1000 Bodolt

{}
ЭЕШ‑Д БЭЛДЭХ 1000 БОДЛОГО

ШИНЭЧИЛСЭН ХӨТӨЛБӨРИЙ Н ДАГУУ БЭЛТГЭСЭН
БОДОЛТТОЙ БОДЛОГУУД
БОДОЛТ
Балхүүгийн Батбаясгалан
2019 он
ДАА 373
ННА 74.2
Б‑332
ЭЕШ‑д бэлдэх 1000 бодлого

ШИНЭЧИЛСЭН ХӨТӨЛБӨРИЙ Н ДАГУУ БЭЛТГЭСЭН
БОДОЛТТОЙ БОДЛОГУУД
БОДОЛТ
Энэхүү ном нь “Монгол Улсын Зохиогчий н эрх болон түүнд хамаарах эрхий н тухай ”
хуулиар хамгаалагдсан бөгөөд Интеграл‑Онлай н ХХК‑наас бичгээр авсан зөвшөөрөлгүй ‑
гээр цахим болон хэвлэмэл хэлбэрээр бүтнээр эсвэл хэсэгчилэн хувилах, хэвлэх, аливаа
хэлбэрээр мэдээллий н санд бай ршуулахыг хориглоно.
Тус номын талаарх аливаа санал хүсэлтээ baysa.edu@gmail.com хаягаар ирүүлнэ үү.
© “Интеграл‑Онлай н” ХХК, “Монгол Бодлогын Сан” (www.integral.mn)
Хэвлэх үй лдвэр: Мөнхий н үсэг

Хэвлэсэн тоо: 400 ширхэг
Зохиогч: Б. Батбаясгалан
Цаасны хэмжээ: B5
Хэвлэлий н хуудас: 9.2
ISBN: 978‑99978‑69‑17‑3
Гарчиг
Гарчиг 3
§ 3. Бодолт 5
1. Тоон илэрхий лэл 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
2. Илтгэгч ба логарифм илэрхий лэл 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8
3. Тригонометр илэрхий лэл 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12
4. Тоо тоолол сэдвий н давтлага 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
5. Алгебрий н илэрхий лэл 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
6. Алгебрий н тэгшитгэл, тэнцэтгэл биш 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
7. Илтгэгч, логарифм ба тригонометр тэгшитгэл, тэнцэтгэл биш 2 . . . . . . . . . . 29
8. Дараалал, Ний лбэр, Функц, Өгүүлбэртэй бодлого 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
9. Функц, Уламжлал, Интеграл 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
10. Алгебр сэдвий н давтлага 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
11. Хавтгай н геометр 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49
12. Огторгуй н геометр 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58
13. Геометр сэдвий н давтлага 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64
14. Комбинаторик 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71
15. Магадлал, Статистик 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75
16. Магадлал, статистик давтлага 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80
17. Комплекс тоо 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84
18. Огторгуй дахь вектор нэмэлт . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89
19. Алгебр, анализий н нэмэлт 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93
20. Магадлал, статистикий н нэмэлт 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101
3
Бодолт
1. Тоон илэрхийлэл 2
2
13 5 13 (2 5 (7 17 185
1.1. I. 5 −4 = (5 − 4) + − 3 = 1+ =
42 24 2·3·7 2 ·3 168 168
185 1 185 925
185 Z8Z
4
= = ·
II.
168
: 11 :
84 168 84 Z4·2
8Z · 5 = 0.1
185
1.2.
198 − 197 197 (19 − 1)
= = 197
18 18
1.3.
12 12 1 1
1. 1.2 : 36 = : 36 = · = ;
10 10 36 30
µ ¶−1
1 4
2. (0.25)−1 = = = 4;
4 1
1 6 24
3. 1 · 4 = · 4 = ;
5 5 5
9 1 3 55 11
4. 1.8(3) = 1.8 + 0.1 · 0.(3) = + · = = ;
5 10 9 30 6
1 24 11 1 + 24 · 6 − 55
5. + − = = 3.
30 5 6 30
1.4. ХИЕХ(a, b, c) = ХИЕХ(ХИЕХ(a, b), c) бай даг.
18 = 21 · 32
45 = 32 · 51
63 = 32 · 71
тул ХИЕХ(18, 45, 63) = 32 = 9 бай на. Зөв хариу C.
1.5. ХБЕХ
· ¸ 24) = 168 тул 1000‑аас бага 168‑д хуваагддаг хамгий н их тоо нь
(14,
1000
168 · = 168 · 5 = 840 тул бидний олох тоо 840 бай на.
168
5
БОДОЛТ 1. Тоон илэрхийлэл 2
1.6.
s
6292 − 5812 p 2
Илэрх. = + 20 + 152
480
s
(629 − 581)(629 + 581) p
= + (5 · 4)2 + (5 · 3)2
480
r
48 · 1210 p 2 2
= + 5 · (4 + 32 )
480
p p
= 121 + 5 25
= 11 + 25 = 36
1.7. p p
1 (9 + 4 5) + (9 − 4 5)
1 18
p + p = p p = 2 = 18.
9−4 5 9+4 5 (9 − 4 5)(9 + 4 5) 9 − 42 · 5
1.8.
p p
3+2 2 p
Илэрх. = p p · 2
3−2 2
p p p p
3+2 2 3+2 2 p
=p p · p p · 2
3−2 2 3+2 2
p p
3+2 2 3+2 2 p
=q = p · 2
p 9−8
32 − (2 2)2
p p
= (3 + 2 2) · 2
p
= 3 2+4
1.9.
|x − |x − 1|| = |0.7 − |0.7 − 1||

= |0.7 − | − 0.3|| ← −0.3 < 0 ⇒ | − 0.3| = −(−0.3) = 0.3
= |0.7 − 0.3|
= |0.4| = 0.4
p
3 5 x p
1.10. = ⇒ x = 10 5 бай на.
30 100
p p p p
1.11. 2 ≤ 5 < 3 тул 2 − 3 ≤ 5 − 3 < 3 − 3 буюу −1 ≤ 5 − 3 < 0. Ий мд [ 5 − 3] = −1.
7 h 7i n 7o 7 3
1.12. −2 ≤ − < −1 тул − = −2 ⇒ − = − − (−2) = = 0.6 бай на.
5 5 5 5 5
1.13.
x + y = [x] + {x} + [y] + {y}

= ([x] + {y}) + ({x} + [y])
= 1.5 + (−2.5) = −1
6
1. Тоон илэрхийлэл 2 БОДОЛТ
1.14.
ab + ba + aa + bb = 10a + b + 10b + a + 10a + a + 10b + b = 22(a + b) = 22 · 11 = 242
5
1.15. = 0.625 тул зууны орон нь 2 бай на.
8
1.16.
13 = 1 · 23 + 1 · 22 + 0 · 21 + 1 · 20 = 11012
p p 5
1.17. x 6 = ( 5)6 = 52 , y 6 = ( 3)6 = 33 , z 6 = (2 6 )6 = 25 болох ба 52 < 33 < 25 тул z > y > x
3
бай на.
1.18. a 2 ≥ 0 тул a 2 b > 0 ⇒ b > 0 бай на. bc < 0 ба b > 0 тул c < 0 бай на. Нөгөө талаас
b − a < 0 тул b < a бай на. Ий мд c < 0 < b < a тул c < b < a болно.
1.19. 2015 = 4 · 503 + 3 тул 82015 нь 83 ‑тай адил 2 цифрээр төгсөнө.
1.20.
n a −b = 1
⇒ (a − b) + (a + b) = 1 + 17
a + b = 17
болох тул a = 9 ба b = a − 1 = 9 − 1 = 8 бай на. Ий мд a · b = 9 · 8 = 72 бай на.
1.21. 530 · 224 − 524 · 230 = (56 − 26 ) · 224 · 524 = 15561 · 1024 тул цифрүүдий н ний лбэр нь
1 + 5 + 5 + 6 + 1 = 18 бай на.
1.22.
³ 81a 4n−1 ´3 ³ 52 · b 3 ´4 (81a 4n−1 )3 (52 b 3 )4
4
· − = · (−1) ·
25b 5 27a 3n−1 (25b 5 )3 (27a 3n−1 )4
4 4n−1 3
(3 a ) 4 (52 b 3 )4
= · (−1) ·
(52 b 5 )3 (33 a 3n−1 )4
12 12n−3 8 12
3 a 5 b
= · 12 12n−4
56 b 15 3 a
= 312−12 58−6 a (12n−3)−(12n−4) b 12−15
= 25ab −3
1.23. 1‑р бодолт.

r q
3 p µ ³ ´ 1 ¶ 13
5 3
−4
x −4 2 5
Илэрх. = x2 x3 = x · x ·x 2
µ ³ ´ 1 ¶ 31 µ ³ ´ 1 ¶ 31
2 −4+ 32 5 2 − 52 5
= x · x = x · x
³ 5 1 3
´1 ³ ´1 ³
1 3
´1
1 3
= x 2 · x − 2 · 5 = x 2 · x − 2 = x 2− 2
3 1 3 1 1
= (x 2 ) 3 = x 2 · 3 = x 2
1
2‑р бодолт. Өгсөн илэрхий ллий н коэффициент нь 1 бай на. Зөвхөн D хариулт буюу x 2 л 1
гэсэн коэффициенттэй тул зөв хариулт болно.
7
БОДОЛТ 2. Илтгэгч ба логарифм илэрхийлэл 2
1.24.
1
α= p p p
2+ 5+ 7
p p p
2+ 5− 7
= p p p p p p
( 2 + 5 + 7)( 2 + 5 − 7)
p p p
2+ 5− 7
= p p p
( 2 + 5)2 − ( 72 )
p p p
2+ 5− 7
= p
2 + 2 10 + 5 − 7
p p p p
2+ 5− 7 × 10
= p ← p
2 10 × 10
p p p
5 2 + 2 5 − 70
=
20
126 14
1.25. 0.35(32) + 0.64(67) = 0.99(99) = 0.(9) = 1 ба 0.(126) = = тул
999 111
0.35(32) + 0.64(67) 1 111
= 14 =
0.(126) 111
14
бай на.
2. Илтгэгч ба логарифм илэрхийлэл 2
2.1.
³ 2 ´−2 ³ 3 ´3 ³ 2 ´2
Илэрх. = · ·
5 5 3
³ 5 ´2 ³ 3 ´3 ³ 2 ´2 ³ a ´−n ³ b ´n
= · · ← =
2 5 3 b a
52 · 33 · 22
= 2 3 2
2 ·5 ·3
= 52−3 · 33−2 · 22−2
3
= 5−1 · 31 · 20 =
5
2.2.
3 3 3
16 4 = (24 ) 4 = 24· 4 = 23 = 8
2.3.
Илэрх. = 6a 4 b 3 · (2a 3 b 4 )3
= 6a 4 b 3 · 23 (a 3 )3 (b 4 )3 ← (abc)n = a n b n c n
= 6a 4 b 3 · 8a 9 b 12 ← (a m )n = a mn
= 48a 4+9 b 3+12 ← a m a n = a m+n
= 48a 13 b 15
8
2. Илтгэгч ба логарифм илэрхийлэл 2 БОДОЛТ
¡ ¢
1
1 1 − 13 1 1 1 1
2.4. (7 2 )− 3 = 7 2 · = 7− 6 , 49 4 = (72 ) 4 = 7 2 бай на. Ий мд
1 1 1 1 1 ¡ ¢
(7 2 )− 3 · 49 4 7− 6 · 7 2 1 1 1 5
1
= 1
= 7− 6 + 2 − − 2 = 7 6
7− 2 7− 2
бай на.
2.5.
log5 8 = a ⇔ 5a = 8
2.6. log2 8 = log2 23 = 3, log3 9 = log3 32 = 2 тул 3 · 2 = 6 бай на.

2.7. log6 4 + log6 9 = log6 (4 · 9) = log6 36 = 2 бай на.
2.8.
3
lg · lg 15 = (lg 3 − lg 5)(lg 3 + lg 5) = (x − y)(x + y) = x 2 − y 2
5
2.9. log9 36 = log32 62 = log3 6 тул 3log9 36 = 3log3 6 = 6 бай на.

2.10.
Илэрх. = 52+log25 4 − log p1 27

3
2+log52 22
=5 − log 1 33
3− 2
3
= 52+log5 2 − log3 3
− 12
= 52 · 5log5 2 + 6 · 1
= 25 · 2 + 6 = 56
2.11.
log5 375 log5 3
Илэрх. = −
log15 5 log1875 5
= log5 375 · log5 15 − log5 3 · log5 1875
= log5 (3 · 53 ) · log5 (3 · 5) − log5 3 · log5 (3 · 54 )
= (log5 3 + 3)(log5 3 + 1) − log5 3(log5 3 + 4)
=3
2.12.
n ≤ lg a < n + 1 ⇔ 10n ≤ 10lg a = a < 10n+1
буюу хамгий н бага n + 1 оронтой тооноос багагүй хамгий н бага n + 2 оронтой тооноос
бага тул a тоо n + 1 оронтой бай на.
2.13.
ln 48 ln(24 · 3)
log6 48 = =
ln 6 ln(2 · 3)
ln 24 + ln 3 4 ln 2 + ln 3
= =
ln 2 + ln 3 ln 2 + ln 3
4a + b b + 4a
= =
a +b b+a
9
БОДОЛТ 2. Илтгэгч ба логарифм илэрхийлэл 2
2.14.
3 p 3
p
4 3 4
4
92 + 16 = (32 ) 2 + 24 = 32· 2 + 2 4 = 33 + 2 = 29
2.15.
−12 · 2560.25 − 21 = −12 · (44 )0.25 − 21

= −12 · 44·0.25 = −12 · 41 − 21
= −48 − 21 = −69
2.16.
r q
4 p ¡ 2 1 ¢1
x 2 = x 3 · (x −4 · x 3 ) 2 4
3
x3 · x −4
¡ 2 1 ¢1
= x 3 · (x −4+ 3 ) 2 4
¡ 10 1 ¢ 1
= x 3 · (x − 3 ) 2 4
¡ 5 ¢1
= x3 · x− 3 4
¡ 5 ¢1
= x 3− 3 4
¡ 4 ¢1
= x3 4
1
=x3
1
2.17. log 1 9 = −2, log2 = −3 ба
3 8
72 log49 2 = (72 )· log49 2 = 49· log49 2 = 2
тул
1 2 log 2
log 1 9 · log2 :7 49 = (−2) · (−3) : 2 = 3
3 8
бай на.
2.18.
q q
lg2 5 + 4 lg 50 = lg2 5 + 4(lg 5 + 1)
q
= lg2 5 + 4 lg 5 + 4
q
= (lg 5 + 2)2 = lg 5 + 2
= lg 5 + lg 100 = lg 500
10
2. Илтгэгч ба логарифм илэрхийлэл 2 БОДОЛТ
2.19.
p
3
log3 16
Илэрх. = − log 1 (log6 7 log7 216)
log3 2 27
p
3
= log2 16 − log 1 (log6 216)
27
4
= log2 2 − log3−3 (log6 63 )
3
4
= − log3−3 3
3
4 1
= − · log3 3
3 −3
4 1 5
= + =
3 3 3
2.20.
42x+1 − 8x = 4 · 42x − 8x = 4 · 24x − 23x = 4 · (2x )4 − (2x )3
= 4 · 34 − 33 = 324 − 27 = 297
2.21.
5
Илэрх. = 1001−lg 2 + log3 81
100
=¡ 5 ¢2
+ log3 34
10lg 2
100 100 · 4
= ¡ ¢2 + 4 = +4
5 25
2
= 16 + 4 = 20
p p p
2.22. A 12 = ( 2)12 = 26 = 64, B 12 = ( 5)12 = 53 = 125, C 12 = ( 3)12 = 34 = 81 тул
4 3
A 12 < C 12 < B 12 ⇔ A < C < B
бай на.
2.23.
3 3 1
2log4 8 + 8log4 2 = 2log22 2 + (23 )log22 2 = 2 2 + 23· 2
3 p p
= 2·22 = 2·2 2 = 4 2
2.24.
p
p 3 q
p
pp
3 q logp p q − logp p
logp 3
log p
q p = p = p
p p logp p
q logp q − logp p
p
1 1
3 logp q − 2
3 1
3 −2
= 1
= p
2 logp q − 1
3
2 −1
p p p p
2 3−3 3(2 − 3) 3
= p = p = −
3( 3 − 2) 3( 3 − 2) 3
11
БОДОЛТ 3. Тригонометр илэрхийлэл 2
2.25.
3x = 7 y = 21z ⇔ log 3x = log 7 y = log 21z ⇔
x log 3 = y log 7 = z log 21 = z(log 3 + log 7) = t

t t
болно. Эндээс log 3 = , log 7 = ба x y z 6= 0 тул
x y
µ ¶
t t 1 1 1
z + =t ⇔ + =
x y x y z
бай на.
Жич: Энд log нь дурын суурьтай логарифм бай ж болно.
3. Тригонометр илэрхийлэл 2
3.1. ¾
180◦ – π 180◦ π 3π
⇒ = ⇒x=
27◦ – x 27◦ x 20
Ãp ! p
3 1 1 3
3.2. A ,− тул sin α = − , cos α = бай на.
2 2 2 2
3.3.
s
√ b
A
3
1 2
bc
60◦ c
bc
O bc
1 1 B
2
bc
1
p
AB
◦ 22 − 12 p
tg 60 = = = 3
OB 1
3.4. 1‑р бодолт. sin x = cos x = 1 бай х боломжгүй тул 2 ший д болохгүй . Мэдээж
p
sin x + cos x нь эерэг утга авах боломжтой тул үлдэх хариултуудаас p зөвхөн 2 л зөв бай х
боломжтой . Үнэндээ x = 45◦ ³үед y = sin x + cos x функц хамгий н их 2 утгаа авдаг. 2‑р
p π´ p π
бодолт. sin x + cos x = 2 sin x + ≤ 2 ба x = үед тэнцэлдээ хүрнэ. Ий мд
4 p 4
sin x + cos x ‑ий н хамгий н их утга нь 2 бай на.
12
3. Тригонометр илэрхийлэл 2 БОДОЛТ
3.5.
sin 690◦ = sin(690◦ − 360◦ ) = sin 330◦ = sin(330◦ − 360◦ )
1
= sin(−30◦ ) = − sin 30◦ = −
2
3.6.
cos2 39◦ + cos2 51◦ = cos2 (90◦ − 51◦ ) + cos2 51◦ = sin2 51◦ + cos2 51◦ = 1
3.7. ³ 1 ´2 1
(sin α + cos α)2 = ⇔ sin2 α + 2 sin α cos α + cos2 α = ⇔
3 9
1
1 −1 4
1 + 2 sin α cos α = ⇔ sin α cos α = 9 =−
9 2 9
бай на.
3.8.
sin2 α : cos2 α
sin2 α = ←
sin2 α + cos2 α : cos2 α
¡ 15 ¢2
tg2 α −8 × 82
= = ¡ 15 ¢2 ←
1 + tg α
2
− +1 × 82
8
225 225
= =
225 + 64 289
r
225 15
sin α > 0 тул sin α = = бай на.
289 17
3.9. Косинус нь тэгш функц тул a = cos(−20◦ ) = cos 20◦ = c бай на. Косинус нь [0◦ , 180◦ ]
завсарт буурдаг функц тул cos 20◦ > cos 60◦ бай на. Ий мд b < a = c бай на
p
1 3 p
3.10. < < 3 тул b < a < c бай на.
2 2
3.11. sin 75◦ = sin(30◦ + 45◦ ) = sin 30◦ cos 45◦ + sin 45◦ cos 30◦ болно. Эндээс
p p p p p
◦ 1 2 2 3 6+ 2
sin 75 = · + · = .
2 2 2 2 4
3.12.
³ π´ tg α + tg π4
Илэрх. = tg α + =
4 1 − tg α · tg π4
tg α + 1 1 + tg α
= =
1 − tg α 1 − tg α
4 1
3.13. cos 2α = 1 − 2 sin2 α = 1 − 2 · = бай на.
9 9
3.14. ¡ 1 ¢2 3
1− 2 4 3
cos 2α = ¡ 1 ¢2 = 5
= = 0.6
1+ 4
5
2
13
БОДОЛТ 3. Тригонометр илэрхийлэл 2
3.15. t = cos θ − sin θ гэе. 45◦ < θ < 135◦ үед sin θ > cos θ тул t < 0 бай на. Түүнчлэн
1 3
t 2 = (cos θ − sin θ)2 = 1 − 2 cos θ sin θ = 1 + 2 · =
4 2
r p
3 6
тул t = − =− бай на.
2 2
3.16.
61◦ + 59◦ 61◦ − 59◦

sin 61◦ − sin 59◦ = 2 · cos · sin =
2 2
= 2 · cos 60◦ · sin 1◦ = sin 1◦
ба sin 87◦ = sin(180◦ − 97◦ ) = sin 93◦ тул
sin 87◦ − sin 59◦ − sin 93◦ + sin 61◦ =

= (sin 87◦ − sin 93◦ ) + (sin 61◦ − sin 59◦ ) =
= 0 + sin 1◦ = sin 1◦
3.17.
Илэрх. = 2 cos 140◦ · sin(−40◦ )

= 2(− cos 40◦ ) · (− sin 40◦ )
= 2 sin 40◦ cos 40◦
= sin(2 · 40◦ ) = sin 80◦
= cos(90◦ − 80◦ ) = cos 10◦
3.18.
15◦ + 75◦ 15◦ − 75◦

cos 15◦ + cos 75◦ = 2 cos · cos
2 2
p p p
2 3 6
= 2 cos 45◦ · cos(−30◦ ) = 2 · · =
2 2 2
³ π´ p π i π πh p π
3.19. tg − = − 3 ба − ∈ − ; тул arctg(− 3) = − бай на. Ий мд
3 3 2 2 3
p ³ π´ π 1
cos(arctg(− 3)) = cos − = cos =
3 3 2
3.20. p ´
³π 3 ³π π´ π π π π
sin = sin
− arccos − = sin · cos − cos · sin =
4 2 4 6 4 6 4 6
p p p p p
2 3 2 1 6− 2
= · − · = .
2 2 2 2 4
p p
π π 6− 2
нь 45◦ , = 30◦ тул sin 15◦ = бай на.
4 6 4
14
4. Тоо тоолол сэдвийн давтлага 2 БОДОЛТ
Санамж: Үүнтэй адилаар ний лбэр, ялгавар өнцгий н томьё о ашиглан 15◦ = 45◦ − 30◦ ,
75◦ = 45◦ + 30◦ өнцгүүдий н тригонометрий н функцүүдий н утгыг бодох боломжтой .
3.21.
Илэрх. = sin2 10◦ + sin2 130◦ + sin2 110◦

1 − cos 20◦ 1 − cos 260◦ 1 − cos 220◦
= + +
2 2 2
3 1 1
= − (cos 20 + cos 260 ) − cos 220◦
◦ ◦
2 2 2
3 1 1
= − cos 140◦ cos(−120◦ ) − cos 220◦ ← cos(−120◦ ) = −
2 2 2
3 1 1 3
= + cos 140◦ − cos 220◦ = = 1.5 ← cos α = cos(360◦ − α)
2 2 2 2
3.22.
sin6 x + cos6 x = (sin2 x + cos2 x)3 − 3 sin2 x cos2 x · (sin2 x + cos2 x) =

3 3 42 13
= 1 − 3 sin2 x cos2 x = 1 − · sin2 2x = 1 − · 2 =
4 4 5 25
3.23.
4 cos 18◦ sin 18◦ cos 36◦ = 2 sin 36◦ cos 36◦ = sin 72◦ = cos 18◦
Эндээс 4 sin 18◦ cos 36◦ = 1 болох нь харагдаж бай на.
3.24. sin2 α + cos2 α = 1 тул cos2 α = 1 − sin2 α. cos α > 0 тул
s
µ ¶2
5 12
cos α = 1 − =
13 13
sin2 β + cos2 β = 1 ба sin β < 0 тул

s
µ ¶
3 2 4
sin β = − 1− − =−
5 5
5 −3 12 −4 33
sin(α − β) = · − · =
13 5 13 5 65
5 −3 12 −4 63
sin(α + β) = · + · =−
13 5 13 5 65
3.25.
1
sin 40◦ · cos70◦ · sin 80◦ = · (sin 110◦ + sin(−30◦ )) · sin 80◦
2
1 1
= · sin 110◦ · sin 80◦ − · sin 80◦
2 4
1 n 1 o 1
= · − (cos 190◦ − cos 30◦ ) − · sin 80◦
2 2 4
p p
1 1 3 1 3
= − · cos 190◦ + · − · sin 80◦ =
4 4 2 4 8
Энд cos 190◦ = cos(180◦ + cos 10◦ ) = − cos 10◦ , sin 80◦ = cos 10◦ болон ∗ → + хувиргалтын
томьё онуудыг ашиглав.
15
БОДОЛТ 4. Тоо тоолол сэдвийн давтлага 2
4. Тоо тоолол сэдвийн давтлага 2
4.1.
p p
3−2 2 p
Илэрх. = p p · 2
3+2 2
p p p p
3−2 2 3−2 2 p
=p p · p p · 2
3+2 2 3−2 2
p p
3−2 2 3−2 2 p
=q = p · 2
p 9−8
32 − (2 2)2
p p
= (3 − 2 2) · 2
p
= 3 2−4
4.2. −3 ≤ −2.37 < −2 тул [−2.37] = −3 бай на. Ий

· мд¸ {−2.37} = −3 − (−2.37) = 0.63 бай на.
p p 7 7
3 ≤ 12 < 4 тул [ 12] = 3. 3 ≤ = 3.5 < 4 тул = 3 бай на. 5 ≤ 5.37 < 6 тул [5.37] = 5 ба
2 2
{5.37} = 5.37 − 5 = 0.37 Эдгээрий г ашиглавал
· ¸
p 7
{−2.37} + [ 12] − + {5.37} = 0.63 + 3 − 3 + 0.37 = 1
2
бай на.
4.3.
ab + ba + aa + bb = 10a + b + 10b + a + 10a + a + 10b + b = 22(a + b) = 22 · 7 = 154
4.4. 55 = 3 · 42 + 1 · 41 + 3 · 40 = 3135 болно.

p p p
4.5. A 12 = ( 2)12 = 26 = 64, B 12 = ( 5)12 = 53 = 125, C 12 = ( 3)12 = 34 = 81 тул
4 3
A 12 < C 12 < B 12 ⇔ A < C < B
бай на.
4.6. lg A, lg B, lgC тоонуудыг жишье.
p
7 3
lg A = lg 8 = lg 23/7 = · 0.3010 = 0.129,
7
p6 1 1 1
lg B = lg 5 = lg 51/6 = lg 5 = (1 − lg 2) = (1 − 0.3010) = 0.1165,
6 6 6
p
5 lg 6 lg 2 + lg 3 0.3010 + 0.4771
lgC = lg 6 = lg 61/5 = = = = 0.15562
5 5 5
тул lg B < lg A < lgC бай на. Ий мд B < A < C .
4.7. 2015 = 4 · 503 + 3 тул 32015 нь 33 ‑тай адил 7 цифрээр төгсөнө.
4.8. 9 ба 10‑д зэрэг хуваагдах 0‑ээс их хамгий н бага бүхэл тоо нь ХБЕХ(9, 10) = 90 бай на.
Ий мд бидний олох тоо 90 + 5 = 95 юм.
16
4. Тоо тоолол сэдвийн давтлага 2 БОДОЛТ
4.9.
ln 48 ln(24 · 3)
log6 48 = =
ln 6 ln(2 · 3)
4
ln 2 + ln 3 4 ln 2 + ln 3
= =
ln 2 + ln 3 ln 2 + ln 3
4a + b b + 4a
= =
a +b b+a
4.10. f (2) = 52+1 = 125, f (x 0 ) = 5x0 +1 = 4 · 125 = 500 тул
5x0 = 100 ⇔ x 0 = log5 100 = log5 (52 · 4) = 2 + log5 4
4.11. y = loga x функц x > 0 мужид тодорхой логддог. Учир нь a > 0, a 6= 1 тооны ямар ч
зэрэг нь 0 буюу түүнээс бага бай ж болдоггүй . Ий мд ln 0 илэрхий лэл тодорхой логдохгүй .
4.12.
q q q
lg2 2 + 2 lg 25 = (1 − lg 5)2 + 4 lg 5 = (1 + lg 5)2 = 1 + lg 5
4.13.
p 3 3
loga (a a) = loga a 2 =
2
4.14.
p
3
log2 5
Илэрх. = − log 1 (log2 3 log3 4)
log2 5 4
1
log2 5 3
= − log 1 (log2 4)
log2 5 4
1
3 · log2 5
= − log 1 2
log2 5 4
µ ¶
1 1 5
= − − =
3 2 6
4.15.
1 −1
x = 2 · log 1 = 2 · log2−1 5−1 = 2 · · log2 5 = log2 52 = log2 25
2 5 −1
1
y = 3 · log23 26 = 3 · · log2 26 = log2 26
3
ба y = log2 x функц нь өсөх функц тул
x<y <z
бай на.
17
БОДОЛТ 4. Тоо тоолол сэдвийн давтлага 2
4.16.
³ 1 ´0.5
1+ 1
Илэрх. = 3 2 log4 3 + 8 3 log9 2 + 1
³ 1 ´0.5
1+ 1 1
= 3 log2 3 + (8 3 ) log9 2 + 1
³ 1 1 ´0.5 1
= 3 · 3 log2 3 + 2 log9 2 + 1 ← = logb a
loga b
³ ´0.5
= 3 · 3log3 2 + 2log2 9 + 1 ← a loga b = b
= (3 · 2 + 9 + 1)0.5 = 160.5 = 4
4.17. p ´
³π 3 ³π π´ π π π π
sin − arccos= sin − = sin · cos − cos · sin =
4 2 4 6 4 6 4 6
p p p p p
2 3 2 1 6− 2
= · − · = .
2 2 2 2 4
p p
π π 6− 2
нь 45◦ , = 30◦ тул sin 15◦ = бай на.
4 6 4
Санамж: Үүнтэй адилаар ний лбэр, ялгавар өнцгий н томьё о ашиглан 15◦ = 45◦ − 30◦ ,
75◦ = 45◦ + 30◦ өнцгүүдий н тригонометрий н функцүүдий н утгыг бодох боломжтой .
2 ³ π´ 2 2 3π 3π
4.18. · tg − = · (−1) = − > −1 = sin тул хамгий н бага нь sin бай на.
3 4 3 3 2 2
4.19.
m 2 = (sin α + cos α)2 = sin2 α + 2 sin α cos α + cos2 α

