ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ

ΣΧΟΛΗ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ

Σπουδές στον Ευρωπαϊκό Πολιτισμό

ΕΠΟ 22:
ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ 2019-2020

ΕΡΓΑΣΙΑ 3η

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΚΑΡΑΜΠΑΤΖΟΣ
(Α.Μ. : 94073)

ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ – ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ :
ΠΑΓΩΝΔΙΩΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ

Αθή να, Μά ρτιος 2020

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝ

Α
ΕΙΣΑΓΩΓΗ...............................................................................................3
1. Ο Χιουμ και η κριτική της αιτιότητας............................................3
1.1 Γενική εισαγωγή για τη θέση της αιτιότητας............................3
1.2 Η προέλευση των ιδεών ως «πρώτη αρχή».................................3
1.3 Οι εκδοχές τον προβλήματος........................................................5
2. Η a priori γνώση................................................................................6
2.1 Η απάντηση του Καντ στο σκεπτικισμό του Χιουμ...................6
2.2 Η Κριτική του καθαρού λόγου.......................................................6
2.3 Αντιθέσεις.......................................................................................6
ΕΠΙΛΟΓΟΣ...............................................................................................8
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ......................................................................................8

2
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Το νευτώ νειο μηχανιστικό κοσμοείδωλο, ως ύ ψιστο επίτευγμα της
ανθρώ πινης διά νοιας, επέβαλε στη φιλοσοφική σκέψη του 18ου αιώ να να
διερευνή σει εκείνο το γνωσιολογικό υπό βαθρό από το οποίο εκπορεύ ονται
ό λες οι επιστημονικές του βεβαιό τητες.
Στην παρού σα μελέτη, διατρέχοντας τη φιλοσοφική σκέψη του Ν. Χιουμ
(1711-1776), θα εξετά σουμε κά ποια από τα αδιέξοδα που έθεσαν σε
επισφά λεια το επιστημονικό οικοδό μημα του αιώ να των φώ των, και
συγκεκριμένα το ζή τημα της αιτιό τητας, καθώ ς και την προσπά θεια
διεξοδική ς αποκατά στασης των ζητημά των αυτώ ν μέσω της θεώ ρησης του Ι.
Καντ (1724-1804).1,2

1. Ο Χιουμ και η κριτική της αιτιότητας

1.1 Γενική εισαγωγή για τη θέση της αιτιότητας
O Χιουμ επηρεά ζεται από τη νευτώ νεια πειραματική μέθοδο για τη φυσική
επιστή μη και προσπαθεί να εφαρμό σει κά τι ανά λογο στην επιστή μη της
ανθρώ πινης φύ σης. H βασική του θέση, αναφορικά με το ζή τημα της
αιτιό τητας, είναι ό τι μό νο αυτή δίνει απαντή σεις για αντικείμενα ή υπά ρξεις
που δεν βλέπουμε ή δεν αισθανό μαστε και έτσι μό νο μπορεί να προκύ ψουν
κά ποιες βεβαιό τητες για τον κό σμο.3
Ο Χιουμ, προσπαθεί με την κριτική του στά ση να επιφέρει μία αναθεώ ρηση
της αιτιό τητας από τις παραδοσιακές αντιλή ψεις. Προχωρώ ντας ένα βή μα πιο
πέρα από τη σκέψη του Μαλμπρά νς (θεωρεί ό τι δεν υπά ρχει εγκό σμια
αιτιό τητα), αντικαθιστά το ρό λο του Θεού από την ανθρώ πινη ψυχολογία
(κοινή ζωή ), ρίχνοντας έτσι φως σε μία πλευρά τις αιτιό τητας που δεν μπορεί
να απαντηθεί ού τε και από τους ίδιους τους ορθολογιστές.4,5 Εγείρει κατ΄
αυτό ν τον τρό πο το αίτημα μιας «αληθού ς μεταφυσική ς» πά ντα μέσα στο
πλαίσιο του εμπειρισμού και του μετριοπαθού ς σκεπτικισμού του.6,7

