Professional Documents
Culture Documents
ფრიში მონტეკი
ფრიში მონტეკი
ფრიში მონტეკი
https://www.facebook.com/eExistentialCrisisA1/
მაქს ფრიში
მონტოკი
1
დღეს არ დაუსვამს ეს კითხვა, არამედ გუშინ, აქეთ რომ მოდიოდნენ; ეტყობა, უკვირს,
კაცს როგორ უკვირს, რომ ის ახლა მის გვერდით დგას.
When did I encourage you?
აქ მართლა რა მესაქმება?
2
ჭუჭყიანია; ფანჯარა ძალიან დაბალზეა; სიფრთხილეა საჭირო, გზაჯვარედინს თუ
გინდა გადახედო; მხოლოდ ოცნებაში დაფრინავ საკუთარი ძალით.
ხელოვნებას ვაცდენ და მთელი დილა ბაღში ვზივარ. ალბათ ხელოვნება ჩემი საქმე არ
არის, როცა მარტო ვარ. მსიამოვნებს ხეებქვეშ ჯდომა. უკვე ოცი წელი და მეტია ამ
ბაღში (მური, პიკასო, კალდერი და სხვ.) ვზივარ:
1951 1956
1963 1970
1971 1972
გზაში ისევ მეუფლება განცდა, რომ სხეული ამიმჩატდა, ძალიან მჩატეა, თითქოს
ხანგრძლივ სიარულს მიზიდულობის ძალა შეემცირებინოს: მეჩვენება, რომ
ყველაფერი, რასაც ვუყურებ, გამოვა, ოღონდ არ უნდა გამოვთქვა, უნდა გავაკეთო.
Central Park:
3
არა აქვთ, მაგრამ მათსავით ტანმორჩილები არიან. წუთების განმავლობაში შეგიძლია
ახლოდან უყურო, ისეთი თვინიერები არიან ნუტრიები. ციყვებისგან კი იმით
განსხვავდებიან, რომ ციყვებს ანადგურებენ.
White Horse:
ქალი რომ ტელეფონში ტირის, აღარ ვიცი, რა ვქნა, უსუსურობის განცდა მეუფლება;
მაჯაზე ხელის ჩაჭიდება რომ შემეძლოს – თუმცა, შეცვლით ესეც ვერაფერს შეცვლიდა.
Fifth Avenue Hotel:
4
ქვის მაგიდებზე მოჭადრაკეები ყინვაგამძლე ფიგურებით თამაშობენ, მათ ზევით –
სიმწვანე და ჩიტების ჭიკჭიკი. აქ ხშირად ვჩერდები ხოლმე, მაგრამ ფეხზე ვდგავარ,
არასდროს არ ვჯდები. დღეს ერთმა მკითხა, შავკანიანმა, ხომ არ გინდა ერთი პარტია
ვითამაშოთო. მაინცდამაინც კარგად ვერ თამაშობს, შევამჩნიე, და მაინც ვერ ვბედავ.
მარცხს გავურბივარ? თუ გამარჯვებას? რადგან მაინც ვერაფერს შეცვლის; პირიქით,
მერე პირს დააღებს ჩემი შინაური მარცხის ცნობიერება... Commerce Street 15 არც ერთ
ძველ ბინაში არ მინდა ხელახლა ცხოვრება, არც ამ პატარა საყვარელ სახლში. თითო
ოთახი თითო სართულზე. ქვევით სრულყოფილი სამზარეულო და სასადილო,
გეგონება, კაიუტაში ხარ, დღისითაც შუქი ანთია; პატარა ფანჯრებიდან ზღვის
დგაფუნი კი არ შემოდის, არამედ ტროტუარზე დაფენილი თოვლი მოჩანს;
თოვლჭყაპში გამვლელების ფეხები, ძაღლების კიდევ უფრო მკვირცხლი ფეხები.
ზევით, სადაც მუშაობას ვცდილობდი ხოლმე, სახლი კიდევ უფრო ზანზარებს; მძიმე
და მძიმემისაბმელიანი სატვირთოების გრუხუნი გარიჟრაჟამდე დიდი ხნით ადრე
იწყება, და გაჩერდება თუ არა ერთი წუთით შუქნიშანზე, მერე მეტრო აზანზარებს
იქაურობას. მაინც მეჩვენება, რომ სახლში სიწყნარეა; სიჩუმე, თითქოს ყრუ ვიყო.
მაცივრის ჩუმი ზუზუნი, საკუთარი ფეხის ხმა, გაზეთის გადაფურცვლის შრიალი.
მესმის, როგორ ვარდება ფოსტა კარის ნაპრალში, გასაღები როგორ შედის კარის
ჭუჭრუტანაში და როგორ ტრიალდება. ადრე ყრუ ვიყავი? მესმის, რაღაცას რომ
მეუბნებიან და ვიჯერებ. ნამდვილი ზღვის ხმაურიც მოვისმინე, ფირფიტაზე
ჩაწერილი (ქუჩის ხმაურმა რომ არ შეგაწუხოსო); მეგობრული საჩუქარი...
მოვისმინეთ, როგორ კითხულობს ნერუდა.
Via Margutta:
აი, რა შესძლებია თბილ ჰაერს, სინათლეს: უცებ რომში ამოვყავი თავი. მხოლოდ
არქიტექტურული ფონი არ შეესაბამება, ამას ვხედავ. წარმოდგენა არა მაქვს, რას
გავაკეთებდი რომში; ასეა თუ ისე, ამწუთას რომში ვარ ცოტა ხნით...
Goethe House:
Olivetti Lettera
5
ვერ ვეშვები, პატარა საბეჭდი მანქანა შევიძინე, ლიტერატურული მიზნები არ მაქვს
და მაინც (მეოთხედ ჩამიფლავდა მოთხრობა, რომელიც ტესინში უნდა გათამაშდეს;
მთხრობელის პოზიცია დამაჯერებელი არ არის) წინადადებების ბეჭდვის ვნება... Pro
memoria
სხვა სიზმარი:
ისინი ჭორაობენ. ვინ? მამაჩემის კუბო გადამსკდარა, არ ვიცოდი, მაგრამ მესმის მისი.
შეიძლება ჭკუიდან შეგშალოს სივიწროვემ. ტკბილეულს მაწვდიან; ტკბილეული
ბავშვებს აწყნარებს. გამვლელები. უცებ წინააღმდეგობის გრძნობა მეუფლება, ვერ
ვიგებ, რატომ უნდა ჩავწვე კუბოში. ისინი რაღაცნაირ ნავზე ავიდნენ, ყველას შავები
აცვია, დგანან გრძელნიჩბებიან ნავში. ციურიხის ტბა. არავინ მაკავებს, გავრბივარ,
ახლომახლო გრძელ მაშველ ძელს ვპოულობ, თუ გამიჭირდა, ნიჩბად გამომადგება;
მაგრამ ძნელია მოსმა, ნიჩაბი არა აქვს. მაგრამ მე მაგათ ვუჩვენებ სეირს. ვერ ვიხსენებ,
სად ვდგავარ; რაღაც ტივის მაგვარია, ფიცარნაგი? ვდგავარ და უკან მივყვები. ვიღაცამ
გამანდო, საით მიცურავენ. როცა ბოლოს და ბოლოს დავეწიე და მათ გვერდით
მივცურავ, ხმას არ მცემენ; მესმის, რას ლაპარაკობენ. ნუ ჭორაობთ! სულაც არ
ჭორაობენ; ახლა ფილტვი გაუსკდებაო, ამბობენ. ეჭვიც არ ეპარებათ, რომ ჩემი საქმე
წასულია. ესღა მაკლდა, ნიჩბები მომესვა. ეგონათ, გამიიოლდებოდა, არ
გავუძალიანდებოდი, თავს არ დავიცავდი. არაფერი იცვლება: დასაფლავების
ადგილისკენ მივცურავთ. მაგრამ არ ვეპუები, რადგან ახლა ხომ ხედავენ, რომ გაცურვა
შემძლებია. აღარ მელაპარაკებიან; ჩქარობენ. Trattoria da Alfredo
6
ანარეკლი რომ დავინახე. როგორც კი ისევ გამწვანდება, ვიცი: ბუნებრივი ამბავია.
ნეტავ ტყვიას ვისროდი? ასეა თუ ისე, ის მაინც დამავიწყდა, საით მინდოდა წასვლა,
მაგრამ მივდივარ. უპალტოოდ. გრილა, მაშინდელივით გაზაფხულია, კრიალა
ლურჯი დილა და ზღვიდან მონაბერი ქარი. სიარულისას ბეჯითად ვკითხულობ
რეკლამებს, თითქოს სხვა საქმე არ მქონდეს. „ადამიანი სიმართლეს უძლებს“ [3]
ის ამ წინადადებას ვერ იტანს. ციტატა. კიჩიაო, ამბობს. ვინ იცის, რა არის სიმართლე!
ვიკამათეთ კიჩის თემაზე. My life as a man
ჰქვია ახალ წიგნს, რომელიც გუშინ ფილიპ როთმა სასტუმროში მომიტანა. რატომ
ვუფრთხი გერმანულ სათაურს: ჩემი, როგორც კაცის ცხოვრება? მაინტერესებს,
ხელოვნების წნეხის ქვეშ წერისას რას შევიტყობ ჩემზე, როგორც კაცის ცხოვრებაზე.
Giacometti:
ერინიები
ისინი არ გაგბდღვნიან, უბრალოდ, რომელიმე კუთხეში დგანან: ერთ დროს აქ, ზევით,
მესამე სართულზე ვცხოვრობდი, Waverly Place / Cristopher Street, ოცდასამი წლის
წინ, ვითომ თავად არ ვიცოდე! ფასადსაც კი არ ავხედავ, მხოლოდ ვამჩნევ, რომ
პირველ სართულზე სხვა მაღაზია გაუხსნიათ; მაშინ სასურსათო მაღაზია იყო,
უბადრუკი, თვეში 200 დოლარი მქონდა, ბინა თვეში 100 დოლარი ღირდა, ერთხელ
7
ფანჯრის რაფიდან ყვავილების ქოთანი გადამივარდა და არავის მოხვედრია. სად
ჩამავლებენ ხელს ერინიები?
ბოლო დროს ამ მოვლენის აღმნიშვნელი სიტყვა აღმოვაჩინეთ: შეტევები. შიშით
კრთება ხოლმე, ვიცი და სრულიად გაუგებარია, რატომ. თან, პარტნიორს ფიზიკურად
არაფერი ემუქრება; ტყუილად ეშინია; შიშის უმცირესი მიზეზიც არ არსებობს. თუ
საქმე საქმეზე მიდგა, მაშინ თავად ჩემ წინააღმდეგ იქნება მიმართული: რომ
გამოვხატო სათქმელი. მგონია, რომ მესმის, ვფიქრობ, ვწვდები; ოღონდ
უკანმოუხედავად, თავიდან მშვიდად, საკუთარი თავის და სხვების მიმართ
ანგარიშგაუწევლად. არ ვყვირი, ყოველ შემთხვევაში, თავიდან მაინც; ოღონდ მერე
ვეღარ დამელაპარაკები, გინდაც ერთხანს გისმენდე. სიმართლე, რომლის
გამოხატვასაც ვცდილობ, რომელსაც ამწამს აღმოვაჩენ, იშვიათად არის ჩემი
გამამართლებელი განაჩენი. შესაძლებელია, წვრილმანებით იყოს გამოწვეული;
სასაცილოც კია ასეთ წვრილმანებზე ყურადღების შეჩერება. მაგრამ მე მათ რაღაცის
ნიშნად აღვიქვამ და ამიტომ ჩემთვის წვრილმანი არ არის; ნიშანი კი ისეთი მკაფიოა,
რომ სხვა განმარტებას ვერ ავიტან, უწყინარს ხომ – მით უმეტეს. საყვედური არ
მცდება, მხოლოდ დასკვნებზე ვსაუბრობ. ასე მეჩვენება. ამწუთას იმ შედეგების არ
მეშინია, რომელსაც ვხედავ. ჩემი სიტყვა (მონოლოგი) სასიკვდილო განაჩენს ჰგავს;
სიძულვილს არ შეიცავს. რა უნდა ქნას პარტნიორმა? უნდა გაიგოს, რისი გამოხატვაც
არ შემიძლია; უნდა დაეთანხმოს. საკუთარი თავი მძულს. აუტანელ სიზმარს რომ ვერ
აღწევ თავს და ვერ იღვიძებ, ისე ვარ. სწორედ ისეა, როგორადაც ამწუთას მეჩვენება,
ნამდვილია და ისეა და არა სხვაგვარად და მე მზად ვარ. რისთვის? შემდეგ ერთ
ადგილს ვტკეპნი, ვიცი. ვერ ვუბრუნდები გონიერებას; გონიერება მსპობს, მამცირებს
და კიდევ ბრაზს აძლევს გასაქანს. არადა, როგორ მშვიდად დავიწყე; რაც ვიგულისხმე,
საყვედური არ არის, უფრო მნიშვნელოვანია: სიმართლეა, ჩემი სიმართლე. პერანგს
თუ შემოვიხევ, მგონია, საკუთარ კანს ვიდღლეზ; გთხოვთ, ეტყობა, სულ სხვანაირად
ჟღერს; გემუდარებით. არადა, ყველაფერი, რასაც ახლა ვიტყვი, მხოლოდ გულსატკენი
იქნება. სხვანაირად არ გამომდის. ამწუთას სიცოცხლეს დავთმობდი, ოღონდ ერთხელ
მაინც გამომეხატა სათქმელი გასაგებად, ყოველგვარი მოთხოვნის გარეშე. მერე გული
მწყდება საკუთარ სიბრაზეზე; ვერასდროს მოხვდა გორდიას კვანძში – ბოდიშიც
მოსახდელი მაქვს. Sweet’s
8
გამოვხატო. ჩემთვის ვწერ. საზოგადოება, სულ ერთია რომელი, ჩემი დამკვეთი არ
არის, მე არც მისი მოძღვარი ვარ და არც მასწავლებელი. საჯაროობა გავიხადო
პარტნიორად? უფრო სანდო პარტნიორები მეგულებიან. იმიტომ არ ვაქვეყნებ ნაწერს,
რომ მგონია, საზოგადოება უნდა დავმოძღვრო ან ჩემს ჭკუაზე მოვაქციო, არამედ,
საკუთარი თავის შესაცნობად მჭირდება წარმოსახვითი პუბლიკა. მაგრამ, კაცმა რომ
თქვას, მხოლოდ ჩემთვის ვწერ... ლინი საერთოდ არ მეწინააღმდეგება; უფრო
დამაჯერებლად ჟღერს (ჩემთვისაც), ვიდრე ველოდი.
You are a rich man, I am sure, bit this is a business lunch, you should not pay for this, it’s
just silly.
ამას წინათ (რაღა ამას წინათ, მას შემდეგაც რამდენიმე წელი გავიდა) ის ციურიხში,
ქუჩაში (ლიმატკვაიზე) შემთხვევით დავინახე შორიდან; დამძიმებული მეჩვენა.
ციურიხში ერთად დავდიოდით გიმნაზიაში. აზრზე არა ვარ, თვითონაც თუ მიცნო. არ
მოტრიალებულა და შევწუხდი, რომ არ გავეკიდე და უბრალოდ, გავჩერდი. ამიტომ
მხოლოდ უკნიდანღა ვხედავდი. ქუდი არ ეხურა. მისი ფართო მხრები; ძალიან
მაღალია, სხვაში ვერ შეგეშლება, თან მე ხომ წინიდანაც დავინახე. პირდაპირ
იყურებოდა, ეტყობა, ფიქრებში იყო ჩაფლული; მერე ასფალტს ჩააჩერდა, თითქოს
იმანაც მიცნო. იმან იცის და მეც ვიცი, რა გააკეთა ჩემთვის. ქუჩის მეორე მხარესაც კი
არ გადავძახე, რომ შემოტრიალებულიყო. რას არგებს ვ.-ს იმის ცოდნა, რომ მთელ ჩემს
სიცოცხლეს მისგან დავალებული და მისი მადლიერი ვიქნები? და თანაც, ვიცი, რომ
მთლიანობაში ამ კაცის ღირსი არ ვარ. კლასში პირველობას არავის უთმობდა, ოღონდ
მზუთხავი არ ყოფილა; სხვებზე ჭკვიანი იყო, მაგრამ ამას არ გაუთამამებია, სხვებზე
ჭკვიანი რომ იყო და, ამდენად, კეთილსინდისიერებაც არ აკლდა; ეუხერხულებოდა
კიდეც, მასწავლებლები რომ აქებდნენ. ოღონდ სამაგალითო მოსწავლედ არ
ჩაეთვალათ და ხანდახან ცოტას ეუხეშებოდა კიდეც მასწავლებლებს. სკოლის შემდეგ
სახლში მივყვებოდი ხოლმე, გზას კარგა გვარიანად ვიმრუდებდი, მაგრამ ღირდა;
მისგან გავიგე პირველად ნიცშეს, ოსვალდ შპრენგლერის, შოპენჰაუერის შესახებ.
ძალიან მდიდარი მშობლები ჰყავდა. ოღონდ ეს არაფრად მიაჩნდა, თავდაჯერების
საბაბს ეს არ აძლევდა. მაგალითად, შეეძლო, მაგრამ აზრადაც არ გაუვლია, სკოლის
დამთავრების შემდეგ მსოფლიოს გარშემო ემოგზაურა, ან მანქანა ეყიდა; ყველაფერი
ზედაპირული სძულდა. ფილოსოფოსის ტემპერამენტი ჰქონდა; მაოცებდა, როგორი
აზრები უმწიფდებოდა ტვინში. ჩემგან განსხვავებით, უაღრესად მუსიკალურიც იყო;
მთელი საღამოების განმავლობაში ჩემთვის ატრიალებდა ბახის, მოცარტის, ანტონ
ბრუკნერის და სხვების ფირფიტებს, ზოგის სახელიც კი არ გამეგონა; სრულიად
არამუსიკალური ადამიანი არ არსებობსო, მარწმუნებდა. მე გაზეთებისთვის ვწერდი
სტატიებს და მეამაყებოდა, მცირე რამეს თუ დამიბეჭდავდნენ; ჩემი ლტოლვა
აღიარებისკენ ალბათ პირველი რამ იყო, რითაც იმედი გავუცრუე. ფული რომ უნდა
მეშოვა, ბუნებრივია, ესმოდა, მაგრამ რასაც ვწერდი, არ მოსწონდა. მაგულიანებდა,
ხატეო. ამ სფეროში უნიჭო არ ვეგონე. სახვითი ხელოვნების შეფასების უცნაური
სტილი ჰქონდა, ოღონდ არა სადღაც ამოკითხული და დაზეპირებული, არამედ მისი
მგრძნობელობით ნასაზრდოები. მიუხედავად ვ.-ს წაქეზებისა, ხატვას ვერ ვბედავდი,
სამაგიეროდ, მისგან ვისწავლე ნახატების გაგება. მალე იმდენად გამისწრო
ფილოსოფიური ცოდნით, რომ მოსაუბრედ აღარ გამოვადგებოდი; თითქმის აღარც
9
მიყვებოდა, რას კითხულობდა და, სრულიად შესაძლებელია, ესა თუ ისაზრი, რასაც
ზიგმუნდფროიდი წერდა, მის აღმოჩენად მიმეღო, ოღონდ მას ჩემი შეცდომაში
შეყვანა არასოდეს ნდომია. არაფრის მომტანი იყო ჩემთვის წყაროების დასახელება,
რომელიც ისედაც არ გამეგონა. ამიტომაც მაქეზებდა, ხატეო. თავად ჩელოს დაკვრას
შეეშვა, რადგან, მიუხედავად იმისა, რომ ძალიან მონდომებული მეცადინეობდა, მისი
დაკვრა მისსავე მაღალ მოთხოვნებს ვერ აკმაყოფილებდა; ჩელოსთვის მძიმე ხელები
ჰქონდა. საერთოდაც, ვ. თავად ირთულებდა ცხოვრებას. მისმა მშობლებმა, რა თქმა
უნდა, იცოდნენ, რომ მათ საქმეს არასოდეს გადაიბარებდა; მხოლოდ მოგვიანებით
შევიდა მმართველ საბჭოში, ისიც უგერგილოდ. რაღაც ხანს სამედიცინოზე
სწავლობდა, პირველი გამოცდები ჩააბარა; ვერაფრით მივხვდი, რატომ აქცია ზურგი
მედიცინას. გადაწყვეტილება ქარაფშუტულად არ მიუღია. მერე ხატავდა და
აღფრთოვანებაში მოვყავდი მის ნამუშევრებს; ვირტუოზული ნამდვილად არ
ეთქმოდა, მაგრამ საფუძვლიანი კი იყო. უცნაური ადამიანი გახლდათ; ეჭვი არ არის,
ყველა ჩვენგანზე მეტად უჭირდა. სხვათა შორის, ფიზიკურადაც მჯაბნიდა; მის
მშობლებს ჩოგბურთის საკუთარი კორტი ჰქონდათ ბაღში. და ვ.-მ, რადგან მე უსახსრო
ვიყავი, თავისი ნახმარი ჩოგნები მაჩუქა, რომ ერთად გვეთამაშა. მოგებას არად
დაგიდევდათ, მაგრამ ჩემზე უკეთ თამაშობდა და მისგან ვსწავლობდი, რაც მისთვის
მწვრთნელს ესწავლებინა და კიდევ უფრო მეტს: მან მასწავლა დამარცხება, ქულების
გამო თამაში რომ უაზრობაა; რა ენაღვლებოდა, თავად ქულას ქულაზე იწერდა, მე კი
სასოწარკვეთაში მაგდებდა. ძალიან მიყვარდა მასთან თამაში. თუ მეტყოდა, დღეს
მოედანი სველია და ვერ ვითამაშებთო, უბედური ვიყავი. ვ. მესიზმრებოდა ხოლმე.
როცა მასთან მივდიოდი, კარს მოსამსახურე გოგონა მიღებდა, ზრდილობიანად
მეტყოდა, შემოსასვლელში მოიცადეთ, მოვახსენებ, რომ მოხვედითო და, ბუნებრივია,
მეგონა, რომ ხელს ვუშლიდი, თუმცა ვ.-ს ერთხელაც არ გავუბრუნებივარ უკან. თავად
არასოდეს შემომეხმიანებოდა; სამაგიეროდ, უკვირდა, მე თუ კვირაობით
დავიკარგებოდი. გულითადი მეგობარი იყო, ჩემი ერთადერთი მეგობარი მაშინ,
რადგან მის გვერდით სხვა წარმოუდგენელი იქნებოდა. ვ.-სთან შედარებას ვინ
გაუძლებდა. სხვათა შორის, შვილზე მზრუნველი მისი მშობლები მუდამ
კეთილგანწყობილნი იყვნენ; ვ. თუ ჰკითხავდა, შეიძლება ჩემი მეგობარი ვახშმად
დარჩესო, ყოველთვის თანხმდებოდნენ. ეს იყო პირველი მდიდარი ოჯახი, რომელიც
მე გავიცანი; ყველა იმ ოჯახს ჯობდა, მოგვიანებით რომ შევხვდი. მთლიანობაში, თავს
დაჯილდოებულად ვგრძნობდი. საქმე რთულდებოდა, ვ.-სთვის დაბადების დღის ან
საშობაო საჩუქარს რომ ვეძებდი; ჩემი საჩუქრები უხერხულ დღეში აგდებდა, რადგან
გემოვნება ჩემზე უფრო განვითარებული ჰქონდა და უმეტესად ნაჩუქარის გადაცვლა
გვიხდებოდა. მაშინ მყავდა პირველი შეყვარებული; მას ვერ გადავცვლიდი. მგონი,
ვ.სი ეშინოდა, არ უნდოდა მისი უპირატესობა ეღიარებინა და ეს მე მწყინდა. ეს ამბავი
ორმოცი წლის წინ იყო. ხშირად ვეკითხებოდი საკუთარ თავს, ნეტავ ვ. ჩემში რას
პოულობს-მეთქი. ბევრს დავდიოდით, ერთად ვცურავდით. ძალიან მგრძნობიარე
მზერით აღიქვამდა ბუნებას. ტექნიკის ყველა ჩარევა გარემოში, მაღალი ძაბვის
გადამცემები და მისთანები პირდაპირ ფიზიკურად შეურაცხყოფდა. მან აღმომაჩენინა
კასპარ დავიდ ფრიდრიხი, კორო, მოგვიანებით პიკასო და აფრიკული ნიღბები; არადა,
სულაც არ გახლდათ დამრიგებლური. ბევრ რამეს, რაც იცოდა, არც კი ამჟღავნებდა. მე
საბერძნეთი მქონდა მოვლილი და, რასაკვირველია, ბევრს ვყვებოდი ამ
10
მოგზაურობაზე, ოღონდ გრძნობა მეუფლებოდა, რომ იქ ვ. ჩემზე უფრო მეტს
დაინახავდა. მგონია, რომ ეს გრძნობა მასაც უჩნდებოდა; მისმენდა, ოღონდ მერე
შემაწყვეტინებდა ხოლმე და რაიმე უფრო ღირსშესანიშნავზე მიმაპყრობინებდა
მზერას, რაც მე უიმისოდ მართლა ვერ შემემჩნია, რაიმე აწმყოსეულზე, მაგალითად,
გასაოცარპეპელაზე. უბრალოდ, უფრო მეტს ხედავდა. მხოლოდ ერთირამ არსებობდა,
რის გამოც არ ვემადლიერებოდი: მისი ერთი ზომით დიდი კოსტიუმები. დედაჩემმა
სახელოების დამოკლება კი იცოდა, შარვლის ტოტებისაც, მაგრამ მაინც არ მერგებოდა
მისი ტანსაცმელი. მეცვა, რომ ვ.-სთვის არ მეწყენინებინა; უშურველად მაძლევდა,
იცოდა, რომ კოსტიუმს თავად ვერ ვიყიდდი, ყოველთვის საუკეთესო ქსოვილის
პალტოსა თუ პიჯაკს მჩუქნიდა. რატომ აღარ ატარებდა თვითონ ამ სამოსს, რა ჩემი
საქმე იყო. სულაც არ იყო მოდაზე გადარეული, მაგრამ მის მშობლებს მკერავი
ჰყავდათ, მგონი სახლში დაუდიოდათ ხანგამოშვებით. მერე სხვა, უხმარ რამეებსაც
მჩუქნიდა, მაგალითად, ფირფიტებს, მთელი სიმფონია მისახსოვრა. ნუვორიშივით
განურჩეველი და დაუფიქრებელი ჩუქება არ იცოდა, არც გადაჭარბებული, მაგრამ
ჩემი მდგომარეობისთვის შეუფერებელი. ხვდებოდა, რა ცოტას შოულობს ალბათ
ახალგაზრდა რეპორტიორი და რეცენზენტიო, თუმცა მე ეს არასოდეს მითქვამს.
მგრძნობიარე იყო და ჩემ გამო საკუთარი ოჯახის ფუფუნებისა ეუხერხულებოდა,
სხვათა შორის, სულ ტყუილად, რადგან მე ვ.-ს არასოდეს ვაიგივებდი ფუფუნებასთან.
მისი ოთახის ფანჯარა ბაღს, ქალაქსა და ტბას გადაჰყურებდა და იქ რომ იჯდა ხოლმე,
დიოგენეს უფრო მაგონებდა, სულიერების და გონების წყალობით დამოუკიდებელს.
ჩვეულებრივი მოკვდავივით ტრამვაით დადიოდა. საერთოდაც, იშვიათად ირჩევდა
იოლ და მოხერხებულ გზას, მკაცრი იყო საკუთარი თავის მიმართ. ოქტომბერში, როცა
წყალი უკვე ცივია, ტბას გადაცურავდა ხოლმე – წინ და უკან. მოგვიანებით მთელი
სწავლის ფული გადამიხადა: 16 ათასი ფრანკი (მაშინ ეს უფრო დიდი ფული იყო,
ვიდრე დღესაა) ოთხ წელიწადში, ანუ, 4000 ფრანკი წელიწადში. ახლა ვწუხვარ,
კოსტიუმები საერთოდ რომ ვახსენე. არ მწყინდა, უცებ, შუა საუბარში იცნობდა ხოლმე
საკუთარ პიჯაკს და აღნიშნავდა, მაინც რა გამძლეა ეს ინგლისური ქსოვილი და რა
დასანანი იქნებოდაო, რომ... და ა.შ; უფრო მეცინებოდა ხოლმე. მეტი არაფერი. კარგა
ხნის განმავლობაში მპატიჟებდა ხოლმე კონცერტებზე, ოღონდ ბოლო წუთას კი არა,
დედამისი თუ ვერ მიდიოდა და ბილეთი უუქმდებოდათ. მართლა სჯეროდა, რომ
არავინ არ არის სრულიად არამუსიკალური და ხშირად ნამდვილად
აღმაფრთოვანებდა ხოლმე მუსიკა, ოღონდ სახეზე ვატყობდი, რომ ჩემი
აღფრთოვანება მეტად გულუბრყვილო იყო; ცხვირს კი არ მიბზუებდა ამის გამო,
უბრალოდ, უხერხულად გრძნობდა თავს. და მაინც სულ მპატიჟებდა კონცერტებზე;
თეატრში – არა. თეატრი განა არ უყვარდა, მაგრამ ჩემზე კრიტიკულად უდგებოდა.
საერთოდ, ჩემზე ბევრად კრიტიკული იყო, საკუთარი თავის მიმართაც. ხშირად
მინახავს მართლა სასოწარკვეთილი. ეს იყო ადამიანი, რომელსაც არაფრისთვის არ
შეეძლო იოლად შეხედვა, მით უმეტეს, საკუთარი თავისთვის. ისტერიკულად კი არ
ვარდებოდა სასოწარკვეთაში; გონივრულად და მშრალად ასაბუთებდა საკუთარი
პრობლემის გადაუჭრელობას. რაც უნდა მეპასუხა, უფრო უმტკიცდებოდა რწმენა,
როგორი მარტოსული იყო. ჩვენს გასაჭირს, მაგალითად, ჩემსას, რომ ოცდაათიან
წლებში ებრაელი შეყვარებული მყავდა, მის გასაჭირს ვერ შეადარებდი, ამას მეც
ვგრძნობდი. მისი გასაჭირი სამაგალითოდ გამოდგებოდა, ჩემი მხოლოდ პირადული
11
იყო და გამოსავალი, ასე თუ ისე, ყოველთვის მოეძებნებოდა, იპოვიო, სჯეროდა. არა,
განა არ იზიარებდა ჩემს გასაჭირს; მაგრამ მისას ვერავინ გაიზიარებდა, მით უმეტეს
მამამისი, სათნო, მაგრამ მშრალი გონების ადამიანი, ვერც დედამისი, რომელსაც თავი
ინტელექტუალად მიაჩნდა და რომლის მსოფლმხედველობას ვ. თავის მართლებად
აღიქვამდა. ბევრი წლის უნახავი მყავდა (ერთი წელი ამერიკაში გავატარე), როცა
ვუამბე, ცოლს ვშორდები-მეთქი, კითხვები არ დაუსვამს; მისმა დუმილმა
მაგრძნობინა, რა ეგოისტურად ვყვებოდი ამბავს. ტყეში მივაბოტებდითდა ვ. საუბრის
სხვათემაზე გადატანას ცდილობდა, მაგრამ მე პეპლებისთვის არ მცხელოდა.
მინდოდა, ისევ ჩემს განქორწინებაზე გადმომეტანა ყურადღება და შენი ოჯახის საქმე
როგორ არის-მეთქი, ვკითხე; თუმცა, ამბავი, რომლის განმარტებასაც შეუდგა, ბევრი
წელია, ვიცოდი, ვ.-ს სათქმელი უფრო მნიშვნელოვანი აღმოჩნდა, უფრო რთული,
უფრო ღრმა, ჩემსას ვერ შეადარებდი. უტაქტობაზე უარესი იქნებოდა, საკუთარ
სირთულეებს მივბრუნებოდი. მისი განქორწინება სრულიად სხვა ხარისხის იყო.
მოგვიანებით მაინც გავშორდი ცოლს. მაშინ ყურადღება არ მიმიქცევია, რომ ვ.-ს
მხოლოდ პირისპირ ვხვდებოდი ხოლმე, არასოდეს მინახავს სხვების თანდასწრებით,
რომ ჩემი მეგობარი სხვებისთვის შემედარებინა. მხოლოდ მისი ბრალი არ იყო,
ხალხმრავლობას რომ გაურბოდა, ჩემი ბრალიც იყო. მისი უპირატესობა არ
მთრგუნავდა, როცა მარტონი ვიყავით; ბუნებრივ მდგომარეობად მიმაჩნდა. თავს,
როგორც ვთქვი, დაჯილდოებულად ვგრძნობდი, ისევე გადასარევად, როგორც მაშინ,
როცა სკოლიდან სახლში გაყოლის ნება მომცა. ენგადინი მან მაჩუქა. დღესაც ვერ
გამივლია იმ მიდამოებში, რომ ვ. არ გამახსენდეს. იმას კი არ ვამბობ, ენგადინში
წასვლას მე თვითონ ვერ შევწვდებოდი-მეთქი. ის ენგადინს იცნობდა. ჩემზე უკეთესი
ალპინისტიც იყო. მის ოჯახს იქ ერთი სამთო გიდი ჰყავდა, წლობით ამეცადინებდა. ვ.