= (sin2 α + cos2 α) + sin 2α = 1 + sin 2α
Ий мд sin 2α = m 2 − 1 бай на

4.20.
1 ◦ 1 − 4 sin 70◦ sin 10◦
− 2 sin 70 = =
2 sin 10◦ 2 sin 10◦
1 − (1 − 2 cos 80◦ ) 2 cos 80◦ cos(90◦ − 80◦ )
= = = =1
2 sin 10◦ 2 sin 10◦ cos 10◦
4.21.
Илэрх. = sin6 α + cos6 α + 3 sin2 α · cos2 α

= (sin2 α + cos2 α)3 − 3 sin2 α cos2 α(sin2 α + cos2 α) + 3 sin2 α · cos2 α
= 13 − 3 sin2 α cos2 α · 1 + 3 sin2 α · cos2 α
=1
p
◦ 5−1
4.22. sin 18 = тул
4
Ãp !4
p p 5−1 1
(7 + 3 5) sin4 18◦ = (7 + 3 5) =
4 8
18
5. Алгебрийн илэрхийлэл 2 БОДОЛТ
4.23. log y 3 8 · logp2 x 2 = 1 тул
log y 3 23 · log(p2)2 x 2·2 = log y 2 · log2 x 4 = log y x 4 = 1 ⇒ x 4 = y
1
болно. Ий мд x 2 = y 2 бай на.
4.24.
1 p 1
= 5−2 ⇒ α = p
α 5−2
бай на. Ий мд p
1 5+2 p
α= p = p = 5+2
5 − 2 ( 5) − 2
2 2
p
ба 2 < 5 < 3 тул
4≤α<5
бай на. Ий мд a = [α] = 4 ба
p p
b = {α} = α − [α] = 5+2−4 = 5−2
болно. Эндээс
p p
a + b 2 + 4b = 4 + ( 5 − 2)2 + 4( 5 − 2)
p p
= ( 5 − 2)2 + 2 · 2 · ( 5 − 2) + 22
p
= ( 5 − 2 + 2)2 = 5
4.25.
1.
1 1 p p
x−y = p −p = ( 5 + 2) − ( 5 − 2) = 4
5−2 5+2
1 1 1
xy = p ·p = p =1
5−2 5 + 2 ( 5)2 − 22
2.
y x x 2 + y 2 (x − y)2 + 2x y 42 + 2 · 1
+ = = = = 18
x y xy xy 1
3.
x 3 − y 3 = (x − y)3 + 3x y(x − y)
= 43 + 3 · 1 · 4 = 64 + 12 = 76
5. Алгебрийн илэрхийлэл 2
5.1.
(3x − 4y)2 = (3x)2 − 2 · (3x) · (4y) + (4y)2 = 9x 2 − 24x y + 16y 2
5.2.
(x − 1)2 − 32 = (x − 1 − 3)(x − 1 + 3) = (x − 4)(x + 2)
19
БОДОЛТ 5. Алгебрийн илэрхийлэл 2
5.3.
27m 3 + n 3 = (3m)3 + n 3 = (3m + n)((3m)2 − 3m · n + n 2 ) =
= (3m + n)(9m 2 − 3mn + n 2 )
5.4.
(x − 2y)3 = x 3 − 3 · x 2 · (2y) + 3 · x · (2y)2 − (2y)3 =
= x 3 − 6x 2 y + 12x y 2 − 8y 3
x 3 − 1 x 2 + x + 1 (x − 1)(x 2 + x + 1) (x − 1)(x + 1)
5.5. : = ă · = (x − 1)2 .
x +1 x2 − 1 x +1 x2 + x + 1
5.6. x 2 − 2x + (7 − a) = 0 квадрат тэгшитгэл яг нэг бодит ший дтэй бай хын тулд
дискриминант нь
D = (−2)2 − 4 · 1 · (7 − a) = 0
бай х ё стой . Эндээс a = 6.
5.7. p p
x −1 = 3 ⇒ (x − 1)2 = ( 3)2 ⇒ x 2 − 2x + 1 = 3
тул x 2 − 2x − 2 = 0 бай на.
5.8. ¡ ¢ ¡ ¢
2ab 2 + 2a 2 b 2ab(b + a) 2 · − 15 · − 25 4
= = ¡ ¢2 ¡ 2¢ =
b − 3ab + a
2 2 (a + b) − 5ab
2 1
−5 −5· −5 51
5.9.
¯ −b − pD −b + pD ¯ p
¯ ¯
|x 2 − x 1 | = ¯ − ¯= D
2 2
p
Ий мд |x 2 − x 1 | = 4 + 4(m + 1) = 4. Эндээс 4m + 8 = 16 ⇒ m = 2.
5.10. a 2 − (b + 3)a − 6b 2 + 9b = 0 тэгшитгэлий н ший дүүд нь
p
b +3± (b + 3)2 − 4 · (−6b 2 + 9b)
a 1,2 = =
2
p
b + 3 ± 25b 2 − 30b + 9 b + 3 ± (5b − 3)
= =
2 2
тул a 1 = 3b , a 2 = −2b + 3. Ий мд
a 2 − ab − 3a − 6b 2 + 9b = (a − 3b)(a + 2b − 3)
бай на.
⃗ = (−3, 4) векторын дагуу параллель зөөхөд
5.11. y = x 2 параболыг p
y = (x − (−3))2 + 4 = (x + 3)2 + 4
парабол гарна.
5.12.
a = −x 2 + 4x − 12 = 0 ⇔ x 2 − 4x + (a + 12) = 0
20
5. Алгебрийн илэрхийлэл 2 БОДОЛТ
тэгшитгэл ший дтэй бай х зай лшгүй бөгөөд хүрэлцээтэй нөхцөл нь
D = (−4)2 − 4 · 1 · (a + 12) ≥ 0 ⇔ −32 − 4a ≥ 0
тул a ≤ −8 бай на. Ий мд y = −x 2 + 4x − 12 функций н дүр нь ] − ∞; −8] бай на.

¡ ¢2
5.13. 25x 2 − 4y 2 = 25x 2 − 4 52 x = 25x 2 − 4 · 25 2 2 2
4 x = 25x − 25x = 0.
5.14. a = bk гэвэл
a 2 + 3ab + 2b 2 = b 2 (k 2 + 3k + 2) = b 2 (k + 1)(k + 2)
2b 2 − ab − a 2 = −b 2 (k 2 + k − 2) = −b 2 (k − 1)(k + 2)
тул a 2 + 3ab + 2b 2 = (a + b)(a + 2b), 2b 2 − ab − a 2 = −(a − b)(a + 2b) болно. Ий мд
a 2 + 3ab + 2b 2 (a + b)(a + 2b) b+a

= =
2b − ab − a
2 2 −(a − b)(a + 2b) b − a
5.15. P (x) = x 3 − 3x 2 + 3x + 1 ба α = 3 тул үлдэгдэл нь
P (3) = 33 − 3 · 32 + 3 · 3 + 1 = 10
бай на.
5.16. (x − 1)‑д хуваахад гарах үлдэгдэл нь тогтмол тоо тул
R(x) = R(1) = P (1) = 12017 − 1 + 1 = 1
бай на.
5.17. P (x) = (x 2 − 1)T (x) + R(x) гэвэл
P (−1) = ((−1)2 − 1) · T (x) + R(−1) = R(−1)
тул
R(−1) = P (−1) = 1 − 2 + 3 − 1 + 3 = 4.
5.18. µ ¶2 µ ¶
p 1 p p 1 1 2 1
x+p = ( x)2 + 2 x · p + p = x +2+ = 9
x x x x
тул
1
x+ =7
x
бай на.
5.19.
45 45
x 3 − y 3 = (x − y)(x 2 + x y + y 2 ) = 45 ⇒ x 2 + x y + y 2 = = = 15
x−y 3
Нөгөө талаас x − y = 3‑ий н хоё р талыг квадрат зэрэгт дэвшүүлбэл x 2 − 2x y + y 2 = 9 болно.
x y = 15 − x 2 − y 2 тул x 2 − 2(15 − x 2 − y 2 ) + y 2 = 9 болох ба эндээс
3x 2 + 3y 2 − 30 = 9 ⇒ x 2 + y 2 = 13
болж бай на.
21
БОДОЛТ 5. Алгебрийн илэрхийлэл 2
5.20.
x 3 + 3x 2 − 4x − 12 = (x + 3)x 2 − 4(x + 3) = (x + 3)(x 2 − 4) = 0
гэж үржигдэхүүнд задалж бодвол x 1 = −3, x 2 = 2, x 3 = −2 тул
1 1 1 1
+ + =−
−3 2 −2 3
бай на.
Мөн куб тэгшитгэлий н хувь дахь Виетий н теорем ашиглаад
1 1 1 x1 x2 + x1 x3 + x2 x3 −4 1
+ + = = =−
x1 x2 x3 x1 x2 x3 −(−12) 3
гэж шууд бодож болно.

5.21.
P (x) = 4x(x 2 − 9x 3 ) + (3x + 2) · (x − 4) + (6x 2 + 1)2

= 4x 3 − 36x 4 + 3x 2 − 10x − 8 + 36x 4 + 12x 2 + 1
= 4x 3 + 51x 2 − 10x − 7
тул зэрэг нь 3 бай на.

5.22. µ ¶
1 1 a
p + p : 2 =
a − 2b a + 2b a − 2b
Ã p p !
(a + 2b) (a − 2b) a 2 − 2b
= p p + p p · =
(a − 2b)(a + 2b) (a − 2b)(a + 2b) a
2a a 2 − 2b
= · = 2.
a 2 − 2b a
5.23.
x − 2y 1
= ⇔ x = 7y
2x + y 3
тул
50x y 50 · 7y · y 350y 2
= = =7
x +y
2 2 (7y)2 + y 50y 2
p
5.24. 2a − 1 = 5 ⇒ 4a 2 − 4a + 1 = 5 тул a 2 − a − 1 = 0 бай на.
a 2 = a + 1 тул
a 3 = a 2 · a = (a + 1)a = a 2 + a = 2a + 1
a 4 = a 3 · a = (2a + 1)a = 2a 2 + a = 2(a + 1) + a = 3a + 2
тул
a 4 + a 3 + a 2 + a + 1 = (3a + 2) + (2a + 1) + (a + 1) + a + 1
p p
1+ 5 17 + 7 5
= 7a + 5 = 7 · +5 =
2 2
22
6. Алгебрийн тэгшитгэл, тэнцэтгэл биш 2 БОДОЛТ
5.25. 
 x + y = 5k
y + z = 8k

z + x = 7k
тул
(x + y) − (y + z) + (z + x) 5k + 7k − 8k
x= = = 2k
2 2
y = 5k − 2k = 3k
z = 7k − 2k = 5k
Ий мд
x 3 + 2y 3 − z 3
Илэрх. =
(x − 2y)(y + z)(z − x)
(2k)3 + 2(3k)3 − (5k)3
=
(2k − 6k)(3k + 5k)(5k − 2k)
8k 2 + 54k 3 − 125k 3
=
(−4k)(8k)(3k)
−63k 3 21
= =
−96k 3 32
6. Алгебрийн тэгшитгэл, тэнцэтгэл биш 2
6.1.
3
−2(x + 1) − 3 = −2 ⇔ −2x − 5 = −2 ⇔ −2x = 3 ⇔ x = = −1.5
−2
6.2. p p
−4 ± 42 − 4 · 1 · (−3) −4 ± 28 p
x 1,2 = = = −2 ± 7
2·1 2
6.3. 2x 2 + x − a − 1 = 0 тэгшитгэлий н дискреминант нь
D = 12 − 4 · 2 · (−a − 1) = 8a + 9
бай на. Квадрат тэгшитгэл ший дгүй бай х зай лшгүй бөгөөд хүрэлцээтэй нөхцөл нь D < 0
тул
9
8a + 9 < 0 ⇔ a < − = −1.125
8
үед тэгшитгэл ший дгүй бай на. Ий мд a ∈] − ∞; −1.125[ бай на.
6.4. x = −4 нь f (x) = x 2 + x + a = 0 тэгшитгэлий н ший д тул (−4)2 + (−4) + a = 0 бай на.
Ий мд
16 − 4 + a = 0 ⇒ a = −12
6.5.
x 3 − 3x 2 − 3x + 1 = 0 ⇔ x 3 + 1 − 3(x 2 + x) = 0 ⇔
(x + 1)(x 2 − x + 1) − 3x(x + 1) = (x + 1)(x 2 − 4x + 1) = 0
·
x +1 = 0
⇔
x 2 − 4x + 1 = 0
23
БОДОЛТ 6. Алгебрийн тэгшитгэл, тэнцэтгэл биш 2
p
4 ± 42 − 4 p
тул x 1 = −1 ба x 2,3 = = 2 ± 3 бай на.
2
6.6. t 2 + at + 9 = 0 ший дтэй бай хын тулд
D = a 2 − 4 · 9 = a 2 − 36 ≥ 0 ⇔ a ≤ −6 ∪ a ≥ 6
бай на. Виетий н теоремоор t 1 · t 2 = 9 тул эдгээр нь ижил тэмдэгтэй бай на. Бид t ≥ 0 бай х
ший д хай ж бай гаа тулд t 1 , t 2 ≥ 0 бай х шаардлагатай . Ий мд
t 1 + t 2 = −a ≥ 0 ⇔ a ≤ 0
бай х шаардлагатай тул a ≤ −6 бай на.

6.7. Тодорхой логдох муж нь 3x − 12 ≥ 0 ⇔ x ≥ 4. x ≥ 4 үед
p
3x − 12 < 3 ⇔ 3x − 12 < 32 ⇔ 3x < 21 ⇔ x < 7
Тодорхой логдох мужаа тооцон ший дий г нэгтгэж бичвэл
4≤x <7
¡ ¢p p
6.8. x 2 − 1 2x + 1 = 0 бол x 2 − 1 = 0 эсвэл 2x + 1 = 0 бай на. Эхний тэгшитгэлээс x = ±1,
1 p
хоё р дахь тэгшитгэлээс x = − боловч x = −1 үед 2x + 1 тодорхой логдохгүй тул ший д
2
1
нь 1, − болно.
2
6.9. Язгуурын доорхи илэрхий лэл эерэг бай х тул x ≥ 0. Бутархай н хуваарь тэг биш тул
p
x − 2 6= 0 буюу x 6= 4. Ий мд D = [0; 4[∪]4; +∞].
p 2 p 2
x −3 ≤ p ⇔ x −3− p ≤0⇔
x −2 x −2
p p
( x − 3)( x − 2) − 2
⇔ p ≤ 0.
x −2
p
x −5 x +4
Сүүлий н тэнцэтгэл биш нь p ≤ 0 болох ба энэ нь тодорхой логдох муждаа (x 6= 4,
x −2
x > 0) p p
( x − 2)(x − 5 x + 4) ≤ 0
p
тэнцэтгэл биштэй тэнцүү чанартай . t = x гэвэл t ≥ 0 ба
(t − 2)(t 2 − 5t + 4) = (t − 2)(t − 1)(t − 4) ≤ 0

p
болно. Үүний г интервалын аргаар бодвол t ∈] − ∞; 1] ∪ [2; 4]. Ий мд x ≤ 1 эсвэл
p
2 ≤ x ≤ 4 болно. Ий мд x ≤ 1 эсвэл 4 ≤ x ≤ 16 бай на. Үүний г тодорхой логдох мужтай
огтлолцуулбал x ∈ [0; 1]∪]4; 16] болов.
6.10. Тэгшитгэлий н 2 талыг квадрат зэрэгт дэвшүүлбэл
p p
2−x + x +3 = 3 ⇒
p p
( 2 − x + x + 3)2 = 32 ⇒
24
p p
2−x +2 2−x x +3+x +3 = 9 ⇒
p
6 − x − x2 = 2 ⇒ x2 + x − 2 = 0
болно. Эндээс x 1 = 1, x 2 = −2 болох ба хоё улаа анхны тэгшитгэлий н ший д болно. Ий мд
ний лбэр нь 1 + (−2) = −1 бай на.
p
1 2 5 ± 52 − 4 · 2 · 2 5 ± 3
6.11. t + = 2.5 ⇒ 2t − 5t + 2 = 0 ⇒ t 1,2 = = ⇒ t 1 = 2, t 2 = 0.5 бай на.
t 2·2 4
Ий мд r
5 16x 16x
=2⇒ = 32 ⇒ x = 2,
x −1 x −1
r
5 16x 16x 1 1
= 0.5 ⇒ = ⇒x =−
x −1 x − 1 32 511
бай на.
½
a +b = 4
6.12. систем тэгшитгэлий г бодъё .
a 3 + b 3 = 16
a 3 + b 3 = (a + b)(a 2 − ab + b 2 ) = 4(a 2 − ab + b 2 ) = 16
тул a 2 − ab + b 2 = 4 болно. b = 4 − a ‑г орлуулбал
a 2 − ab + b 2 = a 2 − a(4 − a) + (4 − a)2 = 4
буюу
3a 2 − 12a + 12 = 0 ⇔ a = 2
болно. Ий мд q
3 p p
a= 9− x +1 = 2 ⇒ 9− x +1 = 8 ⇒ x = 0
болно. x = 0 ший д болохыг шалгахад төвөгтэй биш.
6.13. Тэнцэтгэл биший н тодорхой логдох мужий г тооцвол 2x − 6 ≥ 0, 6 − 2x ≥ 0 тул
3≤x ≤3
болно. x = 3 тэнцэтгэл биший н ший д тул x = 3 ший дтэй .

6.14. x = 2 үед p p
4 p p
4
23 + 8 + 23 + 8 = 16 + 16 = 4 + 2 = 6
тул ший д болж бай на.
6.15. x = −2 үед
|(−2)2 − (−2) − 6| = 0 < (−2) + 3 = 1
тул ший д болно. x = 2 үед
|22 − 2 − 6| = 4 < 2 + 3 = 5
|32 − 3 − 6| = 0 < 3 + 3 = 6
|42 − 4 − 6| = 6 < 6 + 3 = 9
25
тул ший д болно. Ий мд D хариулт зөв бай на.

³ 1´ ³ 1´ 1
6.16. x 2 6= 0 тоонд хувааж өгвөл x 2 + 2 − 5 x + − 4 = 0. x + = a ≥ 0 гэж орлуулбал
³ x x x
1´
a 2 = x 2 + 2 − 2 тул
x
a 2 − 5a − 6 = 0
болно. Эндээс a эерэг тул a = 6 бай на.
6.17.
(x − 3)(2x − 3) n (x − 3)(2x − 3)(x + 5) ≤ 0
≤0⇔
(x + 5) x 6= −5
(x − 3)(2x − 3)(x + 5) ≤ 0 ⇔ 2(x + 5)(x − 32 )(x − 3) ≤ 0 бай на.
Муж x < −5 −5 < x < 32 3

2<x <3 3<x
Тэмдэг −−− = − +−− = + ++− = − +++ = +
тодорхой логдох мужаа тооцвол:
−5 + +
bc b b
− 3 − 3
2 x
£ ¤
тул тэнцэтгэл биший н ший д нь ] − ∞; −5[∪ 32 ; 3 бай на.
6.18.
2x − 3 3x + 2
1+ 2+
x +2 + 2x − 1 × (2x + 4) × (2x − 1)
1=
3x − 4 5x + 3 × (2x + 4) × (2x − 1)
2+ 3+
2x + 4 2x − 1
2x + 4 + 2(2x − 3) 2(2x − 1) + 3x + 2
= +
2(2x + 4) + 3x − 4 3(2x − 1) + 5x + 3
6x − 2 7x 6x − 2 7
= + = +
7x + 4 11x 7x + 4 11
тул
6x − 2 4
= ⇒ 66x − 22 = 28x + 16 ⇒ x = 1
7x + 4 11
бай на.
6.19.
1 2 1 + t + 2(5 − t ) − (5 − t )(1 + t )
+ <1⇔ <0
5−t 1+t (5 − t )(1 + t )
t 2 − 5t + 6 (t − 2)(t − 3)
⇔ <0⇔ >0
(5 − t )(1 + t ) (t − 5)(t + 1)
болно. Тэнцэтгэл биший г интервалын аргаар бодвол
t ∈] − ∞; −1[∪]2; 3[∪]5; +∞[
26
Эндээс хамгий н бага эерэг бүхэл ший д нь 6 болох нь харагдаж бай на.
p
6
6.20. t = 2x − 5 гэвэл µ ¶
6
5t 2 + t < 6 ⇔ 5(t − 1) t + <0
5
6
тул − < t < 1. 0 ≤ 2x − 5 үед t > 0 тул 2.5 ≤ x ба 2x − 5 < 16 бай на. Ий мд 2.5 ≤ x < 3 бай на.
5
6.21. x ≥ 1 үед тэнцэтгэл биш ший дгүй тул x < 1 бай на. Энэ үед
|x − |x − 1|| = |x − (1 − x)| = |2x − 1|
бай на. |2x − 1| = 2 ⇔ 2x − 1 = ±2 болно. 2x − 1 = 2 ⇒ x = 1.5 ба 2x − 1 = −2 ⇒ x = −0.5

бай на. x < 1 тул зөвхөн x = −0.5 ший дтэй . Ий мд ший дүүдий н ний лбэр нь −0.5 бай на.
6.22.
y
bc
bc
−4 −1 2 x
зургаас харахад y = |x + 4| функций н график y = 3|x| функций н графикаас дээр орших

хэсэг буюу |x + 4| ≥ 3|x| бай х хэсэг нь [−1; 2] муж бай на. Ий мд мужий н урт нь 2 − (−1) = 3
бай на.
x
6.23. 1‑р бодолт. Зааварт ё соор t = нь
y
t 2 + 3t + 11
=5
t +2
x
тэгшитгэлий н ший д болно. Эндээс t 2 − 2t + 1 = (t − 1)2 = 1 буюу = 1 болно. Ий мд x = y
y
тул
x 3 − 2x y 2 − 3x 2 y + 7y 3 x 3 − 2x 3 − 3x 3 + 7x 3
= = −3
x 3 − 2y 3 x 3 − 2x 3
болов. 2‑р бодолт.
x 2 + y(3x + 11y)
= 5 ⇒ x 2 + 3x y + 11y 2 = 5x y + 10y 2 ⇒
x y + 2y 2
x 2 + 3x y + 11y 2 − 5x y − 10y 2 =
= x 2 − 2x y + y 2 = (x − y)2 = 0
тул x = y бай на. Ий мд
x 3 − 2x y 2 − 3x 2 y + 7y 3 x 3 − 2x 3 − 3x 3 + 7x 3
= = −3
x 3 − 2y 3 x 3 − 2x 3
27
x+y
6.24. = 5 ⇒ x + y = 5(x − y) ⇔ 6y = 4x ⇔ x = 1.5y . Үүний г 2 дахь тэгшитгэлд
x−y
орлуулбал (1.5y)2 + y 2 = 3.25y 2 = 13 буюу y 2 = 4. Ий мд y = ±2, x = 1.5 · y = ±3.
6.25. I мужид x + y ≤ 1 ⇔ y ≤ 1 − x тул y = 1 − x функций н графикаас доош орших хэсэг;
y
1
−1 1
O x
−1
II мужид −x + y ≤ 1 ⇔ y ≤ 1 + x тул y = 1 + x функций н графикаас доош орших хэсэг;
y
1
−1 1
O x
−1
III мужид −x − y ≤ 1 ⇔ y ≥ x − 1 тул y = x − 1 функций н графикаас дээш орших хэсэг;
y
1
−1 O 1
x
−1
IV мужид x − y ≤ 1 ⇔ y ≥ −x − 1 тул y = −x − 1 функций н графикаас дээш орших хэсэг тус
28
7. Илтгэгч, логарифм ба тригонометр тэгшитгэл, тэнцэтгэл биш 2 БОДОЛТ
тус бай на.

y
1
−1 O 1
x
−1
Ший дүүдээ нэгтгэвэл

y
1
−1 1
O x
−1
тул 4) хариулт зөв бай на.
7. Илтгэгч, логарифм ба тригонометр тэгшитгэл, тэнцэтгэл биш 2
7.1.
8
x = log 1 256 = log2−1 28 = · log2 2 = −8
2 −1
7.2. 4 > 1 тул

21
4−3x ≤ 421 ⇔ −3x ≤ 21 ⇔ x ≥ = −7
−3
Ий мд x ∈ [−7; +∞[ бай на.
7.3. t = log0.5 x гэвэл t 2 + t − 2 ≤ 0 болно. Эндээс (t + 2)(t − 1) ≤ 0 тул −2 ≤ t ≤ 1 буюу
−2 ≤ log0.5 x ≤ 1 ⇔ 0.5−2 ≥ x ≥ 0.51
1
болно. Ий мд ≤ x ≤ 4 бай на.
2
³ 3 ´x
7.4. t 2 − 8t − 9 = 0 ⇒ t = 9, (t > 0) болно. Эндээс t = = 9 ⇒ x = log 3 9.
2 2
7.5.
x +3 x +3
lg(x + 3) − lg(x − 1) = 1 ⇒ lg = lg 10 ⇔ = 10.
x −1 x −1
29
БОДОЛТ 7. Илтгэгч, логарифм ба тригонометр тэгшитгэл, тэнцэтгэл биш 2
Эндээс
13
x + 3 = 10(x − 1) ⇒ 9x = 13 ⇒ x =
9
⇒ хувиргалт ашигласан тул ший дий г шалгая.
µ ¶ µ ¶ 40
13 13 40 4 9
lg + 3 − lg − 1 = lg − lg = lg 4
= lg 10 = 1
9 9 9 9 9
тул ший д болж бай на.

