાાં આલી છે , તેના ઉ઩ય નજય ઔયીને તેભની સ્ટથસતભાાં આલેરા વતત ઩રયલતટન ઩ય
નજય ઔયી ળઔામ છે :
ુ ે 1849ભાાં ફેથન
 1879: જ્શ૊ન ઈચરમટ રિન્ઔ લ૊ટ ફેથન ુ ળા઱ાની ટથા઩ના ઔયી, જે 1879ભાાં ફેથન
ુ ઔ૊રેજ તયીઔે સલઔવી, આભ તે
બાયતની પ્રથભ ભરશરા ઔ૊રેજ ફની.
ુ ી બાયત અને ચબ્રરટળ વામ્રાજ્મની પ્રથભ ભરશરા ટનાતઔ૊ ફની.
 1883: ચાંદ્રમુકી ફસુ અને ઔાદમ્ફસન ખાાંગર
ુ ી અને આનાંદી ખ૊઩ાર જ૊ળી ઩સિભી ઓ઴ધ સલજ્ઞાનભાાં તાચરભ શાાંવર ઔયનાયા બાયતના પ્રથભ ભરશરા
 1886: ઔાદમ્ફસન ખાાંગર
ફન્માાં.
 1905: સુઝેન આયડી ટાટા ઔાય ચરાલનાયા પ્રથભ બાયતીમ ભરશરા ફન્મા.

10 | P a g e
  1916: પ્રથભ ભરશરા સલશ્વસલદ્યારમ, એવએનડીટી (SNDT) ભરશરા સલશ્વસલદ્યારમ 2 જૂન 1916ના રદલવે વભાજ સુધાયઔ ધ૊ન્ડ૊
ઔેળલ ઔલે દ્વાયા ભાત્ર ઩ાાંચ સલદ્યાથીની઒ વાથે ટથા઩લાભાાં આવયુ.ાં
 1917: એન્ની ફેવન્ટ બાયતીમ યાષ્ટ્રીમ ઔોંગ્રેવના પ્રથભ ભરશરા અધ્મક્ષ ફન્માાં.
 1919: અજ૊ડ વભાજ વેલાના ભાટે, ઩ાંરડત યભાફાઈ ચબ્રરટળ યાજભાાં ઔૈ વય-એ-રશન્દનુ ાં વન્ભાન ભે઱લનાયા પ્રથભ બાયતીમ ભરશરા
ફન્માાં.
 1925: વય૊જજની નામડુ બાયતીમ યાષ્ટ્રીમ ઔોંગ્રેવના બાયતભાાં જન્ભેરા પ્રથભ ભરશરા અધ્મક્ષ ફન્માાં.
 1927: અચકર બાયતીમ ભરશરા ઩રય઴દની ટથા઩ના થઈ.
 1944: અસવભા ચેટયજી બાયતના સલશ્વ સલદ્યારમભાાંથી ડૉતટયે ટ ઒પ વાઈન્વની ઩દ્દલી શાાંવર ઔયનાયા પ્રથભ ભરશરા ફન્માાં.
 1947: 15 ઒ખટટ 1947ના આઝાદી ઩છી, વય૊જજની નામડુ વાંયતુ ત પ્રાાંત૊ના યાજ્મ઩ાર ફન્માાં અને આ પ્રરિમાભાાં બાયતના
પ્રથભ ભરશરા યાજ્મ઩ાર ઩ણ ફન્માાં.
 1951: ડેક્કન એયલેઝના પ્રેભ ભાથુય વમલવામી સલભાનચારઔ ફનનાયા પ્રથભ બાયતીમ ફન્માાં.
 1953: સલજમારક્ષ્ભી ઩ાંરડત વાંયતુ ત યાષ્ટ્ર ભશાવબાની પ્રથભ ભરશરા અધ્મક્ષ(અને પ્રથભ બાયતીમ) ફન્મા.
 1959: અન્ના ચાંડી બાયતભાાં ઉચ્ચ ન્મામારમ (ઔેય઱ શાઈઔ૊ટટ )ના પ્રથભ ભરશરા ન્મામાધીળ ફન્મા.
 1963: સ ૂચેતા રિ઩રાની ઉત્તય પ્રદે ળના મુખ્મપ્રધાન ફન્માાં, બાયતના ઔ૊ઈ઩ણ યાજ્મભાાં આ ઩દ ધાયણ ઔયનાય પ્રથભ ભરશરા
ફન્માાં.
 1966: ઔેપ્ટન દુખાટ ફેનયજી દે ળની સલભાન વેલા ઈસ્ન્ડમન એયરાઈન્વના પ્રથભ બાયતીમ ભરશરા ઩ાઈરટ ફન્મા.
 1966: ઔભરાદે લી ચટ્ટ૊઩ાધ્મામ વામુદાસમઔ નેત ૃત્લ ભાટે ય૊ભન ભેગ્વેવે એલ૊ડટ જીત્મા.
 1966: ઈસ્ન્દયા ખાાંધી બાયતના પ્રથભ ભરશરા લડાપ્રધાન ફન્મા.
 1970: ઔભરજીત વાંધ ૂ એસળમન યભત૊ત્વલભાાં સુલણટ ઩દઔ ભે઱લનાય પ્રથભ બાયતીમ ભરશરા ફન્મા.
 1972: રઔયણ ફેદી બાયતીમ ઩૊રીવ વેલાભાાં જ૊ડાનાય પ્રથભ ભરશરા ફન્મા.
 1979: ભધય ટેયેવાએ ન૊ફર ળાાંસત ઩ુયટઔાય જીત્મ૊, આભ ઔયનાય તે઒ બાયતના પ્રથભ ભરશરા નાખરયઔ ફન્મા.
 1984: 23 ભે ના રદલવે, ફચેન્દ્રી ઩ાર ભાઉન્ટ એલયે ટટ ઩ય ચડનાયા પ્રથભ બાયતીમ ભરશરા ફન્મા.
 1989: જસ્ટટવ એભ. પાસતભા ફીલી બાયતની વલોચ્ચ અદારતના પ્રથભ ભરશરા ન્મામધીળ ફન્મા.
 1997: ઔલ્઩ના ચાલરા અલઔાળભાાં જનાય બાયતભાાં જન્ભેર પ્રથભ ભરશરા ફન્મા.
 1992: સપ્રમા જીંખન બાયતની વેનાભાાં જ૊ડાનાય પ્રથભ ભરશરા ફન્મા (આખ઱ જતા 6 ભાચટ 1993ના તે઒ વેનાભાાં ઓ઩ચારયઔ
યીતે વાભેર થમા.)
 1994: શરયતા ઔોય દે ઒ર બાયતીમ લાયુદ઱ના પ્રથભ બાયતીમ ભરશરા ઩ાઈરટ ફન્મા, જેને એઔરાાં ઉડ્ડાણ બયી શતી.
 2000: ઔણાટભ ભલ્રેશ્વયી ઒ચ્લ્઩ઔભાાં ઩દઔ ભે઱લનાય પ્રથભ બાયતીમ ભરશરા ફન્મા (2000ભાાં સવડનીભાાં ઉનાફૄ ઒રસ્મ્઩ઔ
લકતે ઔાાંટમ઩દઔ ભે઱વમ૊ શત૊.)
 2002: રક્ષ્ભી વશેખર બાયતભાાં યાષ્ટ્ર઩સત ઩દની ચટણી
ાં ૂ ભાટે ઊબા યશેનાય પ્રથભ બાયતીમ ભરશરા ફન્મા.
 2004 : ઩ુસનતા અય૊યા બાયતીમ વેનાના પ્રથભ ભરશરા ફન્મા, જે રેફ્ટનન્ટ જનયરના વલોચ્ચ શ૊દા સુધી ઩શોંચ્મા શ૊મ.
 2007: પ્રસતબા ઩ારટર બાયતના પ્રથભ ભરશરા યાષ્ટ્ર઩સત ફન્મા.
 2009: ભીયા કુભાય બાયતની વાંવદના નીચરા ગૃશ ર૊ઔવબાના પ્રથભ ભરશરા ટ઩ીઔય ફન્મા છે .
આ દે ળભાાં સલધલા ભરશરા઒ ઩ય જે અત્માચાય ગુજાયામ છે એન૊ જ૊ટ૊ દુસનમાબયભાાં જડલ૊ મુશ્ઔેર છે

આ દે ળભાાં એલી શજાય૊ ભરશરા઒ છે જે સલધલા શ૊લાથી અભાનુ઴ી અત્માચાય મ ૂખે ભ૊ઢે વશન ઔયે છે . દે ળભાાં વોથી લધુ સલધલા
ાંૃ ાલન ળશેયભાાં છે . ઔ૊ઇ એભને યાભજણી ઔશે છે , ત૊ ઔ૊ઇ ખાંખાટલળૃ઩ ઔશે છે . ઩યાં ત ુ આ ફધી
ભરશરા઒ આજે ઩ણ ઉત્તય પ્રદે ળના વદ
ભરશરા઒ની સ્ટથસત વાયી નથી. ધ ચખલ્ડ ઑપ વસલિસવવ નાભની એઔ એનજી઒એ તાજેતયભાાં વ્રજભાાં લવતી આ ભરશરા઒ સલળે

11 | P a g e
એઔ વલે શાથ ધમો શત૊. ૩૦ભી નલેંફયે એ વલેની સલખત૊ પ્રખટ ઔયાઇ શતી.

દે ળભાાં યાષ્ટ્રપ્રમુક઩દે એઔ ભરશરા છે - પ્રસતબા ઩ારટર. સુ઩ય ઩ીએભ તયીઔે જેભની ખણના થામ છે એ વ૊સનમા ખાાંધી એઔ ભરશરા છે .
ર૊ઔવબાના ટ઩ીઔય઩દે એઔ ભરશરા છે -ભીયાાં કુભાય. દે ળના વોથી ભ૊ટા યાજ્મ ઉત્તય પ્રદે ળના મુખ્મ પ્રધાન઩દે એઔ ભાથાબાયે
ભરશરા ચફયાજે છે અને છતાાં આ દે ળભાાં સલધલા ભરશરા઒ ઩ય જે અત્માચાય ગુજાયામ છે એન૊ જ૊ટ૊ દુસનમાબયભાાં જડલ૊ મુશ્ઔેર છે .
મુફ
ાં ઇ, રદલ્શી, ઔ૊રઔાતા ઔે ફેંખર૊ય જેલાાં ભશાનખય૊ભાાં લવતી ભરશરા઒ને ઔદાચ ખ્માર ઩ણ નશીં શ૊મ ઔે આજે એઔલીવભી વદીભાાં
઩ણ, દે ળના ગ્રાભ સલટતાય૊ભાાં ઔ૊ઇ ભરશરાન૊ ચ ૂડર૊ બાાંખે ત્માયે એને ભાથુ ાં મડાં ૂ ાલલાની પયજ ઩ડે છે , એને વપેદ ઔ઩ડાાં ઩શેયલાની
પયજ ઩ાડલાભાાં આલે છે , એને લધ્યુાં ગટયુ ાં ઔે લાવી કાલાનુાં આ઩લાભાાં આલે છે , એને અનાજ બયલાના ઔ૊થ઱ા ઩ય સુલાની પયજ
઩ાડલાભાાં આલે છે . આટ઴ુાં ઒છાં શ૊મ તેભ ગણીલાય તેભની રાજ ઴ટાં ૂ લાના ફેળયભ પ્રમાવ૊ થામ છે , એભને ગણીલાય ભાય઩ીટ
ઔયલાભાાં આલે છે .

એટરેજ દે ળના ખ ૂણે ખ ૂણેથી આલી ભરશરા઒ તઔ ભળ્મે વ્રજભાાં ચારી જામ છે . અશીં વભદુઃચકમણ ભરશરા઒ વાં઩ીને વાથે યશે છે .
ઔ૊ઇ સવરાઇ ઔાભ ઔયે છે ત૊ ઔ૊ઇ બયત-ગથ
ાં ૂ ણ ઔયે છે . ઔ૊ઇ ભીણફત્તી ફનાલીને ઩ેટન૊ કાડ૊ ઩ ૂયે છે , ઔ૊ઇ બજન ખાઇને ઩ેટ ઩ ૂયતુ ાં ય઱ી
રે છે . જેભની ઩ાવે ઔ૊ઇ હુન્નય નથી એલી ભરશરા઒ ગેય ગેય ઝાડુ-઩૊તાાં, ઔ઩ડાાં-લાવણ ધ૊ઇને ઩ેટ ઩ ૂયત ુાં ઔભાઇ રે છે . જ૊ ઔે એભાાંમ
જ૊કભ ઒છાં શ૊તુ ાં નથી.

કાવ ઔયીને ભરશરા યુલાન અને ટલળૃ઩લાન શ૊મ ત્માયે , ક્યાયે ઔ ગયધણીની ભેરી નજયન૊ બ૊ખ ફને છે . ઩યાં ત ુ ભ૊ટે બાખે વ્રજભાાં
યશેતી ભરશરા઒ ખુળ છે . ધ ચખલ્ડ ઑપ વસલિસવવના વલેભાાં જણાયુાં ઔે ૭૮ ટઔા ભરશરા઒ ફ઱ાત્ઔાયન૊ બ૊ખ ફનલાન૊ બમ વતત
વેલે છે . આલી ૫૦૦ સળચક્ષત ભરશરા઒ને એઔ પ્રશ્નાલચર આ઩લાભાાં આલી શતી. ૯૦ ટઔા ભરશરા઒એ ઩૊તાના ગેય ઩ાછા જલાની
ચ૊ખ્કી ના ઩ાડી દીધી શતી અને ઔહ્ુાં શતુ ાં ઔે અભે અશીં સુકી છીએ. ઔેટરીઔ ભરશરા઒એ ફીજા પ્રઔાયના પ૊ચફમા (બમ) વમતત ઔમાટ
શતા. ઔ૊ઇએ ધાંધાદાયી ઔથાઔાય૊ની ખાાંડીગેરી લાત૊ વાાંબ઱ીને એલ૊ બમ વમતત ઔમો શત૊ ઔે હુ ાં સલધલા છાંુુ ભાટે ભાય૊ 'ભ૊ક્ષ' નશીં
થામ. ત૊ ઔ૊ઇએ ઔહ્ુાં ઔે ભાયા અંસતભ વાંટઔાય મ૊ગ્મ યીતે નશીં થામ. ઔ૊ઇએ હુ ાં ફીભાય ઩ડીળ ત્માયે ભાળુાં ઔ૊ણ ઔયળે એેલ૊ બમ વમતત
ઔમો શત૊.

જ૊ ઔે ભ૊ટા બાખની ભરશરા઒એ વોથી લધુ જળૃરયમાત 'ઇભ૊ળનર વ઩૊ટટ 'ની શ૊લાનુાં ટલીઔાયુું શતુ.ાં ભાણવ ભાત્ર રાખણીભ ૂખ્મ૊ શ૊મ
છે . એભાાંમ ઩૊તાના સપ્રમ઩ાત્રન૊ ઔામભી સલમ૊ખ વશેનાય વમસ્તતને બાલનાત્ભઔ ટે ઔાની જળૃય લધુ શ૊લાની. અશીં ન્માત-જાતના
બેદબાલ સલના ભ૊ટા બાખની ભરશરા઒ વમ ૂશભાાં યશે છે . ઩ચાવ ટઔાથી લધુ સ્ત્રી઒ બાડે ગય યાકીને યશે છે . બ૊જનન૊ ઔ૊ઇ પ્ર૊બ્રેભ
નથી ઔાયણ ઔે વ્રજભાાં ઠેય ઠેય અન્નક્ષેત્ર૊ ચારે છે એટરે ફાંને વભમ જભલાનુાં ત૊ ભ઱ી યશે છે . વલેભાાં જણાવમા મુજફ દે ળભાાં કુર ચાય
ઔય૊ડ સલધલા ભરશરા઒ છે . એભાાંથી ઩ચાવ ટઔા ભરશરા઒ની સ્ટથસત જાનલય ઔયતાાં ઩ણ ફદતય છે . આ વલેભાાં નોંધ્મા મુજફ વોથી
લધુ ઔળુણ સ્ટથસત ઩સિભ ફાંખા઱ની ભરશરા઒ેની છે . એઔ તયપ ફાંખા઱ી઒ ભાતાજીનાાં સલસલધ ટલળૃ઩૊ની ઩ ૂજા-આયાધના ઔયે છે અને
ફીજી તયપ સલધલા઒ ઩ય જ૊યજુરભ ગુજાયામ છે .

વલે ઔયનાયી એનજી઒ ઔશે છે ઔે ઔાાં ત૊ આ ભરશરા઒ને ક઩ ઩ ૂયત ુાં અક્ષયજ્ઞાુાન આ઩વુાં જ૊ઇએ અથલા ત૊ તેભને ઔ૊ઇ ઔરા-
ઔાયીખયી ળીકલલી જ૊ઇએ જેથી ઩૊તાના ઩ ૂયતાંુુ ઔભાઇ રઇને ટલભાનબેય જીલી ળઔે. અત્માયે વ્રજભાાં યશેતી ઩ચાવ ટઔા સલધલા
ભરશરા઒ વયે યાળ ૪૦૦થી ૨૦૦૦ ળૃસ઩મા ય઱ે છે .

ખભે તેટરી ઔયઔવય ઔયે ત૊ ઩ણ આજના ભોંગલાયીના જભાનાભાાં આટરી યઔભથી ઩ેટન૊ કાડ૊ ઩ ૂયી ળઔામ નશીં, ઔ઩ડાાં અને
યશેઠાણન૊ કચટ અરખ.

આ઩ણા ઔામદાભાાં સલધલા નાયી ભાટે ઔ૊ઇ નક્કય જ૊ખલાઇ નથી. દે ળના ટ૊ચના શ૊દ્દા઒ ઩ય ભરશરા઒ ચફયાજભાન છે ત્માયે આ

12 | P a g e
દુબાટખી ભરશરા઒ના ઉત્ઔ઴ટ ભાટે ઔાંઇ ન થઇ ળઔે ?

5. તળલાજીન ું શારયડું
સળલાજીનુાં શારયડુાં
આબભાાં ઊખેર ચાાંદર૊, ને જીજીફાઇને આવમાાં ફા઱ યે (૨)
ફાફૄડાને ભાત શીંચ૊઱ે
ધણણણ ડુખ
ાં યા ફ૊રે.
સળલાજીને નીંદળુાં ના’લે
ભાતા જીજીફાઇ ઝુરાલે.
઩ેટભાાં ઩૊ઢીને વાાંબ઱ે રી ફા઱ે યાભ - રકભણની લાત
ભાતાજીને મુક જે રદ’થી,ઊડી એની ઊંગ તે રદ’થી….સળલાજીને…
઩૊ઢજ૊ યે , ભાયાાં ફા઱ ! ઩૊ઢી રેજ૊ ઩ેટ બયીને આજ –
ઔારે ઔા઱ાાં જુદ્ધ કેરાળેસ ૂલાટાણુાં ક્યાાંમ ન યશેળ…
ે .સળલાજીને…
ધાલજ૊ યે , ભાયાાં ઩ેટ ! ધાલી રેજ૊ ખ ૂફ ધ્ર઩ીને આજ –
યશેળે નશીં, યણગે઴ડુ ા !કાલા મ ૂઠી ધાનની લે઱ા…..સળલાજીને…
પ્શેયી - ઒ઢી રેજ૊ ઩ાત઱ાાં યે ! ઩ી઱ાાં-રાર-઩ીય૊જી ચીય –
ઔામા તાયી ર૊શીભાાં ના’ળે :ઢાાંઔણ તે રદ’ ઢારનુાં થાળે….સળલાજીને…
ઘ ૂગયા, ધાલણી, ઩૊઩ટ-રાઔડી પેયલી રેજ૊ આજ –
તે રદ’ તાયે શાથ યે ’લાનીયાતી ફાંફ૊઱ બલાની….સળલાજીને…
રાર ઔાંકુ ઔેયા ચાાંદરા ને બારે તાણજ૊ ઔેવયાઆડય –
તે રદ’ ત૊ સવિંદ૊રયમા થા઩ાછાતી ભાથે ઝીરલા, ફા઩ા….સળલાજીને…
આજ ભાતા ચ૊ડે ચ ૂભીયુ ાં યે ફા઱ા ! ઝીરજ૊ ફેલડ ખાર –
તે રદ’ તાયાાં ભ૊ઢડાાં ભાથેધલ
ાં ૂ ાધાય ત૊઩ ભાંડાળે…….સળલાજીને…
ુાં હપ
આજ ભાતાજીની ખ૊દભાાં યે તને ાં ૂ આલે આઠ ઩૊’ય –
તે રદ’ ઔા઱ી ભેગરી યાતેલાયુ ટાઢા ભ૊તના લાળે…..સળલાજીને…
આજ ભાતા દે તી ઩ાથયી યે કૂણાાં ફૂરડાાં ઔેયી વેજ –
તે રદ’ તાયી લીય઩થાયી઩ાથયળે લીળ-ભુજા઱ી……સળલાજીને…
આજ ભાતાજીને ક૊઱રે યે તાયાાં ભાથડાાં ઝ૊રે જામ –
તે રદ’ તાયે સળય ઒ળીઔાાંભેરાળે તીય-ફાંધ ૂઔા….સળલાજીને…
સ ૂઈ રેજે, ભાયા ઔેવયી યે ! તાયી રશિંદલાણુાં જ૊લે લાટ –
જાખી વશેર૊ આલ, ફાફૄડા !ભાને શાથ બેટ ફાંધાલા….સળલાજીને…
જાખી વશેર૊ આલજે, લીયા !ટી઴ુાં ભાના ર૊શીનુ ાં રેલા !
સળલાજીને નીંદળુાં ના’લે
ભાતા જીજીફાઇ ઝુરાલે.
ફાફૄડાને ભાત શીંચ૊઱ે ધણણણ ડુખ
ાં યા ફ૊રે.

13 | P a g e
6. ઔસફ
ું ીન૊ યું ખ
ઔસુફીન૊
ાં યાં ખ
રાગ્મ૊ ઔસુફીન૊
ાં યાં ખ, શ૊ યાજ ભને રાગ્મ૊ ઔસુફીન૊
ાં યાં ખ !
જનનીના શૈમાભાાં ઩૊ઢાંતા ઩૊ઢાંતા
઩ીધ૊ ઔસુફીન૊
ાં યાં ખ;
ધ૊઱ાાં ધાલણ ઔેયી ધાયાએ ધાયાએ
઩ામ્મ૊ ઔસુફીન૊
ાં યાં ખ – યાજ ભને...
ફશેનીને ઔાંઠે નીતયતાાં શારયડાાંભાાં
ગ૊ળ્મ૊ ઔસુફીન૊
ાં યાં ખ;
બી઴ણ યાસત્ર ઔેયા ઩શાડ૊ની ત્રાડ૊એ
ચ૊ળ્મ૊ ઔસુફીન૊
ાં યાં ખ – યાજ ભને...
દુસનમાના લીય૊નાાં રીરાાં ફચરદાન૊ભાાં
બબક્ય૊ ઔસુફીન૊
ાં યાં ખ;
વાખયને ઩ાયે ટલાધીનતાની ઔફય૊ભાાં
ભશેક્ય૊ ઔસુફીન૊
ાં યાં ખ – યાજ ભને...
બતત૊ના તાંબ ૂયથી ટ઩ઔેર૊ ભટતીબય
ચાખ્મ૊ ઔસુફીન૊
ાં યાં ખ;
વશારી રદરદાયાન ઩ખની ભેંદી ઩યથી
ચ ૂમ્મ૊ ઔસુફીન૊
ાં યાં ખ – યાજ ભને...
નલરી દુસનમા ઔેયાાં ટલપ્ન૊ભાાં ઔસલ઒એ
ખામ૊ ઔસુફીન૊
ાં યાં ખ;
મુસ્તતને ક્યાયે સનજ યતત૊ યે ડણશાયે
઩ામ૊ ઔસુફીન૊
ાં યાં ખ – યાજ ભને...
઩ીરડતની આંસુડાધાયે-શાશાઔાયે
યે લ્મ૊ ઔસુફીન૊
ાં યાં ખ;
ળશીદ૊ના ધખધખતા સનઃશ્વાવે સનઃશ્વાવે
વ઱ગ્મ૊ ઔસુફીન૊
ાં યાં ખ ઔસુફીન૊
ાં યાં ખ – યાજ ભને...
ધયતીના ભ ૂખ્માાં ઔાંખાર૊ને ખારે
છરઔામ૊ ઔસુફીન૊
ાં યાં ખ;
ચફસ્ટભર ફેટા઒ની ભાતાને બારે
ભરઔામ૊ ઔસુફીન૊
ાં યાં ખ – યાજ ભને...
ગ૊઱ી ગ૊઱ી પ્મારા બરયમા : યાં ખીરા શ૊ !
઩ીજ૊ ઔસુફીન૊
ાં યાં ખ
દ૊યાં ખા દે કીને ડરયમાાં ટેઔીરા શ૊ !
રેજ૊ ઔસુફીન૊
ાં યાં ખ – યાજ ભને...

14 | P a g e
7. ફાયઔ૊ડ
એઔ UPC-એઔ ફાયઔ૊ડ પ્રતીઔ

એઔ ફાયઔ૊ડ ભારશતીના પ્રસતસનસધત્લ ઒સ્પ્ટઔર લાાંચનીમ માંત્ર છે , ઔે જે ઩દાથટ ઔે જેને તે attaches સલળે ભારશતી ફતાલે છે . અવરભાાં
વભાાંતય રીટી઒ અને widths spacings સલસલધ દ્વાયા યજૂ ભારશતી ફાયઔ૊ડના, અને સુયેક અથલા

1 ઩રયભાણીમ (1D) તયીઔે ઒઱કલાભાાં આલે શ૊ઈ ળઔે છે . ફાદભાાં તે઒ રાંફચ૊યવ, ટ઩ઔાાંથી, hexagons 2 ઩રયભાણ૊ (2 ડી) અને
અન્મ બોસભસતઔ બાત૊ ભાાં સલઔાવ થમ૊ છે . છતાાં 2D સવટટભ૊ પ્રતીઔ૊ સલસલધ લા઩યલા ભાટે, તે઒ વાભાન્મ યીતે તેભજ ફાયઔ૊ડના
તયીઔે ઒઱કામ છે . ફાયઔ૊ડના મ ૂ઱ કાવ ઒સ્પ્ટઔર ફાયઔ૊ડ લાચઔ૊ ઔશેલામ ટઔેનવટ દ્વાયા ટઔેન શતા; ઩છી, ટઔેનવટ અને
વમાખ્માત્ભઔ વ૊ફ્ટલેય ડેટઔટ૊઩ સપ્રન્ટય૊ અને ટભાટટ પ૊ન વરશતના ઉ઩ઔયણ૊ ઩ય ઉ઩રબ્ધ ફની છે .

ફાયઔ૊ડના પ્રથભ ઉ઩મ૊ખ યે રય૊ડ ઔાય રેફર ઔયલાભાાં આલી શતી, ઩યાં ત ુ તે઒ વપ઱ વમા઩ાયી સુધી તે઒ સુ઩યભાઔે ટ Checkout
સવટટભ૊, જે ઔાભ ભાટે તે઒ રખબખ વાલટસત્રઔ ફની જામ છે આ઩૊આ઩ ઉ઩મ૊ખ ઔયલાભાાં ન શતા. તેભની ઉ઩મ૊ખ ગણા અન્મ
રિમા઒ ઔે જાસતખત આ઩૊આ઩ ઒઱ક અને ડેટા ઔેપ્ચય (AIDC) તયીઔે ઒઱કલાભાાં આલે છે પેરામ છે . શલે વલટવમા઩ઔ યુસનલવટર
઩ેદાળ (UPC) ઔ૊ડ ફાયઔ૊ડ ખ ૂફ પ્રથભ ટઔેનીંખ જૂન 1974 ભાાં રયિંખરી ઔાં઩ની ચ્યુઈંખ ખભ એઔ ઩ેઔ ઩ય શતી.

[1] અન્મ સવટટભ૊ AIDC ફજાયભાાં inroads આલેર છે , ઩યાં ત ુ ફાયઔ૊ડના ની વય઱તા વલટવમા઩ઔતા, અને ઒છા કચટભાાં 21 ભી
વદીના પ્રથભ દામઔાભાાં સુધી આ ફીજી સવટટભ૊ ભ ૂસભઔા ભમાટરદત છે લાચણજ્જ્મઔ ફાયઔ૊ડ ની યજૂઆત ફાદ 40 લ઴ો વાથે, યે રડમ૊
આલતટન ઒઱ક, અથલા RFID જેભ ટે તન૊ર૊જી઒ ઩રયચમ.

ઈતતશાવ

1948 ભાાં ફનાટડટ સવલ્લય, િેઔવેર રપરાડેસ્લ્પમા, ઩ેસ્ન્વરલેસનમા ભાાં ટે ઔન૊ર૊જી વાંટથા કાતે ગ્રેજ્યુએટ સલદ્યાથી, USA ટથાસનઔ ફૂડ
ચેઇન, ફૂડ ભે઱૊ પ્રમુક overheard એઔ ડીન્વ ઒પ ઩ ૂછલા ભાટે આ઩૊આ઩ Checkout દયસભમાન ઉત્઩ાદન ભારશતી લાાંચી સવટટભ
વાંળ૊ધન

[2. ] સવલ્લયટચ સલનાંતી અંખે તેભના સભત્ર ન૊ભટન જ૊વેપ વ ૂડરેન્ડ ઔહ્ુ,ાં અને તે઒ સવટટભ૊ સલસલધ ઩ય ઔાભ ળફૃ ઔયુ.ું તેભની પ્રથભ
ઔાભ સવટટભ અલ્રાલામ૊રેટ ળાશી લ઩યામ છે , ઩યાં ત ુ આ ભાટે ખ ૂફ ઝાાંકા વય઱ ઩ુયલાય થમ૊ શત૊ અને એઔદભ કચાટ઱ શતી.

[3] કાતયી છે ઔે જે સવટટભ લધુ સલઔાવ વાથે લશેલાળુ શતી, વ ૂડરેન્ડ િેઔવેર ડાફી, ફ્ર૊રયડા ભાાં તેભના સ઩તા એ઩ાટટ ભેન્ટ ભાાં
કવેડી, અને સવટટભ ઩ય ઔાભ ચા઴ુ યાખ્યુ.ાં તેભના ઩છીના પ્રેયણા ભ૊વટ ઔ૊ડ ભાાંથી આવમા શતા, અને તેભણે તેભની ફીચ ઩ય યે તી
પ્રથભ ફાયઔ૊ડ યચના ઔયી શતી. "હુ ાં ભાત્ર ચફિંદુ઒ અને ડેળ૊ નીચે તયપ સલટત ૃત છે . તેભને ફશાય વાાંઔડી રાઇન અને સલળા઱ રીટી઒
વાભગ્રી"

[4] તેભને લાાંચલા ભાટે, તેભણે રપલ્ભ૊ભાાં ઒સ્પ્ટઔર વાઉન્ડરે ઔ ભાાંથી ટે ઔન૊ર૊જી ટલીઔાયી, પ્રઔાળ 500-લ૊ટ્ટ એઔ ઩ય ઩ે઩ય દ્વાયા
ળાઇનીંખ ફલ્ફ ઉ઩મ૊ખ RCA935 દૂ ય ફાજુ ઩ય photomultiplier ટ઱ુફ (મ ૂલી પ્ર૊જેતટય ભાાંથી). ઩ાછ઱થી તેભણે નક્કી ઔયુું ઔે
ટ ુ ભાાં તયીઔે મુરદ્રત ઔયલાભાાં આલી શતી, તે ઔ૊ઇ઩ણ રદળાભાાં ળઔામ ટઔેન
સવટટભ વાયી યીતે ઔાભ ઔયળે જ૊ તે લાક્ય ફદરે એઔ લત઱
ઔયલા ભાટે ઩યલાનખી આ઩ે છે .

20 ઒તટ૊ફય 1949 વ ૂડરેન્ડ અને સવલ્લયટચ "લખીઔયણ ઉ઩ઔયણ અને ઩દ્ધસત" ભાટે ઩ેટન્ટ અયજી દાકર ઔે જેભાાં તે઒ ફાંને સુયેક
અને bullseye છા઩લા ઩ેટનટ, તેભજ માાંસત્રઔ અને ઇરેતર૊સનઔ ભાટે ઔ૊ડ લાાંચ૊ જફૃયી સવટટભ૊ લણટલે છે . આ ઩ેટન્ટ 7 ઩ય જાયી 1952

15 | P a g e
઒તટ૊ફય શતી U.S. 2,612,994 ઩ેટન્ટ છે . 1951 ભાાં, વ ૂડરેન્ડ આઇફીએભ કવેડલાભાાં અને વતત સવટટભ સલઔાવ આઇફીએભ યવ
પ્રમત્ન ઔમો છે . ઔાં઩નીએ આકયે સલચાય, જે તાયણ ઔાઢ઱ુાં શતુ ાં ઔે તે ફાંને વમલશારયઔ અને યવપ્રદ શત૊ અશેલાર ઔસભળન્ડ, ઩યાં ત ુ તે
઩રયણાભી ભારશતી પ્ર૊વેસવિંખ ઇસ્તલ઩ભેન્ટ ઔે અમુઔ વભમે બસલષ્ટ્મભાાં ફ૊ર શતી જફૃયી છે .

1952 ભાાં Philco તેભની ઩ેટન્ટ કયીદી, અને ઩છી તે જ લ઴ે આયવીએ લેચી.

એઔ અંડયગ્રેજ્યુએટ તેભના વભમ દયસભમાન, ડેસલડ ઔ૊ચરન્વ ઩ેસ્ન્વરલેસનમા યે રય૊ડ ઩ય ઔાભ ઔયુું શતુ ાં અને આ઩૊આ઩ યે રય૊ડ ઔાય
઒઱કલા જફૃય ઩રયચચત ફની શતી. 1959 ભાાં તેભના મુખ્મ એભઆઇટી ભાાંથી રડગ્રી પ્રાપ્ત ઔમાટ ઩છી તયત જ તેભણે GTE
Sylvania ઔાભ ળફૃ ઔયુું અને વભટમા વયનાભા ળફૃ ઔયુું શત.ુાં તેભણે KarTrak નાભની સવટટભ લાદ઱ી અને ઩ી઱ા પ્રસતચફિંફીત આ ઔાય
ફાજુ જ૊ડામેર ઩ટ્ટા઒ ભદદથી, ઔાં઩ની છ આંઔડાના ઒઱કાલનાય અને ઔાય ચાય અંઔ નાંફય એન્ઔ૊રડિંખ સલઔસવત [3] ક્યાયે ઔ ફ૊ર
અવયભાાં ઩ટ્ટા઒ ફે photomultipliers એઔભાાં કલડાલલાભાાં આવમ૊ શત૊. , લાદ઱ી અથલા ઩ી઱ા ભાટે રપલ્ટય [વાંદબટ આ઩૊].

આ ફ૊ટટન અને ભેઇન યે રય૊ડ તેભના યે તી ઔાય ઩ય 1961 ભાાં KarTrak સવટટભ ચઔાવણી. આ ઩યીક્ષણ૊ 1967, જ્માયે અભેરયઔન
યે રભાખટ ઒પ એવ૊સવમેળન (AAR) તે પ્રભાણભ ૂત, આ઩૊આ઩ ઔાય ઒઱ક તયીઔે ઩વાંદ સુધી વભગ્ર ઉત્તય અભેરયઔન ઔાપરાને
તયપ, ચા઴ુ યાખ્યુ.ાં ટથા઩ન૊ 10 ઒તટ૊ફય, 1967 ના ય૊જ ળફૃ ઔયી. જ૊ ઔે, આસથિઔ અને ઉદ્ય૊ખભાાં 1970 ભાાં દે લાફૄાં ભાંદીને પ૊લ્રી઒
ભ૊ટા પ્રભાણભાાં આ rollout ધીભી છે , અને તે 1974 સુધી ઔે ઔાપરાન૊ 95% રેફર શત૊. તેના woes ઉભેયલા ભાટે, સવટટભ વય઱તાથી
ચ૊ક્કવ ઔામટિભ૊ ભાાં ખાંદઔી દ્વાયા fooled ભ઱ી શતી, અને ભ૊ટા પ્રભાણભાાં ચ૊ઔવાઇ પ્રબાસલત થામ છે . આ AAR 1970 ના અંત ભાાં
સવટટભ ત્મજી છે , અને તે ભધ્મભાાં 1980 સુધી ઔે તે઒ એઔ જ સવટટભ યજૂ ન શતી, આ યે રડમ૊ ટૅગ્વ ઩ય આધારયત [જફૃયી વાંદબટ
આ઩૊].

આ યે રલે પ્ર૊જેતટ સનષ્ટ્પ઱ યહ્ય૊ શત૊, ઩યાં ત ુ ન્યુ જવી ભાાં ટ૊ર ઩ુર વભાન સવટટભ સલનાંતી ઔયી શતી ઔે જેથી તે ઝડ઩થી ઔાય ઔે જે
ભાસવઔ ઩ાવ કયીદી શતી ભાટે ટઔેન ઔયી ળઔે છે . ઩છી U.S. ઩૊ટટ ઒રપવ ભાટે પ્રલેળે છે અને છ૊ડીને તેભની વખલડ૊ રઔ રે ઔ સવટટભ
સલનાંતી ઔયી. આ ઔામટિભ૊ કાવ retroreflector રેફર૊ જફૃયી છે . છે લ્રે, ઔર ઔાન એઔ વય઱ (અને વટતા) આવ ૃસત્ત ઔે જે તે઒ ઩ા઱ે રાાં
ક૊યાઔ રઔટવા઒ભાાં ઩ય ઇન્લેન્ટયી સનમાંત્રણ ભાટે મ ૂઔી ળઔળે ભાટે Sylvania ટીભ ઔહ્ુ.ાં આ ફાંધ ભાાં ભ૊દીકાનુાં ઉદ્ય૊ખ યવ [વાંદબટ
આ઩૊].

[પેયપાય ઔય૊] ઔમ્પ્યુટય Identics ઔ૊઩ોયે ળન

1967 ભાાં, યે રલે સવટટભ ઩ાઔતી વાથે, ઔ૊ચરન્વ ભેનેજભેન્ટ ખમા એઔ અન્મ ઉદ્ય૊ખ૊ ભાટે ઔ૊ડ આવ ૃસત્ત ઔા઱ા અને વપેદ સલઔાવ પ્ર૊જેતટ
ભાટે બાંડ૊઱ જ૊ઈએ છીએ. તે઒ ગટાડ૊ થમ૊ છે , ઔશે છે ઔે યે રલે પ્ર૊જેતટ ભાટે ઩ ૂયતી ભ૊ટી શતી અને તે઒ ઔ૊ઈ યન આઉટ જેથી
ઝડ઩થી ળાકા જફૃય શતી.

ઔ૊ચરન્વ ઩છી Sylvania ફશાય નીઔ઱લા અને ઔ૊મ્પ્યુટય Identics ઔ૊઩ોયે ળન યચના ઔયી શતી. [3] ઔમ્પ્યુટય Identics રાઇટ જગ્માએ
રશરીમભ સનમ૊ન-રેવય૊ વાથે ઔાભ, એઔ અયીવ૊ વાથે ટઔેનીંખ ભાટે ફાયઔ૊ડ ખભે ત્માાં ટઔેનય વાભે ઔેટરાઔ ઩ખ ઉ઩ય સ્ટથત ળફૃ ઔયુ.ું
આ વભગ્ર પ્રરિમા ખ ૂફ જ વય઱ અને લધુ સલશ્વવસનમ, તેભજ તેને નુઔવાન રેફર૊ વાથે અકાંડ બાખભાાં લાાંચન દ્વાયા વ૊દ૊ ઔયલા
ભાટે ઩યલાનખી આ઩ે શતી.

ઔમ્પ્યુટય Identics ઔ૊઩ોયે ળન ફ્રીન્ટ, સભસળખન 1969 ભાાં ના લવાંતભાાં એઔ તેની પ્રથભ ફે ટઔેનીંખ સવટટભ૊ જનયર ભ૊ટવટ પેતટયી
(બુઇઔ) ઩ય ટથાસ઩ત થમેર. [3] ભાટે સવટટભ રાન્વભીળનને એઔ ડઝન પ્રઔાયના ઉત્઩ાદન ભાાંથી ઒લયશેડ લાશઔ ઩ય કવેડલાની

16 | P a g e
઒઱કલા ભાટે લ઩યામ શતી ળી઩ીંખ છે . અન્મ ટઔેનીંખ સવટટભ વાભાન્મ રે રડિંખ ભાતાન૊ ઔાં઩ની Carlsbad, ન્યુ જવી ભાાં સલતયણ ઔેન્દ્ર
કાતે ટથાસ઩ત થઈ શતી મ૊ગ્મ ર૊ડ કાડીની જથ્થા વીધી.

યતનલવસર ઔ૊ડ ઉત્઩ાદન [પેયપાય ઔય૊]

મખ્મ રેક: યતનલવસર ઔ૊ડ ઉત્઩ાદન

1966 ભાાં ફૂડ ચેઇન્વ નેળનર એવ૊સવમેળન (NAFC) એઔ ફેઠઔ જ્માાં તે઒ આ઩૊આ઩ Checkout સવટટભ૊ સલચાય ચચાટ ઔયી છે .
આયવીએ મ ૂ઱ વ ૂડરેન્ડ ઩ેટન્ટ અસધઔાય કયીદી શતી, ફેઠઔભાાં શાજયી આ઩ી શતી અને આંતરયઔ ભાટે એઔ bullseye ઔ૊ડ ઩ય
આધારયત સવટટભ સલઔવાલલાની મ૊જના ળફૃ. આ Kroger ભ૊દીકાનુાં વાાંઔ઱ તે ટે ટટ ટલૈચ્ચ્છઔ.

ભધ્મ 1970 ભાાં, NAFC એઔ યુસનપ૊ભટ ઔરયમાણા પ્ર૊ડતટ ઔ૊ડ ઩ય U.S. સુ઩યભાઔે ટ તદથટ વસભસત, ઔે જે ફાયઔ૊ડ સલઔાવ ભાટે
ભાખટદસળિઔા વમ ૂશ અને પ્રતીઔ ઩વાંદખી ભદદ અચબખભ પ્રભાચણત ઩ેટાવસભસતની ફનાલનાય ટથા઩ના ઔયી. ઔન્વસ્લ્ટિંખ પભટ
McKinsey એન્ડ કુાં વાથે વશઔાય, તે઒ પ્રભાચણત 11-અંઔ ઔ૊ઈ઩ણ ઉત્઩ાદન ઒઱કલા ઔ૊ડ સલઔવાલી. આ વસભસત ઩છી એઔ ઔયાય
ટે ન્ડય ભ૊ઔરલાભાાં ભાટે ફાયઔ૊ડ છા઩૊ અને ઔ૊ડ લાાંચી સવટટભ છે . આ સલનાંતીને સવિંખય, નેળનર ઔેળ (NCR) નોંધણી, Litton
ઇન્ડટરીઝ, આયવીએ, Pitney-Bowes, આઇફીએભ અને અન્મ ગણી [4]. ફાયઔ૊ડ અચબખભ સલસલધ, યે કીમ ઔ૊ડ વરશત અભ્માવ
શતા, ભાતાન૊ આયવીએ bullseye ઔેસ્ન્દ્રત લતુ઱
ટ ઔ૊ડ starburst, ખમા બાત૊ અને અન્મ.

1971 ની લવાંત ફૂટ આયવીએ અન્મ ઉદ્ય૊ખ ફેઠઔભાાં તેભના bullseye ઔ૊ડ દળાટવયુ.ાં આ ફેઠઔભાાં આઇફીએભ અસધઔાયી઒ આયવીએ
ભથઔ ઩ય ટ૊઱ાાં જણાયુાં છે અને તયત જ ઩૊તાની સવટટભ સલઔવાલલાભાાં આલી છે . IBM ના ભાઔે રટિંખ સનષ્ટ્ણાત એરેઔ Jablonover
માદ ઔે ઔાં઩ની શજુ ઩ણ વ ૂડરેન્ડ ઔામટયત છે , અને તે ઉત્તય ઔેય૊ચરના નલી સુસલધા સલઔાવ તયપ દ૊યી ટથા઩ના ઔયી.

1972 જુરાઈ આયવીએ સવનસવનાટી એઔ Kroger ટટ૊ય એઔ ટે ટટ અઢાય ભરશનાના ળફૃ ઔયુું શતુ.ાં ફાયઔ૊ડના એડશેસવલ ઔાખ઱ નાના
નાના ટુઔડા઒ભાાં ઩ય મુરદ્રત ઔયલાભાાં આલી શતી, અને વાંગ્રશ ઔભટચાયી઒ દ્વાયા શાથ દ્વાયા જ૊ડામેર છે જ્માયે તે઒ બાલ ટૅગ્વ ઉભેયી
યહ્યા શતા. ઔ૊ડ ખાંબીય વભટમા શ૊મ વાચફત થઇ શતી. સપ્રન્ટીંખ, પ્રેવ ક્યાયે ઔ રદળાભાાં વભીમય ળાશી દયસભમાન ઔાખ઱ ચારી છે , ઔ૊ડ
વોથી ઒રયએન્ટેળન ભાાં લાાંચી ળઔામ એભ નથી લા઩યે છે . એઔ સુયેક ઔ૊ડ, એ આઇફીએભ કાતે વ ૂડરેન્ડ દ્વાયા સલઔસવત એઔ જેલી,
તેભછતાાં ઩ણ, ઩ટ્ટા઒ ની રદળા ભાાં મુરદ્રત ઔયલાભાાં આલી શતી, જેથી લધાયાની ળાશી કારી ઔ૊ડ "ટ૊રય" ફનાલે છે , જ્માયે ફાઔીના
લાાંચનીમ, અને એસપ્રર 3, 1973 ઩ય એ IBM UPC શતી ઩વાંદ તેભના ધ૊યણ તયીઔે NAFC છે . IBM ના બસલષ્ટ્મના ઉદ્ય૊ખ
જફૃયીમાત૊ ભાટે UPC પ્રતીઔસલદ્યા ઩ાાંચ આવ ૃસત્ત઒ ભાટે યચામેર શતી: UPC એ, ફી, વી, ડી, ઇ અને

[5] NCR પેતટયી ઔે વાધન ઉત્઩ાદન શતી નજીઔ ભાતાન૊ ભાળટ ર૊મ, ઒રશમ૊, USA ભાાં સુ઩યભાઔે ટ એઔ testbed સવટટભ ટથાસ઩ત
થમેર છે . 26 જૂન, 1974 ના ય૊જ, તરાઇડ ડ૊વન ફશાય તેભના ટ૊઩રી ના રયિંખરી યવદાય પ઱ ખભ એઔ ઩ેઔ-10 અને કેંચામ તે
ળેય૊ન બુઔાનન દ્વાયા 8:01 AM ઩ય ટઔેન ઔયલાભાાં આલી શતી. ખભ અને યવીદ આ ઩ેઔ સ્ટભથવ૊નીમન ઇચ્ન્ટટટ઱ ૂટ ભાાં રડટપ્રે ઩ય
શલે આલે છે . તે UPC ની પ્રથભ વમા઩ાયી દે કાલ શત૊.

[6] 1971 ભાાં આઇફીએભ એઔ વગન આમ૊જન વત્ર ભાટે ટીભ એવેમ્ફર રદલવ શત૊, રદલવ ઩છી, 12 થી 18 ઔરાઔ, આઉટ શેળ
ઔેલી યીતે વભગ્ર સવટટભ વાંચારન અને rollout મ૊જના સુસનસિત ઔયી ળઔે છે . 1973 સુધીભાાં તે઒ ઔરયમાણાની ઉત્઩ાદઔ૊ વાથે ફેઠઔ
શતી વાંઔેત ઔયે છે ઔે જે તેભના ઉત્઩ાદન૊ ફધી ઩ય છ઩ાળે જફૃય યજૂ ઔયે છે . ત્માાં તેને ઉ઩મ૊ખ જ્માાં સુધી તે ભ૊દીકાનુાં ઉત્઩ાદન૊ 70
઒છાભાાં ઒છા% એ ઉત્઩ાદઔ દ્વાયા ઉત્઩ાદન ઩ય મુરદ્રત ફાયઔ૊ડ શતી ભ૊દીકાનુાં ભાટે ઔ૊ઈ કચટ ફચત શતા. આઇફીએભ આખ઱
ધ઩ત ુાં શત ુાં ઔે 75% 1975 ભાાં જફૃય ઩ડળે. બરે તે શાાંવર ઔયલાભાાં આલી શતી, ત્માાં શજુ ઩ણ 200 ઔયતાાં ઒છા ઔરયમાણા ટટ૊ય ભાાં
ભળીન૊ ટઔેનીંખ શતા 1977 છે .

17 | P a g e
[7] આસથિઔ ભ૊દીકાનુાં ઉદ્ય૊ખ વસભસત ભાટે શાથ ધયલાભાાં અભ્માવ ભધ્મભાાં 1970 દ્વાયા ટઔેનીંખ ભાાંથી ઉદ્ય૊ખ ઩ય 40 ફચત
સભચરમન $ અંદાજજત. જે નાંફય૊ ઔે જે વભમખા઱ા નથી પ્રાપ્ત શતા અને ઔેટરાઔ ફાયઔ૊ડ ટઔેનીંખ ના ભ૊ત આખાશી ઔયી શતી.
[જેભણે?] આ ફાયઔ૊ડ ની ઉ઩મ૊ખીતા રયટેરય૊ એઔ જરટર વામ ૂરશઔ દ્વાયા કચાટ઱ ટઔેનવટ ના દત્તઔ જફૃયી જ્માયે ઉત્઩ાદઔ૊ લાયાપયતી
ફાયઔ૊ડ રેફર૊ અ઩નાવમ૊ શત૊. ત૊ પ્રથભ કવેડલા ભાાંખ૊ અને ઩રયણાભ૊ લ઴ટ પ્રથભ યુખર ભાટે આળાટ઩દ, ચફઝનેવ લીઔ
ગ૊઴ણા વાથે ન શતા "ધ સુ઩યભાઔે ટ ટઔૅનય છે ઔે જે સનષ્ટ્પ઱." [6]

તે ટટ૊વટ ફાયઔ૊ડ ટઔેનીંખ વાથે અનુબલ લધાયાના રાબ૊ જાશેય. સલખતલાય લેચાણ નલી સવટટભ૊ દ્વાયા શટતખત જાણઔાયી ભ૊ટી
ગ્રાશઔ જફૃય પ્રસતબાલ આ઩ી. આ શઔીઔત એ છે ઔે ફાયઔ૊ડ ટઔેનવટ ટથાસ઩ત ઔમાટ ઩છી રખબખ 5 વપ્તાશ, ઔરયમાણા ટટ૊ય લેચાણ
કાવ ઔયીને ચડતા ળફૃ ઔયુું અને છે લટે લેચાણ ઔે ગટીને ફાંધ ક્યાયે મ એઔ 10-12% ન૊ લધાય૊ કાતે ફ૊ર વભત઱ ઔયે ઴ ુાં પ્રસતચફિંચફત
શતી. ઩ણ ટટ૊વટ ઔે જે તેભને બાલ નીચા ભાટે ફજાય ળેય લધાય૊ વક્ષભ વાંચારન કચટ ભાાં 1-2% જેટર૊ ગટાડ૊ થમ૊ શત૊. તે ક્ષેત્ર ઔે જે
ફાયઔ૊ડ ટઔેનય ભાટે ય૊ઔાણ ઩ય લ઱તય 41.5% શતી દળાટલલાભાાં આલી શતી. 1980 સુધીભાાં દય લ઴ે 8,000 ટટ૊વટ ફૃ઩ાાંતરયત
ઔયલાભાાં આલી શતી. [7]

આ ફાયઔ૊ડ લૈસશ્વઔ જાશેય ર૊ન્ચ ઔાલતળુાં સલચાયઔ૊, જે ફાયઔ૊ડના એઔ ઔઔટ ળ વલેરન્વ ટે ઔન૊ર૊જી ઔયલા સલચાયણા અને ઔેટરાઔ
ચિટતી઒ જે સલચાય છે તે ઔ૊ડ એ 666 નાંફય hid છે , ઩શુ વાંખ્મા પ્રસતસનસધત્લ ઔયતા

• પ્રથભ, ફીજી અને ત્રીજી ઩ેઢીના ફાયઔ૊ડના

GTIN-12-UPC એઔ ફાયઔ૊ડ પ્રતીઔ ભાાં એનઔ૊ડ વાંખ્મા. પ્રથભ અને છે લ્ર૊ આંઔડ૊ શાંભેળા પ્રતીઔ ફશાય મ ૂઔલાભાાં આલે છે ળાાંત ઝ૊ન
જે જફૃયી છે સ ૂચલે ભાટે ફાયઔ૊ડ ટઔેનવટ મ૊ગ્મ યીતે ઔાભ ઔયલા ભાટે

EAN-13 (GTIN 13) નાંફય EAN-13 ફાયઔ૊ડ પ્રતીઔ ભાાં એનઔ૊ડ. પ્રથભ આંઔડ૊ શાંભેળા વાંઔેત ફશાય મ ૂઔલાભાાં આલે છે , લધુભાાં
અસધઔાય ળાાંત ઝ૊ન સ ૂચઔ (>) ભાટે ળાાંત ઝ૊ન જે જફૃયી છે સ ૂચલે ભાટે ફાયઔ૊ડ ટઔેનવટ મ૊ગ્મ યીતે ઔાભ ઔયલા ભાટે લ઩યામ છે

8. ભશત્લના હદલવ૊

1. - 09 જાન્યુઆયી અપ્રલાવી બાયતીમ રદલવ

2. - 10 જાન્યુઆયી સલશ્વ શાટમ રદલવ
3. - 12 જાન્યુઆયી યાષ્ટ્રીમ યુલા રદલવ
4. - 15 જાન્યુઆયી વેના રદલવ
5. - 23 જાન્યુઆયી દે ળ પ્રેભ રદલવ
6. - 25 જાન્યુઆયી બાયત પ્રલાવી રદલવ
7. - 26 જાન્યુઆયી ખણતાંત્ર રદલવ / આંતયયાષ્ટ્રીમ ઔટટમ્વ રદલવ
8. - 30 જાન્યુઆયી ળરશદ રદલવ / સલશ્વ કુષ્ટ્ઠ સનલાયણ રદલવ
ુ યી સલશ્વ સલલાશ રદલવ
9. - 10 પેબ્રઆ
ુ યી લેરેંટાઇન રદલવ
10. - 14 પેબ્રઆ
ુ યી અફૃણાચર રદલવ
11. - 20 પેબ્રઆ
ુ યી ઔેન્દ્રીમ આફઔાયી રદલવ
12. - 24 પેબ્રઆ

18 | P a g e
 ુ યી યાષ્ટ્રીમ સલજ્ઞાન રદલવ
13. - 28 પેબ્રઆ
14. - 01 ભાચટ યાષ્ટ્રીમ સુયક્ષા રદલવ
15. - 08 ભાચટ આંતયયાષ્ટ્રીમ ભરશરા રદલવ / સલશ્વ વાક્ષયતા રદલવ
16. - 15 ભાચટ સલશ્વ ગ્રાશઔ અસધઔાય રદલવ / સલશ્વ સલઔરાાંખ રદલવ
17. - 18 ભાચટ આયુધ ઔાયકાના રદલવ (બાયત)
18. - 21 ભાચટ સલશ્વ લન રદલવ
19. - 22 ભાચટ સલશ્વ જ઱ રદલવ
20. - 23 ભાચટ સલશ્વ ભોવભ સલજ્ઞાન રદલવ
21. - 24 ભાચટ સલશ્વ ત઩ેરદઔ રદલવ
22. - 26 ભાચટ ફાાંગ્રાદે ળ રદલવ
23. - 05 એસપ્રર વભતા રદલવ
24. - 07 એસપ્રર સલશ્વ ટલાટથમ રદલવ
25. - 10 એસપ્રર યે લ્લે વપ્તાશ (10 એસપ્રર થી 16 એસપ્રર)
26. - 12 એસપ્રર સલશ્વ સલભાસનઔી અને અંતરયક્ષ માત્રી રદલવ
27. - 13 એસપ્રર જચરમાલારા ફાખ રદલવ
28. - 15 એસપ્રર રશભાચર રદલવ
29. - 17 એસપ્રર સલશ્વ રશભ૊રપચરમા રદલવ
30. - 18 એસપ્રર સલશ્વ ઩ૈત ૃઔ વાં઩સત રદલવ (શેરયટેજ)
31. - 21 એસપ્રર વચચલ રદલવ
32. - 22 એસપ્રર ઩ ૃથ્લી રદલવ
33. - 23 એસપ્રર સલશ્વ ઩ુટતઔ રદલવ
34. - 01 ભે આંતયયાષ્ટ્રીમ ભજદૂ ય રદલવ
35. - 03 ભે સલશ્વ પ્રેવ ટલતાંત્રતા રદલવ
36. - 08 ભે સલશ્વ યે ડ િ૊વ રદલવ
37. - 15 ભે સલશ્વ ઩રયલાય રદલવ
38. - 16 ભે સવજક્કભ રદલવ
39. - 17 ભે સલશ્વ દૂ યવાંચાય રદલવ
40. - 21 ભે આતાંઔલાદ સલય૊ધી રદલવ
41. - 23 ભે આફ્રીઔા રદલવ
42. - 23 ભે યાષ્ટ્ર ભાંડ઱ રદલવ
43. - 29 ભે એલયે ટટ રદલવ
44. - 31 ભે સલશ્વ તાંફાકૂ સન઴ેધ રદલવ
45. - 05 જૂન સલશ્વ ઩માટલયણ રદલવ
46. - 15 જૂન સલશ્વ સલઔરાાંખ રદલવ
47. - 18 જૂન ખ૊લા મુસ્તત રદલવ
48. - 20 જૂન સ઩ત ૃ રદલવ
49. - 25 જૂન વાંયતુ ત યાષ્ટ્ર ચાટટ ય શટતાક્ષય રદલવ
50. - 26 જૂન નળાક૊યી અને અલૈધ લે઩ાય સલય૊ધી આંતયયાષ્ટ્રીમ રદલવ / આ઩ાતઔાર સલય૊ધી રદલવ