რომ არა, იმ მთებში ვერასდროს მოვხვდებოდი. იცოდა, როდის და სად იმალებოდა
ზვავის საშიშროება და როგორ უნდა მოიქცე სახიფათო ადგილას; წითელ ბაწარს
ზურგჩანთას მიაბამდა, კარგად შეისწავლიდა ფერდობს და თოვლს ამოწმებდა, მერე
კი სიღრმეში გადაეშვებოდა, მე კი მხოლოდ კვალდაკვალ უნდა მივყოლოდი მამაც
მეგობარს, როგორც შევძლებდი. როცა ერთხელ ცუდად დავეცი და თხილამური
გამიტყდა, მაშინვე მიყიდა ახალი წყვილი, რომ ტური არ შეგვეწყვიტა, საუკეთესო
მარკის არა, ეს უხერხულ მდგომარეობაში ჩამაგდებდა, მაგრამ უკეთესი მარკისა და
უკეთესი დამჭერებით, ვიდრე მანამდე მქონდა. დიდი ამბავი არ შეუქნია, უბრალოდ,
დადო ფული დახლზე; თავად მოერიდებოდა, ფულს რომ ჩემზე შთაბეჭდილება
მოეხდინა. რასაკვირველია, მადლობა გადავუხადე. თხილამურზე სრიალი არასოდეს
მისწავლია და დღესაც მიკვირს, როგორ არ კარგავდა მოთმინებას; ბუნებრივია, ვ.
ყოველთვის მისწრებდა, განზრახ არა, ასე გამოდიოდა; არ ეცემოდა და კარგა ხნის
მერე რომ დავეწეოდი, ვარდნისგან ფერწასული და გულამოვარდნილი, მეტყოდა
ხოლმე: ნუ ჩქარობ. ლოდინის გამო არ წუხდებოდა. ამასობაში ლანდშაფტით
ტკბებოდა, ჯოხს გაიშვერდა და მწვერვალების სახელებს ჩამომითვლიდა,
ახლომახლო მდგარ ფიჭვებს დამანახვებდა ან მისი საყვარელი ენგადინის
არაამქვეყნიურ შუქს, არაჩვეულებრივ ფერებს, ზარატუსტრას ლანდშაფტს.
ზარატუსტრა მეც მქონდა წაკითხული, მაგრამ ალბათ ბოლომდე ვერ გავიგე. მე,
როგორც ჩვენ შორის უფრო სუსტს, მქონდა უფლება გადამეწყვიტა, როდის
გაგვეგრძელებინა დაშვება. ვ. არ მაჩქარებდა, მიუხედავად იმისა, რომ, მე რომ არ
12
ვყოლოდი წამოკიდებული, უკვე პონტრესინაში იქნებოდა ჩასული; მაგრამ ეს არ იყო
მთავარი. მან მე თავისი ენგადინი მაჩუქა. და დღესაც მიყვარს. ძნელი სათქმელია, რა
დადგებოდა ჩემგან, რომ არა ვ. იქნებ მეტი ამეღო საკუთარ თავზე, იქნებ საჭიროზე
მეტი. ვ. რაღაცნაირად ყოველთვის მაგულიანებდა, მაგალითად, თავი დაანებე წერას
და არქიტექტურა შეისწავლეო. არც ველოდი, რომ ვ. ჩემ მიერ აგებულ რამდენიმე
შენობას ოდესმე დაათვალიერებდა; მგონია, რომ მოლოდინი გაუცრუვდებოდა და
სამართლიანადაც. და გული დასწყდებოდა, რომ იმედი გავუცრუე. რამდენიმე წელს
ბევრს ვესაუბრებოდი არქიტექტურაზე, მაგრამ ვერ დავარწმუნე ჩემი
მასწავლებლების მნიშვნელობაში, მოგვიანებით კი, ვერც კორბუზიეს, მის ვან დერ
როეს და სარინენისაში. ისეთ გამომეტყველებას მიიღებდა ხოლმე, თითქოს მუსიკაზე
მელაპარაკა, რისაც, როგორც ვ.-მ იცოდა, კაცმა რომ თქვას, არაფერი გამეგებოდა, ან
ფილოსოფიაზე. მოკლედ, ვ. კარგად მიცნობდა, ჯერ კიდევ სკოლიდან. სერიოზული
კოლექციონერი გახდა. ალბათ მოგვიანებით, მხოლოდ მოგვიანებით მივხვდი, რომ
რაღაცები მისთვის არ უნდა შემერჩინა. მაგრამ ვ. ამის გამო არ შემძულებია; ჩემი
შეცდომა იყო. მისი მშობლების ვილაში ნახატები ეკიდა, რომელიც, წესით, ვ.-ს
საშინლად არ უნდა მოსწონებოდა, მამის მხრიდან მემკვიდრეობით მიღებული,
მძიმეჩარჩოიანი ნაგავი. უმეტესობა უკვე სარდაფში ჩაეტანათ. მამამისი გრიუნდერის
დროის ყაიდის კაცი იყო, ხელოვნებისგან შორს იდგა, არც ინტელექტუალი გახლდათ;
ძალიან მიყვარდა ეს კაცი, ბუხართან იჯდა და ნადირობაზე ჰყვებოდა ხოლმე
საქმიანად. სურათებზე ირმები და ტახები, ხოხბები, ძაღლები ეხატა. აღარ მახსოვს,
ვისი დიდსულოვანი წინადადება იყო, მამის თუ დედის, რომელიც ასევე ქილიკით
უყურებდა ამ ტილოებს, თუ სულაც თავად ვ.-სი: ამ ნამუშევრებს თუ გაყიდი, ფული
დაგრჩება, მაგრამ სწავლა არ მოადუნოო. ოღონდაც მყიდველები ვილაში არ
დაგვანახოო. ჩვენი სახელი და მისამართი მსურველებს მოიზიდავს და ნახატებს რომ
ნახავენ, გაოცდებიანო. მაინცდამაინც არ მესიამოვნა ეს წინადადება, მაგრამ, მეორე
მხრივ, სამართლიანად მომეჩვენა, ერთხელ მაინც მეცა პატივი სახლისთვის,
რომელსაც ამდენს ვუმადლოდი. ქალაქის სხვა უბანში იქირავეს გარაჟი, გაზეთში
განცხადებების განთავსებაც ოჯახმა იკისრა, კვირაში სამჯერ ქვეყნდებოდა, occasion
/ძველი ნახატები კერძო კოლექციიდან. მინიმალური ფასების სია შემიდგინეს; თუ
უფრო ძვირად გავყიდდი, პროცენტებით მეც ვიხეირებდი. ორი-სამი ნიდერლანდელი
მხატვარიც ერია, ოღონდ ხელმოწერის გარეშე; მაინც შეიძლებოდა ნიდერლანდურ
სკოლაზე ლაპარაკი. ვ. იმასაც ამბობდა, მაკლერობით გაერთობი, ხალხს გაიცნობ და
მშვენიერ გამოცდილებასაც შეიძენო. ასე რომ, კვირაში სამჯერ ვეყუდე ნახატებით
გამოტენილ გარაჟში და საათობით ველოდებოდი მყიდველს. მართლაც, შემოიარა
რამდენიმე ანტიკვარიატით მოვაჭრემ, ძირითადად გაღატაკებული, მაგრამ გაქნილი
ტიპები იყვნენ. ჩარჩოებმაც კი არ დააინტერესა, ხშირად ფასის დასახელებამდეც ვერ
მივდიოდი. განცხადებები ისევ ქვეყნდებოდა. მამამისის ფირმისგან დავალებულმა
ერთმა ადვოკატმა შიშველმკერდიანი მადონა იყიდა, საძინებელ ოთახს მოუხდებაო.
ირმები და გარეული ღორები ძნელი გასასაღებელი აღმოჩნდა. ვცდილობდი,
ლანდშაფტები მომეწონებინა მომსვლელებისთვის, მხოლოდ მონადირეების
გემოვნებას კი არ ეხმიანება მზით დაფენილი ქარის წისქვილიანი ან ჭალის
პეიზაჟები-მეთქი. კითხვაზე, საიდან არის ეს ნახატებიო, სახელს არ ვეუბნებოდი,
კერძო კოლექციიდან-მეთქი, ვპასუხობდი; სამაგიეროდ, ბევრს ვქაქანებდი
13
ნიდერლანდულ სკოლაზე, სანამ ერთმა დაჩაჩანაკებულმა ბერიკაცმა სახეში არ
შემომცინა. მართლა გჯერა, რასაც ჰყვებიო? მახსოვს, გაზაფხული იდგა და ექვს
საათზე, როცა ბოლოს და ბოლოს ველოსიპედზე დაჯდომის უფლება მეძლეოდა,
ბედნიერი ვიყავი, თუმცა არაფერი გამეყიდა. როგორ მიდის საქმეო, მკითხა ვ.-მ,
ნამდვილად ინტერესით, ადამიანური ინტერესით, მას ხომ ფული არ სჭირდებოდა.
მეორე მხრივ, სადღაც მართალიც იყო ვ.: გარაჟში კითხვას ვინ გიშლისო, მითხრა.
მთელი ეს ამბავი, მგონი სამ კვირას გრძელდებოდა, ანუ არცთუ ისე დიდხანს;
მართლაც, ვიშოვე ცოტა ფული, მიუხედავად იმისა, რომ დათმობა მიწევდა და
ყველაზე დაბალ ფასზე ჩამოვდიოდი ხოლმე. ვერ ვივარგე მაკლერად; მწყინდა, ნეტავ
ვინ მეგონა თავი, თან სულ ვეუბნებოდი საკუთარ თავს, ადრე მამაშენიც
არქიტექტორი იყო, მაგრამ სიცოცხლის ბოლოს უძრავი ქონების მაკლერი
გახდამეთქი. რასაკვირველია, ვ.-მ ეს იცოდა, ოღონდ არაფრად მიაჩნდა. წინასწარ არ
განსჯიდა ადამიანს. როცა ერთხელ ხუმრობით, თუმცა, ხუმრობასაც ვერდაარქმევდი,
ვერდავმალე, რომ რაღაც მეწყინა, ვ.-მ მტკივნეულად განიცადა, მისი ღრმად
შეწუხებული სახე შევამჩნიე. ბოლოს და ბოლოს, მისმა ოჯახმა ხომ არ მაიძულა,
თვითონ დავთანხმდი მათ შემოთავაზებას. ეს არ უნდა დამვიწყნოდა. ჩხუბი
არასოდეს მოგვსვლია. თუ არ ვცდები, იმ წლებში ვ.-ს სხვა მეგობარი არ ჰყოლია,
ყოველ შემთხვევაში, თავისი ხნისა, მგონი, არა. აღმერთებდა თავის ჩელოს
მასწავლებელს, ერთ ციურიხელ მოხუც მოქანდაკესა და სწავლულს, რომელიც მათ
სახლში დაიარებოდა. მეგობარი გოგო ჰყავდა, მაგრამ ცდილობდა, ჩემთვის არ გაეცნო;
სრულიად არაბიურგერული წრიდან, არც ცოლად მოიყვანა და ვერც დაივიწყა.
ტრაგიკული ვნების ისტორია; ათწლეულების განმავლობაში ჰყვებოდა ვ. მასზე,
ერთხელ მთხოვა, სამი დღით იურაში წავიდეთ სალაშქროდო, სურვილი
მოსძალებოდა, საკუთარი კონფლიქტები სრულად გადმოეშალა. ის, რაც სათქმელი
ჰქონდა, ის, რის თქმაც გაუჭირდა – მხოლოდ მეორე დღეს მოახერხა საუბრის
წამოწყება – კიდევ ერთხელ ცხადყოფდა მის მდიდარ სულიერ სამყაროს, მისი
განცდების საოცარ ინტენსივობას, პასუხისმგებლობის გრძნობას, როგორც თავისი
სიყვარულის, ისე საკუთარი თავის მიმართ; ოღონდ უნდა ითქვას, რომ
პასუხისმგებლობის ეს გრძნობა ჩვეულებრივი არ იყო. ჯილდოდ მიმაჩნდა, რომ ვ.
თავის რთულ გასაჭირს მიზიარებდა, თუმცა, მისი შეყვარებული თვალით არ მენახა.
რა თქმა უნდა, რჩევის მიცემა მე არ შემეძლო. მამობაც სხვებისგან განსხვავებულად
განიცადა. საქმე გართულდა, როცა ისევ შევუდექი წერას, როცა ნაწერს მიბეჭდავდნენ
ან თეატრში დგამდნენ; ვიცოდი, ვ. ამაზე რას ფიქრობდა. შესაბამისად, სულ უფრო
იშვიათად ვხვდებოდით ერთმანეთს, შემდეგ კი ვხვდებოდით, მაგრამ ამ თემაზე არ
ვსაუბრობდით. მე სულ უფრო და უფრო მეტ ისეთ რამეს ვკითხულობდი, რასაც ვ. არ
კითხულობდა, მაგრამ ვერაფერში ვარწმუნებდი; გარკვეული ავტორების მიმართ ჩემი
ინტერესი მას ამ ავტორების მიმართ სკეპტიციზმს უძლიერებდა, მაგალითად,
ბრეხტის მიმართ, ანდა, თუ აღმოჩნდებოდა, რომ ერთი და იგივე ავტორი მოგვწონდა,
მაგალითად, სტრინდბერგი ან ჟიდი, ვ.-ს საუბრის ხალისი უქრებოდა; მას ეს
მწერლები თავისთვის აღმოეჩინა და თავისთვის შეენახა. გარემოება, რომ
არქიტექტურას თავი მივანებე, მის თვალში, ბუნებრივია, მწერლად არ მაქცევდა და
ამდენად, როგორც აღვნიშნე, ჩემს მწერლობაზე საერთოდ არ ვსაუბრობდით,
ლიტერატურაზეც სულ უფრო ნაკლებად ჩამოვარდებოდა სიტყვა. ვ.-ს ლიტერატურის
14
მიმართ განსხვავებული მიდგომა ჰქონდა. მივხვდი, რომ ჩემს წიგნებს ვერ
წაიკითხავდა. სხვა მასშტაბით ზომავდა, რომელსაც მე ვერ დავაკმაყოფილებდი.
არადა, ცდილობდა; ერთხელ ჩემი პიესის დადგმას დაესწრო („ჩინური კედელი“) და
წერილი მომწერა; გაუჭირდებოდა ამ წერილის მოწერა, რადგან, შელამაზებულად
რომ ვთქვათ, მის შთაბეჭდილებას შინაგან მერყეობაზე მეტი ეთქმოდა. ბევრი წლის
შემდეგ ჩემი კიდევ ერთი პიესა ენახა („ბიდერმანი და ცეცხლის წამკიდებლები“),
ვიღაცამ მითხრა მერე. აზრი აღარ გამოუთქვამს. ამასობაში ჩვენგან კაცები დადგა. ეჭვი
მაქვს, რომ ჩემი პოლიტიკისკენ მიდრეკილება უფრო რთულ საქმედ მიაჩნდა.
პოლიტიკაზე თითქმის არ ვლაპარაკობდით. საზოგადოებრივ კონფლიქტებს,
რომლებიც თანდათანობით სწვდებოდა ჩემს ცნობიერებას, ვ. უფრო ფართო
კონტექსტში ხედავდა; მისმენდა, მაგრამ შემდეგ საუბარი ფილოსოფიურ
განზომილებაში გადაჰყავდა, სადაც მე ჩემსავე წამოწყებულ თემას ფეხს ვეღარ
ვუწყობდი. მახსენდება: მსოფლიო ომის დროს, როცა ჩვენთანაც ჩააბნელეს ქალაქები,
ვ.-ს სასაცილოდ და ზედმეტად მიაჩნდა, რომ ქალაქის განაპირას მდებარე მისი
მშობლების ვილაც ამ მოსაწყენ ბრძანებას დამორჩილებოდა; ერთი ვილიდან
გამომავალი სინათლე ხომ ვერ მიანიშნებს უცხო მფრინავებს, რომ აქ არის ქალაქი, თუ
ყველაფერი დანარჩენიჩაბნელებული იქნებაო. ჰიტლერის წინააღმდეგ იყო, მაგრამ
დემოკრატიასაც სკეპტიკურად უყურებდა, დემოკრატიას, სადაც თითოეულ ხმას
თანაბარი წონა აქვს. რასაკვირველია, ვ. გათამამებული ჰყავდა თავის გარემოცვას;
სწორედ ეს ტანჯავდა. მასზე შთაბეჭდილებას ახდენდა, რომ მე, მისი საშუალო ნიჭის
კლასელი, შესაძლოა მოკრძალებულად, მაგრამ მაინც ვირჩენდი თავს ჩემი
შემოსავლით. ამას, ვიცი, ისე განიცდიდა, როგორც საკუთარ პრობლემას. უაზრობა
იყო, რომ ეგონა, მე ვერ ვირჩენ თავს ჩემითო, მაგრამ ეს გრძნობა ხანდახან ტანჯავდა.
ვ.-ს რომ მოეხერხებინა და დაკმაყოფილებულიყო იმ მიღწევებით, რითაც სხვები
იძულებულები არიან, რომ დაკმაყოფილდნენ, რათა თავი ირჩინონ, უფრო
გაუადვილდებოდა თავის რჩენა. ეს თავადაც იცოდა. საერთოდ, ბევრი აღარაფერი
მქონდა სათქმელი ჩემი მეგობრისთვის. ხანდახან კრიტიკულად ვუდგებოდი მას და
რა ხდებოდა? ვ. მოისმენდა ჩემს კრიტიკას, მაგრამ ჩემს კრიტიკას წონა არ ჰქონდა იმ
კრიტიკასთან შედარებით, რომელიც ვ.-ს საკუთარი თავის მიმართ თვითონ
ჩამოეყალიბებინა. ქედმაღლობის ნატამალს ვერ შეატყობდი. პირიქით. თავს
დამარცხებულად აღიარებდა. მე კი ვხედავდი, როგორ მზოგავდა; მოთხოვნებს,
რომელთა შესრულება არავის ძალუძს, ვ. მხოლოდ საკუთარ თავს უყენებდა, მე არა.
რასაკვირველია, ვ.-ს აქვს აზრი ადამიანებზე, უფრო მკაცრიც კი, ვიდრე სხვები
აღიარებენ, უფრო საფუძვლიანი და ამიტომ უფრო რთულიც; მაგრამ არავის
გაანდობდა, არც მესამე პირს და არც მე, მარტო რომ ვრჩებოდით. არ უნდოდა, ვინმე
მოესპო და გაენადგურებინა. მისი წრფელი აზრი მეორე ადამიანის შესახებ მისი
საიდუმლოა, ხანდახან მძიმეა საიდუმლოს შენახვა. ეს იგრძნობოდა. ჩემი განდიდების
მანია ალბათ რა ხშირად იქნებოდა მისთვის მტანჯველი. ასეთ დროს წარბებს
შეიჭმუხნიდა ხოლმე და დუმდა. კაცმა რომ თქვას, მე მხოლოდ გუმანით ვხვდებოდი
მის აზრს და მას სჯეროდა, რომ მეორე ადამიანი მხოლოდ იმდენს ხვდება, რამდენის
ატანაც იმწუთას შეუძლია. მის აღიარებას დახარბებულს, მის საფუძვლიან და
ფხიზელ შეფასებას დანატრებულს, ბუნებრივია, გულზე მხვდებოდა, უცებ თუ
შემაქებდა, მაგალითად, რა მარჯვედ მოუკიდე ცეცხლი შეშას მთაში ქოხშიო, ან რა
15
კარგად შეაკეთე ველოსიპედიო, ან რა კარგად ატარებ შენს „ფიატს“, ან რა მშვენიერი
გამოგივიდა კიბორჩხალებიანი პაეიაო, ან მსგავს სიტუაციებში. მისი ქება ნამდვილად
სრულიად გულწრფელი იყო. მას არ შეეძლო თვალთმაქცური ქება. ვ. ჩემი მეჯვარე
გახლდათ, მე კი მისი. შემდეგ წლებშიც საკმარისად გვქონდა სალაპარაკო, არ იყო
აუცილებელი, ჩემს წიგნებზე ემსჯელა, როცა ისევ ბუნებაში დავხეტიალობდით
ხოლმე, მთელი დღე შეგვეძლო გველაპარაკა. ვ. ბევრს ნახულობდა ცხოვრებაში,
ოღონდ არა სხვების დასანახ თავგადასავლებს, იგი საკუთარ თავს განიცდიდა ისეთი
სახით, რომ მოვლენები, რომლებიც სხვებისთვის ტრივიალურ უსიამოვნებად რჩება,
მის შემთხვევაში სამაგალითო მოვლენის წონას იძენდა, გინდაც ეს წყლის
გაყვანილობის გაწმენდა ყოფილიყო ან რომელიმე აუქციონზე დაგვიანებით მისვლა
ან თუნდაც მისი ქალიშვილის ძიძის ქცევა. ხანდახან ძალდატანება მჭირდებოდა,
მაგრამ ყოველ ჯერზე ვხვდებოდი, რატომ მოვყავდი აღტაცებაში ვ.-ს; იმდენად
ჩახლართულად ჰყვებოდა ამბავს, რომ ხანდახან გეგონებოდა, თავად არაფერი
განმიცდიაო. არასოდეს დამავიწყდება, როგორ აღწერდა თავისი მოხუცი მამის
უკანასკნელ დღეებს. ვილა, რომელშიც მე აღარ დავდიოდი, მის მონაყოლში
აჩრდილების სამფლობელოდ ქცეულიყო, ხოლო თვითონ რომ ისევ იქ ცხოვრობდა,
წყევლად მიაჩნდა. შემდეგ გვერდიდან შევხედე, როცა ასე უსასრულოდ დავდიოდით
და ის ლაპარაკობდა და ლაპარაკობდა; ლენცი მთებში. მაგრამ მას არ ადარებდა თავს,
არც სტრინდბერგს, არც ჰიოლდერლინს ან ვან გოგს, არცკლაისტს, მაგრამ ვ. მათთან
მეტსიახლოვეს გრძნობდა, ვიდრეჩემთან; ტრაგიკული იყო მისი ყოფა. დღესაც
ზეპირად მახსოვს მისი ტელეფონის ნომერი, არადა, სულ ცოტა თხუთმეტი წელი
გავიდა მას შემდეგ, რაც ის ბოლოს ავკრიფე. არასდროს, თითქმის არასდროს
მომხდარა, რომ არ გამხსენებოდა: დღეს ხომ ვ.-ს დაბადების დღეა. ორმოცდაათი წლის
რომ გახდა, რომიდან გავუგზავნე დეპეშა. როდის გახდა იგი ჩემთვის სულერთი,
ზუსტად არ ვიცი. ალბათ არ გამოეპარებოდა, რომ ამასობაში შეძლებული კაცი ვიყავი.
ნეტავ როგორი დამოკიდებულება ჰქონდა ამ ამბის მიმართ? ხანდახან ერთი საერთო
მეგობრისგან ვიგებდი – ის კაცი მხატვარია – როგორ უჭამდა სულს თავისი დიდი
ხელოვნების კოლექცია. არც მას, ამ მხატვარსაც არასოდეს ენახა მისი კოლექცია;
წესით, უნიკალური რამ უნდა იყოს. გვიან გამახსენდა, რომ მისი თანამგზავრი
ქალებიდან, იმ ბიურგერული ოჯახის ქალიშვილის გარდა, რომელზეც მერე
დაქორწინდა და გაშორების შემდეგაც ახსენებდა, სხვა არ გამიცნია. პირველი,
როგორც ვიცი, ექთანი იყო. როცა ვ. ქალებზე ჰყვებოდა, დიდი სერიოზულობა ახლდა
მის მონაყოლს, თუმცა სახელებს არ ახსენებდა: ესპანელი ქალი ბარსელონაში.
კონფლიქტებს არ ერიდებოდა. ერთხელ დედამისს შევეწინააღმდეგე, როცა
მეუბნებოდა, რა ძნელია ვ.-სთვის ცოლის ტანჯვის გაძლებაო, საქმეს გულს ვეღარ
უდებსო; მე დატანჯულ ქალსაც გამოვექომაგე. არ მგონია, რომ ვ. უბრალოდ ეგოისტი
იყო. მხოლოდ ჩვენნაირებზე ხშირად კი არ სწირავდა თავს, არამედ მსხვერპლი იყო
უფრო დიდი, რადგან საკუთარ თავს სწირავდა. ერთხელ სასაცილო რამ მოხდა;
წლების უნახავი გვყავდა ერთმანეთი და ალპების წინა მთებში დავსეირნობდით,
დიდ აუბრიგში, როგორც ხშირად გვიქნია ადრე და რადგან ექიმის რჩევით ნახევარი
წელი იყო, წვეთი არ დამელია და დღეში თითო საათს ვსეირნობდი, უფრო
გამიიოლდა სიარული, ვიდრე ვ.-ს. ვაღიარებ, მიხაროდა, რომ ლოდინი არ უწევდა.
პირიქით, თვითონ ჩამომრჩებოდა ხოლმე. მწვერვალამდე შორი აღარ იყო, მაგრამ ვ.-ს
16
მობეზრდა. ვიცი, პრიმიტიულია, ასე შევხედო ჩვენს ურთიერთობას. ჩვენი ბოლო
ერთობლივი სეირნობის დღეს მაინცდამაინც ვერ გახლდათ ფორმაში. ბოლო დროს
(ჩემი საავადმყოფოში წოლის პერიოდში) მძიმე ამბები გადაეტანა. ბოლოს და ბოლოს,
სპორტსმენები ხომ არ ვიყავით – ორმოცდაათს მიღწეული ორი მამაკაცი. როგორც
აღვნიშნე, ვერ გავბედე ჩემს საქმიანობაზე მელაპარაკა; მისი გამოუთქმელი ეჭვი, რომ
სახალხო აღიარებას ვესწრაფვოდი, ჩემს ეჭვად იქცა. ამისთვის ვემადლიერებოდი.
სინამდვილეში, მხოლოდ მაშინ შემეძლო ჩემი მიღწევებით გახარება, როცა ვ.-ს
ვივიწყებდი, ასე ვთქვათ, მის ზურგს უკან; მისი ლურჯი მზერის ქვეშ საკუთარი
წარმატებით ვერ ვხარობდი. მხოლოდ დუმილით გავცემდი თავს, ერთობლივი
დუმილით. 1959 წელს შედგა ჩვენი ბოლო შეხვედრები. ქალი, რომელიც მაშინ
მიყვარდა, ფილოსოფიურზე სწავლობდა და ვიტგენშტაინის შესახებ წერდა,
დისერტაცია კი ჰაიდეგერზე დაიცვა. როდესაც ვ. პირველად შეხვდა მას, ეს ვერ
ეცოდინებოდა. სახელი კი გაეგონა, მაგრამ მის პოეტურ შემოქმედებას არ იცნობდა.
ქალსაც გაუჭირდა ვ.-ს წინაშე თავის სრულად გამომჟღავნება. Tractatus logicus-იც
მძიმე დღეში აღმოჩნდა. მე გავჩუმდი, არ მინდოდა, ხელი შემეშალა ჩემი სანახევრო
ცოდნით. ფილოსოფიური ცოდნა ქალისა, რომელიც ჩემთან ცხოვრობდა, აშკარად ვერ
მოინელა. ჩვენს ბინაში თავი კარგად ვერ იგრძნო. შამპანურის მიუხედავად; ვიცოდი,
რომ შამპანური უყვარდა. ქალმა კი იცოდა, რამდენს ვუმადლოდი ვ.-ს; ხშირად და
ბევრი მომეყოლა მის შესახებ, ოღონდ ვერასდროს ვერ აღმეწერა ჩემი მეგობარი. ახლა
კი იჯდა აქ, უზარმაზარი, დამძიმებული კაცი. ფილოსოფიური კამათი არ შემდგარა, ვ.
სავარძელში გადაწვა; ასეთი არასდროს მენახა: კაცი! დაბნეულ ქალს არ გაარშიყებია
სხვებივით; ვ. მას მხოლოდ აკვირდებოდა, როცა ქალი ლაპარაკის წამოწყებას
ცდილობდა. მხოლოდთითო ჭიქაგვქონდა დალეული, სასმელს ვერ დააბრალებდი.
საუბარს არავინ წარმართავდა. ქალს, მართალია, იმ საღამოს არ გამოუმჟღავნებია,
მაგრამ თავისი წიგნების გამო აშკარად ჰქონდა პოეტობაზე პრეტენზია, ვ.-ს მოუნდა
პოეზიაზე ესაუბრა, კითხვები კი არ დაესვა, არამედ მტკიცედ გამოეთქვა აზრი,
მიუხედავად იმისა, რომ, როგორც გვითხრა, ბოლო დროს თითქმის აღარ ჰქონია
კითხვის დრო, კოლექციის კატალოგიზაციით ყოფილა დაკავებული. რასაკვირველია,
ჰიოლდერლინი მისთვის უფრო დიდი მწერალი იყო, ვიდრე ჰანს კაროსა, თუმცა, არ
უთქვამს, ჰანს კაროსა პოეტი არ არისო. ქალმა ამაზე არაფერი მიუგო და ჰკითხა,
როგორია შენი კოლექცია და რატომ არ გინდა, გვაჩვენო, არც მე მაჩვენებო? ვ.-ს
მოსაზრება, რომ შეეძლო, საკუთარი თავისთვის უფლება მიეცა და ძველი ჩინეთის
საგანძური და, როგორც შუა საუკუნეების, ასევე ცოცხალი მხატვრების ნამუშევრები
გაენადგურებინა, რადგან ისინი მხოლოდ ფულით არ მოუპოვებია, არამედ
შეისისხლხორცა არჩევანისა და მათთვის დიდი დროის დათმობის საშუალებით,
სულაც არ იყო ხუმრობა; ჩემი არ ესმითო, ფიქრობდა. და მაინც, როგორც მოგვიანებით
გავიგე, ის ქალი რაღაც გაგებით მოსწონებია; სხვამ მითხრა, ვ.-ს გაუკვირდა, ფრიშმა
ასეთი თანამგზავრი როგორ იშოვაო. თანხა, რომლითაც სწავლის შესაძლებლობა
მომცა, არასოდეს დამიბრუნებია; ასე მგონია, აუცილებლად მიწყენდა, მის
დიდსულოვნებას, ასე ვთქვათ, თუ გავაბათილებდი. როდესაც ამას წინათ ვ. ციურიხში
დავინახე და ვიცანი, გავოგნდი: მადლიერების შეგრძნება მქონდა, გრძნობა არ
გამჩენია. არც მიმიწერია, ქუჩაში გიცანი-მეთქი. დღეს კი საერთოდ აღარ
მაინტერესებს, ვ. რას ფიქრობს ჩვენს გრძელ ამბავზე. ეს მაოგნებს ყველაზე მეტად.
17
მგონია, რომ ვ.-სთან მეგობრობა ჩემთვის ფუნდამენტური უბედურება იყო, მაგრამ
თავად ვ. არაფერ შუაშია. ნაკლებად რომ დავქვემდებარებოდი, უფრო ნაყოფიერი
იქნებოდა, მისთვისაც.
Overlook:
18
Max, you are a liar
19
ტრანზისტორით, ჯერ მაღალ ხმაზე, მერე ისევ დაბალზე, არ იყურებიან წყვილისკენ.
Dirty old man კაცმა რომ თქვას, ასეთად სულაც არ მიიჩნევს თავს.
How do you call those birds?
ამბობენ დელფინები?
სათაური მომწონს, მაგრამ ამაზე შორს ვერ წავედი. ამას წინათ ვიპოვე ძველ ზამბარიან
რვეულში, რომელიც თან წამოვიღე შიგ ჩაწერილი მისამართების გამო, შენიშვნით:
რომანი მომავლის მკრთალი იმედის შესახებ – მოქმედება არ ხდება; მთავარი გმირი,
ახალი ადამიანი, არ ჩანს. დელფინებს, სულ მცირე, ადამიანის ინტელექტი მაინც აქვთ,
მაგრამ ხელები და ფეხები არ გააჩნიათ და ამიტომაც ვერდაიპყრეს სამყაროო, ამბობს
ლინი, მკლავების მაგივრად ფარფლები აქვთ გამოსხმული და ამიტომარცსამყაროს
ანადგურებენო. მაგალითად, დელფინებს არასოდეს დაუარსებიათ სახელმწიფო და
უფრო მხიარულები არიანო (სხვა გზა არ არის, უნდა დაეთანხმო). ლინი დელფინებს
ელაპარაკება, შვილის ყოლა არ უნდა ამ დედამიწაზე...
კაცს ჯერ კიდევ უკვირს, რომ მის სხეულს ცნობს. არ ელოდა. ლინი რომ ხანდახან არ
მიანიშნებდეს, მეც მახსოვს ის ღამეო, მისი ხელები ვერ გაბედავდნენ, ლინის თავს
შეხებოდნენ.
20
მაგრამ უკვე გამოუცდიათ, რა არის უსუსურობა. მხოლოდ ქალებსღა შერჩენიათ
ცვლილების იმედი. დანარჩენი მოდუნებაა. მოსკოვში წითელი მოედანი ისევ ისე
დგას; ფრიდრიხშტრასეს სადგურიც არ შეცვლილა, მხოლოდ შესვლა გაძვირდა და
ათი მარკა გახდა. არავინ იარაღდება საომრად, რაც ერთ დროს ისევე ძვირი დაუჯდათ,
როგორც გამალებული შეიარაღება ომის ასაცილებლად, სუპერსახელმწიფოებს ამის
თავი აღარა აქვთ; ეჭვგარეშეა, მშვიდობა უნდათ, გაკოტრებამდე. მოგზაურობა? რა
აზრი აქვს; ყველგან ერთნაირად მცირე იმედი სუფევს. ქაოსი არ არის. ჯერ კიდევ
არსებობს ყველა და ყველაფერი, სხვანაირად ტელევიზია ვერ აჩვენებდა: სახელმწიფო
მოღვაწეებს, რეზერვუარებს უდაბნოში, პაპის შვეიცარიულ გვარდიას, ვიღაც
სახელმწიფო მოღვაწე კვდება, მეორე თანამდებობას ტოვებს, ქვეყნის მართვა
გრძელდება. შეიხების და კონცერნების ნავთობი არსებობს, მაგრამ მათ იმედზე
ყოფნის ვადა სასრულია, მეცნიერება სხვა წყაროებს ეძებს. მეტი არაფერი ხდება
ისეთი, რაც აქამდე არ მომხდარა. გარემოს დაცვა კაცობრიობის ბოლო ამოცანაა...