1.2 Η προέλευση των ιδεών ως «πρώτη αρχή»

Σύ μφωνα με τον Χιουμ οι «αντιλή ψεις» μας είναι τα μό να αντικείμενα που
νοού νται από αυτό που ονομά ζουμε φυσική πραγματικό τητα και λειτουργού ν
σε μία χωροχρονική διαδοχή .8 Η έννοια της αντίληψης είναι μία σύ νθετη ιδέα
η οποία αναλύ εται σε δύ ο διακριτά μέρη: τις ΕΝΤΥΠΩΣΕΙΣ και τις ΙΔΕΕΣ·
νοητικές παραστά σεις οι οποίες με τη σειρά τους διακρίνονται σε ΑΠΛΕΣ και
ΣΥΝΘΕΤΕΣ. Οι εντυπώ σεις μεταβιβά ζονται μέσω των αισθή σεων, ενώ οι ιδέες
αποτελού ν αμυδρά (λιγό τερο ζωηρά ) αντίγραφα των εντυπώ σεων και
θεωρού νται παρά γωγα της σκέψης και του αναστοχασμού .9
1
Π. Βαλλιάνος. Νεότερα και σύγχρονα φιλοσοφικά ρεύματα (19ος-20ος αιώνας), τ. Γ΄,
ΕΠΟ 22. Πάτρα: ΕΑΠ 2008, σ. 31.
2
Γ. Μολύβας. Η Εποχή του Διαφωτισμού (17ος-18ος αιώνας), τ. Β΄, ΕΠΟ 22. Πάτρα: ΕΑΠ
2000, σ. 60.
3
Γ. Μολύβας, ό.π., σ. 61.
4
Σ. Ψύλλος. «Ο Hume για την αιτιότητα.» Στο Κείμενα Νεώτερης και Σύγχρονης
Φιλοσοφίας, ΕΠΟ 22. Πάτρα: ΕΑΠ 2008, σ. 32.
5
Μ. Πουρνάρη. David Hume: η κριτική της αιτιότητας ως απόπειρα θεμελίωσης μιας
"αληθούς μεταφυσικής" (Διδακτορική διατριβή). Ιωάννινα 1994. σ. 105.
6
Μ. Πουρνάρη, ό.π., σσ. 174-175.
7
Γ. Μολύβας, ό.π., σ. 60.
8
Γ. Μολύβας, ό.π., σ. 60.
9
Ν. Χιουμ. Πραγματεία για την ανθρώπινη φύση (βιβλίο πρώτο), μτφρ. Μ. Πουρνάρη.
Αθήνα: Πατάκης 2011, σ. 83.
3
 Καταλή γει λοιπό ν σε μία «πρώ τη αρχή » ό τι: «ό λες οι απλές ιδέες στην
πρώ τη τους εμφά νιση προέρχονται από τις απλές εντυπώ σεις, στις οποίες
αντιστοιχού ν και τις οποίες αναπαριστού ν ακριβώ ς». Η αιτιακή συγκρό τηση
αυτού του συλλογισμού θα αποτελέσει μια σταθερή σύ ζευξη, η ισχύ της
οποίας δεν προκύ πτει τυχαία αλλά αντλείται παραγωγικά από έναν ά πειρο
αριθμό ό μοιων παρατηρή σεων.10 Η εν λό γω αρχή προτείνεται και ως ένα
βασικό πειραματικό εργαλείο ελέγχου και αξιολό γησης της «νομιμό τητας»
των αντιλή ψεώ ν μας καθώ ς και ό λων των προβλημά των συνυφασμένων με
την ανθρώ πινη γνώ ση. Δηλαδή μία «ιδέα» απαξιώ νεται -στερείται νοή ματος-
ό ταν δεν αντιστοιχεί σε ανά λογη «εντύ πωση». Χωρίς ό μως αυτό να σημαίνει
απαραίτητα ό τι μία επίμονη ιδέα (στο πλαίσιο της κοινή ς αντίληψης) δεν
μπορεί να υπά ρξει χωρίς αντίστοιχη προφανή εντύ πωση. Μπορεί να συμβεί
εξαιτίας του συνειρμού των ιδεώ ν ή του αναστοχασμού που επιβά λλεται
μέσω της ελευθερίας της φαντασίας.11,12 Αυτή η ισχυρή , καταγεγραμμένη στο
νου, απού σα εντύ πωση, με το να υπερβαίνει την εμπειρία των αισθή σεων και
της μνή μης, καθιστά τον αιτιακό συλλογισμό ισχυρό τερο ό λων.13
Τέτοια απού σα μη εμπειρική οντό τητα είναι η βασική ιδέα της αιτιό τητας,