19 | P a g e
51. - 27 જૂન સલશ્વ ભધુભેશ રદલવ (ડામાચફરટવ)
52. - 01 જુરાઇ ચચરઔત્વઔ રદલવ
53. - 06 જુરાઇ સલશ્વ જ૊ન૊સવવ રદલવ
54. - 11 જુરાઇ સલશ્વ જનવાંખ્મા રદલવ
55. - 01 ઒ખષ્ટ્ટ ટતન઩ાન વપ્તાશ (1 ઒ખષ્ટ્ટ થી 7 ઒ખષ્ટ્ટ)
56. - 03 ઒ખષ્ટ્ટ આંતયયાષ્ટ્રીમ સભત્રતા રદલવ
57. - 06 ઒ખષ્ટ્ટ રશય૊સળભા રદલવ
58. - 09 ઒ખષ્ટ્ટ નાખાવાઔી રદલવ / બાયત છ૊ડ૊ રદલવ
59. - 15 ઒ખષ્ટ્ટ ટલતાંત્રતા રદલવ
60. - 20 ઒ખષ્ટ્ટ વદબાલના રદલવ
61. - 29 ઒ખષ્ટ્ટ યાષ્ટ્રીમ કેર રદલવ
62. - 05 વપ્ટે મ્ફય વાંટકૃત રદલવ
63. - 14 વપ્ટે મ્ફય રશન્દી રદલવ
64. - 16 વપ્ટે મ્ફય સલશ્વ ઒ઝ૊ન રદલવ
65. - 21 વપ્ટે મ્ફય અલ્જાઇભવટ રદલવ
66. - 22 વપ્ટે મ્ફય ળાાંસત અને અરશિંવા રદલવ / ગુરાફ રદલવ
67. - 26 વપ્ટે મ્ફય ફસધય રદલવ
68. - 27 વપ્ટે મ્ફય સલશ્વ ઩મટટન રદલવ
69. - 02 ઒તટ૊ફય ખાાંધી જમાંસત / રાર ફશાદુય ળાસ્ત્રી જમાંસત / સલશ્વ ઩શુ રદલવ / સલશ્વ વ ૃદ્ધ રદલવ / સલશ્વ ળાઔાશાય રદલવ
70. - 03 ઒તટ૊ફય સલશ્વ આલાવ રદલવ
71. - 04 ઒તટ૊ફય સલશ્વ લન્મ જીલ ઔલ્માન રદલવ
72. - 08 ઒તટ૊ફય લાયુ વેના રદલવ
73. - 09 ઒તટ૊ફય સલશ્વ ડાઔગય રદલવ
74. - 10 ઒તટ૊ફય યાષ્ટ્રીમ ડાઔ રદલવ
75. - 11 ઒તટ૊ફય સલશ્વ એરજી જાખફૃઔતા રદલવ
76. - 13 ઒તટ૊ફય વાંયતુ ત યાષ્ટ્ર આંતયયાષ્ટ્રીમ પ્રાકૃસતઔ આ઩દા ન્ય ૂનીઔયણ રદલવ
77. - 14 ઒તટ૊ફય સલશ્વ ભાનઔ રદલવ
78. - 15 ઒તટ૊ફય સલશ્વ વશાઇટ ઔેન રદલવ
79. - 16 ઒તટ૊ફય સલશ્વ કાદ્ય રદલવ
80. - 21 ઒તટ૊ફય ઩૊ચરવ ટભયણ૊ત્વલ રદલવ
81. - 24 ઒તટ૊ફય સલશ્વ સ ૂચના સલઔાવ રદલવ / વાંયતુ ત યાષ્ટ્ર રદલવ
82. - 27 ઒તટ૊ફય સળશ ૂ રદલવ
83. - 30 ઒તટ૊ફય સલશ્વ સભતવમસમતા રદલવ
84. - 31 ઒તટ૊ફય યાષ્ટ્રીમ એઔતા રદલવ / યાષ્ટ્રીમ ઩ુનઃ વભ઩ટણ રદલવ
85. - ઒તટ૊ફય ન૊ ફીજ૊ ગુફૃલાય સલશ્વ દૃસ્ષ્ટ્ટ રદલવ
86. - 09 નલેમ્ફય સલસધઔ વેલા રદલવ
87. - 14 નલેમ્ફય ફા઱ રદલવ / સલશ્વ ભધુભેશ રદલવ
88. - 17 નલેમ્ફય યાષ્ટ્રીમ સભયખી રદલવ

20 | P a g e
89. - 18 નલેમ્ફય વૈ઩વટ રદલવ
90. - 19 નલેમ્ફય નાખરયઔ રદલવ
91. - 20 નલેમ્ફય આફ્રીઔા ઓદ્ય૊ચખઔયણ રદલવ
92. - 29 નલેમ્ફય રપચરટતાસનમ૊ પ્રસત સલશ્વ વશાન ૂભુસત રદલવ
93. - 01 રડવેમ્ફય સલશ્વ એડવ રદલવ
94. - 03 રડવેમ્ફય આંતયયાષ્ટ્રીમ સલઔરાાંખ રદલવ
95. - 04 રડવેમ્ફય નો વેના રદલવ
96. - 05 રડવેમ્ફય આંતયયાષ્ટ્રીમ લ૊રાંરટમય સલઔાવ રદલવ
97. - 07 રડવેમ્ફય ધ્લજ રદલવ / વળસ્ત્ર વેના ધ્લજ રદલવ
98. - 10 રડવેમ્ફય આંતયયાષ્ટ્રીમ ફા઱ પ્રવાયણ રદલવ / ભાનલ અસધઔાય રદલવ (વાંયતુ ત યાષ્ટ્ર)
99. - 14 રડવેમ્ફય યાષ્ટ્રીમ ઉજાટ વાંયક્ષણ રદલવ
100. - 18 રડવેમ્ફય અલ્઩ વાંખ્મઔ અસધઔાય રદલવ (બાયત)
101. - 23 રડવેમ્ફય રઔળાન રદલવ

9. કેરકદ
ૂ – ઔયું ટ અપેમવસ
 ભરશરા઒ ની ૮૦૦ ભી દ૊ડભા રટિંટ ૂ ઴ ૂઔા ન૊ યાષ્ટ્રીમ યે ઔ૊ડટ (વભમ ૧ ભીનીટ, ૫૯.૧૭ વેઔાંડ)
 આંતયયાષ્ટ્રીમ એથરેરટઔ ભશાવાંગ (IAAF) ની ઉ઩ય૊તત ઔ઩ પ્રસતમ૊ખીતાભા રટિંટૂ નુ ઩ાાંચમુ ટથાન યહ્ુ શતુ
 વાતભી યાષ્ટ્રીમ યુલા એથરેરટઔ (Under 18) ચૈસ્મ્઩મનળી઩ એસપ્રર, ૨૦૧૦ ભા ઔ૊મમ્બ્ત ુય ભા થયુ. જેભા શરયમાણાએ ઒લયઑર
ચૈસ્મ્઩મનળી઩ જીતી – શરયમાણા, તસભરનાડુ તથા ભશાયાષ્ટ્ર એ ભ઱ીને ૬-૬ ટલણટ ઩દઔ જીત્મા – યજત ઩દઔ૊ની વાંખ્માના આધાયે શરયમાણા
ચૈસ્મ્઩મન ગ૊સ઴ત થયુ.
 સલજેન્દ્રસવિંશ મુક્કાફાજી ની સલશ્વ ચૈસ્મ્઩મનળી઩ જીતનાય પ્રથભ બાયતીમ (૨૦૦૯)
 યાજીલ ખાાંધી કેરયત્ન ઩ુયટઔાય થી વમ્ભાસનત એભ.વી. ભૈયી ઔૉભે ૧૮ વપ્ટેમ્ફય, ૨૦૧૦ ના ય૊જ ચબ્રજટાઉન (ફાયફાડ૊વ) ભા ભરશરા઒ ની
સલશ્વ મુક્કાફાજી પ્રસતમ૊ખીતાભા ળુ ભાસનમાની ટટે ઴ટુ ા ડલ ૂટા ને પાઇનરભા ૧૬-૧૬ ના અંતય થી શયાલી ટલણટ ઩દઔ ભે઱વમ૊ છે – ભૈયી ઔૉભ
઩ાાંચભી લાય સલશ્વ ચૈસ્મ્઩મન ફની છે આ અખાઉ તે ૨૦૦૨, ૨૦૦૫, ૨૦૦૬ તથા ૨૦૦૮ ભા જીતી શતી
 એઔરદલવીમ આંતયયાષ્ટ્રીમ રિઔેટ ભા ડફર વદી પટઔાયી વચીન તેંડુરઔયે નલ૊ ઇસતશાવ યચ્મ૊ – આ અખાઉ આ યે ઔ૊ડટ ઩ારઔટતાન ના રિઔેટય
વઇદ અનલય ના નાભે શત૊ જેણે ૧૯૪ યન પટઔામાટ શતા – ભરશરા રિઔેટભા ઑટરેચરમાની ફેચરિંડા તરાઔે ૧૬ રડવેમ્ફય, ૧૯૯૭ ના ય૊જ
મુફ
ાં ઇભા ડેન્ભાઔટ સલળુ દ્ધ ૨૨૯ યન પટઔામાટ શતા
 વતત ઩ાાંચ ટેટટ ભેચ૊ ભા ખોતભ ખાંબીયે વદી પટઔાયી ઩૊તાનુ નાભ સલશ્વના અન્મ ત્રણ ફલ્રેફાજ૊ વાથે જ૊ડી દીધુ છે – અન્મ ત્રણ 1.
ઑટરેચરમાના ભશાન ફલ્રેફાજ ડૉન બ્રેડભેન, 2. દચક્ષણ આરફ્રઔા ના જૈઔ ઔૈ ચરવ તથા 3. ઩ારઔટતાન ના ભ૊શમ્ભદ ય ૂસુપ સલશ્વઔ઩ ૨૦૧૧ ના
શુબઔાં ય શાથીને ટટમ્઩ી નાભ આ઩લાભા આવયુ છે

કેર વુંફધ
ું ભા ળાવઔીમ પ્રમાવ
 ૧૯૮૪ ભા યાષ્ટ્રીમ કેર નીસત ફનાલાઇ
 કેર ને પ્ર૊ત્વાશન આ઩લા વયઔાયે ૨૦૦૧ ભા નલી યાષ્ટ્રીમ કેર નીસત ફનાલલાભા આલી
 લ઴ટ ૨૦૦૦ ભા ઔેન્દ્ર વયઔાયે ‘યુલા અને કેર ભાંત્રારમ’ નુ ખઠન ઔયુટ

બાયતીમ કેર પ્રાતધઔયણ

 યાષ્ટ્રીમ કેરકૂદ ના ટતય ને સુધાયલા તથા આંતયયાષ્ટ્રીમ ટતયે બાયતના ઉત્કૃષ્ટ્ટ પ્રદળટન ભાટે ૧૯૮૪ ભા બાયતીમ કેર પ્રાસધઔયણ (SAI –
Sports Authority India) ની ટથા઩ના ઔયલાભા આલી

21 | P a g e
 આ પ્રાસધઔયણ બાયતીમ કેરાડી઒ ને યાષ્ટ્રીમ તથા આંતયયાષ્ટ્રીમ કેર પ્રસતમ૊ખીતા઒ ભા ઉત્કૃષ્ટ્ટ પ્રદળટન ભાટે આધુસનઔ પ્રસળક્ષણ તથા
સુસલધા઒ ઉ઩રબ્ધ ઔયાલે છે
 ફેંગ્ર૊ય, ખાાંધીનખય, ઔ૊રઔાતા, ચાંડીખઢ, રદલ્રી તથા ઇમ્પાર ભા તેના ક્ષેત્રીમ ઔામાટરમ૊ છે
 નેતાજી સુબા઴ નેળનર ઇંટટીટ઱ ૂટ ઒પ ટ઩૊ટટ વ (઩રટમારા) તથા રક્ષ્ભીફાઇ નેળનર ઔ૊રેજ ઒પ રપઝીઔર એજ્યુઔેળન (ગ્લાચરમય અને
સતળુ લનાંત઩ુયભ) ઩ણ આ પ્રાસધઔયણ અંતખટત ઔામટ ઔયે છે
 પ્રાસધઔયણ યાષ્ટ્રીમ તેભજ આંતયયાષ્ટ્રીમ કેર પ્રસતમ૊ખીતા઒ના આમ૊જનભા ઩ણ બાખીદાયી સનબાલે છે

ગ્રાભીણ કેર ઔામસક્રભ (૧૯૭૦-૭૧) – તેન૊ ઉદે શ્મ ગ્રાભીણ ક્ષેત્ર૊ભા કેર૊નુ આમ૊જન અને નલા કેરાડી઒ ળ૊ધલાનુ છે
કેર છાત્રવ ૃતત મ૊જના (૧૯૭૦-૭૧) – આ મ૊જનાન૊ ઉદે શ્મ કેરાડીને ઔેયીમયના ળુ ઩ ભા કેરને અ઩નાલલા પ્ર૊ત્વારશત ઔયલાન૊ છે
યાષ્ટ્રભુંડ઱ યલા ઔામસક્રભ (૧૯૭૪) – આ મ૊જનાન૊ ઉદે શ્મ યાષ્ટ્રીમ સલઔાવની પ્રરિમાભા યુલાન૊ ની બાખીદાયીને પ્ર૊ત્વારશત ઔયલાન૊ તથા વભથટન
દે લાન૊ છે
યાષ્ટ્રીમ ઔલ્માણ ઔ૊઴ (૧૯૮૨) – આ મ૊જનાન૊ ઉદે શ્મ એલા કેરાડી઒ને વશામ ઔયલાન૊ છે જે઒ શલે કેરભા વરિમ નથી અને ઔઠણાઇ઩ ૂલટઔ
જીલન જીલી યહ્યા શ૊મ
યાષ્ટ્રીમ કેર તલઔાવ ઔ૊઴ – આ ઔ૊઴ની ટથા઩ના કેર૊ને પ્ર૊ત્વાશન આ઩લા ભાટે વાંખરઠત તથા કાનખી અને વમસ્તત઒ ઩ાવેથી નાણાઔીમ વાંવાધન
એઔઠા ઔયલા ભાટે ઔયલાભા આલી છે

એ્રેહટતવ
ન૊ભસન જી. ઩ીટચાડસ : અંગ્રેજ ભાની કૂકે ૧૮૭૫ભાાં ઔ૊રઔાતાભાાં જન્ભેરા ઩ીટચાડે ૧૯૦૦ની ઩ેરયવ ઒ચરસ્મ્઩તવભાાં બાયતનુાં પ્રસતસનસધત્લ ઔયુું શત ુાં
અને ૨૦૦ ભીટય દ૊ડ અને ૨૦૦ ભીટય શયડલ્વભાાં યજત ચાંદ્રઔ જીત્મા શતા, પ્રથભ બાયતીમ સુ઩યટટાય ઔે જેભણે બાયતીમ ફૂટફ૊રભાાં પ્રથભ શેરીઔ
નોંધાલી શતી.

તભલ્કાતવિંગ : ઩ાાંચભા અને છઠ્ઠા દળઔભાાં સલદે ળભાાં બાયતનુાં નાભ ખજાલનાય ફ્રાઈંખ સવકે ૧૯૬૦ની ય૊ભ ઒ચરસ્મ્઩તવભાાં ચ૊થુાં ટથાન ભે઱વયુાં શત,ુાં
આજ સુધી બાયતે ઩ેદા ઔયે રા શ્રેષ્ટ્ઠ કેરાડી઒ભાાંના એઔ સભલ્કાની તે વભમે ઔ૊ભનલેલ્થ અને એસળમન ખેમ્વના સલિભથી નજીઔ ઔ૊ઈ કેરાડી આલી
ળક્ય૊ ન શત૊.

઩ી.ટી. ઉ઴ા : સ્ટપ્રન્ટ તલીન તયીઔે જાણીતી ઉ઴ાએ ૧૯૮૪ની ર૊વ એન્જરવ ઒ચરસ્મ્઩ઔ ખેમ્વભાાં ૪૦૦ ભીટય શયડલ્વભાાં પતત એઔ વેઔન્ડને રીધે
ઔાાંટમ ચાંદ્રઔ ગુભાવમ૊ શત૊. આ જ ખેમ્વભાાં ૪x૪૦૦ ભીટય રયરેની પાઈનરભાાં ટથાન ભે઱વયુાં શતુ.ાં ૧૯૮૬ની સવ઒ર એસળમન ખેમ્વભાાં ચાય
સુલણટચદ્રાં ઔ જીત્મા શતા.

ફેડતભન્ટન
પ્રઔાળ ઩દઔ૊ણ : ૧૯૭૮ની ઔ૊ભનલેલ્થ ખેમ્વભાાં સુલણટચદ્રાં ઔ જીત્મા ફાદ ૧૯૮૦ભાાં ઒ર ઈંગ્રેન્ડ ચેસ્મ્઩મનળી઩ જીતી શતી. આ અખાઉ બાયતના
ઔ૊ઈ કેરાડીએ આ ટાઈટર જીત્યુાં ન શતુ.ાં તે લ઴ે ફેડસભન્ટનભાાં સલશ્વભાાં પ્રથભ યે ન્ઔ ભે઱લી શતી.

઩રેરા ખ૊઩ીચન્દ : થ૊ભવ ઔ઩ પાઈનરભાાં બાયતને પ્રથભ લકત રઈ જનાય ખ૊઩ીચાંદે ૨૦૦૧ભાાં ઒ર ઈંગ્રેન્ડ ટાઈટર જીતીને પ્રઔાળના
઩ેંખડાભાાં ઩ખ મ ૂક્ય૊ શત૊. સનવ ૃત્ત થમા ફાખ ઔ૊ચચિંખ ક્ષેત્રે ઝાં઩રાવયુ.ાં વામના નેશલાર ખ૊઩ીચન્દની એઔેડેભીની ઩ેદાળ છે .

વામના નેશલાર : વામના નેશલારે સલશ્વટતય ઩ય બાયતનુાં નાભ ય૊ળન ઔયુું છે , તે બાયતની એઔભાત્ર ભરશરા ફેડસભન્ટન કેરાડી છે . જેણે લલ્ડટ
યે સ્ન્ઔિંખભાાં અવલર ટથાન પ્રાપ્ત ઔયુું છે .

ચફચરમડસ વ - સ્નઔય
તલલ્વન જ૊ન્વ : આઝાદી ફાદ ઔ૊ઈ ઩ણ યભતભાાં પ્રથભ લલ્ડટ ચેસ્મ્઩મન ફનનાય સલલ્વન જ૊ન્વે ૧૯૫૮ અને ૧૯૬૪ભાાં ઔ૊રઔાતાભાાં લલ્ડટ
એભેચ્મ૊ય ચફચરમડ્રૌ ટાઈટર જીત્યુાં શત.ુાં

22 | P a g e
ભાઈઔર પયે યા : ગુળુ સલલ્વન જ૊ન્વની સવદ્વદ્ધની ૧૯૭૭ભાાં ફયાફયી ઔયનાય પયે યા ૧૯૭૮ભાાં ચફચરમડટ વની યભતભાાં ૧૦૦૦ ઩૊ઈન્ટન૊ બ્રેઔ
ભે઱લનાય પ્રથભ એભેચ્મ૊ય કેરાડી ફન્મા શતા.

ખીત ળેઠી : છ લકત પ્ર૊પેળનર અને એભેચ્મ૊ય ટાઈટર જીતનાય ખીત ળેઠીએ ૧૯૮૮ની એસળમન ખેમ્વભાાં સુલણટ અને યજત ચાંદ્રઔ જીત્મા શતા,
૧૯૮૯ભાાં ટનુઔયભાાં વોથી લધુ ૧૪૭ બ્રેઔ વાથે પ્રથભ એભેચ્મ૊ય કેરાડી ફન્મા શતા.

ફ૊ક્તવિંખ
તલજેન્દ્રતવિંગ : ઒ચરસ્મ્઩તવ ખેમ્વભાાં ચાંદ્રઔ જીતનાય પ્રથભ બાયતીમ ફ૊તવય ચફજીંખ ઒ચરસ્મ્઩તવભાાં ૭૫ ઔે.જી. ભીડરલેઈટ ઔેટેખયી ઔાાંટમ ચાંદ્રઔ
જીત્મ૊ શત૊.

ચેવ
તલશ્વનાથ આનુંદ : ૧૯૯૭થી સલશ્વભાાં ૨૮૦૦ યે રટિંગ્વ ભાઔટ ભે઱લનાય પ્રથભ ચાયભાાં ટથાન ભે઱લનાય આનાંદે ૨૦૦૭ભાાં લલ્ડટ ચેસ્મ્઩મનસળ઩ જીત્મા
ફાદ ઩ાછાં જ૊યુ ાં જ નથી, આ લ઴ે ઩ણ લલ્ડટ ચેસ્મ્઩મનસળ઩ન૊ તાજ ભે઱વમ૊ છે .

ફૂટફ૊ર
ચની ખ૊સ્લાભી : ચુની તયીઔે પ્રસવદ્ધ સુફીભર ખ૊ટલાભી ૧૯૫૬થી ૧૯૬૪ લચ્ચે ૫૦ ઈન્ટયનેળનર ભેચ યમ્મા છે . ૧૯૬૨ની એસળમન ખેમ્વભાાં
સુઔાની તયીઔે બાયતને સુલણટ અને ૧૯૬૪ની એસળમન ખેમ્વભાાં યજત ચાંદ્રઔ અ઩ાવમ૊ શત૊, ૧૯૬૦ની ઒ચરસ્મ્઩તવભાાં બાયતીમ ફૂટફ૊ર ટીભનુાં
સુઔાની઩દ વાંબાળ્યુ ાં શત.ુાં

બાઈચુંખ ભ ૂતીમા : બાયતે ઩ેદા ઔયે રા શ્રેષ્ટ્ઠ ફૂટફ૊ર કેરાડી઒ભાાં જેની ખણના થામ છે તે ભ ૂતીમાએ ૨૪ લ઴ટના ખા઱ા ફાદ બાયતને એસળમા
ઔ઩ના પાઈનર યાઉન્ડ સુધી રઈ જલાભાાં ખ ૂફ ભ૊ટુ ાં મ૊ખદાન આપ્યુાં શતુ.ાં

ખ૊લ્પ
જીલ તભલ્કાતવિંગ : એસળમા, યુય૊઩ અને યુએવ ઒઩ન ખ૊લ્પભાાં શ્રેષ્ટ્ઠ દે કાલ ઔયીને ૨૦૦૬ભાાં સલશ્વના શ્રેષ્ટ્ઠ ૧૦૦ કેરાડી઒ની માદીભાાં ટથાન
પ્રાપ્ત ઔયનાય જીલ ભાટટવટભાાં બાખ રેનાય૊ પ્રથભ બાયતીમ ખ૊લ્પય છે .
અજ સન અટલાર : નલ ઈન્ટયનેળનર ટાઈટર જીતનાય અજુ ટને તાજેતયભાાં ઩ીજીએ ટૂયની સલન્ધાન ચેસ્મ્઩મનસળ઩ જીતીને ઇસતશાવ યચ્મ૊ છે , આ
અખાઉ આવુ ાં ફહુભાન ઔ૊ઈ બાયતીમ ખ૊લ્પયે ભે઱વયુાં નથી.

શ૊ઔી
ધ્માનચુંદ : શ૊ઔીના જાદુ ખય ધ્માનચાંદે ૧૯૨૮, ૧૯૩૨ અને ૧૯૩૬ની ઒ચરસ્મ્઩તવ ખેમ્વભાાં બાયતને સુલણટ ચાંદ્રઔ અ઩ાવમા શતા. પતત બાયતભાાં
નશીં સલશ્વભાાં ધ્માનચાંદ જેલ૊ શ૊ઔી કેરાડી ઩ેદા થમ૊ નથી.
રેસ્રી તરાઉડીમવ : ગ્રેટ એન્ખર૊ ઈસ્ન્ડમન શ૊ઔી કેરાડી રેટરીએ ૧૯૪૮, ૧૯૫૨ અને ૧૯૬૦ભાાં બાયતને ઒ચરસ્મ્઩તવભાાં સુલણટચદ્રાં ઔ અ઩ાવમા
શતા.
લનયાજ ઩ીલ્રે : શ્રેષ્ટ્ઠ શ૊ઔી કેરાડી તેની ઔાયરઔદીભાાં દે ળને ભ૊ટુાં ટાઈટર જજતાડી ળક્ય૊ નથી ઩ણ બાયત તયપથી ૧૦૦ ખ૊ર નોંધાવમા છે .

ભ૊ટય યે તવિંખ
નાયામણ ઔાસત તઔેમ : ૨૦૦૫ભાાં પ૊મ્યુર
ટ ા-૧ભાાં બાખ રીધ૊ ત્માયે તે પ્રથભ બાયતીમ ફન્મ૊ શત૊, ‘પાટટેટટ ઈસ્ન્ડમન ઈન ધ લલ્ડટ ’ તયીઔે જાણીત૊
નાયામણ એ લન ગ્રાઉન્ડસ઩તવ અને લલ્ડટ ઔ઩ ઒પ ભ૊ટયટ઩૊ટ્ર્વભાાં બાખ રઈ ચ ૂક્ય૊ છે .

શ ૂહટિંખ
અચબનલ ચફન્દ્રા : ચફજીંખ ઒ચરસ્મ્઩ઔ ખેમ્વભાાં સુલણટ જીત્મ૊ ત્માયે આ વદીભાાં ઒ચરસ્મ્઩તવભાાં વમસ્તતખત આ સવદ્વદ્ધ ભે઱લનાય પ્રથભ કેરાડી ફન્મ૊
શત૊.
યાજમલધસનતવિંગ યાઠ૊ડ : ૨૦૦૪ની એથેન્વ ઒ચરસ્મ્઩તવભાાં યજતચાંદ્રઔ જીતીને ઇસતશાવ યચ્મ૊ શત૊.

ટે તનવ

23 | P a g e
યાભનાથન હક્રતિમન : ગ્રાઉન્ડ ટરેભની વેભી પાઈનરભાાં ઩શોંચનાય એઔભાત્ર બાયતીમ કેરાડી,૧૯૬૦ અને ૧૯૬૧ની સલમ્ફલ્ડનભાાં આ સવદ્વદ્ધ
પ્રાપ્ત ઔયનાય રિસિમને ડેસલવ ઔ઩ભાાં બાયતનુ ાં નાભ ય૊ળન ઔયુું છે .
તલજમ અમ ૃતયાજ : સલમ્ફલ્ડન અને યુ.એવ. ઒઩નભાાં સુદય
ાં દે કાલ ઔયનાય સલજમે ફે લકત ડેસલવ ઔ઩ભાાં બાયતનુાં સુઔાની઩દ વાંબાળ્યુાં છે .
ચરએન્ડય઩ેવ અને ભશેળ ભ ૂ઩તી : આ ફાંનેની જ૊ડીએ બાયતને ગણાાં ટાઈટર જજતાડમાાં છે . ઩ેવ ૧૯૯૬ની આટરાન્ટા ખેમ્વની ડફલ્વ જીત્મ૊ શત૊
અને ઔાાંટમ ચાંદ્રઔ પ્રાપ્ત ઔમો શત૊. ભશેળે ૧૯૭૭ની ફ્રેન્ચ ઒઩નભાાં સુદય
ાં દે કાલ ઔમો શત૊.
વાતનમા તભયઝા : ટેસનવભાાં અનેઔ ચકતાફ જીતનાયી વાસનમા દે ળની પ્રથભ ભરશરા કેરાડી છે . ભરશરા ટેસનવના લલ્ડટ યે સ્ન્ઔિંખભાાં અવલર ટથાને
યશીને દે ળનુાં નાભ ઉજાખય ઔયુું છે .

લેઈટ ચરફફ્ટિંખ
ઔનાસભ ભલ્રેશ્વયી : ૨૦૦૦ની સવડની ઒ચરસ્મ્઩ઔ ખેમ્વભાાં ૬૯ ઔે.જી. ઔેટેખયીભાાં ઔાાંટમ ચાંદ્રઔ જીત્મ૊ ત્માયે આલી સવદ્વદ્ધ પ્રાપ્ત ઔયનાયી પ્રથભ બાયતીમ
ભરશરા ફની શતી. ઉ઩યાાંત લલ્ડટ ચેસ્મ્઩મનસળ઩ભાાં ઩ણ જીત શાાંવર ઔયી છે .

કસ્તી
ઔે.ડી. જાધલ : ૧૯૫૨ભાાં શેરસવન્ઔી ઒ચરસ્મ્઩ઔ ખેમ્વભાાં ૫૭ ઔે.જી. ઔેટેખયીભાાં ઔાાંટમચાંદ્રઔ પ્રાપ્ત ઔયનાય જાધલને જજિંદખીભાાં ક્યાયે મ ભાન઩ાન ભળ્યુાં
નશ૊તુ.ાં
સળીરકભાય : તાજેતયભાાં સલશ્વસલજેતા ફનનાય સુળીરકુ ભાયે ચફજીંખ ઒ચરસ્મ્઩તવ ખેમ્વભાાં ૬૬ ઔે .જી. રાઈટલેઈટ ઔેટેખયીભાાં ઔાાંટમ ચાંદ્રઔ જીત્મ૊
શત૊.

10. ગજયાત – નદી઒

ગજયાત

• વાફયભતી • ભશી• યે ર• ફનાવ• વયટલતી• ફૃ઩ેણ• ઢાઢ્રય• નભટદા• ઔયજણ• ઔીભ• તા઩ી• ભઢ૊રીમા• ઩ ૂણાટ• અંચફઔા• ઓયાં ખા• ઩ાય• ઔ૊રઔ•
ુ ાં • ધાાંધ• લાર૊ત્રા• લેદભતી• ધાંધલાડા• શાંવથાર• ગી• સવિંશણ• વવ૊ઇ• ઔેલધી• નાખભતી• જાાંબડ
દભણખાંખાવોયાષ્ટ્રા• ળેત્રજી ુ ી• ફુરઝય• ઉંન્ડ• આજી•
ડેભી• ઝીઝ૊યા• લયવાભેઢી(ફુલ્ઔી)• ભચ્છ• ગ૊ડાધ્ર૊ઇ• બ્રાહ્મણી• ઔાંઔાલટી• ખ૊દ્રા• ર૊ઔર ટરીભ (વતા઩યા નજીઔ)• ફુલ્ઔા• ચાંદ્રબાખા• લઢલાણ
બ૊ખાલ૊• રીંભડી બ૊ખાલ૊• સુકબાદય• ઉતાલરી• ક઱કચ઱મ૊• ઩ડરીમ૊• ઔેયી• લેખડ• ઔા઴ુબાય• ભારેશ્રી(રાકણઔા)• ભારેશ્રી(પયીમાદઔા)•
ભારેશ્રી(ફેડી ઩ાડીમા)• ભારેશ્રી(જવા઩ય ભાાંડલા)• વીંધણી• ફખડ• બાદ્ર૊ડી• ભારણ• ઝ૊રા઩ુયી• ધાતયલાડી• યૈ ડી• ફૃ઩ેણ• ભારણ(૨)• યાલર•
ાં ી• ઒ઝત• બાદય• ભીનવય• લત•ટ ુ સુન્દયી•
વાશી• ભછાંદ્રી• વાાંખાલાડી• ળીંખ૊ડા• વયભત• વયટલતી(ખીય)• શીયણ• દે લઔા• ભેગર• ન૊રી• ભધુલત
ઔારી઩ત• કાયી• ઒કા• ખ૊ભતી• ઉફે• વાની

ઔચ્છ
• કાયી• ભાટીલાયીલા઱• ઔા઱ી(વાનન્દ્ર૊)• ઔ૊ટેશ્વ• કાયી• ખાંડ૊ઈ• નાયા• ખજનવય• ખજનવય અને ચાલડલચ્ચેના ઝયણા• ધાય૊-ચાલડ• અયર•
અયર અને ભુકી લચ્ચેના ઝયણા• ભુકી• ગુભય• ફીફાયભેરા• ભુફૃડ• ઔૈ રા• ર૊યીમા• ઩ુય• ઩ુય અને ઔાાંવલતી લચ્ચેના ઝયણા• ઔાાંવલતી• ર૊તીમ•
ઝુયણ• લાાંઔા• ચાાંખ• બાય૊ડીમા• લણ૊• સુલી• યાલ• ઔલ્માણ઩ુય• ઔાયવલાયી• શભીય઩ુય• પતેશખઢ• પતેશખઢ અને વાણલા લચ્ચેના ઝયણા• વાણલા•
ખ૊ખીમવ અને વાણલા લચ્ચેના ઝયણા• ખ૊ખીમવ• જડલાવ• ભેલાવા• ભેલાવા અને ક૊ડવય લચ્ચેના ઝયણા• ક૊ડવય• લળતલા• લળતલા અને
અધ૊ઈ લચ્ચેના ઝયણા• ઴ુણલા• ચચયાઈ• ક૊કયા• ચાયલા• વાંખ• સળનમા• દે લ઱ીમા• ભુકી• ફૃ઩ાયે ર• વયકાણ• વયકાણ અને યાતડીમા લચ્ચેના
ઝયણા• યાતડીમા• ભુકી(ખાંખા)• વેયાઈ• નાખ• દાનેશ્વય• પયાડી• પયાડી અને ળુ ઔભાલતી લચ્ચેના ઝયણા• ફૃઔભાલતી• ફૃઔભાલતી અને કાય૊ડ
લચ્ચેના ઝયણા• કાય૊ડ• ઩ાાંચટીમા• લેંખાડી• ભશા઩ુય• દ૊શીમા• વાઈ• ચ૊ઔ• સુથયીલા઱ી• નૈમયા• લ૊ઔ઱ૉ• નરીમા• કાયી-ભીટી• ફયકાણ• યાકડી•
ફેય• ઝાડલા• ઩ાંછભ• ફાાંદી• જુ ના• ઔીવઔા• જખ઩ાદય• કાદીય• જણણ• જણણ અને યતન઩ુય લચ્ચેના ઝયણા• યતન઩ુય• યતન઩ુય અને અભય઩ુય
લચ્ચેના ઝયણા• અભય઩ુય• ર૊દ્રાણી• વતલાડા• વતલાડા અને ફેરા લચ્ચેના ઝયણા• ફેરા• ભ૊ઉના• ઢ૊ય૊ ચાલડ

24 | P a g e
11. વાભાન્મ ગુજયાત

ક્ષેત્રપ઱ – ૧,૯૬,૦૨૪ લખટ રઔ.ભી.

જનવાંખ્મા – ૫,૦૬,૭૧,૦૧૭
યાજધાની – ખાાંધીનખય
મુખ્મ બા઴ા – ગુજયાતી
ગુજયાત બાયતના ઩સિભી તટ ઩ય સ્ટથત છે . તેના ઩સિભ ભા અયફ વાખય, ઉત્તયભા ઩ારઔટતાન અને ઉત્તય-઩ ૂલટભા યાજટથાન, દચક્ષણ-઩ ૂલટભા ભધ્મ
પ્રદે ળ અને દચક્ષણભા ભશાયાષ્ટ્ર છે .

કૃત઴
ગુજયાત ઔ઩ાવ, તભાકુ અને ભખપ઱ી નુ ઉત્઩ાદન ઔયનાય દે ળનુ મુખ્મ યાજ્મ છે તથા ઔ઩ડા, તેર અને વાબુ જેલા ભશત્લ઩ ૂણટ ઉદ્ય૊ખ૊ ભાટે ઔાચ૊
ભાર ઉ઩રબ્ધ ઔયાલે છે . અશીની ભશત્લ઩ ૂણટ ય૊ઔડ ઩ાઔ ભા ધાન, ગઉ, ફાજય૊ લખેયે છે . ગુજયાતભા લન૊ભા ઉ઩રબ્ધ જાસત઒ભા વાખ, કૈય,
શરદરયમ૊,વાદાદ અને લાાંવ લખેયે છે

ઉદ્ય૊ખ
યાજ્મભા ઓદ્ય૊ચખઔ ભા઱કા ભા ધીયે ધીયે સલસલધતા જ૊લા ભ઱ી યશી છે અને યવામણ, ઩ેર૊-યવામણ, ઉલટયઔ, એંજીસનમયીંખ, ઇરેતર૊સનતવ લખેયે
ઉદ્ય૊ખ૊ન૊ સલઔાવ થઇ યહ્ય૊ છે . ૨૦૦૬ ના અંતભા યાજ્મભા ઩ાંજીકૃત ચા઴ુ પેતટરયમ૊ની વાંખ્મા ૨૩,૩૦૮ (અટથાઇ) શતી, જેભા રખબખ ૧૦.૯૩
રાક દૈ સનઔ ભજદૂ ય૊ ને ય૊જખાય ભળ્મ૊ શત૊. વપ્ટે મ્ફય, ૨૦૦૬ સુધી યાજ્મ ભા ૩.૧૨ રાક રઘુ ઓદ્ય૊ચખઔ એઔભ૊ નુ યજીટરેળન થઇ ચુક્ય ુ શત ુ.
ગુજયાત ઓદ્ય૊ચખઔ સલઔાવ સનખભ ને મ ૂ઱ભ ૂત સુસલધા઒ વાથે ઓદ્ય૊ચખઔ વાં઩દા઒ના સલઔાવ ની ભ ૂસભઔા વોં઩લાભા આલી છે . વપ્ટેમ્ફય, ૨૦૦૭-
૦૮ સુધી ગુજયાત ઓદ્ય૊ચખઔ સલઔાવ સનખભે ૨૪૯ ઓદ્ય૊ચખઔ વાં઩દા઒ ટથાસ઩ત ઔયી શતી.
તવિંચાઇ અને તલજ઱ી
યાજ્મભા ભ ૂત઱ીમ જ઱ અને ભ ૂસભખત જ઱ દ્વાયા કુ ર સવિંચાઇ ક્ષભતા ૬૪.૮૮ રાક શેતટય આંઔલાભા આલી છે જેભા વયદાય વય૊લય (નભટદા)
઩રયમ૊જના ની ૧૭.૯૨ રાક શેતટય ક્ષભતાન૊ ઩ણ વભાલેળ થામ છે . યાજ્મભા જૂન, ૨૦૦૮ સુધી કુ ર સવિંચાઇ ક્ષભતા ૪૨.૨૬ રાક શેતટય સુધી
઩શોંચી ખઇ શતી. જૂન, ૨૦૦૮ સુધી લધુભા લધુ ઉ઩મ૊ખ ક્ષભતા ૩૭.૪૨ રાક શેતટય આંઔલાભા આલી શતી.

૩૧ ભાચટ, ૨૦૦૮ સુધી સલજ઱ી ની કુ ર ટથાસ઩ત ક્ષભતા ૯,૮૨૭ ભેખાલૉટ શતી જેભા ઔેન્દ્રીમ ક્ષેત્ર ઩રયમ૊જનાન૊ ઩ણ વભાલેળ થામ છે . ગુજયાત
યાજ્મ ની ‘જ્મ૊સત ગ્રાભ મ૊જના’ અંતખટત ફધા ૧૮.૦૬૬ ખાભડા઒ભા સલજ઱ી ઩શ૊ચાડી દે લાભા અલી છે .

઩હયલશન
વડઔ – ૨૦૦૫-૦૬ ના અંત સુધીભા યાજ્મ૊ભા વડઔ૊ની કુ ર રાંફાઇ (ખૈય મ૊જના, વામુદાસમઔ, ળશેયી અને ઩રયમ૊જના વડઔ૊ સવલામ) રખબખ
૭૪,૦૩૮ રઔ.ભી. શથી

ઉડ્ડમન – યાજ્મના અભદાલાદ સ્ટથત મુખ્મ શલાઇઅડ્ડા થી મુફ

ાં ઇ, રદલ્શી અને અન્મ ળશેય૊ ભાટે દૈ સનઔ સલભાન વેલા ઉ઩રબ્ધ છે . અભદાલાદ
શલાઇઅડ્ડાને આંતયયાષ્ટ્રીમ શલાઇઅડ્ડાન૊ દયજ્જ૊ ભ઱ી ખમ૊ છે . અન્મ ગયે ઴ ૂ શલાઇઅડ્ડાભા લડ૊દયા, બાલનખય, ભુજ, સુયત, જાભનખય અને
યાજઔ૊ટ ન૊ વભાલેળ થામ છે

ફુંદય – ગુજયાતભા કુ ર ૪૧ ફાંદય૊ છે . ઔાંડરા યાજ્મનુ પ્રમુક ફાંદય છે . લ઴ટ ૨૦૦૮-૦૯ દયસભમાન ગુજયાત ના ભધ્મભ અને નાના ફાંદય૊થી કુ ર
૧૫૨.૮૧ રાક ટન ભાર નુ ટથા઱ાાંતય થયુ જ્માયે ઔાંડરા ફાંદયથી ૭૨૨.૨૫ રાક ટન ભારનુ ટથા઱ાાંતય થયુ.

઩મસટન સ્થ઱૊
યાજ્મભા દ્વાયઔા, વ૊ભનાથ, ઩ારીતાણા, ઩ાલાખઢ, અંફાજી, બદ્રેશ્વય, ળાભ઱ાજી, તયાં ખા અને ખીયનાય જેલા ધાસભિઔ ટથ઱૊ ઉ઩યાાંત ખાાંધીની
જન્ભભ ૂસભ ઩૊યફાંદય તથા ઩ુયાતત્લ અને લાટત ુઔરા ની દૃ સ્ષ્ટ્ટએ ઉલ્રેકનીમ ઩ાટણ, સવદ્ધ઩ુય, ધુયનરી, ડબ૊ઇ, લાડનખય, ભ૊ગેયા, ર૊થર અને
અભદાલાદ જેલા ટથાન ઩ણ છે . ભાાંડલી, ચ૊યલાડ, ઉબાયત અને તીથર ના સુદય
ાં વમુદ્રી તટ, વા઩ુતાયા ઩લટતીમ ટથ઱, ખીય લન૊ ભા સવિંશ૊ ના
અભ્માયણ અને ઔચ્છભા જખરી
ાં ખધેડા઒નુ અભ્માયણ ઩ણ ઩મટટઔ૊ ભાટે આઔ઴ટણનુ ઔેન્દ્ર છે

25 | P a g e
ગુજયાત યાજમ બાયતના દરયમા રઔનાયે ૨૦૦ -૮’ થી ૨૪૦ -૩૩’ ઉત્તય અક્ષાાંળ અને ૬૮૦ -૭’ થી ૭૪૦ -૨૯’ ઩ ૂલટ યે કાાંળ લચ્ચેૌ સલટતથયે ર છે .
યાજમન૊ બોખ૊ચરઔ સલટતા઴ય આળયે ૧,૯૬,૦૦૦ ચ૊.ઔી. છે . જે દે ળના બોખ૊ચરઔ સલટતાળયના આળયે ૬ ટઔા જેટર૊ થલા જામ છે . ઉત્તયભાાં
રક઩તથી ભાાંડી દચક્ષણભાાં દભણ સુધી આળયે ૧૬૦૦ ઔી.ભી. રાંફાઇન૊ દરયમા ઔાાંઠ૊ આલેર છે . જે દે ળના વમુદ્રતટ યે કાન૊ ત્રીજ૊ બાખ છે . લ઴ટ
૨૦૦૧ની લટતી. ખણતયી પ્રભાણે ગુજયાત યાજમની કૂર લટતીુે આળયે ૫૦૦ રાક જેટરી છે . વભગ્ર દે ળની લટતીુીના આળયે ૫ ટઔા ફને છે .
ુ ભાટે ગુજયાત યાજમ ૨૫ જીલ્રાુેભાાં લશેંચામેર છે . યાજમન૊ ૬૨ ટઔા
યાજમની ત્રીજા બાખથી લધાયે આલઔ કૃસ઴ આધાયીત છે . લશીલટી શેત઒
સલટતા૦ય દુ ષ્ટ્ઔાુુ઱ગ્રટતય સલટતા ય છે . બોખ૊ચરઔ દ્રસ્ષ્ટ્ટાએ યાજમને કુ દયતી યીતે ત્રણ બાખભાાં લશેંચી ળઔામ.

ભધ્મ અને દચિણ ગજયાત

વોયાષ્ટ્ર અને ઔચ્છ
ઉત્તય ગજયાત
ગુજયાત યાજમભાાં સલષુલવ ૃત્તીમ શલાભાન આધાયીત ચ૊ભાસુ શ૊મ છે . દૈ સનઔ વયે યાળ તા઩ભાન ઒છાભાાં ઒છાં ૧૩૦ વે. થી ૨૭૦ વે. ની લચ્ચે
જાન્યુ આયીભાાં અને લધુભાાં લધુ ૨૭૦ વે. થી ૪૧૦ વે. લચ્ચેં ભે ભશીનાભાાં શ૊મ છે . મુખ્મ૭ત્લે નૈઋત્્ના ભ૊વભી ઩લન૊ દ્વાયા જુ ન થી વપ્ટેધમ્ફધય
દયમ્માન લયવાદ આલે છે . આળયે ૯૦ ટઔાથી ૯૫ ટઔા જેટર૊ લયવાદ ત્રણ ભાવના વભમખા઱ા દયમ્માલન નોંધામ છે . ઉત્તય ઩સિભ સલટતાુીયભાાં
૩૦૦ ભી.ભી.થી ભાાંડી દચક્ષણ ગુજયાતભાાં ૨૦૦૦ ભી.ભી. જેટર૊ લાસ઴િઔ વયે યાળ લયવાદ નોંધામ છે . ગુજયાત યાજમના ૬૦% સલટતા યભાાં લયવાદ
઒છ૊ અવભાન અને અસલશ્વવનીમ છે અને તેથી વોયાષ્ટ્ર ઔચ્છા અને ઉત્તય ગુજયાત સલટતાસુયભાાં દય ત્રીજા લયવે દુ ઔા઱ ઩ડે છે . વને ૧૯૦૦ થી
ભાાંડી અત્મામય સુધીભાાં યાજમભાાં ઒છાભાાં ઒છા ૩૦ લકત ઩ાણી-ક૊યાઔની અછત ઉબી થઇ છે . જ઱વાં઩સત્ત મુખ્મીત્લેા યાજમના દચક્ષણ અને
ભધ્મછ સલટતાલયભાાં ઔેન્દ્રીનત છે . ગુજયાત યાજમભાાં લધતી લટતી ને ઩શોંચી લ઱લા તથા લધી યશેર આસથિઔ સલઔાવને ઩શોંચી લ઱લા ભાટે લધતી
જતી ઩ાણીની ભાાંખ વીસભત જ઱વાં઩સત્તભાાંથી ભે઱લલાની યશે છે . ઩ાણીના અછતના પ્રશ્નને ઩શોંચી લ઱લા ભાટે યાજમ વયઔાયે ઩ાણીની ફચત
ઔયલા વાફૃ ઉદૃ લશન સવિંચાઇને અગ્રીભતા ઩ણ આ઩ી છે .

જભીનની રાિચણઔતા઒
ગુજયાત યાજ્મ ૨૦º ૦૧’ થી ૨૪º ૦૭’ ઉત્તય અક્ષાાંળ અને ૬૮º ૦૪’ થી ૭૪º ૦૪’ ઩ ૂલટ યે કાાંળ લચ્ચે આલેર છે . ગુજયાત ન૊ ૧૯.૬ ભીરીમન શેઔટય
બોખ૊ચરઔ સલટતાય જે બાયતના કુ ર બોખ૊ચરઔ સલટતાયના ૬ ટઔા જેટર૊ થામ છે . યાજ્મના શલાભાન , જી઒ર૊જી જભીન અને ઩ાઔ /
લનટ઩સત઒ભાાં ગણી સલસલધતા જ૊લા ભ઱ે છે . ગુજયાતની જભીનની બોસતઔ ઩રયસ્ટથસત જાણલા ભાટે તેને ચાય બાખભાાં લશેંચલાભાાં આલેર છે .

ઉત્તય ગજયાત - ભધ્મ ગજયાત - દચિણ ગજયાત - વોયાષ્ટ્ર અને ઔચ્છ

ઉત્તય ગજયાત
ગુજયાત યાજ્મના ફનાવઔાાંઠા, ઩ાટણ, ભશેવાણા, વાફયઔાાંઠા, ખાાંધીનખય, સુયેન્દ્રનખય અને અભદાલાદ જીલ્રા઒ ઉત્તય ગુજયાત પ્રદે ળભાાં
વભાલેર છે .
આ પ્રદે ળના ભ૊ટા બાખના સલટતાયભાાં 'ગણી ઉંડી' જભીન આલેર છે . સુયેદ્રનખય જીલ્રાના ભ૊ટા બાખના સલટતાયભાાં અને અભદાલાદ તથા ઩ાટણ
જીલ્રાના થ૊ડાઔ સલટતાયભાાં ' ઉંડી ' જભીન આલેર છે . સુયેન્દ્રનખય, ઩ાટણ અને અભદાલાદ જીલ્રાના થ૊ડાઔ સલટતાયભાાં તથા વાફયઔાાંઠા
જીલ્રાના ઉત્તય ઩ ૂલટના સલટતાયભાાં ' ભધ્મભ ઉંડી' જભીન આલેર છે . પ્રદે ળના ઉત્તય-઩ ૂલટ સલટતાયભાાં (વાફયઔાાંઠા જીલ્ર૊) અને દચક્ષણ- ઩સિભ (
સુયેન્દ્રનખય જીલ્ર૊ ) ના થ૊ડા ગણા સલટતાય ભાાં ' છીછયી' થી ' ગણી છીછયી ' જભીન આલેર છે . પ્રદે ળ ના ઉત્તય-઩ ૂલટ ( ફનાવઔાાંઠા અને વાફયઔાઠા
જીલ્ર૊) અને દચક્ષણ- ઩સિભ સલટતાય (સુયેન્દ્રનખય જીલ્ર૊ ) ના થ૊ડા સલટતાયભાાં કડઔા઱ જભીન જ૊લા ભ઱ે છે . આ પ્રદે ળની ભ૊ટા બાખની જભીનનુાં
઩૊ત 'ખ૊યાડુ ' છે . દચક્ષણ - ઩સિભ બાખ (અભદાલાદ અને સુયેન્દ્રનખય જીલ્રાભાાં ) ના થ૊ડાઔ સલટતાયભાાં ઔા઱ી જભીન આલેર છે . પ્રદે ળના ઉત્તય
બાખભાાં (ફનાવઔાાંઠા જીલ્રાભાાં ) થ૊ડા સલટતાયભાાં 'યે તા઱' જભીન આલેર છે

આ પ્રદે ળના ભ૊ટા બાખના સલટતાયભાાં ' વાય૊' સનતાય ધયાલતી જભીન આલેર છે . પ્રદે ળના ભદમ બાખભાાં ( ભશેવાણા , વાફયઔાાંઠા અને ખાાંધીનખય
જીલ્રાને જ૊ડત૊ સલટતાય) અને ફનાવઔાાંઠા જીલ્રાન૊ ઩ ૂલટ બાખ અને સુયેન્્નખય જીલ્રાન૊ ઩ચ્ચચભ બાખ ના થ૊ડાઔ સલટતાયભાાં 'થ૊ડીઔ લધુ ઩ડતી
સનતાય ધયાલતી જભીન આલેર છે . પ્રદે ળના દચક્ષણ બાખભાાં( અભદાલાદ અને સુયેન્દ્રનખય જીલ્રાને જ૊ડત૊ સલટતાય ) અને ઩સિભ બાખ ( ઩ાટણ
જીલ્ર૊ ) ના ધણા થ૊ડા સલટતાયભાાં ' ભધ્મભ ' સનતાય ધયાલતી જભીન આલેર છે .

26 | P a g e
અભદાલાદ જીલ્રાના ભધ્મ બાખ અને સુયેન્દ્રનખય જીલ્રાના ઩ ૂલટ બાખના થ૊ડા સલટતાયભાાં 'વાધાયણ ' કાયાળ લા઱ી જભીન છે .઩ાટણ જીલ્રાના
઩ ૂલટ બાખ અને ભશેવાણા જીલ્રાના ઩સિભ બાખ , અભદાલાદ જીલ્રાન૊ દચક્ષણ બાખ અને ફનાળઔાાંઠા જીલ્રાન૊ ઉત્તય-઩સિભ બાખની જભીન '
ભધ્મભ 'કાયાળ ધયાલે છે . ફનાળઔાાંઠાના દચક્ષણ - ઩સિભ બાખભાાં અને ઩ાટણ જીલ્રાના ઩સિભ બાખભાાં 'તીવ્ર ' કાયાળ ધયાલતી જભીન જ૊લા ભ઱ે
છે . અભદાલાદ જીલ્રાના દચક્ષણ બાખની ગણા થ૊ડા સલટતાયની જભીન 'અસત તીવ્ર' કાયાળ ધયાલે છે . આ પ્રદે ળ ના ભધ્મ બાખભાાં (઩ાટણ,
ભશેવાણા અને અભદાલાદ જીલ્રાભાાં) અને સુયેન્દ્રનખય જીલ્રાના ઉત્તય-઩ ૂલટ બાખની જભીનભાાં 'વાધાયણ' બાસ્ટભતતા જ૊લા ભ઱ે છે . પ્રદે ળના
઩સિભ બાખભાાં (ફનાવઔાાંઠા,઩ાટણ અને અભદાલાદ જીલ્રાભાાં) 'ભધ્મભ' થી 'તીવ્ર' બાસ્ટભતતા ધયાલતી જભીન છે .

ભધ્મ ગજયાત
ભધ્મ ગુજયાતભાાં લડ૊દયા, કેડા, આણાંદ, દાશ૊દ અને ઩ાંચભશાર જીલ્રાન૊ વભાલેળ થામ છે . આ સલટતાયની જભીન ની ઉંડાઇ છીછયા થી લધુ
ઉંડાઇ સુગી સલટતયે રી છે . છીછયા પ્રઔાયની જભીન ઩ ૂલટ સલટતાયભાાં જ૊લા ભ઱ે છે . જભીનની ઩૊ત બાયે થી શરઔાાં પ્રઔાયની છે . જભીન ની
સનતાયળરઔત ભધ્મભ થી વાયી તેભજ અમુઔ સલટતાયભાાં ઔાાંઇઔ અંળે લધુ ઩ડતી વાયી જ૊લા ભ઱ે છે . જભીન ની કાયાળ વાગાયણ થી ભધ્મભ છે .
વમુદ્ર તયપ નાાં સલટતાયની જભીનભાાં સતવ્રકાયાળ જ૊લા ભ઱ે છે . જીલ્રાલાય જભીનની સલસલધ રાક્ષચણઔતા઒ જેલી ઔે ઉંડાઇ, ઩૊ત , સનતાયળસ્તત,
કાયાળ સલખેયે આ મુજફ છે .

આણાંદ અને કેડા જીલ્રાભાાં ઩સિભ તયપ ની જભીન ઉંડા પ્રઔાયની છે . જ્માયે લડ૊દયા અને ઩ાંચભશાર જીલ્રા ની શદ ને ટ઩ળટતા સલટતાયભાાં તે
લધાયે ઉંડાઇ ધયાલે છે . લડ૊દયા જીલ્રાની જભીન ઩ ૂલટ સલટતાયભાાં છીછયા થી ભધ્મભ ઉંડાઇ ધયાલે છે તે સવલામ નાાં સલટતાયભાાં લધાયે ઉંડાઇ ધયાલે
છે . નભટદા જીલ્રાની શદ તયપનાાં સલટતાયભાાં ભધ્મભ છીંછયી થી ભધ્મભ ઉંડાઇ લા઱ી જભીન છે . દાશ૊દ જીલ્રાભાાં છીછયા થી ભધ્મભ ઉડાઇ ધયાલતી
જભીન છે .

આણાંદ, કેડા જીલ્રાભાાં જભીન ખ૊યાફૄ પ્રઔાયની ભધ્મભ ઩૊ત ધયાલે છે . ઩ાંચભશાર લડ૊દયા જીલ્રાની શદ ને જ૊ડતાાં સલટતાયભાાં તે શરઔી ઩૊ત
એટરે ઔે (યે તા઱) પ્રઔાયની છે . ઩ાંચભશાર જીલ્રાભાાં બાયે થી ભધ્મભ ઩૊તલા઱ી જભીનની વાથે શરઔા ઩૊ત ધયાલતી જભીન ઩ણ છે .
લડ૊દયા,દાશ૊દ જીલ્રાભાાં ભશાંદઅંળે બાયે થી ભધ્મભ ઩૊ત ધયાલતી જભીન છે અને નભટદા, ઩ાંચભશાર જીલ્રાની શદને જ૊ડતાાં સલટતાયભાાં શરઔા
઩૊ત ની ( યે તા઱ ) જભીન છે .

આણાંદ, કેડા, ઩ાંચભશાર, દાશ૊દ જીલ્રાની જભીન વાયી સનતાયળસ્તત ધયાલે છે . તે લડ૊દયા જીલ્રાભાાં ભધ્મ ની તેભજ બળુ ચ જીલ્રાની શદ ને
ટ઩ળટતા સલટતાયની જભીન ભધ્મભ વાયા પ્રઔાયની સનતાયળસ્તત લા઱ી છે . જ્માયે ફાઔીનાાં સલટતાયભાાં જભીનની સનતાયળસ્તત વાયી છે .