7.6. 1‑р бодолт. Тодорхой логдох муж нь 0 < x − 2, 0 < 2x − 1 буюу (2; +∞) муж бай на. Энэ
үед
2 log 1 (x − 2) > log 1 (2x − 1) ⇔ log 1 (x − 2)2 > log 1 (2x − 1)
3 3 3 3
⇔ (x − 2)2 < 2x − 1 ⇔ x 2 − 6x + 5 < 0

Эндээс (x − 1)(x − 5) > 0 тул x ∈ (1; 5). Тодорхой логдох мужаа тооцвол тэнцэтгэл биший н
ший д нь (2; 5) бай на. 2‑р бодолт. Тодорхой логдох мужаас A, C ший д биш. x = 3 нь
2 log 1 (3 − 2) = 0 > log 1 (2 · 3 − 1) = log 1 5

3 3 3
тул ший д болно. Ий мд D, E ший д болохгүй тул зөвхөн B буюу (2; 5) хариулт үлдэж бай на.
7.7.
2x x 2 − 9 · 2x − x 2 + 9 = 0 ⇔ (2x − 1)(x 2 − 9) = 0
тул 2x − 1 = 0 эсвэл x 2 − 9 = 0 бай на. 2x − 1 = 0 ⇒ x = 0, x 2 − 9 = 0 ⇒ x = ±3.
7.8. (2x)log2 x = 4 ⇔ log2 (2x)log2 x = log2 4 бай на. Эндээс loga b k = k loga b ,
loga bc = loga b + loga c ба log2 2 = 1, log2 4 = 2 болохыг тооцвол
log2 x · log2 2x = log2 x · (1 + log2 x) = 2
болно. t = log2 x орлуулга хий вэл t 2 + t − 2 = 0 тэгшитгэлд шилжинэ. Эндээc t 1 = 1, t 2 = −2

тул
x 1 = 2t1 = 2, x 2 = 2t2 = 2−2 = 0.25
бай на.
7.9.
³π π´ ³ π ´ p3
cos − = cos − =
6 3 6 2
π
тул x = нь ший д болно.
6
7.10. ³
p π´ ³ π´ 1
3 tg 3x + = 1 ⇔ tg 3x + =p ⇔
4 4 3
π 1 π
⇔ 3x + = arctg p + πn = + πn
4 3 6
π π πn
⇔ 3x = − + πn ⇔ x = − +
12 36 3
1
7.11. sin x > . Хэрэв x өнцгий г цагий н зүүний эсрэг чиглэлд бай гуулвал нэгж той рогтой
2
1 π 5π
огтлолцох цэгүүд нь s = шулуунаас дээш оршино. Эндээс < x < болно.
2 6 6
30
s
1
1
s= 2
bc bc
5π
6
π
−1 6 1 c
−1
7.12. p p
p p 2 2 1
2 cos 8x + 2 sin 8x = −1 ⇒ cos 8x + sin 8x = −
2 2 2
буюу
³ π´ 1 π π 12k − 3 + 2 · (−1)k+1
sin 8x + = − ⇒ 8x + = (−1)k+1 + πk ⇒ x = π
4 2 4 6 96
3π 7π
болно. <x< нөхцлий г хангах ший дүүдий г олъё .
8 10
3 12k − 3 + 2 · (−1)k+1 7
< < ⇒ k = 4, 5, 6
8 96 10
43 67 x 4 43
болно. k = 4 үед x 4 = π, k = 6 үед x 6 = π⇒ = .
96 96 x 6 67
7.13. cos2 x − sin2 x = sin x ⇔ 1 − 2 sin2 x = sin x ба s = sin x гэвэл
1
2s 2 + s − 1 = 0 ⇒ s 1 = −1, s 2 =
2
болно. Ий мд
"
sin x = −1
1
sin x =
2
s
1
1
s= 2
b b
5π
6 π
−1 6 1 c
− π2
s = −1
b
−1
31
БОДОЛТ 7. Илтгэгч, логарифм ба тригонометр тэгшитгэл, тэнцэтгэл биш 2
π π 5π
Эндээс [−π; π] завсар дахь ший дүүд нь − , , тул үржвэр нь
2 6 6
π π 5π 5π3
− · · =−
2 6 6 72
бай на.
7.14. c = cos x гэвэл
2 cos2 x + 5 cos x + 2 = 2c 2 + 5c + 2 = (2c + 1)(c + 2) ≥ 0
1
болно. cos x + 2 > 0 тул 2c + 1 ≥ 0 буюу cos x > болно. Тэнцэтгэл биший н ший д нь
2
π π
− + 2πk < x < + 2πk, k ∈ Z
3 3
7.15.
cos2 4x + sin2 2x = 1 ⇔ sin2 2x = 4 sin2 2x cos2 2x
1 πk
тул sin 2x = 0 эсвэл cos2 2x = бай на. Эхний тэгшитгэлээс x = ший д гарна.
4 2
1 + cos 4x
cos 2x = тул сүүлий н тэгшитгэл нь
2
1 + cos 4x 1 1
= ⇔ cos 4x = − ⇔
2 4 2
2π π πk
4x = ± + 2πk ⇔ x = ± +
3 6 2
πk
болно. Ший дүүдий г нэгтгээд эмхэтгэвэл x = болно.
6
7.16.
3 1 + cos 2x 3 1
cos2 x > ⇔ > ⇔ cos 2x >
4 2 4 2
Ий мд
π π
− + 2πk < 2x < + 2πk
3 3
буюу
π π
−
+ πk < x < + πk
6 6
i π π h
бай на. Зөв хариулт нь А буюу − + πk; + πk бай на.
6 6
7.17.
sin2 x + cos2 x = 1 ⇒ sin4 x + 2 sin2 x cos2 x + cos4 x = 1
тул
5 3
sin4 x + cos4 x = 1 − 2 sin2 x cos2 x = ⇔ 4 sin2 x cos2 x =
8 4
sin 2x = 2 sin x cos x тул
1 − cos 4x 3 1
sin2 2x = = ⇔ cos 4x = −
2 4 2
32
2π π πk π
болно. Ий мд 4x = ± + 2πk буюу x = ± + болно. Эдгээрээс k = 0 үед ± , k = 1 үед
3 6 2 6
π π 5π
± + , k = 2 үед гэсэн ший дүүд өгөгдсөн завсарт оршино.
6 2 6
x x x
7.18. sin = 2 sin cos тул
2 4 4
x x x x
7 sin cos = 2 cos cos
4 4 2 4
x x x
болно. Эндээс cos = 0 эсвэл 7 sin = 2 cos бай на.
4 4 2
x x π
cos = 0 ⇒ = + πk ⇒ x = 2π + 4πk тул 0 < x < 2π нөхцөлий г хангах ший дгүй .
4 4 2
x x x x
7 sin = 2 cos тэгшитгэлий н хувьд s = sin гэвэл cos = 1 − 2s 2 тул 7s = 2 − 4s 2 .
4 2 4 2
1
Тэгшитгэлий г бодвол s = эсвэл s = −2 гэж гарах ба |s| ≤ 1 тул s = −2 ший д биш. Ий мд
4
x 1
sin = бай на.
4 4
π
7.19. 1‑р бодолт. x = үед sin x = 1, sin 2x = sin π = 0, cos x = 0 тул
2
π 1 π 1
sin − 1 = sin π − cos ⇔ 1 − 1 = · 0 − 0
2 2 2 2
π
бай на. Ий мд x = ший д болж бай на. 2‑р бодолт.
2
1
sin x − 1 = sin 2x − cos x = sin x cos x − cos x ⇔
2
sin x − 1 = (sin x − 1) cos x ⇔ (sin x − 1)(cos x − 1) = 0
π
тул sin x = 1 эсвэл cos x = 1 бай на. Ий мд 0 < x < π завсарт x = гэсэн ганцхан ший дтэй
2
бай на.
7.20.
sin 2x + 5(sin x + cos x) + 1 = 0 ⇔ (sin x + cos x)2 + 5(sin x + cos x) = 0
⇔ (sin x + cos x + 5)(sin x + cos x) = 0
3π
Эндээс sin x + cos x + 5 > 0 тул sin x + cos x = 0 буюу tg x = −1 ⇔ x = + πk болно. k = −2
· 4 ·
5π 3π 3π 5π
үед x = − , k = −1 үед x = − , k = 0 үед x = гэсэн 3 ший д − , π завсарт оршино.
4 4 4 4
7.21. p p p
t 2 − (1 + 3)t + 3 < 0 ⇔ 1 < t < 3
p π π
тул 1 < tg x < 3 болно. Ий мд + πk < x < + πk бай на.
4 3
7.22. sin(7x − x) = sin 7x cos x − cos 7x sin x тул
sin 7x cos x = sin 6x ⇔ cos 7x sin x = 0
болно.
π π πn
cos 7x = 0 ⇔ 7x = + πn ⇔ x = +
2 14 7
33
БОДОЛТ 8. Дараалал, Нийлбэр, Функц, Өгүүлбэртэй бодлого 2
sin x = 0 ⇔ x = πn
π πn
тул тэгшитгэлий н ерөнхий ший д нь x 1 = + , x 2 = πn бай на.
14 7
7.23. 4 cos2 x + sin 2x = 1 тэгшитгэлий г бодъё . Давхар өнцгий н синусын томьё о болон
үндсэн адилтгал ашиглавал
4 cos2 x + 2 sin x cos x = sin2 x + cos2 x
тул
3 cos2 x + 2 sin x cos x − sin2 x = 0
болно. sin x 6= 0 тул sin2 x тоонд тэгшитгэлий н 2 талыг хувааж өгвөл
3 ctg2 x + 2 ctg x − 1 = 0
1
тэгшитгэлд шилжинэ. Эндээс ctg x = −1 эсвэл ctg x = тул тэгшитгэлий н ший д нь
3
3π 1
x= + πk, x = arcctg + πk
4 3
7.24. −1 ≤ sin x, cos x ≤ 1 тул
4 sin4 2x − 5 cos3 4x ≤ 4 · 14 − 5 · (−1)3 = 9
ба тэнцэл зөвхөн sin 2x = 1, cos 4x = −1 үед биелэнэ.

π π π
sin 2x = 1 ⇒ 2x = + 2πk буюу x = + πk ба k = 0 үед x = нь хамгий н бага эерэг ший д
2 4 4
π
нь бөгөөд энэ үед cos 4 · = cos π = −1 тул анхны тэгшитгэлий н ч ший д болно. Ий мд
4
бидний олох хамгий н бага өнцөг нь 45◦ юм.
7.25. Үржвэр тус бүрий г ний лбэрт шилжүүлвэл:
1 1
[cos(7x + 6x) + cos(6x − 7x)] = [cos(8x + 9x)x + cos(8x − 9x)]
2 2
буюу cos 13x − cos 17x = 0 болно. Энэ ялгаварыг үржвэрт шилжүүлвэл
13x + 17x 13x − 17x

2 · sin · sin =0
2 2
тул

· kπ
sin 15x = 0  x = 15
⇒ nπ (k, n ∈ Z)
sin 2x = 0 x=
2
8. Дараалал, Нийлбэр, Функц, Өгүүлбэртэй бодлого 2
8.1.
f (g (x)) = f (2x + 1) = (2x + 1)2 + 1 = 4x 2 + 4x + 2
34
8. Дараалал, Нийлбэр, Функц, Өгүүлбэртэй бодлого 2 БОДОЛТ
ctg x
8.2. f (x) = функц нь
tg 2x + sin 2x
ctg(−x)
f (−x) =
tg(−2x) + sin(−2x)
− ctg x
=
− tg 2x − sin 2x
ctg x
= = f (x)
tg 2x + sin 2x
тул тэгш функц юм.

x −3
8.3. Логарифм ба арккосинус функций н тодорхой логдох мужаас x > 0 ба −1 ≤ ≤1
4
тул 0 < x ≤ 7 ба бутархай н хуваарь тэгээс ялгаатай тул
x −3 x −3
arccos 6= 0 ⇔ 6= 1 ⇔ x 6= 7
4 4
Ий мд 0 < x < 7 бай на.
1 1 2 1 3 1 4 n
8.4. Гишүүд нь x 1 = , x2 = = , x3 = = , x4 = = тул x n = бай на.
2 2 − 12 3 2 − 32 4 2 − 34 5 n +1
8.5.
a 900 − a 100 = (900 − 100)d = −1801 − (−201) = −1600
тул d = −2 бай на. Ий мд
a n − a 100 = (n − 100) · (−2) ⇒ a n = a 100 − 2n + 200
тул a n = −2n − 1 бай на.

p3
p
k
8.6. 7, 7, 7 тоонууд геометр прогресс үүсгэх зай лшгүй бөгөөд хүрэлцээтэй нөхцөл нь
p
3
p
k 4 2 4 2
7 · 7 = ( 7)2 ⇔ 7 3 = 7 k ⇔ =
3 k
3
тул k = бай на.
2
b1 3 2 2
8.7. S = ⇒9= буюу q = бай на. Ий мд b 2 = b 1 · q = 3 · = 2. ä
1−q 1−q 3 3
8.8. 999 = 102 + 3(n − 1) ⇒ n = 300 бай на. a 1 = 102, a 300 = 999 тул эхний 300 гишүүний
ний лбэр нь
102 + 999
S 300 = · 300 = 165150
2
бай на.
8.9.
S 2 = b1 + b1 q = 7
S 6 = b1 + b1 q + b1 q 2 + b1 q 3 + b1 q 4 + b1 q 5
= (b 1 + b 1 q)(1 + q 2 + q 4 ) = 7(1 + q 2 + q 4 ) = 91.
35
БОДОЛТ 8. Дараалал, Нийлбэр, Функц, Өгүүлбэртэй бодлого 2
Ий мд q 4 + q 2 − 12 = 0 ⇒ q 2 = −4 ∨ 3. q 2 > 0 тул q 2 = 3.
S 4 = b 1 + b 1 q + b 1 q 2 + b 1 q 3 = (b 1 + b 1 q)(1 + q 2 ) = 7 · (1 + 3) = 28.
b2 2
8.10. b 5 = b 2 · q 3 тул 16 = 2 · q 3 ⇒ q 3 = 8 ⇒ q = 2 бай на. b 1 = = = 1 тул
q 2
1 · (2n − 1)
Sn = = 2n − 1
2−1
6 P
P 4 P
6 P
4 P
6 P
6
8.11. (mn) = (m n) = (m · 10) = 10 m = 10 · 21 = 210.
m=1 n=1 m=1 n=1 m=1 m=1
8.12. q
4 p
3
p
3
p
3
p
3
p
3
x 4 = 4 ⇒ x 4 = ( 4)4 ⇒ x = ( 4)3 = 4
бай на.
8.13. a n = S n − S n−1 бай х тул
a 2012 = 32012 − 32011 = 2 · 32011
бай на.
8.14.
X
8 1 1 1 1
p p = p +p p +···+ p p
n=1 n + n + 1 1+ 2 2+ 3 8+ 9
p p p p p p
= ( 2 − 1) + ( 3 − 2) + · · · + ( 9 − 8)
p p
= 9− 1 = 3−1 = 2
8.15. Төмсний жинг 100% гэвэл бай цааных 138%, луувангий х 60% ба ний т жин нь 298%
болно. 298% нь 14.9 кг болно. 138% нь
298% − 14.9 кг
138% − x кг
138% · 14.9 138 · 14.9 13.8

пропорций г бодвол x = = = = 6.9 кг болно.
298% 2 · 149 2
8 1
8.16. Сүүлий н өдрий н 1 − = хэсэг нь 6 км тул сүүлий н өдөр 6 · 9 = 54 км зам явсан. Энэ
9 9
нь 2 дахь өдөр эхлэхэд үлдсэн замын хагасаас 3 км илүү бай на. Ий мд 2 дахь өдөр эхлэхэд
2 2
(54 − 3) · 2 = 102 км үлдсэн бай жээ. Энэ нь ний т замын ‑оос 2 км илүү тул ний т замын
3 3
3
нь 102 − 2 = 100 км. Ий мд ний т зам нь 100 · = 150 км бай жээ.
2
8.17. Заавраас харахад номын хуудасны тоо нь 3 оронтой тоо бай х нь харагдаж бай на.
Түүнчлэн номын эхний 99 хуудсыг дугаарлахад 189 цифр шаардлагатай ба 100, 101, . . . , n
хуудсыг дугаарлахад 3(n − 99) цифр шаардлагатай . Ий мд
756 − 189 + 3 · 99
189 + 3(n − 99) = 756 ⇒ n = = 288
3
36
8. Дараалал, Нийлбэр, Функц, Өгүүлбэртэй бодлого 2 БОДОЛТ
бай на.
8.18. Гэрлий н шонгууд хоорондоо ижил m зай д бай сан гэе. Хашааны ний т урт
(12 + 24 + 30 + 42 + 18) = 126 тул 126/m гэрлий н шон хэрэгтэй . Хашааны булангуудад
гэрэл бай рлах тул тус бүр 12 24 30 42 18
m + 1, m + 1, m + 1, m + 1, m + 1 шон бай рлана. Ий мд эдгээр нь
бүхэл тоонууд бай х ё стой бөгөөд энэ нөхцөлий г биелүүлж бай хаар хамгий н их m тоог
сонгох хэрэгтэй (энэ үед 126/m хамгий н бага бай на). m = ХИЕХ(12, 24, 30, 42, 18) = 6 дээрх
нөхцөлий г хангана. Энэ үед 126/6 = 21 гэрлий н шон хэрэгтэй .
5 3
8.19. Б сургууль үлдсэний хэсгий г суулгасан тул В сургуулий н 195 мод нь үлдсэний
8 8
8
бай на. Ий мд Б ба В сургууль ний тдээ 195 · = 520 мод тарьсан. Энэ нь ний т модны
3
7 13 20
1− = хэсэг тул ний т 520 · = 800 мод, үүнээс А сургууль 800 − 520 = 280 мод
20 20 13
тарьсан бай на.
8.20. 
 1 1

 2· +2· = 1
x y
 1 1 5
 2· + =

x y 6
1 1 2 2
бай на. Эхний тэгшитгэлээс хоё р дахий г хасвал = ⇒ y = 6. Ий мд + = 1. Эндээс
y 6 x 6
x = 3 болов.
8.21.
Хурд Гүй цэх хүртэлх хугацаа Гүй цэх хүртэлх зам Үлдсэн хугацаа Ний т зам
I хүн v t +1 v(t + 1) t v(2t + 1) = 18
II хүн v +3 t (v + 3)t t 2(v + 3)t
2‑р хүн t цаг яваад 1‑р хүний г гүй цсэн гэвэл 2‑р хүн буцахдаа мөн t цаг явах учир ний т 2t
½ 1‑р хүн ний т 2t + 1 цаг
цаг, ½ явна. Нэгдүгээр хүний
½ хурдыг v км/цаг гэвэл
v(2t + 1) = 18 v(2t + 1) = 18 2t 2 + t = 6
⇒ ⇒ бай на. Тэгшитгэлий г бодвол
(v + 3)t = v(t + 1) v = 3t v = 3t
t = 1.5 цаг, v = 4.5 км/цаг бай на.
45 22
8.22. Урсгал дагуу 45 км замыг цагт, урсгал сөрж 22 км замыг цагт туулах тул
v +2 v −2
45 22
+ = 5 ⇒ 45(v − 2) + 22(v + 2) = 5v 2 − 20
v +2 v −2
болно. Эндээс
5v 2 − 67v + 26 = 0
болох тул
p
67 ± 672 − 4 · 5 · 26 67 ± 63
v 1,2 = =
2·5 10
4
ба v 2 = < 2 үед урсгал сөрж явах боломжгүй тул ший д биш. Ий мд v = v 1 = 13 бай на.
10
37
БОДОЛТ 9. Функц, Уламжлал, Интеграл 2
18 · 20% + x · 26%
8.23. = 20% + 4% = 24% тэгшитгэлээс
18 + x
18 · 20 + 26x = 18 · 24 + 24x ⇒ 2x = 18 · 4 ⇒ x = 36
бай на.
8.24. Охидын тоог n гэвэл хөвгүүдий н тоо 2n , ангий н ний т сурагчдын тоо 3n бай на.
Хөвгүүдий н авсан ний т оноо 2n · 82%, охидын авсан ний т оноо n · 85%, харин ангий н ний т
n · 249%
сурагчдынх 2n · 82% + n · 85% = n · 249% бай на. Ий мд дундаж оноо нь = 83%
3n
бай на.
1 1
8.25. Ний т хэсгий г 1 гэвэл 1 минутад I хоолой бассей ны хэсгий г, II хоолой хэсгий г
t1 t2
дүүргэнэ. Ий мд
 10 20

 + =1
t1 t2
 5 15 3
 + =
t1 t2 5
10 3 1
Ий мд = 2 · − 1 = ⇒ t 2 = 50 болох тул
t2 5 5
10 20 50
= 1− ⇒ t1 =
t1 50 3
бай на.
9. Функц, Уламжлал, Интеграл 2
9.1. Зурагт өгсөн график нь параболын сөрөг утга авах мужий г OX тэнхлэгий н хувьд
тэгш хэмтэй хувиргасан бай гаа тул y = | f (x)| хэлбэртэй буюу y = |x 2 + x − 2| бай на.
4
9.2. x 0 = − = −2 цэг дээр минимум утгаа авах тул хамгий н бага утга нь
2·1
(−2)2 + 4 · (−2) + a + 5 = 6
бай на. Эндээс a = 5 бай на.

9.3.
f 0 (x) = 20 · (3x + 1)19 · (3x + 1)0 = 60(3x + 1)19
f 0 (1) = 60 · (3 · 1 + 1)19 = 15 · 420
9.4.
y 0 = ((x − 3)2 )0 (x + 2)3 + (x − 3)2 ((x + 2)3 )0

= 2(x − 3)2−1 (x + 2)3 + (x − 3)2 · 3(x + 2)3−1
= 2(x − 3)(x + 2)3 + 3(x − 3)2 (x + 2)2
0 цэг дээр уламжлал нь
2(0 − 3)(0 + 2)3 + 3(0 − 3)2 (0 + 2)2 = −48 + 108 = 60
38
9. Функц, Уламжлал, Интеграл 2 БОДОЛТ
π
9.5. y = cos2 нь x ‑ээс үл хамааран тогтмол функц бай на. Ий мд y 0 = 0 бай на.
4
p
3 1 1
9.6. tg 30◦ = = p тул налалт нь p бай на.
3 3 3
9.7.
y
y = x 2 + 3x
−2 −1
x
y = x −1
bc
−2
f 0 (x) = 2x + 3 ба f (−1) = (−1)2 + 3 · (−1) = −2, f 0 (−1) = 2 · (−1) + 3 = 1 бай на. Ий мд
функций н графикий н (−1, −2) цэгт татсан шүргэгч шулууны тэгшитгэл нь
y − (−2) = 1 · (x − (−1)) ⇒ y = x − 1
бай на.
9.8.
y
9 bc
bc
1
1 x
−1 3
bc
−3
Шүргэгчдий н тэгшитгэл нь y = −2x − 1, y = 6x − 9 тул огтлолцлын цэг нь (1, −3) бай на.
9.9. ∀x : f 0 (x) = 3x 2 + 6px + 12 > 0 ⇔ D = 36p 2 − 144 < 0 ⇔ −2 < p < 2 бай на.
39
БОДОЛТ 9. Функц, Уламжлал, Интеграл 2
9.10. µ ¶2
1 10 · (9 − x 2 ) − 1 · (9 − x 2 )0 2x
= = <0
9 − x2 (9 − x 2 )2 (9 − x 2 )2
½
2x < 0
⇔ ⇔ x ∈] − ∞; −3[∪] − 3; 0[
9 − x 2 6= 0
9.11.
8
f 0 (x) = (8x − 4x −2 )0 = 8 − (−2) · 4x −2−1 = 8 +
x3
8
бай на. f 0 (x) = 8 += 0 тэгшитгэлий г бодож сэжигтэй цэгий г олбол x = −1 бай на.
x3
x < −1 үед f (x) > 0 тул өсч, −1 < x < 0 үед f 0 (x) < 0 тул буурна. Ий мд x = −1 нь
0
максимумын цэг бай на.

9.12. t = 3x гэвэл x ≤ 1 тул 0 < t ≤ 31 = 3 бай на. Энэ үед
f (x) = (3x )3 − 27 · 3x + 54 = t 3 − 27t + 54
болох тул g (t ) = t 3 − 27t + 54 функций н 0 < t ≤ 3 үеий н хамгий н бага утга нь бидний олох
утга болно.
g 0 (t ) = 3t 2 − 27
ба 0 < t ≤ 3 үед g 0 (t ) ≤ 0 тул буурах функц бай на. Ий мд хамгий н бага утгаа аргументий н
хамгий н их утга буюу t = 3 үед авна. Ий мд
f min = g min = g (3) = 33 − 27 · 3 + 54 = 0
бай на.
9.13.
x x <2 x =2 2<x <5 x =5 5<x

f 0 (x) − 0 + 0 −
f (x) & минимум % максимум &
Хүснэгтээс харахад f 0 (x) нь x < 2 үед сөрөг, 2 < x < 5 үед эерэг, 5 < x үед сөрөг бай х тул
f (x) нь x < 2 үед буурч, 2 < x < 5 үед өсөж, 5 < x үед буурна. Ий мд 1‑р өгүүлбэр үргэлж
үнэн.
2‑р өгүүлбэр үргэлж үнэн бай х албагүй . Хэдий гээр f (x) нь x = 5 үед локаль максимум
утга мөн боловч x < 2 үед f (1) > f (5) бай х боломжтой .
3‑р өгүүлбэр үргэлж үнэн бай на. Учир нь x < 2 үед f (x) буурах тул [1; 2] завсрын хамгий н
бага утга нь f (2), 2 < x < 5 завсарт өсөх тул [2; 5] завсрын хамгий н бага утга нь мөн л f (2)
бай на. Ий мд f (2) нь [1; 5] завсрын хамгий н бага утга бай на.
9.14. x 0 (t ) = 3t 2 − 8t , x 00 (t ) = 6t − 8 тул x 00 (3) = 6 · 3 − 8 = 10.
Z
sin 3x
9.15. cos 3x dx = +C бай на.
3
9.16.
Z p
3 Z Z
x2 − 2 1 1
p3
dx = x 3 dx − 2 x − 3 dx =
x
40
9. Функц, Уламжлал, Интеграл 2 БОДОЛТ
3p p
1 1
x 3 +1 x − 3 +1 3 3
= 1
−2· +C = x 4 − 3 x 2 +C
3 +1 − 13 +1 4
9.17.
Z
e −x
e −x dx = +C = −e −x +C
−1
9.18.
Z Z µ ¶¯
2 2x 3 + 1 2 1 2 1 ¯¯2
dx = 2x + dx = x −
1 x2 1 x2 x ¯1
µ ¶ µ ¶
1 1
= 22 − − 12 − = 3.5
2 1
5
9.19. f (x) = , g (x) = e x гээд оруулгын аргаар бодвол
3 + 5x
Z Z
5
f (x) dx = dx = ln(3 + 5x) +C
3 + 5x
ба g 0 (x) = e x тул
Z ln 3 Z ln 3 Z ln 3
5 5
f [g (x)]g 0 (x) dx = · e x
dx = de x
0 0 3 + ex 0 3 + ex
Z e ln 3 Z 3
5 5
= dt = dt
e 0 3 + 5t 1 3 + 5t
9
= ln(3 + 5 · 3) − ln(3 + 5 · 1) = ln
4
9.20.
Z 3 Z 1 Z 3
|1 − x 2 | dx = (1 − x 2 ) dx + (x 2 − 1) dx
0 0 1
µ 3 ¶ ¯¯1
µ 3 ¶ ¯3
¯
x ¯ x ¯
= x− ¯ + − x ¯
3 0 3
µ ¶ µ1 ¶
1 1 22
= 1− − 0 + (9 − 3) − −1 =
3 3 3
9.21.
µZ x ¶0
cos 3t dt = cos 3x
0
9.22. x + y = 2 ⇒ y = 2 − x . Үүний г y = x 2 ‑д оруулж бодвол x 2 + x − 2 = 0 тэгшитгэлээс

α = −2, β = 1 бай на. Ий мд зааварт өгсөн томьё о ё соор
Z 1 (1 − (−2))3 9
(x + 2)(x − 1)dx = = = 4.5
−2 6 2
41
БОДОЛТ 10. Алгебр сэдвийн давтлага 2
Z 1
9.23. f (x) = 2x 2 , g (x) = 0 гээд α = −1, β = 1 гээд талбай г олбол 2x 2 dx болох ба энэ
−1
интегралаар илэрхий лэгдэх талбай нь 4) бай на.
−1 O 1 x
Z 1 Z 1
Жич: 1) дүрсий н талбай нь (2 − 2x 2 ) dx ; 2) дүрсий н талбай нь 2x 2 dx ; 3) дүрсий н
Z 1 −1 Z 1 0
талбай нь (2 − 2x 2 ) dx , 5) дүрсий н талбай нь 2 dx бай на.

−1 −1
9.24.
16
f 0 (x) = (x + 8x −2 )0 = 1 −
x3
16
бай на. x ∈ [−2; −1] үед f 0 (x) ≥ 1 − > 0 тул f (x) функц [−2, −1] мужид өснө. Ий мд
(−2)3
8
f (x) функций н хамгий н их утга нь f (−1) = −1 + = 7, хамгий н бага утга нь
(−1)2
8
f (−2) = −2 + = 0 бa ний лбэр нь 7 + 0 = 7 бай на.
(−2)2
9.25.
y
A
1 bc
ℓ2
ℓ1 x
O 1
p
ℓ1 ба ℓ2 ‑ын огтлолын цэгт x 2 = x тул x = 0, x = 1 ⇒ x = 1, y = 1 бай на.
R1 x 5 ¯¯1 π
1. V1 = π (x 2 )2 d x = π ¯ = .
0 5 0 5
R1 p x 2 ¯¯1 π
2. V2 = π ( x)2 d x = π ¯ = .
0 2 0 2
3
3. V3 = V2 − V1 = π.
10
42
10. Алгебр сэдвийн давтлага 2 БОДОЛТ
10. Алгебр сэдвийн давтлага 2
10.1.
y
O
−1 1 x
зургаас харахад f (x) функций н график I, II, III мужид зурагдсан бай на.
10.2. 1‑р бодолт.
¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯
¯ 3 · (−3) − 4 ¯ 13 ¯ 3 · (−2) − 4 ¯ ¯ ¯
¯ ¯= > 2, ¯ ¯ = 2 ≤ 2, ¯ 3 · 0 − 4 ¯ = 4 < 2,
¯ 3 − (−3) ¯ 6 ¯ 3 − (−2) ¯ ¯ 3−0 ¯ 3
¯ ¯ ¯ ¯
¯3·2−4¯ ¯ ¯
¯ ¯ = 2 ≤ 2, ¯ 3 · 3 − 4 ¯ = утгагүй
¯ 3−2 ¯ ¯ 3−3 ¯
тул −3, 3 ший д болохгүй бусад нь ший д болж бай на. Ий мд −2, 0, 2‑ий г агуулсан −3, 3
агуулаагүй хариулт буюу −2 ≤ x ≤ 2 нь зөв хариулт бай на. 2‑р бодолт. Тэнцэтгэл биш нь
  
 3x − 4  3x − 4 2(3 − x)  3x − 4 2(3 − x)
−2 ≤  + ≥0  + ≥0
3−x 3−x
⇔ 3x 3−x 3−x
⇔ 3x 3−x
 3x − 4  − 4 2(3 − x)  − 4 2(3 − x)
 ≤2  − ≤0  − ≤0
3−x 3−x 3−x 3−x 3−x
буюу  
 3x − 4 + 2(3 − x)  x +2
 ≥0  ≤0
3−x x −3
⇔ 5(x
 3x − 4 − 2(3 − x)  − 2)
 ≤0  ≥0
3−x x −3
болно. Эхний тэнцэтгэл биший н ший д нь [−2; 3[, хоё р дахь тэнцэтгэл биший н ший д нь
] − ∞; 2]∪]3; +∞[ ба огтлолцол нь [−2; 2] буюу −2 ≤ x ≤ 2 бай на.
10.3. 1‑р бодолт. x = −1 нь
4 5 3 5
4 · 16−1 + 5 · 12−1 = + = +
16 12 12 12
8 2
= = = 6 · 9−1
12 3
тул ший д болно. Ий мд −1, ±1 гэсэн сонголтууд үлдэж бай на. x = 1 нь
4 · 16 + 5 · 12 = 64 + 60 = 124 6= 6 · 9
43
тул ший д болохгүй . Ий мд зөв хариулт нь −1 буюу A сонголт бай на. 2‑р бодолт.
Тэгшитгэлий г 9x ‑д хуваавал
µ ¶2x µ ¶
4 4
4· +5· −6 = 0
3 3
µ ¶x
4
болно. t = гэвэл
3
3
4t 2 + 5t − 6 = 0 ⇔ t 1 = , t 2 = −2
4
µ ¶x
3 4 3
болно. t > 0 тул t = нь ший д болно. Эндээс = тул x = −1 бай на.
4 3 4
0.5 2
10.4. 1‑р бодолт. А хариултын хувьд ний т давсны хэмжээ нь 10 · + 20 · тул
100 100
0.5 2
10 · 100 + 20 · 100 5 + 40
концентраци нь · 100% = % = 1.5% тул зөв хариу болж бай на. 2‑р
30 30
бодолт.
0.5% + 2% · α
= 1.5% ⇔ 0.5 + 2α = 1.5 + 1.5α
1+α
буюу α = 2 бай на. Ий мд 1 : 2 хэмжээгээр ний т 30 л уусмал гаргаж авах тул 10; 20 л‑ий г тус
тус холино.
10.5. 1‑р бодолт. x = 1 13 , x = 28 тоонууд тэнцэтгэл биший н ший д, x = 10 ший д биш тул
зөвхөн (1; 4] ∪ [28; +∞) хариу зөв бай на. 2‑р бодолт. t = log 1 (x − 1) гэвэл
3
2 2
t + 3 ≥ −4t ⇔ t + 4t + 3 = (t + 3)(t + 1) ≥ 0
болно. Ий мд t ≤ −3 ∨ t ≥ −1 болох тул x > 1 үед