ως «αναγκαίας σύ νδεσης», η οποία θα αποτελέσει το αντικείμενο έρευνας του
Χιουμ. Αρχικά , προσπαθεί να εξετά σει από πού προκύ πτει η πεποίθηση της
βεβαιό τητας ό τι ένα γεγονό ς μπορεί να συμβεί ενώ δεν έχει ακό μα
παρατηρηθεί· από ποια πρωταρχική εντύ πωση -αρχική ιδέα- γεννά ται αυτή η
σχετική ιδέα.14 Δηλαδή πέρα από τις εξωτερικές προκείμενες της εμπειρίας θα
πρέπει να κατανοή σει και τις εσωτερικές προκείμενες.15
Για την ανίχνευση της γνωστική ς αξίας του παραπά νω φιλοσοφικού
στοχασμού , επιστρατεύ ει το ελεγκτικό πλαίσιο των «επτά φιλοσοφικώ ν
σχέσεων», για να συγκρίνει, από τη μία με εμπειρικό τρό πο, «τις σχέσεις τον
γεγονό των» και από την ά λλη ενορατικά , «τις σχέσεις των ιδεώ ν». Στις
πρώ τες σχέσεις εντά σσονται: η ταυτότητα, ο χώρος και ο χρόνος, καθώ ς και η
αιτιότητα, ενώ στις δεύ τερες: oι σχέσεις ομοιότητας, αντίφασης, βαθμού
ποιότητας και αναλογίας ποσότητας ή αριθμού. Oι τελευταίες, σύ μφωνα
με τον Χιουμ, θεωρού νται οι μό νες έγκυρες για την επιστημονική γνώ ση.16,17
Αναφορικά λοιπό ν με τις «σχέσεις των γεγονό των», ο Χιουμ προβά λλει
αρχικά την αιτιό τητα ως σχέση ομοιό τητας, συνά φειας στο χώ ρο και
διαδοχή ς στο χρό νο, αλλά και ως σχέση “αναγκαίας σύ νδεσης”. Οι δύ ο πρώ τες
σχέσεις ενώ είναι ά μεσα αντιληπτές και προβά λλουν με σαφή νεια την ιδέα
της αιτιό τητας, παρό λα αυτά δεν θεωρού νται επαρκείς για την τεκμηρίωση,
ό τι πά ντα ένα αντικείμενο αποτελεί την αιτία ενό ς ά λλου.18, 19 Η δε τρίτη, αν
και μη παρατηρή σιμη, θεωρείται μεγαλύ τερης σπουδαιό τητας για την ιδέα
αυτή καθαυτή , αντιβαίνει ό μως στο αίτημα της «πρώ της αρχή ς».
Καταλαβαίνουμε λοιπό ν, ό τι σύ μφωνα με τις δύ ο παραπά νω προκείμενες
είναι δύ σκολό να συνά γουμε κά ποιο ασφαλές συμπέρασμα για την ιδέα της
αναγκαίας σύ νδεσης μέσω της αισθητική ς εμπειρίας . Οι δε απλές
επαναλή ψεις τέτοιων αντιλή ψεων σίγουρα δεν αποτελού ν κά ποιο τεκμή ριο
10
Μ. Πουρνάρη, ό.π., σ. 40.
11
Σ. Ψύλλος, ό.π., σσ. 32-33.
12
Μ. Πουρνάρη, ό.π., σ. 61.
13
Μ. Πουρνάρη, ό.π., σ. 67.
14
Σ. Ψύλλος, ό.π., σ. 32.
15
Μ. Πουρνάρη, ό.π., σ. 52.
16
Μ. Πουρνάρη, ό.π., σσ. 57-58.
17
Ν. Χιουμ, ό.π., σσ. 101-103.
18
A. Kenny. «Από τον Ντεκάρτ στον Καντ.» Στο Ιστορία της δυτικής φιλοσοφίας, επιμ.
Anthony Kenny. Αθήνα: Νεφέλη 2005, σσ. 226-227.
19
Σ. Ψύλλος, ό.π., σσ. 33-34.
4
που να προσθέτει κά τι περισσό τερο στα αντικείμενα. Η ιδέα της αναγκαίας
σύ νδεσης αποτελεί μά λλον μία γενίκευση του νου που κατηγοριοποιεί ό μοια
συμβά ντα με διαφορετικές ποιό τητες σε αναδρομικό χρό νο.20