આણાંદ, જીલ્રાનાાં ઩સિભ સલટતાયની જભીન ભધ્મભ કાયાાંળ ધયાલે છે . જ્માયે ઉત્તયીમ સલટતાયની જભીન વાગાયણ કાયાળ લા઱ી છે . કાંબાતની
કાડી તયપનાાં સલટતાયભાાં ભધ્મભ સતવ્ર કાયાળ લા઱ી જભીન છે .ફાઔીના સલટતાયભાાં જભીનભાાં કાયાળ જ૊લા ભ઱તી નથી. કેડા જીલ્રાભાાં ઩સિભ
બાખની જભીન વાભાન્મ થી ભધ્મભ કાયાળ લા઱ી છે . લડ૊દયા જીલ્રાભાાં બફૃચ જીલ્રાની શદને ટ઩ળટતા સલટતાય તયપ જભીન વાભાન્મ થી ભધ્મભ
કાયાળ ધયાલે છે . વાભાન્મ યીતે જ૊તાાં લડ૊દયા, આણાંદ કેડા, ઩ાંચભશાર અને દાશ૊દ જીલ્રા઒ની જભીનભાાં ભ૊ટા બાખે કાયાળ જ૊લા ભ઱તી નથી

દચિણ ગજયાત
દચક્ષણ ગુજયાતભાાં બળુ ચ, નભટદા, સુયત, તા઩ી, નલવાયી, લરવાડ અને ડાાંખ જીલ્રાન૊ વભાલેળ થામ છે . આ સલટતાયની જભીન ભશાંદ અંળે બાયે
઩૊તલા઱ી, ઉંડી, વાયી થી ભધ્મભ સનતાયળસ્તત ધયાલે છે . જભીનભાાં વાધાયણ અમ્રતા અને વાભાન્મ કાયાળ છે . અને ઩સિભ તયપ વમુદ્ર સલટતાય
તયપ નાાં સલટતાયની જભીન પ્રફ઱ કાયાળ ધયાલે છે . જભીન ની સલસલધ રાક્ષચણઔતા઒ જેલી ઔે ઉંડાઇ, ઩૊ત, સનતાયળસ્તત, કાયાળ સલટતાય
જીલ્રાલાય આ મુજફ છે .

દચક્ષણ ગુજયાતભાાં જભીનની ઉંડાઇ ઩સિભ સલબાખના સલટતાય૊ભાાં ભશત્તભ ઉંડાઇ ની વાથે ભધ્મભ ઉંડાઇ તેભજ ઩ ૂલટ સલટતાયભાાં ભ૊ટે બાખે છીછયી
ઉંડાઇ ધયાલે છે . જ્માયે અમુઔ સલટતાયભાાં ભધ્મભ છીછયી ઉંડાઇ ધયાલતી જભીન જ૊લા ભ઱ે છે .

બળુ ચ, સુયત,નલવાયી અને લરવાડ જીલ્રાભાાં ભ૊ટા બાખે ગણી ઉંડી પ્રઔાયની જભીન જ૊લા ભ઱ે છે . વાથે વાથે ભધ્મભ ઉંડી પ્રઔાયની જભીન ઩ણ
બળુ ચ, લડ૊દયા અને સુયત જીલ્રાની શદ ને જ૊ડતાાં સલટતાયભાાં તેભજ લરવાડ જીલ્રાની દચક્ષણે ઔેટરાઔ સલટતાયભાાં જ૊લા ભ઱ે છે . જ્માયે
બળુ ચ,સુયત અને લરવાડ જીલ્રાનાાં ઩ ૂલટ બાખભાાં છીછયી ઉંડાઇ ધયાલતી જભીન છે . નભટદા, તા઩ી જીલ્રાભાાં વાભાન્મ યીતે છીછયા પ્રઔાયની
જભીન ની વાથે ગણી ઉંડી પ્રઔાયની જભીન છે . જ્માયે ડાાંખ જીલ્રાભાાં છીછયી ઉંડાઇ ધયાલતી જભીન છે .

27 | P a g e
બળુ ચ, નભટદા, સુયત, તા઩ી, નલવાયી, લરવાડ જીલ્રાના સલટતાયભાાં જભીન ભ૊ટા બાખે બાયે ઩૊તલા઱ી ( ઔા઱ી જભીન ) છે . લરવાડ જીલ્રાભાાં
઩ ૂલટ સલબાખભાાં ભધ્મભ પ્રતલા઱ી ( ખ૊યાડુ જભીન ) જભીન જ૊લા ભ઱ે છે . જ્માયે નભટદા જીલ્રાની ઉત્તયે લડ૊દયા જીલ્રાની શદ ને જ૊ડતા
સલટતાયભાાં શરઔાાં ઩૊ત લા઱ી (યે તા઱) જભીન છે .

બળુ ચ, સુયત, નલવાયી અને લરવાડ જીલ્રાનાાં ઩સિભ સલટતાયભાાં ભશાંદ અંળે ભધ્મભ વાયા પ્રઔાયની સનતાયળસ્તત લા઱ી જભીન છે . જ્માયે
઩સિભભાાં જ વમુદ્ર તયપ ના સલટતાયભાાં જભીન નફ઱ી સનતાયળસ્તત ધયાલે છે . વદય જીલ્રાનાાં ઩ ૂલટ સલબાખભાાં જભીન વાયી સનતાયળસ્તત ધયાલે છે .
નભટદા અને તા઩ી જીલ્રાભાાં જભીન નાાં ભ૊ટા બાખનાાં સલટતાય તેભજ ડાાંખ જીલ્રાનાાં સલટતાયની વભગ્ર જભીનની સનતાયળસ્તત વાયી જ૊લા ભ઱ે છે .

દચક્ષણ ગુજયાતનાાં બળુ ચ, સુયત, નલવાયી, લરવાડ જીલ્રાનાાં ઩ચ્ચચભ બાખની જભીન જે વમુદ્ર સલટતાયની આવ઩ાવ છે . તેલા સલટતાયની જભીન
વાભાન્મ સતવ્ર થી સતવ્ર કાયાળ ધયાલે છે . બળુ ચ, સુયત જીલ્રાભાાં જભીનભાાં ઒છી કાયાળથી ભધ્મભ કાયાળ જ૊લા ભ઱ે છે જ્માયે વમુદ્ર તયપનાાં
સલટતાય૊ની જભીનભાાં સતવ્ર કાયાળ છે . વમુદ્ર તયપ નાાં નલવાયી, લરવાડ, જીલ્રાનાાં સલટતાય૊ની જભીનભાાં અસત સતવ્ર કાયાળ જ૊લા ભ઱ે છે .

વોયાષ્ટ્ર અને ઔચ્છ

વોયાષ્ટ્ર અને તચ્છ સલટતાય ગુજયાત યાજ્મની ઩સિભ રદળાએ આલેર છે . જેની વાથે સલળા઱ દયીમા રઔનાય૊ જ૊ડામેર છે . વોયાષ્ટ્ર અને તચ્છ
સલટતાયની જભીનભાાં ગણી સલસલધતા જ૊લા ભ઱ે છે . વોયાષ્ટ્રના ભધ્મ બાખભાાં ગણા નાના ભ૊ટા ડુ ખ
ાં ય૊ આલેરા શ૊ઇ જભીનની ઉંડાઇ ઒છી જ૊લા
ભ઱ે છે . વભગ્ર સલટતાયની જભીનની બોસતઔ ઩રયટથસતનુ ાં લણટન ટૂાંઔભાાં આ઩લાભાાં આલેર છે .

વોયાષ્ટ્રના ભ૊ટા બાખના સલટતાયભાાં સછછયી એટરે ઔે ૨૫ થી ૭૫ વે.ભી ની ઉંડાઇ અને વાધાયણ સછછયી એટરે ઔે ૫૦ થી ૭૫ વે.ભી ની ઉંડાઇ
ધયાલતી જભીન આલેર છે . જ્માયે તચ્છ સલટતાયભાાં વાધાયણ ઉંડી એટરે ઔે ૭૫ થી ૧૦૦ વે.ભી ની ઉંડાઇ અને ઊડી જભીન એટરે ઔે ૧૦૦ થી ૧૫૦
વે.ભી ની ઉંડાઇ ધયાલતી જભીન આલેર છે . વોયાષ્ટ્રના ઉભયીમ સલટતાયભાાં સછછયી ઉંડાઇ અને દચક્ષણ સલટતાયભાાં વાધાયણ સછછયી ઉંડાઇ અને ખીય
સલટતાયભાાં એતદભ સછછયી ઉંડાઇ ( ૧૦ થી ૨૫ વે.ભી. ) લા઱ી જભીન આલેર છે . તચ્છના યણની નજીઔ આલેર અમુઔ સલટતાયભાાં ખ ૂફજ ઉંડાઇ
એટરે ઔે ૧૫૦ વે.ભી થી લધાયે ઉંડાઇ ધયાલતી જભીન આલેર છે

જભીનનુ ાં ઩૊ત પ્રત્મક્ષ ઔે ઩ય૊ક્ષ યીતે લનટ઩સતના સલઔાવ વાથે વાંઔ઱ામેર છે . જભીનના ઩૊તને ગણુાં ઔયીને ત્રણ બાખભાાં લશેચલાભાાં આલેર છે .
એટરેઔે ઔા઱ી- ખ૊યાફૄ અને યે તા઱. વોયાષ્ટ્ર સલટતાયભાાં ભ૊ટાબાખભાાં ઔા઱ી જભીન આલેર છે અને તચ્છ સલટતાયભાાં ખ૊યાફૄ જભીન આલેર છે

સનતાય જભીન,઩ાણી અને શલાનુ પ્રભાણ જા઱લલા અને જભીન ની અંદયના મુ઱ીમા઒ની જળુ યી ભાત્રાભાાં પ્રાણલાયુ ભ઱લા ફાફતે અવયઔાયઔ છે .
વોયાષ્ટ્ર અને તચ્છ સલટતાયભાાં ભ૊ટાબાખભાાં વાય૊ સનતાય ધયાલતી જભીન આલેર છે . અમુઔ છટાછલામા બાખ૊ભાાં લધાયે સનતાય ધયાલતી જભીન
઩ણ આલેર છે .

જભીનન૊ ભશત્તભ ઉ઩મ૊ખ ઔયલા ભાટે જભીનની કાયાળ અને બાસ્ટભતતાની જાણઔાયી જળુ યી છે . કાયાળ અને બાસ્ટભતતા જભીનની ગુણલત્તાને
અવય ઔયત ુ ભશત્લનુ ાં ઩યીફ઱ છે . વોયાષ્ટ્ર અને તચ્છ સલટતાયભાાં ભ૊ટાબાખની જભીનની કાયાળ ધયાલતી નથી. વોયાષ્ટ્ર અને તચ્છના
દયીમાઔાાંઠાના સલટતાયભાાં કાયાળ ધયાલતી જભીન છે . તચ્છના યણની નજીઔ ન૊ અમુઔ સલટતાય, ઩૊યફાંદય અને બાલનખય જીલ્રાના દયીમાઔાાંઠાના
અમુઔ સલટતાયભાાં તીવ્રથી અસતતીવ્ર કાયાળ ધયાલતી જભીન છે . તચ્છના ઉત્તય- ઩સિભ સલટતાય અને બાલનખયના દયીમાઔાાંઠાના સલટતાયભાાં
વાધાયણ કાયાળ ધયાલતી જભીન આલેર છે . તચ્છના યણની નજીઔ આલેર યાજઔ૊ટ જીલ્રાના અમુઔ સલટતાય, જાભનખય, જુ નાખઢ,
઩૊યફાંદય,અભયે રી અને બાલનખય જીલ્રાના અમુઔ છટાછલામા સલટતાયભાાં વશેજ કાયાળ ધયાલતી જભીનઆલેર છે .

અભયે રી અને બાલનખય જીલ્રાના અમુઔ અંદયના સલટતાય તેભજ યાજઔ૊ટ, જાભનખય, જુ નાખઢ, અભયે રી અને બાલનખય જીલ્રાના
દયીમાઔાાંઠાના સલટતાયભાાં અને તચ્છનાાં ઩સિભ બાખભાાં વાભાન્મ બાસ્ટભતતા ધયાલતી જભીન આલેર છે . બાલનખય જીલ્રાના બારપ્રદે ળભાાં લધાયે
બાસ્ટભતતા ધયાલતી જભીન છે . ઩૊યફાંદય જીલ્રાના દયીમાઔાાંઠાના સલટતાયભાાં ભધ્મભ બાસ્ટભતતા ધયાલતી જભીન આલેર છે .

િાય પ્રલેળ તનલાયણ અને અટઔાલ

ભ ૂખબટ જ઱ભાાં પ્રલેળતા ક્ષાયના અટઔાલ ભાટે દરયમાઔાાંઠાના મુક ઩ાવે બયતી સનમાંત્રઔ તથા ફાંધાયા઒ તથા જભીન તયપ અંદયના બાખે
઩ુનઃપ્રબયણ ત઱ાલ૊, ઩ુનઃપ્રબયણ જ઱ાળમ, ઩ુનઃપ્રબયણ કુ લા઒, ચેઔડેભ૊ તથા ટપ્રેનડીંખ ચેનાર લખેયેના ફાાંધઔાભની ઉચ્ચલ ઔક્ષા વસભસત઒

28 | P a g e
દ્વાયા બરાભણ ઔયલાભાાં આલેર. ૧૨ભા નાણાાં ઩ાંચભાાં ટટે ડટ ટ઩ેનશ્મઉર નીડવ શેઠ઱ ગુજયાતના ક્ષાય પ્રલેળ સનલાયણ ભાટે ફૃ.૨૦૦.૦૦ ઔય૊ડ
તેભજ નાફાડટ શેઠ઱ ફૃ.૨૨૭.૦૦ ઔય૊ડની પા઱લણી ઔયલાભાાં આલેર છે .

ગજયાતન ભ ૂસ્તયળાસ્ત્ર
ભ ૂ઩ ૃષ્ટ્ઠ યીતે ગુજયાત યાજ્મ મુખ્મત્લે ૩ બાખભાાં લશેંચામે઴ ુાં છે .
૧) ગુજયાત ન૊ મુખ્મ બાખ
૨) વોયાષ્ટ્ર અને
૩)ઔચ્છ

ગુજયાત યાજ્મભાાં, ઩ ૂલટ ઔેમ્બ્રીમન, ભેવ૊જ૊ઇઔ અને વેન૊જ૊ઇઔ યુખ૊ના કડઔ૊ દ્રષ્ટ્મભાન થમેર છે . વકત કડઔ૊ થી ૪૯% સલટતાય છલામેર૊ છે અને
ફાઔી ના સલટતાયભાાં તલાટટ નયી વભમના સનક્ષે઩૊ આલેરા છે . વકત કડઔ૊ ભાાં ઔેમ્બ્રીમન ઩ ૂલે ના સલકૃત અને અસતિભણ અંત: કૃત કડઔ૊,
ભેવ૊ઝ૊ઈઔ અને વેન૊ઝ૊ઈઔ એયાના જ઱કૃત કડઔ૊ અને િીટે વીમવ-ઈમ૊વીન વભમઔા઱ના રાલા કૃત ‘ડેક્કન રે઩’ પ્રઔાયના કડઔ૊ ભ઱ે છે .

12. વાહશત્મ વર્જઔ૊ અને વર્જન

1. બખલતીકુ ભાય ળભાટ – ળબ્દાતીત, અસ ૂમટર૊ઔ, ત ુરવીની ભાંજયી઒, ઉધલટમ ૂ઱

2. સુયેળ દરાર – ભાયી ફાયીએથી, વાલ એઔર૊ દરયમ૊, ટઔામિેઇ઩ય
3. ભધુયામ – ચશેયા, ઔ૊ઇ એઔ ફુર નુ નાભ ફ૊ર૊ ત૊, ઔારવ઩ટ, કુ ભાયની અખાવી
ાં , વ ૃક્ષ નીચે, તભે ઔેભ યહ્ય અફ૊ર
4. ભ૊શમ્ભદ ભાાંઔડ – ધુમ્ભવ, શલાભા ઔ૊ની સુખધ
5. સ઩નારઔન દલે – ઔાભલન, આધાય, સલલતટ, ભ૊શસનળા, સલશ્વજીત, ડૂફતા અલાજ૊
6. ઇરા આયફ ભશેતા – એઔ શતા રદલાન ફશાદુ ય, ફત્રીવરક્ષણ૊, યાધા, ફત્રીવ ઩ ૂત઱ીની લાત
7. રદરી઩ યાણ઩ુયા – ભીયાની યશી ભશેંઔ, આંસુબીન૊ ઉજાવ, કૂાં઩઱ ફુટયાની લે઱ા
8. ભપતબાઇ ઒ઝા – ઘ ૂગલાતા વાખયના ભોન, ઩઱઩઱ના પ્રસતચફિંફ, અ઩-ડાઉન
9. મળ૊ધય ભશેતા – વયી જતી યે તી, ઔીસભમાખય
10. રઔળનસવિંશ ચાલડા – અભાવના તાયા, ધયતીની ઩ુત્રી, અભાવથી ઩ ૂનભ બણી
11. નલનીત વેલઔ – સ ૂવલાટ, પ્રસતળ૊ધ, અસ્ગ્નસળકા, પ્રત્માગાત, દરયમારદર
12. નટલયરાર ઩ાંડમા (ઉળનવ) – સળશુર૊ઔ, ઩ ૃથ્લીને ઩સિભ ચશેયે
13. ચીનુબાઇ ઩ટલા – રપરસ ૂરપમાણી, ચાર૊ વજ૊ડે સુકી થઇએ, અભે અને તભે
14. કુ ન્દસનઔા ઔા઩રડમા – વાત ઩ખરા આઔાળભા
15. લ઴ાટ અડારજા – કયી ઩ડેર૊ ટહઔૂ ૊, ઩ખરા, ખાાંઠ છૂટયાની લે઱ા, ભાયે ઩ણ એઔ ગય શ૊મ
16. ધીળુ ફશેન ઩ટે ર – સલશ્રાંબતથા, લડલાનર, લાાંવન૊ અંકુ ય, લભ઱, ઩ાંકીન૊ ભા઱૊
17. યાં બાફશેન ખાાંધી – જમયાજ્મ, દી઩ારી, યોંખ નાંફય
18. પાધય લારેવ – વદાચાય, રગ્નવાંવાય, ચારયત્ર્મ મજ્ઞ, પ્રેયણા ઩યક, કુ ટુમ્ફ ધભટ
19. અસશ્વની બટ્ટ – આળઔાભાાંડર, રજ્જાવન્માર, ઒થાય, પાાંવર૊, આકેટ
20. સલઠ્ઠર ઩ાંડયા – ચિવય ૂશ, સુકની વયશદ, એઔ ચશેય૊, ર૊શીન૊ ફદર૊ યાં ખ
21. યાલજી ઩ટે ર – અંખત, અશ્રુધાયા, ઝાંઝા
22. સલન૊દ બટ્ટ – ઇદભ ત ૃતીમભ, ઩શે઴ ુ સુક તે મુખ
ાં ી નાય, સુન૊ બાઇ વાધ૊, સલન૊દની નજયે
23. ભધુસ ૂદન ઩ાયે ક – સ ૂડી અને વ૊઩ાયી, યસલલાયની વલાયે , હુ, ળાણી અને ળઔયાબાઇ
24. યસતરાર વાાં. નામઔ – જ૊ડણી પ્રલેળ, શૈમાના દાન, અરઔભરઔની લાત૊, ફા઱ યાભામણ
25. વાયાં ખ ફાય૊ટ – ઔ૊ઇ ખ૊યી ઔ૊ઇ વાાંલયી, ભીનભેક, છૂતાછૂત, જજિંદખીના પેયા

29 | P a g e
13. ગજયાતના ચચત્રઔાય૊
• યસલળાંઔય યાલ઱
• ઔનુબાઇ દે વાઇ
• યસવઔરાર ઩યીક
• ળાાંસત ળાશ
• લાસુદેલ ટભાતટ
• ગુરાભ ભ૊શમ્ભદ ળેક
• જ્મ૊સત બટ્ટ
• જેયાભ ઩ટે ર
• ચાંદ્ર સત્રલેદી
• વ૊ભરાર ળાશ
• છખનરાર જાદલ
14. p 2011
૧૯૫૫ ભશાદે લબાઇ દે વાઇ ભશાદે લબાઇની ડામયી ડામયી
૧૯૫૬ યાભનાયામણ સલ.઩ાઠઔ બ ૃશદૌ સ઩િંખ઱ સ઩િંખ઱ળાસ્ત્ર
૧૯૫૮ ઩ાં.સુકરારજી દળટન અને ચચિંતન તત્લજ્ઞાન
૧૯૬૦ યસવઔરાર છ૊.઩યીક ળસલિરઔ નાટઔ
૧૯૬૧ યાભસવિંશજી યાઠ૊ડ તચ્છનુાં વાંટકૃ સતદળટન વાંટકૃ સત
ુ વાદ સત્રલેદી ઉ઩ામન સલલેચન
૧૯૬૨ પ્ર૊.સલષ્ટ્ણપ્ર
૧૯૬૩ યાજેન્દ્ર ળાશ ળાાંત ઔ૊રાશર ઔાવમવાંગ્રશ
૧૯૬૪ ડ૊રયયામ ભાાંઔડ નૈલેદ્ય સનફાંધ
૧૯૬૫ ઔાઔાવાશેફ ઔારેરઔય જીલનવમલટથા સનફાંધ
૧૯૬૭ ડ૊.પ્રફ૊ધ ઩ાંરડત ગુજયાતી બા઴ાનુ ધ્લસન ટલફૃ઩ અને
ધ્લસન ઩યાલતટન બા઴ાળાસ્ત્ર
૧૯૬૮ સુદયમૌ
ાં (સત્રભુલનદાવ ઩ી.઴ ૂશાય) અલર૊ઔન સલલેચન
૧૯૬૯ ટલાભી આનાંદ(અટલીઔાય) કુ ઱ઔથા઒ યે કાચચત્ર૊
૧૯૭૦ નખીનદાવ ઩ાયે ક અચબનલન૊ યવસલચાય સલલેચન
૧૯૭૧ ચાંદ્રલદન ભશેતા નાટય ખઠરયમાાં પ્રલાવઔથા
૧૯૭૩ ઉભાળાંઔય જ૊ળી ઔસલની શ્રદ્ધા સલલેચન
૧૯૭૪ અનાંતયામ યાલ઱ તાયતમ્મ સલલેચન
૧૯૭૫ ભનુબાઇ ઩ાંચ૊઱ી'દળટઔ' વ૊િેટીવ નલરઔથા
૧૯૭૬ (નટલયરાર ઔે.઩ાંડયા)ઉળનસૌ અશ્વત્થ ઔાવમવાંગ્રશ
૧૯૭૭ યઘુલીય ચોધયી ઉ઩યલાવ ઔથાત્રમી નલરઔથા
૧૯૭૮ શયીન્દ્ર દલે શમાતી ઔાવમવાંગ્રશ
૧૯૭૯ જખદીળ જ૊઴ી લભ઱નાાં લન ઔાવમવાંગ્રશ
૧૯૮૦ જમન્ત ઩ાઠઔ અનુનમ ઔાવમવાંગ્રશ
૧૯૮૧ ડ૊.શરયલલ્રબ બામાણી યચના અને વાંયચના સલલેચન
૧૯૮૨ સપ્રમઔાન્ત ભચણમાય રીરેય૊ ઢા઱ ઔાવમવાંગ્રશ
• સ઩યાજી વાખયા
• ભ ૂ઩ેન કચ્ચય
• રક્ષ્ભણ લભાટ
• ભખનબાઇ સત્રલેદી
• નટુ બાઇ ઩યીક
• નટલય બાલવાય
• ફાંવીરાર લભાટ
• ળાાંસત દલે
• ધીયે ન ખાાંધી
• ઉસભિરાફશેન ઩યીક
૧૯૮૩ ડ૊.સુયેળ શ.જ૊઴ી(અટલીઔાય) ચચન્તમાસભ ભનવા સનફાંધ
૧૯૮૪ ડ૊.યભણરાર જ૊ળી સલલેચનની પ્રરિમા સલલેચન
૧૯૮૫ કુ ાંદસનઔા ઔા઩રડમા વાત ઩ખરાાં આઔાળભાાં નલરઔથા
૧૯૮૬ ચાંદ્રઔાન્ત ળેઠ ધ ૂ઱ભાાંની ઩ખરી઒ વાંટભયણ૊
૧૯૮૭ સવતાાંશ ુ મળિાંદ્ર જટાયુ ઔાવમવાંગ્રશ
૧૯૮૮ બખલતીકુ ભાય ળભાટ અસ ૂમટર૊ઔ નલરઔથા
૧૯૮૯ જ૊વેપ ભેઔલાન આંખચ઱માત નલરઔથા
૧૯૯૦ અસનર જ૊ળી ટટેચ્યુ સનફાંધવાંગ્રશ
૧૯૯૧ રાબળાંઔય ઠાઔય ટ૊઱ાાં,અલાજ,ગોંગાટ ઔાવમવાંગ્રશ
૧૯૯૨ બ૊઱ાબાઇ ઩ટે ર દે લ૊ની ગાટી પ્રલાવલણટન
૧૯૯૩ નાયામણ દે વાઇ અસ્ગ્નકુ ાંડભાાં ઊખે઴ ુાં ગુરાફ જીલનચરયત્ર
૧૯૯૪ યભેળ ઩ાયે ક સલતાન સુદ ફીજ ઔાવમવાંગ્રશ
૧૯૯૫ લ઴ાટ અડારજા અણવાય નલરઔથા
૧૯૯૬ રશભાાંળી ળેરત અંધાયી ખરીભાાં વપેદ ટ઩ઔાાં ટૂાંઔી લાતાટ઒
૧૯૯૭ અળ૊ઔ઩ુયી ખ૊ટલાભી કૂલ૊ નલરઔથા
૧૯૯૮ જમાંત ઔ૊ઠાયી લાાંઔદે કાાં સલલેચન સલલેચન
૧૯૯૯ સનયાં જન બખત ગુજયાતી વારશત્મ-઩ ૂલાટધ-ઉતયાધટ
સલલેચન
૨૦૦૦ લીનેળ અંતાણી ધગ
ાં ૂ બયી કીણ નલરઔથા
૨૦૦૨ ધ્રુલ બટ્ટ તત્લભસવ નલરઔથા
૨૦૦૩ ચફિંદુ બટ્ટ અકે઩ાતય નલરઔથા
૨૦૦૪ અમ ૃતરાર લેખડ વૌંદમટની નદી નભટદા પ્રલાવ
૨૦૦૫ સુયેળ દરાર અકાંડ ઝારય લાખે ઔસલતા
૨૦૦૬ યસતરાર 'અસનર' આટાન૊ સ ૂયજ સનફાંધ
૨૦૦૭ યાજેન્દ્ર શુતર ખઝર વાંરશતા ઔસલતા
30 | P a g e
 ૨૦૦૮ સુભન ળાશ પટપરટયુ ટૂાંઔી લાતાટ઒ સલલેચન
૨૦૦૯ સળયી઴ ઩ાંચાર (અટલીઔાય) લાત આ઩ણા સલલેચનની

15. 6 એતપ્રર, 1930ના ય૊જ નલવાયીથી ઩તિભે દચિણ ગજય...

6 એસપ્રર, 1930ના ય૊જ નલવાયીથી ઩સિભે દચક્ષણ ગુજયાતના દરયમાઔાાંઠે આલેર દાાંડીના વમુદ્રતટે ખાાંધી ફા઩ુએ ચ઩ટી ભીઠુાં
ઉ઩ાડલુ,ાં વસલનમ ઔાન ૂન બાંખ ઔમો અને ચબ્રરટળ ળાવનની ઊંગ ઊડી ખઈ.

ફાયડ૊રી :
સુયતથી 34 રઔભી દૂ ય ઩ ૂલટભાાં આલે઴ ુાં આ ઐસતશાસવઔ ટથ઱ વયદાય ઩ટે રના ‘ના-ઔય‘ વત્માગ્રશની ટમ ૃસત઒ વાંગ્રશીને ફેઠુાં છે . અશીંના
‘વયદાય ટલયાજ આશ્રભ‘ભાાં ખાાંધી સલચાયધાયાને રખતી પ્રવ ૃસત્ત઒ ચારે છે . અશીંની વશઔાયી પ્રવ ૃસત્ત઒એ દે ળને નલીન ભાખટ
ચીંધ્મ૊ છે .

લેડછી :
ફાયડ૊રીની ઩ ૂલટભાાં આલેરા લેડછીભાાં ખાાંધીજીના અંતેલાવી જુખતયાભબાઈન૊ આશ્રભ દળટનીમ છે . ત્માાં તેભણે આરદલાવી અને
઩છાત પ્રજાના સળક્ષણ અને ઉત્થાનની પ્રવ ૃસત્ત આયાં બી અને સલઔવાલી.

સયત :
તા઩ી નદીના રઔનાયે લવે઴ ુાં સુયત એઔ વભમે ઩સિભ બાયતનુ ાં ભશત્લનુાં ફાંદય શતુ ાં અને દે ળ઩યદે ળનાાં લશાણ૊ ઩ય 84 ફાંદયના લાલટા
પયઔતા એભ ઔશેલામ છે . આજે ઓદ્ય૊ચખઔ ળશેય તયીઔે એની પ્રસતષ્ટ્ઠા લધતી જામ છે . વને 1994 ના ઒ઔટ૊ફયભાાં પ્રેખની ચફભાયી
પાટી નીઔ઱ી ત્માાં સુધી સુયત ‘ખાંદાભાાં ખાંદુાં ળશેય‘ ઔશેલાતુ.ાં જ૊ઔે ભાત્ર ફે લ઴ટના ખા઱ાભાાં સુયતે ઩૊તાનુાં ઔરાંઔભવ
ાં ૂ ી નાખ્યુાં અને 1996
ના વલેક્ષણ પ્રભાણે ‘બાયતના ફીજા નાંફયના ટલચ્છ ળશેય‘ તયીઔેની નાભના પ્રાપ્ત ઔયી. અને સુયત ખ ૂફસુયત ફન્યુ.ાં
઩ુયાણા સુયતની એઔ તયપ તા઩ી લશેતી શતી અને ફાઔીની ત્રણ ફાજુએ ભાટીન૊ ફનેર૊ ઔ૊ટ શત૊. સળલાજીના
આિભણ ફાદ આ ઔ૊ટ ઈંટ૊થી ફનાલલાભાાં આવમ૊ શત૊.
‘નભટદ વારશત્મ વબા‘ની પ્રવ ૃસત્ત઒થી ઔસલ નભટદની ટમસૃ ત઒ જ઱લાઈ યશી છે . ફા઩ારાર ખ. લૈદ્ય જેલા
આયુલેદાચામટની પ્રવ ૃસત્તએ ‘આત્ભાનાંદ પાભટવી‘ આ઩ી છે . ભ૊ખર વભમભાાં ભક્કા શજ ઔયલા જતા માત્રી઒ની વલરત૊ ભાટે
‘મુખરવયાઈ‘ નાભની જગ્મા શતી. તેથી સુયત ‘ભક્કા ફાંદય‘, ‘ભક્કાફાયી‘ અથલા ‘ફાબુર ભક્કા‘ તયીઔે ઩ણ ઒઱કાત.ુાં
એન્ડુઝ રાઇબ્રેયીભાાં 150 – 300 લ઴ટ જૂનાાં અમ ૂલ્મ ઩ુટતઔ૊ છે . ફેનમ ૂન ઔરાકૃસતને ઐસતશાસવઔ વાભગ્રી ધયાલતુ ાં
સલન્ચેટટય મ્યુચઝમભ અત્માયે વયદાય વાંગ્રશારમ તયીઔે જાણીત ુાં છે . સુયત ટે ઔવટાઇર ભાઔે ટ એસળમાબયભાાં સલખ્માત છે . તેભાાં વોથી
લધુ આઔ઴ટઔ છે 50 ભીટય ઊંચાઈલાફૄાં પયતુ ાં યે ટટ૊યાાં. નલેમ્ફય- રડવેમ્ફયભાાં શજાય૊ ળ૊કીન૊ નદીના ઔાાંઠે આલેર ઩ોંઔનખયભાાં
઩ોંઔની ચરજ્જત ભાણે છે .

અશીંનુ ાં ચચિંતાભણી ઩ાશ્વટનાથનુ ાં દે યાવય ગણુાં જૂન ુ ાં છે . આ ઉ઩યાાંત ખ૊઩ી઩ુયાનુાં આખભ ભાંરદય ઩ણ જ૊લારામઔ છે . લૈશ્ણલાચામટ શ્રી
લલ્રબાચામટની ઴ષ્ટ્ઠ઩ીઠ નોંધ઩ાત્ર છે . અસશ્વનીકુભાયના ગાટન૊ અક્ષમલડ ઔણટને રખતી ઩ોયાચણઔ ઔથા વાથે વાંઔ઱ામેર૊ ખણામ છે .
શીયા, ભ૊તી, ઝલેયાત અને જયીના ઉદ્ય૊ખ ઉ઩યાાંત આટટ સવલ્ઔ ઩ાલય઴ ૂમ્વ અને સભર૊ન૊ ગણ૊ સલઔાવ થમ૊ છે . ઉતયાણનુ ાં
઩ાલયશાઉવ, સુમ ૂર ડેયી, શજીયાનુ ાં કાતયનુ ાં જખી ૃ ફનાવયુ ાં છે .‘સુયતનુ ાં
ાં ઔાયકાનુાં અને ભખદલ્રા ફાંદયના સલઔાવે સુયતને વમદ્ધ
જભણ‘, ‘ગાયી ત૊ સુયતની‘, ‘ઉંસધયુ‘ાં અને ‘ભ ૂસુ‘ાં એ સુયતની પ્રજાની યસવઔતા વમઔત ઔયે છે .

અતર : લરવાડ ઩ાવે ‘અતુર‘ નુ ાં પ્રખ્માત યાં ખ-યવામણ અને દલા઒નુ ાં સલળા઱ ઔાયકાનુ ાં છે . આ ઔાયકાનુ ાં ઉદ્ય૊ખ઩સત ઔટતુયબાઈ
રારબાઈના કુટુાંફનુાં છે .

31 | P a g e
ડભવ : સુયતથી આળયે 15 રઔભી દૂ ય દરયમારઔનાયે ડુભવ આલે઴ ુાં છે . આ એઔ સલશાયધાભ છે . નજીઔભાાં બીભ઩૊ય અને સુરતાનાફાદ
નાભનાાં સલશાયધાભ૊ છે . તા઩ી નદી અને દરયમાન૊ વાંખભ ડુભવ નજીઔ થામ છે .

શજીયા : સુયતથી આળયે 25 રઔભી દૂ ય શજીયા એના જશાજલાડા અને કાતયવાંકુર મ૊જના ભાટે પ્રખ્માત છે . કૃબઔ૊, એટવાય, રાવટન
એન્ડ ટુબ્ર૊ તથા રયરામન્વ ઔાં઩ની઒નાાં સલળા઱ ઉત્઩ાદન ઔેન્દ્ર૊ છે . ઢૂલા ખાભે એઔ અંગ્રેજ ડૂફી ખમા ઩છી તેન૊ શજીય૊
ફનાવમ૊ શત૊ તેથી તેન ુ ાં નાભ શજીયા ઩ડયુ ાં છે .

ઔાઔયા઩ાય : અશીં તા઩ી નદી ઉ઩ય એઔ ફાંધ ફાાંધલાભાાં આવમ૊ છે . શારભાાં અશીં એઔ અણુળસ્તત ઉત્઩ાદન ભથઔ ળફૃ થયુાં છે .

વ૊નખઢ : ખામઔલાડની ખાદીની ટથા઩ના ઩શેરાાં અશીં અને ઩છી લડ૊દયા થઈ.

ે ઔુ મ૊જના છે . ત્માાં એઔ કૃસત્રભ સલળા઱ વય૊લય

ઉઔાઈ : સુયતથી 100 રઔભી દૂ ય તા઩ી નદી ઩ય આલેર ઉઔાઈ મ૊જના ભ૊ટી ફહુશત
તૈમાય ઔયલાભાાં આવયુ ાં છે .

ાં સલશાયધાભ છે . વળુ અને

ઉબયાટ : રીરી લનયાજજ અને દરયમારઔનાયાના વૌંદમટથી ભઢામે઴ ુાં ઉબયાટ દચક્ષણ ગુજયાતનુાં સુદય
તાડનાાં ઊંચાાં ઝાડ આ ટથ઱ની સલળે઴તા છે .

લરવાડ : લરવાડ જજલ્રાનુ ાં મુખ્મ ભથઔ છે . નજીઔભાાં ઓયાં ખા નદી લશે છે . જેભાાં લશાણ ભાયપતે લાાંવ, રાઔડાાં અને શ્રીપ઱ આલે છે .
યે રલેન ુાં ભ૊ટુાં લઔટ ળ૊઩ તથા યે રલે સુયક્ષાદ઱નુાં તારીભઔેન્દ્ર છે .

તીથર : રખબખ લરવાડનુ ાં ઩ળુાં ફની ખમે઴ ુાં તીથર દરયમારઔનાયે આલે઴ ુાં શલા કાલાનુાં ટથ઱ છે . રઔનાયે વાાંઈફાફાનુ ાં ભાંરદય
જ૊લારામઔ છે .
વુંજાણ : ઈયાન છ૊ડીને બાયત આલેરાાં ઩ાયવી ઔ૊ભનાાં ઔેટરાાંઔ કુટુાંફ૊ને વોપ્રથભ વાંજાણના યાજાએ યક્ષણ આપ્યુાં શતુ.ાં વાંજાણની
આવ઩ાવ ચીકુ, આંફાના ઩ુષ્ટ્ઔ઱ વ ૃક્ષ છે .
ઉદલાડા : ઩ાયવી઒નુ ાં ઩સલત્ર તીથટધાભ છે . ઈયાનભાાંથી રાલેર અસ્ગ્નજ્મ૊ત (આતળ ફશેયાભ) સનયાં તય પ્રજ્લચરત યાકલાભાાં
આલી છે .
લા઩ી : છે લ્રા થ૊ડાાંઔ લ઴ોભાાં લા઩ીએ ઓદ્ય૊ચખઔ ક્ષેત્રે શયણપા઱ બયી છે . ઩યાં ત ુ ઔાયકાનાાં઒ ગણુ ાં ઔયીને યવામણના શ૊ઈ આ
સલટતાયભાાં પ્રદૂ ઴ણન૊ ભ૊ટ૊ બમ ઊબ૊ થમ૊ છે .
દભણ : ભ ૂત઩ ૂલટ ઩૊ટટ ુ ખીઝ વાંટથાન આજે ઔેન્દ્રવયઔાય વાંચાચરત પ્રદે ળ છે . દભણના રઔનાયાની યે ત ુ ભ ૂકયી અને ઝાાંકા યાં ખની છે .
દભણની ભધ્મભાાંથી દભણખાંખા નદી લશે છે અને નખયને ફે બાખભાાં લશેંચે છે . દચક્ષણ બાખભાાં ‘વે ઔેથેિર‘ નાભનુ ાં ભ૊ટુાં
દે લ઱ છે . નાની દભણભાાં ‘પ૊ટટ ઒પ વેન્ટ જેય૊ભી‘ રઔલ્ર૊ છે .
દાદયા-નખય શલેરી : 500 ચ૊ રઔભીથી ઩ણ ઒છ૊ સલટતાય ધયાલત૊ આ ઔેન્દ્રળાસવત પ્રદે ળ એઔ ફાફતભાાં સલયર છે . 1954 ભાાં આ
પ્રદે ળને ઩૊ટટ ુ ખીઝ૊ના ળાવનથી મુતત ઔયામ૊ ત્માયથી 1961 સુધી આ પ્રદે ળ ઩ય ર૊ઔ૊નુાં યાજ યહ્ુાં શતુ.ાં
ઉનાઈ : ખયભ ઩ાણીના કુાંડ ભાટે જાણીતુ ાં ઉનાઈ એઔ આય૊ગ્મધાભ છે .
ચફરીભ૊યા : અશીંનુાં વ૊ભનાથ ભશાદે લનુ ાં ભાંરદય અસત પ્રસવદ્ધ છે . યાચયચીરાાંનાાં ઔાયકાનાાં સલઔટમાાં છે .
નલવાયી : નલવાયી ઩ ૂણાટ નદીના રઔનાયે લવે઴ ુાં ખામઔલાડી નખય છે . ઔા઩ડની સભર૊, લાવણનાાં ઔાયકાનાાં તથા શીયાન૊ ઉદ્ય૊ખ
સલઔાવ ઩ામ્માાં છે . નલવૈમદ ઩ીયની ભઝાય રશન્દુ – મુસ્ટરભ૊ભાાં પ્રસવદ્ધ છે .

નાયખ૊઱ : પ્રખ્માત સલદ્યાધાભ છે . દરયમારઔનાયાનુ ાં આ વૌંદમટધાભ દચક્ષણ ગુજયાતનુાં ઩ાંચખીની – ભશાફ઱ે શ્વય ખણામ છે .
વા઩તાયા : વહ્યાદ્રી ઩લટતભા઱ાના ઩સિભ છે ડે દરયમાની વ઩ાટીથી આળયે 2900 ફૂટની ઊંચાઈએ આલેર વા઩ુતાયા આમ૊જન઩ ૂલટઔ
સલઔાવ ઩ાભે઴ ુાં ચખરયભથઔ છે . અશીં ફે તયપ ઩ાણીથી લીંટ઱ામેર૊ દ્વી઩ઔલ્઩ ફાખ છે . ‘ય૊ઝ ખાડટ ન‘ અને સત્રપ઱ા ફાખ ઩ણ

32 | P a g e
 જ૊લા જેલ૊ છે . ભધભાકી ઉછે ય ઔેન્દ્ર૊ન૊ વમા઩ારયઔ ધ૊યણે સલઔાવ થઈ યહ્ય૊ છે .
આશલા : ડાાંખનુાં મુખ્મ ળશેય છે . દરયમાની વ઩ાટીથી આળયે 1800 ફૂટની ઊંચાઈએ આલે઴ ુાં છે . ડાાંખ દયફાય ડાાંખી પ્રજાન૊ વોથી
ભ૊ટ૊ ર૊ઔ-ઉત્વલ છે . શ૊઱ી (સળભખા)ના વાતેઔ રદલવ અખાઉ જૂના ડાાંખીયાજા અસ્ગ્ન ઩ેટાલે છે જેને વતત 168 ઔરાઔ
સુધી જરત૊ યાકલાભાાં આલે છે .
ૃ ઋ
બરૂચ : ભગ ુ સ઴એ આ નખય લવાવયુ ાં શ૊લાથી એનુ ાં નાભ ભ ૃગુઔચ્છ અથલા ભ ૃગુતીથટ ઩ડયુાં શતુ.ાં ઩ાછ઱થી અ઩ભ્રાંળ થઈને બફૃચ
થઈ ખયુ.ાં નભટદાના ઩ ૂયને ઔાયણે લાયાં લાય જજૉરયત થઈ ખમે઴ ુાં બફૃચ, નભટદાફાંધને ઔાયણે સુયચક્ષત થત ુાં જામ છે .
પરટિરાઇઝય,સવભેન્ટ લખેયેનાાં ભ૊ટાાં ઔાયકાનાાંથી બફૃચ વમદ્વૃ દ્ધ તયપ જઈ યહ્ુાં છે . મ ૂ઱ ‘ખ૊લ્ડન ચબ્રજ‘ અંગ્રેજ૊એ ઈ. વ. 1881
ભાાં ફાંધાલેર૊.
શઔરતીથસ : બફૃચથી 16 રઔભી દૂ ય આલે઴ ુાં શુઔરતીથટ માત્રાધાભ છે . અશીં દય ઔાસતિઔી ઩ ૂનભે નભટદા નદીના ઔાાંઠે ભે઱૊ બયામ છે . આ
ટથ઱ સલશાયધાભ તયીઔે સલઔવી યહ્ુાં છે .
ઔફીયલડ : શુઔરતીથટની નજીઔ, નભટદાના ઩ટની ભધ્મભાાં આ સલળા઱ લડ આલેર૊ છે . ભાન્મતા એલી છે ઔે ઔફીયજીએ
બાયતભ્રભણદયસભમાન દાતણ પેંઔયુ ાં જેભાાંથી આ લડ ઊખી નીઔળ્મ૊. લડનુાં મ ૂ઱ થડ ળ૊ધવુાં મુશ્ઔેર છે . આ લડ આળયે 600
લ઴ટ જૂન૊ શ૊લાનુ ાં અનુભાન છે .
યાજ઩ી઩઱ા : યજલાડાની યાજધાનીનુ ાં ળશેય છે . અશીંન૊ શજાય ફાયીલા઱૊ યાજભશેર જ૊લારામઔ છે . આ ટથ઱ તેની યભણીમતાને
ઔાયણે ગુજયાતી રપલ્ભ૊નાાં શુરટિંખનુાં ટથાન ફની ખયુ ાં છે .
અંઔરેશ્વય : બફૃચથી 12 રઔભી દચક્ષણે આલે઴ ુાં અંઔરેશ્વય કસનજ તેર ભાટે જાણીત ુાં છે . ગુજયાતભાાં વોથી વાળુાં અને વોથી લધુ તેર
આ઩નાળુાં તેરક્ષેત્ર છે . અશીંથી નીઔ઱તુ ાં તેર શુદ્ધ થલા લડ૊દયા ઩ાવેની ઔ૊મરી રયપાઇનયીભાાં ભ૊ઔરલાભાાં આલે છે .
બાડભ ૂત : બફૃચથી આળયે 23 રઔભી દૂ ય આલેરા આ ધાસભિઔ ટથ઱ે દય 18 લ઴ે કુાંબભે઱૊ બયામ છે .
ઔયજણ : યાં ખઅલધ ૂત ભશાયાજન૊ આશ્રભ અશીં છે .
ફ૊ચાવણ : અક્ષય ઩ુળુ઴૊તભ વાંટથાનુ ાં લડુાં ભથઔ ફ૊ચાયણ ફ૊યવદ – તાયા઩ુય ભાખટ ઩ય આલે઴ ુાં છે .
ડાઔ૊ય : નરડમાદથી રખબખ 40 રઔભી ઩ ૂલે આલે઴ ુાં ડાઔ૊ય-મ ૂ઱ ડાંઔ઩ુય-કૃષ્ટ્ણબતત૊નુાં ભ૊ટુાં ધાભ છે . સુપ્રસવદ્ધ ડાઔ૊યનુાં ભાંરદય ઈ.
વ.1828 ભાાં શ્રી ખ૊઩ા઱યાલ જખન્નાથ તામ્બ્લેઔયે લૈરદઔ સલસધથી ફાંધાવયુ ાં શતુ ાં તેલા રેક ભ઱ે છે . આ ભાંરદયને 8 ધુમ્ભટ છે
અને 24 સળકય૊ છે . સનજભાંરદયભાાં ચફયાજતી મ ૂસતિ વાડા ત્રણ ફૂટી ઊંચી અને દ૊ઢ ફૂટ ઩શ૊઱ી છે . આકી મ ૂસતિ ઔા઱ા ઔવ૊ટી
઩થ્થયની ફનેરી છે . અને તે 11 ભી વદીની શ૊લાનુાં ભનામ છે .

ખ઱તેશ્વય : ડાઔ૊યથી 16 રઔભી દૂ ય ભશી ઔાાંઠે આલે઴ ુાં વ૊રાંઔીયુખનુ ાં આ સળલારમ જ૊લા જેવુ ાં છે . ભશી અને ખ઱તી નદીનુાં આ
વાંખભતીથટ એઔ સ઩ઔસનઔ ટથ઱ ફન્યુ ાં છે .
ઔ઩ડલુંજ : ઔ઩ડલાંજ જૂન ુ ાં ઐસતશાસવઔ ટથાન છે . અશીંની કુાંઔાલાલ જાણીતી છે . ઔ઩ડલાંજના ઔીસતિટતાંબ (ત૊યણ) પ્રાચીન યુખની
ઔીસતિખાથા ખાતાાં અઔફાંધ ઊબાાં છે .
ઉત્ઔું ઠેશ્વય : ઔ઩ડલાંજથી દવેઔ રઔભી દૂ ય લાત્રઔ ઔાાંઠે ઉત્ઔાંઠેશ્વયનુાં સળલારમ છે . 108 ઩ખસથમાાં ચઢતાાં જભણી ફાજુએ ખ૊ક છે . તેભાાં શ્રી
જખદાંફાનુ ાં ટથાનઔ છે . અશીં સલસલધ ટથાનેથી ર૊ઔ૊ લા઱ ઉતયાલલા આલે છે .
ળાભ઱ાજી : વાફયઔાાંઠા જજલ્રાભાાં ડુખ
ાં ય૊ લચ્ચે ભેશ્વ૊ નદીના રઔનાયે આલે઴ ુાં આ લેશ્ણલતીથટ સળલ્઩વૌંદમટની દટ સ્ષ્ટ્ટએ અલર૊ઔનીમ
ટ ુ સલષ્ટ્ણન
છે . અશીં ચતુભજ ુ ાં ી ખદા ધાયણ ઔયે ર શ્માભ મ ૂસતિ સલયાજે છે એટરે આ ટથ઱ ખદાધય઩ ૂયી ઩ણ ઔશેલામ છે . દય
ઔાયતઔ સુદ ઩ ૂનભે મ૊જાતા અશીંના ભે઱ાભાાં જાતજાતના ઩શુ઒ની રે-લેચ થામ છે .

ઈડય : રશિંભતનખયની ઉત્તયે ઈડય ખાભભાાં જ રખબખ 800 ફૂટ ઊંચ૊ ડુખ
ાં ય છે . એઔ લાય આ ખઢ જીતલ૊ એટ઴ુાં ઔ઩ળુાં ખણાત ુાં
ઔે‘ઈડરયમ૊ ખઢ જીત્મા‘ એલી ર૊ઔ૊સ્તત પ્રચચરત થઈ.
કેડબ્રહ્મા : રશિંભતનખયથી 57 રઔભીના અંતયે આલેર કેડબ્રહ્માભાાં રશયણાક્ષી નદીના ઔાાંઠે ચતુમક
ટ ુ બ્રહ્માજીનુ ાં સલયર ભાંરદય આલે઴ ુાં છે .

33 | P a g e
 ૃ ઋ
નજીઔભાાં ભગ ુ સ઴ના આશ્રભ તયીઔે ઒઱કાતા આશ્રભની નજીઔ રશયણાક્ષી, બીભાક્ષી અને ઔ૊વાાંફી નદી઒ન૊ વાંખભ થામ છે .
ભશેવાણા : ભશેવાણાની બેંવ૊ લકણામ છે અને અશીંની ‘દૂ ધવાખય‘ ડેયી જાણીતી છે . અભદાલાદ – રદલ્રી શાઈલે ઩ય ભશેવાણા
આલતાાં ઩શેરા ‘ળાંકુઝ‘ લ૊ટય઩ાઔટ ઩મટટઔ૊ ભાટે ભન૊યાં જનના ટથ઱ તયીઔે પ્રસવદ્ધ થમ૊ છે .
઩ાટણ : વયટલતી નદીના તટે લવે઴ ુાં આ એઔ લકતનુ ાં ભશાનખય ગુજયાતની યાજધાની શતુ.ાં ઩ાટણ એટરે ‘઩તન – ળશેય‘. આનુ ાં
મ ૂ઱ નાભ અણરશર઩ુય ઩ાટણ શતુ.ાં રખબખ શજાય લ઴ટ ઩શેરાાં ફાંધામેર વશસ્ત્રચરિંખ ત઱ાલના અલળે઴૊ ઩યથી તેની
સલળા઱તા,ઔાયીખયી અને બવમતાન૊ ઩રયચમ ભ઱ે છે . સળલ્઩ ટથા઩ત્મની બવમતાનુાં દળટન ઔયાલતી યાણઔી લાલ સુસલખ્માત
છે . ઩ાટણભાાં અનેઔ સુદય
ાં જજનારમ૊ છે તથા 800 – 1000 ઩ુયાણા અરભ્મ ગ્રાંથ૊ વચલામા છે .
તવદ્ધ઩ય : ભાત ૃશ્રાદ્ધ ભાટે જાણીતુ ાં સવદ્ધ઩ુય વયટલતી નદીને રઔનાયે આલે઴ ુાં છે . ઩યાં ત ુ સવદ્ધ઩ુયની ખ્માસત તેના ળુદ્રભશારમને ઔાયણે છે .
જેના1600 ભાાંથી આજે ભાત્ર ચાયે ઔ થાાંબરા અને ઉ઩ય ઔભાન જેવુ ાં થ૊ડુઔ
ાં ફચ્યુ ાં છે . સવદ્ધ઩ુયથી થ૊ડે દૂ ય 12 * 12 ભીટયન૊
એઔ કુાંડ છે જે ચફિંદુ વય૊લય નાભે ઒઱કામ છે .
તાયું ખા : ભશેવાણા જજલ્રાની ઉત્તયે આલે઴ ુાં જૈન૊નુ ાં આ માત્રાધાભ 1200 ફૂટ ઊંચા અત્માંત યભણીમ ડુખ
ાં ય ઩ય આલે઴ ુાં છે .
ભ૊ઢેયા : બાયતભાાં ભાત્ર ફે સ ૂમટભરાં દય૊ છે . એઔ ઔ૊ણાઔટ (઒રયટવા)ભાાં અને ફીજુ ાંભ૊ઢેયાભાાં. ઩ુષ્ટ્઩ાલતી નદીને રઔનાયે આલે઴ ુાં આ
ભાંરદય ઈ. વ. 1026-27 ભાાં યાજા બીભદે લના વભમભાાં ફાંધાયુાં છે .
લડનખય : ભશેવાણાથી 30 રઔભી દૂ ય આલેરા ફે ઩થ્થયના ત૊યણ૊ સળલ્઩ઔ઱ા અને લાટત ુઔ઱ાના પ્રતીઔ તયીઔે બાયતબયભાાં
સલખ્માત છે . દી઩ઔ યાખ ખામા ઩છી તાનવેનના ળયીયભાાં થમેરા દાશનુાં ળભન અશીંની ફે વાંખીતજ્ઞ ફશેન૊ તાના અને
યીયીએ ભલ્શાય યાખ છે ડીને ઔયુું શતુ.ાં
ફારાયાભ : ફનાવઔાાંઠા જજલ્રાનુ ાં આ એઔ ઉત્તભ પ્રાકૃસતઔ વૌંદમટધાભ છે . તે ટે ઔયી ઩ય આલે઴ ુાં છે .
અંફાજી : ગુજયાતની ઉત્તય વયશદે અયલલ્રીની ઩લટતભા઱ાભાાં આયાસુય ડુખ
ાં ય ઩ય અંફાજીનુાં સુપ્રસવદ્ધ ભાંરદય આલે઴ ુાં છે . ઉ઩યાાંત
આવ઩ાવના જખર૊ની
ાં ઩ેદાળ રાક, કેય, ભીણ, ભધ, ગ ૂખ઱ લખેયેન ુ ાં ઩ણ ફજાય છે . અંફાજીનુાં સલળે઴ આઔ઴ટણ તેની
નજીઔ આલેર૊ ખબ્ફય ઩શાડ છે . ખબ્ફયની ટ૊ચ ઩ય ભાતાજીનુાં ભાંરદય આલે઴ ુાં છે .
ભજ : ઔચ્છનુ ાં મુખ્મ ભથઔ ભુજ 580 ફૂટ ઊંચા ભ ૂજજમા ડુખ
ાં યની ત઱ે ટીભાાં આલે઴ ુાં રખબખ 500 લ઴ટ ઩ુયાણુ ાં નખય છે . વીભાાંત નખય
શ૊ઈ રશ્ઔયી છાલણી અને શલાઈ ભથઔ લખેયે અશીં સલઔટમાાં છે . લાાંઔીચ ૂઔી ખરી઒લા઱ા ભુજભાાં કાવ જ૊લારામઔ છે .
આમનાભશર, ભશાયાલ રક઩તજીની સુદય
ાં ઔ૊તયણીલા઱ી છત્રી઒, ત઱ાલ અને તેભાાં ભાઈર૊ દૂ યથી ઩ાણી રાલતી ભ ૂખબટ
નશેય. ઔચ્છની ઔરાનુ ાં સળકય એટરે આમના ભશર.
અંજાય : ભુજથી ઩ ૂલટ-દચક્ષણે આલે઴ ુાં અંજાય ઩ાણીદાય છયી-ચપ્઩ાાં, સ ૂડી઒ના ઉદ્ય૊ખ તથા ફાાંધણી ઔ઱ા ભાટે જાણીત ુાં છે . જ઱ે શ્વય
ભશાદે લ તથા જેવર-ત૊યરની વભાસધ સલખ્માત છે . અંજાયથી રખબખ 4 રઔભીના અંતયે જખરી
ાં ુ યીથી
ખધેડા (ઘુડકય) પેબ્રઆ
જૂન સુધીભાાં જ૊ઈ ળઔામ છે .
ધીણ૊ધયન૊ ડું ખય : ભુજખી આળયે 60 રઔભી દૂ ય આલેર૊ આ ડુખ
ાં ય દાદા ખ૊યકનાથની ત઩૊ ભ ૂસભ તયીઔે પ્રખ્માત છે . ડુખ
ાં ય રખબખ
1250 ફૂટ ઊંચ૊ છે . આ ડુખ
ાં યભાાં થાન ભઠ આલેર૊ છે ઔે જે ઩ીય અને મ૊ખી઒ની યશેલાની જગ્મા છે .
લેમ : ઔચ્છના ભ૊ટા યણની દચક્ષણ વયશદે એઔ નાનુાં ખાભ છે . છે લ્રાાં 250 લ઴ોથી આ ખાભના ર૊ઔ૊ ઩૊તાના મુકીની ળશાદતન૊ ળ૊ઔ
઩ા઱ી યહ્યાાં છે .
નાયામણ વય૊લય :બાયતનાાં ઩ાાંચ મુખ્મ વય૊લય૊ભાાં નાયામણ વય૊લયની ખણના થામ છે . આ ટથ઱ લૈષ્ટ્ણલ ધભી઒નુાં માત્રાધાભ છે .
મદ્રું ા : મુદ્રાં ા લાડી – ફખીચા અને તાંદુયટત આફ૊શલાને ઔાયણે ઔચ્છના રીરા પ્રદે ળ તયીઔે ઒઱કામ છે . અશીં કાયે ઔનુાં ઉત્઩ાદન
઩ુષ્ટ્ઔ઱ પ્રભાણભાાં થામ છે .
ભાુંડલી : ભુજથી દચક્ષણ-઩સિભભાાં આળયે 60 રઔભીના અંતયે ભાાંડલી (ભડઈ) ફાંદય તયીઔે સલઔાવ ઩ાભી યશે઴ ુાં ટથ઱ છે . ભાાંડલીન૊
રઔનાય૊ ખ ૂફ યચ઱માભણ૊ શ૊લાથી એઔ ટીફી વેનેટ૊રયમભ ઩ણ છે . ઩લનચક્કીથી લીજ઱ીનુાં વમા઩ાયી ધ૊યણે ઉત્઩ાદન થામ છે .
ધ૊઱ાલીયા : ઈ. વ. 1967-68 ભાાં બચાઉ તા઴ુઔાભાાં ધ૊઱ાલીયા ટીંફાની પ્રથભ જાણ થઈ. ઩ુયાતન તત્લના ળ૊ધ ઔામટ પ્રભાણે આ
ટથ઱ે 4500 લ઴ટ ઩શેરાાં એઔ સલળા઱ અને બવમ
ૌ નખય શતુ.ાં

34 | P a g e
ઔું ડરા : ઔચ્છનુ ાં આ ફાંદય અલાટચીન ઩ણ બાયતનાાં અખત્મનાાં ફાંદય૊ભાાંન ુાં એઔ ફની યહ્ુાં છે . તે ફ્રી ઩૊ટટ છે .
લઢલાણ : લઢલાણ (જૂના વભમનુ ાં લધટભાન઩ુય) અને આધુસનઔ સુયેન્દ્રનખયની લચ્ચે બ૊ખાલ૊ નદી લશે છે . ખાભભાાં સુદય
ાં –
સળલ્઩ટથા઩ત્મબયી ભાધાલાલ છે . વતી યાણઔદે લીની દે યી પ્રખ્માત છે . લઢલાણ વોયાષ્ટ્રન૊ દયલાજ૊ ઔશેલામ છે . આઝાદી
઩છી બાયતભાાં વોપ્રથભ સલરીન થનાળુાં યાજ્મ લઢલાણ શતુ.ાં
ચ૊ટીરા : ઝલેયચાંદ ભેગાણીનુ ાં ચ૊ટીરા સુયેન્દ્રનખયથી 57 રઔભી દૂ ય ડુખ
ાં ય ઩ય આલે઴ ુાં છે . ડુખ
ાં યની ટ૊ચ ઩ય ચામુડાં ાદે લીનુાં ભાંરદય છે .
તયણેતય : તયણેતય એ સત્રનેત્ર ળબ્દનુાં અ઩ભ્રાંળ છે . યાજઔ૊ટથી ઉત્તય-઩ ૂલટભાાં 65 રઔભી દૂ ય આલે઴ ુાં તયણેતય એના ભે઱ા ભાટે
સલશ્વબયભાાં પ્રસવદ્ધ છે . શારનુ ાં ભાંરદય ઈ. વ. 1902 ભાાં ફાંધાયુાં શતુ.ાં
ખાુંધીનખય :
વને 1964-65 ભાાં ખાાંધીનખય ગુજયાતની નલી યાજધાનીનુાં ળશેય ફન્યુાં આખુાં નખય જ નલેવયથી લવાલાયુ.ાં ચાંડીખઢના ટથ઩સત રા
ઔાબુચટ ઝમેયના નખયમ૊જના ઩ય ખાાંધીનખયની આમ૊જન-ઔલ્઩ના ઔયલાભાાં આલી. આખુાં ળશેય 30 વેઔટયભાાં સલબાજજત ઔયલાભાાં
ાં ફખીચા઒ ઉ઩યાાંત રાક૊ વ ૃક્ષ૊ ઉખાડામાાં છે .
આવયુ.ાં સલધાનવબાનુ ાં ટથા઩ત્મ ઔરાત્ભઔ છે . ળશેયભાાં સુદય

ખાાંધીનખયનુ ાં અન૊ખુ ાં આઔ઴ટણ છે . અક્ષયધાભ. બખલાન શ્રી ટલાભીનાયામણની ટમ ૃસતભાાં વજાટમે઴ ુાં આ વાંટકૃસત તીથટ કુર 23એઔય
ધયતી ઩ય ઩થયામે઴ ુાં છે . છ લ઴ટના વભમખા઱ાભાાં ફાંધામે઴ ુાં આ ભાંરદય 108 ફૂટ ઊંચુ,ાં 240 ફૂટ રાાંબ ુાં અને 131 ફૂટ ઩શ૊ફૄાં છે . ભાંરદયના
ભધ્મટથ કાંડભાાં બખલાન ટલાભીનાયામણની વાત ફૂટ ઊંચી સુલણટભરાં ડત મ ૂસતિ ચફયાજભાન છે .