" " ¡ ¢−3 ·
log 1 (x − 1) ≤ −3 x − 1 ≥ 13 x ≥ 27
3 ⇔ ¡ ¢−1 ⇔
log 1 (x − 1) ≥ −1 x −1 ≤ 1 x ≤4
3 3
болно. Ий мд тэнцэтгэл биший н ший д нь (1; 4] ∪ [28; +∞) бай на.
3
10.6. Тодорхой логдох муж нь 2x − 3 ≥ 0 ⇔ x ≥ бай на. Үржвэр тэгтэй тэнцэхий н тулд
2
ядаж нэг үржигдэхүүн нь 0‑тэй тэнцүү тул
p 3
x 2 − 4 = 0 ∨ 2x − 3 = 0 ⇒ x = ±2, x =
2
бай на. Гэвч x = −2 нь тодорхой логдох мужид орохгүй тул ший д болж чадахгүй .
10.7.
½ 2 sin2 x > sin 2x 2
½ ⇔ sin x > sin x cos x ⇔ sin x · (sin x − cos x) > 0. Ий мд
sin x > 0 S sin x < 0 hπ h
бай на. Эхний тэнцэтгэл биший н ший д нь x ∈ ;π
sin x > cos x sin x < cos x 2
¸ ¸
5π 3π
бай на. Хоё р дахь тэнцэтгэл биший н ший д нь x ∈ ; .
4 2
p p
10.8. a = x + 8, b = 8 − x гэвэл a 4 + b 4 = 16, a − b = 2 тул
4 4
a 4 + (a − 2)4 = 16 ⇔ 2a 4 − 8a 3 + 24a 2 − 32a = 0
болно. Энэ тэгшитгэл a = 0, a = 2 гэсэн хялбар ший дүүдтэй тул
2a(a − 2)(a 2 − 2a + 8) = 0
44
p
болж задарна. D = (−2)2 − 4 · 1 · 8 < 0 тул a 2 − 2a + 8 6= 0, a = 0 үед b =p 8 − x = −2 болоход
4
4
хүрэх тул зөвхөн a = 2 үед анхны тэгшитгэл ший дтэй бай на. Ий мд x + 8 = 2 ⇒ x = 8 ба
ший д болохыг нь шалгах төвөгтэй биш юм.
p
10.9. x − 2 = 3 ⇒ (x − 2)2 = 3 буюу x 2 − 4x + 1 = 0.
10.10. 1‑р бодолт. x = 2 нь ший д биш юм. Учир нь
p p p p
2+3+ 2−2 < 4·2+1 ⇔ 5 < 3
Ий мд 2‑ий г агуулаагүй E нь зөв сонголт юм. 2‑р бодолт. Тодорхой логдох муж нь
 
 x +3 ≥ 0  x ≥ −3
x −2 ≥ 0 ⇔ x ≥2 ⇔x ≥2
 
4x + 1 ≥ 0 x ≥ 14
бай на.
Тодохой логдох муждаа тэнцэтгэл биший н хоё р тал хоё улаа сөрөг биш тул
p p p
x + 3 + x − 2 > 4x + 1 ⇔
p p p
( x + 3 + x − 2)2 > ( 4x + 1)2 ⇔
p p
x + 3 + 2 x + 3 x − 2 + x − 2 > 4x + 1 ⇔
p p
x +3· x −2 > x
болно.
Тодорхой логдох муж нь x ≥ 2 тул
p p p p
x + 3 · x − 2 > x ⇔ ( x + 3 · x − 2)2 > x 2 ⇔
(x + 3)(x − 2) > x 2 ⇔ x − 6 > 0
10.11. x 2 − 3x + 2 = (x − 1)(x − 2) тул
P (x) = (x − 1)(x − 2) · Q(x) + ax + b, R(x) = ax + b · · · (1)
болно. P (x)‑г (x − 1)‑д хуваахад 1 үлдэх тул P (1) = a + b = 1. Нөгөө талаас
x 2 − x − 2 = (x + 1)(x − 2)
тул
P (x) = (x + 1)(x − 2) · K (x) + 3x + 7
бай на. P (2) = 3 · 2 + 7 = 13 болох ба x = 2‑ий г (1)‑д орлуулбал P (2) = 2a + b = 13. Эндээс a ,
b ‑г олъё .
n a +b = 1
2a + b = 13
Системий г бодож ший дий г олбол a = 12, b = −11 тул R(x) = 12x − 11 бай на.
10.12. ХБЕХ(10, 26, 5) = 130 тул ний т сурагчдын тоо 130‑д хуваагддаг бай х ё стой . Ий мд
1 5
130k сурагч бай сан гэе. Тэгвэл 130k · = 13k нь онц, 130k · = 25k нь сай н,
10 26
3
130k · = 78k нь дунд сурсан бай на. Ий мд хангалтгүй сурсан
5
130k − 13k − 25k − 78k = 14k
45
сурагч бай на. Бид боломжит хамгий н цөөний г нь сонирхож буй тул k = 1 үед 14 сурагч
хангалтгүй дүн авна.
10.13.
p p 1 1 5 1 1
( x + 1)( 3 x − 1) = (x 2 + 1)(x 3 − 1) = x 6 − x 2 + x 3 − 1
тул
Z 5 1 1
p p x 6 +1 x 2 +1 x 3 +1
( x + 1)( x − 1) dx =
3
5
− 1
+ 1
− x +C =
6 +1 2 +1 3 +1
11 3 4
6x 6 2x 2 3x 3
= − + − x +C
11 3 4
10.14. 1 + x 6= 0 буюу x 6= −1 үед
(x − 2)(x + 3)
≥ 0 ⇔ (x + 3)(x + 1)(x − 2) ≥ 0
1+x
ба
−3 b
+ bc
−1 2 b
+
− − x
тул x ∈ [−3; −1[∪[2; +∞[

10.15. 1 оронтой 9 тоо, 2 оронтой 90 тоо, 3 оронтой 271 тоо бай гаа тул ний т
9 · 1 + 90 · 2 + 271 · 3 = 1002
цифр ашиглана.
2
10.16. 1‑р бодолт. x < − мужид 2x + 1 < 0, 3x + 2 < 0 тул |2x + 1| = −(2x + 1),
3
|3x + 2| = −(3x + 2) болно. Ий мд
|2x + 1| + |3x + 2| = −2x − 1 − 3x − 2 ≤ 5x + 3
тул
3
−5x − 3 ≤ 5x + 3 ⇔ −6 ≤ 10x ⇔ − ≤ x
5
3 2 3 2 2
болно. Эндээс − ≤ x < − ⇒ − < − болж зөрчил үүсч бай на. Ий мд x < − мужид
5 3 5 3 3
тэнцэтгэл биш ший дгүй .
2 1
− ≤ x < − мужид 2x + 1 < 0, 3x + 2 ≥ 0 тул |2x + 1| = −(2x + 1), |3x + 2| = 3x + 2 болно.
3 2
Ий мд
|2x + 1| + |3x + 2| = −2x − 1 + 3x + 2 ≤ 5x + 3
тул
1
x + 1 ≤ 5x + 3 ⇔ −2 ≤ 4x ⇔ − ≤ x
2
1 1 1 1 2 1
болно. Эндээс − ≤ x < − ⇒ − < − болж зөрчил үүсч бай на. Ий мд − ≤ x < −
2 2 2 2 3 2
мужид тэнцэтгэл биш мөн л ший дгүй .
46
1
− ≤ x мужид 2x + 1 ≥ 0, 3x + 2 ≥ 0 тул |2x + 1| = 2x + 1, |3x + 2| = 3x + 2 болно. Ий мд
2
|2x + 1| + |3x + 2| = 2x + 1 + 3x + 2 ≤ 5x + 3
тул
5x + 3 ≤ 5x + 3
1
болох ба энэ тэнцэтгэл биш нь дурын x тооны хувьд биелэх тул − ≤ x муж бүхлээрээ
2
ший д болно.
Ший дүүдээ нэгтгэвэл бодлогын ший д [− 12 ; +∞[ болно. 2‑р бодолт. x = −0.75 нь
| − 1.5 + 1| + | − 2.25 + 2| = 0.75 > −3.85 + 3 = −0.85 тул ший д болохгүй . x = −0.5 нь
| − 1 + 1| + | − 1.5 + 1| = 0.5 ≤ −2.5 + 3 = 0.5 тул ший д болно. x = 0 нь
|0 + 1| + |0 + 2| = 3 ≤ 0 + 3 = 3 тул мөн ший д болно. Хариултууд дотроос −0.75 ороогүй ,
−0.5, 0 орсон муж нь зөвхөн [− 21 ; +∞[ тул зөв хариулт болно.
x − 2y 1 5x + 2y 1
10.17. t = гэвэл = тул t + = 2 ⇔ t = 1 бай на. Ий мд
5x + 2y t x − 2y t
x − 2y
=1
5x + 2y
x − y = 8‑аас y = x − 8 тул
x − 2y x − 2(x − 8)
= =1
5x + 2y 5x + 2(x − 8)
Ий мд 16 − x = 7x − 16 ⇒ x = 4, y = 4 − 8 = −4 болох тул x · y = 4 · (−4) = −16 бай на.
10.18. f 0 (x) = 2x − 3 тул f (1) = 12 − 3 · 1 = −2, f 0 (1) = 2 · 1 − 3 = −1. Ий мд
y − (−2) = −1 · (x − 1)
буюу y = −x − 1 бай на.

10.19.
x 2 − 2y(3x − 5y)
= 2 ⇒ x 2 − 6x y + 10y 2 = −2x y + 6y 2 ⇒
−x y + 3y 2
x 2 − 6x y + 10y 2 + 2x y − 6y 2 = x 2 − 4x y + 4y 2 = (x − 2y)2 = 0
тул x = 2y бай на. Ий мд
x 3 + 2x y 2 − 3x 2 y + 6y 3 (2y)3 + 2(2y)y 2 − 3(2y)2 y + 6y 3 6y 2

= = 2 =1
x 3 − 2y 3 (2y)3 − 2y 3 6y
10.20. Хоё р автобус 1 цагт хамтдаа
1 1 9
+ =
10 8 40
9 9 1
хэсгий г туулах тул 4 цагт 4 · = хэсгий г туулна. Ий мд үлдэх зам нь ний т замын
40 10 10
хэсэг тул ний т зам нь 40 · 10 = 400 км зай тай бай жээ.
10.21. x < −2 үед |2x + 4| = −2x − 4, |x − 1| = −x + 1 тул
13
−2x − 4 − x + 1 = 10 ⇔ −3x = 13 ⇒ x = −
3
47
13
ба − < −2 тул ший д болно.
3
−2 ≤ x < 1 үед |2x + 4| = 2x + 4, |x − 1| = −x + 1 тул
2x + 4 − x + 1 = 10 ⇔ x = 5
боловч −2 ≤ x < 1 мужид орохгүй тул ший д болохгүй .

1 ≤ x үед |2x + 4| = 2x + 4, |x − 1| = x − 1 тул
7
2x + 4 + x − 1 = 10 ⇔ 3x = 7 ⇒ x =
3
7
ба 1 ≤ тул ший д болно.
3
13 7
Ий мд ший дүүдий н ний лбэр нь − + = −2 бай на.
3 3
10.22.
y
10 bc
max
3 −1 O 2 x
bc
min
f 0 (x) = 3ax 2 + 6ax = 0 ⇒ x 1 = −2, x 2 = 0. Тэгвэл x = 0 цэг дээр хамгий н бага утгатай . Ий мд
f (0) = b = −10. Түүнчлэн x = −1, x = 2‑ий н аль нэг дээр хамгий н их утгатай бай на.
f (−1) = 2a − 10, f (2) = 20a − 10 ба a > 0 тул
f (2) > f (−1)
буюу x = 2 үед хамгий н их утгатай . Ий мд 20a − 10 = 10 ⇒ a = 1 тул |a + b| = |1 − 10| = 9.

10.23.
Z Z
dx
f (x) = f 0 (x) dx =
x 2 − 5x + 6
Z Z
dx 1 1
= = − dx
(x − 2)(x − 3) x −3 x −2
Z Z
dx dx
= − = ln |x − 3| − ln |x − 2| +C
x −3 x −2
¯ ¯
¯x −3¯
= ln ¯¯ ¯ +C
x −2¯
48
11. Хавтгайн геометр 2 БОДОЛТ
бай на. Ий мд ¯ ¯

¯4−3¯
¯
f (4) = ln ¯ ¯ +C = ln 1 +C = − ln 2 +C
4−2¯ 2
¯ ¯
¯x −3¯
бай на. Нөгөө талаас f (4) = − ln 2 тул C = 0 болов. Ий мд f (x) = ln ¯¯ ¯ бай на.
x −2¯
10.24. Мужий г y тэнхлэгий г той руулан эргүүлж бай гаа учраас y ‑тэнхлэгт
перпендикуляр зүсэлт (хөндлөн огтлол нь дугуй бай хаар) хий ж y ‑ээр интегралчлах нь
p
зүй тэй . Хэрэв y өндөрт зүсэлт хий вэл x радиустай дугуй диск үүсэх бөгөөд x = 3 y бай на.
Ий мд y цэгий г дай рсан хөндлөн огтлолын талбай нь
2
S(y) = πx 2 = πy 3
болно. Бие y = 0, y = 8 хавтгай н хооронд орших тул эзлэхүүн нь

Z 8 Z 8 · ¸8
2 3 5 96π
V= S(y)dy = πy 3 dy = π y3 =
0 0 5 0 5
гэж олдоно.
10.25. Эхний хоолой г 10 минут, хоё рдугаар хоолой г 20 минут ажиллуулбал бассей н
дүүрнэ. Ий мд эхний хоолой г 5 минут, хоё рдугаар хоолой г 10 минут ажиллуулахад
бассей ны хагас нь дүүрнэ. Эндээс хоё рдугаар хоолой г 5 минут ажиллуулахад бассей ны
3 1 1
− = хэсэг дүүрэх тул 50 минутад хоё рдугаар хоолой бассей ныг дүүргэнэ.
5 2 10
20 1 2
Хоё рдугаар хоолой г 20 минут ажиллуулбал бассей ны · = хэсэг дүүрнэ. Эндээс 10
5 10 5
2 3 3 50
минутанд эхний хоолой бассей ны 1 − = хэсгий г дүүргэнэ. Ий мд 10 : = минутад
5 5 5 3
нэгдүгээр хоолой бассей ныг дүүргэнэ.
11. Хавтгайн геометр 2
11.1.
α = 40◦ + 80◦ = 120◦
11.2. Сууриас татсан медианы уртыг m гэвэл хүндий н төвөөс суурий н орой хүртэлх зай
2
m бай на.
3
A
b
B1 b b
C1
G
b
1
b
3S b b
C A1 B
49
БОДОЛТ 11. Хавтгайн геометр 2
µ ¶2 p
1 2 1 3
S 4BGC = · m · sin 120◦ = S= ⇒
2 3 3 3
µ ¶2 p
2 3 sin 120◦ 4
m = : =
3 3 2 3
бай на. Суурий н урт нь косинусын теоремоор
s
µ ¶2 µ ¶2
2 2
BC = 2 · m − 2 · m cos 120◦ =
3 3
s µ ¶
4 4 1
= 2· −2· · − = 2
3 3 2
11.3. Их тал нь 7 тул түүний эсрэг орших өнцгий н косинус нь:
52 + 62 − 72 25 + 36 − 49 1
cos α = = =
2·5·6 60 5
бай на.
11.4. Гурвалжны өнцгүүдий н ний лбэр 180◦ тул
∠B = 180◦ − ∠ A − ∠C = 180◦ − 75◦ − 45◦ = 60◦
Ий мд синусын теоремоор

p
AC BC 6 2
= ⇒ BC = · sin 75◦
sin 60◦ sin 75◦ sin 60◦
болно. p p p p p
2 1 2 3 2+ 6
sin 75◦ = sin(45◦ + 30◦ ) = · + · =
2 2 2 2 4
p
◦ 3
ба sin 60 = тул
2
p p p p
6 2 2 + 6 12 + 12 3 p
BC = p · = p = 2 3+6
3 4 2 3
2
11.5. p p p p
2·3 2·2 2 12 2 2 12
ℓ= p p · cos 45◦ = · = = 2.4
3 2+2 2 5 2 5
p
◦ 2 p
11.6. BC 1 = 2 cos 45 = 2 · = 2 бай на. Нөгөө талаас 4BC 1 H тэгш өнцөгт гурвалжнаас
2
BC 1
cos ∠B 1 B A = cos ∠ H BC 1 = тул
BH
p p
BC 1 2 2 6 p
BH = ◦
= p = =2 6:3
cos 30 3 3
2
бай на.
50
11.7. Медианы уртыг олох томьё оноос хамгий н урт медиан нь богино талд буусан
медиан бай х тул p
1p 2 201
d= 2(7 + 82 ) − 52 =
2 2
бай на.
11.8. Адил хажуут тул орой гоос буусан өндөр нь сууриа 5, 5 урттай хэсгүүдэд хуваана.
Өндрий г Пифагорын теоремоор олбол
p
h= 132 − 52 = 12
тул талбай нь
1
S= · 10 · 12 = 60
2
бай на.
11.9.
A
b
B1 b b
C1
4
G
b
8
3
1
b b
6S b
C A1 B
Гурвалжны медианууд гурвалжинг тэнцүү талбай тай 6 жижиг гурвалжинд хуваадаг. Мөн
орой гоос 2 : 1 харьцаатай хуваагддаг тул нэг нь 3, 8 талтай тэгш өнцөгт гурвалжин бай на.
3·8
Ий мд жижиг гурвалжны талбай = 12, том гурвалжны талбай 6 · 12 = 72 бай на.
2
16 2
11.10. Төсөөгий н коэффициент нь k = = бай на. Гурвалжнуудын талбай г S 1 , S 2 гэвэл
40 5
S 1 + S 2 = 87 см.кв ба
S 1 ³ 2 ´2 4
= =
S2 5 25
25
тул S 2 = S 1 бай на. Үүний г эхний тэгшитгэлд орлуулбал:
4
25 87 · 4
S1 + S 1 = 87 ⇒ S 1 = = 12
4 29
бай на.
11.11. Биссектриссий н чанар ё соор
AB AC 8 5 10
= ⇔ = ⇔ 8x = 5x + 10 ⇔ x =
B N NC x +2 x 3
бай на.
51
11.12.
B
b
A1 b
d1 d3 b
O
α
C1
b
R d2
α
b b b b
C A
B1
Багтаасан той ргий н төвий г O , өндрүүдий н суурий г A 1 , B 1 ,C 1 , багтаасан той ргий н төвөөс
талууд хүртэлх зай г d 1 , d 2 , d 3 гэе. AB 1 = AB cos α, AC 1 = AC cos α ба A орой дахь өнцөг
ерөнхий тул 4ABC ∼ 4AB 1C 1 бай на. Ий мд B 1C 1 = BC cos α. Үүнтэй төстэй гээр
A 1 B 1 = AB cos γ, A 1C 1 = AC cos β. Мөн ∠BOC = 2α тул d 1 = R cos α болно. Мөн адил
шалтгаанаар d 2 = R cos β, d 3 = R cos γ.
AB · d 1 + AC · d 2 + BC · d 3
S=
2
AB · R cos γ + AC · R cos β + BC · R cos α
=
2
R(A 1 B 1 + A 1C 1 + B 1C 1 )
=
2
p
2 3·9 p
= =9 3
2
11.13.
S abc abc abc 6 · 25 · 29

r ·R = · = = = = 36.25
p 4S 4p 2(a + b + c) 2 · (6 + 25 + 29)
52
11.14.
C
2α − 180◦
b
α
b b
A B
Багтсан той ргий н төвөөс гурвалжны аль нэг тал α өнцгөөр харагдах бол суурий н хоё р
өнцгий н ний лбэр нь 180◦ − α бай на. Эдгээр өнцгүүд нь том гурвалжны өнцгий н хагас
өнцгүүд тул том гурвалжны суурий н өнцгүүдий н ний лбэр 2 · (180◦ − α) = 360◦ − 2α бай на.
Орой дахь өнцөг нь энэ ний лбэрий н 180◦ хүртэлх гүй цээлт тул
180◦ − (360◦ − 2α) = 2α − 180◦
бай на.
Гурвалжны орой дахь өнцгий н косинус нь
4
cos(2α − 180◦ ) = − cos 2α = 1 − 2 cos2 α =
5
бай на. Ий мд косинусын теоремоор
4
a 2 = 122 + 152 − 2 · 12 · 15 · = 81
5
тул гурав дахь тал нь a = 9 бай на.
11.15. Параллелограммын чанар ба бодлогын нөхцөлөөс
e 2 + 62 = 2 · 50 ⇒ e 2 = 100 − 36 = 64 ⇒ e = 8
⃗ = AE
11.16. Их суурий г AD , бага суурий г BC , AD хэрчмий н дундажыг E гэвэл BC ⃗ тул
ABC E паралеллограмм болно.
B C
b b
b b b
A E D
53
Солбисон өнцгүүд тул ∡E AC = ∡ AC B ( AD ∥ BC ). Мөн AC биссектрис тул ∡ AC B = ∡B AC

болох тул 4ABC адил хажуут бай на. Эндээс ABC E ромбо болно.
AD
ED = = BC = AB = C D = C E тул 4C E D зөв гурвалжин бай на. Ий мд трапеций н хурц
2
өнцөг буюу ∡ ADE = 60◦ бай на.
11.17.
D b b b
C
h
b
b b b
A B
AB = 3, C D = 1, AB ∥ C D гэе. Диагоналиудын огтлолцолын цэг O нь AB диаметртэй

той рог дээр бай на. O цэгээс C D хүртэлх зай h ба 4AOB ∼ 4COD (төсөөгий н
AB
коэффициент нь = 3) тул O цэгээс AB хүртэлх зай 3h , трапеций н өндөр нь 4h , талбай
CD
нь
1+3
· 4h = 8h
2
3 1
бай на. 3h нь AB диаметртэй той ргий н радиус буюу 3h = ⇒ h = үед трапеций н өндөр
2 2
хамгий н их бай на. Ий мд
1
max S = 8 · = 4
2
11.18. Зөв 12 өнцөгтий н талбай нь зураг дээрх O AB ‑гурвалжны талбай гаас 12 дахин их
бай на.
30◦
O B
O AB гурвалжны талбай
1 1 1 1
S 4O AB = · O A · OB · sin 30◦ = · 1 · 1 · =
2 2 2 4
54
1
тул зөв 12 өнцөгтий н талбай 12 · = 3 бай на.
4
⌣ ⌣ ⌣ ⌣ ⌣ ⌣ ⌣ ⌣
11.19. AB : BC : C D : D A = 2 : 3 : 4 : 9 тул AB = 2x , BC = 3x , C D = 4x , D A = 9x бай на.
⌣ ⌣ ⌣ ⌣
AB + BC + C D + D A = 18x = 360◦ ⇒ x = 20◦
⌣ ⌣
Ий мд BC = 3x = 60◦ , AD = 9x = 180◦ тул
60◦ + 180◦
α= = 120◦
2
d
11.20. d диагоналын урт бол багтаасан той ргий н радиус нь R = , багтсан той ргий н
2
d
радиус нь квадратын талын уртын хагас буюу r = p бай на. Ий мд уртуудын харьцаа нь
2 2
ℓ1 2πR R
d
2
p
= = = = 2
ℓ2 2πr r d
p
2 2
бай на.
11.21. 1‑р бодолт. 30 дм=3 м.
A b b
B
b
O
b b b
D B1 C
AD = 2 · 3 = 6 м. Той рог багтаасан дөрвөн өнцөгтий н чанараар

82 1
AB +C D = 6 +
= 33 м
3 3
Энэ нь зөвхөн C хариултын хувьд биелэх тул зөв хариулт нь C юм. 2‑р бодолт. 30 дм=3 м.
A b b
B
b
O
b b b
D B1 C
55
AD = 2 · 3 = 6. Той рог багтаасан дөрвөн өнцөгтий н чанараар

82 1
= 33
AB +C D = 6 + (∗)
3 3
4B B 1C тэгш өнцөгт гурвалжны хувьд Пифагорын теорем бичвэл
B 1C 2 = BC 2 − B B 12
буюу
µ ¶2
82 822 − 182 6400
(C D − AB )2 = − 62 = =
3 9 9
тул
80
C D − AB = (∗∗)
3
100 80 1 10
(∗), (∗∗)‑г нэмбэл 2C D = + = 60 ⇒ C D = 30, AB = 33 − 30 = болно.
3 3 3 3
11.22.
A
√
6
b
b
B
√
3
O b b
C
4OC D нь адил хажуут гурвалжин ба орой н өнцөг нь 60◦ тул суурий н өнцгүүд нь
180◦ − 60◦
α= = 60◦
2
тул зөв гурвалжин бай на. Ий мд
O A = OC = OD = C D = BC = R
ба B D = 2R бай на. Шүргэгч ба огтлогчий н чанараар B A 2 = BC · B D тул
p p
( 6)2 = R · 2R ⇒ R = 3
p p
Пифагорын теоремоор OB 2 = O A 2 + B A 2 тул OB 2 = ( 3)2 + ( 6)2 = 9 тул OB = 3 бай на.
11.23.
b
A
α H
r d
2 b
b
α b
M
O b
56
12. Огторгуйн геометр 2 БОДОЛТ
AB = d , AB ‑ий н дундаж цэг нь M бол ∠ AOM = ∠B AH = α, M ба H орой дахь өнцгүүд нь

90◦ тул 4AOM ∼ 4B AH бай на. Ий мд
OA AB r d
= ⇔ d =
AM B H a
2
p
гэдгээс d = 2ar бай на.
11.24.
1. Косинусын теоремоор: p
12 + 22 − ( 2)2 3
cos β = =
2·1·2 4
sin β > 0 тул үндсэн адилтгалаар
r ³ 3 ´2 p
7
sin β = 1− =
4 4
p p
1 1 7 7
2. S = ca sin β = · 1 · 2 · = бай на.
2 2 4 4
p p p p
7
2S 2 7 7(3 − 2)
3. r = = p = p =
a + b + c 2 + 2 + 1 2(3 + 2) 14
p p p
b 2 2 2 2 14
4. R = = p = p = бай на.
2 sin β 2 · 7 7 7
4
11.25.
b
B
b
C
O
A b
45◦
b
p
2
p
3 60◦
b
p
2
4AC D гурвалжны хувьд синусын теорем бичвэл 2R = ⇒ R = 1.
sin 45◦
p
AD 3
Нэг нумд тулсан өнцгүүд тул ∠B DC = ∠B AC бай на. sin ∠ AB D = = тул
2R 2
∠ ABC = 60◦ бай на. Ий мд
∠B AC = 180◦ − 60◦ − 60◦ = 60◦ ⇒ ∠B AC = 60◦ − 45◦ = 15◦
p
4AB D нь зөв гурвалжин тул AB = 3 ⇒ AB 2 = 3 бай на.
57
БОДОЛТ 12. Огторгуйн геометр 2
12. Огторгуйн геометр 2

p Ã p !3 p
p 10 10 3 3 10 3 3
12.1. 3a = 10 тул a = p = бай на. Ий мд V = a = = · 1000 бай на.
3 3 3 9
12.2. Талуудын уртыг нь a , b , c гэвэл эзлэхүүн нь V1 = abc шинээр үүсэх

параллелепипедий н талууд 3a , 3b , 3c тул эзлэхүүн нь
V2 = 3a · 3b · 3c = 27abc = 27V1
бай на. Ий мд эзлэхүүн нь 27 дахин ихсэнэ.
12.3.
B1 b
C1
b
b
A1 b
D1
b
O
4
2 3
C b
B b
a b
a D
A
Призмий н суурий н талын уртыг 2a гэвэл суурий н диагоналын уртын хагасын квадрат
5
нь a 2 + a 2 = 2a 2 бай на. Ий мд 2a 2 + 22 = 32 ⇒ a 2 = бай на. Призмий н эзлэхүүн
2
5 4
4a 2 · 4 = 16a 2 = 16 · = 40, бөмбөрцгий н эзлэхүүн π · 33 = 36π бай на. Ий мд бидний олох
2 3
харьцаа
40 10
V= =
36π 9π
p
p 48π
12.4. Суурий н той ргий н радиусыг r гэвэл урт нь a = 48π = 2πr бай на. Ий мд r =
2π
бай на. Ий мд суурий н талбай нь
Ãp !2
48π
2 48π
S = πr = π · = π · 2 = 12
2π 4π
12.5.
4πR 3 168 · 3
Vб = = 168 ⇒ Vц = 2πR 3 = = 252.
3 2
58
12.6.
b b
b
θ b
b b
Пирамидын нэг талсын талбай г S 1 гэвэл түүний суурь дээрх проекций н талбай нь
S 1 cos θ бай на (хажуу талсын суурь дээрх проекций н өндөр нь апофемыг cos θ ‑аар
үржүүлэхэд гарна). Хажуу гадаргуугий н талбай 4S 1 , тэдгээрий н суурь дээрх
проекцүүдий н ний лбэр буюу суурий н талбай 4S 1 cos θ тул
4S 1 cos θ p 1
cos θ = =1: 3= p
4S 1 3
1
бай на. Ий мд θ = arccos p .
3
12.7. Багтсан конусын эзлэхүүн
1 1 a2 180◦
V1 = πr 2 H = π tg2 H,
3 3 4 n
багтаасан конусын эзлэхүүн
1 1 a2 180◦
V2 = πR 2 H = π csc2 H
3 3 4 n
тул
180◦ 180◦
V1 : V2 = ctg2 : csc2 =1:4
n n
180◦
бай на. α = гэвэл
n
cos2 α1 1
: = ⇒ 4 cos2 α = 1
sin2 α sin2 α 4
1
болно. Эндээс cos α > 0 тул cos α = буюу α = 60◦ болов. Ий мд
2
180◦
= 60◦ ⇒ n = 3
n
болов.
12.8. ABC гурвалжны төв нь H , M N хэрчмий н дундаж цэг F гэвэл бидний олох өнцөг нь
∡DF H бай на. p
3a
D M = a sin 60◦ =
2
59
1 1
MF = MN = a
2 4
Тул DF M тэгш өнцөгт гурвалжнаас
s p
p 3a 2 a 2 11a
DF = DM2 − MF 2 = − =
4 16 4
∠ H N F = ∠ HC A = 30◦ тул
p
1◦ 1 3a
H F = N F · tg 30 = a · p =
4 3 12
D H F тэгш өнцөгт гурвалжнаас
p
3a
HF 1
cos ∡DF H = = p12 = p
DF 11a 33
4
тул r p
p 32 4 66
sin ∡DF H = 1 − cos2 ∡DF H = =
33 33
12.9. Конус өндөр нь Пифагорын теоремоор h 2 = ℓ2 − r 2 бай на.
82 = 172 − r 2 ⇒ r = 15
Ий мд S = π · 17 · 15 = 255π болов.