8.4. ნიუ-იორკი
17.4. ტორონტო
18.4. მონრეალი
19.4. ბოსტონი
22.4. ცინცინატი
ვაშინგტონი
21
მომერია. როცა უვე იონსონმა სპოლეტოში (1962) ღამით ლუდის სმისას უცებ მკითხა:
ბატონო ფრიშ, რას ნიშნავს თქვენთვის სახელი და დიდება? პასუხს ვერ ვაძლევ.
მამოწმებს, განდიდების მანიას ხომ არ შევუპყრივარ? რასაკვირველია, მიხარია, ჩემს
პიესებს რომ დგამენ, ჩემს წიგნებს რომ მკითხველი უმრავლდება. შედეგი, კერძოდ ის,
რომ ცნობილი მწერალი გავხდი, ჩემთვის თვალსაჩინოა. ციურიხთან, ტყეში, წყვილმა
ჩაგვიარა, უცებ ქალმა ლაპარაკი შეწყვიტა და ოცი ნაბიჯის მერე უკან მოიხედა,
შემდეგ კაცმაც მიჰბაძა. საზოგადოებრივ საუნაში უფრო თავმომაბეზრებელია;
ტიტველი კაცი შხაპის ქვეშ მომადგა და როგორც იქნა, გაბედა: „თქვენ ბატონი ფრიტში
არ ხართ?“ ალბათ მკითხველი არ არის, მაგრამ გაუგია, რომ ცნობილი პიროვნება ვარ,
რადგან ტელევიზორში აჩვენეს, სად და როგორ ვცხოვრობ. არც ერთს არ გვაქვს
იმწუთას კალამი, რომ ჩემი გვარი სწორად დავუწერო – ორივენი ტიტვლები ვართ.
ხანდახან ხეირიც მოაქვს ცნობილობას: გერმანელი მებაჟე ჩემს პასპორტს რომ
ნახულობს, აღარც იხედება ჩემოდანში, უნდა, რომ მასიამოვნოს; მარტო ჩემი სახელი
კი არ სმენია, ჩემი პიესაც მშვენივრად ახსოვს, მოსწონებია: „მოხუცი ქალის ვიზიტი“[4].
იგივე ისეც მემართება ხოლმე, რომ სხვაში არ ვერევი, მაგალითად, ამას წინათ
ლონდონში: Sir, it is a great honor for me, მეუბნება პასპორტის ახალგაზრდა
შემმოწმებელი და მიუხედავად ხალხმრავლობისა, არ ჩქარობს და სამ ინგლისურ
სათაურს მისახელებს, რომ მამცნოს, ყველაზე მეტად რომელი მოეწონა. გამიხარდა;
იმწუთას ეს მჭირდებოდა. როდესაც რესტორანში ქალბატონს ვესალმები და მისი
პალტოს ჩამოსაკიდად კაუჭს ვეძებ, რა თქმა უნდა, არ ვფიქრობ, მაკვირდებიან-მეთქი;
ქალი მეუბნება: სხვაგან წავიდეთ, აქ ყველა შენ მოგისმენს! დიდხანს არ მჭირდება
თავის მოჩვენება, მართლა ყრუდ ვიქცევი, როცა გვერდით ჩემს სახელს
ჩაიჩურჩულებს ვინმე. ბუნებრივია, ვიცი, რომ უკვე რამდენიმე წელია, მკითხველი
მყავს, ისინი დარბაზებშიც მინახავს; მაგრამ ვერ ვიჯერებ ხოლმე, რომ მაინცდამაინც
იმავე ავტობუსით მგზავრობენ, რომლითაც მე. თავს ვერ აღვიქვამ საჯარო პირად,
როცა ბაქანზე ვდგავარ და რატომ უნდა ვეცადო, რომ განსაკუთრებით
მოკრძალებულად მოვიქცე; მე სულ სხვა რამ მაწუხებს. რამდენად ცნობილი ვარ, ერთ
მშვენიერ დღეს ჩემი ქალიშვილისგან ვიგებ, ნერვები ეშლება: საკმარისია, ცეკვისას
ჩემი სრული სახელი და გვარი ვთქვაო, უცებ იქცევა ის შენს გვარად და ხასიათი
მიფუჭდებაო. რა ვქნა, ვერაფრით ვუშველი. სხვათა შორის, ერთბაშად არ გავმხდარვარ
ცნობილი. არ ვიცი, რა სჯობს: ვინც ერთ მშვენიერ დილას იღვიძებს დააღმოაჩენს,
ცნობილი გავმხდარვარო, მისთვის ახლა თავისთავად ცხადია ეს მდგომარეობა და
სხვასავით ყოველ ჯერზე არ უკვირს. სხვა კი ყოველ ჯერზე კეკლუცობს. უცებ
შევკრთები ხოლმე, უცნობი რომ გამომელაპარაკება და ჩემი მკითხველი აღმოჩნდება.
რა უნდა ქნა ასეთ დროს? ხშირად იმას აფასებენ, რისი დაწერაც დღეს აღარ
მენდომებოდა და თავი ლამის მოღალატე მეგონოს ხოლმე; ასეთ შემთხვევაში
უმეტესად ვიტყუები, მეჩქარება-მეთქი. რასაკვირველია, ისეც ხდება, რომ სადმე ბარში
ვინმე მთვრალი წამეუზრდელება ან ეცდება, წამეუზრდელოს; მას ჰგონია, რომ ჩემს
თავზე უნდა ვგიჟდებოდე; ასეთ ვითარებაში არ გამოდის, მაშინვე გადაიხადო
დანახარჯი და იქაურობას გაეცალო; მაგრამ სხვაც არაფერი გამოდის, არც საუბარი,
არც არაფერი. ასეთებს ჩემი აზროვნების სტილი კი არ ამწარებთ, არამედ ჩემი
წარმატება; უმეტესად, ჩემი თანამემამულე აღმოჩნდება ხოლმე. სულ მავიწყდება, რომ
ჩემზე ოფიციალური საანკეტო მონაცემები არსებობს. მათი უმეტესობა, ვინც მცნობს,
22
არ მაწუხებს; მაცდიან ლუდის დალევას, არაფერს იმჩნევენ, მერე კი სხვებისგან ვიგებ,
სად ვიყავი გუშინწინ და სად დავლიე კათხა ლუდი. არ მინდა, გავაზვიადო, ყველგან
სხვადასხვაგვარადაა; სადაც მუშები უფრო ცხოვრობენ, თავს მეტად უსაფრთხოდ
ვგრძნობ, ოღონდ ეს კი არ მახარებს. ვინ არიან ჩემი მკითხველები? როდესაც
ბერლინში შპალერის გამკვრელი მეკითხება: თქვენ ის მწერალი ხართ? ვხედავ, რომ
ჩემი პასუხი – დიახ! – ახარებს. რატომ? პატივისცემის მოთხოვნილება; კაცს ჩემი
სახელი გაუგონია და ეჭვი არ ეპარება, რომ, რახან გაუგონია, ვიმსახურებ კიდეც
სახელს და მიესალმება, რომ ბერლინში სცენას მითმობენ, და მერე თავის საქმეს
განსაკუთრებით კარგად აკეთებს. მანებივრებენ. სალაროსთან რიგში დგომა
ჩემთვისაც ისეთივე მომაბეზრებელია, როგორც სხვისთვის: მეც სხვებივით ვითმენ;
ოღონდ მეთვალყურეობის ქვეშ. ამასაც ეჩვევა კაცი. სხვა შედეგი: როცა საუბარი
წამოიწყება, ადამიანები უბრალოდ საკუთარ თავზე და თავიანთ გეგმებზე არ
ჰყვებიან, არამედ ჩემს ნაწარმოებებზე მსჯელობენ, ანდა, როცა ამჩნევენ, რომ მათგან
ამას არ ელიან, სწორედ ამას – არა, მოსმენით კმაყოფილდებიან; რაღაცნაირ
იზოლაციაში ვიმყოფები, ხანდახან დაუძლეველში და დიდია მონოლოგით
გამოსვლის ცდუნება; მოსაწყენი ხდება საზოგადოებაში სიარული. ერთი ტიპია,
ხანდახან აქა-იქ სიტყვით გამოდის ხოლმე, ერთი შეხედვით, ინტელექტუალი: ორი
საათის განმავლობაში ისე უჭირავს თავი, თითქოს ერთმანეთისთვის არ
წარვუდგენივართ და ფურშეტამდეც სიტყვას არ ძრავს; მოგვიანებით, შესაძლებელია,
შორიდან მომისმინოს, როცა მე სხვებთან საუბარში ვიქნები გართული, დისტანცია
აზრის გამოხატვისგან ათავისუფლებს; ამასობაში მართლაც დამავიწყდა მისი სახელი
და ჩვენი კონტაქტიც შესაბამისად იწყება – ვუბოდიშებ; მაინც არ მიახლოვდება, სანამ
სხვებიც ჩართულან საუბარში; მერე კი მთელი საღამო თავიდან ვეღარ ვიშორებ,
კუთხეში ვდგავართ და ჯიუტად მაგრძნობინებს, ცნობილობა (ასე ეძახის) ჩემზე
არანაირ შთაბეჭდილებას არ ახდენსო. ჭკვიანია. დიდხანს არ ამხელს, თვითონ რას
საქმიანობს. ბოლოს ბოდიშს იხდის. რისთვის? რატომ უნდა ვეთანხმებოდეთ
ერთმანეთს ყველაფერში. როცა ვთხოვ, შენი ესე მომეცი-მეთქი, თავის ესეზე,
რომელიც მალე უნდა გამოქვეყნდეს, ამბობს, უკვე მოძველებულია და მირჩევნია, არ
წაგაკითხო, შენზე რას ვწერო. ეტყობა, ჰგონია, მეწყინება. იქნებ პირიქით, დავეთანხმო
კიდეც? წარმატებისგან განებივრებული კაცისთვის იოლია, ხანდახან ამპარტავნობა
ჩამოიშოროს. ეს არის კარგი მხარე. სულ სხვა რამ: მე არ ვეკუთვნი იმათ რიცხვს, ვინც
ლეგენდას აფარებს თავს. ხანდახან ამას ხელის ჩამორთმევისას ვგრძნობ: რაღაც
ჩემთვის უცნობი ჭორები იციან ჩემზე და გაცნობისას იბოჭებიან. როგორც წესი, მათ
ნალაპარაკევს არ ვეძიები, და თუ მაინც მოსწვდა რამე ყურს, ამ მონაჭორით სხვებზე
მეტს ვიგებ, ვიდრე საკუთარ თავზე. შური? არც პირველი წარმატება და არც მეორე,
ხანგრძლივი წარმატება აღიზიანებს წარმატების მოტრფიალეებს; გაბრალებენ,
თითქოს სხვა მიზანი და მოთხოვნილება არ გაგაჩნდეს, გარდა იმისა, რომ სხვები
დათრგუნო შენი წარმატებით (სულ ერთია, რა ჰგონიათ წარმატება); რაც დრო გადის,
ისე ღიზიანდებიან, რომ ჩემი წარუმატებლობაც კი არ ამშვიდებთ. არსებობენ
თაყვანისმცემლებიც. ერთი ბერლინელი მოხუცი კაცია მათ რიცხვში; ცოლმა გასცა,
აძალებს, გაეცანიო. მოსწავლე გოგონას სახე ქუჩაში; ვხედავ, რომ სკოლის
სავალდებულო საკითხავი მასალა ვარ და ისე მიყურებს, თითქოს მე მას და მის
გაოგნებას ვერ ვხედავდე. კიდევ არსებობენ ქლესები; ზოგიერთ მათგანს არანაირი
23
მიზანი არ ამოძრავებს. და ღრმად პატივცემულები, რომელთაც სურთ, რომ გრძელ
სუფრაზე თავი კარგად ვიგრძნო, და მათი მეუღლეები. სულ სხვა რამ: ერთი საბჭოთა
მოქალაქე, ახალგაზრდა კაცი, რომელმაც 1968 წელს წითელ მოედანზე დემონსტრაცია
მოაწყო და ამას წინათ შემთხვევით შემხვდა ერთ საზოგადოებაში, გადმომცემს
სალამს ციმბირის შრომა-გასწორების ბანაკიდან, მადლობას პატიმრებისგან, ვისაც
ვერასოდეს შევხვდები; მოულოდნელი სალამი გულზე მხვდება, როგორც
გაფრთხილება, როგორც დავალება, რომ არ მოვდუნდე. სახელი და დიდება?
წარმატებისგან განსხვავებით, ის შურს არ იწვევს. არც ქათინაურებს; გინდაც
უხერხული მდგომარეობის თავიდან ასაცილებლად დაანებო ვინმეს, წაგექლესაოს,
სახელი და დიდება ქათინაურებს ვერ იგუებს. ბეკეტთან შეხვედრები მახსენდება:
მასთან საუბარი იოლია და დუმილიც იოლია ჭადრაკის თამაშის დროს; საკუთარი
შემოქმედებისგან შორს დგას, თანაც მისი იდენტურია. ვერც სხვა იგრძნობს თავს მის
გვერდით აღმატებულად; აქ არ ზის ვარსკვლავი, არც ვინმე, ვინც მოკრძალებულობას
ამოფარებული ცდილობდეს საკუთარი დიდების დამალვას და სწორედ ამით
გასცემდეს, თავი ვარსკვლავი მგონიაო. ნაკლებად ცნობილობის შემთხვევაშიც ასეა.
არსებობს მოლოდინი, რომ გაგებას არ ელტვი, ქებას ხომ – მით უმეტეს, ანდა, თუ
ჰგონიათ, რომ ელტვი, აღმოჩნდება, რომ ცდებიან. სხვათა შორის, როგორც
პიროვნებამ, შეიძლება გაგიცრუოს იმედები, მაგალითად, თუ უბედურია. თუ
გამჟღავნდა, რომ თავის შემოქმედებას ნაწილობრივ ან მთლიანად უარყოფს, მისი
საქმეა; თვითშეფასებას სხვებისთვის მნიშვნელობა არა აქვს; სახელი და გვარი,
რომელიც დაბადებისას მიენიჭა და რომელსაც მთელი ცხოვრება ხელმოწერად
იყენებს, მის საჯარო გავლენას აღწერს და მან პატრონისგან დამოუკიდებლობა
მოიპოვა. ეს მან ჯერ კიდევ უნდა ისწავლოს; თუ ვერ ისწავლის, მუდმივად
დაიზიანებს თავს. სახელი და დიდება კრიტიკულ მიდგომაზე გავლენას ვერ ახდენს,
მაგრამ აჩენს მოლოდინს, რომ კრიტიკა პირადულად აღარ აღიქმება,
სამართლიანადაც, რადგან კრიტიკა პიროვნებისა და მისი ნამუშევრისაკენ კი აღარ
არის მიმართული, არამედ ავტორის სახელისა და დიდებისაკენ. საზოგადოებას
სჭირდება ცნობილი ადამიანები; ვის ამოირჩევს ასეთად? კრიტიკა იქცევა
საზოგადოების მიმართ კრიტიკად.
ლინი:
მისი ხმა, რომელიც მას არ ესმის, უფრო ცოცხალია, ვიდრე სახე, რომელსაც ის ვერ
ხედავს. ლინი ხმოვნებს ამერიკულ ყაიდაზე განა მხოლოდ აგრძელებს, არამედ
ზევითაც ჭიმავს. კაცის სახელი, მისი ხმით გამოთქმული, მსუბუქად ჟღერს, ბოლოში
მოკლე X, როგორც ქსილოფონშია. მისი ხმა არ ღეჭავს ბგერებს. მგრძნობიარე ხმა არა
აქვს. თითქოს დაჭიმული სიმების ბგერაა, შემდეგ კი ექო, რომელიც მასავსებს.
ხანდახან ისეც ხდება, რომ მხოლოდ მის ხმას სჯერდება.
ჩანაწერები თვითმფრინავში:
24
ერთი ამერიკელი გერმანისტი ქალი, რომელიც ჰარვარდში ინგებორგ ბახმანზე
მუშაობს – შემოქმედებაზე და პიროვნებაზე; მადლიერია ჩემი დახმარების გამო:
რომის მისამართები მივეცი / ცინცინატიში მისვამენ კითხვას, რა გრძნობაა, როდესაც
მწერალს თავის ადრინდელ ნაწარმოებებთან უწევს შეხებაო. არ მახსოვს, ამ კითხვაზე
რა ვუპასუხე – იმის მაგივრად, რომ მომეყოლა მხატვარზე, რომელმაც თავისი ცოლის
თანდასწრებით თქვა: „აჰ, ეს ძველი რამეები, ეს საზიზღრობა!“ და მოგვიანებით,
როდესაც გამოფენას – რეტროსპექტივას – აწყობს, ქალს უნდა, ჯიჯღინი შეაწყვეტინოს
და ეუბნება: „მოეშვი ამ ძველ რამეებს!“ ვერ ხვდება, რომ ეს იარლიყი ავტორმა მიაკრა
თავის ნამუშევრებს, სხვისი საქმე არ არის; რადგან მას არ შეუქმნია. / როდესაც
ამერიკელებს ეუბნები: I am a socialist, მათ პატივისცემას კი არ კარგავ, პირიქით,
დარწმუნებულები არიან, ისეთი ვარსკვლავი ხარ, რომ შეგიძლია, თავს უფლება მისცე
და იყო სოციალისტი. / თვითმფრინავიდან: დაუჯერებელია, რომ ამ უზარმაზარ
დედამიწაზე, სადაც ამდენი ქალაქი და დასახლებაა, სადმე ვინმეს აკლიხარ. მსუბუქ
ეიფორიას იწვევს ეს გრძნობა. მაგრამ რომელიმე ქალაქში თუ აღმოჩნდები ამ
გრძნობით, საშინლად ცუდ ხასიათზე დადგები. / იგი ნაწყენია! ეს უარესია, ვიდრე
რომ გვეთქვა: ძალიან უსინდისოაო. ამ უკანასკნელ ეპითეტს დაცინვის გარეშე
ვხმარობთ. / დანაშაულის გრძნობა, ოღონდ არ ვიცი, რას ვგულისხმობ დანაშაულში. /
ორჯერ, მონრეალსა და ჩიკაგოში – საჯაროდ მისვამენ კითხვას: მართალია, ბატონო
ფრიშ, რომ ქალები გძულთ? / დამოკიდებულება ასაკსა და არცოდნას შორის: ნეტავ
როგორ მათემატიკურ მრუდს მოგვცემდა ეს დამოკიდებულება? მიუხედავად ცოდნის
მატებისა, მრუდი მიჰყვება ასაკს: არცოდნა უსასრულობამდე გრძელდება. / უნახავს
ვინმეს ორი ძაღლი, რომლებიც, ერთმანეთს რომ შეხვდებიან, მესამე ძაღლზე
ლაპარაკობენ, რადგან ერთმანეთისთვის სათქმელი სხვა არაფერი აქვთ? / როგორც
მეთევზის ზღაპარი, რომელიც ბადეს კეცავს, მთელი ძალით კეცავს, სანამ ხმელეთზე
არ ამოათრევს და შიგ მხოლოდ თავადაა გახლართული, მხოლოდ ის. შიმშილით
კვდება. / მისი კათოლიკური დამოკიდებულება სიმართლის მიმართ. / მეხსიერების
დაკარგვის შიში: როგორია, ცარცით ეცადო შუშაზე წერას და შუშა მხოლოდ
ნაწილობრივ იჩერებდეს ცარცს, წაკითხვა შეუძლებელია. ძალიან ზუსტად მახსოვს,
სად და ვის ვუთხარი ეს. გრძელ პირსზე გავედით. სანამ კაცი ლაპარაკობს, ყველაფერი
მესმის. პირსის ბოლოს გავჩერდით. სვლა რომ გაეგრძელებინა, პირსს გასცდენოდა და
ნაცრისფერ წყალზე გასულიყო, უკან მივყვებოდი და დავიხრჩობოდი: აღარ მახსოვს,
თავად ეს როგორ ახსნა. / იმპოტენტი (პირველად) 35 წლის ასაკში...
***
ფირნიში, რომელიც კუნძულზე ხედს გვპირდება: Overlook. აქ შეჩერება კაცმა
შესთავაზა. სულ ცოტა ასი მანქანის სადგომი, ამჟამად ცარიელი. ქალის მანქანა
ერთადერთია ასფალტზე დახაზულ ბადეზე. დილაა. მზიანი. ბუჩქები და ჯაგი
ცარიელი სადგომის გარშემო; მოკლედ, ხედი არსადაა, მაგრამ ბილიკია, რომელსაც
ჯაგნარში შეჰყავხარ, და დიდხანს არ უფიქრიათ: ბილიკი მიგვიყვანს გადასახედამდე.
შემდეგ ქალი მანქანასთან ბრუნდება. კაცი ელოდება; დრო აქვთ. მთელი შაბათ-კვირა.
დგას და არ იცის, იმწამს რას ფიქრობს... ბერლინში ახლა უკვე დღის სამი საათია... ისე,
ლოდინი არ უყვარს. ქალი მიხვდა, რომ ატლანტის ოკეანეზე გადასახედად, კაცმა რომ
25
თქვას, ხელჩანთა არ სჭირდება. კაცს ეს ყველაფერი ჯერ არანამდვილი ეჩვენება,
მაგრამ ცოტა ხნის შემდეგ უბრალო სინამდვილესავით აღიქვამს: ბუჩქების შრიალი,
შემდეგ ქალის შარვალი (გახუნებული ცისფერი, რასაკვირველია) და მისი ტერფები
ბილიკზე, უამრავ ტოტსა და რტოს შორის მისი წითელი თმა. ღირდა მანქანასთან
დაბრუნება: Your pipe. მერე ისევ დაწინაურდა; აქა-იქ იხრება გაბურდულ შტოებს
შორის, და მერე კაციც იხრება იმავე შტოებს შორის, როცა ის უკვე წელგამართული
მიაბიჯებს ჯაგნარში. ბილიკს ვერც ეტყვი, ალაგ-ალაგ იკარგება, გაველურებული
ბილიკი. ჯერ თავად გაუძღვა წინ: როგორც კაცი, მაგრამ მისთვისაც უცხოა იქაურობა.
ერთგან ჭაობიანი თხრილი შემოხვდათ, ქალს ხელი შეაშველა, მას მერე ის მიუძღვის
წინ. კაცსაც ასე ურჩევნია. ქალს უხარია, მსუბუქ და მკვირცხლ ნაბიჯებზეც ეტყობა.
ატლანტის ოკეანე შორს არ უნდა იყოს. ზევით, ცის კამარაზე ერთადერთი თოლია.
სიარულშივე ირჭობს ჩიბუხს პირში და უკვირს, ოღონდ არ აინტერესებს, რა
აკვირვებს. აქა-იქ ყვავილების სურნელი დგას; აზრზე არ არის, რა ყვავის; უცხო
მცენარეებია. კაცმა პირობა მისცა, მანქანას, როცა გინდა, იოლად მივაგნებო და ქალიც,
ეტყობა, ენდო. ჩიბუხის მოსაკიდებლად უნდა
შედგეს, ქარი უბერავს, ხუთჯერ უწევს ასანთის გაკვრა, ამასობაში ქალი წინ მიიწევს,
უცებ, რამდენიმე წამით, თვალს ეფარება; რამდენიმე წამით ეჩვენება, რომ ეს
ყველაფერი ფანტაზიის ნაყოფია ან შორეული მოგონება: აქ სიარული ახალგაზრდა
ქალთან ერთად. კაცმა რომ თქვას, ბევრი ბილიკია თუ ბილიკისმაგვარი; ამიტომ
შეჩერდა ქალი: ახლა საით? გუშინ ნაყიდი რუკა მანქანაში დარჩა; აქ დიდად მაინც არ
გამოადგებოდა. მზეს მიჰყვებიან. ბილიკი საუბრის საშუალებას არ იძლევა. სადაც
ჯაგნარი არ არის, იქიდან მთელი არემარე მოჩანს: არ ეუცხოება, თუმცა აქ ცხოვრებაში
ფეხი არ დაუდგამს. ეს საბერძნეთი არ არის; სულ სხვა ფლორაა. მაინც საბერძნეთი
ახსენდება, შემდეგ კი კვლავ ზილტი. არ სიამოვნებს, რომ მოგონებებს თავს ვერ
აღწევს. უკვე ნახევარი საათია მიდიან. ატლანტის ოკეანის ნახვა სურთ. სხვა საქმე არა
აქვთ; დრო აქვთ. ეს არც ბრეტანია, სადაც ბოლოს ერთი წლის წინ იყო ზღვაზე.
სანაპიროს ჰაერი იქაურს წააგავს. მგონი, ისევ ის პერანგი აცვია, ისევ ის ფეხსაცმელი,
ყველაფერი ერთი წლით დაძველდა. მან იცის, სად არიან:
მონტოკი
26
თავი დააღწიონ, მის სილუეტს მხოლოდ დროდადრო ხედავს; მზის შუქზე ღია ფერის
ზედატანი, მზეში ახლა თმაც უფრო ღია ფერის უჩანს. ხშირად გზის გაგრძელება
ვარაუდით უწევთ; ბილიკი არ ჩანს. ხანდახან ქალი დიდ ნაბიჯს დგამს, რომ ქვაზე ან
ხის ჯირკვზე ახტეს; გრძელი ფეხები, მაგრამ უფრო დიდზე აბიჯებს და სხეული ვერ
ეწევა. მარტო რომ იყოს, მაინც ასე იზამდა: თავის მკვეთრი მოძრაობა, რომ ცხენის ძუა
მხრებს უკან მოიგდოს. სულ უფრო საეჭვო ხდება, მიაღწევენ თუ არა სანაპიროს.
მაგრამ მაინც წინ მიიწევენ. მერე კი, ერთხანს, თითქოს ქიმზე მიდისო, ბაგირზე
მოცეკვავესავით ადგამს ფეხს მეორე ფეხის წინ, ტანი მარჯვედ ეძებს წონასწორობას
და პოულობს კიდეც. იქაურობა ჯერ კიდევ არ ჰგავს დიუნს; ცაზე თოლია არ ჭაჭანებს.
ერთგან ჩერდება, რომ სახელოები აიკაპიწოს; აქ, ამ ვიწრობში, ცხელა; ზღვიდან ნიავი
არ უბერავს. ერთად რომ დგანან, როგორც ახლა: ორი ადამიანის უცნაური ერთად
ყოფნა. კაცი ამჩნევს, რომ ორივე ხელი შარვლის ჯიბეებში ჩაუწყვია, პირში კი
ჩამქრალი ჩიბუხი უდევს. ქალის სახე: კაცს არ დავიწყებია, მაგრამ დიდი შავი
სათვალე უკეთია და თვალები არ უჩანს. ტუჩები დღისით წვრილი აქვს, ხშირად
დამცინავი.
HoW did I enCouRage you?
27
***
ფირნიში, რომელიც კუნძულზე ხედს გვპირდება: Overlook. აქ შეჩერება კაცმა
შესთავაზა. სულ ცოტა ასი მანქანის სადგომი, ამჟამად ცარიელი. ქალის მანქანა
ერთადერთია ასფალტზე დახაზულ ბადეზე. დილაა. მზიანი. ბუჩქები და ჯაგი
ცარიელი სადგომის გარშემო; მოკლედ, ხედი არსადაა, მაგრამ ბილიკია, რომელსაც
ჯაგნარში შეჰყავხარ, და დიდხანს არ უფიქრიათ: ბილიკი მიგვიყვანს გადასახედამდე.
შემდეგ ქალი მანქანასთან ბრუნდება. კაცი ელოდება; დრო აქვთ. მთელი შაბათ-კვირა.
დგას და არ იცის, იმწამს რას ფიქრობს... ბერლინში ახლა უკვე დღის სამი საათია... ისე,
ლოდინი არ უყვარს. ქალი მიხვდა, რომ ატლანტის ოკეანეზე გადასახედად, კაცმა რომ
თქვას, ხელჩანთა არ სჭირდება. კაცს ეს ყველაფერი ჯერ არანამდვილი ეჩვენება,
მაგრამ ცოტა ხნის შემდეგ უბრალო სინამდვილესავით აღიქვამს: ბუჩქების შრიალი,
შემდეგ ქალის შარვალი (გახუნებული ცისფერი, რასაკვირველია) და მისი ტერფები
ბილიკზე, უამრავ ტოტსა და რტოს შორის მისი წითელი თმა. ღირდა მანქანასთან
დაბრუნება: Your pipe. მერე ისევ დაწინაურდა; აქა-იქ იხრება გაბურდულ შტოებს
შორის, და მერე კაციც იხრება იმავე შტოებს შორის, როცა ის უკვე წელგამართული
მიაბიჯებს ჯაგნარში. ბილიკს ვერც ეტყვი, ალაგ-ალაგ იკარგება, გაველურებული
ბილიკი. ჯერ თავად გაუძღვა წინ: როგორც კაცი, მაგრამ მისთვისაც უცხოა იქაურობა.
ერთგან ჭაობიანი თხრილი შემოხვდათ, ქალს ხელი შეაშველა, მას მერე ის მიუძღვის
წინ. კაცსაც ასე ურჩევნია. ქალს უხარია, მსუბუქ და მკვირცხლ ნაბიჯებზეც ეტყობა.
ატლანტის ოკეანე შორს არ უნდა იყოს. ზევით, ცის კამარაზე ერთადერთი თოლია.
სიარულშივე ირჭობს ჩიბუხს პირში და უკვირს, ოღონდ არ აინტერესებს, რა
აკვირვებს. აქა-იქ ყვავილების სურნელი დგას; აზრზე არ არის, რა ყვავის; უცხო
მცენარეებია. კაცმა პირობა მისცა, მანქანას, როცა გინდა, იოლად მივაგნებო და ქალიც,
ეტყობა, ენდო. ჩიბუხის მოსაკიდებლად უნდა შედგეს, ქარი უბერავს, ხუთჯერ უწევს
ასანთის გაკვრა, ამასობაში ქალი წინ მიიწევს, უცებ, რამდენიმე წამით, თვალს
ეფარება; რამდენიმე წამით ეჩვენება, რომ ეს ყველაფერი ფანტაზიის ნაყოფია ან
შორეული მოგონება: აქ სიარული ახალგაზრდა ქალთან ერთად. კაცმა რომ თქვას,
ბევრი ბილიკია თუ ბილიკისმაგვარი; ამიტომ შეჩერდა ქალი: ახლა საით? გუშინ
ნაყიდი რუკა მანქანაში დარჩა; აქ დიდად მაინც არ გამოადგებოდა. მზეს მიჰყვებიან.
ბილიკი საუბრის საშუალებას არ იძლევა. სადაც ჯაგნარი არ არის, იქიდან მთელი
არემარე მოჩანს: არ ეუცხოება, თუმცა აქ ცხოვრებაში ფეხი არ დაუდგამს. ეს
საბერძნეთი არ არის; სულ სხვა ფლორაა. მაინც საბერძნეთი ახსენდება, შემდეგ კი
კვლავ ზილტი. არ სიამოვნებს, რომ მოგონებებს თავს ვერ აღწევს. უკვე ნახევარი
საათია მიდიან. ატლანტის ოკეანის ნახვა სურთ. სხვა საქმე არა აქვთ; დრო აქვთ. ეს
არც ბრეტანია, სადაც ბოლოს ერთი წლის წინ იყო ზღვაზე. სანაპიროს ჰაერი იქაურს
წააგავს. მგონი, ისევ ის პერანგი აცვია, ისევ ის ფეხსაცმელი, ყველაფერი ერთი წლით
დაძველდა. მან იცის, სად არიან:
მონტოკი
28
ინდიელების სახელია; აღნიშნავს ლონგ-აილენდის ჩრდილოეთის წვერს, ას ათი
მილით არის დაშორებული მანჰეტენისგან, და თარიღის დასახელებაც შეუძლია:
11.5.1974
გრძელი ფეხები, მაგრამ უფრო დიდზე აბიჯებს და სხეული ვერ ეწევა. მარტო რომ
იყოს, მაინც ასე იზამდა: თავის მკვეთრი მოძრაობა, რომ ცხენის ძუა მხრებს უკან
მოიგდოს. სულ უფრო საეჭვო ხდება, მიაღწევენ თუ არა სანაპიროს. მაგრამ მაინც წინ
მიიწევენ. მერე კი, ერთხანს, თითქოს ქიმზე მიდისო, ბაგირზე მოცეკვავესავით ადგამს
ფეხს მეორე ფეხის წინ, ტანი მარჯვედ ეძებს წონასწორობას და პოულობს კიდეც.
იქაურობა ჯერ კიდევ არ ჰგავს დიუნს; ცაზე თოლია არ ჭაჭანებს. ერთგან ჩერდება,
რომ სახელოები აიკაპიწოს; აქ, ამ ვიწრობში, ცხელა; ზღვიდან ნიავი არ უბერავს.
ერთად რომ დგანან, როგორც ახლა: ორი ადამიანის უცნაური ერთად ყოფნა. კაცი
ამჩნევს, რომ ორივე ხელი შარვლის ჯიბეებში ჩაუწყვია, პირში კი ჩამქრალი ჩიბუხი
უდევს. ქალის სახე: კაცს არ დავიწყებია, მაგრამ დიდი შავი სათვალე უკეთია და
თვალები არ უჩანს. ტუჩები დღისით წვრილი აქვს, ხშირად დამცინავი.
HoW did I enCouRage you?
დღეს არ დაუსვამს ეს კითხვა, არამედ გუშინ, აქეთ რომ მოდიოდნენ; ეტყობა, უკვირს,
კაცს როგორ უკვირს, რომ ის ახლა მის გვერდით დგას.