અડારજ : ખાાંધીનખયથી અભદાલાદના યટતે 10 રઔભીના અંતયે અડારજ ખાભની ઐંસતશાસવઔ લાલનુાં ટથા઩ત્મ સલશ્વના
પ્રલાવી઒નુાં આઔ઴ટણ ફન્યુ ાં છે . આ લાલ યાણી ળુદાફાઈએ તેના ઩સત યાજા લીયસવિંશની માદભાાં વને 1499 ભાાં ફાંધાલી શતી. તેને 5
ભા઱ છે . લાલની કુર રાંફાઈ 84 ભીટય જેટરી છે .

ર૊થર : અભદાલાદની ઩સિભે 84 રઔભીના અંતયે આલેરા ર૊થરભાાંથી શડપ્઩ા વાંટકૃસતના રખબખ ચાય શજાય લ઴ટ ઩ ૂલેના અલળે઴૊
ભ઱ી આવમા છે . આ વમ ૃદ્ધ ફાંદયન૊ નાળ ઩ ૂયને ઔાયણે થમ૊ શ૊લાનુાં ભનામ છે .

ધ૊઱ઔા : ર૊થરની ઩ ૂલે આલેરા ધ૊઱ઔા ખાભભાાં ભીન઱દે લીએ ફાંધાલે઴ ુાં ભરાલ ત઱ાલ છે . ધ૊઱ઔા જાભપ઱ની લાડી઒ ભાટે
જાણીતુ ાં છે . ત્માાંથી દચક્ષણ-઩ ૂલટભાાં અભદાલાદ-કેડા જજલ્રાની વયશદે ત્રણ નદી઒નાાં વાંખભ ટથ઱ે લોઠાન૊ ભે઱૊ બયામ છે .

ન઱ વય૊લય : અભદાલાદથી દચક્ષણ-઩સિભે આળયે 60 રઔભીના અંતયે આલે઴ ુાં ન઱ વય૊લય આળયે 115 ચ૊ રઔભીન૊ ગેયાલ૊ ધયાલે છે .
લચભાાં આળયે 350 જેટરા નાના ફેટ છે . ન઱ વય૊લયનુાં આંતયયાષ્ટ્રીમ ભશત્લ છે , ઔાયણ ઔે સળમા઱ા દયસભમાન દે ળ઩યદે ળનાાં
઩ક્ષી઒નાાં ટ૊઱ે ટ૊઱ાાં આલે છે . આભાાં સ ૂયકાફનુ ાં આઔ઴ટણ લધુ યશે છે .

અભદાલાદ : વાફયભતીના રઔનાયે આળાલર અને ઔણાટલતી નાભનાાં ફે નખય૊ શતાાં. ત્માયથી ળફૃ થઈને અલાટચીન અભદાલાદ
સુધીન૊ એઔ યાજઔીમ અને વાાંટકૃસતઔ ઈસતશાવ છે . વને 1411ના એસપ્રર ભાવની ઩શેરી તાયીકે અશભદ ળાશે પ્રથભ ઈંટ મ ૂઔી ળશેયનુ ાં
સનભાટણ ળફૃ ઔયુ.ું અભદાલાદભાાં ફે રઔલ્રા છે : બદ્રન૊ અને ખામઔલાડની શલેરીન૊. ત્રણ દયલાજાની અંદય જતાાં જભણે શાથે સલળા઱
જાભે ભસ્ટજદ આલેરી છે જે વને 1423 ભાાં ફાંધામેરી. આ સવલામ ઝઔરયમા ભસ્ટજદ, યાણી ફૃ઩ભતીની ભસ્ટજદ ઩ણ પ્રખ્માત છે . વને
1572 ભાાં ફાંધામેરી વીદી વૈમદની જા઱ી઒ સલશ્વસલખ્માત છે . કુતબ
ુ દ્દુ ીન શોજે કુતફ
ુ ત઱ાલ 1451 ભાાં ફાંધાલે઴ ુાં જે આજે ઔાાંઔરયમા
ત઱ાલ તયીઔે ઒઱કામ છે . 76 એઔય જેટરી જભીન ય૊ઔતા આ ત઱ાલન૊ ગેયાલ૊ રખબખ 2 રઔભી જેટર૊ છે તથા વમાવ 650 ભીટય
છે . લચભાાં આલેરી નખીનાલાડી તેની સુદયતાભાાં
ાં લધાય૊ ઔયે છે . કુળ઱ પ્રાણીસલદ્દ ફૃફીન ડેસલડના પ્રમાવ૊થી ઔાાંઔરયમાની
આવ઩ાવની ટેઔયી઒ ઩ય સલઔવેરા ફા઱િીડાાંખણ, પ્રાણીવાંગ્રશ, જ઱ચયવાંગ્રશ ગુજયાતનુાં આખવુ ાં ખોયલ ખણામ છે . વને 1450 ભાાં
વીદી ફળીયની ભસ્ટજદના ઝૂરતા સભનાયા઒ની યચના થઈ.

35 | P a g e
1850ભાાં રદલ્રી દયલાજા ફશાય પ્રેભચાંદ વરાટે વપેદ આયવનુાં શઠીસવિંખનુ ાં જજનારમ યચ્યુ.ાં ફીજાાં ધભટટથાન૊ભાાં ઩ાાંડુયાંખ
આઠલરેજીનુાં બાલસનઝટયભાાંન ુાં મ૊ખેશ્વયનુ ાં ભાંરદય, ચચન્ભમ સભળન, શયે કૃષ્ટ્ણ વાંપ્રદામનુાં ઇટઔ૊ન ભાંરદય અને વ૊રા કાતે બાખલત
સલદ્યા઩ીઠ છે .

ૃ ાચરની વાયાબાઈની દ઩ટણ વાંટથા અને કુમરુ દની રાચકમાની ઔદાંફ વાંટથા ઔાભ ઔયી યશી છે . ટથા઩ત્મસળક્ષણક્ષેત્રે
ન ૃત્મક્ષેત્રે શ્રીભતી મણ
ટકૂર ઒પ આરઔિટેઔચય, ઔરાન૊ ય૊જજિંદ૊ જીલન વાથે વાંદબટ યચતી એન.આઈ.ડી. અને ઉદ્ય૊ખ વાંચારનના સળક્ષણ ભાટેની આઈ.
આઈ. એભ. બાયતબયની ફેનમ ૂન વાંટથા઒ છે . ખાાંધીજીએ ટથા઩ેરી ગુજયાત સલદ્યા઩ીઠ ટલતાંત્ર સલદ્યા઩ીઠ તયીઔે ખાાંધી સલચાયને
ઔેન્દ્રભાાં યાકીને સળક્ષણ આ઩ી યશી છે . સલજ્ઞાન ક્ષેત્રે રપચઝઔર રયવચટ રેફ૊યે ટયી, ઓદ્ય૊ચખઔ વાંળ૊ધન ભાટેની અરટયા ત૊ અંધ-
ફશેયાાંમ ૂખાાં ભાટે ની ફી. એભ. એ. વાંટથા઒ની નાભના દે ળ-સલદે ળભાાં છે . વયકેજ નજીઔ સલળારા એઔ સલસળષ્ટ્ટ પ્રઔાયનુાં નાટતાગૃશ છે .
જેભાાં ખાભડાનુાં લાતાલયણ ઊભુાં ઔયલાભાાં આવયુાં છે . અશીં સલસલધ પ્રઔાયના લાવણ૊ન૊ વાંગય
ૌ શ છે .

વને 1915ભાાં યાષ્ટ્રસ઩તા ભશાત્ભા ખાાંધીજીએ વાફયભતીના ઔાાંઠે ‘વત્માગ્રશ આશ્રભ‘ની ટથા઩ના ઔયી શતી. અશીંમા ખાાંધીજીનુાં
સનલાવટથાન હ્રદમકુાંજ આલે઴ ુાં છે .

ભ૊યફી : ભચ્છ નદીને રઔનાયે ભ૊યફી લટયુ ાં છે . સળલ્઩યુતત ભચણભાંરદય ઔ઱ાન૊ ઉત્કૃષ્ટ્ટ નમ ૂન૊ છે . ભ૊યફીભાાં ગરડમા઱ તથા ઩૊ટયી
ફનાલલાના ઉદ્ય૊ખ ખ ૂફ સલઔટમા છે . નજીઔભાાં નાનઔડુાં ખાભ ટાંઔાયા આમટવભાજના ટથા઩ઔ ટલાભી દમાનાંદજીનુાં જન્ભટથાન છે .

લાુંઔાનેય : યાજઔ૊ટથી 38 રઔભી દૂ ય લાાંઔાનેયભાાં ભશાયાજાન૊ ભશેર દળટનીમ છે . ભશાયાજાના સલસળષ્ટ્ટ ળ૊કની માદખીયી ફૃ઩ે ઩ુયાણી
ભ૊ટય૊નાાં ભ૊ડર૊ (સલન્ટે જ ઔાય૊)ન૊ ભ૊ટ૊ વાંગ્રશ ઩ણ છે . ઩૊ટયી ઉદ્ય૊ખ સલઔાવ ઩ામ્મ૊ છે .

યાજઔ૊ટ : યાજઔ૊ટની ટથા઩ના વ૊઱ભી વદીભાાં કુાંલય સલબ૊જી જાડેજા નાભના યાજ઩ ૂત વયદાયે ઔયી. અશીંની યાજકુભાય ઔ૊રેજ
જાણીતી સળક્ષણ વાંટથા છે . ભશાત્ભા ખાાંધીના ઩રયલાયનુ ાં ઩ૈત ૃઔ ટથાન ઔફા ખાાંધીન૊ ડેર૊, લ૊ટ્વન વાંગ્રશારમ ખ્માતનાભ છે .

ખોંડર : યાજઔ૊ટથી 30 રઔભીના અંતયે આલે઴ ુાં ખોંડર ભુલનેશ્વયી દે લી તથા ટલાભીનાયામણ વાંપ્રદામના ભાંરદય૊ને રીધે જાણીતુ ાં છે .
ખોંડર ખોંડરી નદીના રઔનાયે લવે઴ ુાં છે .

લીય઩ય :યાજઔ૊ટથી દચક્ષણે 38 રઔભી દૂ ય લીય઩ુય વાંત જરાયાભના ટથાનઔને ઔાયણે ખ્માતનાભ ફન્યુાં છે .
જાભનખય : વને 1540 ભાાં જાભ યાલ઱ે ઔચ્છ છ૊ડીને જાભનખય ળશેય લવાલે઴.ુાં ળશેય લચ્ચેના યણભર ત઱ાલભાાં આલેર૊ રાક૊ટા
ભશેર લીયતા અને પ્રેભનુ ાં પ્રતીઔ છે . વોયાષ્ટ્રનુ ાં ઩ેરયવ ઔશેલાતુ ાં જાભનખય એઔ લકત છ૊ટે ઔાળી તયીઔે ઩ણ ઒઱કાત.ુાં આયુલેદાચામટ
ઝાંડુ બટ્ટજીએ ટથા઩ેરી યવામણ ળા઱ા઒એ આજે ઝાંડુ પાભટવીનુાં ફૃ઩ ધાયણ ઔયુું છે . ળશેયભાાં આલેરી આયુલેરદઔ યુસનલસવિટી અનેવોય
– ચચરઔત્વા ભાટે ન ુ ાં વ૊રેરયમભ પ્રખ્માત છે . અશીંનુ ાં ટભળાન ભાણેઔફાઈ મુસ્તતધાભ અન૊ખુ ાં છે . યણભર ત઱ાલની અસ્ગ્ન રદળાએ ફારા
શનુભાન ભાંરદય છે . જેનુ ાં નાભ ‘ચખનેવ બુઔ‘ભાાં નોંધાયુ ાં છે , ઔાયણ ઔે 1 ઒ખષ્ટ્ટ 1964 થી ળફૃ થમેર શ્રી યાભ... અકાંડ ધુન સનયાં તય ચા઴ુ
યશી છે . જાભનખયની એઔ તયપ ફાંધ ફાાંધીને ફનાલે઴ ુાં યણજીતવાખય છે ત૊ ફીજી ફાજુ ફેડી ફાંદય છે . ફેડીભાાં શલાઈદ઱ તથા
નોઔાદ઱નુ ાં ભશત્લનુાં ભથઔ છે . નજીઔના ફારાછડીભાાં વૈસનઔળા઱ા છે . દરયમાભાાં 22 રઔભી દૂ ય ઩યલા઱ાના સુદય
ાં યાં ખ૊ના કડઔ૊લા઱ા
ટા઩ુ઒ ઩ીય૊ટન ટા઩ુ઒ તયીઔે ઒઱કામ છે . આ ટા઩ુ઒ની આવ઩ાવન૊ 170 ચ૊ રઔભી સલટતાય ‘દરયમાઈ યાષ્ટ્રીમ ઉદ્યાન‘ જાશેય
ઔયામ૊ છે .

દ્વાયઔા : દ્વાયઔા રશન્દુ઒નાાં ચાય માત્રાધાભ૊ ઩ૈઔીનુાં એઔ છે . દ્વાયઔાભાાં 2500 લ઴ટ જૂન ુાં દ્વાયઔાધીળનુાં ભાંરદય છે . ઩ાાંચ ભા઱નુ ાં સલળા઱
ભાંરદય60 ટતાંબ૊ ઩ય ઊભુ ાં છે . નજીઔભાાં જ શ્રીભદ ળાંઔયાચામટન ુ ાં ળાયદા઩ીઠ આલે઴ ુાં છે . દ્વાયઔાથી 32 રઔભી દૂ ય ળાંક૊દ્વાય ફેટ છે ઔે જે ફેટ
દ્વાયઔા તયીઔે ઒઱કામ છે . જાભનખય અને દ્વાયઔા લચ્ચે ભીઠા઩ુયભાાં ટાટા ઔેસભઔરનુાં ભીઠાનુાં ઔાયકાનુ ાં છે .

36 | P a g e
઩૊યફુંદય : વોયાષ્ટ્રના દરયમારઔનાયે આલે઴ ુાં ઩૊યફાંદય ભશાત્ભા ખાાંધીનુાં જન્ભટથાન છે . આને સુદાભા઩ુયી ઩ણ ઔશે છે . અશીં ભ૊ટી
વાંખ્માભાાં ‘વીદ્દી‘ જાસતના ર૊ઔ૊ લટમા છે , જે઒નુાં મ ૂ઱ લતન આરફ્રઔા ભાનલાભાાં આલે છે . અશીંના જ૊લારામઔ ટથ઱૊ભાાં
ખાાંધીજીલનની ઝાાંકી ઔયાલતુ ાં ઔીસતિભરાં દય, સુદાભાભાંરદય, નેશળુ ૫રેનેટ૊રયમભ, બાયત ભાંરદય તથા વમુદ્રતટ લખેયે ખણાલી ળઔામ.

અશભદ઩ય – ભાુંડલી : દરયમારઔનાયે આલે઴ ુાં નમનયમ્મ નૈવચખિઔ વૌંદમટ ધયાલત ુાં ટથ઱ છે .
જૂનાખઢ : ચખયનાયની છામાભાાં સલટતયે ઴ ુાં નખય જૂનાખઢ બતત નયસવિંશ ભશેતાની નખયી ખણામ છે . શડપ્઩ાની વાંટકૃસત ઩શેરાાંના
અલળે઴૊ અશીંથી ભ઱ી આવમા છે . ચખયનાય જલાના યટતે અળ૊ઔે ઔ૊તયાલેર સળરારેક છે .

ચખયનાય : ચખયનાય ઩લટતની 600 ભીટયની ઊંચાઈ સુધી ઩શોંચલા ભાટે દવ શજાય ઩ખસથમાાં ચડલાાં ઩ડે છે . ચખયનાય મુખ્મત્લે જૈન
તીથટધાભ છે . ચખયનાય યૈ લતાચરના નાભે ઩ણ ઒઱કામ છે . ટ૊ચ ઩ય વોથી ભ૊ટુાં નેસભનાથજીનુાં દે યાવય છે . છે ઔ ટ૊ચે અંફાજીનુ ાં
ભાંરદય છે .

વાવણખીય : ખીયની ત઱ે ટીભાાંથી વમુદ્ર સુધીના દચક્ષણ વોયાષ્ટ્રના સલટતાયભાાં સલટતયે ઴ ુાં વાવણખીયનુ ાં જખર
ાં સવિંશ૊ના અબમાયણ્મ
તયીઔે પ્રખ્માત છે . લનટ઩સતળાસ્ત્રી઒ના અચબપ્રામ મુજફ અશીં રખબખ 50 જાતનાાં ગાવ ઊખે છે . ખીયનાાં ફીજાાં નોંધ઩ાત્ર પ્રાણી છે
નીરખામ અને ભ૊ટાાં ળીંખડાાંલા઱ી બેંવ.

તરવીશ્માભ : ચખય પ્રદે ળની ભધ્મભાાં આલેરા આ ટથ઱ે વાત કુાંડ છે . તેન ુાં ઩ાણી 70 થી 80 C જેટ઴ુાં ખયભ યશે છે .
ચ૊યલાડ : ભ ૂતઔાભાાં ચાાંચચમા઒ ભાટેના ટથ઱ ચ૊યલાડનુાં મ ૂ઱ નાભ ચાળુલાડી છે . આ ટથ઱ નારયમે઱, નાખયલેરનાાં ઩ાન અને
વ૊઩ાયી ભાટે પ્રસવદ્ધ છે . જૂનાખઢના નલાફ૊ ભાટે આ ઉના઱ાન૊ મુઔાભ શત૊. નલાફન૊ ગ્રીષ્ટ્ભ ભશેર આજે શ૊રીડે-શ૊ભભાાં પેયલાઈ
ખમ૊ છે .

વ૊ભનાથ : વ૊ભનાથ એ બાયતભાાં ળૈલ વાંપ્રદામનાાં અત્માંત ઩સલત્ર એલા ફાય જ્મ૊સતચરિંખ૊ભાાં પ્રથભ ખણામ છે . લેયાલ઱થી 5 રઔભી
દૂ ય દરયમારઔનાયે આલે઴ ુાં વ૊ભનાથ 17 લકત ઴ટાં ૂ ાયુ ાં અને ફાંધાત ુાં યહ્ુાં છે . વને 1950 ભાાં વ૊ભનાથના નલસનભાટણનુાં ઔાભ ળફૃ થયુ.ાં
જેભાાં વયદાય ઩ટેરન૊ સવિંશ પા઱૊ યહ્ય૊. વને 1995ભાાં વ૊ભનાથની પયીથી નલયચના ઔયાઈ શતી. ભાંરદયની નજીઔભાાં બખલાન
શ્રીકૃષ્ટ્ણને ઩ાયધીએ તીય ભાયુું શતુ ાં તે બારઔાતીથટ છે .

રાઠી : અભયે રીનુ ાં રાઠી ખાભ યાજલી ઔસલ ઔરા઩ીની જન્ભભ ૂસભ અને ઔભટભ ૂસભ છે .
બાલનખય : બાલનખયની ટથા઩ના ભશાયાજ બાલસવિંશજી ઩શેરાએ 1723 ભાાં લડલા ખાભ નજીઔ ઔયી. બુસનમાદી સળક્ષણ ભાટે
દચક્ષણામ ૂસતિ વાંટથાની ળફૃઆત અશીં થઈ. ખાાંધી ટમ ૃસત, ફાટટ ન રાઇબ્રેયી, ફશેયા – મખ
ાં ૂ ા ળા઱ા, ર૊ઔસભરા઩, વ૊લ્ટ રયવચટ
ઈચ્ન્ટટટ઱ ૂટ,ખોયીળાંઔય ત઱ાલ, તકતેશ્વય ભાંરદય લખેયે જાણીતાાં છે .

ખઢડા : બાલનખયથી ઉત્તય – ઩સિભે આલે઴ ુાં ખઢડા ટલાભીનાયામણ વાંપ્રદામનુાં ભશત્લનુાં ધાભ છે .
ુ ાં મ ઩લટતભા઱ા ઩યનાાં 108 ભ૊ટાાં દે યાવય અને 872 નાની દે યી઒ સલશ્વ પ્રસવદ્ધ
઩ાચરતાણા : ઩ાચરતાણા ઩ાવેના 503 ભીટય ઊંચા ળેત્રજ્
છે . આ ઩લટતને ઩ુડાં રયઔ ચખરય ઩ણ ઔશે છે . અચખમાયભાાં વૈઔાનાાં આ ભાંરદય૊ ભ૊ટે બાખે આયવ઩શાણ અને વપેદ ઩થ્થય૊થી ફાંધામેરાાં છે .
ુ ાં મ ચડતાાં જભણી ફાજુએ આધુસનઔ યુખભાાં ફાંધામે઴ ુાં વભલવયણ ભાંરદય આલે઴ ુાં છે .
ળેત્રજ્

લે઱ાલદય : અભદાલાદ-બાલનખય યટતા ઉ઩ય લરબી઩ુય નજીઔ 8 ચ૊ રઔભી સલટતાયભાાં લે઱ાલદયન૊ દુસનમાન૊ વોથી ભ૊ટ૊
ઔા઱ીમાય યાષ્ટ્રીમ ઩ાઔટ આલેર૊ છે .

37 | P a g e
16. ઩ુંચામતી યાજ
 વાંસલધાન વબા ભા ઔે. એન. થાનભ ની ભ ૂસભઔા ભશત્લ઩ ૂણટ યશી, તે઒એ ઩ાંચામતી યાજ ઩ય જ૊યદાય દરીર૊ ઔયી અને વાંસલધાન
વબા ભા ઩ાંચામતી યાજ ઩ય પ્રટતાલ પ્રટતુત ઔમો
 ટલતાંત્રતા પ્રાચ્પ્ત ફાદ વયઔાયે વીધા ઩ાંચામતી યાજ ની ટથા઩ના ને ફદરે અભેરયઔી વરાશઔાય૊ દ્વાયા સ ૂચલેર વામુદાસમઔ
સલઔાવ (2 ઒તટ૊ફય, 1952) ઩રયમ૊જના઒ વાથે પ્રમ૊ખ વાય૊ વભજ્મ૊ – તે રાાંફા વભમ સુધી ચારત૊ યહ્ય૊, ઩યાં ત ુ તેનાથી
લાાંસછત ઩રયણાભ૊ ના આવમા
 વામુદાસમઔ સલઔાવ ઔામટિભ વાથે જનતા નશી જ૊ડાલાના ઔાયણ૊ ની ત઩ાવ ઔયલા ભાટે અને ટલળાવન ને પ્રબાલી ફનાલલા ભાટે
1957 ભા યામ ભેશતા ના નેત ૃત્લ ભા એઔ વસભસત ખરઠત ઔયાઇ, જેણે વમા઩ઔ ત઩ાવ ને અંતે ઩ાંચામતી યાજ ની ફૃ઩યે કા વાભે યાકી
 12 જાન્યુઆયી, 1958 ની યાષ્ટ્રીમ સલઔાવ ઩રય઴દ દ્વાયા ભેશતા વસભસત ના પ્રટતાલ૊ ટલીઔાય ઔયી રેલામા
 2 ઒તટ૊ફય, 1959 ભા તત્ઔારીન પ્રધાનભાંત્રી જલાશયરાર નશેળુ દ્વાયા યાજટથાન ના નાખોય નાભના જીલ્રા ભા ભેશતા વસભસત
ની બરાભણ૊ અનુવાય ઩ાંચામતી યાજ નુ ઉદગાટન ઔયાયુ
 ઩ાંચામતી યાજ ને પ્રબાલી ફનાલલા 1977 ભા અળ૊ઔ ભેશતા વસભસત નુ ખઠન ઔયાયુ
 1986 ભા ગ્રાભીણ ભાંત્રારમ ભા એર. એભ. સવિંગલી ના નેત ૃત્લ ભા એઔ વસભસત નુ ખઠન ઔયાયુ – સવિંગલી વસભસત એ વલટપ્રથભ
઩ાંચામતી યાજ ને વાંલૈધાસનઔ દજો પ્રદાન ઔયલાની બરાભણ ઔયી
 વાંસલધાન ના 73 ભા વાંળ૊ધન દ્વાયા ઩ાંચામતી યાજ વાંટથા઒ને વાંલૈધાસનઔ ભાન્મતા પ્રદાન ઔયાઇ – વાંસલધાન ભા એઔ અધ્મામ 9
જ૊ડામ૊ જેભા 16 અનુચ્છે દ અને એઔ અનુસ ૂચચ (11 ભી) જ૊ડલાભા આલી – 25 એસપ્રર, 1993 થી 73 ભ૊ વાંસલધાન વાંળ૊ધન
અસધસનમભ, 1993 રાગ ૂ છે
 73 મુ વાંસલધાન વાંળ૊ધન
 ઩ાંચામત ગ્રાભ ટતય, બ્ર૊ઔ ટતય અને જીલ્રા ટતય ભા શળે – તેલા જ યાજ્મ૊ ભા રાગ ૂ થળે તેની જનવાંખ્મા 20 રાક થી લધુ શ૊મ
 ઩ાંચામતી યાજ વાંટથા઒ ન૊ ઔામટઔા઱ 5 લ઴ટ ન૊ શળે – ઩ાંચામત ના ખઠન ભાટે સનલાટચન 5 લ઴ટ ની અલસધ ઩શેરા અને સલગટન
ની સતસથ ના 6 ભાવ ની અલસધ ભા ઩ ૂળુ ઔયી રેલાળે
 અનુચ્છે દ 243(ચ) મુજફ જે વમસ્તત યાજ્મ સલધાસમઔા ના સનલાટચન શેત ુ મ૊ગ્મતા યાકતી શ૊મ તે વમસ્તત ઩ાંચામત ભાટે મ૊ગ્મ
વભજલાભા આલળે – ફન્ને લચ્ચે બેદ એટર૊ યશેળે ઔે ઩ાંચામત ભા 21 લ઴ટ ની ઉભય ઩ણ મ૊ગ્મ ખણાળે (યાજ્મ ની સલધાસમઔા ભા
ઉભય 25 લ઴ટ છે )
 અનુચ્છે દ 243(ગ) અનુવાય અનુસ ૂચચત જાસત અને જનજાસત઒ ભાટે જનવાંખ્મા ના આધાયે આયક્ષણ અ઩ાળે – ભરશરા઒ ભાટે
1/3 આયક્ષણ ની વમલટથા છે
 યાજ્મ઩ાર એઔ લ઴ટ ની અંદય અને ત્માયફાદ પ્રત્મેઔ 5 લ઴ટ ની વભાચ્પ્ત ઩ય ઩ાંચામત૊ ની સલત્તીમ સ્ટથસત ના ઩ુનસનિયીક્ષણ ભાતે
એઔ સલત્ત આમ૊ખ ખરઠત ઔયળે – સલત્ત આમ૊ખ યાજ્મ઩ાર ને ઩૊તાની બરાભણ૊ પ્રદાન ઔયળે જેભા સનમ્નચરચકત સલ઴મ૊ શળે
 1. ઩ાંચામત૊ ને પ્રદાન ઔયલા ભાટે ઔય તથા શુલ્ઔ૊
 2. યાજ્મ ની વાંચચત સનસધ ભા ઩ાંચામત૊ ભાટે વશામતા અનુદાન
 3. ઩ાંચામત૊ ની સલત્તીમ સ્ટથસત ના સુધાય ભાટે ઉ઩ામ૊
 અનુચ્છે દ 243 (ટ) અનુવાય ઩ાંચામત યાજ ની ચુટણી
ાં ભાટે યાજ્મ ચુટણી
ાં આમ૊ખ ના ખઠન ની વમલટથા છે – યાજ્મ ચુટણી
ાં
આમ૊ખ ન૊ આયુતત યાજ્મ઩ાર દ્વાયા સનયુતત થામ છે
 આ અસધસનમભ ભા એલ૊ ઩ન ઉલ્રેક છે ઔે 11 ભી અનુસ ૂચચ ભા જે 29 સલ઴મ છે તેના ઩ય ઩ાંચામત સલસધ ફનાલીને તે ઔામો ઔયળે
– 11 ભી અનુસ ૂચચ ભા યાજ્મ સલધાસમઔા અને ઩ાંચામત લચ્ચે ળસ્તત઒નુ સલબાજન એલી યીતે જ શ૊મ છે જે યીતે અનુસ ૂચચ 7 ભા
વાંગ અને યાજ્મ સલધાન ભાંડ઱ લચ્ચે શ૊મ છે – ઩ાંચામત૊ ને કૃસ઴ વાંફધ
ાં ી ઔામટ, ઩શુ઩ારન તથા મુયગી઩ારન, ભ ૂ-વાંયક્ષણ વાંફધ
ાં ી

38 | P a g e
 ઔામટ, સવિંચાઇ વાંફધ ાં ી ઔામટ, સલલાદ૊ નુ વભાધાન લખેયે
ાં ી ઔામટ,ફાખલાની, ભત્વમ઩ારન, કાદ્ય વાંટઔયણ ગ્રાભીણ સલઔાવ વાંફધ
ઔામો ઔયલાના શ૊મ છે
 અનુચ્છે દ 329 અનુવાય સનલાટચન પ્રરિમા ળફૃ થમા ફાદ ન્મામારમ તેભા શટતક્ષે઩ ઔયી ળઔે નશી – ન્મામારમ ને એલ૊ ઔ૊ઇ
અસધઔાય નથી ઔે તે અનુચ્છે દ 243 (ટ) ને અધીન સનલાટચન ક્ષેત્ર૊ ના ઩રયવીભન અથલા ટથાન૊ ના આલાંટન થી વાંફસાં ધત ઔ૊ઇ
સલસધ ઩ય સનણટમ રે
 ‘ઇટટ ઇંરડમા ઔાં઩ની’ ના વભમ ભા ઩ણ 1793 ના ચાટટ ય અસધસનમભ દ્વાયા ઔરઔત્તા, ભદ્રાવ અને ફમ્ફઇ પ્રેવીડેસ્ન્વ઒ ભા
નખયીમ વમલટથા શતી – 1882 ભા રૉડટ રય઩ન દ્વાયા નખય઩ાચરઔા઒ ના ખઠન ફાદ નખય પ્રળાવન ન૊ આધુસનઔ ઇસતશાવ ળફૃ
થમ૊
 1909 ભા સલઔેન્દ્રીઔયણ આમ૊ખે પ્રળાવન ક્ષેત્રભા સલઔેન્દ્રીઔયણ ના યટતા ને અ઩નાલી ટલામતળાવી વાંખઠન ની ટથા઩ના ની
બરાભણ ઔયી ત્માયે 1919 ભા બાયત વયઔાય અસધસનમભ ભા નખયીમ ટલળાવન વાંફસાં ધત એઔ સલળે઴ મ૊જના યકાઇ, જેભા (1)
ખૈય વયઔાયી અધ્મક્ષ વાથી સનલાટચચત ફહુભત, (2) ટથાનીમ સનઔામ૊ ને ઔય રખાલલાની છૂટ (3) ભતાસધઔાયના સલટતાય નુ શ૊વુ
લખેયે વમલટથા શતી

નખય઩ાચરઔા
 નખય સનખભ ના વદટમ૊ ને ઩ા઴ટદ ઔશે છે – ઩ા઴ટદ ની ચુટણી
ાં વમટઔ ભતાસધઔાય દ્વાયા થામ છે
 ઩રય઴દ ન૊ ઔામટઔા઱ 5 લ઴ટ ન૊ શ૊મ છે
 ભશા઩ોય અથલા નખય પ્રમુક નખય સનખભ ન૊ ઉચ્ચતભ ઩દાસધઔાયી શ૊મ છે – તેન ુ સનલાટચન પ્રસતલ઴ટ નખય સનખભ ના વદટમ૊
ભાથી જ થામ છે – તે સનખભ ની ફેઠઔ૊ ની અધ્મક્ષતા ઔયે છે અને સલચાય સલભળટ દયસભમાન ઩ા઴ટદ૊ ને ભાખટદળટન આ઩ે છે –
નખય સનખભ ની ફેઠઔ૊ ની ઔામટલાશી ઔયે છે – નખય સનખભ ના ફધા રેક૊ ની વભીક્ષા ઔયે છે
 નખય સનખભ ના આયુતત (ઔભીશ્નય) ની સનયુસ્તત યાજ્મ વયઔાય દ્વાયા ઔયામ છે – રદલ્રી નખય સનખભ ના આયુતત ની સનયુસ્તત
ઔેન્દ્ર વયઔાય દ્વાયા ઔયામ છે
 નખય઩ાચરઔા ન૊ ઔામટઔાયી અસધઔાયી ઩ાચરઔા ન ઔામટઔારયણી સલબાખ ન૊ પ્રમુક શ૊મ છે – તેની સનયુસ્તત યાજ્મ વયઔાય દ્વાયા 3
લ઴ટ ભાટે થામ છે – તેન ુ લેતન અને વેલા યાજ્મ વયઔાય સનધાટરયત ઔયે છે – તેન ુ લેતન નખય઩ાચરઔા ઔ૊઴ ભાથી અ઩ામ છે –
યાજ્મ વયઔાય અથલા નખય સનખભ ની બરાભણ ઩ય તેને ફદરી ળઔામ છે – તેને ઩રય઴દ અને ઩ય઴દ ની ફેઠઔ૊ ભા બાખ
રેલાન૊ અને ફ૊રલાન૊ અસધઔાય છે , ઩યાં ત ુ તેભા વાંઔલ્઩ દે લાન૊ અથલા ઩૊તાન૊ ભત દે લાન૊ અસધઔાય નથી – તે ઩રય઴દ ની
ફેઠઔ ભા વચચલ ની ભ ૂસભઔા બજલે છે – તે અનેઔ યીતે પ્રળાવસનઔ સલબાખ ખરઠત ઔયે છે અને તેભા નખય઩ાચરઔા ના ઔામો નુ
સલતયણ ઔયે છે
 નખય઩ાચરઔા અસધસનમભ, 1992 અંતખટત નખય઩ાચરઔા ભા 3 લખો ની વમલટથા ઔયાઇ છે
1. નખય ઩ાંચામત – 10 શજાય થી 20 શજાય જનવાંખ્મા લા઱ા નખય૊ભા
2. નખય઩ાચરઔા – 20 શજાય થી 3 રાક ની જનવાંખ્મા લા઱ા નખય૊ભા
3. નખય સનખભ – 3 રાક થી લધુ જનવાંખ્મા લા઱ા નખય૊ભા

17. બાયતતમ નાયી

ુ ે 1849ભાાં ફેથન
1. 1879: જ્શ૊ન ઈચરમટ રિન્ઔ લ૊ટ ફેથન ુ ળા઱ાની ટથા઩ના ઔયી, જે 1879ભાાં ફેથન
ુ ઔ૊રેજ તયીઔે સલઔવી, આભ તે બાયતની પ્રથભ
ભરશરા ઔ૊રેજ ફની.
ુ ી બાયત અને ચબ્રરટળ વામ્રાજ્મની પ્રથભ ભરશરા ટનાતઔ૊ ફની.
2. 1883: ચાંદ્રમુકી ફસુ અને ઔાદમ્ફસન ખાાંગર
ુ ી અને આનાંદી ખ૊઩ાર જ૊ળી ઩સિભી ઓ઴ધ સલજ્ઞાનભાાં તાચરભ શાાંવર ઔયનાયા બાયતના પ્રથભ ભરશરા ફન્માાં.
3. 1886: ઔાદમ્ફસન ખાાંગર

39 | P a g e
4. 1905: સુઝેન આયડી ટાટા ઔાય ચરાલનાયા પ્રથભ બાયતીમ ભરશરા ફન્મા.
5. 1916: પ્રથભ ભરશરા સલશ્વસલદ્યારમ, એવએનડીટી (SNDT) ભરશરા સલશ્વસલદ્યારમ 2 જૂન 1916ના રદલવે વભાજ સુધાયઔ ધ૊ન્ડ૊ ઔેળલ ઔલે દ્વાયા
ભાત્ર ઩ાાંચ સલદ્યાથીની઒ વાથે ટથા઩લાભાાં આવયુ.ાં
6. 1917: એન્ની ફેવન્ટ બાયતીમ યાષ્ટ્રીમ ઔોંગ્રેવના પ્રથભ ભરશરા અધ્મક્ષ ફન્માાં.
7. 1919: અજ૊ડ વભાજ વેલાના ભાટે, ઩ાંરડત યભાફાઈ ચબ્રરટળ યાજભાાં ઔૈ વય-એ-રશન્દનુ ાં વન્ભાન ભે઱લનાયા પ્રથભ બાયતીમ ભરશરા ફન્માાં.
8. 1925: વય૊જજની નામડુ બાયતીમ યાષ્ટ્રીમ ઔોંગ્રેવના બાયતભાાં જન્ભેરા પ્રથભ ભરશરા અધ્મક્ષ ફન્માાં.
9. 1927: અચકર બાયતીમ ભરશરા ઩રય઴દની ટથા઩ના થઈ.
10. 1944: અસવભા ચેટયજી બાયતના સલશ્વ સલદ્યારમભાાંથી ડૉતટયે ટ ઒પ વાઈન્વની ઩દ્દલી શાાંવર ઔયનાયા પ્રથભ ભરશરા ફન્માાં.
11. 1947: 15 ઒ખટટ 1947ના આઝાદી ઩છી, વય૊જજની નામડુ વાંયતુ ત પ્રાાંત૊ના યાજ્મ઩ાર ફન્માાં અને આ પ્રરિમાભાાં બાયતના પ્રથભ ભરશરા
યાજ્મ઩ાર ઩ણ ફન્માાં.
12. 1951: ડેક્કન એયલેઝના પ્રેભ ભાથુય વમલવામી સલભાનચારઔ ફનનાયા પ્રથભ બાયતીમ ફન્માાં.
13. 1953: સલજમારક્ષ્ભી ઩ાંરડત વાંયતુ ત યાષ્ટ્ર ભશાવબાની પ્રથભ ભરશરા અધ્મક્ષ (અને પ્રથભ બાયતીમ) ફન્મા.
14. 1959: અન્ના ચાંડી બાયતભાાં ઉચ્ચ ન્મામારમ (ઔેય઱ શાઈઔ૊ટટ )ના પ્રથભ ભરશરા ન્મામાધીળ ફન્મા.
15. 1963: સ ૂચેતા રિ઩રાની ઉત્તય પ્રદે ળના મુખ્મપ્રધાન ફન્માાં, બાયતના ઔ૊ઈ઩ણ યાજ્મભાાં આ ઩દ ધાયણ ઔયનાય પ્રથભ ભરશરા ફન્માાં.
16. 1966: ઔેપ્ટન દુ ખાટ ફેનયજી દે ળની સલભાન વેલા ઈસ્ન્ડમન એયરાઈન્વના પ્રથભ બાયતીમ ભરશરા ઩ાઈરટ ફન્મા.
17. 1966: ઔભરાદે લી ચટ્ટ૊઩ાધ્મામ વામુદાસમઔ નેત ૃત્લ ભાટે ય૊ભન ભેગ્વેવે એલ૊ડટ જીત્મા.
18. 1966: ઈસ્ન્દયા ખાાંધી બાયતના પ્રથભ ભરશરા લડાપ્રધાન ફન્મા.
19. 1970: ઔભરજીત વાંધ ૂ એસળમન યભત૊ત્વલભાાં સુલણટ ઩દઔ ભે઱લનાય પ્રથભ બાયતીમ ભરશરા ફન્મા.
20. 1972: રઔયણ ફેદી બાયતીમ ઩૊રીવ વેલાભાાં જ૊ડાનાય પ્રથભ ભરશરા ફન્મા.
21. 1979: ભધય ટેયેવાએ ન૊ફર ળાાંસત ઩ુયટઔાય જીત્મ૊, આભ ઔયનાય તે઒ બાયતના પ્રથભ ભરશરા નાખરયઔ ફન્મા.
22. 1984: 23 ભે ના રદલવે, ફચેન્દ્રી ઩ાર ભાઉન્ટ એલયે ટટ ઩ય ચડનાયા પ્રથભ બાયતીમ ભરશરા ફન્મા.
23. 1989: જસ્ટટવ એભ. પાસતભા ફીલી બાયતની વલોચ્ચ અદારતના પ્રથભ ભરશરા ન્મામધીળ ફન્મા.
24. 1997: ઔલ્઩ના ચાલરા અલઔાળભાાં જનાય બાયતભાાં જન્ભેર પ્રથભ ભરશરા ફન્મા.
25. 1992: સપ્રમા જીંખન બાયતની વેનાભાાં જ૊ડાનાય પ્રથભ ભરશરા ફન્મા (આખ઱ જતા 6 ભાચટ 1993ના તે઒ વેનાભાાં ઓ઩ચારયઔ યીતે વાભેર
થમા.)
26. 1994: શરયતા ઔોય દે ઒ર બાયતીમ લાયુદ઱ના પ્રથભ બાયતીમ ભરશરા ઩ાઈરટ ફન્મા, જેને એઔરાાં ઉડ્ડાણ બયી શતી.
27. 2000: ઔણાટભ ભલ્રેશ્વયી ઒ચ્લ્઩ઔભાાં ઩દઔ ભે઱લનાય પ્રથભ બાયતીમ ભરશરા ફન્મા (2000ભાાં સવડનીભાાં ઉનાફૄ ઒રસ્મ્઩ઔ લકતે ઔાાંટમ઩દઔ
ભે઱વમ૊ શત૊.)
28. 2002: રક્ષ્ભી વશેખર બાયતભાાં યાષ્ટ્ર઩સત ઩દની ચટણી
ાં ૂ ભાટે ઊબા યશેનાય પ્રથભ બાયતીમ ભરશરા ફન્મા.
29. 2004: ઩ુસનતા અય૊યા બાયતીમ વેનાના પ્રથભ ભરશરા ફન્મા, જે રેફ્ટનન્ટ જનયરના વલોચ્ચ શ૊દા સુધી ઩શોંચ્મા શ૊મ.
30. 2007: પ્રસતબા ઩ારટર બાયતના પ્રથભ ભરશરા લડાપ્રધાન ફન્મા.
31. 2009: ભીયા કુ ભાય બાયતની વાંવદના નીચરા ગૃશ ર૊ઔવબાના પ્રથભ ભરશરા ટ઩ીઔય ફન્મા.
32. આયતી વાશા – તયીને ઇંગ્રીળ ચેનર ઩ાય ઔયનાય (બાયત અને સલશ્વ ફન્નેભા)
33. ય૊જ સભચરમન ફૈથ્યુ – વાંગ ર૊ઔ વેલા આમ૊ખ ની અધ્મક્ષ
34. યીતા પારયમા – સભવ લલ્રડટ થી વમ્ભાસનત
35. સુસ્ટભત વેન – સભવ ય ૂસનલવટ થી વમ્ભસનત
36. ભેમય – તાયા ચેરયમન (ભદ્રાવ – ૧૯૫૭)
37. યાજકુ ભાયી અમ ૃત ઔોય – ઔેન્દ્રીમ ભાંત્રીભાંડ઱ભા ભાંત્રી
38. યાધાફાઇ સુફાયામન – વાાંવદ (૧૯૩૮)
39. રીરા ળેઠ – ઉચ્ચ ન્મામારમ ના મુખ્મ ન્મામાધીળ (રશભાચર પ્રદે ળ)
40. અમ ૃતા ઩ટે ર – નાભટન ફ૊યરૉખ ઩ુયટઔાય સલજેતા
41. અમ ૃતા સપ્રતભ – વારશત્મ અઔાદભી ઩ુયટઔાય સલજેતા (૧૯૫૬)

40 | P a g e
42. ઇંદીયા ખાાંધી – બાયત યત્ન થી સલભ ૂસ઴ત
43. અળુ ણા આવપ અરી – રેસનન ળાાંસત ઩ુયટઔાય થી ઩ુયટકૃત
44. આળા઩ ૂણાટ દે લી – બાયતીમ જ્ઞાન઩ીઠ ઩ુયટઔાય થી ઩ુયટકૃત (૧૯૭૬)
45. ભેશય મ ૂવા – અંટાઔટ રટઔા ઩શ૊ચનાય (૧૯૭૭)
46. પ્રીસત વેન ગુપ્તા – ઉત્તયી ધ્રુલ ઩ય ઩શ૊ચનાય (૧૯૯૩)
47. ઉજ્જ્લરા ઩ારટર – નોઔા દ્વાયા વાં઩ ૂણટ સલશ્વની ઩રયિભા ઔયનાય (૧૯૮૮)
48. ઩ી. ઔે. ત્રેસવમા નાાંગ ૂરી – મુખ્મ અચબમાંતા
49. સુષ્ટ્ભા મુક૊઩ાધ્મામ – ઩ામરટ (ફ્રાઇંખ ઑરપવય)
50. ઔેપ્ટન વોદાસભની દે ળમુક – ફ૊ઇંખ ૩૭૩ સલભાનની ઔભાાંડય
51. શ્રી ખીતા ગ૊઴ – બાયતીમ લાયુ વેના ની ઩ૈયાટ્રુ઩ય
52. અન્ના જ્મ૊જૉ (ભલ્શ૊ત્રા) – આઇ. એ. એવ.
53. પ્રસતભા ઩ુયી – પ્રથભ દુ યદળટન વભાચાય લાચચઔા
54. એભ. એવ. સુબ્બુરક્ષ્ભી – વાંયતુ ત યાષ્ટ્ર વાંગના વાંખીત વભાય૊શભા બાખીદાયી ઔયનાય (૧૯૬૬)
55. ભેયી રીરા ય૊ – ઒ર૊સ્મ્઩ઔ કેર૊ ભા બાખ રેનાય (૧૯૫૨)
56. ભલ્રેશ્વયી (બાય૊ત૊રન, વીડની) – ઒ર૊સ્મ્઩ઔ કેર૊ભા ટલણટ ઩દઔ જીતનાયી
57. ઔભરજીત વાંધ ુ – એળીમાઇ કેર૊ ભા ઩દઔ જીતનાય (૧૯૭૦ – ૪૦૦ ભીટય દ૊ડ)
58. અભી સગમા અને ઔાંલર ઠાકુ ય સવિંશ (ભરશરા યુખર – ફેડસભગ્ટન, ૧૯૭૮) – યાષ્ટ્રભાંડ઱ કેર૊ ભા ઩દઔ જીતનાય
59. અંજૂ ફી. જ્મ૊જૉ – આંતયયાષ્ટ્રીમ એથરેરટતવ ચેસ્મ્઩મનળી઩ ભા ઩દઔ જીતનાય (૨૦૦૩ – ઩ેરયવ)
60. બાગ્મશ્રી સથપ્વે – ળતયાં જ ભા ગ્રેંડ ભાટટય સલજેતા (૧૯૮૮)
61. ઇન્દુ રજી – આંતયયાષ્ટ્રીમ રિઔેટભા ૧૦૦ સલઔેટ પ્રાપ્ત ઔયનાય (૧૯૮૬)
62. એન. રમ્વડેન – અજુ ટન ઩ુયટઔાય થી વમ્ભાસનત (શૉઔી – ૧૯૬૧)
63. મ૊રાાંદા રડસ ૂજા – આંતયયાષ્ટ્રીમ ફુટફૉરભા શેરરઔ ઔયનાય (૧૯૭૮)
64. નીયજા બખત – અળ૊ઔ ચિ પ્રાપ્તઔતાટ (ભયણ૊઩યાાંત)
65. સલભરા દે લી – વેના ભેડર પ્રાપ્તઔતાટ (૧૯૮૮)
ુ ી (ફ૊વ) અને ચન્દ્રમુકી ફ૊વ (ઔરઔત્તા સલશ્વસલદ્યારમ – ૧૯૮૩) – ટનાતઔ ઉ઩ાસધ પ્રાપ્તઔતાટ
66. ઔાદચ્મ્ફની ખાાંગર
67. ઇરા ભજૂભદાય – એંજીસનમયીંખ ભા ટનાતઔ ઉ઩ાસધ પ્રાપ્તઔતાટ
ુ ી ફ૊વ અને સલજજૉસનમા સભત્તય (ઔ૊રઔાતા ભેડીઔર ઔ૊રેજ) – ચચરઔત્વા ભા ટનાતઔ ઉ઩ાસધ પ્રાપ્તઔતાટ
68. સલધુમક
69. ડૉ. પ્રેભા મુકજી – વજૉન
70. ઔે. જે. ઉદે ળી – રયઝલટ ફેંઔ ના ડેપ્યુટી ખલટનય (૨૦૦૩)
71. યાં જના કુ ભાય – નાફાડટ (NABARD) ના અધ્મક્ષ
72. ઔાંચન ચોધયી બટ્ટાચામટ – ઩૊રીવ ભશાસનદે ળઔ
73. ઩ુસનતા અય૊ડા – રેપટનાંટ જનયર
74. સુષ્ટ્ભા ચાલરા – ઇંરડમન એમયરાઇંવ ના અધ્મક્ષ
75. ઔ૊નોસનમા વ૊યાફજી – ફેરયટટય (ઇરાશાફાદ ઉચ્ચ ન્મામારમ – ૧૯૨૩)
76. યે ચખના ગુશા - અસધલતતા
77. સલજમ રક્ષ્ભી ઩ાંરડત – યાજદૂ ત (વ૊સલમત વાંગ – ૧૯૪૭)
78. આયતી પ્રધાન – જજબ્રાલ્ટય ટરે ટ તયીને ઩ાય ઔયનાય
79. સુસભતા રાશા – ઩ૉલય ચરફ્ટીંખ ભા સલશ્વ રઔતીભાન ફનાલનાય (૧૯૮૯)
80. સળયીન ખુવય૊ રઔમાળ – ત્રણ યભત૊ (રિઔેટ, શૉઔી અને ફાટઔેટ ફ૊ર) ભા દે ળનુ પ્રસતસનસધત્લ ઔયનાય
81. ઔેપ્ટન સુળુન ડાવી અને ઔેપ્ટન ય૊જ ર૊઩ય – સલશ્વ ની પ્રથભ ઔૉભળીમર ટેટટ ઩ામરટ
82. શરયતા દે ઒ર – બાયતીમ લાયુ વેનાના સલભાન ની ઩ામરટ
83. વાંત૊઴ માદલ – ફે લાય ભાઉંટ એલયે ટટ સલજેતા

41 | P a g e
 84. રઔયણ ફેદી – યે ભન ભૈગ્વેવે ઩ુયટઔાય પ્રાપ્તઔતાટ
85. દે સલઔા યાની ય૊રયઔ – દાદા વાશેફ પા઱ઔે ઩ુયટઔાય થી વમ્ભાસનત નાસમઔા
86. રડઔી ડ૊લ્ભા – ભાઉંટ એલયે ટટ ઩ય ફે લાય ચઢનાય વોથી નાની ઉભયના ઩લટતાય૊શી
87. અળીભા ચેટજી – ળાાંસતટલળુ ઩ બટનાખય ઩ુયટઔાય થી ઩ુયટકૃત લૈજ્ઞાસનઔ
88. ચ૊રઔરા અ્મય – સલદે ળ વચચલ
89. સનભટરા બુચ – દે ળની મુખ્મ વચચલ
90. અચટના સુદયચરિં
ાં ખભ – વી.ફી.આઇ. ના વાંયતુ ત સનદે ળઔ
91. પ્રસતબા યૉમ – મ ૂસતિ દે લી ઩ુયટઔાય સલજેતા
92. ઩ી. ફાંધ૊઩ાધ્મામ – લાયુવેનાભા એમય લાઇવ ભાળટર અને એમય ભાળટર
93. રઔયણ ફેદી – વાંયતુ ત યાષ્ટ્ર વાંગભા અવૈસનઔ ઩૊રીવ વરાશઔાય
94. સલનીતા યામ – યાજટલ વચચલ
95. યજજમા વફનભ – મુક્કાફાજી ના યે પયી
96. સુસનતા સલચરમમ્વ – અંતરયક્ષભા વલાટસધઔ વભમ વમતીમ ઔયનાય બાયતીમ મ ૂ઱ ની ભરશરા