10
12.10. AC 2 = AB 2 + BC 2 тул ABC нь тэгш өнцөгт гурвалжин бай на. Ий мд R ABC = =5
2
бай на. R 2ABC + 122 = R 2 бай на.
R 2 = 52 + 122 = 169 тул бөмбөрцгий н гадаргуугий н талбай нь 4 · 169π = 676π бай на.
p
12.11. Бөмбөрцгий н төв нь координатын эх ба радиус нь OB = 64 = 8 бай на. A цэгээс
координатын эх хүртэлх зай :
q
p p
O A = (−1)2 + 72 + (5 2)2 = 100 = 10
∠ ABO = 90◦ бай х тул Пифагорын теоремоор:
O A 2 = AB 2 + OB 2 ⇒ AB 2 = 100 − 64 = 36 ⇒ AB = 6
12.12. AB хэрчмий н дундаж C 1 цэгий н координат:

µ ¶
−2 + 6 4 + 2 6 + 4
C1 , , = C 1 (2, 3, 5)
2 2 2
CC 1 медианы урт:
p p
CC 1 = (2 − 1)2 + (3 − (−1))2 + (5 − (−3))2 = 81 = 9
12.13. (x; y) = (3; −3) үед

32 + 2 · 3 + (−3)2 + 6 · (−3) − 6 = 0
60
тул (3; −3) цэг муруй дээр оршино.

12.14. 2x + 3y = 5, −3x + 2y = 5 шулуунуудын хувьд 2 · (−3) + 3 · 2 = 0 тул перпендикуляр
бай на.
12.15. 
 2x − y + z − 5 = 0
3x + 4y + z − 11 = 0

x − y +z −4 = 0
1‑р тэгшитгэлээс 3‑р тэгшитгэлий г хасвал
(2x − y + z − 5) − (x − y + z − 4) = 0 ⇒ x − 1 = 0
буюу x = 1 бай на. Үүний г 1 ба 2‑р тэгшитгэлд орлуулбал 2 − y + z − 5 = 0, 3 + 4y + z − 11 = 0

болно. Эдгээрий н ялгавар нь
(2 − y + z − 5) − (3 + 4y + z − 11) = −5y + 5 = 0 ⇒ y = 1
болно. Ий мд 2 − 1 + z − 5 = 0 буюу z = 4 бай на. Ий мд огтлолцолын цэгий н координат нь

(x, y, z) = (1, 1, 4) бай на.
12.16.
a ·⃗
⃗ b = 1·0+1·λ+0·1 = λ
p p
|⃗
a| = 12 + 12 + 02 = 2
p p
|⃗
b| = 02 + λ2 + 12 = λ2 + 1
тул
1 λ
cos 60◦ =
=p p
2 2 · λ2 + 1
болно. Тэгшитгэлий н хоё р талыг квадрат зэрэгт дэвшүүлэн бодвол
1 λ2
= ⇔ λ2 = 1
4 2(λ2 + 1)
Эндээс λ > 0 болохыг тооцвол λ = 1 болно.
12.17.
⃗ a +⃗
a = (2⃗ a +⃗
b) − (⃗ b) = (3; 4; 1) − (1; 3; 2) = (2; 1; −1)
⃗ a +⃗
b = (⃗ b) −⃗
a = (1; 3; 2) − (2; 1; −1) = (−1; 2; 3)
тул
a ·⃗
⃗ b = (2; 1; −1) · (−1; 2; 3) =
= 2 · (−1) + 1 · 2 + (−1) · 3 = −3
5 y −6
12.18. Векторууд коллинеар бол = = бай на. Эндээс x y = 10 бай на.
x 2 2
1 3
12.19. (1; 3) = λ(x; y) ⇒ λ = = ⇒ 3x − y = 0 бай на.
x y
4
12.20. A = π · 33 = 36π, B = 4π · 32 = 36π. Суурий н радиус нь R бай х h өндөртэй конусын
3
1 1
эзлэхүүн V = πR 2 h тул C = π · 32 · 6 = 18π. Ий мд C < A = B бай на.
3 3
12.21.
61
1. S A ирмэгий н суурьтай үүсгэх өнцөг нь ∠S AC = 60◦ , SC ирмэгий н суурьтай үүсгэх

өнцөг нь ∠SC A = 60◦ тул 4ASC нь 4 талтай зөв гурвалжин бай на.p 4ASC ‑ий н SH
◦ 3 p
өндөр нь пирамидын өндөр болох тул h = SH = AS · sin 60 = 4 · = 2 3.
2
p
2. Суурий н гипотенузын урт AC = 4. Катетууд нь 4 · sin 30◦ = 2, 4 · cos 30◦ = 2 3 тул
талбай нь
1 p p
S = · 2 · 2 3 = 2 3.
2
1
3. V = Sh тул
3
1 p p
S= · 2 3 · 2 3 = 4.
3
4. 4ASC ‑г багтаасан той ргий н төв O нь багтаасан бөмбөрцгий н төв

(OB = O A = OC = OS ) болох тул багтаасан бөмбөрцгий н радиус нь 4ASC ‑г
багтаасан той ргий н радиус буюу
2 2 p 4
h = ·2 3 = p
3 3 3
бай на.
12.22. ADC гурвалжин ба SP шулууны хувьд Менелай н теорем бичвэл
AP D N C S
· · =1
P D NC S A
2 1 CS CS 3
бай на. Ий мд · · = 1 буюу = . Эндээс 2SC = 3(SC −C A) буюу SC = 3C A болж
3 1 SA SA 2
−→ −→
бай на. Ий мд SC = 3 AC .
ABC гурвалжин ба SM шулууны хувьд Менелай н теорем бичвэл
AM BQ C S
· · =1
M B QC S A
1 BQ 3
болно. Ий мд · · = 1 буюу CQ : QB = 3 : 2 бай на.
1 QC 2
−−→
12.23. D(x; y; z) гэвэл C D = (x + 2; y − 4; z − 1) ба
−→
AB = (1 − 2; 0 − (−3); 8 − 5) = (−1; 3; 3)
тул
−→
(x + 2; y − 4; z − 1) = −3 AB = (3; −9; −9)
буюу x + 2 = 3, y − 4 = −9, z − 1 = −9 болно. Ий мд x = 1, y = −5, z = −8 тул ний лбэр нь −12

бай на.
62
12.24.
H b b
G
R b
E b b
K b
b b
C
b
D
Q
b b b
A P B
K цэг PQR гурвалжны хүндий н төв тул

−→ −−→ −→ −→ −−→
−−→ AP + AQ + AR 1 ³ 2 −→ 2 −−→ −→ AB + AD ´
AK = = AB + AD + AE + =
3 3 3 3 3
1 −→ −−→ −→ 1 −→ −→ −−→
= ( AB + AD + AE ) = AG ⇒ AG = 3 AK .
3 3
Тул K цэг AG ‑г 1 : 2 харьцаагаар хуваана.
12.25.
1. AB хэрчмий н дундаж цэгий н координат нь

µ ¶
−6 + 2 1 + 5
M , = M (−2, 3)
2 2
бай х ба C M шулууны тэгшитгэл
x −3 y − (−2)
= ⇔ −x + 3 = y + 2
−2 − 3 3 − (−2)
тул
y = −x + 1
−→ −→
2. AB = B − A = (2; 5) − (−6; 1) = (8; 4), AC = (3; −2) − (−6; 1) = (9; −3) векторуудын
хоорондох өнцгий н косинус нь
p
8 · 9 + 4 · (−3) 60 2
cos α = p p = p p =
8 + 4 · 9 + (−3)
2 2 2 2 4 5 · 3 10 2
тул α = 45◦ болно.

A + B (−6, 1) + (2, 5)
3. AB хэрчмий н дундаж цэг нь = = (−2, 3),
2 2
−→
AB = (2 − (−6), 5 − 1) = (8, 4) тул дундаж перпендикуляр шулууны тэгшитгэл нь
8(x − (−2)) + 4(y − 3) = 0 ⇔ y = −2x − 1
63
БОДОЛТ 13. Геометр сэдвийн давтлага 2
A +C (−6, 1) + (3, −2)

AC хэрчмий н дундаж цэг нь = = (−1.5, −0.5),
2 2
−→
AC = (3 − (−6), −2 − 1) = (9, −3) тул дундаж перпендикуляр улууны тэгшитгэл нь
9(x − (−1.5)) − 3(y − (−0.5)) = 0 ⇔ y = 3x + 4
болно. Ий мд багтаасан той ргий н төв нь

½
y = −2x − 1
⇒ −2x − 1 = 3x + 4 ⇒ x = −1, y = 1
y = 3x + 4
координаттай бай на. (Зургаа зөв зураад зургаасаа багтаасан той ргий н төвий г
олбол илүү хурдан бай х боломжтой .)
y
B
5 b
O
A b b
1
3
−6 −1 2 x
b
−2
C
Багтаасан той ргий н радиус нь R = O A = |(−1) − (6)| = 5 болно. Ий мд тэгшитгэл нь
(x + 1)2 + (y − 1)2 = 52
бай на.
13. Геометр сэдвийн давтлага 2
13.1. Олох диагоналын уртыг d гэе. Параллелограммын чанар ё соор
d 2 + 72 = 2 · (32 + 52 )
p p
тул d = 68 − 49 = 19 бай на.
a
13.2. Катетуудыг a , b , гипотенузыг c гэвэл a + b + c = 6, = 2.4, a 2 + b 2 = c 2 болно. Мөн
b
c a +b −c a +b
R +r = + =
2 2 2
бай на. a = 2.4b тул (2.4b)2 + b 2 = (2.6b)2 = c 2 ба b, c > 0 тул c = 2.6b бай на. Ий мд
2.4b + b + 2.6b = 6 буюу b = 1, a = 2.4 тул
2.4 + 1
R +r = = 1.7
2
64
13. Геометр сэдвийн давтлага 2 БОДОЛТ
13.3.
x y
= ⇒ 4x + y = 0
1 −4
13.4.
c 2 = 2(112 + 232 ) − 4 · 102 = 900 ⇒ c = 30
13.5. Цилиндрий н бай гуулагч болон төвий г суурий н той ргий н цэгтэй холбоход үүсэх
хэрчим хоё рын хоорондох өнцгий г θ гэвэл суурий н радуис нь r = R sin θ , өндөр нь
h = 2R cos θ бай на. Суурий н периметр нь 2πr = 2πR sin θ тул хажуу гадаргуугий н талбай
нь
S = 4πR 2 sin θ cos θ = 2πR 2 sin 2θ
бай на. Эндээс θ = 45◦ (sin 2θ = 1) үед хажуу гадаргуугий н талбай хамгий н их бай х нь ээ.
Энэ үед эзлэхүүн нь
πR 3
V = S · h = π(R sin 45◦ )2 · 2R cos 45◦ = p
2
бай на.
13.6.
D1 b b
C1
A1 b b
B1
b b
M b
D N b
C
b b
A B
A A 1 хэрчмий н дундаж цэг M , B B 1 хэрчмий н дундаж цэг N бол M N нь AB ‑тэй параллель

буюу B B 1C 1C хавтгай д перпендикуляр бай на. Ий мд ∠M NC = 90◦ . Кубын талын уртыг
2x гэвэл
NC 2 = x 2 + (2x)2
тул
MC 12 = M N 2 + NC 2 = (2x)2 + 5x 2 = 9x 2 = 36
болно. Ий мд талын урт нь x = 2 ⇒ AB = 2 · 2 = 4 ба эзлэхүүни нь V = 43 = 64 бай на.
13.7.
B H1 AB cos β
= BH = ,
sin γ sin γ
AH2 AB cos α cos γ
H H2 = =
tg γ sin γ
65
тул
AB cos β AB cos α cos γ

B H : H H2 = :
sin γ sin γ
cos β cos 40◦
= =
cos α cos γ cos 60◦ cos 80◦
2 cos 40◦ 1
= ← cos 60◦ =
cos 80◦ 2
13.8.
32 − 2 · 3 + (−3)2 + 6 · (−3) + 6 = 0
тул (3; −3) цэг x 2 − 2x + y 2 + 6y + 6 = 0 тэгшитгэлтэй муруй дээр оршино. Бусад цэгүүдий н
хувьд тэгшитгэлий н ший д биш болохыг харуулж болно. Жишээ нь (0, −1) цэгий н хувьд:
02 − 2 · 0 + (−1)2 + 6 · (−1) + 6 = 1 6= 0
13.9.
(⃗ a) − (⃗
b +⃗ b −⃗
a) = 2⃗
a⇒
2⃗
a = (1; 4; −3) − (3; 2; 5) = (−2; 2; −8) ⇒
⃗
a = (−1; 1; −4)
ба
(⃗ a) + (⃗
b +⃗ a) = 2⃗
b −⃗ b⇒
2⃗
b = (1; 4; −3) + (3; 2; 5) = (4; 6; 2) ⇒
⃗
b = (2; 3; 1)
бай на. Ий мд
a ·⃗
⃗ b = (−1) · 2 + 1 · 3 + (−4) · 1 = −3
4 · ℓ2a 6 · ℓ2a
13.10. S 4ADB = = ℓa , S 4ADC = = 1.5ℓa ба
2 2
S 4ADB + S 4ADC = S
тул
1
ℓa + 1.5ℓa = · 4 · 6 · sin 60◦
2
66
p
12 3
болно. Ий мд ℓa = бай на.
5
B
b
E b
ℓa
b
D
2
ℓa
2
30◦ ℓa
b
30◦ b b
A F C
Жич: Өнцгий н биссектрис нь тухай н өнцгий г үүсгэж буй цацрагуудаас ижил зай д
алслагдсан цэгүүдий н олонлог бай даг.
p p
3 3
13.11. a талтай зөв гурвалжны медианы урт нь a sin 60◦ = a бай на. Харин a
p p 2 2
3 3 3
талтай зөв гурвалжны медианы урт нь · a = a бай на. Ий мд зөвхөн C хариулт л
2 2 4
зөв бай х боломжтой .
13.12. Кубий н төвий г орой нуудтай холбовол талс бүр дээр суурьтай 6 ижил пирамид
1
үүснэ. Эдгээрий н нэгдэл нь куб болох тул нэг бүрий нх нь эзлэхүүн V бай на.
6
ℓ ℓ
13.13. Бай гуулагчий г ℓ гэвэл өндөр нь h = ℓ cos 60◦ = бай на. ℓ + = 15 ⇒ ℓ = 10.
2 2
Суурий н радиус нь
p p p
R= ℓ2 − h 2 = 102 − 52 = 75
Суурий н талбай нь S = πR 2 = 75π, эзлэхүүн нь
1 1
V = Sh = · 75π · 5 = 125π
3 3
13.14. (5k)2 = (4k)2 + (3k)2 тул гурвалжин маань тэгш өнцөгт гурвалжин бай на. Ий мд
өндрүүд нь 15, 20 урттай катетуут болох тул талбай нь
15 · 20
S= = 150
2
2S 2S 2S
Ерөнхий тохиолдолд a = ,b= ,c= ‑ээс өнцгий н косинусыг олох, эсвэл Героны
ha hb hc
томьё онд орлуулж бодно.
67
13.15.
C
b
4
2 b bc
1
30◦
A
b b b b
C1 B
BC талын дундажаас AB ‑д татсан перпендикулярын урт 1 ба энэ нь 4BCC 1 ‑ий н дундаж

шугам тул CC 1 өндрий н урт 2 бай на. Түүнчлэн ∡ AC 1C = 90◦ ба ∠C AC 1 = 30◦ тул
CC 1 2
AC = ◦
= 1 =4
sin 30 2
бай на.
1 49
13.16. Жижиг секторын талбай нь π · 72 = π. Том секторын радиус нь 7 + 2 = 9 тул
6 6
1 81 81 − 49 16
талбай нь π · 92 = π бай на. Ий мд хар хэсгий н талбай нь π= π.
6 6 6 3
13.17. BC = 4 + 3 = 7 тул AB + AC = 28 − 7 = 21 бай на. Ий мд AB = 21 − AC ба
биссектрисий н чанар ё соор
AB AC 21 − AC AC
= ⇒ = ⇒ AC = 9
B D DC 4 3
13.18. A(1; −3), B (4; 1), C (7; y), D(x; 5) гэе.


1+7 4+x ½
A +C B + D = 
2 2 x =4
= ⇔ −3 + y 1 + 5 ⇒
2 2 
 y =9
=
2 2
Эндээс x + y = 13.
13.19. ½ ½
πr 2 h = 63π r 2 h = 63
⇔
2r h = 18 rh = 9
Эндээс
πr 2 h 63
r= = =7
rh 9
бай на.
13.20. Суурь нь зөв гурвалжин ба түүний г багтаасан той рог нь бөмбөлөгий н их той рог
тул пирамидын суурий н талбай
S = 2R 2
ба өндөр h = R бай на. Эндээс
1 1
V = Sh = · 2R 2 · R = 18 ⇒ R = 3
3 3
68
13.21.
x 2 + y 2 − 4x + 6y = 3
x 2 − 2 · 2 · x + 2 2 + y 2 + 2 · 3 · y + 3 2 = 3 + 22 + 3 2
(x − 2)2 + (y − 3)2 = 16

x 2 + y 2 − 4x + 6y = 3 ⇔ (x − 2)2 + (y + 3)2 = 42
болох тул A(2; −3), r = 4 бай на.
26 + 28 + 30
13.22. Суурий н периметрий н хагас нь p = = 42 тул Героны томьё о ё соор
2
талбай нь
p p
S 4ABC = 42(42 − 26)(42 − 28)(42 − 30) = 42 · 16 · 14 · 12 = 336
бай на.
S
b
b
B
E b
60◦
b D
b b
A C
4S AB гурвалжны SE өндрий н проекц нь 4D AB гурвалжны E D өндөр тул

1
S 4D AB 2 AB · DE DE
= 1
= = cos 60◦
2 AB · SE
S 4S AB SE
S 4D AB S 4D AC S 4DBC
буюу S 4S AB = бай на. Үүнтэй адилаар S 4S AC = , S 4SBC = тул
cos 60◦ cos 60◦ cos 60◦
S 4D AB + S 4D AC + S 4DBC S 4ABC
S= = = 2 · 336
cos 60◦ cos 60◦
ба бүтэн гадаргуун талбай нь
S = 3 · 336 = 1008 кв.н
13.23.
⃗ a +⃗
a = (2⃗ a +⃗
b) − (⃗ b) = (3 − 1, 4 − 3, 1 − 2) = (2, 1, −1)
69
⃗ a +⃗
b = (⃗ b) −⃗
a = (1 − 2, 3 − 1, 2 − (−1)) = (−1, 2, 3)
a ·⃗
⃗ b = 2 · (−1) + 1 · 2 + (−1) · 3 = −3
p p p p
|⃗
a| = 22 + 12 + (−1)2 = 6, |⃗
b| = (−1)2 + 22 + 32 = 14 тул
p p p
⃗a ·⃗b −3 −3 · 6 · 14 21
cos φ = =p p = =−
⃗ ⃗
|a| · |b| 6 · 14 6 · 14 14
13.24.
1
1. Той рогт багтсан тул ∡BC D = 180◦ − ∡B AD . Ий мд cos ∡BC D = − ба
p 8
p p 3 7
sin ∡BC D = 1 − (−1/8) = 63/64 =
2 .
8
BD
Синусий н теоремоор = 2R буюу
sin ∡BC D
p p
8 7 2·3 7
BD = 2 · · = 6.
7 8
Косинусын теоремоор
B D 2 = BC 2 +C D 2 − 2 · BC · C D cos ∡BC D

³ 1´
62 = 42 +C D 2 − 2 · 4 · C D · −
8
буюу C D 2 +C D − 20 = 0 тэгшитгэлээс C D = 4 болно (C D = −5 ший д нь хэрчмий н
урт болж чадахгүй ).
1 9
2. x 2 + y 2 + 2x y = 81 ба x 2 + y 2 − 2x y · = 36. Тэгшитгэлүүдий г хасвал x y = 45 буюу
8 4
x y = 20. Талбай нь
S = S 4AB D + S 4BC D
1 1
= x y sin ∡B AD + · 4 · 4 · sin ∡BC D
2 2
p p
3 7 27 7
= (10 + 8) =
8 4
13.25. AB D ба B DC гурвалжнуудад косинусын теорем бичвэл
B D 2 = 52 + 32 − 2 · 5 · 3 · cos ∠ A = 72 + 72 − 2 · 7 · 7 · cos ∠C .
∠ A + ∠C = 180◦ , cos(180◦ − α) = − cos α тул

1
30 cos ∠C + 98 cos ∠C = 98 − 34 ⇒ cos ∠C = ⇒ ∠C = 60◦ , B D = 7
2
болно. Той рогт багтсан дөрвөн өнцөгтий н чанараар (Птолемей н теорем)
AC · B D = AB · C D + AD · BC
70
14. Комбинаторик 2 БОДОЛТ
буюу
AC · 7 = 3 · 7 + 5 · 7.
Ий мд AC = 8 болно.
B
3 b
A b
120◦
b
E
7 7
8
5
b
60◦ b
D 7 C
ABC D дөрвөн өнцөгтий н талбай
1 1 p
S = S AB D + S BC D = · 7 · 7 sin 60◦ + · 3 · 5 · sin 120◦ = 16 3
2 2
p
BD 7 3
бай на. O той ргий н радуис = бай на. AB D гурвалжинд багтсан той ргий н
2 sin 60◦ 3
радиус
p
15 3 p
2S AB D AB · AD · sin 120◦ 3
= = 2 =
AB + B D + D A 3+7+5 15 2
бай на. ABC D дөрвөн өнцөгтий н диагоналиудын огтолцолын цэг E бол p
1 p 1 4 3
S = AC · B D · sin ∠ AE B буюу 16 3 = · 8 · 7 · sin ∠ AE B . Эндээс sin ∠ AE B = бай на.
2 2 7
14. Комбинаторик 2
14.1.
(n + 2)!
A 4n+2 = = (n + 2)(n + 1)n(n − 1)
(n + 2 − 4)!
P 4 = 4! = 4 · 3 · 2 · 1 = 24
n! n(n − 1)
C nn−2 = =
{n − (n − 2)}! · (n − 2)! 2!
тул
n(n − 1)
(n + 2)(n + 1)n(n − 1) = 6 · 24 ·
2
71
БОДОЛТ 14. Комбинаторик 2
болно. C nn−2 тул n − 2 ≥ 0 буюу n ≥ 2 тул
(n + 2)(n + 1) = 72 ⇒ n 2 + 3n − 70 = 0 ⇒ n 1 = 7, n 2 = −10
бай на. Ий мд n = 7.

14.2.
2 10! 10!
8!C 10 = 8! · = = A 810
(10 − 8)! · 8! (10 − 8)!
14.3. n = 2010 тул коэффициент нь
2010 2015! 2015!

C 2015 = =
(2015 − 2010)! · 2010! 5! · 2010!
³p p ´
2 8
14.4. x− p
4
биномын задаргаа 9 гишүүнтэй тул дундаж гишүүн нь 5‑р гишүүн
x
бай на. Ий мд Ã p !4
p 2 8! 4
T4+1 = C 84 ( x)8−4 p = · x 2 · = 280x
4
x 4! · 4! x
бай на.
14.5.
100 100
2100 = (3 + (−1))100 = C 100 · 3 · (−1)0 +C 100
99
· 399 · (−1)1 + · · · + C 100
0
· 30 · (−1)100
= 3100 · C 100
100
− 399 · C 100
99
+ 398 · C 100
98
− · · · − 31 · C 100
1
+1
14.6. A сагсан бөмбөг тоглодог хүүхдүүд, B даам тоглодог хүүхдүүд гэвэл сагсан бөмбөг
ба даам тоглодог хүүхдүүд нь A ∩ B бай на.
|A ∪ B | = 20 − 2 = 18
Нөгөө талаас |A ∩ B | = |A| + |B | − |A ∪ B | тул
|A ∩ B | = 10 + 12 − 18 = 4
бай на.
14.7. Бидний олох тоо a + b + c + d = 20 тэгшитгэлий н сөрөг биш бүхэл тоон ший дий н
тоотой тэнцүү тул
20 20 20 23!
C (4) = C 420 = C 20+4−1 = C 23 = = 1771
3! · 20!
14.8. 1260 = 22 · 32 · 51 · 71 бай на. Ий мд хуваагчдын тоо нь (2 + 1)(2 + 1)(1 + 1)(1 + 1) = 36.
14.9. Бөхчүүдий н барилдааны тооны ний лбэр 40 · 15 = 600 болно. Нөгөө талаас
600
барилдаан бүр 2 удаа тоологдох тул ний т = 300 барилдаан болно.
2
14.10.
(a, b, c, d ) ∈ S AB × S BC × S BC × S AB
бай х дөрөвтүүдий н тоо нь декарт үржвэрий н чадал ба
|(a, b, c, d ) ∈ S AB × S BC × S BC × S AB | = |S AB | · |S BC | · |S BC | · |S AB |
72
14. Комбинаторик 2 БОДОЛТ
тул ний т замын тоо нь 4 · 6 · 6 · 4 = 576 бай на.