When did I encourage you?
29
ამ ახალგაზრდა ქალმაც იცის. ერთხელ ტელეფონსაც პასუხობს, რადგან აპარატთან
ზის და მშვენივრად ართმევს თავს ამ საქმეს; მადლობას ვუხდი. What are you going to
write next, play or novel or another diary? კმაყოფილება მეუფლება, რადგან ეს
ყოველთვის ბოლო შეკითხვაა, სულ ცოტა, ბოლოს წინა. ამერიკულ საზოგადოებას
ვუცხადებ: ცხოვრება მოსაწყენია, მხოლოდ მაშინ განვიცდი რამეს, როცა ვწერ. კაცმა
რომ თქვას, არ ვხუმრობ; კაცს მაინც ეცინება. ქალს – არა.
30
ვერტმფრენი. ქარია, შავი წყალი ჯებირს ეხეთქება, ხის ჯებირი ორი წლის წინათაც
დამპალი იყო. დიდი თეთრი სატვირთო გემი, რომელიც ალბათ ხვალ გავა ზღვაში,
წყნარად, უძრავად დგას, Statendam, ჰოლანდიური დროშა ქარში. უკან, ძველი
ხიმინჯებიანი გზატკეცილია, ახლა არემონტებენ. პატარა, ბნელი ბარიც ისევ
არსებობს, სადაც ბილიარდს თამაშობენ; Blue Ribbon – განათებული აბრა ბინდში
წითელ ლიმონათს წააგავს. ამწუთას დასავლეთით გაზინტლული მზე ჩადის; გრძელი
შავი სატვირთო გემი ეფარება. სანაპიროზე რამდენიმე კაცია, ჩემსავით უსაქმოდ.
ახალგაზრდა შავკანიანი ზიგზაგებით დაატარებს ველოსიპედს. უკიდურეს კიდეზე
ჩახუტებული წყვილი ზის, ჩრდილის კონტური ჩანს. მოხუცი კაცი ძაღლით. კიდევ
ერთი ძაღლი უპატრონოდ. კანაფის გრძელი, სქელი ბაგირები. ლუდის ქილა ქარში
მიგორავს.
American Academy of Arts and Letters:
ვდგები და მადლობას ვიხდი.
Museum of Modern Art:
ხელოვნებას ვაცდენ და მთელი დილა ბაღში ვზივარ. ალბათ ხელოვნება ჩემი საქმე არ
არის, როცა მარტო ვარ. მსიამოვნებს ხეებქვეშ ჯდომა. უკვე ოცი წელი და მეტია ამ
ბაღში (მური, პიკასო, კალდერი და სხვ.) ვზივარ:
1951 1956
1963 1970
1971 1972
გზაში ისევ მეუფლება განცდა, რომ სხეული ამიმჩატდა, ძალიან მჩატეა, თითქოს
ხანგრძლივ სიარულს მიზიდულობის ძალა შეემცირებინოს: მეჩვენება, რომ
ყველაფერი, რასაც ვუყურებ, გამოვა, ოღონდ არ უნდა გამოვთქვა, უნდა გავაკეთო.
Central Park:
31
დილაობით, ძაღლებს მიძღვნილი ერთი საათი საღამოობით. კარგად უნდა დაიხედო
წინ, სანამ ნაბიჯს გადადგამ. ძალიან უყვართთავიანთი ძაღლები და ფინიები, აშკარაა,
სიყვარულის
Long Distance:
ქალი რომ ტელეფონში ტირის, აღარ ვიცი, რა ვქნა, უსუსურობის განცდა მეუფლება;
მაჯაზე ხელის ჩაჭიდება რომ შემეძლოს – თუმცა, შეცვლით ესეც ვერაფერს შეცვლიდა.
Fifth Avenue Hotel:
32
დგაფუნი კი არ შემოდის, არამედ ტროტუარზე დაფენილი თოვლი მოჩანს;
თოვლჭყაპში გამვლელების ფეხები, ძაღლების კიდევ უფრო მკვირცხლი ფეხები.
ზევით, სადაც მუშაობას ვცდილობდი ხოლმე, სახლი კიდევ უფრო ზანზარებს; მძიმე
და მძიმემისაბმელიანი სატვირთოების გრუხუნი გარიჟრაჟამდე დიდი ხნით ადრე
იწყება, და გაჩერდება თუ არა ერთი წუთით შუქნიშანზე, მერე
აი, რა შესძლებია თბილ ჰაერს, სინათლეს: უცებ რომში ამოვყავი თავი. მხოლოდ
არქიტექტურული ფონი არ შეესაბამება, ამას ვხედავ. წარმოდგენა არა მაქვს, რას
გავაკეთებდი რომში; ასეა თუ ისე, ამწუთას რომში ვარ ცოტა ხნით...
Goethe House:
33
რაც ნიუ-იორკში უნდა ვაკეთო, ციურიხში ანბერლინშიც გასაკეთებელია. ბერცონაში
(ტესინი) უკვე გაკეთებულია, მე მგონი. რომში? გარემო ბინძურდება უსარგებლო
გრძნობებით – ოდნავ დალპა, რადგან არასოდეს გამომითქვამს ან გულწრფელად არ
გამომითქვამს, ცნობიერად არ დავმშვიდობებივარ. დროა. გუშინწინ მესიზმრა, რომ
მომავალ ოთხშაბათს სიკვდილით უნდა დამსაჯონ და არ მესმის, რატომ
მაინცდამაინც მომავალ ოთხშაბათს, ჯანმრთელი ვარ, რომელიღაც უვიცი უწყების
თვითნებური განკარგულებაა, სხვათა შორის, იმ უწყებას მისამართიც კი არ გააჩნია;
გასაჩივრებას არ ექვემდებარება.
სხვა სიზმარი:
ისინი ჭორაობენ. ვინ? მამაჩემის კუბო გადამსკდარა, არ ვიცოდი, მაგრამ მესმის მისი.
შეიძლება ჭკუიდან შეგშალოს სივიწროვემ. ტკბილეულს მაწვდიან; ტკბილეული
ბავშვებს აწყნარებს. გამვლელები. უცებ წინააღმდეგობის გრძნობა მეუფლება, ვერ
ვიგებ, რატომ უნდა ჩავწვე კუბოში. ისინი რაღაცნაირ ნავზე ავიდნენ, ყველას შავები
აცვია, დგანან გრძელნიჩბებიან ნავში. ციურიხის ტბა. არავინ მაკავებს, გავრბივარ,
ახლომახლო გრძელ მაშველ ძელს ვპოულობ, თუ გამიჭირდა, ნიჩბად გამომადგება;
მაგრამ ძნელია მოსმა, ნიჩაბი არა აქვს. მაგრამ მე მაგათ
ვუჩვენებ სეირს. ვერ ვიხსენებ, სად ვდგავარ; რაღაც ტივის მაგვარია, ფიცარნაგი?
ვდგავარ და უკან მივყვები. ვიღაცამ გამანდო, საით მიცურავენ. როცა ბოლოს და
ბოლოს დავეწიე და მათ გვერდით მივცურავ, ხმას არ მცემენ; მესმის, რას
ლაპარაკობენ. ნუ ჭორაობთ! სულაც არ ჭორაობენ; ახლა ფილტვი გაუსკდებაო,
ამბობენ. ეჭვიც არ ეპარებათ, რომ ჩემი საქმე წასულია. ესღა მაკლდა, ნიჩბები მომესვა.
ეგონათ, გამიიოლდებოდა, არ გავუძალიანდებოდი, თავს არ დავიცავდი. არაფერი
იცვლება: დასაფლავების ადგილისკენ მივცურავთ. მაგრამ არ ვეპუები, რადგან ახლა
ხომ ხედავენ, რომ გაცურვა შემძლებია. აღარ მელაპარაკებიან; ჩქარობენ. Trattoria da
Alfredo
34
ის ამ წინადადებას ვერ იტანს. ციტატა. კიჩიაო, ამბობს. ვინ იცის, რა არის სიმართლე!
ვიკამათეთ კიჩის თემაზე.
My life as a man
ჰქვია ახალ წიგნს, რომელიც გუშინ ფილიპ როთმა სასტუმროში მომიტანა. რატომ
ვუფრთხი
ერინიები
ისინი არ გაგბდღვნიან, უბრალოდ, რომელიმე კუთხეში დგანან: ერთ დროს აქ, ზევით,
მესამე სართულზე ვცხოვრობდი, Waverly Place / Cristopher Street, ოცდასამი წლის
წინ, ვითომ თავად არ ვიცოდე! ფასადსაც კი არ ავხედავ, მხოლოდ ვამჩნევ, რომ
პირველ სართულზე სხვა მაღაზია გაუხსნიათ; მაშინ სასურსათო მაღაზია იყო,
უბადრუკი, თვეში 200 დოლარი მქონდა, ბინა
35
თვეში 100 დოლარი ღირდა, ერთხელ ფანჯრის რაფიდან ყვავილების ქოთანი
გადამივარდა და არავის მოხვედრია. სად ჩამავლებენ ხელს ერინიები?
36
საერთოდ არ მაღელვებს. მწერლის პასუხისმგებლობა საზოგადოების მიმართ და
მთელი ეს ლაყბობა, სიმართლე ის გახლავს, რომ ვწერ, რათა საკუთარი თავი
გამოვხატო. ჩემთვის ვწერ. საზოგადოება, სულ ერთია რომელი, ჩემი დამკვეთი არ
არის, მე არც მისი მოძღვარი ვარ და არც მასწავლებელი. საჯაროობა გავიხადო
პარტნიორად? უფრო სანდო პარტნიორები მეგულებიან. იმიტომ არ ვაქვეყნებ ნაწერს,
რომ მგონია, საზოგადოება უნდა დავმოძღვრო ან ჩემს ჭკუაზე მოვაქციო, არამედ,
საკუთარი თავის შესაცნობად მჭირდება წარმოსახვითი პუბლიკა. მაგრამ, კაცმა რომ
თქვას, მხოლოდ ჩემთვის ვწერ... ლინი საერთოდ არ მეწინააღმდეგება; უფრო
დამაჯერებლად ჟღერს (ჩემთვისაც), ვიდრე ველოდი.
You are a rich man, I am sure, bit this is a business lunch, you should not pay for this, it’s
just silly.
ამას წინათ (რაღა ამას წინათ, მას შემდეგაც რამდენიმე წელი გავიდა) ის ციურიხში,
ქუჩაში (ლიმატკვაიზე) შემთხვევით დავინახე შორიდან; დამძიმებული მეჩვენა.
ციურიხში ერთად დავდიოდით გიმნაზიაში. აზრზე არა ვარ, თვითონაც თუ მიცნო. არ
მოტრიალებულა და შევწუხდი, რომ არ გავეკიდე და უბრალოდ, გავჩერდი. ამიტომ
მხოლოდ უკნიდანღა ვხედავდი. ქუდი არ ეხურა. მისი ფართო მხრები; ძალიან
მაღალია, სხვაში ვერ შეგეშლება, თან მე ხომ წინიდანაც დავინახე. პირდაპირ
იყურებოდა, ეტყობა, ფიქრებში იყო ჩაფლული; მერე ასფალტს ჩააჩერდა, თითქოს
იმანაც მიცნო. იმან იცის და მეც ვიცი, რა გააკეთა ჩემთვის. ქუჩის მეორე მხარესაც კი
არ გადავძახე, რომ შემოტრიალებულიყო. რას არგებს ვ.-ს იმის ცოდნა, რომ მთელ ჩემს
სიცოცხლეს მისგან დავალებული და მისი მადლიერი ვიქნები? და თანაც, ვიცი, რომ
მთლიანობაში ამ კაცის ღირსი არ ვარ. კლასში პირველობას არავის უთმობდა, ოღონდ
მზუთხავი არ ყოფილა; სხვებზე ჭკვიანი იყო, მაგრამ ამას არ გაუთამამებია, სხვებზე
ჭკვიანი რომ იყო და, ამდენად, კეთილსინდისიერებაც არ აკლდა; ეუხერხულებოდა
კიდეც, მასწავლებლები რომ აქებდნენ. ოღონდ სამაგალითო მოსწავლედ არ
ჩაეთვალათ და ხანდახან ცოტას ეუხეშებოდა კიდეც მასწავლებლებს. სკოლის შემდეგ
სახლში მივყვებოდი ხოლმე, გზას კარგა გვარიანად ვიმრუდებდი, მაგრამ ღირდა;
მისგან გავიგე პირველად ნიცშეს,
მაქეზებდა, ხატეო. თავად ჩელოს დაკვრას შეეშვა, რადგან, მიუხედავად იმისა, რომ
ძალიან მონდომებული მეცადინეობდა, მისი დაკვრა მისსავე მაღალ მოთხოვნებს ვერ
აკმაყოფილებდა; ჩელოსთვისმძიმე ხელებიჰქონდა. საერთოდაც, ვ. თავად
ირთულებდა ცხოვრებას. მისმა მშობლებმა, რა თქმა უნდა, იცოდნენ, რომ მათ საქმეს
არასოდეს გადაიბარებდა; მხოლოდ მოგვიანებით შევიდა მმართველ საბჭოში, ისიც
უგერგილოდ. რაღაც ხანს სამედიცინოზე სწავლობდა, პირველი გამოცდები ჩააბარა;
ვერაფრით მივხვდი, რატომ აქცია ზურგი მედიცინას. გადაწყვეტილება
ქარაფშუტულად არ მიუღია. მერე ხატავდა და აღფრთოვანებაში მოვყავდი მის
ნამუშევრებს; ვირტუოზული ნამდვილად არ ეთქმოდა, მაგრამ საფუძვლიანი კი იყო.
უცნაური ადამიანი გახლდათ; ეჭვი არ არის, ყველა ჩვენგანზე მეტად უჭირდა. სხვათა
შორის, ფიზიკურადაც მჯაბნიდა; მის მშობლებს ჩოგბურთის საკუთარი კორტი
ჰქონდათ ბაღში. და ვ.-მ, რადგან მე უსახსრო ვიყავი, თავისი ნახმარი ჩოგნები მაჩუქა,
რომ ერთად გვეთამაშა. მოგებას არად დაგიდევდათ, მაგრამ ჩემზე უკეთ თამაშობდა
და მისგან ვსწავლობდი, რაც მისთვის მწვრთნელს ესწავლებინა და კიდევ უფრო მეტს:
მან მასწავლა დამარცხება, ქულების გამო თამაში რომ უაზრობაა; რა ენაღვლებოდა,
თავად ქულას ქულაზე იწერდა, მე კი სასოწარკვეთაში მაგდებდა. ძალიან მიყვარდა
მასთან თამაში. თუ მეტყოდა, დღეს მოედანი სველია და ვერ ვითამაშებთო, უბედური
ვიყავი. ვ. მესიზმრებოდა ხოლმე. როცა მასთან მივდიოდი, კარს მოსამსახურე გოგონა
მიღებდა, ზრდილობიანად მეტყოდა, შემოსასვლელში მოიცადეთ, მოვახსენებ, რომ
მოხვედითო და, ბუნებრივია, მეგონა, რომ ხელს ვუშლიდი, თუმცა
38
ჩარევა გარემოში, მაღალი ძაბვის გადამცემები და მისთანები პირდაპირ ფიზიკურად
შეურაცხყოფდა. მან აღმომაჩენინა კასპარ დავიდ ფრიდრიხი, კორო, მოგვიანებით
პიკასო და აფრიკული ნიღბები; არადა, სულაც არ გახლდათ დამრიგებლური. ბევრ
რამეს, რაც იცოდა, არც კი ამჟღავნებდა. მე საბერძნეთი მქონდა მოვლილი და,
რასაკვირველია, ბევრს ვყვებოდი ამ მოგზაურობაზე, ოღონდ გრძნობა
მეუფლებოდა, რომ იქ ვ. ჩემზე უფრო მეტს დაინახავდა. მგონია, რომ ეს გრძნობა მასაც
უჩნდებოდა; მისმენდა, ოღონდ მერე შემაწყვეტინებდა ხოლმე და რაიმე უფრო
ღირსშესანიშნავზე მიმაპყრობინებდა მზერას, რაც მე უიმისოდ მართლა ვერ
შემემჩნია, რაიმე აწმყოსეულზე, მაგალითად, გასაოცარ პეპელაზე. უბრალოდ, უფრო
მეტს ხედავდა. მხოლოდ ერთი რამ არსებობდა, რის გამოც არ ვემადლიერებოდი: მისი
ერთი ზომით დიდი კოსტიუმები. დედაჩემმასახელოების დამოკლება კი იცოდა,
შარვლის ტოტებისაც, მაგრამ მაინც არ მერგებოდა მისიტანსაცმელი. მეცვა, რომ
ვ.სთვის არ მეწყენინებინა; უშურველად მაძლევდა, იცოდა, რომ კოსტიუმს თავად ვერ
ვიყიდდი, ყოველთვის საუკეთესო ქსოვილის პალტოსა თუ პიჯაკს მჩუქნიდა. რატომ
აღარ ატარებდა თვითონ ამ სამოსს, რა ჩემი საქმე იყო. სულაც არ იყო მოდაზე
გადარეული, მაგრამ მის მშობლებს მკერავი ჰყავდათ, მგონი სახლში დაუდიოდათ
ხანგამოშვებით. მერე სხვა, უხმარ რამეებსაც მჩუქნიდა, მაგალითად, ფირფიტებს,
მთელი სიმფონია მისახსოვრა. ნუვორიშივით განურჩეველი და დაუფიქრებელი
ჩუქება არ იცოდა, არც გადაჭარბებული, მაგრამ ჩემი მდგომარეობისთვის
შეუფერებელი. ხვდებოდა, რა ცოტას შოულობს ალბათ ახალგაზრდა რეპორტიორი
და რეცენზენტიო, თუმცა მე ეს არასოდეს მითქვამს. მგრძნობიარე იყო და ჩემ გამო
საკუთარი ოჯახის ფუფუნებისა ეუხერხულებოდა, სხვათა შორის, სულ ტყუილად,
რადგან მე ვ.-ს არასოდეს ვაიგივებდი ფუფუნებასთან. მისი ოთახის ფანჯარა ბაღს,
ქალაქსა და ტბას გადაჰყურებდა და იქ რომ იჯდა ხოლმე, დიოგენეს უფრო
მაგონებდა, სულიერების და გონების წყალობით დამოუკიდებელს. ჩვეულებრივი
39
შეეძლო იოლად შეხედვა, მით უმეტეს, საკუთარი თავისთვის. ისტერიკულად კი არ
ვარდებოდა სასოწარკვეთაში; გონივრულად და მშრალად ასაბუთებდა საკუთარი
პრობლემის გადაუჭრელობას. რაც უნდა მეპასუხა, უფრო უმტკიცდებოდა რწმენა,
როგორი მარტოსული
40
განზრახ არა, ასე გამოდიოდა; არ ეცემოდა და კარგა ხნის მერე რომ დავეწეოდი,
ვარდნისგან ფერწასული და გულამოვარდნილი, მეტყოდა ხოლმე: ნუ ჩქარობ.
ლოდინის გამო არ წუხდებოდა. ამასობაში ლანდშაფტით ტკბებოდა, ჯოხს გაიშვერდა
და
41
სამჯერ ვეყუდე ნახატებით გამოტენილ გარაჟში და საათობით ველოდებოდი
მყიდველს. მართლაც, შემოიარა რამდენიმე ანტიკვარიატით
42
რა თქმა უნდა, რჩევის მიცემა მე არ შემეძლო. მამობაც სხვებისგან განსხვავებულად
განიცადა. საქმე გართულდა, როცა ისევ შევუდექი წერას, როცა ნაწერს მიბეჭდავდნენ
ან თეატრში დგამდნენ; ვიცოდი, ვ. ამაზე რას
43
კრიტიკასთან შედარებით, რომელიც ვ.-ს საკუთარი თავის მიმართ თვითონ
ჩამოეყალიბებინა. ქედმაღლობის ნატამალს ვერ შეატყობდი. პირიქით. თავს
44
დიდი ხელოვნების კოლექცია. არც მას, ამ მხატვარსაც არასოდეს ენახა მისი კოლექცია;
წესით, უნიკალური რამ უნდა იყოს. გვიან გამახსენდა, რომ მისი თანამგზავრი
ქალებიდან, იმ ბიურგერული ოჯახის ქალიშვილის გარდა, რომელზეც მერე
დაქორწინდა და გაშორების შემდეგაც ახსენებდა, სხვა არ გამიცნია. პირველი,
როგორც ვიცი, ექთანი იყო. როცა ვ. ქალებზე ჰყვებოდა, დიდი სერიოზულობა ახლდა
მის მონაყოლს, თუმცა სახელებს არ ახსენებდა: ესპანელი ქალი ბარსელონაში.
კონფლიქტებს არ ერიდებოდა. ერთხელ დედამისს შევეწინააღმდეგე, როცა
მეუბნებოდა, რა ძნელია ვ.-სთვის ცოლის ტანჯვის გაძლებაო, საქმეს გულს ვეღარ
უდებსო; მე დატანჯულ ქალსაც გამოვექომაგე. არ მგონია, რომ ვ. უბრალოდ ეგოისტი
იყო. მხოლოდ ჩვენნაირებზე ხშირად კი არ სწირავდა თავს, არამედ მსხვერპლი იყო
უფრო დიდი, რადგან საკუთარ თავს სწირავდა. ერთხელ სასაცილო რამ მოხდა;
წლების უნახავი გვყავდა ერთმანეთი და ალპების წინა მთებში დავსეირნობდით,
დიდ აუბრიგში, როგორც ხშირად გვიქნია ადრე და რადგან ექიმის რჩევით ნახევარი
წელი იყო, წვეთი არ დამელია და დღეში თითო საათს ვსეირნობდი, უფრო
გამიიოლდა სიარული, ვიდრე ვ.-ს. ვაღიარებ, მიხაროდა, რომ ლოდინი არ უწევდა.
პირიქით, თვითონ ჩამომრჩებოდა ხოლმე. მწვერვალამდე შორი აღარ იყო, მაგრამ ვ.-ს
მობეზრდა. ვიცი, პრიმიტიულია, ასე შევხედო ჩვენს ურთიერთობას. ჩვენი ბოლო
ერთობლივი სეირნობის დღეს მაინცდამაინც ვერ გახლდათ ფორმაში. ბოლო დროს
(ჩემი საავადმყოფოში წოლის პერიოდში) მძიმე ამბები გადაეტანა. ბოლოს და ბოლოს,
სპორტსმენები ხომ არ ვიყავით – ორმოცდაათს მიღწეული ორი მამაკაცი. როგორც
აღვნიშნე, ვერ
45
პოეტობაზე პრეტენზია, ვ.-ს მოუნდა პოეზიაზე ესაუბრა, კითხვები კი არ დაესვა,
არამედ მტკიცედ გამოეთქვა აზრი, მიუხედავად იმისა, რომ, როგორც გვითხრა, ბოლო
დროს თითქმის აღარ ჰქონია კითხვის დრო, კოლექციის კატალოგიზაციით ყოფილა
დაკავებული. რასაკვირველია, ჰიოლდერლინი მისთვის უფრო დიდი მწერალი იყო,
ვიდრე ჰანს კაროსა, თუმცა, არ უთქვამს, ჰანს კაროსა პოეტი არ არისო. ქალმა ამაზე
არაფერი მიუგო და ჰკითხა, როგორია შენი კოლექცია და რატომ არ გინდა, გვაჩვენო,
არც მე მაჩვენებო? ვ.-ს მოსაზრება, რომ შეეძლო, საკუთარი თავისთვის უფლება მიეცა
და ძველი ჩინეთის საგანძური და, როგორც შუა საუკუნეების, ასევე ცოცხალი
მხატვრების ნამუშევრები გაენადგურებინა, რადგან ისინი მხოლოდ ფულით არ
მოუპოვებია, არამედ შეისისხლხორცა არჩევანისა და მათთვის დიდი დროის
დათმობის საშუალებით, სულაც არ იყო ხუმრობა; ჩემი არ ესმითო, ფიქრობდა. და
მაინც, როგორც მოგვიანებით გავიგე, ის ქალი რაღაც გაგებით მოსწონებია; სხვამ
მითხრა, ვ.-ს გაუკვირდა, ფრიშმა ასეთი თანამგზავრი როგორ იშოვაო. თანხა,
რომლითაც სწავლის შესაძლებლობა მომცა, არასოდეს დამიბრუნებია; ასე მგონია,
აუცილებლად მიწყენდა, მის დიდსულოვნებას, ასე ვთქვათ, თუ გავაბათილებდი.
როდესაც ამას წინათ ვ. ციურიხში დავინახე და ვიცანი, გავოგნდი: მადლიერების
შეგრძნება მქონდა, გრძნობა არ გამჩენია. არც მიმიწერია, ქუჩაში გიცანი-მეთქი. დღეს
კი საერთოდ აღარ მაინტერესებს, ვ. რას ფიქრობს ჩვენს გრძელ ამბავზე. ეს მაოგნებს
ყველაზე მეტად. მგონია, რომ ვ.-სთან მეგობრობა ჩემთვის ფუნდამენტური
უბედურება იყო, მაგრამ თავად ვ. არაფერ შუაშია. ნაკლებად რომ
დავქვემდებარებოდი, უფრო ნაყოფიერი იქნებოდა, მისთვისაც.
Overlook:
46
ძოვს. შორს, გზატკეცილზე მანქანა მისრიალებს: უხმოდ. ჩიტების ხმა ისმის; ჩიტის
სიმღერა არა, ჭიკჭიკით გამოხატული განგაში. კაცს ისევ ახსენდება, რომ (ვერც
ნიუიორკში და ვერც ბერლინში) ვერავინ წარმოიდგენს, ახლა სად არის.
მიუწვდომელნი არიან. ეს აერთიანებთ. ხანდახან იტყვიან ხოლმე: Look at this, რათა
თავი დაირწმუნონ, აქ ვართ და არა სხვაგანო. ალბათ ქალსაც არავინ ეძებს დღეს.
ამინდმა გაუმართლა; გუშინ წვიმდა. პატარა გუბეს რომ ახტება, თმა ეშლება;
გაშლილი წითელი თმა (ასკილისფერი წითელი, მაგრამ ღია) ზურგზე ეცემა. ჩერდება,
რომ ისევ შეიკრას ცხენის კუდივით, I am getting hungry, ამბობს ქალი და რახან დგანან,
მანაც რამე უნდა უპასუხოს. Do you know Donald Barthelme? ეკითხება ის, His work?
ქალი ბევრს არ კითხულობს. He is a good friend of ours, ეუბნება კაცი, არ უნდა, თავი
ამერიკული ლიტერატურის ცოდნით მოიწონოს. ამასობაში ქალი ისევ იბნევს თმას
და, რადგან კაცი ერთი საათის წინ შეჰპირდა, მანქანების სადგომს მივაგნებო, ახლა წინ
მიუძღვება. ბილიკი არ ჩანს. ერთ ადგილას კოკა-კოლის ქილა გდია ბალახში;
პირველები არ ყოფილან აქ, სხვა სულიერსაც გაუვლია მანამდე. ახლა ისევ ჩამოეშალა
თმა, ნებდება და გაშლილს იტოვებს. ლინი უფრო მიუწვდომელია, ვიდრე ის;
მართალია, გუშინ, სამსახურიდან ადრე რომ გამოსულიყო, დაიბარა, სად მიდიოდა
მეგობრებთან ერთად, მაგრამ ვინმე თუ მოინდომებს და კუნძულის ყველა
47
პირველად ვნახე. შოტლანდიაში შეხვდნენ ერთმანეთს და ღია ბარათით (მწვანე
გორაკი) მამცნეს, ვქორწინდებითო. შეხვედრა: იოლი არ არის, არც ძნელია.
ქალიშვილი, რომელიც ლინის ხნისაა, საუბრის დროს შალის შეუღებავ ძაფს
ამუშავებს. მანამდე გავისეირნეთ – მამამ და ქალიშვილმა; ჩვენს დიალექტზე
ვილაპარაკეთ. წლების წინ მომწერა და თავისი სატკივარი გამანდო და მეც ვუპასუხე.
მესტუმრა კიდეც თავის ადრინდელ მეგობართან ერთად, რომელიც ძალიან
მომეწონა... იგი იყო ჩემი პირველი საცოლის პირველი ვაჟი, ის ქალი ცოლად არ
მომიყვანია, ის კი ჩემი პირველი ქალიშვილია; იქნებ ამიტომაც არ დაქორწინდნენ...
კარგად ვართო, მეუბნება.
ამბობენ დელფინები?
სათაური მომწონს, მაგრამ ამაზე შორს ვერ წავედი. ამას წინათ ვიპოვე ძველ ზამბარიან
რვეულში, რომელიც თან წამოვიღე შიგ ჩაწერილი მისამართების გამო, შენიშვნით:
რომანი მომავლის მკრთალი იმედის შესახებ – მოქმედება არ ხდება; მთავარი გმირი,
48
ახალი ადამიანი, არ ჩანს. დელფინებს, სულ მცირე, ადამიანის ინტელექტი მაინც აქვთ,
მაგრამ ხელები და ფეხები არ გააჩნიათ და ამიტომაც ვერ დაიპყრეს სამყაროო, ამბობს
ლინი, მკლავების მაგივრად
კაცს ჯერ კიდევ უკვირს, რომ მის სხეულს ცნობს. არ ელოდა. ლინი რომ ხანდახან არ
მიანიშნებდეს, მეც მახსოვს ის ღამეო, მისი ხელები ვერ გაბედავდნენ, ლინის თავს
შეხებოდნენ.
აღარავინ ელის. მეტროდან დღის სინათლეზე რომ ამოდიხარ, ხედავ, ხალხი ისევე
მოძრაობს, როგორც ორი წლის წინ: წითელზე ჩერდებიან, მწვანეზე მიდიან. არავინ
იცის, რა ხდება ირგვლივ. გაზეთები ყოველდღე თავს გვაჩვენებენ, ვითომ იციან.
Watergate, ეს რომ არ იყოს. ჩემი მეგობრები ჩემზე ახალგაზრდები არიან, მაგრამ უკვე
გამოუცდიათ, რა არის უსუსურობა. მხოლოდ ქალებსღა შერჩენიათ ცვლილების
იმედი. დანარჩენი მოდუნებაა. მოსკოვში წითელი მოედანი ისევ ისე დგას;
ფრიდრიხშტრასეს სადგურიც არ შეცვლილა, მხოლოდ შესვლა გაძვირდა და ათი
მარკა გახდა. არავინ იარაღდება საომრად, რაც ერთ დროს ისევე ძვირი დაუჯდათ,
როგორც გამალებული შეიარაღება ომის ასაცილებლად, სუპერსახელმწიფოებს ამის
თავი აღარა აქვთ; ეჭვგარეშეა, მშვიდობა უნდათ, გაკოტრებამდე. მოგზაურობა? რა
აზრი აქვს; ყველგან ერთნაირად მცირე იმედი სუფევს. ქაოსი არ არის. ჯერ კიდევ
არსებობს ყველა და ყველაფერი, სხვანაირად ტელევიზია ვერ აჩვენებდა: სახელმწიფო
მოღვაწეებს, რეზერვუარებს უდაბნოში, პაპის შვეიცარიულ გვარდიას, ვიღაც
სახელმწიფო მოღვაწე კვდება, მეორე თანამდებობას ტოვებს, ქვეყნის მართვა
გრძელდება. შეიხების და კონცერნების ნავთობი არსებობს, მაგრამ მათ იმედზე
ყოფნის ვადა სასრულია, მეცნიერება სხვა წყაროებს ეძებს. მეტი არაფერი ხდება
ისეთი, რაც აქამდე არ მომხდარა. გარემოს დაცვა კაცობრიობის ბოლო ამოცანაა...
8.4. ნიუ-იორკი
17.4. ტორონტო
18.4. მონრეალი
19.4. ბოსტონი
22.4. ცინცინატი
49
23.4. ჩიკაგო 25.4.
ვაშინგტონი
50
მაკვირდებიან-მეთქი; ქალი მეუბნება: სხვაგან წავიდეთ, აქ ყველა შენ მოგისმენს!
დიდხანს არ მჭირდება თავის მოჩვენება, მართლა ყრუდ ვიქცევი, როცა გვერდით ჩემს
სახელს ჩაიჩურჩულებს ვინმე. ბუნებრივია, ვიცი, რომ უკვე რამდენიმე წელია,
მკითხველი მყავს, ისინი დარბაზებშიც მინახავს; მაგრამ ვერ ვიჯერებ ხოლმე, რომ
მაინცდამაინც იმავე ავტობუსით მგზავრობენ, რომლითაც მე. თავს ვერ აღვიქვამ
საჯარო პირად, როცა ბაქანზე ვდგავარ და რატომ უნდა ვეცადო, რომ განსაკუთრებით
მოკრძალებულად მოვიქცე; მე სულ სხვა რამ მაწუხებს. რამდენად ცნობილი ვარ, ერთ
მშვენიერ დღეს ჩემი ქალიშვილისგან ვიგებ, ნერვები ეშლება: საკმარისია, ცეკვისას
ჩემი სრული სახელი და გვარი ვთქვაო, უცებ იქცევა ის შენს გვარად და ხასიათი
მიფუჭდებაო. რა ვქნა, ვერაფრით ვუშველი. სხვათა შორის, ერთბაშად არ გავმხდარვარ
ცნობილი. არ ვიცი, რა სჯობს: ვინც ერთ მშვენიერ დილას იღვიძებს და აღმოაჩენს,
ცნობილი გავმხდარვარო, მისთვის ახლა თავისთავად ცხადია ეს მდგომარეობა და
სხვასავით ყოველ ჯერზე არ უკვირს. სხვა კი ყოველ ჯერზე კეკლუცობს. უცებ
შევკრთები ხოლმე, უცნობი რომ გამომელაპარაკება და ჩემი მკითხველი აღმოჩნდება.