18. c.m. 1961 to 2011

યાષ્ટ્રીમ અને િેત્રીમ દ઱૊ ને ભાન્મતા

 યાજનીસતઔ દ઱૊ ને ભાન્મતા પ્રદાન ઔયલી, તેની ભાન્મતા યદ ઔયલી, ચુટણી
ાં ચચહ્ન આયક્ષણ ઔયવુ લખેયે ઔામટ ચુટણી
ાં આમ૊ખ ઔયે છે
 ચુટણી
ાં આમ૊ખે યાજનીસતઔ દ઱૊ ને યાષ્ટ્રીમ અને યાજ્મ ટતયીમ દ઱ ના ફૃ઩ભા ભાન્મતા પ્રદાન ઔયલા તથા તેને ચુટણી
ાં ચચહ્ન
આયક્ષણ ઔયલા વાંફસાં ધત 32 લ઴ટ જુના સનમભ૊ભા વમા઩ઔ ઩રયલતટન ઔમાટ છે જે 1 રડવેમ્ફય, 2000 થી રાગ ૂ છે
 1968 ના ચુટણી
ાં ચચહૌન (આયક્ષણ અને આલાંટન) આદે ળ ભા ઔયામેરા વાંળ૊ધન ફાદ ઔ૊ઇ યાજનીસતઔ દ઱ ને યાષ્ટ્રીમ ટતય ના દ઱
ના ફૃ઩ભા ભાન્મતા પ્રદાન ઔયલા ભાટે આલશ્મઔ છે ઔે તે ર૊ઔવબા અથલા સલધાનવબા ચુટણી
ાં ભા ઩ડેરા કુર લૈધ ભત૊ ના ઒છાભા
઒છા 6% અથલા ઒છાભા ઒છા 4 અથલા તે થી લધુ યજ્મ૊ભા તેને પ્રાપ્ત શ૊મ તથા વાથે ઔ૊ઇ એઔ યાજ્મ અથલા એઔથી લધુ
યાજ્મ૊ ભા ર૊ઔવબા ની ઒છાભા ઒છી 4 વીટ તેને પ્રાપ્ત શ૊મ અથલા ઒છાભા ઒છી 3 યાજ્મ૊ભા ર૊ઔવબા ભા તેન ુ પ્રસતસનસધત્લ
કુર વીટ૊ ના 2% (શાર ભા 543 વીટ૊ ના રશવાફે 11 વીટ૊) શ૊મ
 યાજ્મ ભા ટતયીમ દ઱ ની ભાન્મતા ભાટે વાંફસાં ધત યાજનીસતઔ દ઱ે ર૊ઔવબા અથલા સલધાનવબા ચુટણી
ાં ભા ઩ડેરા કુર લૈધ ભત૊
ના ઒છાભા ઒છા 6% ભત અને સલધાન વબા ભા ઒છાભા ઒છી 2 વીટ૊ જીતલી અથલા યાજ્મ સલધાન વબા ભા કુર વીટ૊ ની
઒છાભા ઒છી 3% વીટ૊ અથલા ઒છાભા ઒છી 3 વીટ (તેભાથી જે લધુ થામ તે) જીતલી આલશ્મઔ
 સનમભ૊ અનુવાય યાષ્ટ્રીમ અથલા યાજ્મ ટતયીમ દ઱ ની ભાન્મતા યદ થનાય યાજનીસતઔ દ઱ ઩ાવેથી તેન ુ ચુટણી
ાં ચચહ્ન તત્ઔા઱ ઩યત
નશી રેલામ – ભાન્મતા યદ થમાના 6 લ઴ટ ફાદ સુધી તેને આ ચુટણી
ાં ચચહ્ન ઉ઩મ૊ખ ઔયલાની અનુભસત છે , ઩યાં ત ુ ભાન્મતા પ્રાપ્ત
દ઱૊ ને ભ઱નાયી અન્મ સુસલધા઒ તેને આ અલસધ ભા ભ઱ી ળઔે નશી

બાયતના મખ્મ યાજનીતતઔ દ઱૊

 બાયતીમ યાષ્ટ્રીમ ઔોંગ્રેવ – ટલતાંત્રતા પ્રાચ્પ્ત ફાદ તેણે ઩૊તાનુ એઔ નવુ વાંસલધાન અ઩નાવયુ, જેને મુફ
ાં ઇ ભા અચકર બાયતીમ
ઔોંગ્રેવ વસભરય એ ઩ારયત ઔયુટ – સભસશ્રત અથટવમલટથા, ખયીફી ઉન્મ ૂરન, સળક્ષા સુધાય તથા સલશ્વ ળાાંસત લખેયે તેના પ્રમુક રક્ષ્મ૊ છે
 બાયતીમ જનતા ઩ાટી – ટથા઩ના રડવેમ્ફય, 1980 ભા – આ બાયતીમ જનવાંગ (જેની ટથા઩ના શ્માભ પ્રવાદ મુકજી એ 1951 ભા
ઔયી શતી) નુ ઩રયલસતિત ફૃ઩ છે – તેણે મુખ્મત્લે 5 સવદ્ધાાંત૊ ઩ય લધુ જ૊ય આપ્યુ છે
 1. યાષ્ટ્રીમતા અને યાષ્ટ્રીમ એઔીઔયણ ઩ય જ૊ય દીધુ છે તથા ક્ષેત્રીમ રશત૊ ને યાષ્ટ્રીમ રશત૊ વભક્ષ ખોણ ભાને છે
 2. પ્રજાતાંત્ર અને નાખરયઔ૊ ના ભોચરઔ અસધઔાય૊ પ્રત્મે ઔટીફદ્ધ છે
 3. ધભટસનય઩ેક્ષતા ભા સલશ્વાવ વમતત ઔયે છે

42 | P a g e
 4. ખાાંધીલાદી અથટવમલટથા ને ઩૊તાનુ રક્ષ્મ ભાને છે
 5. વભાજભા વમાપ્ત સનધટનતા તથા ળ૊઴ણના ઉન્મ ૂરન ને આલશ્મઔ ભાને છે
 વામ્મલાદી દ઱ – ટથા઩ના 1924 ભા – દ્વદ્વતીમ સલશ્વ યુદ્ધ ભા વામ્મલારદ઒ દ્વાયા ચબ્રરટળ વયઔાયને વશમ૊ખ ઔયલા તથા “બાયત છ૊ડ૊
આંદ૊રન” ન૊ સલય૊ધ ઔયલાના ઔાયણે ઔોંગ્રેવ ભાથી આ દ઱ ને અરખ ઔયાયુ – 1962 ભા વામ્મલાદી દ઱ ને 2 બાખ૊ (1). બાયતીમ
વામ્મલાદી દ઱ અને (2). બાયતીમ વામ્મલાદી દ઱ (ભાઔટ વલાદી) ભા સલબાજીત ઔયાયુ
 ઔમ્યુસનટટ ઩ાટી – ઩શેરા સલન૊દ સભશ્ર મુચકમા શતા, શારભા દી઩ાાંઔય બટ્ટાચામટ છે
 વભતા ઩ાટી – 1994 ભા જનતા દ઱ ના સલબાજન ઩છી વાાંવદ જ્મ૊જૉ પનાુંરડવ ના નેત ૃત્લ ભા ખઠન થયુ
 દ્રસલડ મુનેતયૌ ઔડખભ (ડી. એભ. ઔે.) – ટથા઩ના 1949 ભા અન્નાદુયઇ દ્વાયા બા઴ામે આધાય ઩ય (રશન્દી બા઴ા ના સલય૊ધ ના આધાય
઩ય)
 અઔારી દ઱ – ક્ષેત્રીમ દ઱ છે – મુખ્મત્લે ઩ાંજાફ ભા પ્રબાલી – ટલતાંત્રતા ઩ ૂલટ તેના નેતા ભાટટય તાયા સવિંશ શતા ત્માયફાદ વાંત
પતેશસવિંશ તેના નેતા ફન્મા
 દર-ફદર ઔાન ૂન – મળલાંતયાલ ચોશાણ ની અધ્મક્ષતા ભા ખરઠત વસભસત ની બરાભણ૊ ના આધાયે દર-ફદર સલધેમઔ વાંવદ ભા
પ્રટતુત ઔયાયુ, ઩યાં ત ુ જમપ્રઔાળ નાયામણ અને આચામટ કૃ઩રાની વયકા નેતા઒ના સલય૊ધ ને ઔાયણે તે ઩ારયત થઇ ળક્યુ નશી –
યાજીલ ખાાંધી ના પ્રધાનભાંત્રી ઔા઱ ભા જ્માયે તેને ર૊ઔવબા ભા પ્રચાંડ ફહુભત પ્રાપ્ત શત૊ ત્માયે દર-ફદર સન઴ેધ ઔામદ૊ ઩વાય થઇ
ળક્ય૊ – 1985 ભા 52 ભા વાંળ૊ધન દ્વાયા તેને વાંસલધાન ની 10 ભી અનુસ ૂચચ ભા ટથાન ભ઱ી ખયુ – આ અસધસનમભ દ્વાયા વાંસલધાન ના
અનુચ્છે દ 102 તથા 191 ભા ઩ૈયા (2) જ૊ડામા અને અનુચ્છે દ 101 તથા 190 ભા આલશ્મઔ વાંળ૊ધન ઔયામા
 દર-ફદર સનય૊ધઔ અસધસનમભ ભા વમલટથા છે ઔે વાંવદ અથલા સલધાનભાંડ઱૊ ના સનલાટચચત વદટમ૊ની વદટમતા વભાપ્ત થઇ ળઔે
જ૊
 1. તે ઩૊તાના દ઱ ની વદટમતા ટલેચ્છા થી ત્માખ઩ત્ર આ઩ે
 2. ઩૊તાના દ઱ ના વચેતઔ ના સનદે ળ ના સલફૃધ્ધ વદન ભા ભતદાન ઔયે અથલા ભતદાન ભા અનુ઩સ્ટથત યશે (જ૊ તેને આ કૃત્મ ભાટે
15 રદલવ ની અંદય ક્ષભા ન ઔયામ૊ શ૊મ) અને વાથે ટલતાંત્ર ઉભેદલાય ના ફૃ઩ભા સનલાટચચત વદટમ વદન ન૊ વદટમ થમા ફાદ ઔ૊ઇ
યાજનીસતઔ દ઱ ની વદટમતા ગ્રશણ ઔયે ત૊ વદનભા થી તેની વદટમતા વભાપ્ત થઇ જામ
 વદન ની વદટમતા વભાપ્ત થલાના વાંફધ
ાં ી પ્રાલધાન ત્માયે રાગ ૂ નશી થામ, જ્માયે ઔ૊ઇ યાજનીસતઔ દ઱ ના 1/3 અથલા તેથી લધુ
વદટમ૊ ઔ૊ઇ અન્મ યાજનીસતઔ દ઱ નુ સનભાટણ ઔયે અથલા અન્મ દ઱ વાથે સલરમ ઔયે
 દર-ફદર સનય૊ધઔ અસધસનમભ, 1985 ભા વમલટથા અનુવાય વદન ના ઔ૊ઇ઩ણ વદટમ ની સનયટ શયતા વાંફધ
ાં ી સલલાદ૊ ન૊ ઉઔેર
વદન ના મથાસ્ટથત વબા઩સત અથલા અધ્મક્ષ દ્વાયા ઔયલાભા આલળે અને તેના સનણટમ૊ ન્મામારમ થી ઩ય શળે ઩યાં ત ુ ‘રઔશ૊તે
શ૊ર૊શાન Vs. ચચલ્હુ જાસલલ્હ’ુ સલલાદ ભા સુસપ્રભ ઔ૊ટે આ અસધસનમભ ના ઩ૈયા (7) ને યદ ઔયતા ઔહ્ુ ઔે સનયટ શયતા ના પ્રશ્ન૊ નુ સનધાટયણ
ની પ્રરિમા ને વદન ની ઔામટલાશી઒ નુ અંખ નશી ભનામ અને આ પ્રઔાય ની ઔામટલાશી ન્માસમઔ ઩ુનસલિર૊ઔન ને અધીન યશેળે
 સનલાટચન સુધાય વસભસત (રદનેળ ખ૊ટલાભી વસભસત), બાયત નુ સલસધ આમ૊ખ (1999) અને વાંસલધાન વભીક્ષા ભાટે યાષ્ટ્રીમ આમ૊ખ
(2002) ના પ્રસતલેદન ના આધાય ઩ય 91 ભા વાંસલધાન વાંળ૊ધન (2002) દ્વાયા આંસળઔ દ઱ સલબાજન ને ભાન્મતા વભાપ્ત ઔયાઇ અને
વાં઩ ૂણટ દ઱ સલરમ ને ભાન્મતા પ્રદાન ઔયાઇ – ઉ઩યાાંત જે સનલાટચચત વમસ્તત ને દર ફદર ના આધાયે અમ૊ગ્મ ગ૊સ઴ત ઔયામ૊ શ૊મ
તેને તે વદન ની વદટમતા ની વાથે વાથે આખ઱ની ચુટણી
ાં જીતલા સુધી અથલા વદન ના ળે઴ ઔામટઔા઱ સુધી (જે ઩શેરા શ૊મ તે)
ભાંત્રી ઩દ અથલા ઔ૊ઇ રાબઔાયી યાજનીસતઔ ઩દ થી લાંચચત ઔયલાની વમલટથા ઩ણ ઔયાઇ
 1920 ભા યાષ્ટ્રીમ ટતય ઩ય એઔ રે ડ યુસનમન, ‘઒ર ઇંરડમા રે ડ યુસનમન ઔોંગ્રેવ’ ના નાભે ખરઠત ઔયાયુ જેના અધ્મક્ષ ઔોંગ્રેવ ના
તત્ઔાચરન અધ્મક્ષ રારા રજ઩તયામ ને ફનાલામા
 1936 ભા યાષ્ટ્રીમ ટતય ઩ય રઔવાન૊ નુ એઔ વાંખઠન ‘઒ર ઇંરડમા રઔવાન વબા’ ના નાભે ટથાસ઩ત ઔયાયુ – આ વાંટથા દ્વાયા
જભીનદાયી ઉન્મ ૂરન અને ભ ૂસભ ના ઩ુનસલિતયણ ની ભાાંખ ઔયાઇ

43 | P a g e
 બાયતભા દફાલ વમ ૂશ૊ના તલચબન્ન પ્રઔાય૊
 વમાલવાસમઔ – બાયતીમ લાચણજ્મ અને ઉદ્ય૊ખ ભાંડ઱ વાંગ બાયતન૊ પ્રમુક વમલવાસમઔ વાંગ છે – તે આ ક્ષેત્રની વોથી ભ૊ટી વાંટથા છે
 શ્રસભઔ – અચકર બાયતીમ ભજદૂ ય વાંગ, બાયતીમ યાષ્ટ્રીમ ભજદૂ ય ઔોંગ્રેવ લખેયે પ્રમુક વાંગ૊ છે
 કૃસ઴ વાંફધ
ાં ી – બાયત કૃ઴ઔ વભાજ, રઔવાન વબા, રઔવાન ઩ાંચામત, વાંયતુ ત રઔવાન વબા લખેયે
 ડ૊તટય, લઔીર, અદ્યા઩ઔ, સલદ્યાથી, વયઔાયી ઔભટચાયી લખેયે – ભેરડઔર ઔૌંસવર ઒પ ઇંરડમા, અચકર બાયતીમ આયુલેદ ઔોંગ્રેવ,
ઇંરડમન રૉ ઇંટટીટ઱ુટ, અચકર બાયતીમ સળક્ષા વાંટથા વાંગ, યુલા ઔોંગ્રેવ, અચકર બાયતીમ સલદ્યાથી વાંગ, સવસલર વસલિવ
એવ૊સવએળન લખેયે
 બાયતીમ વાંવદ ભા રશન્દુ ઔ૊ડ ચફર ઩ય સલચાય ઔયતા વભમે ભરશરા઒ન૊ દફાલ વમ ૂશ (Women’s Pressure Groups) એ ફહુ
વરિમ ભ ૂસભઔા બજલી શતી

નાભ ઔામસઔા઱ દ઱
 ડ૊. જીલયાજ નાયામણ ભશેતા ૧ ભે, ૧૯૬૦ - ૩ ભાચટ, ૧૯૬૨ બાયતીમ યાષ્ટ્રીમ ઔોંગ્રેવ
 ડ૊. જીલયાજ નાયામણ ભશેતા ૩ ભાચટ, ૧૯૬૨ - ૧૯ વપ્ટે મ્ફય, ૧૯૬૩ બાયતીમ યાષ્ટ્રીમ ઔોંગ્રેવ
 ફ઱લાંતયામ ભશેતા ૧૯ વપ્ટેમ્ફય, ૧૯૬૩ - ૨૦ વપ્ટેમ્ફય, ૧૯૬૫ બાયતીમ યાષ્ટ્રીમ ઔોંગ્રેવ
 રશતેન્દ્ર દે વાઇ ૨૦ વપ્ટે મ્ફય, ૧૯૬૫ - ૩ એસપ્રર, ૧૯૬૭ બાયતીમ યાષ્ટ્રીમ ઔોંગ્રેવ
 રશતેન્દ્ર દે વાઇ ૩ એસપ્રર, ૧૯૬૭ - ૬ એસપ્રર, ૧૯૭૧ બાયતીમ યાષ્ટ્રીમ ઔોંગ્રેવ
 રશતેન્દ્ર દે વાઈ ૭ એસપ્રર, ૧૯૭૧ – ૧૨ ભે, ૧૯૭૧ બાયતીમ યાષ્ટ્રીમ ઔોંગ્રેવ
 ગનશ્માભબાઇ ઒ઝા ૧૭ ભાચટ, ૧૯૭૨ - ૧૭ જુરાઇ, ૧૯૭૩ બાયતીમ યાષ્ટ્રીમ ઔોંગ્રેવ
 ચીભનબાઇ ઩ટે ર ૧૮ જુરાઇ, ૧૯૭૩ - ૯ પેબ્રઆ
ુ યી, ૧૯૭૪ બાયતીમ યાષ્ટ્રીમ ઔોંગ્રેવ
 ફાબુબાઇ જળબાઇ ઩ટે ર ૧૮ જુન, ૧૯૭૫ - ૧૨ ભાચટ, ૧૯૭૬ જનતા ભ૊યચ૊
 ભાધલસવિંશ વ૊રાંઔી ૨૪ ડીવેમ્ફય, ૧૯૭૬ - ૧૦ એસપ્રર, ૧૯૭૭ બાયતીમ યાષ્ટ્રીમ ઔોંગ્રેવ
ુ યી, ૧૯૮૦ જનતા ઩ાટી
 ફાબુબાઇ જળબાઇ ઩ટે ર ૧૧ એસપ્રર, ૧૯૭૭ - ૧૭ પેબ્રઆ
 ભાધલસવિંશ વ૊રાંઔી ૭ જૂન, ૧૯૮૦ - ૧૦ ભાચટ, ૧૯૮૫ બાયતીમ યાષ્ટ્રીમ ઔોંગ્રેવ
 ભાધલસવિંશ વ૊રાંઔી ૧૧ ભાચટ, ૧૯૮૫ – ૬ જુરાઈ, ૧૯૮૫ બાયતીમ યાષ્ટ્રીમ ઔોંગ્રેવ
 અભયસવિંશ ચોધયી ૬ જુરાઈ, ૧૯૮૫ – ૯ ડીવેમ્ફય, ૧૯૮૯ બાયતીમ યાષ્ટ્રીમ ઔોંગ્રેવ
 ભાધલસવિંશ વ૊રાંઔી ૧૦ ડીવેમ્ફય, ૧૯૮૯ – ૪ ભાચટ, ૧૯૯૦ બાયતીમ યાષ્ટ્રીમ ઔોંગ્રેવ
ુ યી, ૧૯૯૪ જનતા દ઱, જનતા દ઱ (ગુજયાત),
 ચીભનબાઈ ઩ટે ર ૪ ભાચટ, ૧૯૯૦ – ૧૭ પેબ્રઆ

બાયતીમ યાષ્ટ્રીમ ઔોંગ્રેવ

ુ યી, ૧૯૯૪ - ૧૪ ભાચટ, ૧૯૯૫ બાયતીમ યાષ્ટ્રીમ ઔોંગ્રેવ
 છફીરદાવ ભશેતા ૧૭ પેબ્રઆ
ુ ાઈ ઩ટે ર ૧૪ ભાચટ, ૧૯૯૫ - ૨૧ ઒તટ૊ફય, ૧૯૯૫ બાયતીમ જનતા ઩ાટી
 ઔેશબ
 સુયેળબાઇ ભશેતા ૨૧ ઒તટ૊ફય, ૧૯૯૫ - ૧૯ વપ્ટેમ્ફય, ૧૯૯૬ બાયતીમ જનતા ઩ાટી
 ળાંઔયસવિંશ લાગેરા ૨૩ ઒તટ૊ફય, ૧૯૯૬ - ૨૭ ઒તટ૊ફય, ૧૯૯૭ યાષ્ટ્રીમ જનતા ઩ાટી
 રદરી઩ ઩યીક ૨૮ ઒તટ૊ફય, ૧૯૯૭ - ૪ ભાચટ, ૧૯૯૮ યાષ્ટ્રીમ જનતા ઩ાટી
ુ ાઈ ઩ટે ર ૪ ભાચટ, ૧૯૯૮ - ૬ ઒તટ૊ફય, ૨૦૦૧ બાયતીમ જનતા ઩ાટી
 ઔેશબ
 નયે ન્દ્ર ભ૊દી ૭ ઒તટ૊ફય, ૨૦૦૧ - ૨૨ રડવેમ્ફય, ૨૦૦૨ બાયતીમ જનતા ઩ાટી
 નયે ન્દ્ર ભ૊દી ૨૨ રડવેમ્ફય, ૨૦૦૨ - ૨૪ રડવેમ્ફય, ૨૦૦૭ બાયતીમ જનતા ઩ાટી
 નયે ન્દ્ર ભ૊દી ૨૫ રડવેમ્ફય, ૨૦૦૭ - બાયતીમ જનતા ઩ાટી આજ રદન સુધી

44 | P a g e
19. વાભાન્મ ફાફત

Contents
1 વાભાન્મ
2 ઇસતશાવ અને ભ ૂખ૊઱
3 કૃ સ઴
4 ઉદ્ય૊ખ
5 સવિંચાઇ અને સલજ઱ી
6 ઩રયલશન
7 તશેલાય
8 ઩મટટન ટથ઱૊
9 કુ દયતી સલટતાય૊
10 વોથી ભ૊ટુ
11 ધાસભિઔ ટથ઱૊/માત્રાધાભ૊
12 ઩ુયાતત્લીઔ ટથ઱૊
13 પ્રમુક સલશ્વસલદ્યારમ
14 સલસળષ્ટ્ટ વાંટથાન૊
15 ગુજયાત ઐસતશાસવઔ
16 વાંગ્રશારમ૊
17 ગુજયાત - એલ૊ડટ વ
18 ગુજયાતની સલસળષ્ટ્ટ પ્રસતબા઒*
19 ગુજયાતના ઈસતશાવની ઔેટરીઔ સનણાટમઔ ગટના઒*
20 ગુજયાતના ફાંદય૊
21 Gujarat - District Profiles

1. વાભાન્મ
ક્ષેત્રપ઱ – ૧,૯૬,૦૨૪ લખટ રઔ.ભી.
જનવાંખ્મા – ૫,૦૬,૭૧,૦૧૭
યાજધાની – ખાાંધીનખય
મુખ્મ બા઴ા – ગુજયાતી

2. ઇતતશાવ અને ભ ૂખ૊઱

ગુજયાતન૊ ઇસતશાવ રખબખ ૨૦૦૦ લ઴ટ જૂન૊ છે . એવુ ઩ણ ભનામ છે ઔે બખલાન શ્રી કૃષ્ટ્ણ ભથુયા છ૊ડીને વોયાષ્ટ્રના ઩સિભી રઔનાયે આવમા જેને
દ્વાયીઔા ભતરફ ઔે પ્રલેળદ્વાય ઔશેલાયુ. ઩છીના લ઴ોભા ભ૊મટ, ગુપ્ત, પ્રસતશાય તથા અન્મ અનેઔ યાજલાંળ૊એ આ પ્રદે ળ ઩ય યાજ ઔયુ.ટ ચા઴ુક્ય
(વ૊રાંઔી) યાજા઒ના ળાવનઔા઱ દયસભમાન ગુજયાતભા પ્રખસત અને વમ ૃદ્વદ્ધન૊ યુખ શત૊. ભશમ ૂદ ખઝનલી ની ઴ ૂટ઩ાટ શ૊લા છતા ચા઴ુક્ય
યાજા઒એ અશી ર૊ઔ૊ની વમ ૃદ્વદ્ધ અને બરાઇનુ ઩ુળુ ધ્માન યાખ્યુ. આ ખોયલ઩ ૂણટ ઔા઱ ઩છી ગુજયાતને મુવરભાન૊, ભયાઠ૊ અને ચબ્રરટળ ળાવન
દયસભમાન કયાફ રદલવ૊ જ૊લા ઩ડયા. આઝાદી ઩શેરા ગુજયાતના લતટભાન ક્ષેત્ર મુખ્મ ફે ળુ ઩થી સલબાજીત શતા – એઔ ચબ્રરટળ ક્ષેત્ર અને ફીજુ
દે ળી યજલાડા. યાજ્મ૊ ઩ુનખટઠન ના ઔાયણે વોયાષ્ટ્ર ના યાજ્મ૊ અને ઔચ્છ ના ઔેન્દ્રળાસવત પ્રદે ળ વાથે ઩ ૂલટ ચબ્રરટળ ગુજયાત ને ભે઱લી દ્વદ્વબા઴ી
ફમ્ફઇનુ યાજ્મ ખઠન થયુ. ૧, ભે, ૧૯૬૦ ના ય૊જ લતટભાન ગુજયાત યાજ્મ અસ્ટતત્લભા આવયુ. ગુજયાત બાયતના ઩સિભી તટ ઩ય સ્ટથત છે . તેના
઩સિભ ભા અયફ વાખય, ઉત્તયભા ઩ારઔટતાન અને ઉત્તય-઩ ૂલટભા યાજટથાન,દચક્ષણ-઩ ૂલટભા ભધ્મ પ્રદે ળ અને દચક્ષણભા ભશાયાષ્ટ્ર છે .

45 | P a g e
3. કૃત઴
ગુજયાત ઔ઩ાવ, તભાકુ અને ભખપ઱ી નુ ઉત્઩ાદન ઔયનાય દે ળનુ મુખ્મ યાજ્મ છે તથા ઔ઩ડા, તેર અને વાબુ જેલા ભશત્લ઩ ૂણટ ઉદ્ય૊ખ૊ ભાટે ઔાચ૊
ભાર ઉ઩રબ્ધ ઔયાલે છે . અશીની ભશત્લ઩ ૂણટ ય૊ઔડ ઩ાઔ ભા ધાન, ગઉ, ફાજય૊ લખેયે છે . ગુજયાતભા લન૊ભા ઉ઩રબ્ધ જાસત઒ભા વાખ, કૈય,
શરદરયમ૊,વાદાદ અને લાાંવ લખેયે છે

4. ઉદ્ય૊ખ
યાજ્મભા ઓદ્ય૊ચખઔ ભા઱કા ભા ધીયે ધીયે સલસલધતા જ૊લા ભ઱ી યશી છે અને યવામણ, ઩ેર૊-યવામણ, ઉલટયઔ, એંજીસનમયીંખ, ઇરેતર૊સનતવ લખેયે
ઉદ્ય૊ખ૊ન૊ સલઔાવ થઇ યહ્ય૊ છે . ૨૦૦૬ ના અંતભા યાજ્મભા ઩ાંજીકૃત ચા઴ુ પેતટરયમ૊ની વાંખ્મા ૨૩,૩૦૮ (અટથાઇ) શતી, જેભા રખબખ ૧૦.૯૩
રાક દૈ સનઔ ભજદૂ ય૊ ને ય૊જખાય ભળ્મ૊ શત૊. વપ્ટે મ્ફય, ૨૦૦૬ સુધી યાજ્મ ભા ૩.૧૨ રાક રઘુ ઓદ્ય૊ચખઔ એઔભ૊ નુ યજીટરેળન થઇ ચુક્ય ુ શત ુ.
ગુજયાત ઓદ્ય૊ચખઔ સલઔાવ સનખભ ને મ ૂ઱ભ ૂત સુસલધા઒ વાથે ઓદ્ય૊ચખઔ વાં઩દા઒ના સલઔાવ ની ભ ૂસભઔા વોં઩લાભા આલી છે . વપ્ટેમ્ફય, ૨૦૦૭-
૦૮ સુધી ગુજયાત ઓદ્ય૊ચખઔ સલઔાવ સનખભે ૨૪૯ ઓદ્ય૊ચખઔ વાં઩દા઒ ટથાસ઩ત ઔયી શતી.

5. તવિંચાઇ અને તલજ઱ી

યાજ્મભા ભ ૂત઱ીમ જ઱ અને ભ ૂસભખત જ઱ દ્વાયા કુ ર સવિંચાઇ ક્ષભતા ૬૪.૮૮ રાક શેતટય આંઔલાભા આલી છે જેભા વયદાય વય૊લય (નભટદા)
઩રયમ૊જના ની ૧૭.૯૨ રાક શેતટય ક્ષભતાન૊ ઩ણ વભાલેળ થામ છે . યાજ્મભા જૂન, ૨૦૦૮ સુધી કુ ર સવિંચાઇ ક્ષભતા ૪૨.૨૬ રાક શેતટય સુધી
઩શોંચી ખઇ શતી. જૂન,૨૦૦૮ સુધી લધુભા લધુ ઉ઩મ૊ખ ક્ષભતા ૩૭.૪૨ રાક શેતટય આંઔલાભા આલી શતી.

૩૧ ભાચટ, ૨૦૦૮ સુધી સલજ઱ી ની કુ ર ટથાસ઩ત ક્ષભતા ૯,૮૨૭ ભેખાલૉટ શતી જેભા ઔેન્દ્રીમ ક્ષેત્ર ઩રયમ૊જનાન૊ ઩ણ વભાલેળ થામ છે . ગુજયાત
યાજ્મ ની‘જ્મ૊સત ગ્રાભ મ૊જના’ અંતખટત ફધા ૧૮.૦૬૬ ખાભડા઒ભા સલજ઱ી ઩શ૊ચાડી દે લાભા અલી છે .

6. ઩હયલશન
વડઔ – ૨૦૦૫-૦૬ ના અંત સુધીભા યાજ્મ૊ભા વડઔ૊ની કુ ર રાંફાઇ (ખૈય મ૊જના, વામુદાસમઔ, ળશેયી અને ઩રયમ૊જના વડઔ૊ સવલામ) રખબખ
૭૪,૦૩૮ રઔ.ભી. શથી
ઉડ્ડમન – યાજ્મના અભદાલાદ સ્ટથત મુખ્મ શલાઇઅડ્ડા થી મુફ
ાં ઇ, રદલ્શી અને અન્મ ળશેય૊ ભાટે દૈ સનઔ સલભાન વેલા ઉ઩રબ્ધ છે . અભદાલાદ
શલાઇઅડ્ડાને આંતયયાષ્ટ્રીમ શલાઇઅડ્ડાન૊ દયજ્જ૊ ભ઱ી ખમ૊ છે . અન્મ ગયે ઴ ૂ શલાઇઅડ્ડાભા લડ૊દયા, બાલનખય, ભુજ, સુયત, જાભનખય અને
યાજઔ૊ટ ન૊ વભાલેળ થામ છે
ફુંદય – ગુજયાતભા કુ ર ૪૧ ફાંદય૊ છે . ઔાંડરા યાજ્મનુ પ્રમુક ફાંદય છે . લ઴ટ ૨૦૦૮-૦૯ દયસભમાન ગુજયાત ના ભધ્મભ અને નાના ફાંદય૊થી કુ ર
૧૫૨.૮૧ રાક ટન ભાર નુ ટથા઱ાાંતય થયુ જ્માયે ઔાંડરા ફાંદયથી ૭૨૨.૨૫ રાક ટન ભારનુ ટથા઱ાાંતય થયુ.

7. તશેલાય
બાદયલા (ઑખષ્ટ્ટ-વપ્ટે મ્ફય) ભાવના શુતર ઩ક્ષભા ચ૊થ, ઩ાાંચભ તથા છઠ ના રદલવે તયણેતય ખાભે બખલાન સળલ ની ટતુસતભા તયણેતય ન૊
ભે઱૊ રાખે છે . બખલાન શ્રી કૃષ્ટ્ણ દ્વાયા ળુ ઔભણીજી વાથે સલલાશ ના ઉ઩રક્ષ્મભા ચૈત્ર (ભાચટ-એસપ્રર) ના શુતર ઩ક્ષની ન૊ભ ના રદલવે ઩૊યફાંદય ઩ાવે
ભાધલ઩ુય ભા ભાધલયામ ભે઱૊ રાખે છે . ઉત્તયી ગુજયાત ના ફનાવઔાાંઠા જીલ્રાભા ભાાં અંફા ને વભસ઩િત અંફાજી ભે઱ાનુ આમ૊જન ઔયલાભા આલે
છે . યાજ્મન૊ વોથી ભ૊ટ૊ લાસ઴િઔ ભે઱૊ દ્વાયઔા અને ડાઔ૊ય ભા બખલાન શ્રી કૃષ્ટ્ણ ના જન્ભરદલવ જન્ભાષ્ટ્ટભી ના અલવય ઩ય શ઴ોલ્રાવ વાથે
મ૊જલાભા આલે છે . આ ઉ઩યાાંત ગુજયાતભા ભઔય વાંિાસત, નલયાસત્ર, ડાાંખી દયફાય, ળાભ઱ાજી ભે઱૊ તથા બાલનાથ ભે઱ાનુ ઩ણ આમ૊જન
ઔયલાભા આલે છે .

8. ઩મસટન સ્થ઱૊
યાજ્મભા દ્વાયઔા, વ૊ભનાથ, ઩ારીતાણા, ઩ાલાખઢ, અંફાજી, બદ્રેશ્વય, ળાભ઱ાજી, તયાં ખા અને ખીયનાય જેલા ધાસભિઔ ટથ઱૊ ઉ઩યાાંત ખાાંધીની
જન્ભભ ૂસભ ઩૊યફાંદય તથા ઩ુયાતત્લ અને લાટતુઔરા ની દૃ સ્ષ્ટ્ટએ ઉલ્રેકનીમ ઩ાટણ, સવદ્ધ઩ુય, ધુયનરી, ડબ૊ઇ, લાડનખય, ભ૊ગેયા, ર૊થર અને
અભદાલાદ જેલા ટથાન ઩ણ છે . ભાાંડલી, ચ૊યલાડ, ઉબાયત અને તીથર ના સુદય
ાં વમુદ્રી તટ, વા઩ુતાયા ઩લટતીમ ટથ઱, ખીય લન૊ ભા સવિંશ૊ ના

46 | P a g e
અભ્માયણ અને ઔચ્છભા જખરી
ાં ખધેડા઒નુ અભ્માયણ ઩ણ ઩મટટઔ૊ ભાટે આઔ઴ટણનુ ઔેન્દ્ર છે

9. કદયતી તલસ્તાય૊
ગુજયાતભાાં ગણાાં અબમાયણ્મ૊ અને યાષ્ટ્રીમ ઉદ્યાન૊ આલેરાાં છે , જેભાાં જૂનાખઢ નજીઔન૊ ખીય યાષ્ટ્રીમ ઉદ્યાન, બાલનખય જજલ્રાન૊ લે઱ાલદય
ઔાચ઱માય યાષ્ટ્રીમ ઉદ્યાન, નલવાયી જજલ્રાભાાં આલેર૊ લાાંવદા યાષ્ટ્રીમ ઉદ્યાન અને ઔચ્છના અકાત ટથીત જાભનખય જજલ્રાનાાં દરયમાઈ યાષ્ટ્રીમ
ઉદ્યાન અને ૨૨ અભ્માયણ્મ૊ન૊ વભાલેળ થામ છે .
આ ઉ઩યાાંત ઔેટરાાંમ લન્મ તથા નૈવખીઔ જ૊લારામઔ ટથ઱૊ છે જેભઔે - ફારાયાભ અંફાજી, ફયડા, જામ્બુગ૊ડા, જેટવ૊ય, ઔચ્છનુ ાં યણ, ન઱ વય૊લય,
નાયામણ વય૊લય, ઩ાણીમા, ઩ ૂણાટ, યાભ઩ુયા, યતનભશાર, શ ૂય઩ાણેશ્વય, અને ઔચ્છનાાં યણભાાં જ૊લા ભ઱તા જખરી
ાં ઘુડકય૊.
એળીમાઇ સવિંશ લાંળના છે લ્રા પ્રાણી઒ પતત ગુજયાતભાાં અસ્ટતત્લ ફચાલલાભાાં વપ઱ યહ્યા છે . જે જુ નાખઢ જજલ્રાનાાં વાવણ-ખીય અબમાયણ્મભાાં
જ૊લા ભ઱ે છે .

10. વોથી ભ૊ટ

જજલ્ર૊ (સલટતાય): ઔચ્છ, સલટતાય: ૪૫,૬૫૨ ચ૊ .રઔસભ
જજલ્ર૊ (લવતી): અભદાલાદ, લવતી, ૫૮,૦૮,૩૭૮
઩ુરઃ ખ૊લ્ડન ચબ્રજ (બફૃચ ઩ાવે નભટદા નદી ઩ય), રાંફાઇ: ૧૪૩૦ ભીટય
ભશેરઃ રક્ષ્ભી સલરાવ ઩ેરેવ, લડ૊દયા
ઓધ્મ૊ચખઔ વાંટથા: રયરામન્વ
ડેયી: અમુર ડેયી, આણાંદ
ભ૊ટી નદી: નભટદા, ૯૮૯૪ ચ૊.રઔ.ભી.
રાાંફી નદી: વાફયભતી, ૩૨૦ રઔ.ભી.
યુસનલવીટી: ગુજયાત યુસનલસવિટી.
સવિંચાઇ મૉજના: વયદાય વય૊લય
ફાંદય: ઔાંડરા
શૉસ્ટ઩ટરઃ સવસલર શ૊સ્ટ઩ટર, અભદાલાદ
ળશેયઃ અભદાલાદ
યે રલે ટટે ળન: અભદાલાદ
વય૊લયઃ ન઱ વય૊લય (૧૮૬ ચ૊ .રઔસભ)
વાંગ્રશટથાનઃ ફય૊ડા મ્યુચઝમભ એન્ડ સ઩ઔચય ખેરેયી
઩ુટતઔારમઃ વેન્રર રાઇબ્રેયી, લડ૊દયા
દરયમારઔનાય૊: જાભનખય, ૩૫૪ રઔસભ
ઊંચુ ઩લટતસળકયઃ ખ૊યકનાથ (દત્તાત્રેમ)--ચખયનાય, ઊચાઇ ૧,૧૭૨ ભીટય
લધુ ભાંરદય૊ લાફૄ ળશેયઃ ઩ારીતાણા, ૮૬૩ જૈન દે યાવય૊
ભ૊ટી પ્રઔાળન વાંટથા: નલનીત પ્રઔાળન
ભ૊ટુ કાતય ઔાયકાનુ: ગુજયાત નભટદાલેરી પરટિરાઇઝય ઔાં઩ની ચર. ,ખાભઃ ચાલજ, ઩૊. નભટદાનખય, બફૃચ જજલ્ર૊
કેત ઉત્઩ાદન ફજાયઃ ઊંઝા, ભેશવાણા જજલ્ર૊

11. ધાતભિઔ સ્થ઱૊/માત્રાધાભ૊

1. વ૊ભનાથ 5. પ્રબાવ-઩ાટણ
2. ળાભ઱ાજી, તા. વાફયઔાાંઠા 6. ડાઔ૊ય
3. ઔનઔાઈ-ખીય 7. ઩ાલાખઢ
4. ઩ારીતાણા 8. દ્વાયઔા

47 | P a g e
 9. અંફાજી 119. લીય઩ુય
10. ફહચ
ુ યાજી 220. તુરવીશ્માભ
11. વા઱ાંખ઩ુય 221. વપ્તેશ્વય
12. ખઢડા 222. અક્ષયધાભ, ખાાંધીનખય
13. લડતાર 223. ફખદાણા
14. નાયે શ્વય 224. ચખયનાય
115. ઉત્ઔાંઠેશ્વય 225. તયણેતય
116. વતાધાય 226. વાંતયાભ ભાંરદય, નડીઆદ
117. ઩યફધાભ, તા. બેવાણ 227. ઔફીયલડ, બળુ ચ
118. ચ૊ટીરા 228. ભાટેર, તા. ભ૊યફી

12. ઩યાતત્લીઔ સ્થ઱૊

1. ર૊થર 2. શાથફ
3. ધ૊઱ાલીયા 4. ઘુભરી

13. પ્રમક તલશ્વતલદ્યારમ

• ગુજયાત આયુલેદ સલશ્વસલદ્યારમ – જાભનખય
• ગુજયાત સલશ્વસલદ્યારમ – અભદાલાદ
• ગુજયાત કૃ સ઴ સલશ્વસલદ્યારમ – દાાંસતલાડા
• ગુજયાત સલદ્યા઩ીઠ – અભદાલાદ
• ભશાયાજા વમાજીયાલ સલશ્વસલદ્યારમ – લડ૊દયા
• દચક્ષણ ગુજયાત સલશ્વસલદ્યારમ – સ ૂયત
• ઉત્તય ગુજયાત સલશ્વસલદ્યારમ – ઩ાટણ
• બાલનખય સલશ્વસલદ્યારમ – બાલનખય
• ડૉ. ફાફાવાશેફ આંફેડઔય ઒઩ન સલશ્વસલદ્યારમ –
અભદાલાદ
• વયદાય લલ્રબબાઇ ઩ટે ર સલશ્વસલદ્યારમ – સલદ્યાનખય
• વોયાષ્ટ્ર સલશ્વસલદ્યારમ – યાજઔ૊ટ

14. તલતળષ્ટ્ટ વુંસ્થાન૊

• ઇંટટીટ઱ુટ પ૊ય ળુ યર ભેનેજભેંટ – આણાંદ • ઇંરડમન ઇંટટીટ઱ુટ પ૊ય ભેનેજભેંટ – અભદાલાદ
• એપ્રીઔેળન વેંટય – અભદાલાદ • ઇંરડમન ઩ેર૊ઔેસભઔર ઔ૊઩ોયે ળન – લડ૊દયા
• એતવ઩ેયીભેંટર વેટેરાઇટ ઔમ્ય ૂસનઔેળન અથટ વેંટય – અભદાલાદ • રપઝીઔર રયવચટ રેફ૊યે ટયી – અભદાલાદ
• નેળનર ઇંટટીટ઱ ૂટ ઒પ ઑક્યુભેળનર શેલ્થ – અભદાલાદ • ઇંટટીટય ૂટ ઒પ આયુલેરદઔ ટટડીઝ એંડ રયવચટ – જાભનખય

 તેર ળ૊ધન ળા઱ા – લડ૊દયા નજીઔ ઔ૊મરી, ખાાંધાય ભા ઩ેર૊ ઔેસભઔલ્વ વસ્મ્ભશ્રણ
 સવિંચાઇ અને જ઱ સલદ્યુત ઩રયમ૊જના઒ – ઉઔાઇ, ઔદાણા, ભાશી, વાફયભતી, ઩નામ, ઔજૉત ઔાઔયા઩ાય, દસલલાડા, ળત્રુજ
ાં મ, ભેળલા તથા બાદય
 પ્રમુક ળ૊ધ અને અનુવધ
ાં ાન ઔેન્દ્ર – ઔેન્દ્રીમ નભઔ અને વમુદ્રી યવામણ અનુવધ
ાં ાન વાંટથાન (બાલનખય), ઔાઔયા઩ાયા એટૉસભઔ ઩ાલય
પ્રાાંટ,સલદ્યુત અનુવધ
ાં ાન અને સલઔાવ વાંટથાન (લડ૊દયા)
 ર૊ઔન ૃત્મ – ખયફા, દાાંરડમાયાવ, યાવરીરા, ખણ઩સત બજન, રાટમા, રટ઩ણી, ઝઔ૊ચરમા, બલાઇ, ઩સનશાયી
 પ્રમુક ભાંરદય - શાથી સવિંશ ભાંરદય (અભદાલાદ), સ ૂમટ ભાંરદય (ભ૊ગેયા), ઔીસતિ ભાંરદય (લડ૊દયા), ભાાં અંફા ભાંરદય (જૂનાખઢ), વ૊ભનાથ ભાંરદય
(પ્રબાવ), સુદાભા ભાંરદય (઩૊યફાંદય), ળુ ઔભણીજી તથા દ્વારયઔાધીળ ભાંરદય (દ્વાયઔા)
 ખાાંધી ઉ઩યાાંત વયદાય ઩ટેર, દાદા બાઇ નોય૊જી, સલઠ્ઠરબાઇ ઩ટેર, ફદળુ દ્દીન તૈમફજી ઔે. એભ. મુનળી (બાયતીમ સલદ્યા બલનના
જનઔ),ટલાભી દમાનન્દ વયટલતી તથા ભ૊યાયજી દે વાઇ ની જન્ભભ ૂસભ ગુજયાત છે
 યાજ્મના દાાંડી નાભના ટથ઱ ઩ય એભ. ઔે. ખાાંધીએ ૧૯૩૦ ભા અંગ્રેજ વયઔાય દ્વાયા ઔય રખાલલાના સલય૊ધભા ભીઠાના ઔામદાન૊ બાંખ ઔમો શત૊
 ફાયડ૊રી વત્માગ્રશ – રઔળાન આંદ૊રન, નેત ૃત્લ – વયદાય ઩ટેર

48 | P a g e
  ભીયાફાઇ, જે વાંત ઔસલ નયસવિંશ ભશેતાના વભઔારીન શતા, એ ઩ણ જીલન ના અંસતભ ક્ષણ દ્વાયઔાભા ભાંરદયભા સલતાવમા શતા
 બા઴ા સલજ્ઞાન અનુવાય ગુજયાત ળબ્દ ગુજૉયત્ર થી ફન્મ૊ છે જેન૊ ભતરફ થામ છે ગુજૉય૊ થી યચક્ષત ભ ૂસભ. આ ગુજૉય જાસત ના ર૊ઔ૊ વાંબલતઃ
ભધ્મ એસળમાથી આવમા શતા
 ખયફા ન ૃત્મભા પતત જસ્ત્ર઒ જ બાખ રે છે , જ્માયે ઩ુળુ઴ બાખ રે ત્માયે તેને ખયફી ઔશે છે
 એવુ ભનામ છે ઔે યાવ ન ૃત્મ ન૊ પ્રચાય લાણાસુય ની રદઔયી ઉ઴ા એ ઔમો શત૊
 અંગ્રેજ૊ એ સ ૂયતભા જ ઩૊તાની વલટપ્રથભ ઔાં઩ની ૧૬૦૮ ભા ટથાસ઩ત ઔયી શતી
 ગુજયાતી વારશત્મ ભા નયસવિંશ ભશેતા નુ એ જ ટથાન છે જે ભશાયાષ્ટ્રભા તુઔાયાભ, ફાંખા઱ ભા ચૈતન્મ તથા રશન્દીભા સ ૂયદાવનુ છે
 સ ૂયતભા ઩ાયવી઒નુ વોથી જુ ન ુ અસ્ગ્ન ભાંરદય છે
 ટલાભી દમાનાંદ વયટલતી નુ જન્ભ ટથ઱ - ટાંઔાયા, તેભણે ફા઱ સલલાશ અને વતી પ્રથા સલળુ દ્ધ ઉ઩દે ળ૊ આપ્મા, આમટ વભાજ ની ટથા઩ના ઔયી
ઉ઩યાાંત તે઒એ જરટર ધાસભિઔ વાંટઔાય, જાત-઩ાત અને મ ૂસતિ ઩ ૂજાન૊ ગ૊ય સલય૊ધ ઔમો
 ઔાંડરાભા બીભ તથા તેના ઩ુત્ર ગટ૊ત્ઔચ ની ઩ ૂજા ઔયલાભા આલે છે
 બાયતના ઩ાાંચ ઩સલત્ર વય૊લય ભાનુ એઔ ઔાંડરા ભા સ્ટથત નાયામણ વય૊લય છે
 બ્ર૊ઔેડ ઔાભખીયી શેત ુ સ ૂયત સલશ્વભા અગ્રીભ ટથાન ધયાલે છે
 દે ળભા પતત ચખય યાષ્ટ્રીમ ઉદ્યાન ભા જ સવિંશ જ૊લા ભ઱ે છે આ ઉ઩યાાંત આ સવિંશ૊ પતત આરફ્રઔાના જખર૊ભા
ાં જ૊લા ભ઱ે છે
 યાજ્મના ન઱ વય૊લય ભા ફશાયના રખબખ ૬૦ દે ળ૊ભાથી ઩ક્ષી઒ આલે છે

15. ગજયાત ઐતતશાતવઔ

હૃદમકું જ :
બાયતના ટલાતાંત્ર્મ વાંગ્રાભભાાં ખાાંધીજીની મુખ્યૌ ઔભટભ ૂસભ અભદાલાદ યશી શતી. વાફયભતી આશ્રભ કાતેના નાના ઒યડાભાાં ખાાંધીજી તેભના
લવલાટ દયસભમાન અશીંવાનુ ાં આંદ૊રન અને ટલાતાંત્ર્મ ચ઱લ઱ની પ્રવ ૃસત્ત઒ ચરાલતા શતાાં. હૃદમકુ ાંજ તયીઔે પ્રચચરત વાફયભતી આશ્રભના આ
ટભાયઔ૊ તેનાાં મ ૂ઱ ફાાંધણી મુજફ વચલામે઴ ુાં છે . જેભાાં ખાાંધીજીના દૈ સનઔ ઔામોની ચીજલટતુભ઒ તેભજ તેભની અંખત જીલન૊઩મ૊ખી લટતુ ઒ન૊
વાંગ્રશ ઔયલાભાાં આવમ૊ છે જે તેની મ ૂ઱ સ્ટથુસતભાાં આજની તાયીકે ઩ણ વચલામેરાાં છે .
‘હૃદમકુ ાંજ’ સલશ્વ પ્રલાવી઒ ભાટે ન ુ ાં મુખ્મા ઔેન્દ્ર૊ છે . અશીં પ્રલાવી઒ ઩ુટતીઔારમ, ખાાંધીજીના શટતરચરચકત ઩ત્ર૊, ટલા તાંત્ર્મ વાંગ્રાભના મ ૂ઱
દટતાૌલેજ૊ ઉ઩યાાંત ચ્ધ્લસન અને પ્રઔાળના આમ૊જનથી ટલાઔતાંત્ર્મ વાંગ્રાભની હુફહુ ઝાાંકી ઔયાલત૊ ઔામટિભ પ્રલાવી઒ ભાટે યજૂ ઔયામ છે . ખાાંધીજી
દ્વાયા સનમસભત઩ણે ઔયાતી હૃદમકુ ાંજની પ્રાથટના આશ્રભના ઇસતશાવનુાં ફેનમ ૂન વાંબાયણુાં છે . આભ ટલાધતાંત્ર્મ વાંગ્રાભનુાં આ પ્રમુક ટભાયઔ ખાાંધીજીએ
ટથાળ઩ેરા મ ૂલ્મ૊નને વાંલસધિત અને તેન૊ પ્રચાય ઔયત ુાં આઝાદીના જખનુ
ાં ાં મ ૂઔ વાક્ષી છે .

ર૊થર:
ર૊થર એઔ ઩ુયાતત્લીમ ટથ્઱ છે . ભ ૂટતય ક૊દઔાભ દયસભમાન ર૊થર કાતેથી જે અલળે઴૊ ભ઱ી આવમાએ તે સવિંધ ુ વભ્મવતાની ઒઱ક ઊબી ઔયે
છે . ઇ.વ. ઩ ૂલે ૧૮૦૦-૨૦૦૦ ના વભમખા઱ા દયસભમાનની સવિંધ ુ વાંટકૃુુસતની વભ્મનતા ર૊થરભાાં જ૊લા ભ઱ે છે
ુ ી કીણના અન્મ ટથામ઩તૌમ૊ ઉ઩યાાંત શ્રેષ્ટ્ઠ૊ નખય યચના જ૊લા ભ઱ી છે . સલશ્વની વોથી જૂની વાંટકૃ સત ર૊થરની ખણી ળઔામ. ર૊થર
અશીં સવિંધન
કાતે ભ઱ી આલેરા ભાનલ વભ્માતાના અલળે઴૊ભાાં ય૊જીંદા ગયલ઩યાળના લાવણ૊, આભ ૂ઴ણ૊ ઉ઩યાાંત ગય-ઉ઩મ૊ખી ચીજલટતુબ઒ની યચના
તેભજ યશેણાાંઔ૊ની ટથાય઩ત્મ૊ ઔ઱ા ફેનમ ૂન અને સલટભથમઔાયઔ છે . ર૊થરના યટતાત઒ અને જાશેય સુસલધા-વખલડ૊નુાં ફાાંધઔાભ ફેજ૊ડ છે . આલા
઩ુયાતત્લીલમભશત્લય ધયાલતા ટથન઱ ર૊થર સલશ્વ પ્રલાવી઒ ભાટે આઔ઴ટણનુાં ટથાઔન ફન્યુાં છે .

લડનખય:
લડનખય તેના ટથા ઩ત્મ૊઱ અને ઐસતશાસવઔ ટથાનઔ૊ ભાટે જાણીતુાં છે
ટથાય઩ત્મ૊મભાાં લડનખયનુાં ‘ત૊યણ’ અને ધાસભિઔ ટથા નઔભાાં શાટઔેશ્વય ભશાદે લ પ્રખ્માત છે . લડનખયના ળસભિષ્ટ્ઠા ત઱ાલના રઔનાયે ળશેયની ઉત્તયે
ુાં
આલે઴‘ત૊યણ’ ટથાવ઩ત્મ અંદાજે ૧૨ ભી વદીભાાં સનભાટણ ઩ામ્યુ઴
ાં શતુ.ાં તેના સનભાટણભાાં રાર અને ઩ી઱ા ઩ત્થલય૊ન૊ ઉ઩મ૊ખ થમ૊ શત૊. ૪૦ ફૂટ
ઊંચુ અને ઔ૊તયણીભાાં ફેનમ ૂન એવુ ાં આ ‘ત૊યણ’ ટથા઩ત્મખ ળશેયના પ્રલેળદ્વાયની ઇભાયત છે . વ૊રાંઔી યુખના ળાવન દયસભમાન ગુજયાતના
પ્રલેળદ્વાય તયીઔે આ ટથાત઩ત્મ૊ પ્રચચરત શત.ુાં સવદ્ધ઩ુય કાતે આલેરા ફૃદ્રભશારમ ટથા઩ત્મનની ઔ૊તયણી - નઔળીઔાભ આ ટભા઩યઔને ભ઱તી આલે
છે .

49 | P a g e
૧૭ભી વદીભાાં ળશેયના પ્રલેળની જખા ઩ય શાટઔેશ્વય ભશાદે લનુાં ટથા નઔ સનભાટણ ઩ામ્યુયાં શતુ.ાં નાખય બ્રાહ્મણ૊ના કુ ઱દે લતા એલા બખલાન ળીલજી
ટલ માંભ ૂ અશીં પ્રખટ થમા જે ભાંરદયના ખબટગ ૃશભાાં ‘રીંખ’ ટલટફૃ઩ે પ્રસતસ્ષ્ટ્ઠૌત ઔયલાભાાં આવમાાંદ. ભાંરદય ત્રણ ઘુમ્ભ’ટ૊ ધયાલે છે . રદલાર૊ અને
થાાંબરા઒ભાાં ઔ૊તયણી દ્વાયા નલગ્રશ૊, વાંખીતઔાય૊ અને ન ૃત્માાંઠખના઒ની પ્રસતકૃસત ઔાંડાયલાભાાં આલી છે . સળલ્઩ાકૃસત઒ભાાં યાભામણ-ભશાબાયતના
ઔથાનઔની પ્રટતુતસત ઔયાઇ છે . ઉ઩યાાંત લન્મભજીલ૊ અને લન્મરસ ૃસ્ષ્ટ્ટૌની પ્રસતકૃ સત઒ ઔાંડાયાઇ છે . આ જખા ઩ય ઔાળી સલશ્વેશ્વય ભશાદે લ ઩ણ આલે઴ ુાં
છે . ળશેયભાાં ટલાસભનાયામણ ભાંરદય તેભજ જૈન દે યાવય૊ ઩ણ આલેરાાં છે .

ધ૊઱ાલીયા:
બાયતની ઩ોયાચણઔ વાત અજામફીભાાંની એઔ અજામફી એટરે ધ૊઱ાલીયા. ગુજયાતનુાં પ્રાચીનતભ વમ ૃદ્ધ નખય એટરે ધ૊઱ાલીયા. ગુજયાતના
ઔચ્છ૊ જજલ્રાુાભાાં ધ૊઱ાલીયા આલે઴ ુાં છે . સવિંધ ુ વભ્માંતાનુાં પ્રમુક ળશેય ઔે જેનુાં ટથા.઩ત્મન અને યચના ફેનમ ૂન છે . તેન ુાં સનભાટણ અંદાજે ઇ.વ. ઩ ૂલે
૨૯૦૦ નાવભમખા઱ાભાાં થયુ ાં શત.ુાં નખય યચનાભાાં ઇંટ૊ન૊ ઉ઩મ૊ખ ઔયામ૊ શત૊. ઉ઩યાાંત ભાનલ જફૃરયમાતની તભાભ સુસલધા઒ની યયચના
આમ૊જન઩ ૂલટઔ ઔયલાભાાં આલી શતી. ઩ાણીના વાંગ્રશ અને સલતયણની ફેનમ ૂન ખ૊ઠલણ તત્ઔાચરન વભમની દુ સનમાની શ્રેષ્ટ્ઠ યચના-વમયલટથા
ખણાઇ છે .