14.11. Бид abcd 0, abc0d , ab0cd , a0bcd хэлбэрий н ялгаатай цифрүүд бүхий 5 оронтой
тоог тоолно. Хувилбар тус бүрд a , b , c , d цифрүүдий г A 49 = 4! · C 94 янзаар сонгох
боломжтой тул ний т 4 · 4!C 94 ширхэг тоо бай на.
14.12. ℓ1 шулуун дээрээс 3 цэг сонгох боломжий н тоо C 43 , ℓ2 шулуун дээрээс 3 цэг сонгох
боломжий н тоо C 33 ба ний т 7 цэг бай гаа тул
C 73 −C 43 −C 33 = 30
гурвалжин үүснэ.
14.13. 12 хүн хөзрөөс 3‑ий г нь сонгох бүрт гурвуулаа хүн хөзөр бай х нэг эгэл үзэгдэл
3
гарах тул ний т C 12 эгэл үзэгдэл бай на.
8·7 5·4
14.14. Бага ангий н 2 сурагчий г C 82 = = 28, дунд ангий н 2 сурагчий г C 52 = = 10
2 2
янзаар сонгоно. Ий мд ний т боломжий н тоо 28 · 10 = 280 бай на.
14.15. Ний т жагсаалын тоо 20! бай х ба ний т жагсаалын яг хагаст нь Болд Амарын урд
20!
явах учир .
2
14.16. 24 болон өөр 3 цифрий г ний т 4! янзаар сэлгэх тул 24 гэж дараалж орсон 4 · 4!
ширхэг тоо болох ба 42 гэж дараалж орсон тоо мөн 4 · 4! ширхэг бай на. Ий мд ний т 8 · 4!
ширхэг тоо үүсэх боломжтой .
14.17. 1 ба 3‑ий н цифрүүд 13 гэж дараалж орсон ний т 8! тоо, 31 гэж дараалж орсон нь мөн
адил 8! бай на. Ний т тоонуудын тоо нь 9! тул бидний олох тоо
9! − 2 · 8! = (9 − 2) · 8! = 7 · 8!
бай на.
14.18. x i нь i ‑р вагонд суусан сурагчдын тоо гэвэл
x1 + x2 + · · · + x8 = 9
бай на. Нөгөө талаас x 1 + x 2 + · · · + x 8 = 9 тэгшитгэлий н (x 1 , x 2 , . . . , x 8 ), x i ∈ {0} ∪ N ший д

бүрт i ‑р вагонд x i сурагч суусан бай х боломж харгалзах тул бидний олох тоо нь дээрх
тэгшитгэлий н ший дий н тоо бай на. Энэ нь 8‑аас 9‑өөр авсан давталттай хэсэглэлий н тоо
тул
9 9 9 16!
C (8) = C 8+9−1 = C 16 =
7! · 9!
бай на.
14.19. Дурын 4 цифрий г цор ганц аргаар үл буурах эрэмбээр бай рлуулж болох ба эхний
цифр нь 0‑ээс ялгаатай тул 1‑9 цифрүүдээс 4‑ий г нь давталттай гаар сонгох тоо буюу
4 4 12 · 11 · 10 · 9
C (9) = C 12 = = 495
1·2·3·4
бай на.
14.20. Зуутын оронд 1 цифр бичигдсэн тоонууд нь 100,101 гэх мэтчилэн 199 ний т 100
ширхэг тоо бай на.
73
БОДОЛТ 15. Магадлал, Статистик 2
Аравтын оронд нь 1 цифр бичигдсэн 500‑аас бага тоонууд нь 1a, 11a, 21a, 31a, 41a
хэлбэртэй бай х бөгөөд a‑ий н оронд 0‑9 цифрүүд бай ж болох ний т 5 · 10 = 50 ширхэг тоо
бай на.
Нэгжий н оронд нь 1 цифр бичигдсэн 500‑аас бага тоонуудыг дээрхтэй төстэй аргаар
тоолоод 50 ширхэг гэдгий г нь гаргах төвөгтэй биш. Ий мд ний т 100 + 50 + 50 = 200
ширхэг 1‑ий н цифр ашиглана.
14.21. Эхлээд сүүлий н 2 оронтой тоо нь ямар тоонууд бай ж болохыг тооцъё . Эдгээр нь
12, 24, 32, 44, 52 бай ж болно. Эхний хоё р оронг тус бүр 5, 5 янзаар сонгож болох тул ний т
5 · 5 = 25 аргаар эхний 2 цифрий г сонгоно.
4 оронтой тоо бүрий г эхний 2 цифр ба сүүлий н хоё р цифрий н сонголтоор нэг утгатай
бичиж болох тул зөвхөн 1, 2, 3, 4, 5 цифрүүдээр бичиж болох 4‑д хуваагддаг 4 оронтой тоо
ний т 25 · 5 = 125 ширхэг бай на.
14.22. 1‑р бодолт.
(2 + 1 + 1 + 1)! 5!
P (2, 1, 1, 1) = = = 60
2! · 1! · 1! · 1! 2!
2‑р бодолт. Таван бай ранд 5 үсэг бай рлуулах бодлого гэж үзээд бодъё . Б үсгий г 5 янзаар
бай рлуулж болно. Хоё р О үсгий г үлдэх 4 бай ранд C 42 = 6 янзаар бай рлуулж болно. Т
үсгий г үлдэх 2 бай рын аль нэгэнд буюу 2 янзаар, Г үсгий г сул үлдэх 1 бай ранд буюу 1
янзаар бай рлуулна. Ий мд 5 · 6 · 2 · 1 = 60 ялгаатай үг зохиож болно.
14.23.
(3 + 2 + 1 + 1 + 1)!
P (3, 2, 1, 1, 1) = = 3360
3! · 2! · 1! · 1! · 1!
14.24. Ангий н 10 хүү, 10 охиноос 4 хүнтэй баг бүрдүүлэв.
4 20!
1. Ний т боломжий н тоо нь C 20 = = 4845.
16! · 4!
4 10!
2. Баг дан эрэгтэй сурагчаас бүрдсэн бай х боломжий н тоо C 10 = = 210.
6! · 4!
2 2
3. Эрэгтэй , эмэгтэй сурагчид тус бүр 2 бай х боломжий н тоо нь C 10 · C 10 = 452 тул
багий н эрэгтэй ба эмэгтэй сурагчдын тоо тэнцүү бай х магадлал
452 1
3 · 5 · 45 135
= =
17 · 3 · 19 · 5 17 ·15 · 19 323
бай на.
14.25.
1. Аливаа ялгаатай 3 элемент нь гурвалжны тэнцэтгэл биший г хангах тул C 53 = 10

ширхэг элдэв талт гурвалжин бай на.
2. 9, 9, 18‑ээс ялгаатай a , a , b хэлбэрий н 3 тоо сонгоход гурвалжин үүсэх тул

A 25 − 1 = 5 · 4 − 1 = 19 ширхэг адил хажуут гурвалжин бай на.
3. Зөв гурвалжны тоо 5 тул ний т 10 + 19 + 5 = 34 гурвалжин бай на. Ий мд сонгосон
5
гурвалжин зөв гурвалжин бай х магадлал бай на.
34
74
15. Магадлал, Статистик 2 БОДОЛТ
15. Магадлал, Статистик 2
15.1. Нар баруунаас гарах боломжгүй юм. Бусад үзэгдлүүдий н хувьд тодорхой
магадлалтай гаар явагдах боломжтой үзэгдлүүд юм.
15.2. Шагай бүр 4 янзаар тусах тул ний т 45 янзаар, зоос бүр 2 янзаар тусах тул 23 янзаар
тусах боломжтой . Ий мд ний т 45 · 23 янзаар тусна.
15.3. Харилцан ний цгүй тул ний лбэр үзэгдлий н магадлал нь үзэгдэл тус бүрий н
магадлалуудын ний лбэр буюу
0.1 + 0.2 + 0.3 + 0.3 = 0.9
бай на.
15.4. 1‑р хүн бай г онохгүй бай х магадлал 1 − 0.5 = 0.5, 2‑р хүн бай г онохгүй бай х магадлал
1 − 0.6 = 0.4 ба бие биеэсээ хамаарахгүй тул хоё улаа оноогүй бай х магадлал нь
0.5 · 0.4 = 0.2 бай на.
2
15.5. {3; 1}, {4; 2}, . . . , {10; 8} гэсэн ний т 8 хос бай гаа. Ний т боломжит хосын тоо C 10 = 45 тул
8
магадлал нь бай на.
45
15.6. 2 гологдол бүтээгдэхүүний г C 42 , 2 стандарт бүтээгдэхүүний г C 14
2
янзаар сонгох тул 2
2 2 4
нь гологдол бай х 4 бүтээгдэхүүний г C 4 C 14 янзаар сонгоно. 4 бүтээгдэхүүний г ний т C 18
2 2
C C
янзаар сонгож болно. Бүх боломж ижил боломжтой гэж үзээд магадлал тооцвол 4 4 14
C 18
бай на.
15.7. Хар ба цагаан бөмбөг гарч ирэх боломжий н тоо 2 · 3 = 6. Ний т
2 + 3 + 4 + 5 = 14
2 14 · 13
бөмбөгнөөс хоё р бөмбөг авах боломжий н тоо C 14 = = 91. Ий мд хар ба цагаан
2
6
өнгөтэй 2 бөмбөг гарч ирэх магадлал бай на.
91
15
C 30
15.8. Ний т хуваалтын тоо нь . Эдгээрээс зөвхөн нэгд нь дан эрэгтэй сурагчтай хэсэг
2
бий . Ий мд нэг хэсэг нь дан эрэгтэй хүүхдээс бүрдсэн бай х магадлал
1 2
15
= 15
C 30 C 30
2
бай на.
6·3 1
15.9. = .
9·8 4
15.10. Бүх боломжий г жагсааж бичвэл xxxx, xxxo, xxox, xoxx, oxxx, xxoo, xoxo, xoox, oxxo, oxox,
ooxx, xooo, oxoo, ooxo, ooox, oooo бай на. 2 хүү, 2 охинтой 6 боломж бай гаа тул магадлал нь
6 3
= бай на.
16 8
Жич: Туршилтаар p магадлалтай илэрдэг үзэгдэл n удаагий н туршилтаар яг k удаа
илрэх магадлал C nk p k (1 − p)n−k бай даг. Үүний г Бернуллийн томьёо гэдэг.
75
1
Манай бодлогын хувьд p = тул
2
³ 1 ´2 ³ 1 ´2 3
C 42 · 1− =
2 2 8
гэж бодож болно.
104 13
15.11. Ядаж 2 талс нь будагтай кубий н тоо 8 + 12 · 8 = 104 тул магадлал нь =
1000 125
бай на.
15.12.
µ ¶2
1 π
Жижиг дугуй н талбай S 1 = π · = , том дугуй н талбай S = π · 12 = π бай на. Том
3 9
дугуй н бүх цэг ижил боломжтой гоор авагдана гэж үзээд геометр магадлал ашиглавал
π
S1 1
P= = 9 =
S π 9
15.13. Бодлогын нөхцөл ё соор P (G|A) = 0.2, P (G|B ) = 0.6, P (G|C ) = 1 бай на. Хэрэв X , Y , Z
харгалзан 1, 2, 3‑р сумаар оносон бай х үзэгдэл бол
A = XY Z +XY Z +XY Z
B = XY Z +XY Z +XY Z
C = XY Z
гэсэн харилцан ний цгүй үзэгдүүдий н ний лбэрт задарна. Ий мд
P (A) = P (X Y Z ) + (X Y Z ) + P (X Y Z )
= 0.4 · 0.5 · 0.3 + 0.6 · 0.5 · 0.3 + 0.6 · 0.5 · 0.7 = 0.36
P (B ) = P (X Y Z ) + (X Y Z ) + P (X Y Z )
= 0.4 · 0.5 · 0.3 + 0.4 · 0.5 · 0.7 + 0.6 · 0.5 · 0.7 = 0.41
P (C ) = 0.4 · 0.5 · 0.7 = 0.14
Ий мд
P (G) = 0.2 · 0.36 + 0.6 · 0.41 + 1 · 0.14 = 0.45
1 C2 6 C2 6
15.14. P (A) = P (B ) = , P (X |A) = 24 = , P (X |B ) = 42 = тул
2 C 10 45 C7 21
P (X ) = P (X A) + P (X B )
= P (X |A) · P (A) + P (X |B ) · P (B )
2 1 2 1 22
= · + · =
15 2 7 2 105
76
15. Магадлал, Статистик 2 БОДОЛТ
15.15. A , B , C , D , F ‑ээр сурагч тухай н дүнтэй суралцдаг бай х үзэгдлий г, S ‑ээр спортоор
хичээллэдэг бай х үзэгдлий г тэмдэглэвэл Бай есий н томьё о ё соор:
P (B ) · P (S|B )
P (B |S) =
P (A) · P (S|A) + P (B ) · P (S|B ) + · · · + P (F ) · P (S|F )
20 1
·
= 100 8
10 1 20 1 30 1 30 1 10 1
· + · + · + · + ·
100 10 100 8 100 4 100 2 100 2
20 20 5
= = =
8 + 20 + 60 + 120 + 40 248 62
15.16.
A = {таамгаар сонгон авсан эдлэл гологдол бай х}
B i = {энэ эдлэлий г k ‑р машин үй лдвэрлэсэн бай х}
үзэгдлүүд бол B 1 , B 2 , B 3 үзэгдлүүд нь хос хосоороо ний цгүй ба ний лээд A үзэгдлий г
агуулна. Ий мээс бүтэн магадлалын томьё о ашиглаж бодъё . Бодлогын нөхцөл ё соор
P (B 1 ) = 0.30, P (B 2 ) = 0.25, P (B 3 ) = 0.45
ба
P (A|B 1 ) = 0.02, P (A|B 2 ) = 0.01, P (A|B 3 ) = 0.03
тул
P (A) = P (B 1 ) · P (A|B 1 ) + P (B 2 ) · P (A|B 2 ) + P (B 3 ) · P (A|B 3 )
= 0.30 · 0.02 + 0.25 · 0.01 + 0.45 · 0.03 = 0.022
15.17.
1 1 1 1 1 1 1 1
E (X ) = · + 2 · 2 + 3 · 3 +···+ n · n +···
4 2 4 2 4 2 4 2
1
1 1 1 8 1
= 3 + 6 + 9 +··· = =
2 2 2 1 7
1−
8
15.18. 2 = 1 + 1, 3 = 2 + 1 = 1 + 2, 7 = 1 + 6 = 2 + 5 = · · · = 6 + 1, 8 = 2 + 6 = 3 + 5 = · · · = 6 + 2
бай на. Өөрөөр хэлбэл 2 нь 1 боломжтой , 3 нь 2 боломжтой , 7 нь 6 боломжтой , 8 нь 5
боломжтой бай на. Ий мд n = 7 бай х магадлал хамгий н өндөр бай на.
15.19.
E (X ) = 0 · 0.3 + 1 · 0.5 + 2 · 0.2 = 0.9
тул (X − E (X ))2 санамсаргүй хувьсагчий н тархалтын хууль нь
(X − E (X ))2 (0 − 0.9)2 (1 − 0.9)2 (2 − 0.9)2 Σ

P 0.3 0.5 0.2 1
77
бай на. Ий мд дисперс нь
V ar (X ) = (−0.9)2 · 0.3 + 0.12 · 0.5 + 1.12 · 0.2 = 0.49
³p p ´ ³ p p ´ ³ p p ´ ³p p ´
15.20. A 2
2
; 2
2
; B − 22 ; 22 ; A 0 − 22 ; − 22 ; B 0 22 ; − 22 гэе.
s
1
B′ bc bc
A
−1 O 1 c
bc
bc bc
A′ B
−1
C цэг AB 0 богино нум дээр бай х үед A өнцөг мохоо, A 0 B богино нум дээр бай х үед B өнцөг
мохоо, AB богино нум дээр бай х үед C өнцөг мохоо бай на. Харин A 0 B 0 богино нум дээр
бай х үед бүх өнцөг нь хурц бай на. Ий мд ABC гурвалжин хурц өнцөгт гурвалжин бай х
магадлал нь
⌣
π
A0B 0 1
= 2 =
2π 2π 4
бай на.
15.21. Гурван дугуй дүрсий г A 312 янзаар, гурван дөрвөлжин дүрсий г A 312 янзаар тус бүр
будаж болох тул ялгаатай дүрслэлий н тоо A 312 · A 312 = (A 312 )2 бай на.
15.22.
1. Ядаж нэг удаа морь буух үзэгдэл нь нэг ч удаа морь буухгүй бай х үзэгдлий н эсрэг
үзэгдэл юм. Бернуллий н томьё о ё соор нэг ч удаа морь буухгүй бай х үзэгдлий н
магадалал нь
³ 1 ´0 ³ 1 ´3−0 ³ 9 ´3
C 30 1− =
10 10 10
тул үүний эсрэг үзэгдлий н магадлал
³ 9 ´3
1−
10
бай на.
2. Бернуллий н томьё о ё соор яг нэг удаа морь буух магадлал

³ 1 ´1 ³ 1 ´3−1
C 31 1− = 0.243
10 10
78
16. Магадлал, статистик давтлага 2 БОДОЛТ
3. Бернуллий н томьё о ё соор яг хоё р удаа морь буух магадлал

³ 1 ´2 ³ 1 ´3−2
C 32 1− = 0.027
10 10
15.23. Ний т хоё р оронтой тоонуудын тоо нь 90 бай на.
1. 4 цифр агуулсан 2 оронтой тоонууд нь 14, 24, 34, 40, 41, . . . , 49, 54, 64, 74, 84, 94 буюу
18 1
ний т 18 ширхэг бай х тул хоё р оронтой тоо 4 цифр агуулах магадлал = .
90 5
2. 4, 5 цифрүүд ороогүй ний т 7 · 8 = 56 тоо бай на. (Аравтын орны цифр нь 0, 4, 5‑аас
бусад цифр, нэгжий н орны цифр нь 4, 5‑аас ялгаатай ). 4 ба 5 цифрүүдий н дор хаяж
34 17
нэгий г нь агуулсан бай х 90 − 56 = 34 тоо бай х тул магадлал нь =
90 45
30 1
3. Гуравт хуваагддаг ний т 30 ширхэг тоо бай гаа. Магадлал нь =
90 3
4. 4 цифр агуулсан 3‑д хуваагддаг тоонууд нь 24, 42, 45, 48, 54, 84 тул магадлал нь
6 1
=
90 15
15.24. a + b = 6 бай х боломжууд нь (1, 5), (2, 4), (3, 3), (4, 2), (5, 1); a + b = 7 бай х боломжууд
нь (1, 6), (2, 5), (3, 4), (4, 3), (5, 2), (6, 1); a + b = 9 бай х боломжууд нь (3, 6), (4, 5), (5, 4), (6, 3)
тул a = 5, b = 6, c = 4 бай на.
6 1
I. Ний т (a, b) хосын тоо 36 ба үүнээс a + b = 7 бай х нь 6 тул P (7) = = .
36 6
20 5
II. 3 ≤ x ≤ 7 бай х ний т 2 + 3 + 4 + 5 + 6 = 20 боломж бай гаа тул P (3 ≤ x ≤ 7) = = .
36 9
15 5
III. x ≤ 6 бай х ний т 1 + 2 + 3 + 4 + 5 = 15 боломж бай гаа тул магадлал нь P (x ≤ 6) = =
36 12
бай на.
p
15.25. Пифагорын теоремоор h = 132 − 52 = 12 бай на. Ий мд конусын эзлэхүүн
1 2
V= · 5 · 12π = 100π
3
бай на. Конусын тэнхлэг огтлол нь 13, 13, 10 талбай адил хажуут гурвалжин тул
13 + 13 + 10 10 · 12 S 60 10
p= = 18, S = = 60 бай на. Ий мд r = = = ба багтсан
2 2 p 18 3
бөмбөлгий н эзлэхүүн
4 4000
V 0 = · r 3π = π
3 81
тул санамсаргүй гээр сонгосон цэг бөмбөлөг дотор бай х магадлал
4000
V0 π 40
= 81 =
V 100π 81
бай на.
79
БОДОЛТ 16. Магадлал, статистик давтлага 2
16. Магадлал, статистик давтлага 2
16.1. Гурван тооны ний лбэр нь 17 бай х 3 боломж бий :
5 + 6 + 6 = 6 + 5 + 6 = 6 + 6 + 5 = 17.
Ний т боломжий н тоо 6 · 6 · 6 = 63 . Бүгдээрээ ижил магадлалтай гэж үзэж болох тул
3 1
бидний олох магадлал 3 = бай на.
6 72
16.2. Хоё р тооны ний лбэр тэгш бай хын тулд хоё улаа тэгш, эсвэл хоё улаа сондгой бай на.
Ий мд сонгосон хоё р тоо тэгш бай х боломжий н тоо
2 2 2
C 25 +C 25 = 2C 25 = A 225
2
A 225
ба ний т боломжий н тоо C 50 тул сонгосон хоё р тооны ний лбэр тэгш бай х магадлал 2
C 50
бай на.
16.3. Ану, Баярыг нэг хүн гэж үзвэл Ану, Баяр гэж дараалж жагссан ний т 4! боломж бий .
Үүнтэй адил Баяр, Ану гэж дараалж жагссан 4! боломж бий . Ий мд Ану, Баяр хоё р зэрэгцэж
2 · 4! 2
зогссон 2 · 4! боломж бай на. Ний т 5! янзаар жагсах тул магадлал нь = бай на.
5! 5
16.4.
3 10! 10!
7!C 10 = 7! · = = A 710
(10 − 7)! · 7! (10 − 7)!
16.5. 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19, 21, 31, 41, 51, 61, 71, 81, 91 гэсэн 18 тоонд 1‑ий н
цифр оролцоно. Ний т 99 − 9 = 90 ширхэг 2 оронтой тоо бай х тул санамсаргүй гээр (бүх
тоо ижил магадлалтай бичигдсэн үед) бичсэн 2 оронтой тоонд 1‑ий н цифр оролцсон
18
бай х магадлал нь = 0.2 бай на.
90
2 оронтой тоо тохиолдолд 1‑ий н цифр орсон тоонуудыг олоход тоочих аргыг хэрэглэхэд
ямар нэг асуудал бай хгүй бай на. 3, 4 оронтой тоо үед яаж олох вэ? Үүний тулд ний т
тоонуудын тооноос 1‑ий н цифр ороогүй г нь хасаж олдог. Жишээ нь ний т гурван оронтоо
тооны тоо 9 · 10 · 10 = 900 (эхний цифр нь 0‑ээс ялгаатай тул 9 боломжтой , бусад нь 10
боломжтой ) бол 1‑ий н цифр ороогүй гурван оронтой тооны тоо 8 · 9 · 9 = 648 (эхний цифр
нь 0 ба 1‑ээс ялгаатай тул 9 боломжтой , бусад нь 1‑ээс ялгаатай тул 9 боломжтой ) бай на.
Ий мд 1‑ий н цифр орсон нь 900 − 648 = 252 бай на.
16.6. Ерөнхий гишүүн нь Tk+1 = C 8k (3x)k (−y)8−k бай на. Бидний олох гишүүд нь k = 3,
k = 5 үед гарах тул
C 83 (3x)3 (−y)5 = −27C 83 x 3 y 5 ,

C 85 (3x)5 (−y)3 = −243C 85 x 5 y 3
болно. Коэффициентүүдий н ний лбэр нь
−27C 83 − 243C 85 = −27C 83 − 243C 83 = −270C 83
16.7. n хүүхдий г нэг эгнээнд n! янзаар жагсааж болох тул 29! бай на.
80
16.8. Аливаа зангилааны цэг хүрэх замын тоо нь түүний зүүн ба доод зангилааны цэгүүд
хүрэх замын тоонуудын ний лбэр тул
1 3 6b
1 2 3
4 14 1 1
1 4 10
1 3 6
1 2 3
b
0 1 1
буюу ний т A цэгээс B цэгт 14 ялгаатай замаар, B цэгээс C цэгт 6 ялгаатай замаар очих
тул A цэгээс C цэгт 14 · 6 = 84 ялгаатай замаар хүрнэ.
16.9. БОЛОЛЦОО үгэнд Б үсэг 1 удаа, О үсэг 4 удаа, Л үсэг 2 удаа, Ц үсэг 1 удаа орсон тул 1,
4, 2, 1 бүтэцтэй давталттай сэлгэмэлий н тоог олно.
(1 + 4 + 2 + 1)! 8! 5·6·7·8
P (1, 4, 2, 1) = = = = 840
1! · 4! · 2! · 1! 4! · 2! 2
16.10.
3
p(A ∩ B ) = p(A) · p(B ) = 0.8 · 0.75 = 0.6 =
5
16.11. Бүх боломжий г жагсааж бичвэл xxxx, xxxo, xxox, xoxx, oxxx, xxoo, xoxo, xoox, oxxo, oxox,
ooxx, xooo, oxoo, ooxo, ooox, oooo бай на. 3 хүү, 1 охинтой 4 боломж бай гаа тул магадлал нь
4 1
= бай на.
16 4
16.12. Зуутын оронд 6 цифр бичигдсэн тоо нь зөвхөн 600 бай на.
Аравтын оронд нь 6 цифр бичигдсэн 600‑аас бага тоонууд нь 6a, 16a, 26a, 36a, 46a, 56a
хэлбэртэй бай х бөгөөд a‑ий н оронд 0‑9 цифрүүд бай ж болох ний т 6 · 10 = 60 ширхэг тоо
бай на.
Нэгжий н оронд нь 6 цифр бичигдсэн 600‑аас бага тоонуудыг дээрхтэй төстэй аргаар
тооцоход 60 ширхэг бай на. Ий мд ний т 1 + 60 + 60 = 121 ширхэг 6‑ий н цифр ашиглана.
16.13. Зөв дарагдсан 3 тоог C 63 аргаар, буруу дарагдсан 3 тоог C 30
3
аргаар сонгож болох
3 3
тул ний т C 6 · C 30 янзаар яг 3 тоог зөв дарсан бай ж болно.
16.14. Бидний олох тоо a + b + c + d = 20 тэгшитгэлий н сөрөг биш бүхэл тоон ший дий н
тоотой тэнцүү тул
20 20 20 23!
C (4) = C 420 = C 20+4−1 = C 23 = = 1771
3! · 20!
16.15. Харилцан ний цгүй тул ний лбэр үзэгдлий н магадлал нь үзэгдэл тус бүрий н
магадлалуудын ний лбэр буюу
0.1 + 0.2 + 0.3 = 0.6
бай на.
81
БОДОЛТ 16. Магадлал, статистик давтлага 2
16.16. Хоё р шоо нь ялгаатай биетүүд тул тэдгээр дээр тусах тоонууд нь эрэмбэлэгдсэн
хос үүсгэнэ. I шоон дээр буусан нүдий г a , II шоон дээр буусан нүдий г b гэвэл үүний г (a, b)
хос гэж үзэж болно. Манай бодлогын хувьд a + b = n тоо хамгий н олондоо хэдэн удаа тусч
болох вэ гэсэн бодлого болж бай на.
n = 1 бай х боломж бай хгүй . n = 7 бай х нь
(1, 6); (2, 5); (3, 4); (4, 3); (5; 2); (5, 1)
гэсэн 6 боломжтой . n = 8 бай х нь
(2, 6); (3, 5); (4, 4); (5, 3); (6; 2)
гэсэн 5 боломжтой ба n = 10 бай х нь 3 боломжтой , n = 11 нь 2 боломжтой болохыг яг энэ

бай длаар тооцож болно. Ий мд хамгий н их магадлалтай ний лбэр нь 7 бай на.
16.17. x ≤ y бай х тохиолдолд хэрчмүүдий н урт x , y − x , 1 − y бай на. Гурвалжны тэнцэтгэл
бишээр  
 x + (y − x) > 1 − y  0.5 < y
x + (1 − y) > y − x ⇔ y < x + 0.5 (1)
 
(1 − y) + (y − x) > x x < 0.5
1 (1)
2
(2)
x
1 1
2
y ≤ x бай х тохиолдолд хэрчмүүдий н урт y , x − y , 1 − x бай на. Гурвалжны тэнцэтгэл

бишээр  
 y + (x − y) > 1 − x  0.5 < x
y + (1 − x) > x − y ⇔ y < x − 0.5 (2)
 
(1 − x) + (x − y) > x y < 0.5
16.18.
X
∞ 1 1 X
∞ 1 1
4 1
E (X ) = · = = 1
=
k=1 2k 2k k=1 22k 1− 4
3
1
X
∞ 1 1 X
∞ 1
8 1
E (X 2 ) = · = = 1
=
k=1 22k 2k k=1 23k 1− 8
7
тул
1 1 2
V ar (X ) = E (X 2 ) − E 2 (X ) = − =
7 9 63
82
16.19.
1 2 2017
E (X ) = 1 · + 2 · + · · · + 2017 ·
S S S
12 + 22 + · · · + 20172
=
1 + 2 + · · · + 2017
2017 · (2017 + 1)(2 · 2017 + 1)
6 n(n + 1)(2n + 1)
= ← 12 + 23 + · · · + n 2 =
2017 · (2017 + 1) 6
2
2 · 2017 + 1
= = 1345
3
16.20. 1‑ээс 100 хүртэлх тоон дотор 3‑т хуваахад 1 үлдэгдэл өгдөг тоо 34 ширхэг, 3‑т
хуваахад 0 эсвэл 2 үлдэгдэл өгдөг тоо тус бүр 33 ширхэг бай на. Ий мд ний лбэр нь 3‑т
хуваагдах 3 ялгаатай тоог
3 3 3 1 1 1
C 34 +C 33 +C 33 +C 34 C 33 C 33 = 53922
янзаар сонгож болно.

16.21. A = “авсан хоё р бөмбөг цагаан өнгөтэй бай в” үзэгдэл бай г. Тэгвэл
A = {{k, p}|1 ≤ k < p ≤ 12}

1
2
C 12 C 12 · C 81
болно. Ий мд p(A) = 2
ба p(B ) = 2
бай на, учир нь 1 ≤ k ≤ 12, 13 ≤ p ≤ 20 үед л B
C 20 C 20
үзэгдэл явагдана.
16.22.
1. Тус бүр 5 (1 ≤ a i ≤ 5) боломжтой тул 5 · 5 · 5 = 125 бай на.
2. Тус бүр 4 (1 ≤ a i ≤ 4) боломжтой тул 4 · 4 · 4 = 64 бай на.
3. Хамгий н их нь 5 бай х боломжий н тоо өмнөх 2‑ий н ялгавар буюу 125−64 = 61 бай на.
61
Ний т 216 боломжтой тул хамгий н их нь 5 бай х магадлал бай на.
216
16.23.
b
1
4
O 1 a
Z 1 2
a
a 2 − 4b < 0 бай х дүрсий н талбай нь S = da интегралаар бодогдох тул
0 4
a 3 ¯¯1 13 03 1 1
S= ¯ = − = болно. Энэ хэсгий н талбай нь нэгж квадратын талбай н хэсэг
12 0 12 12 12 12
83
БОДОЛТ 17. Комплекс тоо 2
тул квадратаас санамсаргүй гээр сонгосон цэг a 2 − 4b < 0 нөхцөлий г хангаж бай х
1
магадлал нь бай на.
12
16.24.
1. Улаан өнгий н төгсгөлтэй хэрчмий н тоо C 52 = 10, хөх өнгий н төгсгөлтэй C 22 = 1,

ногоон өнгий н төгсгөлтэй C 32 ний т 10 + 1 + 3 = 14 ижил өнгий н төгсгөлтэй хэрчим
бай на.
2. Улаан орой г 5 янзаар, хөх орой г 2 янзаар, ногоон орой г 3 янзаар сонгох тул
5 · 2 · 3 = 30.
3
3. Ний т гурвалжны тоо C 10 = 120. Улаан гурвалжны тоо C 53 = 10, хөх гурвалжин
бай хгүй , ногоон гурвалжин нэг тул ижил өнгий н гурвалжин ний т 11 бай на.
11
Санамсаргүй гээр авсан гурвалжин нэг өнгий н бай х магадлал нь .
120
2 13 · 12
16.25. Ний т 2 карт сонгох боломжий н тоо C 13 = = 78 бай на.
2
1. 1 орсон 2 карт сонгох боломжууд нь {1; 2}, {1; 3}, . . . , {1; 12} нь гэсэн 12 боломж бий .
12 12 2
Ий мд магадлал нь 2 = = бай на.
C 13 78 13
2. 1 дугаартай карт ба тэгш дугаартай карт бай х боломжууд нь {1; 2}, {1; 4}, . . . , {1; 12}
6 6 1
нь гэсэн 6 боломж бий . Ий мд магадлал нь 2 = = бай на.
C 13 78 13
3. Тэгш дугаартай картууд нь 2, 4, 6, 8, 10, 12 тул 2‑ий г нь сонгох боломжий н тоо

15 5
C 62 = 15 бай на. Ий мд магадлал нь = бай на.
78 26
17. Комплекс тоо 2
17.1.
a · b = i 2018 · i 2019 = i 2018+2019 = i 4037

= i 4·1009+1 = (i 4 )1009 · i = 11009 · i
=i
17.2.
3A + 2B −C = 3(3 − i ) + 2(−3 − 4i ) − (−2 + 2i )