1.3 Οι εκδοχές τον προβλήματος

Για να πά ει πιο βαθιά στην πηγή του προβλή ματος, ο Χιουμ διερευνά το
πώ ς έχει τεθεί το βασικό τερο φιλοσοφικό αξίωμα ό τι: «οτιδή ποτε αρχίζει να
υπά ρχει πρέπει να έχει και μία αιτία ύ παρξης», από το οποίο βέβαια
προκύ πτει και το θεμελιώ δες ερώ τημα: «γιατί μία αιτία είναι πά ντοτε
αναγκαία;».21 Στην προσπά θεια να ανακαλύ ψει κά ποιες βεβαιό τητες,
επιστρατεύ ει το ελεγκτικό πλαίσιο που αφορά «τις σχέσεις των ιδεώ ν» και
συγκεκριμένα εκείνες που αποτελού ν αποκλειστικές και αναλλοίωτες σχέσεις
μεταξύ ιδεώ ν: της ομοιό τητας, της αντίφασης, του βαθμού ποιό τητας και
αναλογίας ποσό τητας ή αριθμού . Κά τω από αυτή τη σκοπιά , το παραπά νω
αξίωμα χαρακτηρίζεται από μεταβλητό τητα και δεν περιλαμβά νεται
προφανώ ς σε αυτές τις σχέσεις. Αποφαίνεται λοιπό ν ό τι είναι λογικά δυνατό ν
μία ύ παρξη να υπά ρχει χωρίς αιτία, λό γω του ό τι οι διακριτές ιδέες είναι
οντολογικά διαχωρίσιμες μεταξύ τους (ό πως αντίστοιχα είναι οι ιδέες της
αιτίας και του αποτελέσματος), καθώ ς και ό τι δεν εμπίπτουν από μό νες τους
σε λογική αντίφαση και κυκλικό τητα. Παραδείγμα, η αναδιατυπωμένη
πρό ταση του αξιώ ματος «τίποτε δεν παρά γεται χωρίς μία αιτία» είναι μία
αυτοαναφορική πρό ταση, χωρίς λογική συνέπεια λό γω κυκλικό τητας.22 Βά σει
ό σων περιγρά ψαμε, καταλή γουμε ό τι η πρό ταση «κά θε γεγονό ς έχει μία
αιτία», δεν μπορεί να αποδειχθεί με λογικού ς ό ρους.23
Συνεπώ ς ού τε από τη λογική μπορού με να συνά γουμε την έσχατη ιδέα της
αιτιό τητας ως αναγκαία σύ νδεσης. Αλλά φυσικά ού τε και από την εμπειρία,
γιατί θα έπρεπε να υπά ρχει η αναγκαία προϋ πό θεση της ομοιομορφίας της
φύ σης. Όμως μία τέτοια αιτιό τητα, να πιστεύ ουμε δηλαδή ό τι το παρό ν θα
είναι ίδιο με το μέλλον, δεν αποτελεί τίποτα ά λλο πά ρα μία συνήθεια του νου
στερού μενη λογική ς τεκμηρίωσης και αντικειμενικό τητας. Γιατί αυτό που
ισχύ ει σή μερα, ως μη δυνά μενο να παρατηρηθεί στο μέλλον, χά νει την
καθολική του αξία.24,25
Άρα τι είναι αυτό που τελικά μας κά νει να πιστεύ ουμε ό τι ένα γεγονό ς που
δεν είναι παρό ν θα αρχίσει να υφίσταται εξαιτίας κά ποιου ά λλου. Το μό νο
εμπειρικό δεδομένο είναι η ιδέα της σταθερή ς σύ ζευξης, η οποία είναι μία
εσωτερική εντύ πωση του ανθρώ πινου νου που επιβά λλει η συνή θεια (έξη)·
ό που με τη βοή θεια της φαντασίας και ό χι του λό γου δημιουργεί την
πεποίθηση της ά μεσης προσδοκίας ενό ς αποτελέσματος.26 Η ιδέα της
αναγκαίας σύ νδεσης δεν τίποτα ά λλο πά ρα μία υποκειμενική πεποίθηση η
οποία στηρίζεται στην ανά κληση γεγονό των μιας συλλογική ς μνή μης (σε
εθιμική βά ση), μέσα από σταθερό τητα, επαναληπτικό τητα και
κανονικό τητα.27,28
Σύ μφωνα με τον Χιουμ η αιτιό τητα ερμηνεύ εται με ψυχολογικού ς ό ρους
και δεν προκύ πτει από a priori συλλογισμού ς. Προκά λεσε τη λογική σ΄ ένα
μείζον μεταφυσικό πρό βλημα. Ο σκεπτικισμό ς του ό μως για την αξία της
20
Γ. Μολύβας, ό.π., σ. 61.
21
Σ. Ψύλλος, ό.π., σ. 34.
22
Δ. Δ. Πουρνάρη, ό.π., σ. 75.
23
Σ. Ψύλλος, ό.π., σ. 35.
24
Σ. Ψύλλος, ό.π., σ. 37.
25
Π. Βαλλιάνος, ό.π., σ. 34.
26
Σ. Ψύλλος, ό.π., σ. 36.
27
Π. Βαλλιάνος, ό.π., σ. 33.
28
A. Kenny, ό.π., σ. 227.
5
επαγωγική ς σκέψης δημιού ργησε μια ασυμβατό τητα, κλονίζοντας έτσι την
εγκυρό τητα της επιστημονική ς γνώ σης για βέβαιες αντικειμενικές αποδείξεις.