რა უნდა ქნა ასეთ დროს? ხშირად იმას აფასებენ, რისი დაწერაც დღეს აღარ
მენდომებოდა და თავი ლამის მოღალატე მეგონოს ხოლმე; ასეთ შემთხვევაში
უმეტესად ვიტყუები, მეჩქარება-მეთქი. რასაკვირველია, ისეც ხდება, რომ სადმე ბარში
ვინმე მთვრალი წამეუზრდელება ან ეცდება, წამეუზრდელოს; მას ჰგონია, რომ ჩემს
თავზე უნდა ვგიჟდებოდე; ასეთ ვითარებაში არ გამოდის, მაშინვე გადაიხადო
დანახარჯი და იქაურობას გაეცალო; მაგრამ სხვაც არაფერი გამოდის, არც საუბარი,
არც არაფერი. ასეთებს ჩემი აზროვნების სტილი კი არ ამწარებთ, არამედ ჩემი
წარმატება; უმეტესად, ჩემი თანამემამულე აღმოჩნდება ხოლმე. სულ მავიწყდება, რომ
ჩემზე ოფიციალური საანკეტო მონაცემები არსებობს. მათი უმეტესობა, ვინც მცნობს,
არ მაწუხებს; მაცდიან ლუდის დალევას, არაფერს იმჩნევენ, მერე კი სხვებისგან ვიგებ,
სად ვიყავი გუშინწინ და სად დავლიე კათხა ლუდი. არ მინდა, გავაზვიადო, ყველგან
51
შორიდან მომისმინოს, როცა მე სხვებთან საუბარში ვიქნები გართული, დისტანცია
აზრის გამოხატვისგან ათავისუფლებს; ამასობაში მართლაც დამავიწყდა მისი სახელი
და ჩვენი კონტაქტიც შესაბამისად იწყება – ვუბოდიშებ; მაინც არ მიახლოვდება, სანამ
სხვებიც ჩართულან საუბარში; მერე კი მთელი
52
პიროვნებამ, შეიძლება გაგიცრუოს იმედები, მაგალითად, თუ უბედურია. თუ
გამჟღავნდა, რომ თავის შემოქმედებას ნაწილობრივ ან მთლიანად უარყოფს, მისი
საქმეა; თვითშეფასებას სხვებისთვის მნიშვნელობა არა აქვს; სახელი და გვარი,
რომელიც
ლინი:
მისი ხმა, რომელიც მას არ ესმის, უფრო ცოცხალია, ვიდრე სახე, რომელსაც ის ვერ
ხედავს. ლინი ხმოვნებს ამერიკულ ყაიდაზე განა მხოლოდ აგრძელებს, არამედ
ზევითაც ჭიმავს. კაცის სახელი, მისი ხმით გამოთქმული, მსუბუქად ჟღერს, ბოლოში
მოკლე X, როგორც ქსილოფონშია. მისი ხმა არ ღეჭავს ბგერებს. მგრძნობიარე ხმა არა
აქვს. თითქოს დაჭიმული სიმების ბგერაა, შემდეგ კი ექო, რომელიც მას ავსებს.
ხანდახან ისეც ხდება, რომ მხოლოდ მის ხმას სჯერდება.
ჩანაწერები თვითმფრინავში:
53
ვიცი, რას ვგულისხმობ დანაშაულში. / ორჯერ, მონრეალსა და ჩიკაგოში – საჯაროდ
მისვამენ კითხვას: მართალია, ბატონო ფრიშ, რომ ქალები გძულთ? /
დამოკიდებულება ასაკსა და არცოდნას შორის: ნეტავ როგორ მათემატიკურ მრუდს
მოგვცემდა ეს დამოკიდებულება? მიუხედავად ცოდნის მატებისა, მრუდი მიჰყვება
ასაკს: არცოდნა უსასრულობამდე გრძელდება. / უნახავს ვინმეს ორი ძაღლი,
რომლებიც, ერთმანეთს რომ შეხვდებიან, მესამე ძაღლზე ლაპარაკობენ, რადგან
ერთმანეთისთვის სათქმელი სხვა არაფერი აქვთ? / როგორც მეთევზის ზღაპარი,
რომელიც ბადეს კეცავს, მთელი ძალით კეცავს, სანამ ხმელეთზე არ ამოათრევს და შიგ
მხოლოდ თავადაა გახლართული, მხოლოდ ის. შიმშილით კვდება. / მისი
კათოლიკური დამოკიდებულება სიმართლის მიმართ. / მეხსიერების დაკარგვის
შიში: როგორია, ცარცით ეცადო შუშაზე წერას და შუშა მხოლოდ ნაწილობრივ
იჩერებდეს ცარცს, წაკითხვა შეუძლებელია. ძალიან ზუსტად მახსოვს, სად და ვის
ვუთხარი ეს. გრძელ პირსზე გავედით. სანამ კაცი ლაპარაკობს, ყველაფერი მესმის.
პირსის ბოლოს გავჩერდით. სვლა რომ გაეგრძელებინა, პირსს გასცდენოდა და
ნაცრისფერ წყალზე გასულიყო, უკან მივყვებოდი და დავიხრჩობოდი: აღარ მახსოვს,
თავად ეს როგორ ახსნა. / იმპოტენტი (პირველად) 35 წლის ასაკში...
***
Arena Stage
ლინი
კაცმა უბრალოდ მოხსნა სათვალე, რომ მისი თვალები დაენახა. მან კაცის
ინგლისურზე იცინა. კაცმა კი ეს ისე ქნა, რომ საფეთქლებზე არც შეხებია, თითქოს
ოპტიკოსი ემსახურებოდა კლიენტს. ლინი ციცქნა სამზარეულოში დგას, ორივე
ხელში ჭურჭელი უჭირავს, ამწუთას სრულიად დაუცველია. მისი თვალების ფერი:
წყალქვეშა კენჭებივით კამკამა. კაცი ფიქრობს, სათვალე საერთოდ არ უხდებაო, მას კი
54
ეს უსამართლოდ მიაჩნია. Because I need glasses, ამბობს. ამიტომ კაცი სათვალეს
უბრუნებს. Why don’t you have a seat. ამბობს ლინი. ლამაზი ბინაა. But very small,
პასუხობს. კაცი მაინც ბოლთას სცემს, ხელები ჯიბეებში ჩაუყვია: Like a prisoner,
ამბობს ის, or like an animal. ლინმა დაპატიჟა, რადგან კაცმა ამას წინათ გადაიხადა და
რადგან ის, ასე ჰგონია ლინს, უკვე სამი კვირაა, რესტორნებში იკვებება. მეგობრული
იდეაა; კაცი უფასებს და სტუმარივით ჯდება. ლინი ნელა ირჯება და არც
მაინცდამაინც მარჯვედ, თან კეთება და თან ლაპარაკი არ გამოსდის. მას კი შეუძლია
დაეხმაროს: პომიდორი დაჭრას რგოლებად. ისე ახერხებს, პატარა საწერ მაგიდას არ
სვრის; თან საუბარიც გამოსდის, მაგრამ სათქმელი ბევრი არაფერი მოსდის თავში:
კანადაში რომ ტბები ჯერ კიდევ გაყინულია, ეს უამრავი ტბა, თეთრი ბარათებივით
მიმობნეული, ქსოვილის ნაგლეჯებივით დაფლეთილი, თითქოს საბეჭდი მანქანიდან
ამოუხევიათ ფურცელი და ნაკუწ-ნაკუწ უქცევიათო. ამასობაში საქმესაც მორჩა, ორი
გაუღუნავთ რკინა. What can you do, ამბობს ის. რასაკვირველია, შიშში ცხოვრობ.
შემდეგ სტუმარს სთხოვს, ღვინო დაასხიო. ორივე ფანჯრის წინ – რკინის სახანძრო
კიბე, თითქოს საგანგებოდ გაუმზადებიათ ქურდებისთვის. ფანჯრებიდან მხოლოდ
კედელი მოჩანს, ხუთი მეტრითაც არ იქნება დაშორებული, უფანჯრო კედელი; ზევით
ცის პატარა ნაგლეჯი. შეიძლება ვიკითხო, ქირას რამდენს იხდის? გემრიელია ლინის
შემწვარ-მოხარშული და თავადაც მოდუნდა. ჭიქებს ერთმანეთს არ უჭახუნებენ, ლინი
მხოლოდ ამბობს: Hi! მადა მშვენიერი აქვს, მაგრამ კიდევ ერთხელ დგება
ფირსაკრავისთვის, ვივალდი. მისი თვიური შემოსავალი: 1080 დოლარი,
გადასახადების ჩამოჭრის შემდეგ – 750 დოლარი. შვებულება – ორი კვირა
წელიწადში. აქ ეს ჩვეულებრივი ამბავია. შეიძლება კვირიდან კვირამდე გაუშვან
55
სამსახურიდან, თუკი ფირმა, რომელიც ქალაქში ლაპლაპა ცათამბჯენს ფლობს,
ლინით უკმაყოფილო იქნება. აქ ეს ასეა. Money მამობრივი შეკითხვის დასმას მისი
ფინანსური მდგომარეობის შესახებ (ტრავმაგადატანილი ბავშვების სკოლას, სადაც ის
მუშაობს, სახელმწიფო არ აფინანსებს, რადგან სკოლის სპეციფიკა
ამბობს ლინი, როცა მან მაინც აკოცა. ტახტზე დასაჯდომად ფეხსაცმელი გაიძრო და
კორპის პლატფორმიდან ჩამომხტარი, რა თქმა უნდა, უფრო დაბალია, ძალიან არა,
ცოტათი უფრო დაბალი. კაცს გაუკვირდა. ლინმაც აკოცა, ოღონდ შემდეგ თეძოებიდან
მოიშორა უცხო ხელები, უხეშად არა, ნაზად, მაგრამ ბეჯითად; პასუხი უხერხულ
მდგომარეობაში არ აგდებს, რადგან ლინი სახელით მიმართავს: უხერხული არ არის,
მხოლოდ მკაფიოა. შემდეგ ალბომი მოაქვს. კაცს ფოტოები არ უყვარს. მაგრამ
სტუმარია და რას იზამს. კოლეჯის მოსწავლის ქორწილისსურათები ფლორიდაში:
თეთრებში გამოწყობილი ლინი, ახლანდელზე გამხდარი, ხელში ყვავილების
უზარმაზარი თაიგული უჭირავს, ქორწილის სტუმრები პალმებქვეშ. I got marries as
a virgin, ამბობს ის, That should not be allowed. ფოტოებს ალბომიდან სათითაოდ ხევს
და ისე მაჩვენებს. Memoiren
57
დავრდომილს მოვინახულებ; მართლა ვაპირებ. როდესაც ბაღში ვსხედვართ, მას ჩვენი
ხმა ესმის; ფანჯარა უმეტესად ღია აქვს. არ სტკივა, ისე იტანჯებაო. გაზეთში
წაუკითხავს, რომ პროფესიულ წარმატებას მივაღწიე და მოლოცვას მითვლის. ისევ არ
ავსულვარ ფრაუ ჰალერთან. Why not? ის პასუხობს: I just don’t know. ამასობაში
მანსარდა ვიქირავე, რომ საღამოობით შინ მუშაობა შევძლო; თითქმის ყოველდღე
ავუვლი ხოლმე მისი ბინის კარს. It’a a shame, ამბობს კაცი, I know. ერთ საღამოს, როცა
მშენებლობიდან სახლში ვბრუნდები, ჩვენი კარი ფართოდ გაღებული მხვდება, ბინა
ცარიელია, თავსხმა წვიმაა; ჩემი ცოლი ბაღში ვერ იქნება, უშედეგოდ ვეძახი. იქნებ
ზევითაა? სამზარეულოში, ქურაზე, ცარიელი ტაფა დგას, ვარვარებს. ზევით რომ
ავდივარ, ფროილაინ აიხელბერგერი მიღებს კარს და მამშვიდებს, თქვენი ცოლი ისევ
მოვიდა გონზეო. ვერ ვხვდები, რა მოხდა და შევდივარ ბინაში, სადაც შესვლას ამდენ
წელს გავურბოდი და ამწუთას ყველაფრისთვის მზად ვარ, მაგრამ არა ფრაუ
ჰალერისთვის. ჩემი ცოლი ქურასთან მდგარა და მეხი დასცემია, გვარიანადაა
58
მახსენდება ეს ამბავი, წვიმიანი ღამეა, ოღონდ არ ჭექს და არ ქუხს, უცებ მეუფლება
უაზრო შიში, რომ უკურნებელი სენით დაავადებული არსება გაგვიჩნდება,
დაბადებიდანვე უკურნებლად ავადმყოფი. თავს დამნაშავედ ვგრძნობ. ჩემს ცოლსაც
ახსენდება, ვატყობ, მაგრამ ერთმანეთს არ ვუტყდებით. მისი ოფლით დანამული
ხელი მიჭირავს, სანამ ექიმი არ მეტყვის, გარეთ გადი, საერთო ოთახში დაჯექი და
არაყი დალიე, დაგიძახებთო. მაგრამ ჩემს ცოლს უნდა, რომ მშობიარობას დავესწრო
და ვრჩები, სანამ ბავშვი ჩნდება. ჯანმრთელი ბავშვი, ვაჟი. კიდევ რამდენიმე წელს
ვცხოვრობთ იმ ბინაში, მაგრამ ფრაუ ჰალერი აღარასდროს მომინახულებია. ოღონდ
სულ ვაპირებდი ხოლმე. მოგვიანებით (1955) ის ბინა დავტოვე...
59
ეკუთვნის ან, ყოველ შემთხვევაში, მუშაობს მაინც იქ, სავარძლიდან არც კი
წამოწეულა; ფეხშიშველაა, რაღაცას კითხულობს. ხელს არ
...და არა ბერლინში, პატარა ბაზარში ნაყიდი რაღაცები, ცარიელი ბინა, სადაც დღისით
სკამები საჭიროა. ტელეფონი იატაკზე დგას. პატარა მრგვალი მაგიდა ბაღის კაფეს თუ
ბისტროს გვაგონებს. იუგენდსტილის სანათი, რომელიც იურეკმა გერმანიის
60
დემოკრატიული რესპუბლიკიდან ჩამოგვიტანა და იუგენდსტილის მეორე სანათი,
რომელიც შენც მოგწონს. ოსვალდ ვინერს დუქანი აქვს, სახელად „ექსილი“, იქ თავს
კარგად ვგრძნობთ. სკამები შენ იპოვე, თითო 50 მარკად და აღტაცებული ხარ
მაღაზიით, რომელსაც ორი წვერიანი სტუდენტი უძღვება; აი, აქ ვდგავარ, სკამებს
ვარჩევ და შენ ზურგს მაქცევ, თითქოს მე სკამებთან საერთო არაფერი მქონდეს; უცხო
მუშტარი ვიყო. წვეროსნები ღვინოს გვთავაზობენ და ისე გვეპყრობიან, როგორც ერთ
მუშტარს. ნაშუადღევს შლახტენზეეზე; როცა მხიარულობ, ცოტა ხნით მავიწყდება
შენი უბედურება, გამოწვეული ჩემთან ყოფნით... Journal Intime
მაგალითად, როცა მას ვკითხულობ, რადგან ჩვენი საუბრის თარიღი მინდა გავიხსენო,
გაოგნება მიპყრობს: ორი თუ ხუთი წლის წინაც რომ ზუსტად ასევე მიფიქრია –
ოღონდ მერე დამვიწყებია, რადგან ვერ შევძელი გამოტანილი დასკვნის მიხედვით
ცხოვრება; პირიქით, დუნედ მიცხოვრია.
It is pointless
მის ზარს ჰოლიდან ელოდა. გარეთ ზაფხულის საღამოა. მაგრამ ოთახის კარზე რეკავს
ზარი და ლინი დგას კართან. შიგნით შედის და, კარი რომ იხურება, მხოლოდ მერე
ამბობს: Hi! ბურძგლიან ქურთუკს არ იხდის; სასტუმროში დარჩენას ისედაც არ
აპირებენ. ერთმანეთს ხელს არ უწვდიან. ლინმა დღეს ვერ მოახერხა თავისი
ყოველდღიური მედიტაციის ჩატარება. ოცი წუთი ყოველ საუზმემდე, ოცი წუთი
სამსახურის სავარძელში, სამუშაოს შემდეგ. დღეს უფროსმა გამოიძახა
კონფერენციაზე. ახლა მხოლოდ ერთი სავარძელი სჭირდება და თავისი ოცი წუთი.
საჭირო არ არის, კაცი ოთახიდან გავიდეს; მისი იქ ყოფნა ხელს არ შეუშლის, თუკი
ხმას არ ამოიღებს. ჯერ ჩანთა დადო ხალიჩაზე, დიდი, ტომარასავით ჩანთა, მერე
თვალდახუჭული და მდუმარე ზის, გაშლილი ხელები მსუბუქად დაუწყვია
შარვალზე. კაცს შეუძლია, ამასობაში გაზეთი წაიკითხოს, Book Review. მაგრამ რაღაცას
ცოდვილობს პატარა სამზარეულოში, რომ მისგან შორს იყოს; პიჯაკი არგაუხდია. ასე
რომ, თითქმის არ აკვირდება, სანამ ლინი ზის და სუნთქავს, და ხელები მსუბუქად და
გაუნძრევლად დაუწყვია შარვალზე. ლინი სუნთქავს. მეტი არაფერი. მშვიდად
სუნთქავს და მერე, კაცს ეჩვენება, რომ სუნთქვა უფრო ნელი და რიტმული ხდება.
სხვათა შორის, საათზე დაიხედა, ოცი წუთი გავიდა თუ არაო. ერთ მომენტში ლინს
მარჯვენა ფეხი ებრიცება, თავად, მგონი, ვერც ამჩნევს; განზე კი არ
61
შორდება ფანჯარას, რომ ისევ იმ ძველ ამბავზე არ იფიქროს: თორმეტი წუთი გავიდა
და უცხო ქალი ისევ სავარძელში ზის, თავი აუწევია, ტუჩები მოუკუმავს და
დასწვრილებია, თვალები დახუჭული აქვს. Inconnue de la Seine[6], ცდილობს, ქალს
ირონიულად შეხედოს. ლინს ესეც არ აღელვებს. ბოლოს მეორე სავარძელზე ჯდება და
ჩიბუხის გაწყობას იწყებს. კაცმა რომ თქვას, არ ელოდება. უბრალოდ ზის, იდაყვები
მუხლებზე ჩამოუყრდნია, ხელში დავიწყებული ჩიბუხი უჭირავს. მოქმედების
მოთხოვნილება არა აქვს. სიჩუმე არ არის; კონდიციონერის ჩუმი ზუზუნი, ხანდახან
ავტობუსები, ერთხელ პოლიციის სირენა. იატაკზე გადაჭიმულ ხალიჩას აკვირდება.
ეტყობა, აქ ყველა ოთახში ერთნაირი ხალიჩა უგიათ. ესეც ხშირად გაუფიქრია.
ერთხელ გატრეტილი იწვა
ნათელი საღამოა. კაცი მის ცოცხალ ფეხებს დაჰყურებს. ფეხშიშველაა; ეტყობა, ასეა
საჭირო ამ საქმისთვის. მისი ფეხები, მისი ხელები, მისი შუბლი, მისი ყური. არაფერი
კრთება. მაგრამ ცოცხალია, სუნთქავს. ცოცხალი სხეული. თუ გინდა, დიდხანს
გაგრძელდეს ასე, საწინააღმდეგო არაფერი აქვს. როდესაც მერე ლინი თვალს ახელს,
სულაც არ ანაღვლებს, რომ ოთახში სხვაც არის და უხმოდ იცვამს ფეხზე, კაცი საათზე
იყურება (ოღონდ ლინი ვერ ამჩნევს): ზუსტად ოცი წუთი გასულა. თითქმის ზუსტად.
საჭმელად სად დადის აქ ხალხი? ლინს უნდა, ჯერ ერთი სიგარეტი მოწიოს. I am
hungry, ამბობს, მაგრამ ჩანთას არ იღებს. მერე აბაზანაში შედის. კაცი გასაღებით
ხელში ელოდება. გახარებულია. საინტერესო დაპატიჟებაზე თქვა უარი, რომ ისევ
მარტო დარჩენილიყო და უხარია, რომ ლინი ახლავს თან. როდესაც აბაზანიდან
62
გამოდის, კაცი ჩანთას ახსენებს. I’ll take it later, პასუხობს ის. მისი ჩანთა სასტუმროს
ოთახში რჩება.
I like your sense of humor
საზოგადოებაში (Pen Club) ისე იცინის, როგორც საჭიროა. How funny, ამ დროს ეს
ხალხი საშინელებად მიაჩნია. მარტო რომ ვრჩებით, მაშინ იცინის, როცა კაცი
საერთოდ არ მოელის.
მისი სიცილი საკმაოდ მჭახედ ჟღერს. დარწმუნებული ვერ იქნები, რომ გაიცინებს.
შეუძლია, არც გაიცინოს. როცა იცინის, გაკვირვებული ადამიანი იცინის. წამიერად
ეცვლება სახე და უმეტესად კაცს არ ჰგონია ხოლმე, რომ განსაკუთრებით სახუმარო
რამ თქვა. ხუმრობას არ გულისხმობს. არასდროს იცინის დიდხანს, მაგრამ სახე კიდევ
ცოტა ხანს რჩება გახსნილი, მისი მზერა. You have an open face არასოდეს თქმულა:
I love you
გადაჭრით ვემხრობი აზრს, რომ ასე საშური ჩვენს საზოგადოებაში სხვა არაფერიაო,
ამბობს კაცი. გიცხოვრია ოდესმე ემანსიპირებულ ქალთან ერთად? ამ კითხვას ლინი
არ სვამს და გული სწყდება, რომ ეს კითხვა თვითონ დაუსვა საკუთარ თავს; პასუხი
ახლა ლინს აინტერესებს და კაცი ჩაის ასხამს. ემანსიპირებული ქალი? ჩინური
ჩხირებით შეექცევიან საჭმელს, ხან გამოსდით, ხან არა, ორივე ჩხირით ადვილად
იჭერენ მსუბუქად მოხარშულ, მშრალ თეთრ ბრინჯს, ბამბუკის ღეროებიკი სლიკინაა
და მხოლოდ ისინი კი არ უსხლტებათ ხელიდან, არამედ სასაუბრო თემაც...
63
გამოწყობილი. ბედნიერი ვიყავი, როცა თეატრის წინ, კაფეში პერნოს შევექცეოდით და
ვუთხარი: არ არის საჭირო, პიესა ნახოთ-მეთქი. ყური წაიყრუა, თავისი ჩანთით იყო
დაკავებული და დაბნეული, რადგან რაღაცას ვერ პოულობდა. ლოჟაში არ მქონდა
ადგილი, ორი ბილეთი მქონდა იარუსზე. რატომ ვუთხარი ეს? მსახიობები
მელოდებოდნენ, პრემიერა პარიზში, ჩემი პირველი პრემიერა, დადგმა ძალიან
მომეწონა, ჩემს პიესასაც არა უშავდა, მაგრამ დრო რომ მოახლოვდა, გავუმეორე:
ინგებორგ ბახმან, მართლა არ არის საჭირო, ეს ნახოთ-მეთქი. თეატრის მაგივრად ჩვენს
პირველ ერთობლივ ვახშამზე წავედით. არაფერი ვიცოდი მის ცხოვრებაზე, არც მასზე
მოარული ჭორები. ბავშვთან ერთად ცხოვრობთ? იყო პირველი შეკითხვა, რომელიც
დავუსვი, გაუხარდა, გაოცდა, ნეტარება იგრძნო, რომ არსებობდა ვიღაც, ვინც
სრულიად არაფერი იცოდა მის შესახებ. Montauk
64
ბიჭი არ გავა. Well, ამბობს და ბურძგლიან ქურთუკს არ იძრობს. აქ ორივე უფრო
შებოჭილია, ვიდრე მის ბინაში. კაცი ლითონის ჟალუზს ეჯაჯგურება. ოთახი
ლოჯიით, ნაპირთან ახლოს. ორი საწოლი, გამიჯნული პატარა მაგიდით, რომელზეც
სანათი დგას. მაშინვე ლოჯიაში გადიან. შორს, ატლანტის ოკეანეზე მზეც კი
ბრჭყვიალებს. ლინი სთავაზობს, გავისეირნოთო და ისიც სიამოვნებით თანხმდება;
ოღონდ ჯერ ხელებს გადავიბანო. პინგ-პონგის მაგიდაც ჰქონიათ.
ლინი მის მანკიერ თვისებებს ვერ გაიცნობს. ამდენი დრო არ ექნებათ. ცოლქმრობაა
ამისთვის საჭირო, ხანგრძლივი ცოლქმრობა, რომ გამომჟღავნდეს... მე იგი
მოსამსახურედ არ მიქცევია (ხანდახან ჭურჭელსაც ვრეცხავდი და ნაგავიც ჩამქონდა,
პროდუქტებსაც ვყიდულობდი და ა.შ.) და ქალი, რომელიც მიყვარდა, არასოდეს
მიცემია; ის სხვა რამეს ჩივის და ამიტომ გულზე მხვდება. ერთი წელი დამჭირდა, რომ
ამას მივმხვდარიყავი. თავიდან გროტესკულად მეჩვენება მისი დასკვნა: რომ ათი
წლის განმავლობაში მის თვითრეალიზაციაში წვლილი არ შემიტანია. მშვიდად
ლაპარაკობს. ხელისგულზე ვატარებდი; ქალთან ურთიერთობის ყველაზე
65
buried or cremated? იმავე აზრისაა, სრულიად გადაჭრით... სანაპირო სხვანაირია,
ვიდრე ბრეტანში ერთი წლის წინ, ტალღები აქაც ისე ენარცხებიან ნაპირს, როგორც
ყველგან. რამდენიმე თეთრი ღრუბელი ჩანს; ქაფის ლურჯ გუბეებში ირეკლებიან,
შემდეგ სისველე მიწაში იწრიტება, ქვიშა ნაცრისფრდება, სანამ ქაფის ახალი ენა არ
წამოეწევა და ცოტა ხნით ისევ არ გაიბრწყინებს.
ჰერმესმა ჩაიარა
რას მალავს კაცი: როგორ დავდივარ ღამით პიჟამის ამარა ფრიდენაუში; ქუჩაში
მოწმეები არ არიან, მხოლოდ ქუჩის ლამპიონები წვიმაში, წვიმა მათ შუქში ციმციმებს,
მანქანა მოდის, მაგრამ არ ჩერდება, ფეხშიშველი მივაბიჯებ ტროტუარზე, პიჟამაში
გამოწყობილი, მაგრამ ცივა, თებერვალია ბერლინში, სველი ფილაქანი, შემდეგ
გალუმპული პიჟამა, შორს ვერ მივდივარ, რადგან მხოლოდ მაძაგძაგებს, იმის
მაგივრად, რომ შემრცხვეს...
ერთხელ კაცი ადგა და იმ ადგილას მივიდა, სადაც ტალღები ნაპირს ენარცხება, კიდევ
უფრო
66
ერთ საღამოს, ბერლინში, როცა მას ვერაფრით ვარწმუნებ (რაც ბოლო წლებში, კაცმა
რომ თქვას,
წესად იქცა) და როცა ვეღარ ვიტან, რომ ყოველ ჯერზე სიტყვაში მეჩხირებიან და როცა
ვატყობ, რომ საკუთარ თავსაც ვეღარ ვარწმუნებ, სამზარეულოში გავდივარ, სანაგვე
გამომაქვს, ისევ მაგიდასთან ვჯდები, სანაგვეს თავზე ვიდგამ და ვამბობ: ილაპარაკეთ!
– გთხოვთ.
ლინი შეზლონგში წევს, სახეზე კრემი წაუცხია, ყელზეც, მუქი სათვალეც ისევ
გაუკეთებია, I am sleepy, ამბობს, რადგან ის არ ამბობს, რას ფიქრობს. რასაკვირველია,
არ სძინავს. ჭახჭახა სინათლეა. კაცმა ჩიბუხი დაბერტყა, ფიქრობს: ამოჩიჩქნე ჩიბუხი,
კიდევ ერთხელ დაბერტყე და ჩაბერე (იქნებ ქვიშა შევიდა) და მერე, ჩიბუხით ხელში
ლაპარაკის მაგივრად, გაირჭე კბილებს შორის ეს შენი ცარიელი ჩიბუხი, სანამ
თამბაქოს იპოვიდე, შემდეგ მარჯვენა ცერით დინჯად დატენე, წამების შემავსებელი
სიდინჯით, მეხსიერებისგან დაცლილი წამების განმავლობაში და როცა მორჩები,
დატენილი ჩიბუხი ჩაიდე პირში, ასე ლაპარაკი კი შეიძლება, მაგრამ ზრდილობიანად
არ გამოგივა. ზღვას გახედე, სანამ ასანთს აანთებდე, მერე მეორეს და მერე მესამე
ასანთს, ზღვაზე ქარია, მერე დინჯად მოქაჩე პირველი ნაფაზი, მოკლე ნაფაზი, შემდეგ
მეორე, უფრო გრძელი, სანამ მთლიანად დაბრუნდები აქ, სადაც ხარ. იმწუთას მათ
მეტი არავინაა ამ სავარძლებთან, რომლებსაც ადგილი არ მოუნაცვლეს, რომლებიც
მათ არ ეკუთვნით. საიდანღაც მაწანწალა ძაღლი ჩნდება. ლინი კითხულობს
სამსახურის ქაღალდებს, რადგან გუშინ სამ საათზე წამოვიდა, ხანდახან არც
კითხულობს, ამწუთას თავის გრძელ თმას
აწმყო სამშაბათამდე.
შიშველი სხეული უფრო ბავშვური აქვს, ვიდრე სახე. როცა იცის, რომ ჯერ მკერდზე
უყურებენ, თვალებს ხუჭავს და ამბობს: They are very small. ეს ის საღამოა, როცა
სასტუმროდან თავისი ჩანთის წამოღება მოუწია. We can’t make love, ამბობს ის, not
tonignt. საქმიანი მიზეზი აქვს. როგორ შლის პირველად ლოგინს, როცა ტახტი უკვე
67
გამოსწია: კაცებთან ყოფნის გამოცდილება, ალბათ ბევრთან არა. ჯერ კაბას გაიხდის,
მერე საცვლებს – არ ჩქარობს. გიჩვენებს, რომ შეცდენილი არ არის. თმიდან სარჭებს
იძრობს, ზის, თითქოს მარტო იყოს, თითქოს ისევე აპირებდეს დაძინებას, როგორც
საერთოდ იძინებს ხოლმე; ის იცნობს თავის შიშველ სხეულს. ოღონდ ჩუმადაა, სანამ
თმას ივარცხნის; მერე გაშლილ თმას გააფრიალებს, ალბათ საერთოდ ასე სჩვევია.
ფარდას ჩამოფარება არ სჭირდება, ზედმეტია ამ გისოსებიან ორფანჯრიან ბინაში,
რომელიც წინ კედელს გაჰყურებს. სინათლის საქმე როგორ არის? სხვათა შორის, არ
იხედება უცხო კაცისკენ, რომელმაც არ იცის, პატარა სამზარეულოში სად უნდა
გამორთოს სინათლე; უკარნახებს. კაცს იმედი აქვს, რომ რაიმე როლში არ აღმოჩნდება
კარგა ხანგრძლივი საუბრის შემდეგ. მისი სხეული მკაფიოდ მოჩანს, საკმაო სინათლეა,
ქალაქის განათება, კარგად მოჩანს მისი სახეც, ოღონდ სხვა სახე. ისევ ვერ იხსენებს
ინგლისურ სიტყვას. Your English is excellent, გულისხმობს: ამაზე მეტს საკუთარ
ენაზეც ვერ იტყოდა, როცა ორი სხეული ერთმანეთს
ელოდება, Just relax, ამბობს ის. სხვა ქალთან ყოველ ჯერზე ისეა, როგორც პირველად;
გაოცება მოგონების გარეშე. მერე ლინი ტიტველი რჩება, სამზარეულოში დგას, ის კი,
ჩაცმული სტუმარი, მაგიდასთან ზის და ლაპარაკობს, უხარია, რომ უცხო ენაზე უწევს
ლაპარაკი, განცდა უჩნდება, რომ ყველაფერს, რასაც ამბობს, პირველად წარმოთქვამს.
მარწყვს მიირთმევენ. კაცს არ უგულისხმია, ამ დღეების და საღამოების მერე ლინს
ვიცნობო: ლინი, როგორც უნდინე და ცოტათი, როგორც მოწყალების და. ახლა
ეჩვენება, რომ ლინი ჰერმესმა გამოცვალა; სხვა ქალია იმავე თმით, მხოლოდ უნდინე,
თუმცა ახლა თავის პურიტანულ აღზრდაზე ჰყვება. სამწუხაროდ, ორშაბათია; ლინმა
რამდენიმე საათს უნდა დაიძინოს. ჭურჭელი საღამოსვე უნდა დაირეცხოს. კაცი
ეხმარება; ვერ დაჯდება მაგიდასთან და ვერ უყურებს, როგორ ტრიალებს შიშველი
ქალი. ლინისთვის სულაც არ არის ჩვეულებრივი ამბავი, რომ დარეცხილ ჭურჭელს
კაცი ამშრალებს. სამზარეულოს ნიშა ისეთი ვიწროა, შეუძლებელია, ორი ადამიანი
ერთმანეთს არ გაედოს; მაგრამ ახერხებენ. კაცი დადუმებულია. სად წავიღო ჭიქები?
დანა? ლინი არ ეუბნება, კოცნით უხდის მადლობას; ფამილარულობად
მოეჩვენებოდა, კაცს თუ ეცოდინებოდა, სად რისი ადგილია.