ચાું઩ાનેય-઩ાલાખઢ:
સલશ્વ લાયવા ઔામટિભ અન્લ મે ચાાં઩ાનેય - ઩ાલાખઢને સલશ્વના અજ૊ડ ઩ુયાતત્લીયમ ઇભાયત-ટભાણયઔ તયીઔે યુનેટઔ૊ભએ જાશેય ઔયુું છે . યાજ્મ
વયઔાયે ચાાં઩ાનેય - ઩ાલાખઢને પ્રલાવી઒ના આઔ઴ટણના મુખ્મઔ ઔેન્દ્રા તયીઔે સલઔવીત ઔયલાના પ્રમાવ૊ શાથ ધમાટ છે . પ્રલાવના અન્મ આઔ઴ટણ૊ભાાં
ુ ૊ડા અબમાયણ્મ અને ડબ૊ઇ ને ઩ણ સલઔવીત ઔયલાભાાં આવયુાં છે
સનભેટાફાખ, આજલા ત઱ાલ, જાાંબગ
યુનેટઔ૊ખના સલશ્વ લાયવા ઔામટિભ શેઠ઱ ઩ાલાખઢ વાથે ચાાં઩ાનેય અને ભાાંચીને ઩ુયાતત્લીૌમ શ્રેણીને ટથે઱૊-ઇભાયત૊ તયીઔે જાશેય ઔયી છે . આ
ટથ઩઱નુ ાં ઐસતશાસવઔ ભશત્લ તે અંદાજે ૧૨૦૦ લ઴ટન૊ ઇસતશાવ અને તેથી ઩ણ લધુ વભમની વાંટકૃઔસત ફેજ૊ડ છે . ઩ોયાચણઔ યુખ યાજ઩ ૂત ળાવન,
ભયાઠા ઉ઩યાાંત ઇટરાુેભની અને ચબ્રરટળ ળાવનની અવય૊ અશીંના ટથાઅ઩ત્મ૊ અને ઇભાયત૊ભાાં દે કાઇ આલે છે . ૧૫ભી વદીભાાં યાજા ઩તઇને
શયાલી મુટરીવભ ળાવઔ ભશાંભદ ફેખડાએ આ પ્રદે ળ ઩ય ઩૊તાની ળાવન ધયા વાંબા઱ી શતી. ભશાંભદ ફેખડાએ તેના ળાવનની યાજધાની
અભદાલાદથી કવેડી ચાાં઩ાનેયને ફનાલી શતી. ચાાં઩ાનેય ઩ાંચભશાર જલાના મુખ્મજ પ્રલેળદ્વાય જે લડ૊દયાથી ૪૬ રઔ.ભી. ના અંતયે આલે઴ ુાં છે .
આરદલાવી સલટતાફય તયીઔે જાશેય થમેર૊ આ પ્રદે ળભાાં મુખ્મે ‘બીર’ જાસતના ર૊ઔ૊ લવલાટ ઔયે છે . આ પ્રદે ળના સલઔાવ ભાટે યાજ્મ વયઔાય
ઉધ૊ખ૊ને યાશત દયે આસથિઔ, તઔસનઔી અને અન્મ‘ સુસલધા઒ ઩ુયી ઩ાડે છે .

16. વુંગ્રશારમ૊
ગુજયાતના બવમઔ વાંગ્રશારમ૊ તેના ખોયલ઩ ૂણટ વાાંટકૃ સતઔ લાયવા અને ઐસતશાસવઔ ઩યાં ઩યાની બવમમતાને લાચા આ઩ે છે . આ વાંગ્રશારમ૊
ગુજયાતને વભગ્ર બાયતભાાં દ્વદ્વતીમ િભાાંઔે રાલે છે . ગુજયાતભાાં આલતા પ્રલાવી઒ના રદર જીતી રેતા આ બવમત વાાંટકૃ ાસતઔ લાયવાના વાંગ્રશભાાં
ગુજયાતની ઩યાં ઩યાખત જીલનળૈરી પ્રસતચફિંચફત થામ છે .

યાષ્ટ્રીસ઩તા ઩ ૂ. ભશાત્ભાછ ખાાંધીની જન્ભરભ ૂસભ તેભજ ઔભટભ ૂસભ ગુજયાત પ્રલાવી઒ ભાટે આઔ઴ટણનુાં ઔેન્દ્રય ફન્યુયાં છે . તેભાાં અભદાલાદ કાતે
૧૯૫૧ભાાં ટથલ઩ામેર ખાાંધી ટભાવયઔ વાંગ્રશારમ મુખ્મન છે . જે ૧૯૬૩ભાાં નલા ટલીફૃ઩ે નલા અદામરા ટથાં઱ે ફનાલલાભાાં આવયુથ.
ાં આ
વાંગ્રશારમભાાં ખાાંધીજીની ય૊જીંદી રિમા઒ભાાં લ઩યાળભાાં આલતી ચીજલટતુવ઒ને પ્રદળટન ભાટે મ ૂઔી છે . ઉ઩યાાંત વાંગ્રશારમભાાં યજૂ ઔયામેરા ચચત્ર૊
આફેહફ
ૂ લાટતજસલઔ ગટના઒ની અનુભ ૂસત ઔયાલે છે . અશીં ઩ુટત્ઔ૊, ઉ઩યાાંત ખાાંધીજીના રકાણ૊ની શટતય઩ત્ર૊, ખાાંધીજીએ ઔયે રા ઩ત્રસ્વમલશાય૊ની
નઔર૊, પ૊ટ૊ગ્રાફ્વ ઉ઩યાાંત આશ્રભલાવી઒ વાથેના ચચત્ર૊ જેલી ચીજલટતુવ઒ બાયતીમ ટલાતાંત્ર ઇસતશાવની અનુભ ૂસત ઔયીલે છે . કાવ ત૊
ખાાંધીજીન૊ ચયક૊ અને તેભણે લા઩યે ઴ ુાં ટેફર પ્રલાવી઒ ભાટે આઔ઴ટણનુાં ઔેન્દ્ર ફની યહ્ુાં છે .

ઔેચરઔ૊ ટેક્ષ્ટાઆઇર વુંગ્રશારમ

ગુજયાતની આસથિઔ યાજધાની અભદાલાદ તેની વદી઒ ઩ુયાણી શાથ-ળા઱, લણાટ ઔાભ ભાટે જખભળહયૂ છે . ઔ૊ટન ઔા઩ડના ઉત્઩ા દનભાાં બાયતનુાં
ભ૊કયાનુાં ટથાણન યશી ચ ૂઔેર અભદાલાદભાાં ઔેચરઔ૊ ટેક્ષ્ટાછઇર વાંગ્રશારમ આલે઴ ુાં છે . જેભાાં શાથળા઱, લણાટઔાભ ઉ઩યાાંત ઔા઩ડના ઔરયઔાભ વાથે
ઔ૊ટન,યે ળભ અને સ ૂલણટ ઩ય થમેરી ઔ઱ા-ઔાયીખયીનાાં ઉત્તભ નમ ૂના઒ન૊ વાંગ્રશ છે . વત્તયભી વદીનાાં શાથળા઱ની ઔાયીખયીને પ્રસતચફિંચફત ઔયત ુાં
રાઔડાના નઔળીઔાભની વજાલટલાફૄાં આ વાંગ્રશારમ તેની આખલી ખ૊ઠલણી અને નમ ૂનાની યજૂઆત૊ભાાં સલખ્માનત ફને઴ ુાં છે .

50 | P a g e
 વયદાય લલ્રતબબાઇ ઩ટેર યાષ્ટ્રીમ સ્ભાૌયઔ:
વાફયભતી નદી રઔનાયે ળાશીફાખ કાતે વયદાય લલ્રીબબાઇ ઩ટે ર યાષ્ટ્રીઔમ ટભાયઔ આલે઴ ુાં છે . બાયતની આઝાદીના જખભાાં
ાં ર૊શ઩ુળુ઴ વયદાય
લલ્રરબબાઇ ઩ટે રન૊ પા઱૊ અને તેભની નેતાખીયીના વાંટભીયણ૊ આ વાંગ્રશારમભાાં જ઱લામેરા છે . તેભના જીલન અને ઔામોની નોંધન૊ વાં઩ ૂણટ
ઇસતશાવ આ વાંગ્રશારમભાાં વાચલલાભાાં આલેર૊ છે . અખાઉ યાજબલન તયીઔે ઒઱કાતી આ ઇભાયત તેની બવમયતા અને ટથાલ઩ત્મર ઔ઱ાભાાં
ફેનમ ૂન છે .

઩તુંખ વુંગ્રશારમ
‘઩તાંખ ઉત્વમલ’ ગુજયાતની આખલી ઒઱ક છે . સલશ્વ પરઔ ઩ય ઩તાંખના ળ૊કને ઉત્વ઩લભાાં ઩રયલસતિત ઔયી સલશ્વબયભાાં પેરામેરા ઩તાંખ
યસવમા઒ ગુજયાતના ભશેભાન ફની ચ ૂક્યા છે . ઩તાંખ વાંટકૃ સતને ઉજાખય ઔયતુ ાં ‘઩તાંખ વાંગ્રશારમ’ ઩તાંખન૊ એઔ શજાય લ઴ટ જૂન૊ ઇસતશાવ દળાટલે
છે . ઩તાંખના સલસલધ નમ ૂના અને ઐસતશાસવઔ દટતા઩લેજ૊ વાથે તેની પ્રસતકૃ સત઒ જ૊લા-ભાણલા ભાટે સલશ્વના પ્રલાવી઒ ભાટે ‘઩તાંખ વાંગ્રશારમ’
આઔ઴ટણનુ ાં ઔેન્દ્ર ફન્યુઇ
ાં છે .

લડ૊દયા વુંગ્રશારમ
ઔ઱ા અને સળલ્઩ા ટથાાં઩ત્મ ના ફેનમ ૂન અને આઔ઴ટઔ નમ ૂનાન૊ વાંગ્રશ અશીં જ૊લા ભ઱ે છે . ઇસતશાવ, ભ ૂટતથયળાસ્ત્રે અને જુ દી જુ દી ભાનલ વાંટકૃસતના
સ્ટલફૃ઩ને આરેકતુ ાં આ બવમે વાંગ્રશારમ ખામઔલાડી, યુય૊઩ીમ અને મુગર વામ્રાજ્મના અમ ૂલ્મ નમ ૂનાને યજૂ ઔયે છે .

ભાનલ વુંસ્કૃૌતતન ું વુંગ્રશારમ

‘બાયતીમ વાંટકૃસત દળટન’ નાભે પ્રખ્માત ભાનલ-વાંટકૃૌ સતના ઩ ૂણટ દયજ્જાને તાદ્રશ્મ ઔયતુ ાં આ વાંગ્રશારમ ભ ૂજ કાતે આલે઴ ુાં છે . ઔચ્છ ની ગ્રાભીણ
વાંટકૃૌ તના૪૫૦૦થી લધુ નમ ૂના દળાટલતા વાંગ્રશારમભાાં વાંટકૃ યસત ઔ઱ાના ઩ુટતેઔ૊, અને અન્મછ વાભગ્રી ઉ઩રબ્ધન છે . કુ ર મુખ્મ ઩ાાંચ સલબાખ૊ભાાં
લશેંચામે઴ ુાં છે . ભધ્માકાંડભાાં વારશત્મછ ચચત્ર સલબાખભાાં અરભ્મી વારશત્મ ન૊ કજાન૊ છે . ખ ૂફ જ ઔરાત્ભ૊ઔ ચભટઔાભ, વાંખીતઔ઱ાના લાદ્ય૊ના નમ ૂના
ખ ૂફજ આઔ઴ટઔ અને બવમી યીતે યજૂ ઔયામેરા છે . જે તે વભમની રઔિંભતી ચીજ લટતુન઒, ઉ઩યાાંત વ૊નુાં - ચરણી નાણુાં લખેયેને સુયચક્ષત યીતે
વાંગ્રશલા ભાટે ‘ઔ૊ઠાય’ નુ ાં સનભાટણ અને તેની ફનાલટ આઔ઴ટણનુાં ઔેન્દ્ર ફન્યુત
ાં છે .

ઔચ્છ મ્યટચઝમભ
ગુજયાતનુ ાં વોથી ઩ુયાણુ ાં વાંગ્રશારમ છે . ઇ.વ. ૧૮૭૭ભાાં સનભાટણ ઩ાભે઴ ુાં આ વાંગ્રશારમ પગ્યુભ
ટ વન વાંગ્રશારમ નાભે પ્રચચરત છે . ચબ્રટીળ શકુ ભત
વભમે વય જેમ્વ પગ્યુવ
ટ ને આ વાંગ્રશારમની વમખલટથાાં ઔયી શતી. આ વાંગ્રશારમભાાં વ૊ના-ચાાંદીના ગયે ણાાંના નમ ૂના તેના રડઝાઇન, ળા઱ઔાભ, યુદ્ધ
ળસ્ત્ર૊ ના નમ ૂના, ઩ુયાતત્લીૌમ ઇસતશાવના નમ ૂના, પ્રાણીના અલળે઴૊ અને અન્મ વાધનવાભગ્રી ઉ઩યાાંત લશાણ-વમનલશાય વાથે જ૊ડામેર
વાંટકૃ તસત અને વભ્મ઩તાની યજૂઆત અશીં ઔયલાભાાં આલી છે .

17. ગજયાત - એલ૊ડસ વ

 યાષ્ટ્રીમ ઊજાટ વાંયક્ષણ ઩ુયટઔાય – ૨૦૦૮ ઊજાટદક્ષતા, લીજ઱ી ભાંત્રારમ, બાયત વયઔાય ૧૪ રડવેમ્ફાય, ૨૦૦૮ ગુજયાત આલ્ઔેરાઇવ અને
યવામણ ચરસભટે ડ, દશેજ યુસનટને ઔર૊ય ક્ષાય ક્ષેત્ર ભાટે.
 ઔે઩ીએભજી ટુ ડે મ ૂ઱ભુત ઩ુયટઔાૌય ૨૦૦૮ ઔે઩ીએભજી, ૧૪૮ દે ળભાાં વરિમ એઔ લૈસશ્વઔ નેટલઔટ ૧૦ રડવેમ્ફડય, ૨૦૦૮ ગુજયાત ભા઱કાખત
સુસલધા સલઔાવ ફ૊ડટ ન યાજ્મ ટત઱યે વોથી શ્રેષ્ટ્ઠડ ઩ી઩ી઩ી એજન્વીટ ભાટે
ૂ
 ઉત્કૃ ઱ષ્ટ્ટોતા ઩ુયટઔાય ળશેયી ઩રયલશન, બાયત વયઔાય ૫ રડવેમ્ફલય, ૨૦૦૮ સ ૂયત નખયસનખભને વોથી વાયા ળશેય ખસતળીર અનુક઱
લાતાલયણ ફનાલલા ભાટે ના પ્રમાવ૊ ભાટે.
 ઉત્કૃ ષ્ટ્ટ તા ઩ુયટઔાય ળશેયી ઩રયલશન, બાયત વયઔાય ૫ રડવેમ્ફખય, ૨૦૦૮ સ ૂયત નખયસનખભને સુયતભાાં ઩ી઩ી઩ી ની વોથી શ્રેષ્ટ્ઠય ઩શર ઔયલા
ભાટે
 શ્રેષ્ટ્ઠી ઩ી૨૦૫ આધારયત કાતય ઉત્઩ાટદન સવક્કા યુસનટ ઉલટયઔ એવ૊સવએળન ઒પ ઇસ્ન્ડ મા (એપઆઇએ) ૪ રડવેમ્ફ ય, ૨૦૦૮ ગુજયાત યાજ્મ
ઉલટયઔ અને યવામણ ચરસભટેડ ઩ી૨૦૫ ઩ય આધારયત શ્રેસ્ષ્ટ્ઠત્તભ કાતય ફનાલલા ભાટે
 શ્રેષ્ટ્ઠ ળશેયી ઩રયલશન ફવ વેલા ઩ુયટઔાય ળશેયી સલઔાવ ભાંત્રારમ, બાયત વયઔાય ૩ રડવેમ્બ્ર, ૨૦૦૮ લડ૊દયા ભશાનખય વેલા વદનને શ્રેષ્ટ્ઠભ
ળશેયી ફવ વેલા ભાટે

51 | P a g e
 આઇટી ઉ઩મ૊ખઔતાટ ઩ુયટઔાવય ૨૦૦૮ યાષ્ટ્રી મ વ૊ફ્ટલેય અને વેલા ઔાં઩ની, (નાવાઔ૊ભ) ૨૮ નલેમ્ફયય, ૨૦૦૮ આયુતત, લાચણજ્મ ઔય ને લેટ
સ ૂચના પ્રણારી ભાટે
 પ્રથભ સુલણટ઩દઔ પ્રદળટનભાાં ઉત્કૃ૦ષ્ટ્ટાતા ભાટે આઇઆઇટીએપ ૨૦૦૮ બાયતીમ વમા઩ાય વાંલધટન વાંખઠન, લાચણજ્મ અને ઉધ૊ખ ભાંત્રારમ,
બાયત વયઔાય ૨૭ નલેમ્બ્ર, ૨૦૦૮ INDEXTb ગુજયાત વયઔાયની બાખીદાયી ન૊ડર એજન્વીને થીભ-ભા઱કાખત સુસલધા અને ભરશરા
અસધઔાય ભાટે
 ઇન્લેભસળમા ઩ુયટઔા ય ૨૦૦૮ ઇન્લેનસળમા જૂયી ઩ેનર ૨૫ રડવેચ્મ્ફય, ૨૦૦૮ ગુજયાત વયઔાયને વોથી શ્રેષ્ટ્ઠન સલજ઱ી, ઊજાટ અને ભા઱કાખત
સુસલધા ધયાલતા યાજ્મ ભાટે
 શ્રેષ્ટ્ઠઠ ઩લન ઊજાટ સલઔાવ યાજ્મ દુ સનમા વતત ઊજાટ (બુદ્વદ્ધભાન) યુલા વાંટથાખ ૨૫ નલેમ્ફજય, ૨૦૦૮ ગુજયાત ઊજાટ સલઔાવ ભાંડ઱, ગુજયાત
વયઔાય પ્રથભ ઩ુયટઔાલય (઩લન ઊજાટ ઩રયમ૊જના)
 ટઔ૊ય઩ ઩ુયટઔાૌય બાયે ઉદ્ય૊ખ અને વાલટજસનઔ ઉધભ ભાંત્રારમ, બાયત વયઔાય ૨૧ નલેમ્ફેય, ૨૦૦૮ ગુજયાત યાજ્મ ઉલટયઔ અને યવામણ
ભાંડ઱ને ઩માટલયણભાાં શ્રેષ્ટ્ઠ તા અને ટથા મી સલઔાવ ભાટે
 ઉત્કૃ ાષ્ટ્ટનતા ઩ુયટઔાય વો શાદટ સલદ્યારમ અને અચકર બાયતીમ આયુસલજ્ઞાન વાંટથાન, નલી રદલ્શી ૧૦ નલેમ્ફાય, ૨૦૦૮ ડૉ. એવ. એર. લામાને
પ૊યે સ્ન્વ.ઔ ભન૊સલજ્ઞાનભાાં ઉત્કૃ૮ષ્ટ્ટા મ૊ખદાન ભાટે
 બાયત ઩ાલય ઩ુયટઔાનય ૨૦૦૮ ઔાઉસ્ન્વતર ઒પ ઩ાલય યુરટચરટીઝ ૩ નલેમ્ફરય, ૨૦૦૮ ગુજયાત વયઔાયને ‘‘જ્મ૊સત ગ્રાભ મ૊જના’’ દ્વાયા
ખાભડે ખાભડે સલજ઱ી ઩શોંચાડલા.
 ઔૅ઩ભ આંતયયાષ્ટ્રી મ નલાચાય ઩ુયટઔાયય ૨૦૦૮ ર૊ઔ વેલા અને પ્રળાવન ભાંત્રારમ, બાયત વયઔાય ૧૯ ઒ઔટ૊મ્ફયય, ૨૦૦૮ ઩ાંચામત૊,
ગ્રાસભણ આલાવ અને ગ્રાસભણ સલઔાવ સલબાખ ઇગ્રાભ સલશ્વગ્રાભ સભળન (ગ્રાસભણ ગુજયાતને રડરટઝરાઇઝ ઔયલા ભાટે)
 રાઇપટાઇભ એચચલભેન્ટ એલ૊ડટ વોશાદટ સલશ્વસલદ્યારમ અને અચકર બાયતીમ આયુસલજ્ઞાન વાંટથાલન નલી રદલ્શી઴ ૧૦ ઑઔટ૊ફય, ૨૦૦૮
ડૉ. જે. એભ. વમાવ પ૊યે સ્ન્વ.ઔ યવામણ સલજ્ઞાનભાાં ઉત્કૃમષ્ટ્ટન ઔાભખીયી ફદર
 યાજીલખાાંધી લન્મ પ્રાણી વાંયક્ષણ ઩ુયટઔાટય ૨૦૦૬ લન અને ઩માટલયણ ભાંત્રારમ, બાયત વયઔાય ૬ ઑઔટ૊ફય, ૨૦૦૮ ગુજયાત ઩માટલયણ
અને વાંળ૊ધન પાઉન્ડેયળન, ખાાંધીનખય ઩માટલયણ અને લન્મન જીલ૊ના વાંયક્ષણ ભાટે અગ્રીભ વાંળ૊ધન ભાટે
 વીએનએન આઇફીએન ડામભાંડ ટટે ૊ટ એલ૊ડટ ૨૦૦૮ આઇફીએન નેટલઔટ ૨૩ વપ્ટેઔમ્ફવય, ૨૦૦૮ ગુજયાત વયઔાય ય૊જખાયભાાં વોથી શ્રેષ્ટ્ઠભ
(ભ૊ટા યાજ્મના લખટભાાં)
 ખૈય ટઔેથર઩ૅર લેવેતટ૊ભી ઩ુયટઔાય ટલાખટયૌ઴ અને ઩રયલાય ઔલ્માયણ ભાંત્રારમ, બાયત વયઔાય ૨૫ જુ રાઇ, ૨૦૦૮ ડ૊ય ટઔેજર઩ૅર ઩ુળુ઴
નવફાંધીભાાં શ્રેષ્ટ્ઠા પ્રદસળિત ઔાભ કૃષ્ટ્ઠુ, ઩ુનસનભાટણ વજૉયી અને ય૊ચખમ૊ના ક્ષેત્રે શ્રેષ્ટ્ઠ ઔાભખીયી બજલલા ભાટે.
 ખ૊લ્ડુ ન જ્યુચફરી ઩ુયટઔાભય ૨૦૦૬-૨૦૦૭ લાચણજ્મ અને ઉધ૊ખ સલબાખ દચક્ષણ ગુજયાત ૮ જૂન, ૨૦૦૮ સુયત નખય સનખભ વાંચાય અને
સ ૂચના પ્રોદ્ય૊ચખઔીન૊ ઉ઩મ૊ખ લધાયલા ભાટે
 ટટૉઔશ૊ભ ઩ડઔાય ઩ુયટઔા ય ૨૦૦૮ યૉમર પ્રોદ્ય૊ચખઔી વાંટથાડન, ટટૉ૨ઔશ૊ભ ઩ડઔાય ૨૨ ભે, ૨૦૦૮ સુશ્રી વ૊નર સભશ્રા, આઇએએવ.
આઇવીટી ઩ય આધારયત ર૊ઔ વેલા સલતયણ તાંત્રભાાં ઇ-ખલટનન્વ૊ રાલલા જનવેલા ઔેન્દ્રબ ખાાંધીનખય
 યાષ્ટ્રી મ ળશેયી જ઱ ઩ુયટઔાતય ૨૦૦૮ પ્રળાવસનઔ ટટાસુપ બાયતની ઔૉરેજ, શૈદયાફાદ ૧૫ ભે, ૨૦૦૮ જાભનખય નખય સનખભ જ઱ આ઩ ૂસતિ
મ૊જનાભાાં સુધાય
 યાષ્ટ્રી મ પર૊યેં વ ઔ૊રઔરા નસવિંખ ઔાસભિઔ ૨૦૦૭, ૨૦૦૮ ટલાયટરી અને ઔલ્મા ણ ભાંત્રારમ, બાયત વયઔાય ૧૨ ભે, ૨૦૦૭ અને ૨૦૦૮ શ્રી
ઉદમસવિંશ ડાભ૊ય (૨૦૦૭), યે કા આય. ચોધયી (૨૦૦૮) વયઔાયી દલાકાનાભાાં શ્રેષ્ટ્ઠ૦ત્તભ ઔાભખીયી ફદર
 ઉત્કૃ ાષ્ટ્ટે યાષ્ટ્રીઔમ મ ૂલ્મદ પ્રફાંધઔ ૨૦૦૭ ઩ુયટઔાય રાખત અને લઔવટ એઔાઉન્ટ઴ન્ટ઴વ ઒પ ઇસ્ન્ડૂમાની વાંટમાફદલા ૧ ભે, ૨૦૦૮ ઉત્તય
ગુજયાત સલજ ઔાં઩ની ચરસભટેડને રાખત પ્રફાંધઔભાાં ઉત્કૃીષ્ટ્ટ્તા ભાટે
 પ્રધાનભાંત્રી ર૊ઔ પ્રળાવનભાાં ઉત્કૃીષ્ટ્ટડતા ઩ુયટઔામય ૨૦૦૬-૨૦૦૭ ઔાસભિઔ, ર૊ઔ પરયમાદ અને ઩ેન્ળન ભાંત્રારમ, બાયત વયઔાય ૨૧ એસપ્રર,
૨૦૦૮, સવસલર વેલા રદલવ જ઱ અને ટવચ્છ,તા પ્રફાંધ વાંખઠન (ડફલ્યુવ.એ.એવ.એભ.઒.) ખાાંધીનખય ગ્રાસભણ ક્ષેત્ર૊ભાાં ઩ીલાના ઩ાણીના
સલતયણ ભાટે
 ગ્રીનટૅઔ યજત સુયક્ષા ઩ુયટઔાય ૨૦૦૮ ગ્રીનટૅઔ પાઉન્ડે ળન, શૈદયાફાદથી એસપ્રર ૨૦૦૮ ભાાં ગુજયાત આલ્ઔા૨રાઇવ અને યવામણ ભાંડ઱,
લડ૊દયા યુસનટ યવામણ ક્ષેત્રે શ્રેષ્ટ્ઠરત્તભ પ્રદસળિત ભાટે યજત ઩ુયટઔાય
 ડૅટા ઔલીટટળ ઇ ખલટનન્વય ચેસ્મ્઩મન એલ૊ડટ ૨૦૦૮ બાયત, વાઇફય ઇસ્ન્ડમા ચરસભટે ડ દ્વાયા ૧૧ એસપ્રર, ૨૦૦૮ સુશ્રી વ૊નર સભશ્રા,
આઇએએવ આઇટીવી આધારયત જનવેલા સલતયણ ઔેન્દ્રએભાાં ઇ ખલટનન્સુ ભાટે, જનવેલા ઔેન્દ્રા, ખાાંધીનખય.

52 | P a g e
 સનભટર ગ્રાભ ઩ુયટઔાયય ૨૦૦૭, ૨૦૦૮ બાયતના યાષ્ટ્રા઩સત દ્વાયા ગુજયાતભાાં ૧૩૧૫ ગ્રાભ ઩ાંચામત૊ (બાયતભાાં વોથી લધુ) વાં઩ ૂણટ ટલટચ્છખતા
અચબમાન ભાટે
 યાષ્ટ્રી મ સલદ્યુત એઔાઇ઒ન૊ ઩ુયટઔાય સલજ઱ી ભાંત્રારમ, બાયત વયઔાય ૨૦ ભાચટ, ૨૦૦૮ ભધ્મી ગુજયાત સલજ ઔાં઩ની ચરસભટેડ સલજ઱ી
સલતયણભાાં શ્રેસ્ષ્ટ્ઠ પ્રદળટન
 ટઔ૊તચ ચૅરેન્જ઩ય ઩ુયટઔાય ૨૦૦૮ ટઔ૊વચ, એઔ યણનીસત અને ઩યાભળટ પ્રફાંધ ભાટે ૧૯ ભાચટ, ૨૦૦૮ ટલાવટ્ચ અને ઩રયલાય ઔલ્માાંણ
સલબાખ, ગુજયાત વયઔાયને વલટશ્રેષ્ટ્ઠૌ ઇ-ટલામટ્઴ૌ ઩રયમ૊જના ભાટે.
 ઩સિભ ક્ષેત્ર કૃસ઴ ભે઱૊ ૨૦૦૮ કૃસ઴ ભાંત્રારમ, બાયત વયઔાય ૧૫-૧૮ ભાચટ, ૨૦૦૮ એવ. ડી. કૃસ઴ સલદ્યારમ, સુયૈસ્ન્દ્રનખયને કૃસ઴ ક્ષેત્રે
અવાધાયણ આસલષ્ટ્ઔાવય ભાટે
 ઩ેર૊પેડ તેર અને ખૅવ ઩ુયટઔાય ૨૦૦૭ ભાનનીમ ઩ેર૊ચરમભ અને પ્રાકૃસતઔ ખૅવ ભાંત્રીશ્રી શ્રી મુયરી દે ઒યા ય ભાચટ, ૨૦૦૮ ગુજયાત યયાજ્મ
઩ેર૊નેટ ચરસભટે ડ, ખાાંધીનખય રેફ અને ખૅવ ઉધ૊ખભાાં નસલનતભ આસલષ્ટ્ઔાતય૊ ભાટે
ુ યી, ૨૦૦૮ ગુજયાત
 અસભટી ઔ૊઩ોયે ટ ઉત્કૃલષ્ટ્ટાતા ઩ુયટઔારય ૨૦૦૮ વોશાદટ ઇન્ટયયનેળનર ચફઝનેવ ટકુૌ ર, ન૊મડા (ઉત્તય પ્રદે ળ) ૨૦ પેબ્રઆ
આલ્ઔાયરાઇવ અને યવામણ ભાંડ઱ને વમા઩ાયભાાં શ્રેષ્ટ્ઠન પ્રદળટન અને લે઩ાયીઔ વાંખઠન ભાટે
 નોલશન અને ભરયન ભાટે ઩ુયટઔાયય ૨૦૦૮ ઔૅભટૅઔ વચચલારમ મુફ ુ યી, ૨૦૦૮ ગુજયાત ભેયીટાઇભ ફ૊ડટ વમુદ્રી ક્ષેત્રે શ્રેષ્ટ્ઠ ત્તભ
ાં ઇ ૧૫ પેબ્રઆ
઩શેર ઔયલા ભાટે
ુ યી, ૨૦૦૮ આયુતત,
 યાષ્ટ્રીમ ઇ-પ્રળાવન ઩ુયટઔા ય ૨૦૦૭-૨૦૦૮ પ્રળાવસનઔ સુધાય અને ર૊ઔ પરયમાદ સલબાખ, બાયત વયઔાય ૭ પેબ્રઆ
લાચણજ્મ ઔય, ળાવન પ્રરિમાભાાં શ્રેષ્ટ્્ત્તભ એચ્ન્જવસનમયીંખ ભાટે
ુ યી, ૨૦૦૮ સુયત નખય સનખભ ઇ-ળાવન ભાટે
 યાષ્ટ્રીમ ઩ુયટઔાયય પ્રળાવસનઔ સુધાય અને ર૊ઔ પરયમાદ સલબાખ, બાયત વયઔાય ૭ પેબ્રઆ
ુ યી, ૨૦૦૮ સુયત નખય
 યાષ્ટ્રીમ પ્રળાવન ઩ુયટઔાુાય ૨૦૦૭-૨૦૦૮પ્રળાવસનઔ સુધાય અને ર૊ઔ પરયમાદ સલબાખ, બાયત વયઔાય ૭-૮ પેબ્રઆ
સનખભ નાખરયઔ ઔેસ્ન્દ્ર ત વેલા સલતયણભાાં શ્રેષ્ટ્ઠ ઔાભખીયી ભાટે
ુ યી ૨૦૦૮ બાયત વયઔાય શ્રેષ્ટ્ઠઔ રપચ્લ્ભ
 વલટશ્રેષ્ટ્ઠ રપલ્ભલન૊ યાષ્ટ્રીમ ઩ુયટઔાય ઩મટટન અને વાાંટકૃફસતઔ ભાંત્રારમ, બાયત વયઔાય પેબ્રઆ
ધ૊઱ાલીયા - એઔ પરુચરયસ્ટટઔ ભશાનખય
 ઉત્તભ જૈલ યાજ્મ ઩ુયટઔાય ૨૦૦૭ ફામ૊ ટ઩ે ઔરભ વામફય સભરડમા વમ ૂશ ૨૯ રડવેમ્ફાય, ૨૦૦૭ ગુજયાત યાજ્મ જી.એવ.ફી.ટી.એભ. ના
વાંખઠન દ્વાયા ટલીતાંત્ર જૈલ પ્રોદ્ય૊ચખઔીના સલઔાવ ભાટે
 ઉત્કૃ જષ્ટ્ટયતા ઩ુયટઔાય ળશેય સલઔાવ ભાંત્રારમ, બાયત વયઔાય ૫ રડવેમ્ફયય, ૨૦૦૭ સુયત નખય સનખભ જેએન એનયુઆયએભ ન૊ સુધાય૊
‘‘સ્ટથઔયતાની ઉ઩રચ્બ્ધવના અન્વમે’’ ના બાખફૃ઩ે ઔયલા
 વીએવઆઇ - સનશીરેન્ટ‘ ‘‘વલટશ્રેષ્ટ્ઠવ ઇ-ળાસવત સલબાખ, ઩ુયટઔાઔય’’ ૨૦૦૬-૨૦૦૭ બાયત ઔમ્યુ એ ટય અને સનશીરેન્ટય વ૊વામટી દ્વાયા
૧ રડવેમ્ફ૊ય, ૨૦૦૭ ટલા ટ્ધ અને ઩રયલાય ઔલ્માણ સલબાખ, ગુજયાત વયઔાય ૩૦ વાલટજસનઔ દલાકાનાભાાં આઇવીટી આધારયત પ્રફાંધન
સ ૂચના પ્રણારી રાગુ ઔયલા ભાટે
 વીએવઆઇ – ૨૦૦૭ ઔમ્યુીએવ ટય વ૊વામટી ઒પ ઇસ્ન્ડયમા દ્વાયા (વીએવઆઇ) ૧ રડવેચ્મ્ફય, ૨૦૦૭ ગુજયાત વયઔાય વલટશ્રેષ્ટ્ઠય ઇ-ળાસવત
યાજ્મ
 વીએવઆઇ - સનરશરેન્ટા ઇ-ળાવન ઩ુયટઔા ય ૨૦૦૬-૨૦૦૭ ઔમ્યુીએવ ટય વ૊વામટી ઒પ ઇસ્ન્ડયમા દ્વાયા ૧ રડવેચ્મ્ફય, ૨૦૦૭ આયુતત
લાચણજ્મ ઔય વલટશ્રેષ્ટ્ઠજ ઇ-ખલનટન્વ૨ ઩રયમ૊જના – જીટુ ફી
 અક્ષમ ઊજાટ યાષ્ટ્રી મ ઩ુયટઔાય નલીન અને નસલનીઔયણ ઊજાટ ભાંત્રારમ, બાયત વયઔાય ૨૨ નલેમ્ફઔય, ૨૦૦૭ ગુજયાત ઊજાટ સલઔાવ ભાંડ઱,
ખાાંધીનખય વોયકૂઔય (ફ૊તવ પ્રઔાયે વાંલધટન) ભાટે
 ડીએપએવ ભેગાલી પ૊યે સ્ન્વાઔ સલજ્ઞાનભાાં ઩ુયટઔાય ગૃશભાંત્રારમ, બાયત વયઔાય ૧૬ નલેમ્ફાય, ૨૦૦૭ એવ. એભ. જ૊઴ી, સનદે ળઔ, ગ્રુ઩-ય,
ડીએપએવ, ખાાંધીનખય રપિંખયપ્રીન્ટ્ના ક્ષેત્ર ભશત્લ઩ ૂણટ મ૊ખદાન ભાટે
 વયઔાય પ્રોદ્ય૊ચખઔી ઩ુયટઔાય લણટભા઱ા સભરડમા દ્વાયા ૨૫ ઑઔટ૊ફય, ૨૦૦૭ ગુજયાત વયઔાય ઔનેઔટેડ વયઔાય શ્રેણી ભાટે
 ઉત્કૃ યષ્ટ્ટભતા ઩ુયટઔા૭ય આસથિઔ અભ્માવ વાંટથા, નલી રદલ્શી ૧૫ ઑઔટ૊ફય, ૨૦૦૭ ગુજયાત યાજ્મ બાંડાયણ સનખભ બાંડાયણ ક્ષેત્ર ઉત્કૃ નષ્ટ્ટુતા
અને ગુણલત્તાના પ્રમાવ૊ ભાટે
 ઇન્ફ્રાતરાઇન ઊજાટ, ૨૦૦૭ ઇન્ફ્રાપરાઇન ઊજાટ, અનુવધ
ાં ાન તઔ અને સ ૂચનાત્ભવઔ વેલા ૧૨ ઑઔટ૊ફય, ૨૦૦૭ ગુજયાત વયઔાય સલદ્યુતન૊
યાજ્મ ઩ુયટઔાૌય

53 | P a g e
 આઇ.એન.એભ.ઇ.એઔવ ઉત્કૃષ્ટ્ટટતા ઩ુયટઔાય આંતયયાષ્ટ્રી મ વમુદ્રી પ્રદસળિત તઔ, ઩ીડીએ ના વમાટ઩ારયઔ ભે઱ાનુાં આમ૊જન ૩-૫ ઑઔટ૊ફય,
૨૦૦૭ ગુજયાત ભેયીટાઇભ ઩ુયટઔાભય ફાંદય વમાય઩ાય અને ળી઩ીંખના ભૉડર દ્વાયા ભાનસવઔતા ફદરલાની ઩શેર ભાટે
 બાયત ળશેય સલઔાવ ૨૦૦૭ ળશેય સલઔાવ ભાંત્રારમ, બાયત વયઔાય ૨૭ વપ્ટેતમ્ફ૦ય, ૨૦૦૭ સુયત નખય સનખભ ઉત્તભનખય બ ૂથ ઩ુયટઔાય
 ભાંથન ઩ુયટઔાવય, ૨૦૦૭ વાઇફય સભડીમા ચરસભટેડ (બાયત) દ્વાયા ૨૧-૨૨ વપ્ટેામ્ફતય, ૨૦૦૭ ગુજયાત વયઔાય ઔૉરેજ ઔેરયમય ઔામટિભ ભાટે
 યાષ્ટ્રી મ ઉત્઩ા૭દઔતા ઩ુયટઔા ય ૨૦૦૪-૨૦૦૫ યાષ્ટ્રી મ ઉત્઩ાતદઔતા ઩રય઴દ, નલી રદલ્શી ૨૪ ભે, ૨૦૦૭ ભશી સવિંચાઇ, નરડઆદ, જર
વાંળાધન સલબાખ, ગુજયાત વયઔાય, ઉત્઩ાદન લધાયલા ભાટે શ્રેષ્ટ્ઠદત્તભ પ્રમાવ
 યાષ્ટ્રી મ ઉત્઩ાદઔતા ઩ુયટઔાુાય ૨૦૦૪-૨૦૦૫ અને ૨૦૦૫-૨૦૦૬ યાષ્ટ્રીમ ઉત્઩ાતદઔતા ઩રય઴દ, નલી રદલ્શી ૨૪ ભે, ૨૦૦૭ કૃસ઴ સનદે ળઔ
ખાાંધીનખય બાયતીમ કૃસ઴ ઉત્઩ાધદનના લધાયા ભાટે
 યાષ્ટ્રી મ પ્રસતબા પ્રદળટન ઩ુયટઔાય ઔેન્દ્રીમ સલદ્યુત પ્રાસધઔયણ, નલી રદલ્શી ૨૧ ભાચટ, ૨૦૦૭ ઉત્તય ગુજયાત સલજ ઔાં઩ની ચરસભટે ડ ઉત્તય ગુજયાત
સલજ ઔાં઩ની ચરસભટે ડ
ુ યી, ૨૦૦૭ ગુજયાત વયઔાય શરયપાઇ ઩ે઩યભાાં વલટશ્રેસ્ષ્ટ્ઠ
 ૧૦ભ૊ યાષ્ટ્રીરમ વાંભેલ્રન ળાવન સ ૂચના પ્રાદ્યોચખઔી સલબાખ પેબ્રઆ
 વાવાઔાલા ઩ુયટઔાૌય - કૃષ્ટ્ઠન ઉન્મ ૂ૪રનભાાં વલટશ્રેષ્ટ્ઠ પ્રદળટન આંતયયાષ્ટ્રીમ કુ ષ્ટ્ઠટ વાંગ, ઩ ૂના અને વાવાઔાલા ટલાાંટરે ભેભ૊યીમર પાઉન્ડે ળન,
ટ૊ઔમ૊, જા઩ાન દ્વાયા ૩૦ જાન્યુઆયી, ૨૦૦૭ ગુજયાત વયઔાય, કુ ષ્ટ્ઠત ય૊ચખમ૊ને ઠીઔ ઔયલા અને તેભના ઩ુનલાટવભાાં શ્રેષ્ટ્ઠવ ઔાભખીયી ફદર
 તેયી ઩ુયટઔાય ૨૦૦૭ ઊજાટ અને રયવોવીંખ વાંટથાન, નલી રદલ્શી ૨૪ જાન્યુઔઆયી, ૨૦૦૭ લન અને ઩માટલયણ સલબાખ જ઱ ઔબ ૂતય કાદ્ય
ક્ષેત્રભાાં પ્રાકૃ સતઔ જ઱ વાંળાધન૊ના વાંયક્ષણના ભાધ્મભથી ચખયનાય લનભાાં ઔાભ
 યાષ્ટ્રીમ પ્રસતબા પ્રદસળિત ઩ુયટઔાય ઔેસ્ન્દ્રમ સલદ્યુત પ્રાસધઔયણ, નલી રદલ્શી ૨૧ ભાચટ, ૨૦૦૭ ઉત્તય ગુજયાત લીજ ઔાં઩ની ચરસભટેડ સલતયણ
નેટલઔટ ભાાં વલટશ્રેષ્ટ્ઠે પ્રદળટન
 ઔૅ઩ેભ આંતયયાષ્ટ્રીૌમ નલાચાય ઩ુયટઔાય ૨૦૦૬ ઔૅ઩ેભ દ્વદ્વલાસ઴િઔ વાંભેરન, ઒ટરેરીમા ૨૧-૨૫ ઑઔટ૊ફય, ૨૦૦૬ ઩ાંચામત૊, ગ્રાસભણ આલાવ
અને ગ્રાસભણ સલઔાવ સલબાખ નાખરયઔ૊ ઩ુયલઠા અને વેલા સલતયણ દ્વાયા કેત તરાલડીના સલતયણ ભાટે
 દુ ફઇ આંતયયાષ્ટ્રી મ ઩ુયટઔાૌય દુ ફઇ નખય ઩ાચરઔા, યુ.એ.ઇ. ૧ રડવેમ્ફ઴ય, ૨૦૦૬ અભદાલાદ નખય સનખભ ટરાભ નેટલઔટ ઔામટિભ ભાટે
 આઇઆઇટીએપ - ૨૦૦૬ ભાાં શ્રેષ્ટ્ઠ૬ત્તભ પ્રદળટન ફીજા યજત ઩દઔ બાયતીમ વમાપ઩ાય વાંલધટન વાંખઠન, લાચણજ્મ અને ઉધ૊ખ ભાંત્રારમ, બાયત
વયઔાય, ૨૭ નલેમ્ફ ય, ૨૦૦૬ ઇન્ડેમતવ ટીફી ની બાખીદાયીથી ન૊ડર એજન્વીલને થીભ - એવ.એભ.ઇ. તથા ઩મટટન
 ભાઇિ૊વ૊ફ્ટ ઇ-પ્રળાવન ઩ુયટઔાય ભાઇિ૊વ૊ફ્ટ બાયત દ્વાયા ૨૪ નલેમ્ફાય, ૨૦૦૬ યાષ્ટ્રીમ સ ૂચના સલજ્ઞાન ઔેન્દ્ર૬, ગુજયાત ઇ-વેલાના સલતયણ
ભાટે
 એસળમાઇ અચબનલ ઩ુયટઔાૌય ચચયાં જીલી મ૊જના ૨૦૦૬ સવિંખા઩ુય આસથિઔ સલઔાવ ફ૊ડટ અને લૉર ટરીલટ જનટર ૩૧ ઑઔટ૊ફય, ૨૦૦૬ ટલાટ્ઔા
અને ઩રયલાય ઔલ્માજણ સલબાખ, ગુજયાત વયઔાય ભાત ૃ મ ૃત્યુ૊ દયભાાં ગટાડ૊ અને શ્રેષ્ટ્ઠ઩ત્તભ ટલારટ્તૌ વેલા ફદર
 ઔૅ઩ેભ આંતયયાષ્ટ્રીમ નલાચાય ઩ુયટઔાતય ૨૦૦૬ ઔૅ઩ેભ રદ્રલાસ઴િઔ વાંભેરન, ઒ટરેયરીમા ૨૧-૨૫ ઑઔટ૊ફય, ૨૦૦૬ ઩ાંચામત૊, ગ્રાસભણ
આલાવ અને ગ્રાસભણ સલઔાવ સલબાખ નાખરયઔ ઩ુયલઠા અને વેલા સલતયણ દ્વાયા ગ્રામ્મણ ક્ષેત્ર૊ભાાંથી તરાલડી ફનાલલા ભાટે
 તેયી ઔ૊઩ોયે ટ ઩માટલયણ ઩ુયટઔાય ઊજાટ અને રયવોવીંખ વાંટથાૌન, નલી રદલ્શી ૨૬ જુ ન, ૨૦૦૬ ગુજયાત આલ્ઔાયરાઇવ અને યવામણ ભાંડ઱
઩માટલયણ પ્રફાંધન અને ૫૦૦ ઔય૊ડ ફૃસ઩મા વાભે ઔાં઩નીમ૊ વાભેની અચબનલ ઩શેર
 પ્રત્માયમનનુ ાં પ્રભાણ઩ત્ર સલજ્ઞાન અને પ્રોદ્ય૊ચખઔી સલબાખ બાયત વયઔાય ય જુ ન, ૨૦૦૬ યે સ્ન્વઔ સલજ્ઞાન સનદે ળારમ, ગુજયાત યાજ્મ,
ખાાંધીનખય ઩યીક્ષણ વને ક્ષભતા ભાટે આંતયયાષ્ટ્રી મ પ્રમ૊ખ ભાટે.
 ડૅટા ઔલીટટય ઇ-વયઔાય સળકય વાંભેરન ૨૦૦૬ વાઇફય સભડીમા (બાયત) ચરસભટેડ ૩ ભાચટ, ૨૦૦૬ ગુજયાત સ ૂચના ચરસભટે ડ અને વયદાય ઩ટેર
ર૊ઔ પ્રળાવન વાંટથાૌન ઇ-ળાસવત યાજ્મ (઩સિભ ઝ૊ન)
 રિસવર ઩ુયટઔા ય ૨૦૦૬-૨૦૦૭ રિસવર દ્વાયા ળશેયી સલઔાવ અને ળશેયી આલાવ સલબાખ, અભદાલાદ નખય સનખભના પ્રમત્ન૊ય ભાટે
 ટે ચરઔ૊ભ ઇસ્ન્ડનમા ભાનનીમ શ્રી ઔે. જી. ફારારિષ્ટ્ન ન (બાયતના મુખ્મમ ન્માવમાધીળ) લ઴ટ ૨૦૦૬ ગુજયાત વયઔાય પ્રળાવનભાાં આઇટી
આલેદન
 ૧૦ આઇટી પ્રદળટન ૨૦૦૬ દચક્ષણ ગુજયાતના સ ૂચના પ્રોદ્ય૊ચખઔી એવ૊સવએળન દ્વાયા લ઴ટ ૨૦૦૬ભાાં ગુજયાત સ ૂચના ચરસભટે ડ, ખાાંધીનખયને
વરિમ બાખીદાયી ભાટે
 ટિ૊પ ભેભ૊રયમર યાષ્ટ્રીયમ ઩ુયટઔાય ૨૦૦૫ ઇસ્ન્ડૌ મન પાભાટ ટયુમરટઔર એવ૊સવએળનથી (આઇ.એચ.઩ી.એ.) ૨ રડવેમ્ફનય, ૨૦૦૫ ડૉ. એવ. ઩ી.
અદે ળયા પભટ વમ.લટથાુા઩ઔભાાં પ્રવાંળનીમ ઉ઩રચ્બ્ધા

54 | P a g e
 યાષ્ટ્રી મ જજલ્રાથ ટતનય ઩ુટતઔારમ (઩સિભ ક્ષેત્ર) યાજા યાભભ૊શનયામ રામબ્રેયી પાઉન્ડેાળન, ઔ૊રઔત્તા ૨૫ નલેમ્ફમય, ૨૦૦૫ વયઔાયી
જીલ્રાફ ઩ુટત,ઔારમ, ખાાંધીનખય શ્રેષ્ટ્ઠજત્તભ બોસતઔ સુસલધા અને ઩ુટત,ઔ૊ ભાટે
 બાયત તઔસનઔી ઉત્કૃ ષ્ટ્ટાતા ઩ુયટઔાય ઇસ્ન્ડામા ટૅઔ પાઉન્ડેઔળન દ્વાયા ૧૦ નલેમ્ફમય, ૨૦૦૫ ગુજયાત વયઔાય ઊજાટ વાંયક્ષણ દળટન અને એઔ
ડેભ૊ના સનભાટણ દ્વાયા અચબનલ ઩રયલતટન ભાટે
 ફેંગ્ર૊઴ય, આઇ.ટી. ઇન બાયતના વ૊ફ્ટલેય ઉધ૊ખ ઩ાઔટ ઑઔટ૊ફય, ૨૦૦૫ ગુજયાત વયઔાય વલટશ્રેષ્ટ્ઠય પ્રદળટન
 ટથા઴નીમ વયઔાય દ્વાયા આઇ.વી.એર.ઇ.આઇ. ક્ષભતા ફનાલી યાકલા ભાટે (આંતયયાષ્ટ્રીમ ટથાનીમ ઩માટલયણ ઩શર ભાટેની ઩રય઴દ)
૨૦ વપ્ટેમ્ફ ય, ૨૦૦૫ લડ૊દયા નખય સનખભ જ઱લાયુ વાંયક્ષણ ભાટે પ્રસતફદ્ધતા અચબમાન
 ઇસ્ન્દયયા ખાાંધી વ ૃક્ષ સભત્ર ઩ુયટઔાય ૨૦૦૩઩માટલયણ અને લન ભાંત્રારમ ૧૫ વપ્ટેમ્ફય, ૨૦૦૫ ઩માટલયણ અને લન સલબાખ ચખયનાયના
લનીઔયણ અને જભીનનુાં ધ૊લાણ અટઔાલા ભાટે
 ઇ.એર.આઇ.ટી.ઇ.એતવ ૨૦૦૫ વાંચાય અને સ ૂચના પ્રોદ્ય૊ચખઔી સલબાખ, બાયત વયઔાય ૨૬ એસપ્રર, ૨૦૦૫ ગુજયાત વયઔાય ‘‘પ્રખસત’’
બોખ૊ચરઔ સ ૂચના પ્રણારી વ૊ફ્ટલેય ભાટે (ફી.આઇ.એવ.એ.જી.) (શ્રેષ્ટ્ઠમ ઉત્઩ાદઔ)
ુ યી, ૨૦૦૫ ગુજયાત યાજ્મ શટત ૃ સળલ્઩૫ અને શટતાઔ઱ા સલઔાવ ભાંડ઱
 ઉત્કૃૌ ષ્ટ્ટ’તા ઩ુયટઔાય આસથિઔ અભ્માવ વાંટથા, નલી રદલ્શી ૧૧ પેબ્રઆ
ઉત્઩ાતદઔભાાં ગુણલત્તા અને નલીનતા ભાટે
ુ યી, ૨૦૦૫ ગુજયાત યાજ્મ શટતય, સળલ્઩ા અને શટતરઔ઱ા સલઔાવ ભાંડ઱
 ઉદ્ય૊ખ યતન ઩ુયટઔાય આસથિઔ અભ્માવ વાંટથાય, નલી રદલ્શી ૧૧ પેબ્રઆ
આસથિઔ અને ઓદ્ય૊ચખઔ સલઔાવભાાં ભશત્લલ઩ ૂણટ મ૊ખદlન ભાટે
 ચોધયી દે લીરાર ઉત્કૃષ્ટ્ટલ અચકર બાયતીમ વભસ્ન્લત અનુવધ
ાં ાન ઩રયમ૊જના ઩ુયટઔાૌય (એ.આઇ.વી.આય.઩ી.) કૃસ઴ ભાંત્રારમભાાં બાયત વયઔાય
૧૯ ઑઔટ૊ફય, ૨૦૦૪ ભ૊તી ફજાય ઩ય એ.આઇ.વી.આય.઩ી. ભ૊તી ફજાયભાાં સુધાય અને ઉત્કૃ૨ષ્ટ્ટ ઔાભખીયી ફદર
 વમ્ભાભન પ્રભાણ઩ત્ર ગૃશ ભાંત્રારમ, બાયત વયઔાય ૩૦ વપ્ટેવમ્ફાય, ૨૦૦૮ શ્રી લી જી. ઔરારયમા ૨૦૦૧ ભાાં બાયતની જનખણના (વયઔાય
દ્વાયા ઔયલાભાાં આલેરી વેલા ભાટે યજત ઩ુયટઔામય બાયતના યાષ્ટ્ર ઩સત દ્વાયા)
 બાયત ટૅઔ ઉત્કૃ ષ્ટ્ટાતા ઩ુયટઔાય બાયત - ટૅઔ પાઉન્ડેૌળન દ્વાયા ૩૦ વપ્ટેઉમ્ફડય, ૨૦૦૪ ગુજયાત વયઔાય ઔેવ અભ્માઔવ પ્રસતમ૊ખીતા
 વીએવઆઇ - નીશીરન્ટફ ઇ-પ્રળાવન ઩ુયટઔાય ઔમ્યુએવ ટય વ૊વામટી ઒પ ઇસ્ન્ડઔમા ૨૦૦૪ ગુજયાત વયઔાયવલટશ્રેષ્ટ્ઠય ઇ-ળાવન યાજ્મ
નાખરયઔ સુસલધા
 યાષ્ટ્રીમ સલઔરાાંખ વમાસ્તતના ઔલ્માણ ભાટે ઩ુયટઔાય વાભાજીઔ ન્મામ અને અસધઔાયીતા ભાંત્રારમ, બાયત વયઔાય ૩ રડવેમ્બ્રય, ૨૦૦૩ સુશ્રી યે કા
જે. ઩ણવાચણમા વોથી કુ ળ઱ અ઩ાંખ ઔભટચાયીના ફૃ઩ભાાં
 વાંયતુ ત ળસ્ત્રભ -વાવાઔાલા આ઩દાભાાં ઔભીન૊ ઩ુયટઔાય જીએવડીએભએ ફૉનભાાં ડીએભ અને જ૊કભ ઒છા ઔયલા ભાટે ૧૬ ઑઔટ૊ફય ૨૦૦૩ ના
ય૊જ જભટનીભાાં મ૊જામેર વાંયતુ ત યાષ્ટ્રજ વાવાઔાલા વાંખઠન દ્વાયા ૨૦૦૩ ઩ુયટઔાયય આ઩લાભાાં આલેર છે . વાવાઔાલા બ્યુાય૊ વભાલેળી અને
અચબનલ આ઩દાલા઱ી ઩રયસ્ટથદતીભાાં જીએવડીએભએ દ્વાયા ઒઱કલાભાાં આલેર દ્રસ્ષ્ટ્ટુઔ૊ણ અ઩નાલે છે જેભણે બાયતભાાં અને બાયત ફશાય
ર૊ઔરશત ભાટે પ્રબાલી નીસત઒, ઔામદા, વાંળાધન૊ દ્વાયા આ઩દા પ્રફાંધન મ૊જના તૈમાય ઔયલા ભાટે મ૊ખદાન આ઩ેર છે . જાન્યુાઆયી ૨૦૦૧ ના
ળસ્તતળા઱ી ભુજના ભ ૂઔાં઩ ઩છી ભ૊ટા ઩ામે ઩ ૂનઃસનભાટણ અને ઩ુનલાટવનુ ાં ઔાભ શ્રેષ્ટ્ઠાંત્તભ ઔાભ ઔયલા ભાટે પ્રસતષ્ટ્ઠાબ શાાંસવર ઔયે ર છે .
ુ યી ૨૦૦૩લડ૊દયા નખય સનખભ ળશેયી આલાવની
 ઉત્તભ ઔામટસલસધ વાંખ૊ષ્ટ્ઠીલ ૨૦૦૨ નખય સનખભ અને ઋણ પ્રફાંધન દ્વાયા ૧૫ પેબ્રઆ
ગુણલત્તાભાાં સુધાય૊ ઔયલા અને યટતા૦ ઩ય પ્રઔાળ પેરાલા ભાટે
ુ યી ગુજયાત વયઔાય ઇ-ળાવન
 State.ORG અને ઇ-પ્રળાવન ફેંગ્ર૊tય આઇટી.ઔ૊ભ ૨૦૦૧, પેબ્રઆ
 સલશ્વ ફેન્ઔ ગ્રીન ઩ુયટઔાય સલશ્વ ફેન્ઔે, લૉસળિંગ્ટન ૨૦૦૧ લ઴ટભાાં ગુજયાત ભ ૂઔાં઩ આમાતઔારના ઩ ૂન સનભાટણ ઔામટિભનુાં વાંલધટન અને ઩માટલયણ
વાંફધ
ાં ી ચચતા઒ના યાભયભાલાભાટે
 ૪ થી યીલાસ઴િઔ ઔૅ઩ેભ આંતયયાષ્ટ્રીુામ નલાચાય ઩ુયટઔાય જીએવડીએભએ ને ર૊ઔ પ્રળાવન અને ળાવનભાાં નલાચાય ભાટેના પ્રફાંધન ભાટે યાષ્ટ્ર
ભાંડ઱ દ્વાયા ટલવણટ ઩ુયટઔા ય આ઩લાભાાં આમ૊.૨૦૦૧ ના ભ ૂઔાં઩ ફાદ ભ૊ટા ઩ામે ઩ુનઃસનભાટણ અને ઩ુનઃલવનની ઔાભખીયીભાાં ઩યાં ઩યાખત
દ્રસ્ષ્ટ્ટભઔ૊ણની અરખ ઩ડીને ઔાભણલા ભાટે. ભાચરઔ૊ દ્વાયા પ્રેરયત ઩ુનઃસનભાટણની જેભ સલસલધ ઩શર૊ના પ્રત્મેભઔ ભ ૂસભઔા, વમુદામની
બાખીદાયી,઩ાયદસળિતા અને વભાનતા પ્રરિમા઒, સલસલધ ક્ષભતા સનભાટણ દ્વાયા ગુજયાત યાજ્મ આ઩દા પ્રફાંધન પ્રાસધઔયણ દ્વાયા નલાચાય
અભરભાાં મ ૂઔલાભાાં આવમા