= 9 − 3i − 6 − 8i − (−2) − 2i
= (9 − 6 − (−2)) + (−3 − 8 − 2))i
= 5 − 13i
17.3.
z 2 = (1 − i )2 = 12 − 2 · 1 · i + i 2 = −2i
84
17. Комплекс тоо 2 БОДОЛТ
тул
z 2 + z + 1 = −2i + (1 − i ) + 1 = 2 − 3i
17.4.
¡ ¢
(3 + i )(4 − i ) = (3 + 1 · i ) 4 + (−1)i
¡ ¢ ¡ ¢
= 3 · 4 − 1 · (−1) + 3 · (−1) + 1 · 4 i
= 13 + i
ба
¡ ¢
(3 − i )(4 + i ) = 3 + (−1) · i (4 + 1 · i )
¡ ¢ ¡ ¢
= 3 · 4 − (−1) · 1 + 3 · 1 + (−1) · 4 i
= 13 − i
тул
(3 + i )(4 − i ) − (3 − i )(4 + i ) = (13 + i ) − (13 − i ) = 2i
17.5. (3 + 2i )x − (1 − i )y = 14 + 11i тул (3x − y) + (2x + y)i = 14 + 11 · i бай на. Ий мд комплекс
тоонууд тэнцэх нөхцөл ё соор ½
3x − y = 14
2x + y = 11
Тэгшитгэлүүдий г нэмбэл 5x = 25 ⇒ x = 5 ба y = 11 − 2 · 5 = 1 бай на.
17.6. x 2 + 2x + 10 = 0 тэгшитгэлий н D = 22 − 4 · 1 · 10 = −36 < 0 тул ший дүүд нь
p
−2 ± −(−36) · i −2 ± 6 · i
x 1,2 = = = −1 ± 3i
2·1 2
бай на.
17.7.
i 1
Илэрх. = −
1 + 3i 3 − i
i (1 − 3i ) 3+i
= 2 − 2
1 + 32 3 + (−1)2
3+i 3+i
= − =0
10 5
17.8. p p
|8 − 15i | = 82 + (−15)2 = 289 = 17
17.9. z 2 − 3z + 16 = 0 ⇒ z 2 − 3z + 16 = z 2 − 3z + 16 = 0 буюу z ба z тоонууд
x 2 − 3x + 16 = 0
p тэгшитгэлий н ший дүүд болно. Ий мд Виетий н теоремоор z · z = 16 тул

квадрат
|z| = z · z = 4 болов.
17.10. z = a + bi гэвэл z + z(2 − i ) = 1 ⇒ (a + bi ) + (a − bi )(2 − i ) = 1 болно. Эндээс
(a + bi ) + (2a + b) − (a + 2b)i = (3a + b) − (a + b)i = 1
85
БОДОЛТ 17. Комплекс тоо 2
тул
½
3a + b = 1 1
⇒a =b=
b−a =0 4
1+i
бай на. Ий мд z = .
4
3
17.11. 4 > 0 тул z = 4 + 3i тооны аргумент нь arg z = arctg бай на.
4
17.12.
cos 510◦ − i sin 510◦ = cos(510◦ − 360◦ ) − i sin(510◦ − 360◦ )

= cos 150◦ − i sin 150◦
= cos(−150◦ ) + i sin(−150◦ )
17.13.
z 2 cos 15◦ − i sin 15◦

=
z 1 cos 75◦ − i sin 75◦
cos(−15◦ ) + i sin(−15◦ )
=
cos(−75◦ ) + i sin(−75◦ )
¡ ¢ ¡ ¢
= cos − 15◦ − (−75◦ ) + i sin − 15◦ − (−75◦ )
= cos 60◦ + i sin 60◦
тул
µ ¶3
z2
= (cos 60◦ + i sin 60◦ )3 = cos(3 · 60◦ ) + i sin(3 · 60◦ ) = −1
z1
17.14. x 1 = 1 + 2i , x 2 = 1 − 2i ший дтэй квадрат тэгшитгэл нь Виетий н теорем ё соор
x 2 − (x 1 + x 2 )x + x 1 x 2 = 0 ⇔ x 2 − (1 + 2i + 1 − 2i )x + (1 + 2i )(1 − 2i ) = 0
тул x 2 − 2x + 5 = 0 бай на.

p
17.15. z = 1 − 3i тул
q
p p
|z| = 12 + (− 3)2 = 1 + 3 = 2
ба
p
− 3 p π
arg z = arctg = arctg(− 3) = −
1 3
p
17.16. 1 + 3i = 2(cos 60◦ + i sin 60◦ ) тул
p ¡ ¢
(1 + 3i )30 = 230 · cos(30 · 60◦ ) + i sin(30 · 60◦ )
= 230 · (cos 1800◦ + i sin 1800◦ ) = 230
86
17. Комплекс тоо 2 БОДОЛТ
17.17.
2020π
i π6 i 2π i 2019π 1 − ei 6
1+e +e 6 +···+e 6 = π
1 − ei 6
12π·168+4π 4π
1 − ei 6 1 − ei 6
= π = π
1 − ei 6 1 − ei 6
π 2π 3π
= 1 + ei + ei + ei 6 6 6
p p
3 1 1 3
= 1+ + i+ + i +i
2 2 2 2
p p
3+ 3 3+ 3 π
= (1 + i ) = p e i 4
2 2
17.18. z 3 + 1 = (z + 1)(z 2 − z + 1) = 0 бай на. Ий мд z 3 = −1 ба z 6 = (z 3 )2 = (−1)2 = 1 болно.
17.19.
p
z 2 + 2zi + 1 = z 2 + 2zi 2 + i 2 − i 2 + 1 = (z + i )2 + 2 = (z + i )2 − ( 2i )2
тул p p
z 2 + 2zi + 1 = 0 ⇔ (z + i − 2i )(z + i + 2i ) = 0
p p
болно. Ий мд z 1 = (−1 + 2)i , z 2 = (−1 − 2)i бай на.
17.20.
|z −
Im
z 1|
z3
=|
b
z−
b
z 2|
|z − z1 | = b z2
|z − z3 |
b
b bc O Re
b
z1
|z − z 1 | = |z − z 2 | нь z 1 z 2 хэрчмий н дундаж перпендикуляр шулууны, |z − z 1 | = |z − z 3 | нь

z 1 z 3 хэрчмий н дундаж перпендикуляр шулууны тэгшитгэл тул эдгээрий н огтлолцолын
цэг нь багтаасан той ргий н төв болно. Ий мд зөв хариулт нь А юм.
17.21. x 10 + x 5 + 1 = (x 2 + 1)Q(x) + ax + b ‑д x = i , x = −i утгуудыг орлуулбал
i 10 + i 5 + 1 = (i 2 + 1)Q(i ) + ai + b ⇔ i = ai + b
ба
(−i )10 + (−i )5 + 1 = ((−i )2 + 1)Q(−i ) − ai + b ⇔ −i = −ai + b
тул a = 1, b = 0 бай на. Ий мд үлдэгдэл нь x бай на.
87
БОДОЛТ 18. Огторгуй дахь вектор нэмэлт
17.22. z · z = |z|2 тул

z · z + 4|z| + 5 = 0 ⇔ |z|2 + 4|z| + 5 = 0
бай на. t = |z| гэвэл t 2 + 4t + 5 = 0 ба энэ тэгшитгэл бодит ший дгүй тэгшитгэл юм. Ий мд
өгөгдсөн тэгшитгэл ч мөн адил ший дгүй бай на.
17.23.
X
2018 i 2019 − 1 i 3 − 1
i n = 1 + i + i 2 + · · · + i 2018 = = = i2 +i +1 = i
n=0 i −1 i −1
17.24.
Im
2 + 3i
3 b
90◦ 4 + 2i
2 b
1 b
1+i
Re
0 1 2 3 4
зургаас хараахад 2 + 3i цэгий г той руулан цагий н зүүний эсрэг чиглэлд 1 + i цэгий г 90◦
өнцгөөр эргүүлэхэд 4 + 2i цэг гарч бай на.
17.25.
Im
b
z3
z1
b
2|
+z
1
4
|z
120◦
2 b
z2
b
O Re
Косинусын теорем ашиглавал
|z 1 + z 2 |2 = 22 + 42 − 2 · 2 · 4 · cos 120◦ = 28
p p
тул |z 1 + z 2 | = 28 = 2 7 бай на.
88
18. Огторгуй дахь вектор нэмэлт БОДОЛТ
18. Огторгуй дахь вектор нэмэлт
18.1. Чиглүүлэгч вектор нь

−→
AB = B − A = (−2, 0, 1) − (1, 2, 3) = (−3, −2, −2)
ба A(1, 2, 3) цэгий г дай рсан шулуун тул тэгшитгэл нь

     
x 1 −3
 y  = 2 + t −2
z 3 −2
бай на.
½
3 + 2t = 7 + 2s
18.2. систем тэгшитгэлээс s = 4 − t ба 3 + 2t = 7 + 2(4 − t ) тул t = 3, s = 1
8−t = 4+s
гэж гарах ба
(2 + 2 · 3, 8 − 3, −2 + 3 · 3) = (7 + 2 · 1, 4 + 1 · 1, 3 + 4 · 1) = (9, 5, 7)
тул (9, 5, 7) цэгт огтлолцоно.

18.3. Чиглүүлэгч векторууд нь параллел тул параллел эсвэл давхцсан бай на. t = 0 үед
гарах (2, 1, 0) цэг хоё р дугаар шулуунд харъяалагдах эсэхий г тогтооё . s = −1 үед
(2, 1, 0) = (4, 5, 6) + s(2, 4, 6)
биелэх тул (2, 1, 0) цэг хоё р дугаар шулуунд харъяалагдана. Ий мд хоё р шулуун давхцана.
18.4.
 Чиглүүлэгч векторууд нь параллел биш тул огтлолцсон эсвэл солбисон бай на.
 2 − 3t = 1 + s 1
3t = 3 − s систем тэгшитгэлий н хоё р ба гуравдугаар тэгшитгэлээс t = , s = 2 гэж
 3
1 + 3t = s
гарна. Гэвч энэ үед эхний тэгшитгэл
1
2−3· 6= 1 + 2
3
тул системий н ший д болох s , t тоонууд олдохгүй . Ий мд өгөгдсөн шулуунууд ерөнхий
цэггүй ба параллел биш тул солбисон шулуунууд болно.
18.5. Чиглүүлэгч векторууд нь коллинеар тул энэ хоё р шулуун параллел эсвэл давхцсан
бай на. t = 0 үед гарах (2, 8, 0) цэг хоё р дугаар шулуунд харъяалагдах эсэхий г тогтооё .
(2, 8, 0) = (0, 1, 10) + s(−2, −3, 1)
бай х s тоо олдохгүй . Учир нь 2 = 0 − 2s ⇒ s = −1 боловч 8 6= 1 − 3 · (−1) юм. Ий мд өгөгдсөн

хоё р шулуун параллел бай на.
18.6. O цэгий н өгөгдсөн шулуун дээрх ортогнал проекций н суурий г
A = (2, 8, 0) + t 0 (2, 3, −1) = (2 + 2t 0 , 8 + 3t 0 , −t 0 )
гэе. O A ⊥ (2, 3, −1) тул
(2 + 2t 0 ) · 2 + (8 + 3t 0 ) · 3 + (−t 0 ) · (−1) = 0 ⇔ 14t 0 + 28 = 0
89
буюу t 0 = −2 бай на. Ий мд A(−2, 2, 2) болно.

p p
d = |O A| = (−2)2 + 22 + 22 = 2 3
18.7.
s⃗1 · s⃗2 = 1 · 4 + 4 · 9 + 9 · 1 = 49
ба p p
|⃗
s1 | = 12 + 4 2 + 9 2 =
98
p p
|⃗
s 2 | = 42 + 92 + 12 = 98
тул
s⃗1 · s⃗2 49 49 1
cos ∡(⃗
s 1 , s⃗2 ) = =p p = =
|s 1 | · |s 2 | 98 · 98 98 2
бай на. Ий мд эдгээр шулуунуудын хоорондох өнцөг нь 60◦ бай на.
18.8. (0, y, 0) цэг шулуун дээр орших тул
3 · 0 − 4y + 5 · 0 − 8 = 0
бай на. Ий мд y = −2 буюу (0, −2, 0) цэгт огтолно.

18.9. Шалгахад илүү хялбар тул y − 3z + 4 = 0 тэгшитгэлий г авч үзье.
2−3·2+4 = 0
0 − 3 · 1 + 4 6= 0
2 − 3 · 3 + 4 6= 0
−3 − 3 · (−2) + 4 6= 0
тул зөвхөн эхний хоё р цэг л огтлолцол дээр орших боломжтой . Түүнчлэн
3 · 2 + 4 · 2 − 5 · 2 + 2 6= 0
3·0+4·2−5·2+2 = 0
тул зөвхөн (0, 2, 2) цэг хавтгай нуудын огтлолцол дээр оршино.
18.10. 1 − 1 + 5 − 5 = 0, 3 + 4 − 5 − 2 = 0 тул (1; 1; 5) цэг хавтгай нууд дээр оршино.
18.11. Ox тэнхлэг ба 3x − 4y + 5z + 12 = 0 хавтгай н огтлолын цэг
3x − 4 · 0 + 5 · 0 + 12 = 0 ⇒ (4, 0, 0)
, O y тэнхлэг ба 3x − 4y + 5z + 12 = 0 хавтгай н огтлолын цэг
3 · 0 − 4y + 5 · 0 − 12 = 0 ⇒ (0, 3, 0)
болно. Эдгээрий н хоорондох зай нь

p
d = (4 − 0)2 + (0 − 3)2 + (0 − 0)2 = 5.
18.12. (0, 0, t ) цэг x + y − 2z + 5 = 0 хавтгай д харъяалагдах тул 0 + 0 − 2t + 5 = 0 буюу t = 2.5

болно. Ий мд огтлолцлын цэг нь (0, 0, 2.5) бай на.
90
18. Огторгуй дахь вектор нэмэлт БОДОЛТ
18.13. 
 2x − y + z − 5 = 0
3x + 4y + z − 11 = 0

x − y +z −4 = 0
1‑р тэгшитгэлээс 3‑р тэгшитгэлий г хасвал
(2x − y + z − 5) − (x − y + z − 4) = 0 ⇒ x − 1 = 0
буюу x = 1 бай на. Үүний г 1 ба 2‑р тэгшитгэлд орлуулбал 2 − y + z − 5 = 0, 3 + 4y + z − 11 = 0

болно. Эдгээрий н ялгавар нь
(2 − y + z − 5) − (3 + 4y + z − 11) = −5y + 5 = 0 ⇒ y = 1
болно. Ий мд 2 − 1 + z − 5 = 0 буюу z = 4 бай на. Ий мд огтлолцолын цэгий н координат нь

(x, y, z) = (1, 1, 4) бай на.
18.14.
2 − 2 · 3 − 3 · 1 − 5 6= 0
2 + 2 · 3 + 3 · 1 − 5 6= 0
2 + 2 · 3 − 3 · 1 + 5 6= 0
2+2·3−3·1−5 = 0
2 − 2 · 3 − 3 · 1 + 5 6= 0
зөвхөн x + 2y − 3z − 6 = 0 шулуунд л P цэг харъяалагдана. Ий мд зөв хариулт нь D юм.

18.15. A(1, 3, −2), B (3, −9, 7), C (4, −4, 5) Тодорхой логч хэлбэрээр бичсэн тэгшитгэл
ашиглавал ¯ ¯ ¯ ¯
¯ x − 1 y − 3 z + 2¯ ¯ x − 1 y − 3 z + 2¯
¯ ¯ ¯ ¯
¯ 3 − 1 −9 − 3 7 + 2¯ = 0 ⇔ ¯ 2 −12 9 ¯¯ = 0
¯ ¯ ¯
¯ 4 − 1 −4 − 3 5 + 2¯ ¯ 3 −7 7 ¯
бай на. Тодорхой логчий г I мөрөөр задалж бодвол
¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯
¯−12 9¯ ¯ ¯ ¯ −12¯¯
¯ ¯ (x − 1) − ¯2 9¯ (y − 3) + ¯2 (z + 2) = 0
¯ −7 7¯ ¯3 7 ¯ ¯3 −7 ¯
буюу
−21(x − 1) + 13(y − 3) + 22(z + 2) = 0 ⇔ 21x − 13y − 22z − 26 = 0
бай на.
18.16. (1 + 2t , 1 + t , 3 − t ) цэг 2x + y − 5z = 8 хавтгай д харъяалагдах t параметрий н утгыг
олъё .
2(1 + 2t ) + 1(1 + t ) − 5(3 − t ) = 8 ⇔ 10t − 15 = 5
буюу t = 2 бай на. Ий мд огтлолцлын цэг нь (1 + 2 · 2, 1 + 2, 3 − 2) = (5, 3, 1) бай на.
18.17. (1 + 3t , 1 + 2t , 3 − t ) цэг 4x − y + 10z = 2 хавтгай д харъяалагдах t параметрий н утгыг
олъё .
4(1 + 3t ) − (1 + 2t ) + 10(3 − t ) = 2 ⇔ 33 = 2
буюу ший дгүй тэгшитгэл үүсч бай на. Ий мд шулуун, хавтгай хоё р ерөнхий цэггүй буюу
параллел бай на.
91
18.18. (1 + 2t , 1 + t , 3 − t ) цэг x + 2y + 4z = 15 хавтгай д харъяалагдах t параметрий н утгыг

олъё .
(1 + 2t ) + 2(1 + t ) + 4(3 − t ) = 2 ⇔ 15 = 15
гэсэн төгсгөлгүй олон ший дтэй тэгшитгэл үүсч бай на. Өөрөөр хэлбэл t параметрий н
дурын утгад (1 + 2t , 1 + t , 3 − t ) цэг x + 2y + 4z = 15 хавтгай д харъяалагдаж бай на. Ий мд
шулуун нь хавтгай даа агуулагдана.
18.19. Чиглүүлэгч ба нормалын хоорондох өнцгий н косинус нь
p
2 · (−3) + (−7) · 4 + (−5) · 1 −39 3
p p =p p =−
22 + (−7)2 + (−5)2 · (−3)2 + 42 + 12 78 · 26 2
тул хоорондох өнцөг нь 150◦ бай на. Ий мд шулуун ба хавтгай н хоорондох өнцөг нь
|90◦ − 150◦ | = 60◦ бай на.
⃗1 = (1, 4, 3), n⃗2 = (7, 2, 8) нормал векторуудын хоорондох өнцгий н косинус нь
18.20. n
1·7+4·2+3·8 39 1
cos θ = p p =p p =p
1 +4 +3 · 7 +2 +8
2 2 2 2 2 2 26 · 117 2
тул хоё р хавтгай н хоорондох өнцөг 45◦ бай на.
18.21. Хоё р хавтгай н хоорондох зай
|45 − (−15)| 60
d=p =p =4
2 + (−11) + 10
2 2 2 225
18.22. (0, 0, z) цэгээс 2x − 3y + 6z − 4 = 0 хавтгай хүртэлх зай г бодвол

|6z − 4|
d=p = 4 ⇔ |6z − 4| = 28
22 + (−3)2 + 62
1
бай на. Эндээс 6z − 4 = 28 эсвэл 6z − 4 = −28 тул z 1 = 5 , z 2 = −4 бай на.
3
⃗ ⃗ ⃗ ⃗ ⃗
18.23. n = (a, b, c) гэе. Тэгвэл n · n 1 = 0, n · n 2 = 0 бай на. Ий мд
½
2a − b + 5c = 0
a + 3b − c = 0
бай на. c = t гэвэл a = −2t , b = t бай на. t = 1 үед ⃗

n = (−2, 1, 1) бай на. M (1, 1, −1) цэгий г
дай рсан ⃗n нормалтай хавтгай н тэгшитгэл
−2 · (x − 1) + 1 · (y − 1) + 1 · (z + 1) = 0 ⇔ −2x + y + z + 2 = 0
бай на.
18.24.
1. ℓ шулууны t = 0 бай х цэг нь (1, 0, −1), t = 1 бай х цэг нь (3, 1, −1) бай на. M (0, 1, 2) цэг
ба эдгээр цэгүүдий г дай рсан хавтгай н тэгшитгэл
¯ ¯ ¯ ¯
¯x − 0 y − 1 z − 2¯¯ ¯¯x y − 1 z − 2¯¯
¯
¯ 1 − 0 0 − 1 −1 − 2¯ = ¯ 1 −1 −3 ¯¯ = 0
¯ ¯ ¯
¯ 3 − 0 1 − 1 −1 − 2¯ ¯ 3 0 −3 ¯
буюу
3x − 6(y − 1) + 3(z − 2) = 0 ⇔ x − 2y + z = 0
92
19. Алгебр, анализийн нэмэлт 2 БОДОЛТ
2. ℓ шулууны чиглүүлэгч нь (2, 1, 0) тул (0, 1, 2) цэгий г дай рсан (2, 1, 0) нормалтай
хавтгай н тэгшитгэл буюу
2(x − 0) + 1(y − 1) + 0(z − 2) = 0 ⇔ 2x + y − 1 = 0
бай на.
3. ℓ шулууны чиглүүлэгч нь (2, 1, 0) тул (0, 1, 2) цэгий г дай рсан (2, 1, 0) чиглүүлэгчтэй
шулууны тэгшитгэл буюу
r = (0, 1, 2) + t (2, 1, 0)
бай на.
18.25.
−−−→
1. M M 0 ⊥ ℓ бай х M 0 цэгий г ℓ шулуун дээр олъё . M 0 = (1 + 2t , t , −1) тул
−−−→
M M 0 = M 0 − M = (1 + 2t , t , −1) − (−2, 1, −3) = (2t + 3, t − 1, 2)
−−−→
бай на. ℓ шулуун чиглүүлэгч вектор (2, 1, 0) нь M M 0 ‑тай перпендикуляр тул
2 · (2t + 3) + 1 · (t − 1) + 0 · (−2) = 0 ⇒ t = −1
бай на. Ий мд M 0 = (−1, −1, −1) ба

p
|M M 0 | = (−1 + 2)2 + (−1 − 1)2 + (−1 + 3)2 = 3
бай на.
2. M 0 цэгий н хувьд M ‑тэй тэгш хэмтэй цэг тул
2M 0 − M = (−2, −2, −2) − (−2, 1, −3) = (0, −3, 1)
бай на.
19. Алгебр, анализийн нэмэлт 2
19.1. (x + 1)2 = x 2 + 2x + 1, (x + 2)5 = x 2 ·Q(x) +C 54 · x · 24 + 25 тул x ‑ий н өмнөх коэффициент

нь
2 · 25 + 1 · C 54 · 24 = 64 + 80 = 144
19.2. (3x 2 −2x −1)4 = a 8 x 8 + a 7 x 7 + a 6 x 6 +· · ·+ a 1 x + a 0 ‑д x = 1, x = −1 гэж орлуулаад хасъя.
(3 · 12 − 2 · 1 − 1)4 − (3 · (−1)2 − 2 · (−1) − 1)4 = −44 = −256 =

= (a 8 + a 7 + a 6 + · · · + a 1 + a 0 ) − (a 8 − a 7 + a 6 − · · · − a 1 + a 0 ) =
= 2(a 7 + a 5 + a 3 + a 1 ) ⇒ a 7 + a 5 + a 3 + a 1 = −128.
19.3.
1 A B
= +
(x − 3)(x − 2) x − 3 x − 2
тул
1 A(x − 2) B (x − 3)
= +
(x − 3)(x − 2) (x − 3)(x − 2) (x − 3)(x − 2)
93
БОДОЛТ 19. Алгебр, анализийн нэмэлт 2
буюу
1 (A + B )x − 2A − 3B
=
(x − 3)(x − 2) (x − 3)(x − 2)
бай на. Ий мд ½ ½
A +B = 0 A=1
⇔
−2A − 3B = 1 B = −1
бай на.
19.4. x = 0 үед
3·0+1 A B
= + ⇔ 1 = −A + B
(0 − 1) 2 0 − 1 (0 − 1)2
тул A − B = −1 бай на.
19.5.
x A B
= +
(x − 3)(x − 2) x − 3 x − 2
тул
x A(x − 2) B (x − 3)
= +
(x − 3)(x − 2) (x − 3)(x − 2) (x − 3)(x − 2)
буюу
x (A + B )x − 2A − 3B
=
(x − 3)(x − 2) (x − 3)(x − 2)
бай на. Ий мд ½ ½
A +B = 1 A=3
⇔
−2A − 3B = 0 B = −2
бай на.
19.6.
x2 + 1 A B C
= + +
x(x + 1)(x + 2) x x + 1 x + 2
тул
x 2 + 1 = A(x + 1)(x + 2) + B x(x + 2) +C x(x + 1)
1
бай на. x = 0 үед 1 = A(0 + 1)(0 + 2) тул A = , x = −1 үед (−1)2 + 1 = B (−1)(−1 + 2) тул
2
5
B = −2, x = −2 үед (−2)2 + 1 = C (−2)(−2 + 1) тул C = бай на. Ий мд
2
1 5
x2 + 1 2
= 2− + 2
x(x + 1)(x + 2) x x + 1 x + 2
19.7.
1 A B C
= + +
(x − 3)(x − 2)(x − 1) x − 3 x − 2 x − 1
бол
1 = A(x − 2)(x − 1) + B (x − 3)(x − 1) +C (x − 2)(x − 3)
1 1
болно. x = 1, 2, 3 утгуудыг орлуулбал 2C = 1, −B = 1, 2A = 1 болох тул A = , B = −1, C =
2 2
1 1
1 1
= 2 − + 2
(x − 3)(x − 2)(x − 1) x − 3 x − 2 x − 1
1 1 1 1 1 1
=− · + · − ·
6 1 − x3 2 1 − x2 2 1 − x
94
1 x x2 x3
= 1 + + + +···
1 − ax a a2 a3
тул x 2 ‑ий н өмнөх коэффициент нь
1 1 1 1 1 1 85
− · 2 + · 2 − · 2 =−
6 3 2 2 2 1 216
бай на.
µ ¶
1 1 x x2 x3
19.8. 1‑р бодолт. = − 1 + 1 + 2 + 3 + · · · тул
x −2 2 2 2 2
µ ¶µ ¶
1 1 x x2 x3 x x2 x3
= 1 + + + + · · · 1 + + + + · · ·
(x − 2)2 4 21 22 2 3 21 22 23
болно. Эндээс x 3 ‑ий н коэффициент нь

µ ¶
1 1 1 1 1 1 1 1
1· 3 + 1 · 2 + 2 · 1 + 3 ·1 =
4 2 2 2 2 2 2 8
1 1³ ´−2
бай на. 2‑р бодолт. = 1 − x2 ба
(x − 2) 2 4
Ã ! Ã ! Ã !
³ x ´−2 −2 x −2 ³ x ´2 −2 ³ x ´3
1− = 1− · + · − · +···
2 1 2 2 2 3 2
тул x 3 ‑ий н коэффициент нь

Ã ! µ ¶
1 −2 1 3 1 (−2)(−2 − 1)(−2 − 2) 1 1
− · · =− · · =
4 3 2 4 3! 8 8
бай на.
³ ³ x ´´ 1
3
19.9. 2 · 1 + − илэрхий ллий г өргөтгөсөн биномын томьё о ашиглан цуваанд
4
задлавал Ã ! Ã ! Ã !
1 ³
x´ 1 ³
x ´2 1 ³
x ´3
2+2· 3 − +2· 3 − +2· 3 − +···
1 4 2 4 3 4
тул 4‑р гишүүн нь ¡ ¢¡1 ¢
1 1
3 3 −1 3 −2 −1 3 5
2· · x =− x3
3! 43 2592
бай на.
19.10.
Z Z µ ¶
x2 − 2 1
dx = x −1− dx
x +1 x +1
Z Z Z
dx
= xd x − d x −
x +1
x2
= − x − ln |x + 1| + C
2
95
2x + 3 2x + 3 A B
19.11. = = + ‑ээс
x 2 − 9 (x − 3)(x + 3) x − 3 x + 3
A(x + 3) + B (x − 3) = 2x + 3 ⇒ Ax + 3A + B x − 3B = 2x + 3
тул
(A + B )x + 3A − 3B = 2x + 3
буюу 
½  3
 A=
A +B = 2 2
⇒ 1
3A − 3B = 3 
 B=
2
Ий мд
3 1
2x + 3
= 2 + 2
x2 − 9 x − 3 x + 3
болох ба интеграл нь
Z Z Z
2x + 3 3 dx 1 dx 3 1
d x = + = ln |x − 3| + ln |x + 3| +C
x −9
2 2 x −3 2 x +3 2 2
x2 A B C
19.12. = + + бол
(x − 1)(x − 2)(x − 3) x − 1 x − 2 x − 3
A(x − 2)(x − 3) + B (x − 1)(x − 3) +C (x − 1)(x − 2) = x 2
буюу
(A + B +C )x 2 − (5A + 4B + 3C )x + 6A + 3B + 2C = x 2
тул 
  1

 A + B +C = 1  A= 2

5A + 4B + 3C = 0 ⇒ B = −4
 

6A + 3B + 2C = 0 
 C=9
2
Ий мд
Z
x2d x
Инт. =
(x − 1)(x − 2)(x − 3)
Z Ã 1 9
!
2 4 2
= − + dx
x −1 x −2 x −3
Z Z Z
1 dx dx 9 dx
= −4 +
2 x −1 x −2 2 x −3
1 9
= ln |x − 1| − 4 ln |x − 2| + ln |x − 3| +C
2 2
19.13.
Z Z µ ¶
3x 2 + 2x + 7 2x + 4
dx = 3+ 2 dx
x2 + 1 x +1
Z Z Z
2x dx
= 3d x + d x + 4
x +1
2 x +1
2
Z
d (x 2 + 1)
= 3x + + 4 arctg x
x2 + 1
= 3x + ln(x 2 + 1) + 4 arctg x +C
96
5x A B C
19.14. = + + бол
(x − 1)3 (x − 1)3 (x − 1)2 x − 1
A + B (x − 1) +C (x − 1)2 = 5x
буюу
C x 3 + (B − 2C )x 2 + A − B +C = 5x
тул
 
 C =0  A=5
B − 2C = 5 ⇒ B =5
 
A − B +C = 0 C =0
Ий мд
Z Z µ ¶
5x 5 5
Инт. = = + dx
(x − 1)3 (x − 1)3 (x − 1)2
Z Z
dx dx
=5 + 5
(x − 1) 3 (x − 1)2
−2
(x − 1) 5
= 5· − +C
−2 x −1
5 5
=− − +C
2(x − 1)2 x − 1
19.15.
Z Z
dx dx
=
x 2 + 4x + 8 x 2 + 4x + 4 + 4
Z
dx
=
(x + 2)2 + 4
Z
d (x + 2)
=
(x + 2)2 + 22
1 x +2
= arctg +C
2 2
1 A B Cx +D
19.16. = + + 2 бол
x4 − 1 x −1 x +1 x +1
A(x 2 + 1)(x + 1) + B (x 2 + 1)(x − 1) + (C x + D)(x 2 − 1) = 1
буюу
(A + B +C )x 3 + (A − B + D)x 2 + (A + B −C )x + A − B − D = 1
тул

 1
 
 A=
A + B +C = 0 
 4

 

  1
A −B +D = 0 B =−
⇒ 4

 A + B −C = 0 
 C =0
 

A −B −D = 1 
 1

 D =−
2
97
Ий мд
Z Z Ã 1 !
dx 4 − 14 − 12
Инт. = = + + dx
x4 − 1 x − 1 x + 1 x2 + 1
Z Z Z
1 dx 1 dx 1 dx
= − − dx
4 x − 1 4 x + 1 2 x2 + 1
1 1 1
= ln |x − 1| − ln |x + 1| − arctg x +C
4 ¯ ¯ 4 2
1 ¯¯ x − 1 ¯¯ 1
= ln − arctg x +C
4 ¯x +1¯ 2
1 A B x +C
19.17. = + 2 бол
(x + 1)(x 2 + 1) x + 1 x +1
A(x 2 + 1) + (B x +C )(x + 1) = 1
буюу
(A + B )x 2 + (B +C )x + A +C = 1
тул

  A= 1



 A +B = 0  2
1
B +C = 0 ⇒ B =−
 
 2
A +C = 1 

 C=1
2
Ий мд
Z
dx
Инт. =
(x + 1)(x 2 + 1)
Z Ã 1 !
2 − 12 x + 12
= + 2 dx
x +1 x +1
Z Z Z
1 dx 1 xd x 1 dx
= − +
2 x + 1 2 x2 + 1 2 x2 + 1
Z
1 1 d (x 2 + 1) 1
= ln |x + 1| − ln |x − 2| + arctg x +C
2 4 x +1
2 2
1 2 1 2 1
= ln(x + 1) − ln(x + 1) + arctg x +C
4 4 2
1 (x + 1)2 1
= ln 2 + arctg x +C
4 x +1 2
1 A B x +C
19.18. = + бол
(x + 1)(x 2 − x + 1) x + 1 x 2 − x + 1
A(x 2 − x + 1) + (B x +C )(x + 1) = 1
буюу
(A + B )x 2 + (−A + B +C )x + A +C = 1
98
тул
 1
 
 A=
A +B = 0 

  3
1
−A + B +C = 0 ⇒ B =−
 
 3
A +C = 1 

 C=2
3
Ий мд
Z Z
dx dx
Инт. = =
x3 + 1 (x + 1)(x 2 − x + 1)
Z Ã 1 !
3 − 31 x + 23
= + dx
x + 1 x2 − x + 1
Z Z
1 dx 1 x − 21 − 32
= − dx
3 x + 1 3 x2 − x + 1
Z Z
1 1 x − 12 1 dx
= ln |x + 1| − d x +
3 3 x2 − x + 1 2 x2 − x + 1
Z Z
1 1 (2x − 1)d x 1 dx
= ln |x + 1| − + ¡ ¢2
3 6 x2 − x + 1 2 x − 12 + 34
Z Z ¡ ¢
1 1 d (x 2 − x + 1) 1 d x − 12
= ln |x + 1| − + ¢2 ³ p ´2
3 6 x2 − x + 1 2 ¡
x − 12 + 23
1 1 1 2x − 1
= ln(x + 1)2 − ln(x 2 − x + 1) + p arctg p +C
6 6 3 3
1 (x + 1)2 1 2x − 1
= ln 2 + p arctg p +C
6 x −x +1 3 3
3x + 1 A B C
19.19. = + + бол
x(x + 1)(x − 2) x x + 1 x − 2
3x + 1 = A(x + 1)(x − 2) + B x(x − 2) +C x(x + 1)
бай на. x = 0, −1, 2 утгууд дээр бодвол 1 = −2A , −2 = 3B , 7 = 6C тул
3x + 1 −1 −2 7
= 2+ 3 + 6
x(x + 1)(x − 2) x x +1 x −2
болно. Ий мд
Z Z Ã !
3x + 1 − 21 − 32 7
6
dx = + + dx
x(x + 1)(x − 2) x x +1 x −2
Z Z Z
1 1 2 1 7 1
=− − + +C
2 x 3 x +1 6 x −2
1 2 7
= − ln |x| − ln |x + 1| + ln |x − 2| +C
2 3 6
1 1 1
= − ln |x | − ln(x + 1) + ln |x − 2|7 +C
3 4
6 6 6
¯ ¯
1 ¯¯ (x − 2)7 ¯¯
= ln ¯ 3 +C
6 x (x + 1)4 ¯
99
19.20. u = x , v 0 = e 3x гэвэл u 0 = 1 болох ба v = 13 e 3x гэж сонгоё .