ლინის ფეხსაცმელები ქვიშაში, ისევ მირბის, შორს, ამწუთას ვეღარც კი იცნობ მის
გამოსახულებას, რადგან იქ, სადაც ახლა დარბის, ზღვა მზეში ბრჭყვიალებს და თვალს
ჭრის. თითქოს განზე დარბის. მერე იკვეთება: მიხვეულ-მოხვეულად დარბის,
როგორც სლალომზე, ალბათ ტალღების ქაფს უქცევს გვერდს, ერთ მომენტში
ხელებსაც იქნევს. სიამოვნებისგან.
DÉJÀ VU
კაცი ზის.
68
დღისით გზაში, ქუჩაში რომ ბევრი ხალხი ირევა, ან ლიფტში, სადაც ადამიანებს
ახლოდან ხედავ, ჰგონია, რომ ვერ გადაეჩვევა: ლინს ადარებს სხვა ქალებს, მის თმას
ადარებს სხვების
თმას, მის უცებ მკრთალად ამოტივტივებულ სახეს სხვების სახეებს. თითქოს პარისის
არჩევანი ჰქონდეს! აბეზრად არ აკვირდება, ოღონდ საფუძვლიანად: თმის ძირებს
ყურს უკან, ნიკაპს, ყელს, ტუჩებს, ცხვირს, მთელ გამოსახულებას, სიარულის მანერას.
უყურებს, რომ დარწმუნდეს, მისი სინაზე მართლა ლინს ეკუთვნის თუ არა... თუ თავს
ვიტყუებ?... ზის და სადღაც იყურება. წიგნს, რომელიც ხელში უჭირავს, არ შლის.
ტალღების ზათქი და შხაფანი ხელს ვერ შეუშლიდა კითხვაში; ვერც პატარა
სპორტული თვითმფრინავი, რომელიც ახლა გრძელი ცარიელი პლაჟის თავზე უკან
მოფრინავს; ვერც ძაღლი. შეიძლება, თავი ასწიო წიგნიდან და საკუთარ თავს უთხრა:
ნაშუადღევს ატლანტის ოკეანესთან, ახლა ზუსტად 4 საათი და 35 წუთია.
ლიტერატურა წამს ინახავს, ესაა მისი ფუნქცია. ლიტერატურას სხვა დრო აქვს, და
თემა, რომელიც ყველას ან ბევრს ეხება – რასაც ვერ იტყვი მის ორ, ქვიშაზე დაყრილ
ფეხსაცმელზე...
„ამქვეყნად ყოფნა სინათლეში ყოფნას ნიშნავს. სულ ერთია, სადაც იქნები (თუნდაც
ახლახან კორინთოში მოხუცივით ვირს მიერეკებოდე), ვირის გაძღოლაც ჩვენი
ხელობაა! – მაგრამ, უპირველეს ყოვლისა, სინათლის და სიხარულის ერთგული უნდა
იყო, უნდა გწამდეს, რომ ქრები ნარშავებზე, ასფალტსა და ზღვაზე აელვარებულ
სინათლეში, უნდა გაუძლო დროს, უფრო სწორად, უნდა გწამდეს წამის
მარადისობისა. იყო მარადიული, ნიშნავს, არსებობდე ამქვეყნად.“[9] ცხოვრება
ციტატაში.
როდესაც კანი შეიგრძნობს, როგორ აშრება ქვიშა, მზე, ქარი, რას ნიშნავს ეს კანისა და
ტვინისათვის... კაცს თავისი როლი არ ავიწყდება, არც შემდგომი ვალდებულებები,
რომლებიც ამ როლიდან გამომდინარეობს; შეხვედრები, მსოფლიოს მდგომარეობაც
კი არ ავიწყდება. ბევრი რამ არსებობს, რაც მას არ ავიწყდება ამ წყალწყალა აწმყოში.
Monte Alban:
69
სხვაგან თავიდან დაეწყოთ ცხოვრება. მათ ჯუნგლებს გადაულოცავდნენ (Palanque)
და ბუნების გამანადგურებელ ძალას... იქნებ არც არის მართალი ის, რაც მე
აღმაფრთოვანებს... Monte Alban: აქ, ამ ნანგრევებზე ზის მარიანე, დაბადებული 1939
წელს, ფილოსოფიის ფაკულტეტის კურსდამთავრებული, აკრთობს ჩემი თხოვნა,
მგონია, შევძლებ გადავიტანო, თუ მეტყვის, ჩემთვის ბებერი ხარო. ორი წელი? სამი
წელი? ბრძნულად ყოყმანობს. რომში ჩამოდის და მთელი ზაფხული ორჭოფობს.
შემდეგ სოფლის სახლი, პატარა საერთო ბინა ციურიხში, შემდეგ სხვა ბინა, უფრო
დიდი, ერთად მოგზაურობა, ცხრა წელი გრძელდება, უფრო დიდხანს, ვიდრე ოდესმე
წარმოიდგენდნენ.
როდესაც ხედავს, როგორ მიაბიჯებს ლინი ქვიშაში, იქ, სადაც ქვიშა მშრალი და
ფხვიერია, უფრო ნელა და გაჭირვებით მიიწევს წინ. ცოტა დაუღლია სირბილს,
ხელებს იქნევს, რადგან ფეხების ქნევის თავი აღარ აქვს, ხანდახან წაიბორძიკებს, როცა
ფეხი ქვიშაში ეფლობა, შემდეგ ისევ მოიტყორცნის წითელ თმას ხან ერთ მხარზე და
ხან მეორეზე, მოსწონს მისი ყურება. ალბათ ლინმა ეს იცის; სადღაც იყურება. როცა
გვერდით შეზლონგზე წევს, ფიქრი სხვა მხარეს მიაქროლებს. როცა ლინი ხის
სასტუმროს ხის კიბეზე ადის, თვალს არ აყოლებს; შეუძლია, წარმოიდგინოს, როგორ
ამოძრავებს ხელებს, გრაციოზულად და ცოტა სასაცილოდ. მისი დავიწყებაც
შეუძლია, მაგალითად, როცა ხალხშია. სიამოვნებით უცქერს, როცა ჭამს; გამხდარი
ადამიანის უგერგილო მადა. როცა აქ არ არის, ბუნდოვნად ახსენდება მისი სიცილი;
მაგრამ მერე ამ სიცილის გაგონება სიამოვნებს. ქალაქში, სანამ ლინი ქუჩაზე გადადის
და სანამ იცნობდეს, იგი ერთ-ერთია გამვლელთა შორის; როგორ იქნევს თხელ
მკლავებს, როგორ ცდილობს, ხალხში გზა გაიკვალოს, როგორ ამოძრავებს თავს. კაცი
შეყვარებული არ არის. უხარია. როდესაც ლინი ხის სასტუმროს ხის კიბეზე ჩამოდის.
კაცს ღამე არ ახსენდება; უყურებს, როგორ მოხტუნაობს კიბეზე, კინაღამ წაიქცევა (ხის
მოაჯირი რომ არ იყოს, რომელსაც ბოლო წამს ეჭიდება), სიამოვნებით უცქერს.
70
ორივე ფეხსაცმელი ქვიშით აავსო. არ ვიცი, კაცს რატომ ახსენდება ბოდლერი, Fleure du
mal, ლინმა ეს არ იცის. მის კითხვას რომ გასცეს პასუხი, ეუბნება: ლექსები არასოდეს
გამომიქვეყნებია. საჯარო
და ა.შ.
იქნებ იმიტომ ახსენდება ლინთან ყოფნისას რაღაცები, რაც სხვა დროს, გამოთქმა რომ
შესძლებოდა, არ გაახსენდებოდა, რომ მასა და ლინს შორის მხოლოდ ინგლისური ენა
არსებობს და კაცი რამეს, რასაც სხვა დროს იტყოდა, სიზარმაცის გამო ვერ ამბობს.
უცხო ენაზე დუმილი განსხვავდება მშობლიურ ენაზე დუმილისგან; უცხო ენაზე
როცა ვდუმვარ, ნაკლებად გავურბივარ ფიქრს, მეხსიერება ნაკლებს ინახავს... ორჯერ
დავესწარი მშობიარობას; ჩემს ცოლს უნდოდა. ამაზე არასოდეს დამიწერია. ჩემს
ცოლს არ უნდოდა, დამეწერა. მგონი, არც არასოდეს მომიყოლია. მხოლოდ ვხედავ.
დიდი ხნის ამბავია. რაც მას არ აღუწერია:
სამმა ქალმა, ვინც მიყვარდა, ოთხი აბორტი გაიკეთა. სამჯერ ეჭვი არ შემპარვია, რომ
გადაწყვეტილება სწორი იყო. ელდა ყოველ მათგანს ახლდა. კაცის როლი, რომელიც
მერე ექიმს ფულს უხდის. ერთხელ: რადგან ცოლიანი ვარ, მას კი ჩემს მეგობარზე
უნდა გათხოვება. მეორედ სხვა მიზეზით: უკვე დაგვიანებულია ჩვენი ამბისთვის.
მეგობრებად დავრჩით. ერთხელ შეცდომა იყო; დანაშაული, მერე ასე ვფიქრობ, ჩემი
დანაშაული. გამბედაობა არ მყოფნის, ბავშვის გაჩენა მოვითხოვო; ვუყურებ მას, არ
71
ორჭოფობს (თუმცა, ბუნებრივია, შიშს შეუპყრია) და გულნატკენი ვარ. კიდევ ერთხელ
ვეკითხები: მართლა არ გინდა? იცის, რომ მასთან დარჩენა მსურს. სანამ ახალგაზრდა
ვიყავი, კაცმა რომ თქვას, შვილები არ მინატრია; უბრალოდ, გამახარა ამბავმა, რომ
ბავშვი ჩაისახა: ქალის გულისთვის. მერე სხვაგვარადაა, მაგრამ მკაფიოდ ვერ
გამოვთქვამ სურვილს, ვერ ვბედავ, რადგან ვხედავ, ჩემი საყვარელი ქალი არ
ორჭოფობს. შემდეგ ვდგავარ ღამით ქუჩაში, მას მერე, რაც კიდევ ერთხელ ვკითხე და
თანაგრძნობით ველოდები. მგონია, რომ სხვა ყველაფერი შანტაჟს დაემსგავსებოდა.
ესეც დიდი ხნის წინ იყო. შანტაჟი უფრო სწორი იქნებოდა (ამ შემთხვევაში). ერთხელ
კი ექიმის რჩევაა და ჩვენი სურვილის საწინააღმდეგოდ ხდება. How do you know
ამბობს ლინი, რადგან კაცი უმტკიცებს, ასეთი ღრუბლები არაფერს ნიშნავს და ხვალ
(კვირას) ისევ ხასხასა ლურჯი დღე იქნებაო. შეზლონგებზე წვანან, რომლებიც
ადგილიდან არ დაუძრავთ. მანძილი მათ შორის ერთი ხელის გაწვდენაზე ცოტა
მეტია. ვინ დადგა აქ ეს ორი სავარძელი, გრძელ, ცარიელ სანაპიროზე? მხოლოდ ერთ
ვინმეს შეეძლო ამის გაკეთება: ჰერმესს. უხარია, რომ ლინი აქ არის. ძალიან ცარიელი
იქნებოდა აქაურობა ახალგაზრდა უცნობის, ზღვის, დიუნების და ქარის გარეშე. აქ
დიდხანს ვერ იჯდებოდა, წავიდოდა. უმიზნოდ. იქნებოდა ქვიშა, როგორც ზილტზე
(1949) და ზღვის სილურჯე, როგორც სპერლონგაში (1962) და მოგონება. ლინს როცა
არ უყურებს, მაშინაც: ის ქმნის აწმყოს, მისი სხეული მეორე შეზლონგზე. ლინმა არ
იცის, ის რას ფიქრობს. მისი სხეულის შეხების მოთხოვნილება არა აქვს. ურჩევნია,
დახატვა შეეძლოს (ცოტა ხატვა ვიცი, მაგრამ დიდი ხანია, არაფერი დამიხატავს. ვერ
ვიტან, რომ სულ პლაგიატი გამომდის, თან სუსტი; როცა ვხატავ, ხელიდან
მისხლტება, რასაც ვხედავ). ლინმა თავი უკან გადააგდო, სახე გვერდით მიაბრუნა,
ბლუზა ოდნავ გახსნილი აქვს, ორივე ხელი კალთაში უწყვია, მუხლები მოუღუნავს;
ფეხებზე და წვივებზე კანი ფერმკრთალი აქვს. მზეს ეფიცხება. კაცი გაჭიმული ზის,
ფეხები ქვიშაში ჩაუყვია, უმეტესად ნაშუადღევის ზღვას გასცქერის. ფსკერის
ტორტმანის ყრუ ხმა ისმის, შიგადაშიგ – ტალღების დგაფუნი. ლინს არ სძინავს.
ძლიერი ქარია. თავი წამოსწია და სადღაც იყურება. როცა ხვდება, რომ კაცი უყურებს,
იცინის. My life as a man:
72
1901 წელს, კაპარს კრეფდა) და შემდეგ ისევ ეწმინდება გონება: ვკვდებიო, ამბობს,
მადლობელი ვარ თქვენიო. მაგრამ კიდევ ნახევარ წელს გრძელდება ეს ამბავი. ექიმი,
რომელსაც მისი სურვილი გავანდე, მიხსნის, უარესად დაიტანჯება უშპრიცოდ;
დაიხრჩობაო. ერთ დღესაც, როცა ისევ მივდივარ მოსანახულებლად, იმ ოთახში
შევყავარ, სადაც მომაკვდავებს ათავსებენ. სამი დღე და ღამე ვენაცვლებით ერთმანეთს
მე, ჩემი ძმა და ჩემი და, რომელიც მისი შვილი არ არის. ხანდახან ლაპარაკსაც
ახერხებს. აი, რას წუხს – ვინმე თუ იზრუნებს, რომ პიჯაკები წესრიგში გქონდესო.
მერე დარდობს, ბევრ დროს კარგავთ ჩემს მონახულებაზეო. ჯერ არასოდეს
ვყოფილვარ იქ, სადაც ადამიანი კვდება. ხანდახან გეგონება, რომ უკვე მკვდარია. რომ
დაველაპარაკებით, უკვირს, ისევ აქ ხართო? მღვდელი გამზადებულია. ვიცი, როგორ
გააბრაზა ამ მღვდლის საშობაო მიმართვამ; თურმე უთქვამს: იმედი გვაქვს, მომავალ
შობასაც ერთად შევხვდებითო. რადგან გამიგია, რომ ადამიანები სიკვდილის წინ
ხშირად სხვანაირად ფიქრობენ, ვეკითხები, მღვდლის ნახვა თუ გინდა-მეთქი.
ფხიზელია, კითხვა გაიგო, დაფიქრდა და მითხრა: რისთვის? ერთხელაც, როცა
ვემშვიდობები, ვეუბნები: შენ ლამაზი ქალი ხარ. შეუფერებლად არ მიაჩნია ჩემი
ნათქვამი; კითხულობს, სურათს რატომ არ ვიღებთო. ექიმიც ვერ ამჩნევს მისი
მდგომარეობის ცვლილებას და ერთხელაც საღამოს ვიზიტი გამოვტოვე; მაიზეში
(ციურიხი) ერთი კოლეგა თავისი ახალი რომანიდან ნაწყვეტებს კითხულობს, მე
შესავალი სიტყვა უნდა ვთქვა. რთული გამოსვლა არ არის, მაგრამ ვნერვიულობ,
ხოლო საღამო
არის სწორედ ის სიტყვა: Fun ნახო ის, რაც ახლა აქ არის: Montauk Beach
დელფინებზე მასზე მეტი იცის. ხანდახან არ იციან, რაზე ლაპარაკობენ – ერთად ყოფნა
დღისით: მოსაწყენი არ არის, ოღონდ ორივეს შორიდან ვხედავ: ერთმანეთს ვერ
73
გაიცნობენ... ისევ პლაჟი, ტალღები შეიძლება ოდნავ უფრო ახლოს ენარცხებიან
ნაპირს, ვიდრე ორი საათის წინ, არც უფრო ძლიერად და არც უფრო სუსტად. მზე ისევ
შუბისწვერზე დგას. სასიამოვნოა, ნაკლებად ცხელა. ნაპირზე მომსკდარი და იქვე
ჩახვეული ტალღების თეთრ ქაფს იქით ზღვა მუქი მელნისფერია. ტალღების მუდმივი
დგაფუნი. ორივე ხელი კისერქვეშ ამოუწყვია, რომ თავი ცოტა წამოსწიოს,
ჰორიზონტის მკვეთრ ზოლს უყურებს, ჩუმად არ არის, ოღონდ აჩუმათებს იმას, რაც
მას ეხება. ტრაგედიას ვერ უწოდებ. ყველაფერი ცხადია, თავისთავად ცხადიც კი. და
სწორი. და მან იწინასწარმეტყველა; ყველამ იწინასწარმეტყველა. ისღა დარჩენია,
მიიღოს, როგორც არის. დაუჩივლელად. და ეს შესაძლებელია, როცა ხელები
კისერქვეშ ამოგიწყვია, რომ თავი წამოწიო...
შეხედავ, ვერ მიხვდები, რატომ არის შეუცვლელი. როდესაც კაცმა იპოვა – არც
გარდერობში და არც მაგიდაზე, არც ყვითელ ტახტზე – მაშინვე დაურეკა სამსახურში.
ყურმილში ჩაესმა, ლინმა როგორ ამოისუნთქა. იმ ადგილას არ უნდა დამეკარგა ეს
ძეწკვიო... ვახშამზე ლინი სხვა კაბით ევლინება, კაცს ნაკლებად მოსწონს; ისევ
თხელშუშიანი სათვალე უკეთია. თმა შეუკრავს. მიმტანი, რომელიც კაცს სალამზე არ
პასუხობს, ყინულიან წყალს უსხამს ორივეს ჭიქაში. ირგვლივ ხალხი: ლაღი,
მაღალხელფასიანი კაცები, ახალგაზრდები ცოტანი არიან (too expensive , ამბობს
ლინი). სამაგიეროდ, ბევრი ასაკოვანი წყვილი, სიტყვას არ ეუბნებიან ერთმანეთს და
ოჯახები, რომლებიც ისე ხმაურობენ, თითქოს საკუთარ სახლში იყვნენ. მზე
ყველასთვის ჩადის. ქორწილის თავყრილობა. ის და ლინიც შეიძლება ხანდახან ჩუმად
იყვნენ. საერთო ნაცნობი ბევრი არ ჰყავთ. რაზე უნდა იჭორაონ. რესტორანში
ლობსტერი აქვთ. ლინს ჰგონია, რომ ის ასწავლის, როგორ უნდა მოიმარჯვოს მაშები.
გადაჭარბებული წარმოდგენა აქვს მასზე. კაცი გრძნობს, რომ მისი ზოგიერთი თვისება
ლინს ეუცხოება. როდესაც (სანამ ღვინოს მოიტანენ) ლაპარაკს იწყებს, ლინი ფიქრობს,
დამაინტერესებსო და პირველივე წინადადებაზე სიტყვას არ აწყვეტინებს. ახლა კაცი
ღვინოს სინჯავს, თავს იქნევს. ღვინისა რაღაც გაეგება. არ იმახსოვრებს, აწყვეტინებს
თუ არა ლინი სიტყვას და რამდენჯერ. ლობსტერის პირველი მაკრატელა
გადატეხილია, ლინს უკეთ გამოსდის. როდესაც ეკითხება, რას გულისხმობო, ეტყობა,
არ გამორიცხავს, რომ ვრცლად თუ მოუყვება (მისი ინგლისურით) მართლა
დააინტერესებს. კაცი ისეთ რამეებს ამბობს, თავად უკვირს. ეს ამხიარულებს.
ამჩატებულია,
თურმე შესძლებია სხვისგან ჭკუის სწავლა. სხვათა შორის, ცოტას სვამენ. ლინი თავის
ლობსტერს ჩიჩქნის, იმიტომ არა, რომ არ მოუსმინოს. ბუნებრივია, ყველაფერი არ
აინტერესებს, რაც კაცს თავში მოუვა (მაგალითად, არქიტექტურაზე მონაყოლი).
ლობსტერს სულაც არ აქვს იმდენი ხორცი, თავიდან რომ გგონია; წითელი მილაკები
მშვენიერი სანახავია თეფშზე, ლინი მზადაა დესერტისთვის. თუ თანხმობას მიაღწევენ,
ამას რა სჯობს; უსიამოვნო გონივრული შეთანხმების სუნი არ აუვა; მიუხედავად
74
შეთანხმებისა, საუბრის გაგრძელება შეიძლება. ახალგაზრდა მიმტანი გოგო, ალბათ
სტუდენტი, დესერტისას ისე ემსახურება, როგორც განსაკუთრებულ წყვილს, თითქოს
მონაწილე იყოს მათი ზეიმისა. სუფრასთან ერთმანეთს არ ეფერებიან; მათ
გამომეტყველებას არ ახასიათებს მალული ანტიპათია, ისინი ერთმანეთს გვერდიდან
არ სტყორცნიან მოკლე მზერას, მზერას, რომელიც ცხადყოფს, რომ არც ერთისთვის
აღარ არის საიდუმლო – მათ აკავშირებთ ღრმა სიახლოვე სიამოვნების გარეშე. Central
Park
ხანდახან მგონია, რომ ქალების მესმის და მათ თავიდან მოსწონთ ჩემი გამონაგონი,
ჩემი წარმოდგენა მათი არსის შესახებ; ყოველ შემთხვევაში, უკვირთ, როცა მათში
ისეთ რამეს აღმოვაჩენ, რაც ჩემს წინამორბედებს არ დაუნახავთ. ასე ვიგებ ქალების
გულს. „ჯერ არც ერთ კაცთან არ მილაპარაკია ისე, როგორც შენთანო“, ხშირად
უთქვამთ გამომშვიდობებისას. თავის მოქონვა ყველას შეუძლია, მე ეს არ მჭირდება;
სიამოვნებთ, როცა ხედავენ, როგორ დაჟინებით ვცდილობ მათ შეცნობას. ერთხანს
სჯერათ, რაც მათ შესახებ თავში მომდის; მე ისინი მარტივი არსებები კი არ მგონია,
არამედ წინააღმდეგობებით სავსე. „ეს ჯერ ჩემთვის არავის უთქვამს“, ამბობენ ისინი,
„მაგრამ შეიძლება მართალი ხარო“. ჩემს მონახაზში არის რაღაც გარდაუვალი.
როგორც ყველა წინასწარმეტყველებაში. თავად მიკვირს ხოლმე, როგორ ადასტურებს
ქალების ქცევა ჩემს წინათგრძნობას. ბუნებრივია, ყველას ერთ სქემაში არ ვაქცევ. ვერ
ვისვენებ, თუ არ გავიგე, ვინ არის ის, ვინც მიყვარს. ერთ პარტნიორთან განცდილის
75
მეორე პარტნიორზე გადატანას თავს ვარიდებ. თუ უნებურად მაინც გამომივიდა,
ვიცი, რომ უსამართლოდ ვიქცევი. ალბათ ჩემი ბრალია, როცა ქალების ქცევა
მეორდება, ხანდახან უაღრესად ზუსტად. არადა, მგონია, რომ ფანტაზიის
ნაკლებობაში არ უნდა იყოს საქმე; თითოეული პარტნიორისთვის ვიგონებ ჩემთან
ყოფნის განსხვავებულ განსაცდელს. მაგალითად, რომ ის არის ჩვენ შორის უფრო
ძლიერი, ან რომ მე ვარ ჩვენ შორის უფრო ძლიერი. მერე ამ სქემის შესაბამისად
იქცევიან, ყოველ შემთხვევაში, ჩემთან ყოფნისას. როცა ვხედავ, რომ იტანჯებიან,
ვეუბნები, რა ტანჯავთ,
ან არც ვეუბნები; მაგრამ მგონია, რომ ვიცი. ჩემი სიშმაგის ძალა. არასოდეს
მღალატობს; ყველაფერი, რაც ჩემს სქემაში ჯდება, დაკვირვებას ექვემდებარება. მე ხომ
ვხედავ, მე ხომ მესმის, და თუ იქ არ ვარ, დაახლოებით შემიძლია წარმოვიდგინო.
უნდა წარმოვიდგინო; დაახლოებით კი არა, – ზუსტად. რასაკვირველია, ვეჭვდები,
სწორია თუ არა ჩემი ზუსტი წარმოდგენა. „ეს შენებური ინტერპრეტაციაა“, მეუბნებიან
ქალები; მათ ინტერპრეტაცია არ სჭირდებათ. მტანჯავს თუ მახარებს, რასაც ვთხზავ
საყვარელი ქალის შესახებ, სულ ერთია; მთავარია, მე მჯეროდეს. ქალები კი არ
მატყუებენ; ჩემით ვიტყუებ თავს.
Max, did you love your mother?
კი.
იჩეჩს.
Why not?
ბავშვები აღარ არიან, ყველა დიდია, როგორც დიდები, რა თქმა უნდა, სხვანაირები
არიან, ვიდრე სხვა დიდები; უჭირთ დაივიწყონ, რომ ის არის მათი მამა, მან კი
წესიერად არ იცის, რა უნდა ქნას, რომ დიდების მამობა შეძლოს... ეტყობა, მაყრიონის
დანახვამ დააბნია ლინი:
Did you get a wedding like that?
მეორედ არა... Casa Communale, სადაც ერთ-ერთ ოთახში სოფლის სკოლაც არის
მოთავსებული, Il Sindaco, პროფესიით შპალერის გამკვრელი, რომელიც მარტივი და
მონდომებული
76
დესერტის დროს სვამს ამ კითხვას. შაბათია, კაცი სამშაბათს მიფრინავს. ლინი ისევ
ცდილობს, ნაკლი აღმოუჩინოს. სხვათა შორის, უკვე შეთანხმდნენ, რომ ერთმანეთს
წერილებს არ მისწერენ; მხოლოდ ღია ბარათს 1975 წლის 11 მაისს, თუ ორივეს არ
დაავიწყდა. მისი კითხვა ანკეტის კითხვას ჰგავს:
Are you jealous? And in case you are: Could you kill a person? And if so: Her or him? And if
not...
77
ყველა ხედავს, ისიც. ქალს რა ურთულებს ცხოვრებას – კაცი არ ეშვება და სულ
ახალახალი ერთობლივი მოგზაურობის გეგმებს უზიარებს, გაურკვეველი
მდგომარეობის გამო აწონებს თავის გეგმებს. რატომ პირდაპირ არ დასვამს შეკითხვას?
ქალი საკუთარ თავს ეუბნება: არ უნდა, რომ იცოდეს. კაცი თვალებში ჩაჰყურებს
მეგობარს და ხედავს, რომ მეგობარი მას აფასებს; მართლა ასეა. ნელ-ნელა ყველანაირი,
მცირედი ეჭვიც ეფანტება; მისი შეცდომაა; კაცი, რომელიც ვერ გრძნობს, რომ ქალი
სხვისი ლოგინიდან მოდის, მგრძნობიარე კაცი არ არის.
მხოლოდ იმას ამჩნევს, რომ ქალს მისი საქმე ნაკლებად აინტერესებს. თანხმდება
მოწვევას ოსტინში, რომ ქალს სხვაგვარი ამერიკა აჩვენოს, ტეხასი და ნიუ-ორლეანი;
ქალი ფრენის შიშს ვერ სძლევს და მას მარტო უხდება გაფრენა. მეგობარი ტეხასში
კარგი ხალხის მისამართებს აძლევს. ისევ დარწმუნებულები არიან, რომ მან
ყველაფერი იცის და პატივს სცემენ გაწონასწორებული საქციელის გამო. მართალია,
მოგზაურობიდან დაგეგმილზე ადრე ბრუნდება, მაგრამ წინასწარ ატყობინებს
ჩამოსვლის დროს და გულითადად ხვდებიან. ზაფხულში, სახლში, ევროპაში, იგი
იზიარებს ქალის აღტაცებას ნიუ-იორკით; ქალს ბედნიერებას ჰგვრის მისი მზაობა,
კიდევ ერთი ზამთარი გაატაროს ნიუ-იორკში, ნიუ-იორკი ქალის საქმიანობისთვის
მნიშვნელოვანია, ამჯერად სძლევს ფრენის შიშს და ერთი თვით ადრე მიფრინავს,
რადგან ქმარს ჯერ საქმეები აქვს ევროპაში. ხალისიან, სიყვარულით სავსე წერილებს
იწერება ნიუ-იორკიდან. პენელოპეს ამბავს ჩასვლისთანავე ისმენს: ვინმე ჯეკი,
რომელსაც კაცი ჯერ არ იცნობს, თურმე შეცდენას უპირებდა, ის კი არა, მგონი
გაუპატიურებასაც, მეგობრების დაძახება დასჭირვებია, რომ მთვრალი ჯეკი
ოთახიდან გაეგდო. კაცი ინტერესდება ქალის სამუშაოთი, მაგრამ მას სხვისი
დახმარება სჭირდება და კაცს ეს ესმის; ინგლისური ცუდად იცის. მხოლოდ ოთხნი
აღარ ხვდებიან ხოლმე ერთმანეთს – ისინი და მეგობარი და მისი ახალგაზრდა ცოლი,
რომელსაც ხასიათი დაუმძიმდა. სხვას რას ამჩნევს? ამჩნევს, როგორ უჭირს ცოლის
დარწმუნება რაიმეში, სულ ერთია, რა თემაზე უნდა ლაპარაკობდეს; ცოლმა მთელი ამ
ხნის განმავლობაში იცის, რომ ქმარი მთელი ამ ხნის
78
აღიქვამენ. ეს მეგობრისთვისაც აუტანელია, რომელიც მას აფასებს. ერთხელაც დგება
მეგობარი, კარს აღებს და მიდის. იმედია, არაფერს გადაეყრება ბნელ ქუჩებში, წესით,
უნდა მიგვეხედა. აღმოჩნდება, რომ მეგობარს ამასობაში მეორე ბინაც გაუჩენია, უფრო
პატარა, რადგან ოჯახურ ბინაში წყნარად ვერ მუშაობს, ლოგინზე ზის: Sorry, ამბობს, I
am drunk. არაფერია გასაკვირი ამაში. სხვა დროს, როდესაც
ცხენიდან – ვლანძღავ იორგს, რომელმაც ერთხელ, 1972 წელს, ექვსი წლის ნამუშევარი
გადამირჩინა სრულ დასახიჩრებას; ანუ ნამდვილი მეგობარია. მასთან ვარ, ბოლთას
ვცემ, ვიცინი: ჩვენი პირისპირ საუბრები, მამაკაცური საუბრები, თურმე მან იცოდა,
რაც მე არ ვიცოდი ჩემი ცოლქმრობის შესახებ. ბოდიში! უკან მიმაქვს, რაც
გაბრაზებულმა ვთქვი. მაგრამ რა ვუყო ამ ბრაზს? არც ესაა მართალი: მაშინ თვითონ
მან კი არ უამბო, ბევრი ლაპარაკობდა და მან, ჩემმა მეგობარმა, ქალს ჰკითხა, შენმა
ქმარმა თუ იცისო. უნდა მესმოდეს: რა დღეში იქნებოდა. მეგობარი, ვინც მას ამ სახლში
ამერიკული სასიყვარულო წერილების მთელ დასტას უნახავს, მისი ნდობით
ბოროტად ისარგებლებდა? მაინც გაოგნებული ვარ. ცუდ და სულელურ რამეებს
ვამბობ, იორგი ალბათ ზრდასრული კაცისგან ასეთ ლაპარაკს არ მოელის. რაში
მენაღვლება, ჩემამდე რამდენმა კაცმა იცოდა ჩემი ამბავი? საკუთარ თავზე ვარ
გაოგნებული; ჩემმა ამპარტავნობამ მაიძულა, ამისგან საიდუმლო შემექმნა, აბა სხვა
რამ, მას შემდეგ, რაც ჩვენი საიდუმლო ვიცი? საკუთარი ამპარტავნობით ვარ
გაოგნებული. რა დაუშლიდა მას, ჩემი ცოლის საყვარელს, თავისი რომანის შესახებ
მანამდე მოეყოლა სხვებისთვის, სანამ მე გავიგებდი? ეს მისი ისტორიაა).
79
გახურებულები; შხაპი იქნებოდა მშვენიერი. უცებ ყველაფერი მყიფე ხდება:
ერთობლივი მიუსაფრობის მელანქოლია. ახლა რამე კარგი უნდა მოგაფიქრდეს,
მაგრამ იდეა არ ჩანს. ლინი ამბობს:
It was a beautiful day!
ერთ კვირაში აკადემიის სხდომაა ბერლინში. ნეტა ლინი რას გააკეთებსერთ კვირაში
დღეის სწორს? საუბარი ვერ ეწყობა; ლინის გეგმები, მისი გეგმები. ცოტა ხანს
ლოჯიაში სხედან. ლინს პიჟამაზე ბურძგლიანი ქურთუკი შემოუცვამს; ტალღები სულ
ახლოს ეხეთქება ნაპირს პროჟექტორების შუქზე; ზოგად თემებზე თუ ისაუბრებენ:
თქვენთვის ქორწინება ჯერ კიდევ პრობლემაა?
მეორე დილას. კიდევ მახსენდება ქალი, რომელიც ლოგინში წამოჯდა, რომ თავისი
ქმრისთვის სამსახურში დაერეკა და ეთქვა, ჯიხურიდან გირეკავო; არ მინდა
მოვუსმინო და გვერდზე გავდივარ, ერთი საათის შემდეგ კი სამივენი ერთად
ვსადილობთ... ეს თემა ლაპარაკის საღერღელს არ უშლის.