2. Η a priori γνώση
2.1 Η απάντηση του Καντ στο σκεπτικισμό του Χιουμ
Ο Καντ θεωρεί ό τι οι Μεταφυσικές απαντή σεις είναι μία φυσική
αναγκαιό τητα του ανθρώ που. Στην προσπά θειά του να αναιρέσει τον
σκεπτικισμό του Χιουμ για μια βέβαιη επιστημονική γνώ ση μεταφυσικά
θεμελιωμένη, προχωρά σε μία ριζική αναθεώ ρηση της γνωσιολογική ς βά σης
για την προσέγγιση της πραγματικό τητας. Το διανοητικό ά λμα που επιχειρεί
είναι να συνθέσει αναδιαμορφώ νοντας τον ορθολογισμό του Λά ιμπνιτς και το
εμπειρισμό του Χιουμ κά τω από μία νέα επιστημονική σκοπιά , συμβατή με
τους νευτώ νειους νό μους.29 Το πρό βλημα του κλασικού εμπειρισμού είναι ό τι
δίνει απαντή σεις για το ό,τι και ό χι για το διο τι.30 Ενώ αντίστοιχα η αρνητική
πλευρά του δογματικού ορθολογισμού είναι ό τι οι θεμελιώ δες διανοητικές
αρχές που καθορίζουν τα διο τι λειτουργού ν τό σο υπερβατικά που ξεχνού ν
κά θε δυνατή εμπειρία. Η προβληματική του Καντ δεν στρέφεται στην
προέλευση της εμπειρίας (τι υπά ρχει πέρα από αυτή ν), αλλά τι υπά ρχει σ΄
αυτή και πώ ς υπά ρχει. Η προσέγγιση της γνώ σης δεν γίνεται μό νο με τη
σύ νθεση αισθητικό τητας και διά νοιας αλλά θα πρέπει να απαντηθεί και το
πώ ς είναι δυνατή η αναγκαία σύ νδεσή τους.