Z Z
1 1 1 1
xe 3x dx = x · e 3x − 1 · e 3x dx = e 3x · x − e 3x +C
3 3 3 9
болно.
19.21. Z Z
dy dx dy dx
x y0 + y = y2 ⇔ = ⇔ =
y2 − y x y2 − y x
тул
ln |y − 1| − ln |y| = ln |x| +C
¯ ¯
¯ y −1¯
x = 1 үед y = 0.5 тул ln 0.5 − ln 0.5 = ln 1 +C ⇒ C = 0 бай на. Ий мд ¯¯ ¯ = |x| ба (1, 0.5)
y ¯
y −1 y −1 1
цэгий н орчинд < 0, x > 0 тул − = x буюу y = бай на.
y y x +1
19.22.
dy dy
= y(y + 2) ⇔ = dx
dx y(y + 2)
бай на.
1 A B
= + ⇒ 1 = A(y + 2) + B y
y(y + 2) y y + 2
1 1
тул A + B = 0, 2A = 1 бай на. Ий мд A = , B = − бай на.
2 2
Z Z Z µ ¶ Z
dy 1 1 1
= d x +C ⇔ − dy = dx
y(y + 2) 2 y y +2
¯ ¯
1 1 ¯¯ y ¯¯
(ln |y| − ln |y + 2|) = ln ¯ = x +C
2 2 y +2¯
1
x = 0, y = −1 үед (ln | − 1| − ln | − 1 + 2|) = 0 +C тул C = 0 бай на. Түүнчлэн (0, −1) цэгий н
2
y
орчинд < 0 тул
y +2
y y
− = e 2x ⇔ = −e 2x
y +2 y +2
бай на.
19.23. Z
d m(t )
m 0 (t ) = km(t ) ⇔ = k ⇔ ln |m(t )| = kt +C
m(t )
тул m(t ) = e kt +C = µe kt болно. m(0) = 156 тул µ = 156 ба m(1) = 156e k = 144 тул
144 12
ek = = болно. Ий мд
156 13 µ ¶t
12
m(t ) = 144 ·
13
болно.
19.24. Тэгшитгэлий г хувиргаж бичвэл
2 4x
y 0 (x) − ·y =
2x + 1 2x + 1
100
20. Магадлал, статистикийн нэмэлт 2 БОДОЛТ
болно. Z
2d x
− = − ln |2x + 1| +C
2x + 1
1
тул µ(x) = e − ln(2x+1) = интегралчлагч үржигдэхүүнээр үржүүлбэл
2x + 1
2
µ0 (x) = − тул
(2x + 1)2
4x
µ(x)y 0 (x) + µ0 (x) · y =
(2x + 1)2
болно. Хоё р талыг нь интегралчилбал
Z
4xd x 1
µ(x)y = = ln |2x + 1| + +C
(2x + 1)2 2x + 1
тул
y = (2x + 1) ln |2x + 1| + 1 +C (2x + 1)
бай на.
19.25.
 p 
Z p
3
3
t = x −8
x −8
dx =  x = t3 +8 
x
d x = 3t 2 d t
Z µ ¶ Z Z µ ¶
t 2 3t 3 d t 24
= 3t d t = = 3 − dt
t3 +8 t3 +8 t3 +8
Z Z
2d t 2t − 8
= 3t − + dt
t +2 t 2 − 2t + 4
Z
2(t − 1) − 6
= 3t − 2 ln |t + 2| + dt
(t − 1)2 + 3
Z Z
d [(t − 1)2 + 3] 6d t
= 3t − 2 ln |t + 2| + − p
(t − 1)2 + 3 (t − 1)2 + ( 3)2
6 t −1
= 3t − 2 ln |t + 2| + ln |(t − 1)2 + 3| − p arctg p +C
3 3
2 6 t −1
= 3t − 2 ln |t + 2| + ln(t − 2t + 4) − p arctg p +C
3 3
p
p3
p
3
p
¡ 3 p
3 ¢ 6
3
x −8+1
= 3 x − 8 − 2 ln | x − 8 + 2| + ln ( x − 8)3 − 2 x − 8 + 4 − p arctg p +C
3 3
20. Магадлал, статистикийн нэмэлт 2
20.1. Хамгий н их нь 21.6, хамгий н бага нь 1.6 тул далай ц нь 21.6 − 1.6 = 20 бай на.
20.2. Насны бүлгүүд нь ижил урттай тул моод бүлэг нь хамгий н их давтамжтай бүлэг
бай на. Ий мд моод бүлэг нь 25‑29 бай на. Ний т өгөгдлий н тоо
244980 + 310730 + 283360 + 241307 + 217532 + 186765 + 161016 + 128739 = 1774429
ба голын тоо нь 887215 бай на.
244980 + 310730 + 283360 < 887217 < 244980 + 310730 + 283360 + 241307
101
БОДОЛТ 20. Магадлал, статистикийн нэмэлт 2
тул медиан нь 35‑39 бүлэгт бай на.

20.3. Завсар тус бүрий н дунджий г олбол
Оноо Дундаж Сурагчдын тоо

200‑299 249.5 14
300‑399 349.5 108
400‑499 449.5 252
500‑599 549.5 228
600‑699 649.5 40
700‑800 750 8
тул сурагчдын дундаж оноо
249.5 · 14 + 349.5 · 108 + 449.5 · 252 + 549.5 · 228 + 649.5 · 40 + 750 · 8 311779
= = 479.66
14 + 108 + 252 + 228 + 40 + 8 650
20.4. Өгөгдлий г өгсөх эрэмбээр жагсааж бичвэл
1, 1, 2, 4, 6, 7, 7, 8, 9, 10
тул хамгий н бага утга нь 1, хамгий н их утга нь 10 болно. Тэгш тооны өгөгдөл бай гаа тул
6+7
медиан нь голын хоё р өгөгдлий н арифметик дундаж буюу = 6.5 бай на. Доод
2
квартил нь
1, 1, 2, 4, 6
өгөгдлий н медиан тул 2, дээд квартил нь
7, 7, 8, 9, 10
өгөгдлий н медиан тул 8 бай на. Ий мд зөв сонголт нь 1) юм.

1
20.5. Тоо тус бүр ижил магадлалтай сонгогдох тул математик дундаж нь
n
1 1 1 1 2 + 22 + · · · + n 2
12 · + 22 · + · · · + n 2 · = =
n n n n
n(n + 1)(2n + 1) (n + 1)(2n + 1)

= =
6n 6
20.6. Боломжит 2 оронтой тоонууд нь 11, 13, 15, 31, 33, 35, 51, 53, 55 бай на. Эдгээрий н
цифрүүдий н ний лбэр нь харгалзан 2, 4, 6, 4, 6, 8, 6, 8, 10 бай на. Ий мд математик дундаж
нь
2 + 4 + 6 + 4 + 6 + 8 + 6 + 8 + 10
=6
9
1
бай на. Бүх тоонууд ижилхэн магадлалтай тул цифрүүдий н ний лбэрий н стандарт
9
хазай лт нь
s r p
(−4)2 + (−2)2 + 02 + (−2)2 + 02 + 22 + 02 + 22 + 42 48 4 3
= =
9 9 3
102
20.7. Шоог i ‑р удаад хаяхад 6 буусан бол X i = 1, өөр тоо буусан бол X i = 0 гэе. Тэгвэл
5 1
P (X i = 0) = , P (X i = 1) = бай на. Ий мд
6 6
5 1 1
E (X i ) = 0 · +1· =
6 6 6
5 1 1 1 5
V ar (X i ) = 02 ·
+ 12 · − E 2 (X i ) = − =
6 6 6 36 36
Шоог n удаа хаяхад 6 буух тоо нь X 1 + X 2 + · · · + X n тул дисперс нь
5n
V ar (X 1 + X 2 + · · · + X n ) = V ar (X 1 ) + V ar (X 2 ) + · · · + V ar (X n ) =
36
бай на.
20.8.
V ar (X ) = 100 · 0.64 · (1 − 0.64) = 100 · 0.64 · 0.36
ба p
σ(X ) = V ar (X ) = 10 · 0.8 · 0.6 = 4.8
бай на.
20.9.
P (X = 2) = C 42 · 0.152 · (1 − 0.15)2 ≈ 0.1
X − 19 22 − 19
20.10. X < 22 ⇔ Z = < = 0.571 тул
7 7
P (X < 22) = P (Z < 0.571) = 0.5 + Φ(0.571)
бай на.
20.11. Geogebra программ ашиглан тооцоолоход P (X ≤ 552) = 0.6985, P (X ≤ 553) = 0.7019
бай гаа тул Бат дор хаяж 553 оноо авах шаардлагатай .
20.12. Тасралтгүй н засвар оруулбал
µ ¶
699.5 − 500
P (699.5 < x) = P < z = P (1.995 < z)
100
бай на. z нь N (0, 1) хэвий н тархалттай санамсаргүй хувьсагч тул
P (1.995 < z) = 0.5 − Φ(1.995) ≈ 0.5 − 0.477 = 0.023
буюу 700‑аас багагүй оноо авах магадлал нь 2.3% бай на.

20.13.
V ar (P 1 − P 2 ) = V ar (P 1 ) + V ar (−P 2 ) = V ar (P 1 ) + V ar (P 2 )
= 100 · 0.48 · (1 − 0.48) + 100 · 0.53 · (1 − 0.53)
= 24.96 + 24.91 = 49.87
p
тул σ(P 1 − P 2 ) = 49.87 ≈ 7.06 бай на. N (−6, 7.062 ) хэвий н тархалт ашиглан P = P 1 − P 2 < 0
бай х магадлалыг олъё .
P − (−6)
Z=
7.06
103
стандарт хэвий н тархалттай тул

µ ¶
6
P (p < 0) = P z < ≈ P (z < 0.85) = 0.5 + Φ(0.85)
7.06
бай на. Лапласын функций н хүснэгт ашиглаж бодвол Φ(0.85) = 0.3023 тул
P (p < 0) = 0.5 + 0.3023 ≈ 0.80 бай на.
p x − 10
20.14. σ2 = 5 ⇒ σ = 5 = 2.24 бай на. X ∼ N (10, 5) тул z = p нь N (0, 1) хэвий н
5
тархалттай бай на. Тасралтгүй н засварыг оруулж тооцвол
µ ¶
2.5 − 10 9.5 − 10
P (3 ≤ X ≤ 9) = P (2.5 < X < 9.5) = P <z<
2.24 2.24
буюу
P (−3.35 < z < −0.22) = (0.5 − Φ(0.22)) − (0.5 − Φ(3.35)) = 0.4996 − 0.0871 ≈ 0.41
бай на.
20.15. Бай г гурван удаа онох үзэгдлий н магадлал 0.93 = 0.729. Ядаж нэг удаа алдах
магадлал нь үүний эсрэг үзэгдэл тул p = 1 − 0.729 = 0.271 бай на.
Жич: Өөр нэмэлт нөхцөл өгөөгүй тул бид анчин өөр хоорондоо хамааралгүй гээр буудна
гэж үзэв. Өөрөөр хэлбэл A 1 , A 2 , A 3 нь харгалзан 1, 2, 3‑р буудалтаар бай г онох үзэгдлүүд
бөгөөд тус бүрдээ 0.9 магадлалтай явагдах ба
P (A 1 A 2 A 3 ) = P (A 1 ) · P (A 2 ) · P (A 3 ) = 0.93 = 0.729
бай на.
1
20.16. 1‑р бодолт. I тоглогч эхний хаялтаараа магадлалтай хожих тул хожих магадлал
2
1
нь ‑ээс их бай на. II тоглогч эхний хаялтаар хожихын тулд I тоглогч эхний хаялтаараа
2
1 1 1
тоо буулгасан бай х ё стой ба өөрөө сүлд буулгах ё стой тул магадлал нь · = бай на.
2 2 4
1 3
Ий мд I тоглогчий н хожих магадлал 1 − = ‑аас бага бай на. Ий мд боломжит зөв хариулт
4 4 µ ¶2k+1
2 1
нь бай на. 2‑р бодолт. TT | .
{z . . T
} C үздэгдлий н магадлал бай на. Ий мд I тоглогч
3 2
2k
хожих үзэгдлий н магадлал
1
1 1 1 1 2
+ + + · · · + 2k+1 + · · · + = 2 1 =
2 2 3 23 2 1− 4 3
бай на.
2 1 1 2 2 1 1 2 2
20.17. P (A i ) = 1 − = бай на. Ий мд P (A 1 A 2 ) = · = , P (A 1 A 2 A 3 ) = · · =
3 3 3 3 9 3 3 3 27
бай на. Бидний олох үзэгдэл нь
A = A1 + A1 A2 + A1 A2 A3
ба дээрх үзэгдлүүд нь харилцан ний цгүй үзэгдлүүд тул

2 2 2 26
P (A) = + + =
3 9 27 27
104
бай на.
20.18. A(x), B (x + 5) цэгүүдий н хоорондуур танк гарсан бөгөөд танкны төв цэг T (t ) гэвэл
AB = 5 ба танк дэлбэрэлгүй гээр фронтын шугам нэвтрэх хэсэг нь T цэг C (x + 1.5) ба
|C D| 2
D(x + 3.5) цэгүүдий н хооронд орших юм. Ий м бидний олох магадлал нь = бай на.
|AB | 5
20.19.
r a − 2r r
Зургаас харахад цэнхэр квадрат дотор той ргий н төв бай х үед уг той рог квадратын талыг
огтлохгүй бай на. Ий мд бидний олох магадлал нь цэнхэр квадратын талбай г, том
(a − 2r )2
квадратын талбай д харьцуулсан харьцаа буюу бай на.
a2
20.20. Ний т боломжий н тоо нь
9!
P (3, 2, 1, 1, 1, 1) =
3! · 2!
үүнээс бүх Д үсгүүд дараалж орсон нь
7!
P (2, 1, 1, 1, 1, 1) =
2!
тул Д үсгүүд бүгд нэг дор дараалж орсон бай х магадлал нь
7!
2! 7! · 3! · 2! 3! 1
= = =
9! 9! · 2! 8 · 9 12
3!·2!
20.21. Уулзах муж буюу |x − y| ≤ 30 мужий г дүрсэлбэл

y
60
50
40
30
20
10
x
10 20 30 40 50 60
105
3 3
болно. Энэ нь ний т мужий н хэсэг болох тул уулзах магадлал нь бай на.
4 4
1 C2 C2
20.22. 1‑р бодолт. P (A) = P (B ) = , P (X |A) = 24 , P (X |B ) = 32 тул
2 C 10 C5
P (X ) = P (X A) + P (X B )
= P (X |A) · P (A) + P (X |B ) · P (B )
2 1 3 1 13
= · + · =
15 2 10 2 60
2‑р бодолт.
C62
2
C10
b b
rs C61 C41
2
C10
b bc
1
2
C42
2
C10
bc bc = 1
2 ·
C42
2
C10
b
C22
C52
b b
1
2
rs C21 C31
C52
b bc
C32
C52
bc bc = 1
2 ·
C32
C52
Бидний олох магадлал нь
1 C 42 1 C 32 1 6 1 3 1 3 13
· 2 + · 2= · + · = + =
2 C 10 2 C 5 2 45 2 10 15 20 60
бай на.
106
20.23.
1 1
1 C = 3 ·1= 3
CC
1
3 1
0 T = 3 ·0=0
1 2 1 1
2 C = 3 · 2 = 3
2
3
CT
1 2 1 1
2 T = 3 · 2 = 3
Энд CC нь хоё р талдаа сүлдтэй зоос, СТ нь сүлд ба тоотой зоосыг, С нь сүлд буусныг, Т нь
тоо буусныг тус тус тэмдэглэж бай гаа болно. Сүлд буух магадлал нь
1 1 2
P (C ) = P (C |CC ) + P (C |C T ) = + =
3 3 3
ба сүлд буусан бай х үед тэр нь СС зоос бай х магадлал нь
P (C |CC ) 1 2 1
P (CC |C ) = = : =
P (C ) 3 3 2
бай на.
20.24.
8
6
4
2
1 3 5 7 9
Хүснэгтэд Б хүн хожих боломжуудыг будаж тэмдэглэлээ. Ний т 20 нүднээс 10 нь будагдсан

1 1
тул Б хүн хожих магадлал . Б хүн 2 оноо аваад хожих 1 боломжтой тул магадлал нь ,4
2 20
2
оноо аваад хожих 2 боломжтой тул магадлал нь , 6 оноо аваад хожих 3 боломжтой тул
20
3 4
магадлал нь , 8 оноо аваад хожих 4 боломжтой тул магадлал нь бай на. Түүнчлэн 0
20 20
107
1
оноо авах буюу хожигдох магадлал нь тул Б хүний онооны математик дундаж
2
1 1 2 3 4 60
0· +2· +4· +6· +8· = =3
2 20 20 20 20 20
бай на.
20.25.
1. Ний т 13 · C 42 = 78 хос бий . Ний т C 52

2
= 1326 боломж бай гаа тул магадлал нь
78 1
= .
1326 17
2. Үлдэх моднуудаас хос үүсгэх боломжий н тоо нь 12 · C 42 + 1 = 73 бай на. Үлдэх
2 73
моднуудаас 2‑ий г сонгох боломжий н тоо C 50 тул магадлал нь 2 .
C 50
2 73
3. Бидний олох магадлал нь P (AB ) = P (B |A) · P (A) ба C 50 = 1225 тул P (B |A) = ,
1225
1 73
P (A) = тул P (AB ) = бай на.
17 20825
108
Интеграл‑Онлайн сургалтын төв
Үйл ажиллагааны үндсэн чиглэл

Онлайн болон танхимын сургалт. Бид 2013 оноос хой ш төрөл бүрий н онлай н сургалт,
онлай н сорилго зохион бай гуулж ний т 10 мянга гаруй бодолт, заавартай бодлогын
санг бүрдүүлээд бай на. Мөн 2018 оны 2‑р сараас эхлэн математикий н хичээлээр ЭЕШ,
олимпиад, гадаадын их дээд сургуулий н элсэлтий н шалгалтад бэлдэх танхимын сургалт
явуулж бай на.
Багшийн товч танилцуулга

Овог нэр: Балхүүгий н Батбаясгалан
Төрсөн он: 1977
Мэргэжил: Математикч, Математикий н багш
Төгссөн сургууль: Эрдэнэт хотын 4‑р 10 жил 1993 он, дунд боловсрол,
МУИС‑ий н дэргэдэх ТТСС, 1995 он, бүрэн дунд боловсрол,
МУИС, 1999 он, баклавар; 2003 он, магистр.
Ажлын туршлага:
2003–2011: МУИС‑МКС, алгебрий н тэнхимд багш
2017–одоо: Интеграл‑Онлай н сургалтын төвд багш, бодлогын сан хөгжүүлэгч
2019–одоо: МУИС‑ий н ХШУИС‑ий н хэрэглээний математикий н тэнхимд багш
2019–одоо: ММОХ‑ны гүй цэтгэх захирал
Бусад ажлын Монголын математикий н олимпиадыг зохион бай гуулах хороонд
туршлага: 1995 оноос тасралтгүй ажиллаж бай на. Энэ хугацаанд хот болон
улсын олимпиадын ахлах ангий н төрөлд олон арван бодлого
дэвшүүлж бодуулж бай в. Мөн 2004‑2010 хооронд олон улсын
математикий н олимпиадад оролцох баг сурагчдад бэлтгэл хичээл
орж бай в. Улмаар 2010 онд Казакстан улсад болсон ОУМО‑52‑
д багий н дэд ахлагчаар томилогдон оролцсон. 2017 онд ЭЕШ‑
ий н сэдэвт шинжээчээр, 2018 онд STEM боловсролын хөтөлбөрий н
сургагч багшаар тус, тус ажилласан. Японы засгий н газрын
монбушо шалгалт болон дээд математикий н чиглэлээр хэд хэдэн
номд зохиогч, хамтарсан зохиогчоор оролцож бай в.
Амжилт:
1994,1995: ММО‑30‑ий н 9‑р ангий н ангилалд мөнгөн медаль; ММО‑31‑ий н
10‑р ангий н улсын аварга болж улмаар олон улсын математикий н
35, 36‑р олимпиадуудад шалгарч оролцож бай в.
Бусад:
1999‑2003, Унгар улсын ELTE, Япон улсын KEIO их сургуулиудад докторантурт
2011‑2015 суралцаж дискрет математик, комбинаторикий н чиглэлээр
судалгаа хий ж бай в.
Манай сургалтын дэлгэрэнгүй танилцуулыг www.integral.mn/about хуудаснаас үзнэ үү.
Хаяг: Түшээ дээд сургуулий н бай р 306 тоот

(Хүүхдий н урлан бүтээх төвий н замын эсрэг талд)
Холбогдох утас: 95320036, 96660036.

1000 Bodolt

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

1000 Bodolt

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

1000 Bodolt

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

{}

ЭЕШ‑Д БЭЛДЭХ 1000 БОДЛОГО

ЭЕШ‑д бэлдэх 1000 бодлого

Хэвлэх үй лдвэр: Мөнхий н үсэг

1.4. ХИЕХ(a, b, c) = ХИЕХ(ХИЕХ(a, b), c) бай даг.

тул ХИЕХ(18, 45, 63) = 32 = 9 бай на. Зөв хариу C.

|x − |x − 1|| = |0.7 − |0.7 − 1||

x + y = [x] + {x} + [y] + {y}

ab + ba + aa + bb = 10a + b + 10b + a + 10a + a + 10b + b = 22(a + b) = 22 · 11 = 242

1.19. 2015 = 4 · 503 + 3 тул 82015 нь 83 ‑тай адил 2 цифрээр төгсөнө.

1.23. 1‑р бодолт.

2. Илтгэгч ба логарифм илэрхийлэл 2

2.6. log2 8 = log2 23 = 3, log3 9 = log3 32 = 2 тул 3 · 2 = 6 бай на.

2.9. log9 36 = log32 62 = log3 6 тул 3log9 36 = 3log3 6 = 6 бай на.

Илэрх. = 52+log25 4 − log p1 27

−12 · 2560.25 − 21 = −12 · (44 )0.25 − 21

72 log49 2 = (72 )· log49 2 = 49· log49 2 = 2

A 12 < C 12 < B 12 ⇔ A < C < B

x log 3 = y log 7 = z log 21 = z(log 3 + log 7) = t

Жич: Энд log нь дурын суурьтай логарифм бай ж болно.

61◦ + 59◦ 61◦ − 59◦

ба sin 87◦ = sin(180◦ − 97◦ ) = sin 93◦ тул

sin 87◦ − sin 59◦ − sin 93◦ + sin 61◦ =

Илэрх. = 2 cos 140◦ · sin(−40◦ )

15◦ + 75◦ 15◦ − 75◦

Илэрх. = sin2 10◦ + sin2 130◦ + sin2 110◦

sin6 x + cos6 x = (sin2 x + cos2 x)3 − 3 sin2 x cos2 x · (sin2 x + cos2 x) =

sin2 β + cos2 β = 1 ба sin β < 0 тул

4. Тоо тоолол сэдвийн давтлага 2

4.2. −3 ≤ −2.37 < −2 тул [−2.37] = −3 бай на. Ий

ab + ba + aa + bb = 10a + b + 10b + a + 10a + a + 10b + b = 22(a + b) = 22 · 7 = 154

4.4. 55 = 3 · 42 + 1 · 41 + 3 · 40 = 3135 болно.

A 12 < C 12 < B 12 ⇔ A < C < B

4.10. f (2) = 52+1 = 125, f (x 0 ) = 5x0 +1 = 4 · 125 = 500 тул

5x0 = 100 ⇔ x 0 = log5 100 = log5 (52 · 4) = 2 + log5 4

m 2 = (sin α + cos α)2 = sin2 α + 2 sin α cos α + cos2 α

Ий мд sin 2α = m 2 − 1 бай на

Илэрх. = sin6 α + cos6 α + 3 sin2 α · cos2 α

4.23. log y 3 8 · logp2 x 2 = 1 тул

log y 3 23 · log(p2)2 x 2·2 = log y 2 · log2 x 4 = log y x 4 = 1 ⇒ x 4 = y

тэгшитгэл ший дтэй бай х зай лшгүй бөгөөд хүрэлцээтэй нөхцөл нь

D = (−4)2 − 4 · 1 · (a + 12) ≥ 0 ⇔ −32 − 4a ≥ 0

тул a ≤ −8 бай на. Ий мд y = −x 2 + 4x − 12 функций н дүр нь ] − ∞; −8] бай на.

a 2 + 3ab + 2b 2 (a + b)(a + 2b) b+a

5.15. P (x) = x 3 − 3x 2 + 3x + 1 ба α = 3 тул үлдэгдэл нь

R(x) = R(1) = P (1) = 12017 − 1 + 1 = 1

P (−1) = ((−1)2 − 1) · T (x) + R(−1) = R(−1)

болж бай на.

гэж үржигдэхүүнд задалж бодвол x 1 = −3, x 2 = 2, x 3 = −2 тул

гэж шууд бодож болно.

P (x) = 4x(x 2 − 9x 3 ) + (3x + 2) · (x − 4) + (6x 2 + 1)2

тул зэрэг нь 3 бай на.

6. Алгебрийн тэгшитгэл, тэнцэтгэл биш 2

6.3. 2x 2 + x − a − 1 = 0 тэгшитгэлий н дискреминант нь

бай х шаардлагатай тул a ≤ −6 бай на.

Тодорхой логдох мужаа тооцон ший дий г нэгтгэж бичвэл

(t − 2)(t 2 − 5t + 4) = (t − 2)(t − 1)(t − 4) ≤ 0

тул a 2 − ab + b 2 = 4 болно. b = 4 − a ‑г орлуулбал