55 | P a g e
 18. ગજયાતની તલતળષ્ટ્ટદ પ્રતતબા઒*
નાભ ક્ષેત્ર સલળે઴ નોંધ
 અક૊ ઔાવયૌ ગુજયાતન૊ જ્ઞાની ઔસલ
 અઝીઝ અશભદી ઔામદ૊ અને ન્મામ વલોચ્ચ અદારતના ઩ ૂલટ મુખ્મચ ન્મામમ ૂસતિ
 અનસ ૂમાફશેન વાયાબાઇ શ્રભ અને વાંખઠન ભજૂયવાંખઠનનાાંઅગ્રણી
 અમ ૃત ઔેળલ નામઔ નાટમઔરા સલખ્માુાત અચબનેતા
 અમ ૃતરાર સત્રલેદી ટથાર઩ત્મદ જાણીતા ટથન઩સત વ૊ભ઩ુયા)
 અમ ૃતરાર ળેઠ ઩ત્રઔાયત્લઠ યાષ્ટ્રતલાદી ઩ત્રઔાય
 અમ ૃતરાર શયખ૊લનદાવ લે઩ાય ગુજયાતના સલખ્માત ભશાજન
 અયસલિંદ ભપતરાર ઉદ્ય૊ખ વેલાબાલી ઉદ્ય૊ખ઩સત
 અયસલિંદ સત્રલેદી ચરચચત્ર અચબનેતા
 અવાઇત ર૊ઔનાટમ બલાઇના ટથા઩ઔ
 અંફારાર વાયાબાઇ ઉદ્ય૊ખ ફાશ૊ળ ઉદ્ય૊ખ઩સત
 અંબુબાઇ ઩ુયાણી આધ્માત્ભખ શ્રી અયસલિંદના આધ્માઅત્ભમઔભાખટના અગ્રણી
 આઇ. જી. ઩ટે ર અથટઔાયણ અગ્રણી અથટળાસ્ત્રીત અને રાંડન ટકૂણર ઒પ ઇઔ૊ન૊સભઔવના ઩ ૂલટ સનમાભઔ
 આરદત્મ યાભવમાઔવ ળાસ્ત્રીમ વાંખીત સલખ્માત મ ૃદાંખલાદઔ અને ખામઔ
 આનાંદળાંઔય ધ્રુલ વારશત્મય અને સળક્ષણ વભન્વમદળી વારશત્મનઔાય અને ફનાયવ રશિંદુ યુસનલસવિટીના ઩ ૂલટ ઉ઩કુ ર઩સત
 ઇચ્છા઩યાભ દે વાઇ ઩ત્રઔાયત્વૌ ‘ગુજયાતી’ વાપ્તારશઔના ટથા઩ઔ
 ઇન્દુ રાર માચજ્ઞઔ યાજઔાયણ ર૊ઔનેતા
 ઇયપાન ઩ઠાણ યભતખભત બાયતીમ રિઔેટ ટીભના પાટટજ ફ૊રય
 ઉ઩ેન્દ્ર દે વાઇ સલજ્ઞાન અલઔાળસલજ્ઞાની
 ઉ઩ેન્દ્ર ડી.દે વાઇ સલજ્ઞાન અભેયીઔાભાાં‘નાવા’ ના સલજ્ઞાની
 ઉભાળાંઔય જ૊઴ી વારશત્મ અને વાંટકૃ અસત ઔસલ, જ્ઞાન઩ીઠ ઩ુયટઔાય સલજેતા
 એભ. એભ. ઩ટે ર ળાવન દ્રસ્ષ્ટ્ટભાંત લશીલટદાય
 ડ૊. એચ. એર. સત્રલેદી તફીફી સલજ્ઞાન રઔડનીના ય૊ખ૊ના આંતયયાષ્ટ્રીમ ખ્માસતપ્રાપ્તા
 એભ. એર. દાાંતલારા અથટઔાયણ ખાાંધીલાદી અથટળાસ્ત્રી
 એભ. વી. ચાખરા ઔામદ૊ અગ્રણી ન્માળમસલદ
 ઔનુ દે વાઇ ચચત્રઔરા સલખ્મારત ચચત્રઔાય
 ઔનૈમારાર મુનળી વારશત્મર અનેયાજઔાયણ બાયતીમ સલદ્યા બલનના ટથા઩ઔ
 ‘ઔરા઩ી’ વારશત્મ઩ યાજલી ઔસલ
 ઔટત ૂ યફા ખાાંધી વભાજવેલા ખાાંધીજીના વશધભટચારયણી
 ઔાંચનરાર ભાભાલા઱ા વાંખીત વાંખીતના સલલેચઔ
 ‘ઔાન્ત’ (ભચણળાંઔય બટ્ટ) વારશત્યૌ ઔસલ
 ઔારટ કાંડારાલારા ઔરા,ઔામદ૊ અનેન્માૌમ ઔરાભીભાાંવઔ, ન્મામસલદ
 રઔળ૊યરાર ભળફૃલા઱ા તત્લયજ્ઞાન ખાાંધીદળટનના બાષ્ટ્્ઔાય
ુ ફ૊ ઔાફયાજી નાટમઔરા ગુજયાતી નાટઔ ભાંડ઱ીના ટથામ઩ઔ
 ઔેખળ
 ઔે.ટી. ળાશ અથટઔાયણ આસથિઔ આમ૊જનના સનષ્ટ્ણાશત
 ઔેતન ભશેતા ચરચચત્ર ખ૊લ્્ન ઩ીઔ૊ઔ અલ૊ડટ સલજેતા
 ઔે.રાર જાદુ ઔરા સલચલસલખ્માત જાદુ ખય
 કાંડુબાઇ દે વાઇ શ્રભ અને વાંખઠન ખાાંધીલાદી ભજૂયનેતા
 ખુળારબાઇ ળાશ અથટઔાયણ ટલથતાંત્ર બાયતના આસથિઔ આમ૊જનના પ્રથભગડલૈમા

56 | P a g e
 ખણેળ લાસુદેલ ભાલ઱ાંઔય યાજઔાયણ બાયતની ર૊ઔવબાના પ્રથભ અધ્મક્ષ
 ચખજુ બાઇ ફધેઔા સળક્ષણ ન ૂતન ફા઱સળક્ષણના આ઴ટદ્રષ્ટ્ટા
 ખ૊કુ ઱દાવ તેજ઩ાર લે઩ાય દાનલીય લે઩ાયી
 ખ૊લધટન ઩ાંચાર ઔરા ગુજયાતભાાં વાંટકૃ ત નાટમપ્રમ૊ખના પ્રલતટઔ
 ખ૊લધટનયાભ સત્ર઩ાઠી વારશત્મય ભની઴ી વારશત્માવજૉઔ
 ખ૊સલિંદપ્રવાદ લૈદ્ય આયુલેદ ગુજયાત આયુલેદ યુસનલસવિટીના ઩ ૂલટ ઉ઩કુ ર઩સત
 ખોયીળાંઔય ઒ઝા ળાવન મુત્વાંદ્દી તત્લાજ્ઞ
 ‘ચઔ૊ય’ (ફાંવીરાર લભાટ) ચચત્રઔરા સલખ્મારત વમાંલગ્માચચત્રઔાય
 ચાંદુરાર ળાશ ચરચચત્ર અગ્રણી ચરચચત્ર સનભાટતા
 ચીનુબાઇ ચીભનબાઇ ઉદ્ય૊ખ અભદાલાદના પ્રથભ ભેમય
ુ ત યાષ્ટ્ર વાંગભાાં બાયતીમ મુત્વચદ્દી
 ચચન્ભામ ગાયે કાન યાજઔાયણ વાંયઔ
 ચીભનરાર વેતરલાડ ઔામદ૊ અગ્રણી ધાયાળાસ્ત્રી
 ચીનુબાઇ ભાધલરાર ફૅય૊નેટ સભરઉદ્ય૊ખ અગ્રણી ઉદ્ય૊ખ઩સત
 ચુનીરાર ભરડમા વારશત્મ વારશત્મ વજૉઔ
 છખનબાઇ ઩ીતાાંફય ઩ટેર સળક્ષણ સળક્ષણના બેકધાયી
 છખનરાર જાદલ ચચત્રઔરા સલખ્મારત ચચત્રઔાય
 છ૊ટુ બાઇ ઩ુયાણી વમાબમાભ વમાબમાભ પ્રવ ૃસતના પ્રચાયઔ
 જખદીળ બખલતી અથટઔાયણ અથટળાસ્ત્રાના સલખ્માયત પ્ર૊પેવય
 જખન ભશેતા છફીઔરા કુ ળ઱ છફીઔાય
 જભળેદજી જીજીબાઇ લે઩ાય દાનલીય લે઩ાયી
 જભળેદજી નવયલાનજી તાતા ઉદ્ય૊ખ ઉદ્ય૊ખ઩સત
 જમકૃષ્ટ્ણત ઇંદ્રજી સલજ્ઞાન લનટ઩ાસતળાસ્ત્રીજ
 જમળાંઔય ‘સુદયી’
ાં નાટમઔરા સલખ્માત અચબનેતા
 જમાંસત દરાર વારશત્મર વાભાજજઔ ઔામટઔય અને વારશત્મીઔાય
 જળલાંતયામ અંજારયમા અથટઔાયણ રયઝલટ ફૅન્ઔ ના ઩ ૂલટ ખલનટય
 જળલાંત ઠાઔય નાટમઔરા સલખ્માત અચબનેતા અને રદગ્દયળટઔ
 જુ ખતયાભ દલે સળક્ષણ આરદલાવી વભાજવેલા, આજીલન સળક્ષઔ
 ડ૊. જેસવિંખ ઩ી. ભ૊દી તફીફી સલજ્ઞાન વભાજવેલી ડ૊ઔટય
 જેશાન દાફૃલારા ઩ત્રઔાયત્લલ ‘મુફ
ાં ઇ વભાચાય’ ના ઩ ૂલટ તાંત્રી
 ઝલેયચાંદ ભેગાણી ર૊ઔવારશત્મગ યાષ્ટ્રી મ ળામય, ર૊ઔવારશત્માના વાંગ્રાશઔ
 ઝાંડુ બટ્ટજી આયુલેદ આયુલેદના વભથટ પ્રચાયઔ
ાંૃ લાદન-સનષ્ટ્ણાલત
 ઝુફીન ભશેતા વાંખીત ઩ાચલાત્મવ વાંખીતના વદ
ૃ રાર સલ. ઠાઔય) શરયજન વેલા આરદલાવી઒ના ઉદ્ધાયઔ
 ઠક્કયફા઩ા (અમત
 ડી. રટ. રાઔડાલારા અથટઔાયણ અગ્રણી અથટળાસ્ત્રીય તથા આમ૊જન ઩ાંચના ઩ ૂલટ ઉ઩ાધ્મતક્ષ
 ડોંખયે જી ભશાયાજ ધભટ વાંત, ઔથાઔાય
 સત્રભ ૂલનદાવ ખજ્જય સલજ્ઞાન અગ્રણી યવામણળાસ્ત્રી
 દભમાંસત ફયડાઇ વાંખીત ર૊ઔખીત૊ની ખાસમઔા
 દમાનાંદ વયટલમતી ધભટ અને વભાજ આમટવભાજના ટથા઩ઔ, લેદના પ્રચાયઔ
 દમાયાભ ઔાવમભ બઔતઔસલ, ખયફીના ખામઔ
 દયફાય ખ૊઩ા઱દાવ દે વાઇ વભાજવેલા લવ૊ના ખાાંધીબઔત દયફાય
 ‘દળટઔ’ (ભનુબાઇ ઩ાંચ૊઱ી) વારશત્મળ અને સળક્ષણ વયટલણતી અલ૊ડટ સલજેતા
 દળટના ઝલેયી ન ૃત્મા ભચણ઩ુયી ન ૃત્મત સનષ્ટ્ણાત

57 | P a g e
 દર઩તયાભ ડાહ્યાબાઇ ત્રલાડી વારશત્મ ગુજયાતના ર૊ઔપ્રીમ વભાજસુધાયઔ,ઔસલ
 દાદાબાઇ નલય૊જી દે ળવેલા ચબ્રરટળ ઩ારટભેન્ટાના પ્રથભ રશિંદી વભ્મ
 દીના ઩ાઠઔ નાટમઔરા અને ચરચચત્ર અગ્રણી ચરયત્ર અચબનેત્રી
 ધાસભિઔરાર ઩ાંડમા ધભટ આધુસનઔ ભાણબટ્ટ
 ધીળુ બાઇ અંફાણી ઉદ્ય૊ખ ઉદ્ય૊ખ઩સત
 ‘ધ ૂભઔેત ુ’(ખોયીળાંઔય જ૊઴ી) વારશત્મઔ નલચરઔા વજૉઔ
 નમના ઝલેયી ન ૃત્મઝ ભચણ઩ુયી ન ૃત્મી સનષ્ટ્ણાળત
 નયસવિંશ ભશેતા ઔાવમશ ગુજયાતી બા઴ાના આરદઔસલ
 નયસવિંશયાલ રદલેરટમા વારશત્મા વાક્ષય,ઔસલ
 નયશરય દ્રાયઔાદાવ ઩યીક દે ળવેલા ખાાંધીલાદી સલચાયઔ અને રેકઔ
 નભટદ વારશત્મદ અલાટચીન વારશત્મમના આદ્યપ્રલતટઔ
 નાંદકુ લયફા ળાવન વારશત્મફયસવઔ ભશાયાણી
 નાંરદની ઩ાંડમા ઩લટતાય૊શણ ઔૈ રાવ ઩લટત અને ભાત્રી સળકયનાાં આય૊શઔ
 નાથુબાઇ ઩શાડે યભતખભત કુ ળ઱ તયણલીય
 નાનજી ઔા઱ીદાવ ભશેતા ઉદ્ય૊ખ વાશસવઔ ઉદ્ય૊ખ઩સત
 નાનુબાઇ અભીન ઉદ્ય૊ખ ઉદ્ય૊ખ઩સત
 નાયામણ ભ૊યે ચલય કયે વાંખીત ખાાંધીલાદી વાંખીતળાસ્ત્રીળ
 સનફૃ઩ા ય૊મ ચરચચત્ર અગ્રણી ચરયત્ર અચબનેત્રી
 ન્શાણનારાર વારશત્મચ ગુજયાતના ઔસલલય
 ઩ન્નાતરાર ઩ટે ર વારશત્મા જ્ઞાન઩ીઠ અલ૊ડટ સલજેતા
 ઩ાસથિલ ઩ટે ર યભતખભત રિઔેટય
 ઩ીયાજી વાખયા ચચત્રઔરા સલખ્મારત ચચત્રઔાય
 ઩ુષ્ટ્઩ારફશેન ભશેતા વભાજવેલા આજીલન વભાજવેસલઔા
 ઩ ૂજમ શ્રી ભ૊ટા આધ્માળત્ભન આધ્માળત્ભન ઩ુળુ઴
 પ્રતીઔ ઩ાયે ક યભતખભત ચૅવભાાં રપડેયેરટિંખ ભે઱લનાય સલચલન૊ વોથી નાની લમન૊ (વાડા વાત લ઴ટન૊) કેરાડી
 પ્રફ૊ધ ઩ાંરડત બા઴ાળાસ્ત્રત અગ્રણી બા઴ાળાસ્ત્રી
 પ્રમુકટલાભી ભશાયાજ ધભટ ફ૊ચાવણલાવી અક્ષય઩ુળુ઴૊તભ વાંટથાલના પ્રમુક
 પ્રલીણ જ૊઴ી નાટમઔરા અચબનેતા અને રદગ્દુ ળટઔ
 પ્રશરાદબાઇ લૈદ્ય સળક્ષણ ખચણતળાસ્ત્રી
 પ્રીતી વેનગુપ્તાત પ્રલાવ સલચલપ્રલાવી
 પ્રેભચાંદ યામચાંદ લે઩ાય દાનલીય ભશાજન
 પ્રેભાનાંદ વારશત્માં ગુજયાતી બા઴ાન૊ ભશાઔસલ
 પયદૂ નજી ભઝટફાન ઩ત્રઔાયત્વૌ ‘મુફ
ાં ઇ વભાચાય’ ના ટથાૌ઩ઔ
 પીય૊ઝ દાલય સળક્ષણ અંગ્રેજી વારશત્મ ના વાંસનષ્ટ્ઠૌ અધ્મા઩ઔ
 પૈ માઝકાાં (ઉટતાદ) ળાસ્ત્રી મ વાંખીત સલખ્માત ખામઔ
 ફફરબાઇ ભશેતા વભાજવેલા આજીલન ગ્રાભવેલઔ
 ફ઱લાંતયામ ઠાઔ૊ય વારશત્મમ સલદ્વાન ઔસલ અને ખદ્યઔાય
 ફા઩ુરાર નામઔ નાટમઔરા સલખ્માત અચબનેતા
 બરઔતફા દે વાઇ વભાજવેલા યાષ્ટ્રાલાદી વભાજવેસલઔા
 બખલાનરાર ઇંદ્રજી ઩ુયાતત્લ અને વાંળ૊ધન ઩ુયાતત્લ સલદ
 બાઇરારબાઇ ઩ટે ર ઇજનેયી લલ્રયબસલદ્યાનખયના સલચલઔભાટ
 ચબ઺ુ અકાંડાનાંદ વારશત્મઅ ‘વટતુડાં વારશજત્મ’ (અભદાલાદ)ના ટથાવ઩ઔ

58 | P a g e
 ભ ૂરાબાઇ દે વાઇ ઔામદ૊ દે ળબઔત ધાયાળાસ્ત્રી
 ભખનબાઇ દે વાઇ સળક્ષણ અગ્રણી ઔે઱લણીઔાય અને ગુજયાત યુસનલસવિટીના ઩ ૂલટ ઉ઩કુ ર઩સત
 ભચણરાર દે વાઇ વભાજવેલા ભેગ્વેલવ અલ૊ડટ સલજેતા
 ભચણરાર નભુબાઇ દ્વદ્વલેદી વારશત્મન તત્લતદળી સનફાંધઔાય
 ભધુસ ૂદન ઢાાંઔી ટથા઩ત્મ ભાંરદય ટથાાં઩ત્માંના તજજ્ઞ
 ભશાત્ભાૌ ખાાંધી ભાનલજીલન યાષ્ટ્રનસ઩તા, બાયતના ટલાતાંત્ર્મ વાંગ્રાભના પ્રણેતા
 ભશાદે લબાઇ દે વાઇ ત્માખ અને વેલા ભશાત્ભા ખાાંધીના યશટમલભાંત્રી
 ભાંખ઱દાવ ચખયધયદાવ ઉદ્ય૊ખ ઉદ્ય૊ખ઩સત
 ભાણેઔરાર વી. ઠાઔય સલજ્ઞાન યાભન ઇચ્ન્ટટટયુટ, ફેખર૊યના સનમાભઔ
 ભાણેઔળા (જનયર) વાંયક્ષણ બાયતીમ વેનાના ઩ ૂલટ વયવેના઩સત અને ફાાંગ્રા દે ળના યુદ્ઘના સલજેતા
 ભીયાાં ઔાવમમ વાંત ઔલસમત્રી
 મુસન જજનસલજમજી વાંળ૊ધન વારશત્મન અને ઩ુયાતત્લાના વાંળ૊ધઔ
 મુસન વાંતફારજી વભાજ ખાાંધીલાદી જૈનમુસન
 મ ૃદુ રા વાયાબાઇ વભાજવેલા જમ૊સતવાંગનાાં ટથા઩ઔ, નીડય વભાજલાદી
 ભેગજી ઩ેથયાજ ળાશ ઉદ્ય૊ખ દાનલીય ઉદ્ય૊ખ઩સત
 ભેગનાદ દે વાઇ અથટઔાયણ ઇંગ્રેયન્ડ ની ઉભયાલવબાના ઩ ૂલટ વદટમ
 ભેડભ ચબકાઇજી ઔાભા દે ળવેલા િાાંસતઔાયી દે ળવેસલઔા
 ભ૊તીરાર વેતરલાડ ઔામદ૊ અને ન્મામ ટલાતાંત્ર બાયતના પ્રથભ એટની–જનયર
 ભ૊યાયીફા઩ુ ધભટ સલખ્માફત ઔથાઔાય
 ભ૊શન રારાજી નાટમઔરા સલખ્માત અચબનેતા
 ભોરાફક્ષ ળાસ્ત્રીમ વાંખીત સલખ્માૌત ટલાંયસનમ૊જઔ
 મળ૊ધય ભશેતા વારશત્મશ વારશત્મશવજૉઔ
 યજની ઔ૊ઠાયી યાજમળાસ્ત્રૌ ‘યાઇટ રાઇલહુડ’ અલ૊ડટ ના સલજેતા
 યણછ૊ડરાર ઉદમયાભ વારશત્મર નાટમઔાય
 યણછ૊ડરાર છ૊ટારાર ઉદ્ય૊ખ સભર-ઉદ્ય૊ખના ટથા઩ઔ
 યણજજતયાભ લાલાબાઇ ભશેતા વારશત્મભ ગુજયાતની અટભીતાના આદ્યપ્રલટતઔ
 યણજજતસવિંશ જાભ યભતખભત યાજલી રિઔેટય
 યત્નીભચણયાલ જ૊ટ ઇસતશાવ ગુજયાતના ઇસતશાવઔાય
 યભણબાઇ નીરઔાંઠ વારશત્મન સુધાયાલાદી વારશત્મઔાય
 યસલળાંઔય ભશાયાજ વભાજવેલા મ ૂઔ ર૊ઔવેલઔ
ુ સલદ્ઘાન
 યસવઔરાર ઩યીક વારશત્મ ફહુશ્રત
 યસવઔરાર ઩યીક ચચત્રઔરા સલખ્મારત ચચત્રઔાય
 યાં ખઅલધ ૂતજી આધ્માધજત્ભ દત્ત વાંપ્રદામના વાંત
 યાજેન્દ્રયસવિંશ (જનયર) વાંયક્ષણ બાયતીમ વેનાના ઩ ૂલટ વયવેના઩સત
 યાભદાવ રઔરાચાંદ ઉદ્ય૊ખ દાનલીય ઉદ્ય૊ખ઩સત
 યાભનાયામણ સલ. ઩ાઠઔ વારશત્મમ ઔસલ,સલલેચઔ, લાતાટઔાય
 રયશેન ભશેતા યભતખભત રઔળ૊ય તયણલીય
 યે લાળાંઔય ળાસ્ત્રી વાંટકૃઔત લેદ઩ાઠી સલદ્ઘાન
 રારચાંદ શીયાચાંદ લશાણલટુ જશાજલાડાના ટથા઩ઔ
 લટતુા઩ા઱–તેજ઩ા઱ ળાવન વભથટ ગુજૉય ભાંત્રી઒
 લાસુદેલ ભશેતા ઩ત્રઔાયત્લે ચચિંતઔ અને ઩ત્રઔાય
 સલજમ બટ્ટ ચરચચત્ર રપલ્મૌ સનભાટતા અને રદગ્દળળટઔ

59 | P a g e
 સલઠ્ઠરબાઇ ઩ટે ર યાજઔાયણ ઔેન્દ્રી મ ધાયાવભ્મજ (CLA)ના પ્રથભ બાયતીમ અધ્મક્ષ
 સલઠ્ઠરદાવ ઠાઔયવી સળક્ષણ પ્રથભ ભરશરા યુસનલસવિટીના ટથા઩ઔ
 સલદ્યાખોયી નીરઔાંઠ સળક્ષણ અને વભાજવેલા ગુજયાતના પ્રથભ ભરશરા ગ્રેજયુએટ
 લૈકુાંઠયામ ભશેતા વભાજવેલા વશઔાયી આંદ૊રનના પ્રલતટઔ
 ળાભ઱ વારશત્મઆ સલખ્મામત લાતાટઔાય
 ળાભ઱દાવ ખાાંધી ઩ત્રઔાયત્લાં યાષ્ટ્રતલાદી ઩ત્રઔાય, જૂનાખઢની આયઝી શકૂભતનાવયનળીન
 સળલાનાંદ અધ્લનયુટ વભાજવેલા નેત્રમજ્ઞના આમ૊જઔ
 શ્માયભજી કૃ ષ્ટ્ણમલભાટ દે ળવેલા િાાંસતઔાયી દે ળવેલઔ
 શ્માાંલક્ષ ચાલડા ચચત્રઔરા સલખ્મારત લાતાટઔાય
 શ્રીભદૌ યાજચાંદ્ર આધ્માદત્ભા ચચિંતઔ, મ૊ખી
 શ્રીભન્ન,થ્થુાયાભ ળભાટ ધભટ ચફરકા આનાંદ આશ્રભના ટથા઩ઔ
 શ્રીભન્ન ૃદસવિંશાચામટ ધભટ શ્રેમવાધઔ અસધઔાયીલખટના ટથા઩ઔ
 વફ઱સવિંશ લા઱ા સલચલદળટન સલચલના ઩ખ઩ા઱ા માત્રી
 વયદાય લલ્રબબાઇ ઩ટેર જાશેય જીલન અકાંડ બાયતના ગડલૈમા
 વમાજીયાલ ખામઔલાડ (ત્રીજા) ળાવન પ્રજાલત્વખ યાજલી
 વરયતા જ૊઴ી નાટમઔરા સલખ્માત અચબનેત્રી
 વરીભ અરી પ્રકૃ સતસલજ્ઞાન સલખ્માત ઩ક્ષીસલદૌ
 વાંજીલકુ ભાય ચરચચત્ર અચબનેતા
 વાભ સ઩ત્ર૊ડા તાંત્રસલદ્યા દૂ યવાંચાયના વેલાબાલી સનષ્ટ્ણાથત
 સવદ્ઘયાજ જમસવિંશ ળાવન ગુજયાતના સલખ્માબત યાજલી
 ‘સુન્દલયમૌ’ (સત્રભુલનદાવ ઴ુશાય) વારશત્યૌ ઔસલ, વાધઔ
 સુભસત ભ૊યાયજી ઉદ્ય૊ખ લશાણલટાના ઉદ્ય૊ખ઩સત
 સુરેભાન ઩ટે ર છફીઔરા કુ ળ઱ છફીઔાય અને પ્રાણીસલદૌ
 વ૊ભારાર ળાશ ચચત્રઔરા સલખ્મારત ચચત્રઔાય
 ટલામભી આનાંદ વારશત્મા ખાાંધીલાદી વારશત્મઆઔાય
 ટલાભી ખાંખેચલયાનાંદજી ધભટ લેદભાંરદય૊નાાં ટથાખ઩ઔ
 ટલાાંભી વશજાનાંદ ધભટ અને વભાજ ટલા સભનાયામણ વાંપ્રદામના ટથાર઩ઔ
 શયકુ ાંલય ળેઠાણી વભાજ અભદાલાદનાાં ભ૊ટી વકાલત૊ ઔયનાય ળેઠાણી
 શરયનાયામણ આચામટ પ્રકૃસતસલજ્ઞાન સલખ્માત પ્રકૃસતસલદૌ
 શરયરાર ઔચણમા ઔામદ૊ અને ન્મામ વલોચ્ચ અદારતના પ્રથભ મુખ્મચ ન્મામમ ૂસતિ
 શયીન્દ્ર દલે વારશત્મચ ઔસલ અને ઩ત્રઔાય
 શવમુક વાાંઔચ઱મા ઩ુયાતત્લાં જખપ્રસવદ્ઘ ઩ુયાતત્લદસલદૌ
 શાજી ભશમ્ભદ અલ્રાયચકમા ઩ત્રઔાયત્લ ‘લીવભી વદી’ ભાવીઔના ટથા઩ઔ
 શીયારાર મ ૂ. ઩ટે ર(એચ. એભ. ઩ટેર) યાજમલરશલટ અને વારશત્મદ બાયતના ઩ ૂલટ નાણાપ્રધાન
 શેભચાંદ્રાચામટ ધભટ અને વારશત્મે ગુજયાતના પ્રઔાાંડ ઩ાંરડત અને વજૉઔ
 શેમ ુ ખઢલી ર૊ઔખીત ર૊ઔખીતના સલખ્માડત ખામઔ
 શ૊ભી બાબા સલજ્ઞાન ઩યભાણુસલજ્ઞાનના પ્રથભ બાયતીમ પ્રલતટઔ
 શ૊ભી ળેઠના સલજ્ઞાન ઩યભાણુસલજ્ઞાનના સનષ્ટ્ણાત

19. ગજયાતના ઈતતશાવની ઔેટરીઔ તનણાસમઔ ગટના઒*

60 | P a g e
 પ્રાગૌ – ઈસતશાવના અલળે઴૊ ઩ારણ઩ુય, દાાંતા, ઈડય ઩ાવેથી ભ઱ે છે .
 ૫૦,૦૦૦ થી ૧,૦૦,૦૦૦ લ઴ો ઩શેરાાં શસથમાયધાયી ભનુષ્ટ્મા દે કામ૊.
 ૫૦૦૦ લ઴ટ ઩શેરાાંની ભાનલ લવસતના અલળે઴૊ રાાંગણજભાાં ભળ્મા.
 ઈ. વ. ઩ ૂલે ૩૭૦૦-૨૫૦૦ભાાં સવિંધ ુ કીણના દીગટ ઔ઩ા઱ ધયાલતા ભનુષ્ટ્મ૊ ગુજયાત તયપ દ૊યામા.
 ગુજયાતન૊ લે઩ાય ઈ.વ. ઩ ૂલે ૩૦૦૦ લ઴ટન૊ ! ઇજજપ્ત્ની ઔફય૊ભાાંથી ગુજયાતની ભરભર અને ખ઱ી ભળ્માાં તેનાાં પ્રભાણ છે .
 ઈ. વ. ઩ ૂલે ૨૪૦૦ભાાં ત૊ કાંબાતના ભચણમાયા઒એ ઩ત્થયનાાં વાધન૊ સલઔસવત ઔમાટ. ર૊થર પ્રાચીન ભશા-નખય અને ભશા-ફાંદયખાશ ફન્યુ,ાં તે
ઈ.વ. ઩ ૂલે ત્રીજી ળતાબ્દીના અંતભાાં. ઩છી તેને લાયાં લાય સુનાભીન૊, નદીનાાં ઩ ૂયન૊ પ્રરમ વશન ઔયલાન૊ લાય૊ આવમ૊. એઔ લાય ઈ.વ. ઩ ૂલે
૨૦૨૦ભાાં, ફીજી લાય ઈ.વ. ઩ ૂલે ૨૨૦૦ભાાં અને ત્રીજીલાય ઈ. વ. ઩ ૂલે ૨૦૦૦ભાાં ર૊થર ઩ાણી ત઱ે ડૂફી ખયુ ાં : દયે ઔ લકતે તેણે સલનાળથી ડમાટ
સલના ઩ુન:સનભાટણ ઔયુું !
 ઈ.વ. ઩ ૂલે ૧૯૦૦ભાાં યાં ખ઩ુયની શડપ્઩ા-નખયી ડૂફી.
 ઈ. વ. ઩ ૂલે ૧૦૦૦ભાાં, નખયા, ટીંફયલા, બફૃચ, ઔાભયે જ જેલાાં ખાભ૊ ર૊શ સનભાટણભાાં ખ્માત થમાાં.
ૃ ,ુ શૈદમ....અને અંતે ભથુયાના માદલ૊ આવમા. શ્રીકૃષ્ટ્ણાની સુલણટ દ્વારયઔા સલળા઱
 ઈ. વ. ઩ ૂલેનાાં શજાય લ઴ટ દયસભમાન ગુજયાતભાાં ળામાટત, ભગ
પ્રદે ળની યાજધાની ફની.
 ઈ.વ. ઩ ૂલે ૯૦૦ ભાાં શ્રીકૃષ્ટ્ણમન૊ દે શ૊ત્વખટ થમ૊.
 ઈ. વ. ઩ ૂલે ઩ાાંચભી વદીભાાં લૈમાઔયણી ઩ાચણની ‘વોયાસ્ષ્ટ્ટઔા નાયી‘નાાં ઉચ્ચાયણ૊ની નોંધ રે છે . ઔોરટલ્મે ઩ણ ‘સુયાષ્ટ્ર ‘ના ક્ષસત્રમ૊ સલળે ઈ.વ. ઩ ૂલે
ચ૊થી વદીભાાં ‘અથટળાસ્ત્ર‘ભાાં રખ્યુ.ાં
 ઈ.વ. ઩ ૂલે ૩૨૦ભાાં ચખયનાયની ત઱ે ટીભાાં સલળા઱ સુદળટન ત઱ાલ ફાંધાયુ.ાં ળતયાં જ-ચતુયાંખ યભત ળફૃ થઈ.
 ઈ.વ. ઩ ૂલે ૨૩૭ભાાં અળ૊ઔ વમ્રાટન૊ પ્રાકૃ ત ળાવન રેક મ ૂઔામ૊.
 ઈ.વ. ઩ ૂલે ૨૨૯-૨૨૦ સવિંશર (શ્રીરાંઔા)ની યાજઔન્મા સુદળટનાએ બફૃચભાાં ‘ળકુ સનઔા સલશાય‘ ફાંધાવમ૊.
 ઈ. વ. ઩ ૂલે ૨૦૦ભાાં, અયફટતાન અને સવર૊નના ફાંદયખાશ૊ ઩ ૂયે ઩ ૂયા ગુજયાતના ર૊ઔ૊ના શાથભાાં શતા.
 ઈ. વ. ઩ ૂલે ૧૮૫ભાાં ગ્રીઔ અને ઈ. વ. ઩ ૂલે ૧૫૦ થી ૧૦૦ સુધીભાાં ળઔ, કુ ળાણ, ઩ાસથિમન, લખેયે ચડી આવમા.
 ઈ. વ. ઩ ૂલે ૮૩ભાાં પ્રાચીન ળઔ વાંલત પ્રચચરત થમ૊.
 ઈ. વ. ઩ ૂલે ૫૬: સલિભ વાંલત ળફૃ થમ૊.
 ‘઩ેરયપ્રેવ‘ના રેકઔે જણાવયુ ાં ઔે ઔચ્છ વોયાષ્ટ્ર અને દ. ગુજયાતભાાં લશાણલટાનુાં વમા઩ઔ કેડાણ શતુ.ાં (ઈ.વ.ની ઩શેરી વદીની આ નોંધ છે .)
 ઈ.વ. ૧૫૦ ગુજયાતભાાં ખદ્યન૊ જૂનાભાાં જૂન૊ નમુન૊, ળુ દ્રદાભાન૊ સળરારેક. (જૂનાખઢ-ચખયનાય) ભશાબમાનઔ ઩ ૂયભાાં સુદળટન ત઱ાલ ત ૂટ઱ુાં તે
ળુ દ્રદાભને પયી ફાંધાવયુ.ાં
 ઈ. વ. ૧૬૬-૬૭ ગુપ્ત ુ વાંલતન૊ પ્રાયાં બ થમ૊.
 ઈ. વ. ૨૦૦ દ્વારયઔાની યાણી ધીયાદે લીએ ળુ દ્રદાભા વાભે ઩ડઔાય પેંક્ય૊, છે લટે વભજુ સત થઈ. ભીયાની જેભ દ્વારયઔાની ધીય૊નેમ માદ ઔયલી યશી !
 ઈ. વ. ૨૪૪-૪૫ ઔરચુરય વાંલત ળફૃ થમ૊.
 ઈ. વ. ૩૦૦ભાાં લરબી઩ુયભાાં આમટ નાખાજુ ટને આંતયયાષ્ટ્રીમ ધભટ઩રય઴દ ફ૊રાલી.
 ૧૨ ઒તટ૊ફય, ૩૧૮ : લરબી વાંલત (ગુજયાતના ઩૊તાના ળાવઔ)ની ળફૃઆત સલિભ વાંલત ૩૭૫, ઔાસતિઔ શુઔર ઩ ૂચણિભા.
 ચાંદ્રગુપ્તઔ સલિભારદત્મના ધભાટધ્મક્ષ શરયટલાભીના ગુળુ ટઔાંદટલાભી, લરબી઩ુયના સનલાવી શતા. (ઈ. વ. ૩૭૬)
 સળરારદત્મે (લલ્રબી઩ુય) ળત્રુજ્
ાં મ તીથટન૊ ઉદ્ધાય ઔયાવમ૊, અને ધનેટલય સ ૂરયએ ‘ળત્રુજ્
ાં મ ભાશાત્મ્મ‘ ગ્રાંથ રખ્મ૊. (ઈ.વ. ૩૯૧)
 ઈ. વ. ૪૦૦ભાાં વોયાષ્ટ્ર.ના લે઩ાયીએ ઔોવાાંફીભાાં ફોદ્ધ ટત ૂ઩ ફાંધાવમ૊.
 ભૈત્રઔ૊એ લરબી઩ુયને યાજધાની ફનાલી. (ઈ. વ. ૪૭૦)
 ગુજૉય૊ આવમા ઩ાાંચભી વદીની છે લ્રી ઩ચ્ચીવી અથલા છઠ્ઠી વદીની ઩શેરી ઩ચ્ચીવીભાાં.
ગુજૉય૊ આવમા ઩છી ભૈત્રઔ૊એ રાાંફા વભમ સુધી યાજ્મ ઔયુ.ું ઈ. વ. ૬૦૩ભાાં જીલાની મુરાઔાતે અશીંના યાજલી ઩ુત્ર ખમા અને ત્માાં લવલાટ ઔમો.
ઈ.વ. ૬૨૨થી શીજયી વનન૊ પ્રાયાં બ થમ૊.
 ઈ. વ. ૬૪૦ભાાં ચીની માસત્રઔ હ્ુએન ત્વાાંખ ભશાયાષ્ટ્રાંથી નભટદા નદી ઒઱ાંખીને બળુ ઔચ્છ (બળુ ચ) આવમ૊
 ઈ. વ. ૭૧૧ભાાં આયફ વયદાય ભ૊શમ્ભદ-ચફન-ઔાસવભે સવિંધ ઩ય ઔબ્જ૊ ઔમો. ઈ. વ. ૭૧૭ એટરે ઔે મઝદખદી ૮૫, ઩ાયવી઒એ બાયતભાાં ઩ખ
મ ૂક્ય૊, (શ્રાલણ સુદ ૯, શુિલાય સલ. વાં. ૭૭૨).

61 | P a g e
 ઈ. વ. ૭૨૧ભાાં અયફી વૈન્મને શ્રી લલ્રબ નયે ન્દ્ર એટરે ઔે ચા઴ુક્ય યાજલી ઩ુરઔેવીએ બી઴ણ વાંગ્રાભ ઔયીને ભાયી શટાવયુ,ાં ગુજયાતને ફચાલી
રીધુ.ાં
 સલ. વ. ૮૦૨ભાાં અણરશર઩ુય ટથ઩ાયુાં અને ઩છીથી રાાંફા વભમ સુધી યાજધાની યહ્ુ.ાં અ઴ાઢ સુદ ૩, ળસનલાય, વાંલત ૮૦૨ના ઩ાટણની ટથા઩ના.
 ઈ. વ. ૭૮૮-૮૨૦ લચ્ચે આરદ ળાંઔય ગુજયાત આલે છે . દ્વાયઔાધીળ દે લારમન૊ જજણોદ્ધાય ઔયે છે . આદ્યળસ્તતની ટથા઩ના તેભના શાથે થામ છે .
 ખાાંભ ુ નાભે ઈ. વ. ૮૯૯ મુસન ઩ાશ્વટમસુ નએ ‘મસત પ્રસતિભણ સ ૂત્ર‘ અને ‘શ્રાલઔ પ્રસતિભણ સ ૂત્ર‘ યચ્માાં.
 ઈ. વ. ૯૬૧ થી ૧૨૯૨ સુધીભાાં અણરશરલાડ ળાવનના આભાંત્રણથી ઉત્તય બાયતભાાંથી બ્રાહ્મણ૊ ગુજયાતભાાં આલીને ટથામી થમા.
 ઈ. વ. ૧૦૧૭-૧૦૩૭ દયસભમાન શ્રી લલ્રબાચામટ એ દ્વારયઔાની માત્રા ઔયી.
 ઈ. વ. ૧૦૨૫ ભાાં ભશમ ૂદ ખઝનલીએ શસથમાય વજ્માાં, ૧૦૨૬ભાાં શાશાઔાય ભચાલત૊ તે વ૊ભનાથ દે લારમ સુધી ઩શોંચી ખમ૊. ત્રણ રદલવ
આિભણ ચાલ્યુ.ાં ઔેટરાઔ યાજ઩ ૂત૊ અને બ્રાહ્મણ૊એ વાભન૊ ઔમો.
 ૧૧૨૦ ઈ. વ.ભાાં ભીન઱દે લીએ દ્વારયઔાની માત્રા ઔયીને જજણોદ્ધાય ઔમો.
 ૧૧૬૮ ઈ. વ.ભાાં બાલ બ ૃશટ઩સતએ વ૊ભનાથ ભાંરદયના નલા જજણોદ્ધાય ભાટે મ ૂ઱ ભાંરદયથી દ૊ઢ ફૂટ ઊંચે જઈને ભેળુપ્રાવાદ ફનાલડાવમ૊.
 ઈ. વ. ૧૨૪૧ભાાં અભદાલાદથી ભશભદળાશે દ્વારયઔાધીળ ભાંરદય ત૊ડલા આિભણ ઔયુ,ું જે ઩ાાંચ બ્રાહ્મણ૊ – લીયજી, ઔયવન, લારજી, દે લજી, નથુ
ઠાઔયે -વાભન૊ ઔમો, તેભની વભાસધ, દ્વારયઔાભાાં ભાંરદયથી થ૊ડેઔ દૂ ય છે . ‘઩ાંચલીય‘ને ટથાને શલે ‘઩ાંચ઩ીય‘ છે

20. Cricket - World Cup, 2011 & 1983

 ૧૯૮૩ (઩ુડેન્ળીdમર ઔ઩)

 ઇંગ્રેન્્ભા યભામ૊
 પામનર ભેચ ર૊ડટ ઝ ટટે ડીમભ કાતે બાયત (ઔસ઩રદે લ) સલફૃધ્ધઆ લેટટીઇન્ડી ઝ (ઔરાઇલ ર૊ડટ ) લચ્ચેા યભાઇ
 ભેન ઒પ ધ ભેચ – ભ૊રશન્દકય અભયનાથ
 સલજેતા ટીભ – બાયત
 ભેવઔ૊ટ (શુબઔાં ય) – ટટઅમ્઩ી
 ઒પીળીમર થીભ વોંખ -દે ઘુભા ઔે (ળાંઔય એશવાન ર૊મ દ્વાયા તૈમાય ઔયાયુ)
 ઉદધાટન ઢાઔાના ફાંખફાંધ ુ નેળનર ટટે દડીમભ કાતે ફાાંગ્રાવદે ળના લડા પ્રધાન ળેક શવીના દ્વાયા બાખ રેનાય ટીભ૊ – ૧૪, યભામેર
ભેચ૊ – ૪૯ ઉદગાટનભા રેવય રાઇટના ભદદથી આફેહુફ ઩ીચ ફતાલી એયીમર રિઔેટની એઔ ઒લયની યભત ઩ણ યજુ ઔયાઇ આઇ.
વી. વી. ર૊પી તૈમાય ઔયનાય – ખેયાડટ એન્ડા કુ .ાં , લજન – ૧૧ ઔી. ગ્રા., રાંફાઇ – ૬૦ વે. ભી.
 બાયત સલફૃધ્ધ ઩ારઔટતાશન ની વેભી પાઇનર ભ૊શારી કાતે – ફન્નેુે દે ળના લડાપ્રધાન ઉ઩સૌથત યહ્યા
ાં ઇના લાનકેડે ટટે તરડમભ કાતે બાયત સલફૃધ્ધન શ્રીરાંઔા લચ્ચેા યભાઇ જેભા ફન્નેવ દે ળના યાષ્ટ્ર઩સત
 પાઇનર ભેચ ય-૪-૧૧ ના ય૊જ મુફ
ઉ઩સ્ટથેત યહ્યા
 ભેન ઒પ ધ ભેચ – એભ. એવ. ધ૊ની
 ભેન ઒પ ધ વીયીઝ – યુલયાજસવિંગ

Other events of Cricket World cup

 લલ્ડટ ઔ઩ભાાં ઝડ઩ી વેંચયુ ી ફનાલલાન૊ યે ઔ૊ડટ ઔેસલન ઒ચબ્રમનના નાભે છે
 આઈવીવી રિઔેટ લલ્ડટ ઔ઩ 2011ભાાં ઔ૊ણે વોથી ભ૊ટી ઔેસલન ઒ચબ્રમને ભાયી શતી
 બાયતીમ ટીભ ત્રણ લાય લલ્ડટ ઔ઩ રિઔેટની પાઈનરભાાં પ્રલેળ ભે઱લી ચુઔી છે
 આઈવીવી રિઔેટ લલ્ડટ ઔ઩ 2011ભાાં બાયતે વોથી લધુ યન ફનાલલાન૊ યે ઔ૊ડટ ફનાવમ૊ છે
 બાયતીમ કેરાડી એભ. એવ. ધ૊ની આઈવીવી રિઔેટ લલ્ડટ ઔ઩ 2011ભાાં ઩વાંદખી નશ૊તા ઩ામ્મા
 ઩ારઔટતાનના સભમાદાાંદ ઩છી વચચન તેંડુરઔય એલ૊ કેરાડી છે જેણે લલ્ડટ ઔ઩ભાાં છઠ્ઠીલાય બાખ રીધ૊
 આઈવીવી રિઔેટ લલ્ડટ ઔ઩ 2011ની પાઈનર મુફ
ાં ઇભા યભાઈ શતી
 આઈવીવી રિઔેટ લલ્ડટ ઔ઩ 2011ભાાં સતરઔયત્ને રદરળાનએ વોથી લધુ યન ફનાવમા છે

62 | P a g e
  આઈવીવી રિઔેટ લલ્ડટ ઔ઩ 2011ભાાં ઔેટરી એઔ ભેચ ટાઈ વાથે વભાપ્ત થઈ
 રસવથ ભચરિંખાએ આઈવીવી રિઔેટ લલ્ડટ ઔ઩ભાાં ફે લાય શેરરઔ રીધી છે
 રિઔેટ લલ્ડટ ઔ઩ ટુ નાટભેંટભાાં વચચનના નાભે 6 વેંચયુ ી છે
 આઈવીવી રિઔેટ લલ્ડટ ઔ઩ 2011ભાાં વલોચ્ચ ઩ાટટ નયસળ઩ ઔયલાન૊ યે ઔ૊ડટ થયાં ખા રદરળાનના નાભે છે
 આઈવીવી રિઔેટ લલ્ડટ ઔ઩ 2011ની બાયત અને શ્રીરાંઔા લચ્ચે યભામેર પાઈનરભા સલજમી સવતવય એભ. એવ. ધ૊નીએ ભાયી શતી
 આઈવીવી રિઔેટ લલ્ડટ ઔ઩ 2011ની પાઈનરભાાં ભેન ઒પ ધ ભેચ એભ. એવ. ધ૊ની શત૊
 આઈવીવી લલ્ડટ ઔ઩ 2011 ટુ નાટભેંટભાાં યુલયાજ સવિંખ પ્રેમય ઒પ ધ ટુ નાટભેંટ કેરાડી છે
 આઈવીવી લલ્ડટ ઔ઩ 2011ભાાં ઩ારઔટતાની ફ૊રય લાશેફ રયમાઝે વેભી પાઈનરભાાં બાયતની ઩ાાંચ સલઔેટ રીધી શતી
 લલ્ડટ ઔ઩ન૊ વોથી લધુ યનના રક્ષ્મને ઩ાય ઔયલાન૊ યે ઔ૊ડટ આભાાંથી આમયરેંડ ટીભના નાભે છે
 આઈવીવી રિઔેટ લલ્ડટ ઔ઩ 2011ભાાં યુલયાજ સવિંખને વોથી લધુ લાય ભેન ઒પ ધ ભેચ ન૊ એલ૊ડટ ભળ્મ૊ શત૊
 ઔસ઩રદે લના 175 યનના યે ઔ૊ડટ વાથે લલ્ડટ ઔ઩ 2011ભાાં સલયે ન્દ્ર વશેલાખે ફયાફયી ઔયી
 ઑટરેચરમા તથા ન્યુઝીરેન્ડ દે ળ વાંયતુ ત યીતે રિઔેટ લલ્ડટ ઔ઩ 2015નુ આમ૊જન

21. યભત ખભત

કેર૊ થી વુંફતું ધત વુંખઠન અને મ૊જના઒

 રક્ષ્ભીફાઇ યાષ્ટ્રીમ ળાયીરયઔ સળક્ષા વાંટથા – ૧૯૫૭  યાષ્ટ્રભાંડ઱ યુલા ઔામટિભ – ૧૯૭૪
 યાષ્ટ્રીમ વેલા મ૊જના – ૧૯૬૯  યાષ્ટ્રીમ ભરશરા કેર વભાય૊શ – ૧૯૭૫
 વાંયતુ ત યાષ્ટ્ર ટલમાંવેલી મ૊જના – ૧૯૭૦  યાષ્ટ્રીમ ઔલ્માણ ઔ૊઴ – ૧૯૮૨
 કેર છાત્રવ ૃસત – ૧૯૭૦-૭૧  પ્રસતબાળા઱ી યુલા ઔલ્ફ૊ ન૊ ઩ુયટઔાય – ૧૯૯૨-૯૩
 ગ્રાભીણ કેર ઔામટિભ – ૧૯૭૦-૭૧  યુલા સલઔાવ ઔેન્દ્ર૊ ની મ૊જના – ૧૯૯૪-૯૫

કેર ઩યસ્ઔાય૊
 અજુ ટન ઩ુયટઔાય – ૧૯૬૧ ભા પ્રાયાં બ – એલા કેરાડી઒ને આ઩લાભા આલે છે જેભણે છે લ્રા ૩ લ઴ોભા ઔ૊ઇ કેરભા આંતયયાષ્ટ્રીમ ટતયે
ઉત્કૃ ષ્ટ્ટ પ્રદળટન ઔયુટ શ૊મ ઉ઩યાાંત તે કેરાડીભા નેત ૃત્લ ક્ષભતા, કેર બાલના અને અનુળાવનસપ્રમતા જેલા ગુણ ઩ણ શ૊લા જ૊ઇએ
 દ્ર૊ણાચામટ ઩ુયટઔાય – ૧૯૮૫ ભા ટથા઩ના – એલા પ્રસળક્ષઔ૊ (ઔ૊ચ) ને આ઩લાભા આલે છે જેના કેરાડી઒ અથલા ટીભે આંતયયાષ્ટ્રીમ ટતય
઩ય ઉત્કૃ ષ્ટ્ટ પ્રદળટન ઔયુટ શ૊મ – આ ઩ુયટઔાય અનુવાય પ્રસળક્ષઔને ૩ રાક ળુ સ઩મા ય૊ઔડા,દ્ર૊ણાચામટ ની ઔાાંટમની પ્રસતભા, એઔ પ્રળસ્ટત ઩ત્ર
અને વભાય૊શ ના ઩રયધાન પ્રદાન ઔયલાભા આલે છે
 યાજીલ ખાાંધી કેર યત્ન ઩ુયટઔાય – ટથા઩ના ૧૯૯૧-૯૨ ભા – એલા કેરાડી અથલા ટીભ ને આ઩લાભા આલે છે જેભણે કેર ક્ષેત્રભા એઔ
લ઴ટભા વલાટસધઔ ઉલ્રેકનીમ અને ઉત્કૃષ્ટ્ટ પ્રદળટન ઔયુટ શ૊મ – આ ઩ુયટઔાય અનુવાય કેરાડીને ૫ રાક ળુ સ઩મા ય૊ઔડા, એઔ ઩દઔ અને એઔ
પ્રળસ્ટત ઩ત્ર પ્રદાન ઔયલાભા આલે છે
 ધ્માનચાંદ ઩ુયટઔાય – ટથા઩ના ૨૦૦૨ ભા – એલા કેરાડીને આ઩લાભા આલે છે જેભણે કેર ભા ઉત્કૃષ્ટ્ટ પ્રદળટન ઔયુટ શ૊મ તથા કેરભાથી
સનવ ૃત થમા ફાદ ઩ણ તેના સલઔાવના ઔામો ઔયતા શ૊મ – ઩ુયટઔાય અનુવાય ૩ રાક ળુ સ઩મા ય૊ઔડા, એઔ ઩ટ્ટટ્ટઔા તથા એઔ પ્રળસ્ટત ઩ત્ર
પ્રદાન ઔયલાભા આલે છે
 ભોરાના અબુર ઔરાભ આઝાદ રૉપી – આ રૉપી અંતય-સલશ્વસલદ્યારત ટૂનાટભેંટ ભા વલટશ્રેષ્ટ્ઠ પ્રદળટન ઔયનાય સલશ્વસલદ્યારમ૊ને આ઩લાભા
આલે છે – પ્રથભ ઩ુયટઔાય ળુ ઩ે સલજેતાને રૉપીની પ્રસતકૃસત તથા ૨ રાક ળુ સ઩મા ય૊ઔડા આ઩લાભા આલે છે – દ્વદ્વતીમ ઩ુયટઔાય ૧ રાક
ળુ સ઩મા ય૊ઔડા – ત ૃતીમ ઩ુયટઔાય ળુ ઩ે ૫૦ શજાય ળુ સ઩મા ય૊ઔડા વાંફસાં ધત સલશ્વસલદ્યારમને આ઩લાભા આલે છે

઒રુંત઩ઔ કેર

63 | P a g e
 આ યભત૊ત્વલ ન૊ ઇસતશાવ રખબખ 2800 લ઴ટ જુ ન૊ છ૊. ઩શેરીલાય આ કેર ય ૂનાન ના દે લતા ‘જીમવ’ ના વમ્ભાન ભા ધાસભિઔ ઉત્વલના
ળુ ઩ભા ૭૭૬ ઇ.઩ ૂ. ભા આમ૊જીત ઔયામ૊ શત૊. પ્રાયાં બભા આ કેરભા પતત ઩ુળુ઴૊ જ દળટઔ૊ શત. ૩૯૪ વદી સુધી આ કેર પ્રત્મેઔ ૪ લ઴ે
આમ૊જીત ઔયલાભા આલત૊, ઩યાં ત ુ ત્માયફાદ ય૊ભના યાજા સથમ૊ડ૊સવમવે આ કેર ઩ય ય૊ઔ રખાલી દીધી. ત્માય ઩છી રખબખ ૧૫૦૦
લ઴ો સુધી આ કેર આમ૊જીત થમ૊ નશી.
 આ કેર૊નુ ઩ુનળુ ત્થાન ફૈય૊ન સ઩મયે રડ ઔ૊ફરટિન નાભના ફ્રાાંવીવીએ ઔયુ.ટ ૧૮૭૫ ભા ઑરાંસ઩ઔ ટટેરડમભ ધ્માનભા આવયુ. ઔ૊ફરટિનના
પ્રમાવ૊થી ૧૮૯૬ભા ગ્રીવની યાજધાની એથેંવભા પ્રથભા લાય આધુસનઔ ઑરાંસ઩ઔ કેર૊નુ આમ૊જન ઔયાયુ. વન ૧૯૦૦ થી ભરશરા઒ ઩ણ
આ કેરભા બાખ રેલા ભાાંડી. વન ૧૯૧૬, ૧૯૪૦ તથા ૧૯૪૪ ભા પ્રથભ તથા દ્વદ્વતીમ સલશ્વયુદ્ધના ઔાયણે આ કેરનુ આમ૊જન ઔયાયુ નશી.
વન ૧૯૨૪ થી ળીતઔારીન ઑરાંસ઩ઔ કેરની ળળુ આત થઇ, જે ૧૬ દીલવન૊ શ૊મ છે . આ કેરભા એલા કેર શ૊મ છે જે ઒છાભા ઒છા ૨૫
દે ળ૊ભા યભલાભા આલતા શ૊મ. આ કેરભા પતત વાત કેર છે જે આ પ્રભાણે છે શૉઔી, રપખય ટઔેરટિંખ, ફેથાફૉર, ફૉફ વેસ્લ્ડિંખ / ફૉફટરેઇંખ,
લ્યુઔ, ટ઩ીડ ટઔેરટિંખ તથા ટઔીઇંખ.
 ઑટરે ચરમા, ફ્રાાંવ, ચબ્રટન, ગ્રીવ અને ટલીટ્ઝયરેંડ આ ઩ાાંચ દે ળ૊ એલા છે જેણે અત્માય સુધીના ફધા ઑરાંસ઩ઔ કેર૊ભા ઩૊તાની ટીભ
ભ૊ઔરી છે . ચબ્રટન સલશ્વન૊ એઔભાત્ર એલ૊ દે ળ છે જેણે અત્માય સુધી યભામેરા પ્રત્મેઔ ઑરાંસ઩ઔ યભત૊ભા ટલણટ ઩દઔ જીત્મા છે . ૧૯૩૨ ના
રૉવ એંજીલ્વ ઑરાંસ઩ઔ થી પ્રથભ ત્રણ સલજેતા઒ને ઩૊રડમભ (઩ખથીમા જેવુ ફ૊તવ) ઩ય ઉબા યાકી ટલણટ, યજત અને ઔાાંટમ ઩દઔ દે લાની
પ્રથા ળળુ થઇ.
 બાયતે પ્રથભલાય ૧૯૨૦ ના એંટલ઩ટ (ફેલ્જીમભ) ઑરાંસ઩ઔ યભત૊ભા (ગ્રીષ્ટ્ભઔારીન) યભત૊ભા બાખ રીધ૊, જેભા તેને ઔ૊ઇ ઩દઔ ભળ્યુ ન શત ુ.