2.2 Η Κριτική του καθαρού λόγου

Στην Κριτική του καθαρού λόγου, ο Καντ πραγματεύ εται τις αρχές της
γνώ σης και συγκεκριμένα το θέμα της αιτιό τητας. Η θεωρία του δεν είναι κά τι
ά λλο παρά ένας εμπειρικό ς ρεαλισμό ς που στηρίζεται σε υπερβατολογικά
σχή ματα -ιδέες (Υπερβατολογικό ς ιδεαλισμό ς).31 Προσεγγίζει την
πραγματικό τητα παραγωγικά και ό χι επαγωγικά μέσα από λογικού ς τύ πους
που ή δη είναι καταγεγραμμένοι στην ανθρώ πινη νό ηση.
Αν και η αισθητηριακή εποπτεία είναι αυτή που πρωταρχικά ενεργοποιεί
την κριτική διαδικασία ερμηνείας του κό σμου, δεν είναι από μό νη της ικανή
να ταξινομή σει τα πολλαπλά δεδομένα της αισθητικό τητας (αντιλή ψεις μέσω
των αισθητηριακώ ν οργά νων). Απαιτείται η ισό τιμη συνδρομή της διά νοιας η
οποία δεν είναι παρά μία ενσυνείδητη κατά σταση γνώ σης και αντίληψης. Η
ενεργητική της ικανό τητα εμβά λει πρώ τη στα πρά γματα εκείνο το
κανονιστικό πλαίσιο ώ στε να διαμορφώ νει την εμπειρία ως ένα αιτιακά
συγκροτημένο σύ μπλεγμα και με τον τρό πο αυτό να διατυπώ νει εκείνες τις
καθολικές και αναγκαίες αρχές που το διέπουν. Άρα θα μπορού σαμε
συνοπτικά να πού με ό τι ο νους είναι ο θεμελιωτή ς της εμπειρίας την οποία
κατανοού με γιατί υπά ρχουν ή δη μέσα της έννοιες που δεν προκύ πτουν από
την αισθητηριακή πραγματικό τητα.32, 33

2.3 Αντιθέσεις
Όπως προκύ πτει, σύ μφωνα με τον Καντ, η αιτιό τητα διαφοροποιείται
από την υποκειμενική ψυχολογική ενδεχομενικό τητα του ατό μου και
προκύ πτει λογικά ως μία έννοια ή κατηγορία «εκ των προτέρων» (a priori)
καταγεγραμμένη.