პროჟექტორის შუქქვეშ ტალღების დგაფუნი არც ისე ხმაურიანია, რომ საუბარში ხელი
შეუშალოს. მაინც ჩუმად არიან ახლა. შუქი, სხვათა შორის, შორს არ სწვდება; მხოლოდ
სამი ტალღის წამოქოჩრილ ჩქერებს და მათ განათებულ ქაფს, იქით კი სიშავეა. ღამე
შუქურა არ მოჩანს. ღამე უჰორიზონტოდ. I am fine, ამბობს ლინი, ლოჯიაში ზის, it is
not cold at all. თავისი ბურძგლიანი ქურთუკი მაინც სიამოვნებით წამოუღია. ამას წინ,
ინტერვიუს დროს, პირველად ეჭირა ხელში, და კიდევ თეთრი შალის პლედი. ერთ
მომენტში გვერდითა ლოჯიიდან ხმები ისმის; გაფრთხილებაა, რომ მათ ლაპარაკსაც
გაიგონებენ. სამი ტალღის ქოჩორს (მერე ისევ მხოლოდ ორი რჩება) და მათ
ახუჭუჭებულ, ღამის სიბნელიდან ამოსულ ქაფს უყურებენ. ლინს ახლა მზის სათვალე
არ უკეთია; სავარძელში რომ გადაწვება, გაშლილი თმა თითქმის ლოჯიის ფიცარნაგს
წვდება. ქაფის ქვეშ ამობურცული, მოსავარდნად გამზადებული ტალღები მწვანეა,
უფერული მწვანე და რძისებრი. ბარიდან მუსიკის ხმა შეწყდა, შუაღამეა. ხანდახან
ტალღის
80
მსუბუქად და კარგად დავემშვიდობებით ერთმანეთს... დილის შვიდ საათზე, როცა
კაცი მარტო დგას ლოჯიაში, ცას ჯერ არ ეტყობა, ნაცრისფერი დღე იქნება თუ ლურჯი.
იმედი აქვს, ღამე არ უხვრინია. ფეხქვეშ ფიცარნაგი სველია, ცოტათი სრიალებს. არ
იცის, რას ფიქრობს; ფხიზელია. როგორც თოლიები. ხის მოაჯირიც სველია, ზედ
ხელებს ჩამოაყრდნობს. სიამოვნებს, რომ ცოტათი სცივა და არაფერზე ფიქრობს.
საკუთარ ფეხებს გრძნობს ცივ ფიცარნაგზე, ხელებს ხის მოაჯირზე; თოლიების ხმა
ესმის, მაგრამ მათ არ უყურებს. იცის, რას დაინახავს, თუ გაიხედავს. სხეული
აგრძნობინებს, რომ ამწუთას აქ არის. ხანდახან სხვათა შორის ეკითხება თავს, ის
წლები რა იქნაო. სხვებს შეუძლიათ თქვან: 5 წელი ომში გავატარე, 2 წელი ტყვეობაში.
ვიღაც იტყვის: 40
წელი ვიმუშავე ფედერალურ რკინიგზაში. კიდევ ვიღაც: 10 წელი ბანაკში. მათ იციან,
რატომ იყო სიცოცხლე მოკლე. არქიტექტურა:
81
არაკომპეტენტურობის გრძნობა მრჩება. თითქოს მუშები ვერ ამჩნევენ. სიამოვნებით
დავაკვირდებოდი მათ დიდხანს; მაგრამ ეს მიღებული არ არის. მათზე ბევრად უკეთ
არ მიხდიან; მაგრამ მაყურებლობაში არ მიხდიან, რასაც მიხდიან. მუშათა
უმრავლესობა ჩემზე უფროსია. ჩემი ძმა ნდობას მიცხადებს. ფული არ ჰყოფნის.
პატარა სახლი
გამოვა. რაც უფრო მარტივი იქნება ჩემიგეგმა, მით უკეთესი. ოღონდ მემინდა, რომ
იდეები ვაფრქვიო და სულელური სახლი გამოდის; მაინც შენდება: მიწის ამოღება,
ხარაჩოები, საძირკვლის ჩასხმა, მოპირკეთება – ყველაფერი გეგმის მიხედვით, შემდეგ
კედლების ამოყვანა და რაც გეგმის გარეთაა: ბევრი მიწა, ფიცრები, აგურების გროვა,
ყველაფერი ხელშესახებია. მუშები რომ მიდიან, კიდევ ცოტა ხანს ვრჩები და თავს
ვაჩვენებ, რაღაცას ვზომავ-მეთქი. კანალიზაციის მილები, ხრეში, ნიჩბები, ურიკები,
ტოლის ხეშეში და ცოტა წებოვანი რულონები, ცემენტით სავსე ტომრები, ორმო
აყვავებული ალუბლის ხის ქვეშ, დაჟანგული რკინის რგოლები მინდორში. ერთხელ
მესიზმრება: სახლი მზადაა და საერთოდ არ ჰგავს ჩემს პროექტს, მაგრამ, აშენებული
შენი პროექტის მიხედვით არისო, მეუბნებიან. სიზმართან შედარებით ის შიშები რა
მოსატანია, რაც სამშენებლო მოედანზე მელოდება: ერთი ფანჯარა ზომაზე ბევრად
დიდია, ვეღარ დააპატარავებ; ფანჯრის ჩარჩოები უკვე შეკვეთილია. ის იდეებიც,
რომლებიც ხარჯებს შეამცირებდა, ახლა უკვე დაგვიანებულია. ჩემი ძმა მეცოდება.
(ოცი წლის შემდეგ კიდევ ერთხელ მიცხადებს ნდობას; მეორე სახლი ჭკვიანურად
მაინც შენდება, სწორად დგას ნაკვეთზე და ოინებს არ გვიწყობს) ჩემი პირველი
შეცდომა უფროსის რანგში: ინსტიტუტელ მეგობარს ვიყვან სამსახურში, მანამდე
ერთად ვმუშაობდით სხვაგან, 350 ფრანკის ნაცვლად თვეში 500 ფრანკს ვუნიშნავ და
რადგან ადრე ორივეს ნერვები გვეშლებოდა ხოლმე მკაცრ განრიგზე – რვიდან
თორმეტამდე და ორიდან ექვსამდე – შედარებით თავისუფალ რეჟიმს ვთავაზობ –
როცა გინდა, მაშინ იმუშავე-მეთქი, ორმოცი საათი
82
რბილი ფანქრით დახაზული ესკიზები, ათ წუთში რომ კეთდება და თან როგორ
გიძვრებაო. მეორე მხაზველი ერთადერთი პრაქტიკოსია ჩემს ფირმაში,
კეთილსინდისიერი თანამშრომელი; მუშაობს თავისი გასამრჯელოს შესაბამისად,
მაშინ, როცა დიპლომიანი არქიტექტორი,
83
მაქვს განცდა, რომ ხელები მაბია. რაღაც იქმნება. ვაცნობიერებ, რომ ყოველი დღე
გაჯერებულია დროით; არ მაკლია პროფესიული დარდები, რადგან ბოლო აქტი ცოტა
უნიათო გამოვიდა და
12 მაისი 1974:
... სამი თუ ოთხი ძაღლი, ალბათ დოგები, დიდი ძაღლებია. მათთან ერთად ვარ
ჩამწყვდეული გალიაში. მაგრამ არ მერჩიან, მხოლოდ ყეფენ. გარეთ არ ვიყურები.
ცოფიანებივით ყვირიან. არ
ვიცი, ვინ დგას გარეთ გალიასთან, ხმები ისმის, მაგრამ გალია ჩარაზული რჩება. სხვა
შემთხვევაში ძაღლები დაგგლეჯდნენ. განა მხოლოდ ყეფენ, უკვე კლანჭებით
პორჭყნიან კარის ქვეშ ღრიჭოს; უკან რომ გამოაგდებენ ფეხს, ვხედავ, რომ ბრჭყალები
დაუჭრიათ, ერთიმეორის მიყოლებით.
84
თავის შეცოდება; ყველაფერი განცდილი და დაწმენდილია (ჰეგზამეტრიღა აკლია),
ერთხელ და სამუდამოდ, ახლა კი დიუნზე შედგება ხელში ფეხსაცმელებით, რომ
თქვას:
Damn!
ჯერ ერთი – ზღვა არ არის სადაფივით ნაცრისფერი, თოლიები არ არიან თეთრი, ქვიშა
არც ყვითელია და არც რუხი, ბალახიც კი არ არის მწვანე ან ყვითელი, ღრმა
ღრუბლები არ არის იისფერი...
Damn!
ხანგრძლივი გეჩვენება, ვიდრე მთელი გასული წელი – ამ დროს სულ ცოტა ხნის წინ
მეგონა, რაღაცის იმედი მქონდა. ავადმყოფი ჩემში, რომელსაც სიკვდილი სწყურია და
არ ამბობს; მისი დაუდევარი მოთხოვნილება, უახლოეს კედელს მიასხას ჩემი ტვინი...
Shit!
ოთხშაბათს სამოცდასამის ვხდები... დღეს იწვიმებს, მაგრამ ეს ხომ უკვე ერთი საათის
წინ გაიფიქრა და ჯერაც არ წვიმს. ერთხელ წამოწინწკლავს. ცხრა საათია. ათი საათის
შემდეგ (ოთახის კარზე წაიკითხა) საუზმე აღარ იქნება... ახლა ისევ იცის, რას ფიქრობს,
ფეხსაცმელები ხელში უჭირავს: ლინი უნდა გავაღვიძო... დილაობით ვერ
დაელაპარაკები. ქუთუთოები შეუღებავი აქვს, ფერმკრთალი, ცვილივით. მაგრამ
სუნთქავს. გაშლილი თმა ბალიშზე, გადმოგდებული შიშველი მკლავი თითქმის
იატაკს სწვდება, ცალი ფეხი გადასაფარებლიდან გამოუყვია.
85
ასეთ დღეებში ტკივილს არა ვგრძნობ,
რომ დავიწყების შემწევს უნარი და
გახსენებაც ჩემი ვალია.“[11]
წლების წინ (1958), დილაადრიან, სანაპიროს ქუჩაზე მივდივარ, სანამ მას სძინავს;
ფეხშიშველა არა ვარ, მაგრამ მალე ესპადრილებშიც მეწვის ფეხები. მეჩქარება და
სწრაფად მივაბიჯებ. აქეთ-იქით არ ვიყურები. მაინც ვხედავ ყურეში რიგში
ჩამწკრივებულ ჩამოწერილ გემებს, მეთევზეების ნავებს, შორს, დილის სისხამზე. ჯერ
სახლის წინ გავედი და ჯებირზე ჩამოვჯექი, დროდადრო სახლს ვუყურებდი. იმედი
მქონდა, რომ მომძებნიდა? როცა გძინავს, ერთი საათი არაფერი არ არის; ფხიზელი
კაცისთვის უზომოდ იწელება. შემდეგ გავიარე, რომ არ შემცივნოდა. უცებ
მოწყენილობა შემომაწვა. სადაც სანაპირო ქუჩა კლდესთან უხვევს, საიდანაც
ბოლოჯერ მოჩანს პატარა ნავსადგური, სახლი, სადაც მას სძინავს, ზედა სართულის
პატარა
ტერასა; ისევ ჯებირზე ჩამოვჯექი, ხელები განზე გავშალე, უხეშ ბათქაშს დავეყრდენი,
ესპადრილიან ფეხებს ვაქანავებ. ბათქაში ხელებიდან ჩამოვიბერტყე და წავედი, სანამ
ახალი დღე გათენებულა. ისე გავეცალე იქაურობას, თითქოს შიკრიკი ვიყო და ამბავი
მქონდეს სასწრაფოდ მისატანი, La Spezia; გზას ვერ ვაგრძელებ. ჯერ დღე არ
გათენებულა, ყავას ვერსად დალევ. ძეხორციელი არ არის ფეხზე, არც ერთი გონიერი
არსება, დარაბები ყველგან დახურულია. ჯერ ყოველდღიური ბაზრის გაშლაც კი არ
დაუწყიათ. ავტობუსიც არ ჩანს; შეგიძლია, შუა გზაზე იარო. მსიამოვნებს, ქუჩის
ძელსკამზე რომ მაცახცახებს, ფიქრი არაფერს შველის, არ ვიცი, საით არის მომავალი.
მერე, სადგურზე, ჯერ განრიგი შევისწავლე უსათვალოდ, მერე ვამოწმებ, ფული
რამდენი მაქვს შარვლის ჯიბეში. მისგან წასვლა თუ მასთან წასვლა? მის სიახლოვეს
მხოლოდ ის არის, მის სიახლოვეს სიგიჟე იწყება. ეს აქამდეც ვიცოდი. ჯერ კიდევ
მგონია, მონეტის ასროლით შეიძლება გადაწყვიტო: შუბლი თუ ზურგი? მაგრამ უკვე
გადაწყვეტილია. გასართობად მაინც ვაგდებ მონეტას, 100-ლირიანს, ძირიდან ვიღებ
და არ ვუყურებ, შუბლია თუ ზურგი; მხოლოდ ვიცდი, სანამ ყავა გამოჩნდებოდეს ამ
ქალაქში: La Spezia... ზუსტად ასეთ ნაცრისფერ დილას, ორი თვის წინ: პარიზი,
პირველი კოცნა ქუჩის ძელსკამზე, შემდეგ გადახურულში შევდივართ, პირველი ყავა:
გვერდით მაგიდაზე სისხლიანწინსაფრიანი ყასბები, რა უხეში გაფრთხილებაა. მისი
ჩამოსვლა ციურიხში. დაბნეული დგას სადგურზე; მისი ბარგი, მისი ქოლგა, მისი
ჩანთები. შეყვარებული წყვილი ერთი კვირა ციურიხში და პირველი შეგნებული
გამოთხოვება. ასეთი რამ მართლა
86
მივლიან. მაგრამ მერე მეხსიერების დაკარგვის შიში მეძალება. პირველად მიჩნდება ეს
შიში. ღამე მომდის თავში წინადადება, რომელიც მას აუცილებლად უნდა ვუთხრა: ის
ერთადერთი წინადადება. მგონია, რომ სწორია და მნიშვნელოვანი და აუცილებლად
უნდა დავიზეპირო ეს წინადადება, რადგან ჩანიშვნის ნიჭი არ მაქვს. დილაობით
ყოველდღიურად მისხამენ რაღაცას მარჯვენა მკლავში, სამ თუ ოთხ საათს
გრძელდება, ჩემ ზევით დაკიდებული ბუშტიდან მოწვეთავს. ღამით შედგენილ
წინადადებას ყოველ თხუთმეტ წუთში ერთხელ ვიმეორებ, რომ არსად გამისხლტეს;
ყოველ ჯერზე ვერ ვახერხებ მისი მნიშვნელობის გააზრებას. სიტყვების ჯგუფი.
ექიმის ვიზიტის შემდეგ, მას მერე, რაც სხვა სიტყვები გავიგონე, სასწრაფოდ უნდა
აღვადგინო სიტყვების ის ჯგუფი.
გადასხმის მერე მოთენთილი ხარ, მაგრამ მხოლოდ ეს არ არის მიზეზი; მხედველობაც
გერღვევა. მაგრამ წინადადება უნდა ჩავინიშნო, სანამ ძილი თავს წამართმევდეს.
საღამოს უფრო ფხიზლად გრძნობ თავს; ვკითხულობ წინადადებას, რომელიც არც
არის წინადადება: არ ჩანს,
87
გაგზავნილია ექსპრესფოსტით, სქელი წერილი. ქორწინება შევთავაზე. დიახ. მისი
პასუხი ვერ წარმომიდგენია. არა. მეგობარი, რომელიც იქვე ბარში მელოდება, ვერ
იგებს, რატომ ვარ ასეთი აფორიაქებული. ყველაზე ადრე როდის მომივა მისი პასუხი?
ამ შემოდგომაზე სმა მეკრძალება, ყავის დალევაც კი; ასეთი ფხიზელი გონებით
შევთავაზე ჩვენი დაქორწინება. ასიზიში ჯერ ფოსტაში მივდივარ, შემდეგ ტაძარში,
ქორწილია, კათოლიკური; ფლორენციაში ჯერ ფოსტაში მივდივარ, სანამ მეგობართან
ერთად სასტუმროს მოვძებნიდე. გავბედო და დავურეკო? ჩემი წერილი, რომელიც
ჯერაც ზეპირად ვიცი, მიუვიდა, ეს პირველად მაშინ მესმის, როცა ისევ ვხვდებით
ციურიხში. როგორ წარმოგიდგენია ქორწინება გაჯანჯლებული სამოქალაქო
განქორწინებიდან ნახევარი წლის შემდეგო. ფრანკფურტში მივყვები; პირველ
ლექციას რომ კითხულობს, აუდიტორიაში ვზივარ და მუხლებზე მისი პალტო
მიდევს. მერე მარტო ამჯობინებს ფრანკფურტში წასვლას. ერთხელ ბაქანზე ვხვდები.
რომ დამინახავს, ჩერდება, სრულიად აშლილი და დაბნეულია. რამ გააოგნა მეორე
დღეს
ზურგს იფარებს ციცაბო შუბლზე: გთხოვ, არა, ამ ქუჩაზე ნუ გავივლით, არა, გთხოვ!
კითხვას არ ვსვამ. თავს პატიობ საკუთარ საიდუმლოებებს. ეს მართალია. საშინელი
წარმოდგენაა, შეკრიბო ყველა, ვისაც ჩვენს ცხოვრებაში როლი უთამაშია ან ერთ
მშვენიერ დღეს ითამაშებს: მათი ურთიერთაღქმა, მათი დაზავება საწინააღმდეგო
შეხედულებების ურთიერთგაზიარების შემდეგ, მათი ურთიერთგაგება, ეს
დაასამარებდა ჩვენს თვითგაგებას. მისი ბრწყინვალება; რომაელი მაკლერის
პირისპირ ვსხედვართ, რომელიც ერთი ბარონესას ბინას აქირავებს და
88
გვაგრძნობინებს, ბარონესას ალბათ ურჩევნია, ბინა ამერიკელ დიპლომატს
მიაქირავოსო, Dottore, პასუხობს ის უდრტვინველად, თითქოს მეფის ასული იყოს,
რომელიც ვერ იცნეს და ყოყმანობს, მერე ამბობს, Senta, siamo scrittori და ბინას
გვაძლევენ. ტერასა რომს გადაჰყურებს. ხშირად კვირების განმავლობაში წასულია, მე
რომში, მის ქალაქში ველოდები. ერთხელაც, ვიცი, რომ რომისკენ გზაზეა, ვერც ერთ
საათს ვეღარ ვითმენ, ქალაქიდან გავდივარ და ტრასაზე, ბორცვზე ვუდარაჯებ; მის
ლურჯ „ფოლკსვაგენს“ ველოდები, რომ შევეგებო. თუ ქუჩაზე ვერ დამინახა, ჩემი
მანქანა სტარტისთვის გამზადებულია მიმართულებით Roma/Centro. ხშირია
ფოლკსვაგენები, ლურჯებიც, ხელს ვუქნევ. იქნებ ჯერ კიდევ სიენაშია და სადილობს,
Ristorante di Speranza, მე დრო მაქვს. მერე ჩამიქროლა და ვერ მიცნო, მაგრამ მალე
დავეწიე, უკნიდან ვხედავ მის მრგვალ თავს, მის თმას. ეტყობა, ჩემი სიგნალის ხმა არ
ესმის და კიდევ კარგა ხანი გადის, სანამ პოლიციასავით გადავუჭრი გზას, რომ
გავაჩერო და ეს აშინებს. გიჟი ვარ და ვიცი, რომ გიჟი ვარ. მისი თავისუფლება მისი
შარავანდედის ნაწილია. ეჭვიანობა ფასია, რომელსაც მე
89
გამომდის. და გზას ვაგრძელებ. ძალიან ნელა. ხანდახან ვჩერდები, რომ მინა
გავწმინდო. წვიმა იკლებს, მაგრამ მაინც ნისლია. ანდერმატში არც ერთი სასტუმრო არ
არის ღია, ასე ჩანს. შუაღამე გადასულია. ამიტომ გზას ვაგრძელებ, როგორც იქნა,
შევამოწმე, რამდენზე ანათებს ჩემი მანქანა: მარცხენა ფარი და ორი პატარა ქვედა
ნათურა. უკან ვერ დავიხევ. არაფერი არ დამილევია (ერთი კამპარი სიენაში, სამი
ესპრესო კომოში, ერთი ლუდი აიროლოში). თავს კარგად ვგრძნობ. შემხვედრი
მანქანები ჩემს განათებას აპროტესტებენ, მაგრამ ვერ გამოვრთავ იმ ორი პატარა
ნათურის იმედად, რომ მათ სუსტ შუქზე დამინახავენ. იმედია, პოლიციას არ
გადავეყრები. სადღაც სამ საათზე ჩავდივარ სახლში, უიტიკონში. არაფერი არ
მომხდარა, საერთოდ არაფერი, რომიდან ჩამოვედი! სულ ესაა, აქ ვარ. რატომ არ
დავრეკე მაინც, თვითონ არ ვიცი; არაფერზე არ მიფიქრია, მხოლოდ იმედი მქონდა,
რომ ის დამხვდებოდა. დამხვდა. ეს იყო ცამეტი წლის წინ. ინგებორგი გარდაიცვალა.
უკანასკნელად 1963 წელს ვილაპარაკეთ რომში, კაფეში, დილას. ვიგებ, რომ იმ ბინაში,
ლანგენბაუმთან, ჩემი დღიური უპოვია ჩაკეტილ უჯრაში; წაუკითხავს და დაუწვავს.
ბოლო გამოცდა კარგად ვერ ჩავაბარეთ. ვერც ერთმა.
***
Gurney’s Inn
ახალგაზრდა მიმტანი დღეს სხვაა, გუშინ რომ იყო, ის არა, ყინულიან წყალს გვისხამს
ორივე ჭიქაში; ლინი ჯერ არ მოსულა, მაგრამ მან იცის, რა უნდა შეუკვეთოს: Melon,
pan cake with bacon and jam, coffee, ეს არის მისი საკვირაო საუზმე, და ამასობაში უკვე
მართლა წვიმს. My life as a man
წლების მერე ვხედავ ჩემს თავს და ვერ ვცნობ: – ის ბირხერ ბენერის კლინიკაშია,
ციურიხში და აგერ მოდის ის კაცი, მის სანახავად. აცდევინებენ; ეტყობა, ავადმყოფის
მონახულების წინააღმდეგი არიან. მაგრამ დაუჟინებია, უნდა ვნახო და ველაპარაკოო.
თავი არაადამიანი არ ჰგონია. ოთახში რომ შედის, ქალი გაოგნებისგან ხმას არ იღებს.
რატომ მოხვდა ამ კლინიკაში? თავად მისულა. კაცი ხედავს ყვავილებს და არ
ეკითხება, ვინ გამოგიგზავნაო. უყურებს,
90
ექიმმა? საცოდავად გამოიყურება. რა დაუნიშნა ექიმმა მოსვენებისა და დიეტის
გარდა? მნახველები არაო; განსაკუთრებით მისი მონახულება იმოქმედებს ცუდად.
შეიძლებოდა, ხელიხელგაყრილებს ევლოთ, რომ ორივენი ყოფილიყვნენ ქოლგის
ქვეშ. კაცი ვერ იხსენებს, საიდან ახსოვს ეს სიარული, ეს მომენტი. ილაპარაკოს?
როგორ გაჩუმდეს? დაბნეულია; სამი საათი რჩება გაფრენამდე. მისამართს
გამოგიგზავნიო და ა.შ. ახსენდება, ჰო, ადრე ქალი მოხუც კაცზე უყვებოდა, – ვენაში
შეხვედრია, – მაგრამ არ დალაპარაკებია; ალბათ ებრაელი იყო; ერთი შეხედვით
გავუგეთ ერთმანეთსო, მას ასე ჰგონებია, მაგრამ
სულ უფრო ხშირად შემაკრთობს ხოლმე მოგონებები, ძირითადად ისეთი, სულაც რომ
არ არის საშინელი; წვრილმანებია, არც ღირს მოყოლა, სამზარეულოში ან მანქანაში
მძღოლის გვერდით ჯდომისას. მხოლოდ ეს აღმოჩენა მაშინებს: ჩემს თავს დავუმალე
ჩემი ცხოვრება. რომელიღაც საჯარო სივრცეს ვუხდიდი ხარკს ჩემი ისტორიებით. ამ
ისტორიებში გავამჟღავნე თავი, ვიცი, ამოუცნობობამდე შევცვალე. მე არ ვცხოვრობ
საკუთარი ისტორიით, მხოლოდ მისი ნაწილებით და მე მისი ლიტერატურად ქცევა
მოვახერხე. მას მნიშვნელოვანი ნაწილები აკლია: მამა, ძმა, და. გასულ წელს ჩემი და
გარდაიცვალა. განვიცადე, რომ ამდენი ვიცოდი მის შესახებ და არასდროს
არაფერი დამიწერია. ისიცკი არ არის მართალი, რომ სულ ჩემს თავს აღვწერდი, არც
საკუთარი თავი აღმიწერია არასოდეს. მე მხოლოდ ვუღალატე საკუთარ თავს.
Max, what is your state of mind?
ყოველ შემთხვევაში, რაღაც ცუდს. დაჯექი! კარგა ხანი გავიდა მას შემდეგ;
მოგვიანებით აღარ მეუბნებოდნენ: დაჯექი! მაგრამ ეს ფიზიონომია შემრჩა, მისი
მოქმედებაც; ამას მაშინ ვიგებ, როცა ვინმე, უკეთ რომ გამიცნობს, გაკვირვებული
რჩება, სულაც არ ყოფილხართ აროგანტულიო. ეს აღმოჩენა სხვებს უფრო ჰგვრის
შვებას, ვიდრე მე. აქედან დასკვნა: სიფრთხილე მმართებს, განსაკუთრებული
თავმდაბლობა უნდა გამოვიჩინო. ბუნებრივი სიამაყე, განსაკუთრებით ამ ჩემი
ფიზიონომიით, ძალაუნებურად აროგანტულობად აღიქმება. ამიტომ
კეთილგანწყობილ მოკრძალებულობას განვასახიერებ და თუ ვინმე ამას ვერ
მიხვდება, თვითგვემას ვეძლევი...
92
No, ამბობს კაცი, I am fine.
ბრეტანი:
სამნი მივემგზავრებით პატარა მორისში, მთელი გზა უკან ვზივარ. რაღა მე შემეშალოს
რამე მანქანის მართვისას, რაღა მე ამერიოს გზა? ხმას არ ვიღებ: არ ვსაყვედურობ, გზა
რომ ებნევა: ორლი, ორლეანსის ნაცვლად, მერე რა მოხდა, ერთს საათს ვკარგავთ
მხოლოდ, ჩემი ბრალი არ არის; მას ანერვიულებს. საზიზღარი ვარ, ვიცი; გარეთ
ვიყურები და თავს კი არ ვიდანაშაულებ, არამედ ვლაპარაკობ (მაგალითად) პეტერ
ჰანდკეზე, „სურვილის გარეშე არ არსებობს ბედნიერება“, ტექსტი, რომელიც ჩემზე
შთაბეჭდილებას ახდენს. როცა მე ვზივარ საჭესთან, უმეტესად სამართლიანად
მეჯიჯღინება; დასვენება მჭირდება, მინდა, რომ სამი კვირის განმავლობაში
შეცდომებიკი არ დავუშვამანქანის მართვისას, არამედსაფრანგეთი ვნახო. ფრანგი
ჟანდარმი, რომელიც მკაცრი სახით გვიახლოვდება და საბუთებს გვთხოვს, ეკითხება,
წითელი სინათლე როგორ ვერ დაინახეო, მაგრამ მძღოლს რომ შეხედავს,
კავალერივით იქცევა: Madame, ეუბნება და ცდილობს, მეტისმეტი არ მოუვიდეს და
მანქანაში მჯდომი ორი მამაკაცი არ გააღიზიანოს თავისი თავაზიანობით, ხელი ხეშეშ
ქუდთან მიაქვს: Bon voyage! და ზღვასთან მივდივართ, Mont Saint Michel, მიქცევაა.
ქვიშაში დავდივართ, ერთმანეთისგან შორს. ალბათ ძნელია ძვირფასი მეგობრისთვის
დასევდიანებულ წყვილთან ერთად ყოფნა. La Douge France.
93
და მერე მე ვიბუტები, თუ თვითგვემას არ მივეცემი და მარტო რომ ვრჩებით,
ცენზურის მსხვერპლი ვხდები, ჩემი ავადმყოფური მგრძნობელობა თვითგვემის
მეორე მხარეა, რომელიც, თავისთავად, თავდაჯერების მეორე მხარეა: თითქოს
სხვების საქმე არ იყოს ჩემი სუსტი მხარეები და ჩემი შეცდომები.
Sunrise Highway:
რადგან სამსახურის საქმე ზღვაზე ვერ მოითავა, ლინი სთხოვს, შენ დაჯექი
საჭესთანო. თვითონ ახლა კითხულობს. კაცს უყვარს მანქანის ტარება, როცა ენდობიან
და აშკარაა, რომ ლინი ენდობა; თორემ მშვიდად ხომ ვერ წაიკითხავდა. გზა ლარივით
გაჭიმულია, ანუ მოსაწყენი, გადასასწრებიც არავინ ჩანს. მერე გულში ფიქრობს, რას
გააკეთებენ მანჰეტენზე: კვირას ნაშუადღევს, წვიმაში, მის პატარა გისოსებიან ბინაში.
Max, you are wrong
ამბობს ახალგაზრდა უცნობი ქალი და კაცი ამას ისე იტანს, როგორც ნამდვილი
ადამიანი, ჯანმრთელი ადამიანი, გონიერი ადამიანი – შვება მეუფლება, აღარ მეგონა,
ეს თუ შეეძლო... შენიშვნად არ იღებს. ხვდება, რომ მარცხენა რიგში უნდა ჩადგეს და
უბრალოდ, დგება, არ აყოლებს: Sorry! რომ მერე გაბუტული გაჩუმდეს. შენიშვნას
იღებს როგორც დახმარებას და არა როგორც საყვედურს. ამას წინათ თქვა: Alice in the
Wonderland, სწორია: Alice in Wonderland, კაცმა რომ თქვას, იცის; არ კრთება, როდესაც
ლინი, რომელსაც, სხვათაშორის, ეს წიგნი საერთოდ არწაუკითხავს, უსწორებს. და მის
აღტაცებას ამით არაფერი აკლდება. ცენზურად არ მიიჩნევს. გუშინდელი შეცდომა,
რომ ხასხასა ლურჯი კვირადღე ივარაუდა, მარცხი არ არის; უბრალოდ, ორივეს გული
სწყდება, რომ დღეს წვიმს. როდესაც ლინი ბერლინის მოსახლეობის რაოდენობაში
ცდება, ისიც ეუბნება You are wrong, უბრალოდ, ეუბნება; რევანშის სურვილი არ
ამოძრავებს, ამიტომ არ სჭირდება ნათქვამის შერბილება და თქმა: I think you are
wrong. ხანდახან ისეც ხდება, რომ არის რაღაც, რაც არც ერთმა არ იცის, მაგალითად,
როდის ცხოვრობდა ამ კუნძულზე უკანასკნელი ინდიელი. ხანდახან ლინი ეკითხება:
Are you sure? მაგრამ ეს არ არის მისთვის თავშეკავების საბაბი; ბუნებრივი კითხვაა.
თუ ლინმა რამე უკეთ იცის, კაცი კმაყოფილია; დრო და ხარჯი ეზოგება, გზა არ
უგრძელდება, ყალბი იმედი არ ესახება. მაგრამ, თუ კაცია რამეში დარწმუნებული,
მაგალითად, როდის არის ღია უითნის მუზეუმი, ლინის შეკითხვა არ აღიზიანებს;
შეიძლებოდა უითნის მუზეუმში წასვლა და ნახატების წინ დგომა და არ არის საჭირო
ნერვების აშლა ან საკუთარი „სულ მე ვარ მართალი“ გიტოვებდეს ცუდ გემოს.
94
ხვალ (ორშაბათს) რაღაც-რაღაცებია მოსაგვარებელი, წიგნებია ფოსტაში მისატანი,
რომ ზედმეტი წონა არ აღმომაჩნდეს, რამდენიმე კაცთან დასარეკი მაქვს, ბოლო ზარი
მეგობრებთან, რომლებსაც სათანადო ყურადღება ვერ მივაქციე, ყველა მარიანეს
ამბავს მეკითხება და კიდევ როდის ჩამოხვალთო.
Did you have a good time?
95
Frederick instead. Well, Frederick, I ask cordially, what amazing triumphs have you
accomplished today?
ლინი კითხულობს.
Exit 29 დაეძინა
გზაში?
Max, you are a fortunate man
ამბობს ლინი, როცა ის, მრავალი მილის მანძილზე ჩუმად რომ არ ყოფილიყო, კიდევ
ერთხელ მოჰყვა ამბავს, როგორ მივიღე მარლენე დიტრიხის სასტუმრო ბინა 1963
წელს, ნამდვილი ამბავია, ცოტა სასაცილო... კაცი მანქანის გადასართავ კოლოფს
მიჩვეული არ არის. ძალიან იოლია; ორი საათი თუ მეტია, რაც გზაშია, უკვე მოჩანს
მანჰეტენის რუხი კონტურები, ქუინსთან მდებარე უსასრულო სასაფლაო, ამ დროს მის
მარცხენა ფეხს დაავიწყდა: ეს გადაბმის კონუსი არ არის, მუხრუჭია და კიდევ კარგი,
ლინი დაბმულია; და კიდევ კარგი, რომ უკანა მანქანისმძღოლმა ბოლო წამს აუქცია
გვერდი უეცრად დამუხრუჭებულ „ფორდს“... ეს იქნებოდა, თუ იქნებოდა: ორი
დაღუპული ავტოსაგზაო შემთხვევის შედეგად, ახალგაზრდა ამერიკელი ქალი
(ზუსტი მონაცემები) და ხანში შესული შვეიცარიელი (ზუსტი მონაცემები) და
96
დაბრუნდე გერმანიაში! მაგრამ მას უნდა; მისი მშობლები ბერლინში ცხოვრობენ.