ઑરુંત઩ઔ ધ્લજ

 ઑરાંસ઩ઔ ધ્લજ નુ સનભાટણ ૧૯૧૩ ભા થયુ. જુ ન, ૧૯૧૪ભા ઩ેરયવભા ધ્લજ નુ ઉદગાટન થયુ તથા ૧૯૨૦ ના એંટલ઩ટ ભા ઩શેરીલાય તેને
પયઔાલલાભા આવમ૊.
 આ ધ્લજ ની ઩શ૊઱ાઇ ૩ ભીટય તથા રાંફાઇ ૨ ભીટય (પ્રભાણભા઩ બાયતના ધ્લજ જેટ઴ુ જ ૨ : ૩)
 ધ્લજભા ૨.૦૬ ગુણા ૬૦ વે.ભી ટથાનભા ઑરાંસ઩ઔનુ ચચન્શ છે . ચચન્શ ના ળુ ઩ભા આ઩વભા ગુથ
ાં ેરા ઩ાાંચ ઔરયના ખ૊઱ા છે જે સલશ્વના સલચબન્ન
ભશાદ્વદ્વ઩૊નુ પ્રસતસનસધત્લ ઔયે છે જે નીચે મુજફ છે
 એસળમા (઩ી઱૊), ય ૂય૊઩ (નીર૊), આફ્રીઔા (ઔા઱૊), અભેરયઔા (રાર) અને ઑટરેચરમા (રીર૊)
 ઑરાંસ઩ઔ યભત૊ત્વલ (઩યીક્ષારક્ષી તથ્મ૊)
 ઑરાંસ઩ઔભા ભળાર વો પ્રથભ ૧૯૨૮ ના એમ્વટડટ ભ ઑરાંસ઩ઔભા પ્રજ્જલચરત ઔયલાભા આલી. ભળાર યીરેની ળળુ આત ૧૮૯૪ ભા
઩ેરયવભા થઇ તથા ૧૯૩૬ ભા ફચરિન ઑરાંસ઩ઔ થી આધુસનઔ ઑરાંસ઩ઔ ભળાર અ઩નાલાઇ.
 ઑરાંસ઩ઔ નુ ઉદે શ્મ લાક્ય ‘વીરટમવ, પ૊રટિમવ, આસ્લ્ટમવ’ છે જે રેરટન બા઴ાના ળબ્દ૊ છે તથા તેન૊ અથટ ‘તેજ,ઉંચુ અને ફરલાન’ એલ૊
થામ છે . આ ઉદે શ્મ લાઔત ૧૯૨૦ના એટલ઩ટ ઑરાંસ઩ઔ ભા અ઩નાલાયુ.
 ઑરાંસ઩ઔ ભા સલજેતા઒ને ત્રણ પ્રઔાયના ઩દઔ૊ અ઩ામ છે –ટલણટ, યજત અને ઔાાંટમ.
 ટલણટ ઩દઔ ૬૦ સભભી વ ૃતનુ તથા ૩ સભભી. જાડુ શ૊મ છે . જેભા ૯૨.૫ પ્રસતળત યજત ઩યત યુતત ૬ ગ્રાભ વ૊નુ શ૊મ છે .
 યજત ઩દઔ ૬૦ સભભી વ ૃતનુ તથા ૩ સભભી જાડુ શ૊મ છે . જે ૯૨.૫ પ્રસતળત યજતથી ફને઴ ુ શ૊મ છે
 ઔાાંટમ ઩દઔ વાં઩ ૂણટ યીતે ઔાાંટમથી ફને઴ ુ શ૊મ છે
 ઩દઔ દે લાની ળળુ આત ૧૮૯૬ થી ઔયલાભા આલી
 ૨૦૦૪ થી ટલણટ ઩દઔની રડઝાઇન ભા પેયપાય ઔયલાભા આવમ૊ (યજત અને ઔાાંટમ ઩શેરા જેલા જ છે )
 આંતયયાષ્ટ્રીમ ઑરાંસ઩ઔ વસભસત આ કેર૊ને વાંચાચરત ઔયે છે . આ વસભસતભા એઔ અધ્મક્ષ, ત્રણ ઉ઩ાધ્મક્ષ તથા વાત અન્મ વદટમ૊ શ૊મ છે
જેભન૊ ઔામટઔા઱ ૪ લ઴ોન૊ શ૊મ છે . અધ્મક્ષન૊ ઔામટઔા઱ ૮ લ઴ોન૊ શ૊મ છે ઩યાં ત ુ ૪ લ઴ટ ફાદ તેને પયીથી ચુટલાભા
ાં આલે છે

ઑરુંત઩ઔ ભા બાયત
લ઴ટ, ટથાન પ્રસતમ૊ચખતા જીતેર ઩દઔ
 ૧૯૨૮ એમ્વટડટ ભ - નેધયરેંડ શૉઔી એઔ ટલણટ ઩દઔ
 ૧૯૩૨ રૉવ એંજજલ્વ - અભેરયઔા શૉઔી એઔ ટલણટ ઩દઔ

64 | P a g e
 ૧૯૩૬ ફચરિન - જભટની શૉઔી એઔ ટલણટ ઩દઔ
 ૧૯૪૮ રાંડન - ઇંગ્રેંડૌ શૉઔી એઔ ટલણટ ઩દઔ
 ૧૬૫૨ શેચ્લ્વિંઔી - પીનરેંડ શૉઔી
 કુ શ્તી (૫૭ રઔ.ગ્રા. ફ્રીટટાઇર ,ઔે.ડી. જાદલ) એઔ ટલણટ ઩દઔ તથા એઔ ઔાાંટમ ઩દઔ
 ૧૯૫૬ ભેરફ૊નટ - ઑટરેચરમા શૉઔી એઔ ટલણટ ઩દઔ
 ૧૯૬૦ ય૊ભ - ઇટરી શૉઔી એઔ યજત ઩દઔ
 ૧૯૬૪ ટ૊ક્ય૊ - જા઩ાન શૉઔી એઔ ટલણટ ઩દઔ
 ૧૯૬૮ ભેસ્તવઔ૊ વીટી - ભેસ્તવઔ૊ શૉઔી એઔ ઔાાંટમ ઩દઔ
 ૧૯૭૨ મ્યુસનઔ - જભટની શૉઔી એઔ ઔાાંટમ ઩દઔ
 ૧૯૮૦ ભૉટઔ૊ - ળુ વ શૉઔી એઔ ટલણટ ઩દઔ
 ૧૯૯૬ અટરાાંટા - અભેરયઔા ટેસનવ (ચરએંડય ઩ેવ) એઔ ઔાાંટમ ઩દઔ
 ૨૦૦૦ સવડની - ઑટરે ચરમા બાય૊ત્ત૊રન (ઔે. ભલ્રેશ્વયી) એઔ ઔાાંટમ ઩દઔ
 ૨૦૦૪ એથેંવ - ગ્રીવ સનળાનેફાજી (આય.લી.એવ.યાઠ૊ડ) એઔ યજત ઩દઔ
 ૨૦૦૮ ફેઇજીંખ - ચાઇના મુક્કાફાજી (સલજેન્દ્ર કુ ભાય) - ઔાાંટમ ઩દઔ
 કુ શ્તી (સુળીર કુ ભાય) - ઔાાંટમ ઩દઔ
 શુટીંખ (અચબનલ ચફન્દ્રા) - ટલણટ ઩દઔ એઔ ટલણટ ઩દઔ તથા ફે ઔાાંટમ ઩દઔ

યાષ્ટ્રભુંડ઱ કેર (Commonwealth Games)

 યાષ્ટ્રભાંડ઱ કેર (Commonwealth Games) એ યાષ્ટ્રભાંડ઱ દે ળ૊નુ કેર આમ૊જન છે .
 પ્રસત ચાય લ઴ે ઑરાંસ઩ઔ કેર૊ની લચ્ચે આમ૊જન ઔયલાભા આલે છે
 ૧૯૩૦ ભા ઔનાડાભા વો પ્રથભ લાય
 ૧૬ પ્રઔાયના કેર૊ની પ્રસતમ૊ખીત થામ છે
 યાષ્ટ્રભાંડ઱ કેર વાંગ તેન ુ આમ૊જન ઔયે છે
 ઩શેરા આ કેરનુ નાભ ‘ચબ્રરટળ એમ્઩ામય’ શતુ. ૧૯૫૪ ભા નાભ ફદરીને ‘ચબ્રરટળ એમ્઩ામય અને યાષ્ટ્રભાંડ઱ કેર’ઔયલાભા આવયુ. ૧૯૭૦
ભા નાભ ફદરીને પતત ‘ચબ્રરટળ યાષ્ટ્રભાંડ઱ કેર’ ઔયાયુ ત્માયફાદ ૧૯૭૮ થી તેન ુ નાભ પતત ‘યાષ્ટ્રભાંડ઱ કેર’ છે
 શારભા આ કેરભા ૫૩ દે ળ૊ની ૭૧ ટીભ૊ બાખ રે છે
 ઇંગ્રેંડ, ટઔૉટરેંડ, લેલ્વ અને ઉત્તયી આમયરેંડ આ કેર૊ભા ઩૊તાની અરખ અરખ ટીભ૊ ભ૊ઔરે છે
 ઑટરે ચરમા, ઔનાડા, ઇંગ્રેંડ, ન્ય ૂઝીરેંડ તથા લેલ્વ એલા છ દે ળ છે જે઒એ પ્રત્મેઔ યાષ્ટ્રભાંડ઱ કેર૊ભા ઩૊તાની ટીભ૊ ભ૊ઔરી છે

યાષ્ટ્રભુંડ઱ કેર૊ન આમ૊જન

 ટથ઱ લ઴ટ બાખ રેનાય દે ળ૊ની વાંખ્મા
શેસભલ્ટન, ઔનાડા ૧૯૩૦ ૧૧  એડભાંટન, ઔનાડા ૧૯૭૮ ૪૮
રાંડન, ચબ્રટે ન ૧૯૩૪ ૬  ચબ્રવફેન, ઑટરેચરમા ૧૯૮૨ ૪૬
સવડની, ઑટરેચરમા ૧૯૩૮ ૧૫  એરડનફયા, ટઔૉટરેંડ ૧૯૮૬ ૨૬
ઑઔરેંડ, ન્ય ૂઝીરેંડ ૧૯૫૦ ૧૨  ઑઔરેંડ, ન્ય ૂઝીરેંડ ૧૯૯૦ ૨૯
ૂ ય, ઔનાડા ૧૯૫૪
ફૈંકલ ૨૪  સલતટ૊રયમા, ઔનાડા ૧૯૯૪ ૬૪
ઔાયરડપ, ચબ્રટે ન ૧૯૫૮ ૩૫  તલારારમ્઩ુય, ભરેસળમા ૧૯૯૮ ૭૦
઩થટ, ઑટરે ચરમા ૧૯૬૨ ૩૫  ભાનચેટટય, ઇંગ્રેંડ ૨૦૦૨ ૭૨
રઔિંગ્ટટન, જભૈઔા ૧૯૬૬ ૩૪  ભેરફ૊નટ, ઑટરેચરમા ૨૦૦૬ ૭૧
એરડનફયા, ટઔૉટરેંડ ૧૯૭૦ ૪૨ નલી રદલ્શી ૨૦૧૦ ૭૧
 િાઇટટચચટ, જ્ય ૂઝીરેંડ ૧૯૭૪ ૩૯

65 | P a g e
 એફ્ર૊ એતળમાઇ કેર

 એફ્ર૊ એસળમાઇ કેર, એસળમા અને આફ્રીઔા દે ળ૊ લચ્ચે થરેરટતવ સતમ૊ચખતા઒ન૊ ઉત્વલ છે
 વો પ્રથભ ૨૦૦૩ ભા બાયતના શૈદયાફાદભા આમ૊જન
 ૯૫ દે ળ૊ના રખબખ ૨૦૦૦ કેરાડી઒એ બાખ રીધ૊ શત૊
 ચીન ૨૫ ટલણટ ઩દઔ વાથે પ્રથભ, બાયત ૧૯ ટલણટ ઩દઔ ફીજા તથા જા઩ાન ૧૫ ટલણટ ઩દઔ વાથી ત્રીજા િભ ઩ય યહ્ુ શતુ (એસળમાઇ દે ળ૊
આફ્રીઔી દે ળ૊ ઔયતા આખ઱ યહ્યા)
 ૨૦૦૭ ભા ફીજા એફ્ર૊ એસળમાઇ કેર૊નુ આમ૊જન અલ્જીરયમાની યાજધાની અલ્જીમવટભા ઔયલાનુ શતુ ઩યાં ત ુ તેને અસનસિત ઔા઱ ભાટે
ટથચખત ઔયી દે લાયુ છે

એતળમાઇ કેર
 એસળમાન૊ વોથી ભ૊ટ૊ કેર ઉત્વલ
 એસળમાડ નાભની ઩ણ ઒઱કામ છે
 આ કેરની ળળુ આત ન૊ શ્રેમ બાયતના પ્ર૊. જી. ડી. વ૊ઢી ને જામ છે . પ્ર૊. વ૊ઢી એ ઒ખષ્ટ્ટ, ૧૯૪૮ ભા રાંડન ભા આમ૊જીત ૧૪ભા ઑરાંસ઩ઔ
કેરના વભમે એસળમાઇ દે ળ૊ના પ્રસતસનસધ઒ વભક્ષ આ પ્રઔાયન૊ કેર ઉત્વલ આમ૊જીત ઔયલાન૊ પ્રટતાલ મુક્ય૊ જેભા પતત એસળમાના
દે ળ૊ જ બાખ રે.
 ૧૯૪૯ ભા એસળમાઇ એથરેરટતવ વાંગ નુ ખઠન ઔયાયુ
 પ્રથભ એસળમાઇ કેર બાયતની યાજધાની રદલ્શીભા આમ૊જીત
 ૧૯૮૨ ભા વાંગનુ નાભ ફદરીને એસળમાઇ ઑરાંસ઩ઔ વસભસત ઔયાયુ
 આ કેરનુ ઉદે શ્મ લાક્ય જલાશયરાર નશેળુ એ નક્કી ઔયુટ શત ુ – વદા આખે (Ever onward)
 તેન ુ ચચહ્ન ઉખત૊ સ ૂમટ છે જેભા ગણાફધા ચિ અંદય૊અંદય ગુથ
ાં ેરા છે
 પ્રથભ એસળમાઇ કેર ભાટે ઩રટમારા ના ભશાયાજાએ ભળાર અને ઝાંડ૊ આપ્મ૊ જે આજે ઩ણ ચા઴ુ છે
 આ કેર ભશ૊ત્વલભા ૩૬ કેર ભાટે ૪૪ દે ળ૊ના પ્રસતમ૊ખી બાખ રે છે
 ૨૦૧૦ થી એસળમાઇ કેર૊ભા રિઔેટન૊ ઩ણ વભાલેળ ઔયલાભા આવમ૊ છે

એતળમાઇ કેર૊ ન આમ૊જન

લ઴ટ ટથાન
૧૯૫૧ નલી રદલ્શી, બાયત  ૧૯૮૨ નલી રદલ્શી, બાયત
૧૯૫૪ ભનીરા, રપચર઩ીંવ  ૧૯૮૬ સવમ૊ર, દચક્ષણ ઔ૊રયમા
૧૯૫૮ ટ૊ક્ય૊, જા઩ાન  ૧૯૯૦ ફીજજિંખ, ચીન
૧૯૬૨ જઔાતાટ, ઇંડ૊નેસળમા  ૧૯૯૪ રશય૊ળીભા, જા઩ાન
૧૯૬૬ ફેંઔોંખ, થાઇરેંડ  ૧૯૯૮ ફેંઔોંખ, થાઇરેંડ
૧૯૭૦ ફેંઔોંખ, થાઇરેંડ  ૨૦૦૨ બુવાન, દચક્ષણ ઔ૊રયમા
૧૯૭૪ તેશયાન, ઇયાન  ૨૦૦૬ દ૊શા, ઔતય
૧૯૭૮ ફેંઔોંખ, થાઇરેંડ  ૨૦૧૦ ગુઆંખઝૂ, ચીન

દચિણ એતળમાઇ કેર (દિેવ / વૈપ કેર)

 દચક્ષણ એસળમાઇ દે ળ૊ન૊ કેર ઉત્વલ
 દક્ષેવના ફધા જ ૮ દે ળ૊ બાખ રે છે
 ૧૯૮૨ દચક્ષણ એસળમાઇ કેર પેડયે ળન ની ટથા઩ના
 ધ્લજ ભા એઔ ઔબ ૂતય ફને઴ ુ છે જે આ ક્ષેત્રભા ળાાંસત નુ પ્રસતઔ છે
 કેર૊નુ ઉદે શ્મ લાક્ય –‘ળાાંસત, વમ ૃદ્વદ્ધ અને પ્રખસત’ છે
 પ્રસત ફે લ઴ે આમ૊જન ઔયલાભા આલે છે (અમુઔ અલવય૊ ઩ય આમ૊જ ભ૊કુ પ ઩ણ યકામ છે )

66 | P a g e
 આ કેર ળળુ ઔયાલલાભા બાયતીમ ઑરાંસ઩ઔ વાંગ ના તત્ઔાચરન અધ્મક્ષ યાણા બારેન્દ્ર સવિંશ ની પ્રખુભ ભ ૂસભઔા છે
 પ્રથભ દક્ષેવ કેર ૧૯૮૫ ભા ઔાઠભાાંડુ (ને઩ાર) ભા આમ૊જીત

તલતલધ કેર૊ તથા તેભા બાખ રેનાય કેરાડી઒ની વુંખ્મા

કેર કેરાડી઒ની વાંખ્મા નેટફૉર ૭
ફેવફૉર ૯ ઩૊ર૊ ૪
ફેડસભિંગ્ટન ૧ (એઔર) – ૨ (યુખર) ટેસનવ ૧ (એઔર) – ૨ (યુખર)
ચફચરમડટ વ અને ટન ૂઔય ૧ ટેફર ટેસનવ ૧ (એઔર) – ૨ (યુખર)
ફૉટઔેટ ફૉર ૧૨ થી ૧૫ યગ્ફી ફુટફૉર ૧૩ થી ૧૫
મુક્કેફાજી ૧ લ૊રીફૉર ૬
ળતયાં જ ૧ લાટય઩૊ર૊ ૭
ચબ્રજ ૨ ફીચ લૉરાફૉર ૨
રિઔેટ ૧૧ ટઔૈ લૈળ ૨
ફુટફૉર ૧૧ વૉફ્ટફૉર ૯ થી ૧૨
ખ૊લ્પ સનધાટરયત નશી ઔફડ્ડી ૭
જજભનાસ્ટટઔ સનધાટરયત નશી ક૊-ક૊ કુ ર ૧૨ (ભેદાનભા ૯)
શૉઔી ૧૧

કેર તથા તેના ભેદાનના નાભ૊

કેર ભેદાન કેર ભેદાન

ફેડસભિંગ્ટન ઔ૊ટટ ટેસનવ ઔ૊ટટ

એથરેરટતવ રેઔ ખ૊લ્પ ઔ૊વટ / ચરિંઔ
ફેવફૉર ડામભાંડ શૉઔી પીલ્ડ
ફૉસ્તવિંખ રયિંખ આઇવ શૉઔી રયિંખ
ફુટફૉર પીલ્ડ ટઔેરટિંખ રયિંખ
રિઔેટ ઩ીચ લ૊રીફૉર પીલ્ડ
શેંડફૉર ઔ૊ટટ કુ શ્તી રયિંખ, એયે ના

તલચબન્ન દે ળ૊ના યાષ્ટ્રીમ કેર

દે ળ યાષ્ટ્રીમ કેર દે ળ યાષ્ટ્રીમ કેર

ઑટરે ચરમા રિઔેટ ચીન ટેફર ટેસનવ

જા઩ાન જૂ – જૂત્સુ ભરેળીમા ફેડસભિંગ્ટન
ટઔૉટરેંડ યગ્ફી ફુટફૉર બ્રાઝીર ફુટફૉર
ઔનાડા આઇવ શૉઔી ળુ વ ફુટફૉર
અભેરયઔા ફેવફૉર ઩ારઔટતાન શૉઔી
ટ઩ેન બુર પાઇટીંખ ઇંગ્રેંડ યગ્ફી ફુટફ૊ર અને રિઔેટ
બાયત શૉઔી

22. નદી઒

67 | P a g e
જીલ્રા મુજફ ગુજયાતની નદી઒
1. અભદાલાદ – વાફયભતી, કાયી, ભેશ્વ૊, ઒ભઔાય, બાદય, નરીઔા, ઉતાલ઱ી, ય૊ઢ
ુ ાં , ધાતયલડી, નાલરી, વાલરી
2. અભયે રી – ળેત્રજી
3. આણાંદ – વાફયભતી, ભશીવાખય
4. ફનાવઔાાંઠા – ફનાવ, વી઩ુ, ફારાયાભ, અજુ ટની, વયટલતી
5. બળુ ચ – નભટદા, ઔાલેયી, ખ૊દાલયી
ુ ાં , ઔાફૄબાય, ભારણ, ઔેયી, ફખડ, ગેરી
6. બાલનખય – ળેત્રજી
7. દાશ૊દ – દુ ધીભતી, ઩ાનભ, ભાછણ, શડ઩, ઔા઱ી, કાન
8. ડાાંખ - અંફીઔા, ઩ુણાટ, કા઩યી, ખીયા, ધ૊ધર
9. ખાાંધીનખય - વાફયભતી, કાયી, ભેશ્વ૊,લાત્રઔ
10. જાભનખય - બખેડી, ફુરઝય, આજી, લેણ,ુ ાં સવિંશણ, ફૃ઩ાયે ર, ડેભી, લત,ટ ુ યાં ખભતી, નાખભતી, વવ૊ઇ, ઉડ, ઩ન્નૌુાઇમ, ધી,ફારાંબડી, વ઩ડા,
વ૊ખઠી, વાની
11. જૂનાખઢ - ઉફેણ, ઒ઝત, શીયણ, ભચ્છન્દ્રી, વાાંફરી, ભેંધર, યાલર, ળીંખ૊ડા, આંફાજ઱, ઝાાંઝેવયી, ઩૊઩ટડી,ઉતાલ઱ી, ભધુલત
ાં ી,
ઔારીન્દ્રી
12. કેડા - વાફયભતી, ભેશ્વ૊, કાયી, ઴ુણી, લાયાવણી, ભશ૊ય, લાત્રઔ, ળેઢી, ફારાસળન૊ય, ભશી
13. ભશેવાણા - વાફ૨ભતી, ફૃ઩ેણ
14. ઔચ્છ - જાન ભઢીમા, રપપલ૊, ર૊કાંડ (઩ી઩ચય), કાયીનદી (઩ાન્ધ્ર૊ ), લાણીમાવય (સલયાણી) , દભણ(ન૊જ) , ચાાંખ,ઇશ્વયયીમા (કાયી),
ઔાખન૊યા, વાઔયા, ઔનઔાલતી, ફેયાચીમા, ફૃઔભાલતી, ળાયણ, વાદયા, વતા઩યલાયી, વાાંખ,તુણાલાયી, ફ૊ચી, બેકી, ઔેલડી, ભુકી,
અયર,ગુભય,ફીફય,ભુયડ
15. નભટદા - નભટદા, ઔયજણ અને તા઩ી, ભેન, અસશ્વની, તયાલ
16. ઩ાટણ - વયટલયતી, ફનાવવૌ કાયી, ફૃ઩ેણ, ઩ુષ્ટ્઩ાઔલતી
17. ઩ાંચભશાર - ખ૊ભા, કુ ણ, ઩ાનભ, ઔા઱ી, ઔયડ, ભેળયી, ભશીવાખય
18. નલવાયી – ઩ ૂણાટ, અંચફઔા, ઔાલેયી, કયે યા
19. ઩૊યફાંદય – બાદય, ભીણવાય
20. યાજઔ૊ટ - બાદય, ભચ્છ, આજી
21. વાફયઔાાંઠા - શાથભતી, ભાઝુભ, લાત્રઔ, ભેશ્વ૊, શયણાલ, કાયી
22. સુયત - તા઩ી, ઔીભ, ભીઢ૊઱ા, ઩ ૂણાટ, અંચફઔા
23. સુયેન્દ્રનખય - રીંફડી, બ૊ખાલ૊, લાવર, લઢલાણ , બ્રાહ્મણી, ઔાંઔાલટી, ફુલ્કુ , ફૃ઩ેણ, ચાંદ્રબાખ, ઉભઇ, સુકબાદય
24. તા઩ી - તા઩ી, ભીઢ૊઱ા, ઩ુણા, અંચફઔા
25. લરવાડ - ઓયાં ખા, ઩ાય, દભણખાંખા, ઔ૊રઔ, તાન, ભાન, લાાંઔી.
ુ , સુમાટ, સલશ્વાસભત્રી, ઢાઢય
26. લડ૊દયા - ભશીવાખય, નભટદા, જાાંબઆ

23. રેકઔ૊
1. બખલતીકુ ભાય ળભાટ – ળબ્દાતીત, અસ ૂમટર૊ઔ, ત ુરવીની ભાંજયી઒, ઉધલટમ ૂ઱
2. સુયેળ દરાર – ભાયી ફાયીએથી, વાલ એઔર૊ દરયમ૊, ટઔામિેઇ઩ય
3. ભધુયામ – ચશેયા, ઔ૊ઇ એઔ ફુર નુ નાભ ફ૊ર૊ ત૊, ઔારવ઩ટ, કુ ભાયની અખાવી
4. ાં , વ ૃક્ષ નીચે, તભે ઔેભ યહ્ય અફ૊ર
ભ૊શમ્ભદ ભાાંઔડ – ધુમ્ભવ, શલાભા ઔ૊ની સુખધ
5. સ઩નારઔન દલે – ઔાભલન, આધાય, સલલતટ, ભ૊શસનળા, સલશ્વજીત, ડૂફતા અલાજ૊
6. ઇરા આયફ ભશેતા – એઔ શતા રદલાન ફશાદુ ય, ફત્રીવરક્ષણ૊, યાધા, ફત્રીવ ઩ ૂત઱ીની લાત
7. રદરી઩ યાણ઩ુયા – ભીયાની યશી ભશેંઔ, આંસુબીન૊ ઉજાવ, કૂાં઩઱ ફુટયાની લે઱ા
8. ભપતબાઇ ઒ઝા – ઘ ૂગલાતા વાખયના ભોન, ઩઱઩઱ના પ્રસતચફિંફ, અ઩-ડાઉન
9. મળ૊ધય ભશેતા – વયી જતી યે તી, ઔીસભમાખય

68 | P a g e
 10. રઔળનસવિંશ ચાલડા – અભાવના તાયા, ધયતીની ઩ુત્રી, અભાવથી ઩ ૂનભ બણી
11. નલનીત વેલઔ – સ ૂવલાટ, પ્રસતળ૊ધ, અસ્ગ્નસળકા, પ્રત્માગાત, દરયમારદર
12. નટલયરાર ઩ાંડમા (ઉળનવ) – સળશુર૊ઔ, ઩ ૃથ્લીને ઩સિભ ચશેયે
13. ચીનુબાઇ ઩ટલા – રપરસ ૂરપમાણી, ચાર૊ વજ૊ડે સુકી થઇએ, અભે અને તભે
14. કુ ન્દસનઔા ઔા઩રડમા – વાત ઩ખરા આઔાળભા
15. લ઴ાટ અડારજા – કયી ઩ડેર૊ ટહઔૂ ૊, ઩ખરા, ખાાંઠ છૂટયાની લે઱ા, ભાયે ઩ણ એઔ ગય શ૊મ
16. ધીળુ ફશેન ઩ટે ર – સલશ્રાંબતથા, લડલાનર, લાાંવન૊ અંકુ ય, લભ઱, ઩ાંકીન૊ ભા઱૊
17. યાં બાફશેન ખાાંધી – જમયાજ્મ, દી઩ારી, યોંખ નાંફય
18. પાધય લારેવ – વદાચાય, રગ્નવાંવાય, ચારયત્ર્મ મજ્ઞ, પ્રેયણા ઩યક, કુ ટુમ્ફ ધભટ
19. અસશ્વની બટ્ટ – આળઔાભાાંડર, રજ્જાવન્માર, ઒થાય, પાાંવર૊, આકેટ
20. સલઠ્ઠર ઩ાંડયા – ચિવય ૂશ, સુકની વયશદ, એઔ ચશેય૊, ર૊શીન૊ ફદર૊ યાં ખ
21. યાલજી ઩ટે ર – અંખત, અશ્રુધાયા, ઝાંઝા
22. સલન૊દ બટ્ટ – ઇદભ ત ૃતીમભ, ઩શે઴ ુ સુક તે મુખ
ાં ી નાય, સુન૊ બાઇ વાધ૊, સલન૊દની નજયે
23. ભધુસ ૂદન ઩ાયે ક – સ ૂડી અને વ૊઩ાયી, યસલલાયની વલાયે , હુ, ળાણી અને ળઔયાબાઇ
24. યસતરાર વાાં. નામઔ – જ૊ડણી પ્રલેળ, શૈમાના દાન, અરઔભરઔની લાત૊, ફા઱ યાભામણ
25. વાયાં ખ ફાય૊ટ – ઔ૊ઇ ખ૊યી ઔ૊ઇ વાાંલયી, ભીનભેક, છૂતાછૂત, જજિંદખીના પેયા

24. વાહશત્મ વાર

 ૧૯૫૫ ભશાદે લબાઇ દે વાઇ ભશાદે લબાઇની ડામયી ડામયી
 ૧૯૫૬ યાભનાયામણ સલ.઩ાઠઔ બ ૃશદૌ સ઩િંખ઱ સ઩િંખ઱ળાસ્ત્ર
 ૧૯૫૮ ઩ાં.સુકરારજી દળટન અને ચચિંતન તત્લજ્ઞાન
 ૧૯૬૦ યસવઔરાર છ૊.઩યીક ળસલિરઔ નાટઔ
 ૧૯૬૧ યાભસવિંશજી યાઠ૊ડ તચ્છનુાં વાંટકૃ સતદળટન વાંટકૃ સત
ુ વાદ સત્રલેદી ઉ઩ામન સલલેચન
 ૧૯૬૨ પ્ર૊.સલષ્ટ્ણપ્ર
 ૧૯૬૩ યાજેન્દ્ર ળાશ ળાાંત ઔ૊રાશર ઔાવમવાંગ્રશ
 ૧૯૬૪ ડ૊રયયામ ભાાંઔડ નૈલેદ્ય સનફાંધ
 ૧૯૬૫ ઔાઔાવાશેફ ઔારેરઔય જીલનવમલટથા સનફાંધ
 ૧૯૬૭ ડ૊.પ્રફ૊ધ ઩ાંરડત ગુજયાતી બા઴ાનુ ધ્લસન ટલફૃ઩ અને ધ્લસન ઩યાલળૌ તન બા઴ાળાસ્ત્ર
 ૧૯૬૮ સુદયમૌ
ાં (સત્રભુલનદાવ ઩ી.઴ ૂશાય) અલર૊ઔન સલલેચન
 ૧૯૬૯ ટલાભી આનાંદ(અટલીઔાય) કુ ઱ઔથા઒ યે કાચચત્ર૊
 ૧૯૭૦ નખીનદાવ ઩ાયે ક અચબનલન૊ યવસલચાય સલલેચન
 ૧૯૭૧ ચાંદ્રલદન ભશેતા નાટય ખઠરયમાાં પ્રલાવઔથા
 ૧૯૭૩ ઉભાળાંઔય જ૊ળી ઔસલની શ્રદ્ધા સલલેચન
 ૧૯૭૪ અનાંતયામ યાલ઱ તાયતમ્મ સલલેચન
 ૧૯૭૫ ભનુબાઇ ઩ાંચ૊઱ી'દળટઔ' વ૊િેટીવ નલરઔથા
 ૧૯૭૬ (નટલયરાર ઔે .઩ાંડયા)ઉળનસૌ અશ્વત્થ ઔાવમવાંગ્રશ
 ૧૯૭૭ યઘુલીય ચોધયી ઉ઩યલાવ ઔથાત્રમી નલરઔથા
 ૧૯૭૮ શયીન્દ્ર દલે શમાતી ઔાવમવાંગ્રશ
 ૧૯૭૯ જખદીળ જ૊઴ી લભ઱નાાં લન ઔાવમવાંગ્રશ
 ૧૯૮૦ જમન્ત ઩ાઠઔ અનુનમ ઔાવમવાંગ્રશ
 ૧૯૮૧ ડ૊.શરયલલ્રબ બામાણી યચના અને વાંયચના સલલેચન
 ૧૯૮૨ સપ્રમઔાન્ત ભચણમાય રીરેય૊ ઢા઱ ઔાવમવાંગ્રશ

69 | P a g e
  ૧૯૮૩ ડ૊.સુયેળ શ.જ૊઴ી(અટલીઔાય) ચચન્તમાસભ ભનવા સનફાંધ
 ૧૯૮૪ ડ૊.યભણરાર જ૊ળી સલલેચનની પ્રરિમા સલલેચન
 ૧૯૮૫ કુ ાંદસનઔા ઔા઩રડમા વાત ઩ખરાાં આઔાળભાાં નલરઔથા
 ૧૯૮૬ ચાંદ્રઔાન્ત ળેઠ ધ ૂ઱ભાાંની ઩ખરી઒ વાંટભયણ૊
 ૧૯૮૭ સવતાાંશ ુ મળિાંદ્ર જટાયુ ઔાવમવાંગ્રશ
 ૧૯૮૮ બખલતીકુ ભાય ળભાટ અસ ૂમટર૊ઔ નલરઔથા
 ૧૯૮૯ જ૊વેપ ભેઔલાન આંખચ઱માત નલરઔથા
 ૧૯૯૦ અસનર જ૊ળી ટટે ચ્યુ સનફાંધવાંગ્રશ
 ૧૯૯૧ રાબળાંઔય ઠાઔય ટ૊઱ાાં,અલાજ,ગોંગાટ ઔાવમવાંગ્રશ
 ૧૯૯૨ બ૊઱ાબાઇ ઩ટેર દે લ૊ની ગાટી પ્રલાવલણટન
 ૧૯૯૩ નાયામણ દે વાઇ અસ્ગ્નકુ ાંડભાાં ઊખે઴ ુાં ગુરાફ જીલનચરયત્ર
 ૧૯૯૪ યભેળ ઩ાયે ક સલતાન સુદ ફીજ ઔાવમવાંગ્રશ
 ૧૯૯૫ લ઴ાટ અડારજા અણવાય નલરઔથા
 ૧૯૯૬ રશભાાંળી ળેરત અંધાયી ખરીભાાં વપેદ ટ઩ઔાાં ટૂાંઔી લાતાટ઒
 ૧૯૯૭ અળ૊ઔ઩ુયી ખ૊ટલાભી કૂલ૊ નલરઔથા
 ૧૯૯૮ જમાંત ઔ૊ઠાયી લાાંઔદે કાાં સલલેચન સલલેચન
 ૧૯૯૯ સનયાં જન બખત ગુજયાતી વારશત્મ-઩ ૂલાટધ-ઉતયાધટ સલલેચન
 ૨૦૦૦ લીનેળ અંતાણી ધગબયી
ાં ૂ કીણ નલરઔથા
 ૨૦૦૨ ધ્રુલ બટ્ટ તત્લભસવ નલરઔથા
 ૨૦૦૩ ચફિંદુ બટ્ટ અકે઩ાતય નલરઔથા
ૃ રાર લેખડ વૌંદમટની નદી નભટદા પ્રલાવ
 ૨૦૦૪ અમત
 ૨૦૦૫ સુયેળ દરાર અકાંડ ઝારય લાખે ઔસલતા
 ૨૦૦૬ યસતરાર 'અસનર' આટાન૊ સ ૂયજ સનફાંધ
 ૨૦૦૭ યાજેન્દ્ર શુતર ખઝર વાંરશતા ઔસલતા
 ૨૦૦૮ સુભન ળાશ પટપરટયુ ટૂાંઔી લાતાટ઒
 ૨૦૦૯ સળયી઴ ઩ાંચાર (અટલીઔાય) લાત આ઩ણા સલલેચનની સલલેચન

27. D.S.O. -2012

 કાકાશાષેબ – દત્તાત્રેય બા઱કૃ ષ્ણ કા઱ે઱કર

 દાદા શાષેબ – ગને઴ ળાસુદેળ માળલંકર
 દાદા – ધમાાધધકારી દાદા
 ભારતના દાદા – દાદાભાઇ નળરોજી
 ભારતના બબસ્માકા – શરદાર ળલ્઱ભભાઇ
 શરદાર – શરદાર ળલ્઱ભભાઇ ઩ટે ઱
 રાષ્રધ઩તા, મષાત્માજી, બાપુજી, શાબરમતીના શંત – મોષનદાશ કરમચંદ ગાંધી
 ધમ઱ ઉદ્યોગના ધ઩તા – રણછોડ઱ા઱ છોટા઱ા઱
 મષારાજ – રધળ઴ંકર મષારાજ
 સુધારાનો શેનાની – ળીર નમાદ
 ધળદ્યાનગરના ધળશ્વકમાા – ભાઇકાકા
 ઱ોખંડી પુરુવ – શરદાર ળલ્઱ભભાઇ ઩ટે ઱

70 | P a g e
28. ઩ી.એન.જીની ઩ાઈ઩ો રીક થામ તો ગ્રોફર લોર્ભિંગન ું પ્રભાણ લધી જામ તો શ ું થામ??
વીએનજી, ઩ીએનજી, કદયતી લાય તે ફધા ભશદ્ અંળે ભીથેન લાય છે કદયતી લાય એટરે કે નેચયર ગેવ ફા઱લાથી કોરવો
ફા઱લા કયતાું અડધો કાફબન ડામોક્વાઈડ તો ઉત્઩ન્ન થામ છે કદયતી લાયની ઩ાઈ઩ રાઈનોભાુંથી રીક થતો ભીથેન
લાતાલયણભાું જામ છે . ભીથેન લાય કાફબન ડામોક્વાઈડ કયતાું ૨૦ ગણ ું ગ્રોફર લોર્ભિંગ કયલાની ક્ષભતાધયાલે છે .
આજે આ઩ણે ભોટા ઩ામે ભીથેન લાયનો ઉ઩મોગ ઇંધણ તયીકે કયલા રાગ્મા છીએ. ઘણી જગ્માએ ઩ાઈ઩ દ્વાયા ભીથેન લાય
અ઩ામ છે તેને ઩ીએનજી કશે છે . ઘણી યીક્ષાઓ, ભોટયકાયો અને ફવો ઩ણ ભીથેન લાયનો ઉ઩મોગ કયે છે તેને વીએનજી કશે
છે . આ ઉ઩યાુંત લીજભથકો ઩ણ ભીથેનલાયનો ઇંધણ તયીકે ઉ઩મોગ કયે છે . ફામોભાવ કે ફામોગેવભાું જે લાય ઉત્઩ન્ન થામછે
તે ઩ણ ભીથેન લાય છે . મખ્મત્લે ભીથેન લાય ખનીજલાય છે અને ખનીજની તેરની જેભ તે ઩ણ ખનીજ તેરના કૂલાઓ કે
તેના ઩ોતાના જ કૂલાઓભાુંથી નીક઱ે છે . તેને કદયતી લાય કશે છે . તે શાઈડ્રો કાફબન છે . ભીથેન , ઇથેન, ઓક્ટે ન, બ્યટે ન
લાયઓ શાઈડ્રો કાફબન જ છે . ગેવના વીરીન્ડયભાું આ઩ણને જે એર઩ીજી ભ઱ે છે તે બ્યટે ન છે . આ ઉ઩યાુંત ઩ેટ્રોર , ડીઝર,
કેયોવીન લગેયે ઩ણ શાઈડ્રોકાફબન જ છે . આ઩ણે જે ભીથેન લાયની લાત કયીએ છીએતેન ું એક અણ કાફબનના એક અને
શાઈડ્રોજનના ચાય ઩યભાણન ું ફનેલ ું શોમ છે . તેને કદયતી લાય અથાબત ્ નેચયરગેવ કશે છે . તેનો ફશો઱ો ઉ઩મોગને વયકાયને
પ્રોત્વાશન આ઩ે છે તેન ું કાયણ ગ્રોફર લોર્ભિંગ છે . તેનો અથબ એ નથી કે કદયતી લાય ગ્રોફર લોર્ભિંગકયતો નથી.
તે ઩ણ કાફબન ડામોક્વાઈડની જેભ ગ્રીન શાઉવ લાય છે . કોરવાને ફા઱લાથી જેભ કાફબન ડામોક્વાઈડન ું ઉત્વર્જન થામ છે
તેભ કદયતી લાયને ફા઱લાથી ઩ણ કદયતી લાય ઉત્઩ન્ન થામ છે . કોરવા કયતા કદયતી લાયનો પામદો એ છે કે તે
કોરવા કયતાું અડધા કાફબન ડામોક્વાઈડ ઉત્વજીત કયે છે . આભ તે ગ્રોફર લોર્ભિંગ ઓછું કયે છે ઩યું ત તેનો અથબ એ નથી કે
કોરવાનો તે ર્લકલ્઩ ફની ળકે. તે એક લચગા઱ાના ઉ઩ામ તયીકે ચારી ળકે . તેને 'બ્રીજ પરઅર' કશે છે . જમાું સધી બફરકર
સ્લચ્છ ઊજાબ ના સ્રોતો નો ઩ ૂયતા પ્રભાણભાું ઉ઩મોગ થલા ન રાગે ત્માું સધી લચગા઱ાના ઇંધણ તયીકે તે કાભ આ઩ી ળકે .
઩યું ત આ઩ણા ઘયોને અને ઉદ્યોગોને ઩ાઈ઩ રાઈન દ્વાયા કદયતી લાય ઩શોંચાડલાભાું આલે છે તેન ું રીકેજ વભસ્મા વજી ળકે
છે .તભે આ રેખ અભેરયકાભાું લાુંચી યહ્યા શો તો એલી ઩ ૂયી વુંબાલના છે કે તભાયી ળેયીભાું જ ક્ાુંક ગેવ રીકેજ થઈ યહ્ ું છે . 'ય
એવ એનજી ઇન્પોભેળન એડભીનીસ્ટ્રે ળન'ના અંદાજ પ્રભાણે ગેવના ઉત્઩ાદન બફિંદથી દે ળના ફીજા ખ ૂણે આલેરા ઘયો સધી
ગેવના ઩શોંચતા આઠ અફજ ઘનભીટય જેટરો ગેવ દય લ઴ે ગભાલામ છે . અરફત્ત આ બફનરશવાફી ગેવ ઩ૈકી કેટરોક
ભીટયોની ખાભી અને રશવાફની ક્ષર્તના કાયણે શોઈ ળકે છે . ઩યું ત ફધો નશીં.અભેરયકાના ળશેયો ફોસ્ટન અને વાન્રાન્ન્વસ્કોભાું
જભીન નીચેની ઩ાઈ઩ોભાુંથી વેંકડો નશી જાશેય કયામેરા રીકેજ ફશાય આલી યહ્યા છે . ફોસ્ટન યર્નલર્વિટીના તજજ્ઞા નાથન
રપબરપ્વન ું આ તાયણ છે જમાયે ફીજી ફાજથી ભેવેસ્યએટ્વ ડી઩ાટબ ભેન્ટ ઓપ ઩બ્રીક યરટરીટીના દસ્તાલેજોભાુંથી ભાલ ૂભ ઩ડે
છે કે કેટરોક ગેવ રીક થઈ લાતાલયણભાું જામ છે તેન ું કાયણ ળશેયી કેન્રો નીચે આલેર જૂની ઩ાઈ઩ રાઈનો છે .અભેરયકાના
કર ગેવ ર્લતયણના ૧.૪ ટકા રીકેજ દ્વાયા વ્મમ ઩ાભે છે . ઩યું ત ભીથેન ભાટે તો આ રીકેજ આ઩ણી સ્લચ્છ ઊજાબ ની ભોટી
આળાભાું કાણ ઩ાડલા વભાન છે .જમાયે ફ઱ી ગમેરો કદયતી લાય (ભીથેન) ૯ કોરવો ફા઱લાથી ઉત્઩ન્ન થતો કાફબન
ડામોક્વાઈડનો રગબગ અડધો જથ્થો ઉત્઩ન્ન કયે છે ત્માયે તે વું઩ ૂણબ સ્લચ્છ ઩નઃ પ્રાપ્મ (યી-યઝેફર) ઊજાબ ના સ્રોતો ઊજાબ ની
જલાફદાયી ભશદ્ અંળે ઩ ૂયી કયલા તૈમાય ન થામ ત્માું સધી કદયતી લાય લચગા઱ાન ું ઇંધણ (બ્રીજ-પરઅર એટરે કે ઇંધણ
વેત) ફની ળકે તેભ છે . જા઩ાનના ફુકળીભા ન્યક્ક્રઅય પ્રાન્ટવભાું ભાચબ ૨૦૧૧ભાું ઩ાણી પયી લ઱તાું ન્ય ૂક્ક્રઅય પ્રાન્ટ્વ
વાભે ઘણો ર્લયોધ જગતબયભાું વ્માપ્મો છે . જભબનીની વયકાયે તો ૨૦૨૨ સધીભાુંફધા જ ન્ય ૂક્ક્રઅય પ્રાટ્વ ફુંધ કયી દે લાનો
ર્નણબમ રીધો છે . ઩યું ત કદયતી લાય તો ર્ભથેન લાય ભશદ્ અંળે છે . ભીથેન લાયભાું કાફબન ડામોક્વાઈડ કયતા ગ્રોફર
લોર્ભિંગ ૧૦૦ લ઴બના ગા઱ાભાું કયલાની ૨૦ ગણી લધ ક્ષભતા છે . તેથી ઩ાઈ઩રાઈનોભાુંથી જે ગેવ રીક થામ છે તે ઩માબલયણ
઩ય નોંધ઩ાત્ર ઘાત કયે છે . ગ્રોફર લોર્ભિંગ લધાયે છે .ફીજી ફાજથી ન્ય ૂમોકબ ના ઇમાકાભાું આલેર કાનેર યર્નલર્વિટીના યોફટબ
શોલાથબ યોર-ગેવનો અભ્માવ કયે છે . યોર ગેવ ભે઱લલા ભાટે ઉંચા દફાણલા઱ા ઩ાણી , યવામણો અને યે તીના ર્ભશ્રણને
જભીનની નીચે ઇન્જેક્ટ (અંતઃ બક્ષપ્ત અથલા ર્઩ચકાયીથી અંદય ધકેરવ)ું કયલાભાું આલે છે . તે શાઈડ્રોકાફબનથી વમ ૃદ્ધ ખડકો

71 | P a g e
તોડી નાખી ખોરી નાખે છે . આ ખડકને 'યોર' કશે છે . તે સ્રેટ જેલો ઩ણ ઩ોચો ખડક અને શાઈડ્રોકાફબનથી વમ ૃદ્ધ શોમ છે . આ
પ્રરિમાને 'શાઈડ્રો રેરકિંગ' કશે છે . જો પ્રરિમા ર્લલાદાસ્઩દ છે કાયણ કે તેભાું જે યવામણો અંદય ધકેરલાભાું આલે છે તે ઩ાણીના
઩ ૂયલઠાને દર્઴ત કયે . તેભ છતાું યોર ડી઩ોઝીટ ઩ ૂલબ અભેરયકા અને ફીજા એક ડઝન જેટરા દે ળો જેભાું ચીન , બ્રાઝીર અને
ઓસ્ટ્રે બરમાનો વભાલેળ થામ છે . તેભાું જભીનની નીચે આલેર છે તેણે 'ગેવનો ગોલ્ડન એજ' (ગેવનો સલણબયગ)ની આળા
જન્ભાલી છે . તેનો લૈર્િક ઉ઩મોગ ૨૦૩૫ સધીભાું ૫૦ ટકાથી ઩ણ લધાયે ઉંચા જામ.યોફટબ શોલાથબની ગણતયી પ્રભાણે ૨.૨ થી
૩.૮ ટકા યોર ગેવ તેના કૂલાઓભાુંથી રીક થામ છે અને તે ઩છી લધાયે ૧.૪ થી ૩.૬ ટકા ટ્રાન્વ઩ોટબ ભાું રીક થામ છે . આટરો
યોરગેવ ગ્રફર લોર્ભિંગભાું કોરવા કયતાું ઩ણ લધાયે ઩ોતાનો પા઱ો આ઩લા ઩ ૂયતો છે . આભગ્રોફન લોર્ભિંગને રાગેલ઱ગે છે
ત્માું સધી ળેરગેવથી કોઈ પામદો નથી.કદયતી લાય ઉદ્યોગે ઉ઩યોક્ત અભ્માવન ું ર્લશ્રે઴ણ કય.ું તેભણે નોંધય ું કે કેજીવ ટે ક્વાવ
અને યર્ળમાની ભમાબરદત ઩ાઈ઩રાઈનની ભમાબરદત ડેટાના તે આંકડા શતા. ઩યું ત તજજ્ઞા શોલાથે સ્લીકાયું કે આભાું વભસ્મા એ
છે કે ગેવ કું ઩નીઓ તેભની રીક-ડેટા આ઩તા અચકામ છે . આ ઉદ્યોગ ખયે ખય ગો઩નીમ ઉદ્યોગ છે . તેઓ શ ું કયી યહ્યા છે અને
તેઓ શ ું નથી કયતાું તે પ્રત્મે જાશેય જનતા નજય યાખે કે ર્નમભનકાયો (યે ગ્યરેટય) નજય યાખે તે તેભને ઩વુંદ નથી શોત.ું વાન
રાન્ન્વસ્કો ન્સ્થત ર્઩કાવો રેવય ઩ય આધારયત પ્રયન્ક્તથી કોઈ ળેયીભાું ગેવની વાુંરતા (કોન્વન્ટ્રે ળન) ઝડ઩થી ભા઩ે છે . તે
તજજ્ઞાન ું નાભ ર્઩કાવો છે . ર્઩કાવો ગેવની વાુંરતા ઝડ઩થી ળેયીભાું ભા઩ીને રીક ડેટા ગે઩ને ફુંધ કયલા ભાુંડે છે . ર્઩કાવોન ું
સ્઩ેક્ટ્રોભીટય એક કાયભાું ઩ણ ગોઠલી ળકામ છે . તે વેકન્ડના નાનકડા બાગભાું અફજભાું કેટરા બાગની ભાત્રા છે તે વાુંર઩ા
ભા઩ે છે . ઩રયણાભે એક વીટી વેન્ટયનો ગેવ રીકનો નક્ળો એક કે ફે રદલવભાું તૈમાય થઈ ળકે . તે ભાટે અઠલારડમાઓની જરૃય
નશીં ઩ડે.ર્઩કાવો પીરીપ્વના વશમોગભાું નક્ળો ફનાલે છે . અભેરયકાભાું ળશેયોભાું ભીથેનના અરશ્મ ઩ીંછા જેલા રીકેજનો નક્ળો
ફનાલે છે . તાજેતયભાું ૨૦૧૧ભાું ફોસ્ટનથી વાન રાન્ન્વસ્કોથી ડેટા એકત્રભાું આલી છે તે ફતાલે છે કે ગેવ રીકની વાુંરતા
દવ રાખે ત્રીવ બાગની શોમ છે . આ વાુંરતા જગતભાું ઩ાિબભ ૂભાું જે ભાત્રા શોમ છે તેના કયતાું આ ભાત્રા ૧૫ ગણી છે . ઩ાિબભ ૂ
ભાત્રા તો વાભાન્મતઃ તે વાુંરતા શોમ છે તે ફતાલે છે .તેના કયતાું ૧૫ ગણી ભાત્રા એટરે પીરીપ્વના ભતે અવાધાયણ ગણી
લધાયે છે . જો કે તે આયોગ્મને બચિંતા કયાલે તેલી નથી. લ઱ી ર્લસ્પોટ થામ તેના ઉંફયા સધી ઩ણ તે નથી. તેના ભાટે દળ
રાખભાું તેની ભાત્રા ૫૦૦૦૦ જોઈએ.ગટયની અંદય એટરે ભેન શોલ્વના ર્વર્ભત ર્લસ્તાયભાું જો ભીથેન રીક થામ તો ઝડ઩થી
તેની વાુંરતા લધે છે . પીરીપ્વ અને ભ ૂત઩ ૂલબ ગેવ લકબ યે ચાય ભેનશોરન ું વલેક્ષણ કયલાભાું આવ્ય.ું જન ૨૦૧૧ભાું વલેક્ષણ
કયલાભાું આલેલ.ું તેભને થય ું કે દવ રાખે ૭૦૦૦૦ની ભાત્રાભાું ભીથેન લાય છે . દે ખીતી યીતેર્લસ્પોટ થલાન ું જોખભ શત.ું
ભેન શોર ઩ાવેથી ઩વાય થતી ઩ાઈ઩ રાઈનો ભાટે જલાફદાય નેળનર ગ્રીડના કશેલા પ્રભાણે તે વભસ્માથી જાગ્રત છે .
કદયતી લાયની વાુંરતાની ડેટા ભાત્ર આફોશલા ફદરાલના જોખભ જે ગેવ રીક વાથે વુંક઱ામેર શોમ તેનો ખ્માર આ઩ી ળકે
નશીં. જોકે તભાયે રીક થતા લાયન ું કદ તભાયે જાણવ ું જોઈએ. તજજ્ઞા પીરીપ્વે આ ભા઩ બેગા કયલાન ું ળરૃ કયું છે ઩યું ત તે
કાળું કાભ છે . દયે ક રીકની અરગ અરગ યીતે બા઱ યાખલી જોઈએ. અત્માય સધીભાું ફોસ્ટનભાું ત્રણ જગ્માએ રીકના
નીક઱તા લાયન ું કદ તે ભા઩ી ળકેર છે . વયે યાળ એક રદલવ તે ૪.૯ ઘનભીટય રઘત્તભ ગેવન ું ઉત્વર્જન કયું શત.ું તે
અભેરયકાના વયે યાળ ઘયભાું ઉ઩મોગભાું રેલાતા ૫.૭ ઘનભીટય કયતાું તે થોડું ઓછું ગણામ. આલતા એકથી ફે લ઴બભાું તજજ્ઞા
રપબરપ્વ એક ઩દ્ધર્ત ર્લકવાલલા ભાગે છે કે જે પ્રર્તર્નર્ધ રીકેજના રક્ષણ નક્કી કયે . તેથી તે આખા તુંત્રભાું કેટરા કદને લાય
રીક થામ છે તેનો અંદાજ કાઢી ળકે.વૌથી સ્઩ષ્ટ ફાફત એ છે કે જન ું થઈ ગમેર ગેવન ું ભા઱ખ ું અભેરયકાના ભોટા ળશેયોના
ભોટા ર્લસ્તાયોભાું ગેવ રીક કયે છે . તજજ્ઞા પીરીપ્વ અને ર્઩કાવોના 'ગેવ સ્નીપય' જ ભાત્ર આ ઔાભ કયલા ભાટે છે તેવ ું નથી.
તાજેતયના ભરશનાઓભાું ન્ય ઇંગ્રેન્ડ ખે વ લઔસ ય એવોવીએળને એલા દસ્તાલેજો ભે઱વ્મા જે ફતાલતા શતા કે૨૦૦૦૦થી
લધાયે બફન-ર્લસ્પોટક ઩ણ જોખભી રીક્વ એકરા ભેવેચ્યએટ્વની ઉ઩મોગભાું રેલાની ઩ાઈ઩ રાઈનભાુંથી ભ઱ે ર શતા.
ભેવેચ્યએટ્વ ડી઩ાટબ ભેન્ટ ઓપ ઩બ્રીક યરટબરરટવભાુંથી ભ઱ે ર દસ્તાલેજ ફતાલે છે કે ઉ઩યોક્ત રીક્વના ૧૩૦૦૦ રીક્વભાુંથી
રગબગ ત્રણ કયોડ લીવ રાખ ઘનભીટય ગેવનો દય લ઴ે વ્મમ થતો શતો.છે લટે જે બચત્ર ઉદ્ભલે છે તે અર્નર્િતતાનછેું .
પીરીપ્વન ડેટા અને દસ્તાલેજો ફન્ને સ ૂચલે છે કે ઓછાભાું ઓછો રશવાફભાું જે ગેવભ઱તો નથી તે લાતાલયણભાું ચાલ્મો જતો
ભીથેન છે . તે ગ્રોફર લોર્ભિંગ કયે છે .

72 | P a g e