29
Γ. Μολύβας, ό.π., σσ. 67-68.
30
Π. Βαλλιάνος, ό.π., σ. 33.
31
Γ. Μολύβας, ό.π., σ. 68.
32
Π. Βαλλιάνος, ό.π., σ. 37.
33
Γ. Μολύβας, ό.π., σ. 69.
6
 Ο Καντ θα προχωρή σει την προσπά θεια διερεύ νησης της γνώ σης, με βά ση
την υπερβατολογική μέθοδο.34 Αρχικά το πρώ το θεμελιώ δες βή μα που κά νει
απέναντι στον σκεπτικισμό του Χιουμ είναι να κά νει διά κριση ανά μεσα στις
αναλυτικές και συνθετικές κρίσεις (προτά σεις). Για τον Χιουμ οι αναλυτικές
προτά σεις θεωρού νται αληθείς χωρίς γνωστική αξία, ενώ οι συνθετικές
προά γουν τη γνώ ση χωρίς να είναι απαραίτητα αληθείς. Ο Καντ ό μως επινοεί
τις συνθετικές a priori κρίσεις οι οποίες είναι πά ντα αληθείς και έχουν
αντικειμενική γνωστική αξία, ενώ οι αναλυτικές a priori κρίσεις απλώ ς
αποσαφηνίζουν την ή δη δεδομένη γνώ ση. Σε αντίθεση με το εμπειρικό
μοντέλο οι συνθετικές κρίσεις προηγού νται τον αναλυτικώ ν.35
Η επό μενη διά κριση η οποία έχει μια επιπλέον γνωσιολογική αξία για το
ζή τημα της αιτιό τητα είναι ανά μεσα στο a priori και a posteriori (εκ των
υστέρων). To μεν πρώ το είναι ά χρονο και αποτελεί μία καθαρή έννοια, σε
αντίθεση με το δεύ τερο που συνδέεται με την χρονική αλληλοσυγκρό τηση της
εμπειρίας. Έτσι στην περίπτωση του Καντ η εμπειρία που έχουμε από τη
σύ νθεση αισθητικό τητας και διά νοιας στηρίζεται σε συνθετικές a posteriori
κρίσεις και έχει γνωστική αξία. Ενώ κατά τον Χιουμ, η από τη φύ ση της a
posteriori αντίληψη της εμπειρίας έχει αναλυτική αξία (σύ μφωνα με τους
κανό νες του εμπειρισμού η ανά λυση προηγείται της σύ νθεσης) και δεν μας
οδηγεί σε κά ποιο είδος γνώ σης.
Ταυτό χρονα με τους προηγού μενους συλλογισμού ς, ο Καντ, αποδεικνύ ει
ό τι οι καθαρές μορφές αισθητική ς εποπτείας ό πως είναι ο χρό νος και ο χώ ρος
συμπεριλαμβά νονται στην a priori γνώ ση. Σε αντίθεση με τον Χιουμ,
αποδεσμεύ ει τις συγκεκριμένες έννοιες από την υπό σταση των πραγμά των,
δημιουργώ ντας μία νέα σταθερά για τη αιτιακή συγκρό τηση της εμπειρίας.36
Πηγαίνοντας τη σκέψη του πιο πέρα, συνδυά ζει την «Υπερβατολογική
αισθητική » με την «Υπερβατολογική λογική ». Θεωρεί το χώ ρο και το χρό νο
μορφές εξωτερική ς και εσωτερική ς αίσθησης και αντίστοιχα την γεωμετρία
και την αριθμητική τις επιστή μες τους, οι οποίες βέβαια δεν μπορού ν να
κατανοηθού ν παρά ως συνθετική εκ των προτέρων γνώ ση. Κατ΄ αυτό ν τον
τρό πο εξηγεί το πώ ς υφίσταται η συνθετική a priori γνώ ση και μέσω των
παραπά νω συνά ψεων(η αλή θεια της γεωμετρίας, των μαθηματικώ ν αλλά και
της φυσική ς) καταδεικνύ ει αδιαμφησβή τητα ό τι η φύ ση μπορεί να
συμπεριφέρεται ομοιό μορφα.37 Έτσι ο Καντ, σε αντίθεση με τον Χιουμ,
αποδεικνύ ει ό τι το μαθηματικό μοντέλο είναι μέσο εξή γησης της λειτουργίας
του ανθρώ πινου νου, για να εδραιώ σει ακό μη περισσό τερο την αιτιοκρατική
σύ λληψη.38 Επιπλέον, θεωρεί ό τι η φαντασία δεν λειτουργεί καθ΄έξιν, αλλά
αποτελεί ένα επιπλέον γνωσιολογικό εργαλείο το οποίο λειτουργεί
παραγωγικά και ό χι αναπαραγωγικά .39 Κατά τον τρό πο αυτό συνθέτει την
αρχή της μη-αντιστρεψιμό τητας των αναπαραστά σεώ ν μας, αποδίδοντας
στην ουσιοκρατική θεμελίωση της αιτιό τητας οντολογικό χαρακτή ρα.40,41

34
Π. Βαλλιάνος, ό.π., σ. 39.
35
Γ. Μολύβας, ό.π., σ. 69.
36
Π. Βαλλιάνος, ό.π., σ. 39.
37
Π. Βαλλιάνος, ό.π., σ. 41.
38
Μ. Πουρνάρη, ό.π., σ. 10.
39
Κ. Παγωνδιώτης. Η Καντιανή Θεώρηση. σ. 8.
40
Π. Βαλλιάνος, ό.π., σσ. 39-40.
41
P. Guyer. Καντ, μτφρ. Γ. Μαραγκός. Αθήνα: Gutenberg 2013, 198-205 σσ. 200-201.
7
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Με τις a priori κατηγορίες, ο Καντ, πραγματοποιεί ένα μεταδογματικό
ά λμα σε σχέση με τον εμπειρισμό του Χιουμ. Αντιλαμβά νεται την αιτιακή
σύ νδεση προδρομικά και ό χι αναδρομικά . Μεταθέτει την αρχή της αιτιό τητας
(μαζί με την αρχή για τη διατή ρηση της ουσίας) από το πεδίο των απλώ ν
ιδεώ ν στα εργαλεία του λό γου που είναι αναγκαία για κά θε θεωρητική γνώ ση
που θέλει να ερμηνεύ σει την προσλαμβά νουσα πραγματικό τητα. Βά ζει έτσι τη
μεταφυσική στον επιστημονικό δρό μο.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Βαλλιά νος, Περικλή ς. Νεότερα και σύγχρονα φιλοσοφικά ρεύματα (19ος-20ος αιώνας),
τ. Γ΄, ΕΠΟ 22. Πά τρα: ΕΑΠ 2008, 31-50.

Μολύ βας, Γρηγό ρης. Η Εποχή του Διαφωτισμού (17ος-18ος αιώνας), τ. Β΄, ΕΠΟ 22.
Πά τρα: ΕΑΠ 2000, 60-62, 67-70.

Παγωνδιώ της Κώ στας. Η Καντιανή Θεώρηση. 1-20.

Πουρνά ρη, Μαρία. «Πρό λογος.» Στο Χιουμ, Ντέιβιντ, Πραγματεία για την ανθρώπινη
φύση (βιβλίο πρώ το). Αθή να: Πατά κης 2011, 34-39.

Πουρνά ρη, Μαρία. David Hume: η κριτική της αιτιότητας ως απόπειρα θεμελίωσης μιας
"αληθούς μεταφυσικής" (Διδακτορική διατριβή ). Ιωά ννινα 1994.

Ψύ λλος, Στά θης. «Ο Hume για την αιτιό τητα.» Στο Κείμενα Νεώτερης και Σύγχρονης
Φιλοσοφίας, ΕΠΟ 22. Πά τρα: ΕΑΠ 2008, 31-39.

Χιουμ, Ντέιβιντ. Πραγματεία για την ανθρώπινη φύση (βιβλίο πρώ το), μτφρ. Μ.
Πουρνά ρη. Αθή να: Πατά κης 2011, 83-100.

Guyer, Paul. Καντ, μτφρ. Γ. Μαραγκό ς. Αθή να: Gutenberg 2013, 198-205.

Kant, Immanuel. Προλεγόμενα σε κάθε μελλοντική μεταφυσική, μτφρ. Γ. Τζαβά ρας.

Ιωά ννινα: Δωδώ νη, 2013, 24-28, 103-107.

Kenny, Antony. «Από τον Ντεκά ρτ στον Καντ.» Στο Ιστορία της δυτικής φιλοσοφίας,
επιμ. Anthony Kenny. Αθή να: Νεφέλη 2005, 226-228.