მინდა, მატარებლის საფეხურიდან ჩამოვსვა: აქ დარჩი! ახალგაზრდული სიყვარული
მეძალება, სინდისის უზარმაზარი ზეწოლით. ის ჩემი პირველი პარტნიორია; ერთად
არ ვცხოვრობთ, მაგრამ ყოველდღე ვხვდებით. სტუდენტია. ჩვენი სიყვარულობანა
გამოუცდელ-უცოდინარ-რომანტიკულია, იმ დროში, როცა ნიურნბერგში რასის
შესახებ კანონებს აქვეყნებენ. ხუთი წლის განმავლობაში ფარულად ღალატის
ცდუნებაც კი არ გაჩენილა. მას ბავშვი უნდა და ეს მაშინებს; ჯერ ამისთვის მზად არ
ვარ, როგორც მწერალმა, მარცხი განვიცადე და ახლა ვიწყებ პროფესიის შესწავლას,
რომ მუქთახორად არ ვიქცე. მშობლებთან სტუმრობა ბერლინ-ლანკვიტცში; მამას,
დაბალ თეთრ კაცს მუზეუმში მივყავარ, სადაც მას – მან მოაწყო ეს მუზეუმი –
ახლობლურად ესალმება მოხუცი დარაჯი: „ჰაილ ჰიტლერ, ბატონო საიდუმლო
მრჩეველო“. თვალიერებისას ვხედავ
სუპერმარკეტი
97
ლინს რაღაცები აქვს საყიდელი ორშაბათ საღამოსთვის. ფასებს უყურებს, პროდუქტს
ამოწმებს და ისევ უკან დებს. კაცი ვერ დაეხმარება და თაროებს შორის დგას, ხალხს
აკვირდება. Silent majority, ღარიბები არ არიან, მაგრამ უფერულები. „ცოდვაა
ხალხი“[13], ამბობს ინდრას ქალიშვილი. ამ დროს თაროები სავსეა; ბოსტნეული, ხილი,
ტყვია-წამალივით ჩამწკრივებული ქილები; არაფერი არ აკლიათ. ისიც კითხულობს
ფასებს, რომ თავისი ქვეყნის ფასებს შეადაროს; მაგრამ აღარ ახსოვს იქაური ფასები.
რცხვენია. May I help you? სთავაზობს შავკანიანი გამყიდველი. მერე ლინი ეკითხება,
შავი ზეთისხილი უფრო გიყვარს თუ მწვანეო. ლინი
98
ფაკულტეტის სტუდენტი – ერთმა კეთილმა პროფესორმა გამიხერხა სტიპენდია, რომ
მამაჩემის სიკვდილის შემდეგაც
99
1943 წლის სექტემბერი – შემოსავალი/გასავალი
100
უნდა დამავიწყდეს: როცა საკუთარ არქიტექტურულ ბიუროს ვხსნი, ორ ოთახს
მაძლევენ ძველ სახლში, რომელიც მის ერთ დეიდას ეკუთვნის, ქირას არ
მახდევინებენ. სიმამრიც მზადაა დამეხმაროს; მას ესმის, რომ პიესა, რომელიც
ციურიხში იდგმება, მინდა, რომ დაიბეჭდოს კიდეც და როცა ჩემი გამომცემელი
მარტინ ჰიურლიმანი ვერ ბედავს, მთლიანად თავისი ხარჯით გამოსცეს, ჩემს სიმამრს
უნდა, რომ ნაკლული ათასი ფრანკი მაჩუქოს. მაგრამ მე მეტისმეტად ამაყი ვარ; მაშინ
მგონია, რომ ჩემი პიესა („ისინი ისევ მღერიან“) იმდენად მნიშვნელოვანი ნაწარმოებია,
რომ იმსახურებს, ავტორის ფულის დაუმატებლად დაიბეჭდოს. შემდგომ წლებში,
როდესაც ერთ კვირა დღეს მათ მამულში მივდივართ, რომ ბავშვებთან ერთად ტბაში
ვიბანაოთ, მშობლები შინ არ არიან; მზარეულს ვთხოვთ, პიკნიკისთვის რამე
გაგვიმზადოს და მშვენიერ დღეს ვატარებთ; შემდეგ მამამისისგან წერილი მომდის,
მკაცრი და
სერიოზული წერილი: ასეთი რამ აღარ უნდა განმეორდეს, ჩემი სახლი სასტუმრო ხომ
არ გგონიაო. აღარც მეორდება. ეს სიძუნწე კი არ არის, ეს მათი სტილია. სიძუნწის
ერთი შემთხვევა მახსენდება: ბერკლიში ერთი ძალიან მდიდარი ხელოვნების
ნიმუშებით მოვაჭრის (ევროპელის) სტუმარიც ვარ რამდენიმე დღით; მე, ახალბედას,
ამერიკას მაცნობს, მაჩვენებს, როგორ უნდა ჩავუშვა ხურდა ავტობუსის აპარატში,
რომელი მონეტა უნდა ჩავაგდო; რომ ვნახე და დავიმახსოვრე და მთელი ჩემი
სიცოცხლე აღარ დამავიწყდება და მადლობას რომ ვუხდი, ფულს უკან მთხოვს, one
dime. ჩემს პირველ ქორწინებაში ცოტა რამ მიმყვა, ერთი დივანი, ერთი
გადასაფარებელი ამ დივნისთვის, საბეჭდი მანქანა, წიგნები, ბროკენჰაუსის საწერი
მაგიდა, პატარა ხალიჩა, ორი სახაზავი მაგიდა, სანათი და ა.შ. და, ამასთან, მე ვარ
დამნაშავე მხარე, როდესაც ცამეტი წლის შემდეგ ვშორდებით და ქონებას ვიყოფთ.
გოეთეს თხზულებათა სრული კრებული ძვირფასი ტყავის ყდაში – მისია, ვიცი;
მამამისის საჩუქარია. ამ გამოცემის ერთი ტომი ორ ცალად გვაქვს, „პოეზია და
სინამდვილე“ და ვეკითხები, ეს ტომი თუ შეიძლება წავიღო-მეთქი; ვერ შეედავები,
მართალია: ეს ტომიც მისი საკუთრებაა. მერე უფრო ვუგებ სიმამრს, რომელიც ჩემს
უსიამოვნო წერილზე, სადაც ვაუწყებ, თქვენს ქალიშვილთანქორწინება თორმეტი
წლის შემდეგ მარცხით დასრულდა-მეთქი, მხოლოდ ერთ კითხვას მისვამს,
განქორწინების ფინანსური შესაძლებლობა თუ გაქვსო. როდესაც მანქანის მართვის
სკოლაში დავდივარ და პირველ საკუთარ მანქანას ვყიდულობ – „ფოლკსვაგენს“ – 48
წლის ვარ. რამდენიმე წლის განმავლობაში ვერ ვადევნებ თვალს ხარჯებს: რომში
ფულს არ ვზოგავ,
ციურიხში უფრო გამომდის მომჭირნეობა; შორს რომ ვარ, მგონია, რომ ვიმსახურებ
იმას, რის გადახდაც შემიძლია. მაგალითად, ბინას პარიოლიზე – ყოველთვიური ქირა
2000 ფრანკს შეადგენს. ჩემს ჩაცმულობაში არაფერი იცვლება. ანგარიში აღარ მიხდება
– ეს არის სიახლე. რა მჭირდება? თითქოს ფული აღარ არის მნიშვნელოვანი,
საერთოდ. საბედნიეროდ, არსებობენ კოლეგები, ვისაც ჩემზე მეტი შემოსავალი აქვთ,
მათ შორის – კარგი მწერლები. რის უფლებასაც ახლა თავს უყოყმანოდ ვაძლევ:
ძალიან კარგი ჩიბუხი, ორიც კი, და ყოველდღიური კომფორტი, რომელიც დროს
მიზოგავს – თვითმფრინავი მატარებლით მგზავრობის ნაცვლად, ტაქსი
აეროპორტამდე. რომში პინა გვყავს, რომელიც მთელი ცხოვრება არისტოკრატებს
101
ემსახურებოდა. ვერაფრით დავაწკარუნებ ზარს, რომ მოვიხმო, ნაყინი
მოგვართვიმეთქი, როცა ჯამი გვერდზე გვიდგას; მირჩევნია, ავდგე და სტუმრებს და
საკუთარ თავსაც თვითონ მოვემსახურო. ჩემგან არისტოკრატი ვერ დადგება. ერთხელ
ჰაინრიხ ბიოლიც გვყავს სტუმრად, ოფლი სდის და პიჯაკს იხდის, როცა პინა
ემსახურება. პინას თვალში ჩვენი საქმე წასულია. გავლით ვარ ციურიხში და
„ფოლკსბანკის“ ნაცნობ ფასადს ვხედავ, დარბაზში შევდივარ, იქაურობაც მეცნობა და
დახლთან ვეკითხები, შემთხვევით აქ ანგარიში ხომ არ მაქვს გახსნილი-მეთქი;
პასპორტს ვუჩვენებ. მართლაც მქონია: 20000 ფრანკი, თავის დროზე შემინახავს იმის
შიშით, რომ ერთ დღესაც ყოველთვიურ ალიმენტებს ვერ გადავიხდიდი; ამასობაში
23000 ფრანკი გამხდარა. მადლობას ვუხდი. როცა თხუთმეტი წუთის შემდეგ მეორე
ბანკიც მეცნობა და შევდივარ, იქაც იმავეს ვარკვევ: 174,30 ფრანკი, თანხის ბოლო
გატანა 1938 წელს.
102
წარმატება, ამას ვგრძნობ, ფრიდრიხ დიურენმატისაც, რომელსაც ნოიენბურგში
შესანიშნავი სახლი ჰქონია. მეუბნებიან, ჩვენი ქალიშვილები აღტაცებულები
კითხულობენ შენს წიგნებსო. რასაკვირველია, მათ თვალში მე მდიდარი არ ვარ,
თუმცა იაგუარი 420-ით დავდივარ და ეს გვაახლოვებს, ასე ჰგონიათ; მათ ეჭვი არ
ეპარებათ, რომ ქონება პოლიტიკურ განწყობასაც ცვლის. მილიონერი სოციალისტი
იყოს და მეტიც, ანტიკაპიტალისტი? რადგან ისინი მიიჩნევენ, რომ სოციალიზმი
შურის იდეოლოგიაა, მათ თვალში დამაჯერებლობას ვკარგავ; ვიძლევი ამგვარი
შურის საფუძველს? როცა ასეთ ხალხთან დავდიოდი სტუმრად ღარიბი მწერლის
რანგში, ნაკლებად იბნეოდნენ. რა ვერ გავიგე ვერასდროს საკუთარი თავის
შემთხვევაში: ფული, როგორც ძალაუფლება, ჩემთვის იგივე დარჩა: ფული, როგორც
გაცვლის საშუალება. ამ დროს,
რაღაც არასწორია და, ბუნებრივია, ვიცი, რაც. ერთი უმცროსი მეგობარი, რომელსაც
დიდ პატივს ვცემ, სესხს კი არ მთხოვს, უბრალოდ, ვიცი, რომ დიდი სესხი სჭირდება
და შემიძლია, მივცე: უპროცენტოდ, აბა, სხვანაირად როგორ იქნება, იგი, ჩემი
მეგობარი, ჩემთვის ხომ არ იმუშავებს, ჩემთვის, მდიდრისთვის. ოღონდ ზუსტად ამას
აკეთებენ მუშა-მოსამსახურეები, რომელთაც მე არ ვიცნობ; თორემ მაშინ ხომ
პროცენტები არ იარსებებდა. არ არის ეს სწორი. ერთ მხატვარს, რომელსაც ღვინის სმა
უყვარს და ბედი არ სწყალობს ნახატების გაყიდვაში, სამოცი წლის რომ ხდება,
დაბადების დღეზე თავისი საყვარელი ღვინის სამოც ბოთლს ვუგზავნი. მოგვიანებით
მეუბნება, ყველა ბოთლი გავტეხე ან გავაჩუქეო. ვერნისაჟი რომ მოაწყო, უცხოეთში
ვიყავი და ვერ მივედი, მაგრამ წერილიც არ მიმიწერია. სამოცი ბოთლი –
მილიონრისთვის ეს ერთი გადაფურთხებაა! მესმის მისი სიბრაზე. ფული რომ არ
მქონოდა, შეიძლება მაშინაც არ მიმეწერა; მაგრამ მაშინ არ ეწყინებოდა. ახლა მეც იმავე
შეცდომებს ვუშვებ, რასაც ვ.?.. ინგებორგზე ვფიქრობ და მის დამოკიდებულებაზე
ფულის მიმართ; მთელი ბღუჯა ბანკნოტები უჭირავს, ჰონორარი, ბავშვივით უხარია,
მერე მეკითხება, რას ისურვებდიო. ფული სახარჯადაა. როგორ ფლანგავს: არა
როგორც თავის სამუშაოში მიღებულ გასამრჯელოს, არამედ როგორც ჰერცოგინიას
ზარდახშაში ნაპოვნს, ხანდახან გაღატაკებული ჰერცოგინიასი. მიჩვეულია რაღაცებზე
უარის თქმას; ფული ბედის ამბავია. მისი ფული, ჩემი ფული, ჩვენი ფული? ან გაქვს
და ან არ გაქვს და როცა არ გვყოფნის, მართლა გაოგნებულია, რა ხდება ამ ქვეყანაზეო.
მაგრამ არ წუწუნებს. ვერ ხვდება, რომ რადიო, რომელიც აქეთ ეხვეწება
თანამშრომლობას, ძალიან ცუდად უხდის; დაბნეული სახითაწერს ხელს
ხელშეკრულებას, რომელიც გამომცემელს მაინცდამაინც კარგად ვერ ახასიათებს. არ
თვლის, რომ სხვები ფულს ითვლიან. იმდენ ფეხსაცმელს ყიდულობს, თითქოს
მრავალფეხა იყოს. არ ვიცი, როგორ ახერხებს. არ მახსენდება, რომ რაიმე დანახარჯი
ენანოს, მაღალი ქირა, ხელჩანთა პარიზიდან, რომელიც პლაჟზე ფუჭდება. ფული
ხელიდან მაინც გადის, ასე თუ ისე. თუკი ვინმე, ვინც მას უყვარს, თავისთვის ვერ
იმეტებს, მას აწყენინებს. კაცმა რომ თქვას, ერთ პატარა სასახლეს, ან დიდს, ორივე
ვიმსახურებდით, მაგრამ არ აღაშფოთებს, რომ სასახლეები სხვებს აქვთ. მისი
დასაჩუქრება ერთი სიხარულია; თვალები უბრწყინავს. ფუფუნებას არ ითხოვს; თუ
არის, არ ეუცხოება. წარმოშობით ისიც პატარა ბიურგერული ოჯახიდანაა, ჩემსავით;
ოღონდ ამ ტვირთისგან გათავისუფლებულია. იდეოლოგიის გარეშე; საკუთარი
103
ტემპერამენტის ძალით. თუ რამეს ანგარიშობს, ანგარიშობს, რომ სასწაული მოხდება.
ზოგიერთი ქალივით: ფული ჩანთაში ჩაკუჭული აქვს, ეს ფული ან უნდა დაიკარგოს
ან მშვენიერ რამედ იქცეს. ორმოცდაათი წლის რომ ვხდები, დაბადების დღეზე
საბერძნეთში მპატიჟებს.
White Horse:
პირქუში ბარი, სადაც დილან თომასმა სმაში ჩაიხრჩო თავი, დიდი სარკეები,
რომლებიც გვამცნობენ: გარეთ ალბათ დღე არის, მზიანი არა, ნაცრისფერი და ხისტი
კვირადღე. სატვირთოების გრუხუნის გარეშე; ამით გამოირჩევა კვირადღე. დრო
ექნებოდა, რომ კიდევ ერთხელ წასულიყო ჰადსონზე და არ წავიდოდა. სამაგიეროდ
თავის პატარა, 1974 წლის კალენდარში იფურცლება: მაისი, ივნისს, ივლისი, აგვისტო,
სექტემბერი, ოქტომბერი, ნოემბერი, დეკემბერი, რამდენი თავისუფალი დღეა, კვირის
დღეები თეთრია: სამშაბათი, ოთხშაბათი, ხუთშაბათი, პარასკევი. შემდეგ იხდის
ლუდისას, რომელიც არ დაულევია... რამდენი წლის გსურთ, რომ გახდეთ? გიყვართ
ვინმე? და როგორ ხვდებით ამას?
104
აგრძელებს. ხედავს: ისევ დაგოფრილი თუნუქის ნაგვის ყუთები, იქვე შავი
პოლიეთილენის ტომრების გროვა, ორშაბათს ელოდებიან, მათი პრიალა სიშავე.
Count Down:
48 საათში მივფრინავ... ლინი არ ელის, რომ ბილეთს გადაცვლის და არც ის ელის, რომ
ლინი ამას მოსთხოვს. ერთმანეთს გაუგეს. საღამოს ლინი სასტუმროში მოვა. მისი
თვითმფრინავის ბილეთი ყვითელი სანათის ქვეშ დევს.
Tell me!
ენა მივარდება. მოკვდა? ასე ჟღერს. დახლთან მდგომი შავკანიანი ხედავს ჩემს
შეწუხებას, ლინის შემცვლელთან არ მაგზავნის, არამედ მეუბნება: I liked her very much
indeed. სად იყო იმ დღეებში, წერილიდან ვიგებ, რომელიც ევროპაში ჩამომდის,
გრძელი წერილი, სადღაც გემბანზე ნაჩხაპნი; უმუშევარი ყოფილა და საერთოდ, სხვა
პროფესია მინდა და ბავშვის ყოლაცო, ხშირად ვთამაშობ პინგ-პონგს და სწორედ ახლა
შენს წიგნს ვკითხულობ, მაშინ რომ მომეციო; ეტყობა, მარტო მოგზაურობს, თავის
მომავალზე ფიქრობს.)
ეს არ არის მისი ღილი, რომელსაც ლინი თავის ჭუჭყიან ქურთუკს აკერებს, ეს ღილი
კაცის პიჯაკისაა. უფრო მუქია და ცოტა უფრო დიდიც; თვალში მოსახვედრი იქნება.
ინგლისური
105
მივიღებდით: მიმზიდველი გარეგნობის ქალი, 35 წლის. ამჯერად იმყოფება
ბერლინში, სადაც ახლა დილის ხუთი საათია; ლინი ამბობს: You love her. არადა, კაცს
სიტყვა არ დასცდენია, მხოლოდ ჭურჭელი ჩაალაგა სარეცხ მანქანაში. ლინი რომ
მორჩება, იცინის: Your dirty jacket! დილის ოთხი საათია, როცა პიჯაკს იცვამს. ლინმა
უნდა დაიძინოს. უკვე სძინავს,
106
აღსაწერია ქვის მაგიდა... სახლი ბერცონაში, რომელსაც გზად ვათვალიერებთ,
კოკისპირულ წვიმაში: სოფლური სახლი, კედლები ჩამოფხავებულია, ხის დირეები –
დამპალი. რომიდან მოვდივართ, Via Margutta, ქვემდგმურები ვართ იქ; მთელი ჩემი
ცხოვრება ან მდგმური ვიყავი, ან მდგმურის მდგმური. ახლა მინდა, სახლი მქონდეს
შენთან ერთად. ქოლგებს შეფარებულები დავაბოტებთ გაველურებულ ეზოში;
ჭინჭრის და მაყვლის ჯუნგლებში, გვიმრაც ბევრია; ამ მხარისთვის
დამახასიათებელია: უხეში ქვის მშრალი კედლები იჭერს ტერასებს. სიარულისას
თითქმის არაფერს ამბობს, მე კაკლის ლამაზ ხეებს გაჩვენებ. დიდი ეზოა. ბევრი
წაბლის ხეც დგას. შიგნით, სახლში შმორის სუნია, აქა-იქ ობი მოჰკიდებია კედლებს.
გარწმუნებ, სახლი შეიძლება გადაკეთდეს და გაფართოვდეს-მეთქი, ეს ჩემი
მოვალეობაა, როგორც გაჯანჯლებული მოლაპარაკებები ფასის შესახებ. ერთი რამ
ჩემთვის თავიდანვე ცხადია: მარტო, როგორც მარტოხელა, ამ ხეობაში ვერ
დავსახლდებოდი. ვხედავ დირეს, რომელზედაც ჩამოვეკიდებოდი; არ
გამიჭირდებოდა მიწვდენა პატარა ფანჯრიდან. მაგრამ მე შენთან ერთად ვცხოვრობ,
უკვე სამი წელია; არასდროს გვილაპარაკია ცოლქმრობაზე. რაც მომწონს: გრანიტის
მძიმე სახურავი და როგორ დგას სახლი ფერდობზე, რკინის გომური, თითქოს კოშკს
რომ ჰგავს. ყველა არქიტექტორი ვერ შეძლებდა სივრცითი ურთიერთობის
დამყარებას ორ გალავანს შორის; გაუაზრებელი და სრულყოფილია. აღტაცებული
ვარ. მიუხედავად იმისა, რომ წვიმს. არასოდეს მიოცნებია, მქონოდა სახლი; ახლა
მინდა. ჩვენ მაინც ვიმოგზაურებთ; სახლი ციხედ კი არ უნდა გვექცეს, მხოლოდ
კერად, თუ შენ ამისთვის მზად ხარ: ჩვენი სახლისთვის. მაინც ვფრთხილობ,
მარტო იმიტომ არა, რომ იმაზე ძვირია, ვიდრე ველოდი და შობას, როცა შენ
დედაშენთან ხარ, კიდევ ერთხელ მივდივარ იქ. ამ ხეობებში ხანდახან ისეც ხდება,
რომ ზამთარში საერთოდ ვერ ხედავ მზეს ან მხოლოდ ერთი საათით თუ გამოაჭყეტს.
მთელ დღეს ვატარებ მარტო ამ ეზოში; ზამთრის ხასხასა ლურჯი, უთოვლო დღეა. წინ
მაღალი მწვერვალი ჩანს, მზე ახლა ზუსტად ამ მწვერვალზე გადმოგორდება და
სახლს ექვს-ნახევარი საათის განმავლობაში გაანათებს. ბედნიერებაა. შიგნით
ყველაფერი კიდევ უფრო დაფეხვილი მეჩვენება; კიდევ კარგი, აქ არ ხარ. ბოლოს აქ
ერთი მოიჯარე ბინადრობდა, შეშლილი. აღარ იგრძნობა სალაფავის სუნი, რომელსაც
თურმე თავის სამ ღორს უთხიპნიდა. სამაგიეროდ, დამპალი ლეიბი ყარს და უამრავი
ძონძი, რომელიც უნდა წარმოიდგინო, რომ ვითომ არ არის. ვზომავ. ოთახები პატარაა,
კედლები სქელი და ძველი ტიხრების მთლიანად მოშლა არ გამოვა; მაინც მგონია, რომ
საცხოვრებლად სასიამოვნოს გავხდი აქაურობას. გარეთ, ტესინისთვის ტიპურ
გრანიტის მაგიდაზე ჩანახაზებს ვაკეთებ. რომში გაჩვენებ, გიხსნი სახლის ხარვეზებს
და შენ ხედავ, რომ მინდა. მეტისმეტად ხშირად ვიცვლიდი ბინებს. აქ იქნებოდა
ადგილი ბიბლიოთეკისთვის, რომელიც მუდამ იზრდება; ჩვენი ბიბლიოთეკისთვის.
აქ შენისამუშაო ოთახი ბაღში გასასვლელით. აქ სტუმრების ოთახი. ერთ ახალგაზრდა
არქიტექტორს ვიშველიებ რჩევისთვის, იქვე ცხოვრობს და გადაკეთებას
უხელმძღვანელებდა და ყიდვას ვწყვეტ, 1964 წელს. ჩვენი ცხოვრება რომში:
ყოველდღე საზეიმო და რაღაცნაირად უადგილო, რაც დრო გადის, დღითიდღე სულ
უფრო და უფრო სასიამოვნო. Valle Onsernone, სადღაც დასაქცევში კი არ არის;
მაგალითად, თუ
107
მოისურვებ, შეგიძლია ციურიხში ისწავლო. დროგამოშვებით გაჭიანურებულ
რეკონსტრუქციას ვათვალიერებთ. ერთხანს სიგიჟეს ჰგავს: ნანგრევები, გამომპალი
იატაკი გამოშიგნულია, მხოლოდ მძიმე კედლები დგას, რომლებიც სახურავს იჭერენ.
გარეთ ფუტურო ხის მასალაა დახორავებული. ბეტონია ჩასასხმელი, რომ სახლი
დაიკავოს. საბჯენების და ძელების ჯუნგლებში ბორძიკით დავდივართ. სახლის
გადაკეთება, რომელსაც ახალგაზრდა არქიტექტორი სიხარულითა და მონდომებით
ხელმძღვანელობს, მთელ წელს გრძელდება. მასთან ერთად მივდივართ ფილების
ასარჩევად, სამზარეულოსა და აბაზანების არმატურისთვის; შეგიძლია, შენ ამოირჩიო.
ამასობაში პროექტი იცი და ნდობას გვიცხადებ – ახალგაზრდა არქიტექტორს და
ყოფილ არქიტექტორს ერთად. ხედავ, როგორ ბავშვივით მიხარია, სახლი რომ
შენდება, ხედავ ჩემს მამაკაცურ სიხარულს. ესა თუ ის, მაგალითად, კიბე, შენთვის ჯერ
ძნელი წარმოსადგენია; შენ მხოლოდ დიდ ხვრელს ხედავ და შეშინებული დგახარ
ხარაჩოს ფიცრებზე, ხელს გიჭერ. ახლა იმხელა არჩევანია, იმდენი ნიმუშია.
ტექნიკური მხარეები ნაკლებად გაინტერესებს: ზეთის რეზერვუარის სიდიდე, ზეთის
ღუმელის მარკა, საქვაბე და ა.შ. მაგრამ მენდობი და გიხარია, ეზოს შემოდგომის
ლურჯი სინათლე რომ ეფინება. არქიტექტორს ტრავერტინი სურს ბუხრისთვის და
შენ წინააღმდეგი ხარ, სხვათა შორის, მეც; ჩვენ ვილა ხომ არ გვინდა. მერე სანათები
გვჭირდება და ეს ყოველთვის რთული საკითხია. ადრე მომიწია რჩევების მიცემა
სხვებისთვის, ვინც სახლს აშენებდა; ვინც იხდის, ის განსაზღვრავს გემოვნებას. ახლა
ჩვენ ვწყვეტთ, შენ და მე. ზოგი რამ არ მოგწონს, როცა უკვე
108
ბრიგადირი სემიუელ ბეკეტის გლეხურ ვარიანტს ჰგავსო. თავიანთი საგზალი
ზურგჩანთებით მოაქვთ, შუადღისას ქვის მაგიდასთან სხედან ან მინდორში; შენ
რკინის ჭურჭლით უცხელებ მათ მოტანილ საჭმელს ან ხანდახან ყველას ერთად
გვიკეთებ წვნიანს. ეს მომწონს. ლუდზე და ღვინოზე მე ვზრუნავ. სახლის
რეკონსტრუქციისას ყველაფერი არ არის აღნიშნული პროექტში; როგორი იქნება
კედელი, როცა დასრულდება, როგორი იქნება გრანიტის ფილების იატაკი, მათ
გემოვნებაზეა დამოკიდებული. მათი ძალიან მადლიერები ვართ. არა მგონია,
სახელოსნოში ბუხარი მჭირდებოდეს; თუმცა არის და შეიძლებოდა გაგველამაზებინა;
მე ვამბობ: შევეშვათ. ბეკეტი მეწინააღმდეგება, un scrittore, ბევრი ქაღალდი გექნება
დასაწვავიო. ვეთანხმები. Bella ciao, bella ciao, ფირფიტა, რომელიც რომიდან
ჩამოვიტანეთ, ღია ფანჯრებიდან გუგუნებს, როცა მუშაობენ. თუ წვიმს, სარდაფში
ჯახირობენ. მღებავიც აქ არის; ხანდახან ორი საათით გაქრება ხოლმე და
ნაკადულებში თევზაობს. წიგნების სტელაჟი, რომელიც ჩემი პროექტით დამზადდა,
მერე შენც მოგწონს. შენ აწყობ ჩვენს ბიბლიოთეკას, მე ვხსნი დალურსმულ ყუთებს.
ხანდახან საქმე ჩერდება, რადგან შენ ჯდები და კითხულობ. ეს პატივია
წიგნებისთვის. მწვანილის კვლებს აკეთებ. მერე ვაზის სამ ძირსაც ვრგავთ, რომლის
ფოთოლიც ცხრა წლის შემდეგ ტალავრად გადაეფარება ქვის მაგიდას... რატომ ვყვები
ამას? ვის ვუყვები? – ერთხელ ორი მძიმე ყუთი ჩამოაქვთ სოფლის გზიდან; ერთ-
ერთში, როგორც ვვარაუდობდით, ფინური საუნის ღუმელი
109
(ძირითადად გერმანული, მაგრამ ინგლისურიც, ფრანგულიც, იტალიურიც) იატაკზე
შენს ლოგინთან / როგორ ასაჩუქრებ ბევრ ადამიანს / შენი ბავშვური აღელვება
დაბადების დღის წინ / როგორ ზიხარ შენ, ქალი, ველოსიპედზე და თვალნათელს ხდი
ყმაწვილქალობას / შენი სამუშაო მაგიდა, მძიმე ლექსიკონების და ნაწერი ფურცლების
და თეთრი ფურცლების და ლიტერატურული ავანგარდის ჟურნალების და საფოსტო
მარკების და მოდის ჟურნალების – ამ მოდაზე არასდროს გცმია – და პასუხგაცემული
წერილებისგან /შემდგარი ქაოსი, შენი დედობრივი ზრუნვა ჩემს სამუშაოზე / შენი
ტყავის, წვიმისგან შელანძღული ტეხასური ქუდი, რომელსაც სადგურში უამრავ
ხალხში გამოვარჩევ და ადგილები, რომლებიც უშენოდ სხვანაირია: პრაღა, ვარშავა,
ავინიონი, პარიზი, ლენინგრადი, ოდესა, ვენეცია, ლონდონი, იერუსალიმი, მანჰეტენი
და სხვ. და პატარა ქვის მაგიდა ტესინში... ეს გულწრფელი წიგნია, მკითხველო და რას
გვიმალავს იგი და რატომ? Fifth Avenue
მომმზადებლებს.
8TH Street:
110
თამბაქოს კაცს, რომელმაც უკვე იცის, რას ვეწევი და ყოველ ჯერზე, როცა კარგი
ამინდია, ზრდილობიანად მიმანიშნებს, კარგი ამინდიაო.
Chinese Laundry:
მის მეგობარს, რომელსაც უკვირს, რომ პირველად ვარ ამ პატარა ტრატორიაში. თავის
დროზე გამაფრთხილეს, იქ ფეხი არ შეადგაო და პირობა შევასრულე. ჩვენ შორის
გულწრფელობა უკვე შესაძლებელია, მაგრამ ზომიერების ფარგლებს არ სცდება. სხვა
თემები გვაქვს. მართალია: საჭმელი ამ ტრატორიაში ძვირი არ არის და გემრიელია;
ინტერიერი იტალიურია ყოველგვარი გადამეტების გარეშე, კლიენტურა –
ინტელიგენტური, პატრონი კი, ალფრედო, ძალიან აფასებს, თუ ვინმე იტალიურად
გამოელაპარაკება. რადგან იქ არაყი არა აქვთ, მერე მეგობრის ბინაში მივდივართ:
აქედან შორს არ არის. შვიდი წუთი უნდა ფეხით. მეგობარი ცოლს გაშორებია, ბინა
ხელუხლებელი დაუტოვებია, ცოტა ხნის წინ შეუთეთრებია; ინგრესის პლაკატი იმავე
ადგილას კიდია. როცა მისი ახალი მეგობარი ქალი შინ ბრუნდება, საათს დახედავს:
სად იყო ნეტავ ამდენ ხანს? ქალზე ამბობენ (სხვებისგან გავიგე), არაჩვეულებრივიაო;
დაუფარავი ცნობისმოყვარეობით მხვდება, ოდნავ შებოჭილი, მაგრამ ფხიზელი
თვალით მაკვირდება, თითქოს ჩემ შესახებ გაგონილ მოკლე საანკეტო მონაცემებს
იმას ადარებდეს, რასაც ხედავს. ქერა
საბანკო ანგარიშს.
Hotel lobby:
112
შემეგება. მისი კაბინეტი პატარაა, ხედი გასაგიჟებელი. ცოტა დაცდა მოგვიხდა, სანამ
თორმეტი საათი შესრულდა; ლინი ფანჯრის რაფაზე; ამჯერად ნაკლებად უნდინე,
მისი ქცევა ამერიკული (რას ნიშნავს ეს?) და სამუშაო დღის შესაფერი. კაბინეტის კარი
ღია დატოვა; ერთმა კოლეგამ რომ შემოიხედა, ლინმა ჩემი თავი წარუდგინა. მთხოვა,
წიგნზე მომიწერე ხელი და მერე შეგვიძლია წავიდეთო, Lunchtime, ლიფტი გაძეძგილი
იყო და ვიღაც გამოელაპარაკა ლინს, ჩემზე ნაკლებად გარუჯული; ეტყობა,
გონებამახვილურად უპასუხა, ბევრი ვერ გავიგე. მარტო გავედი მოქანავე კარში და
გარეთ დაველოდე. ლინი რომ არ გამოჩნდა, ასეთი შემთხვევებისთვის მოფიქრებული
შეთანხმების თანახმად, მარტო წავედი რესტორანში და ბართან ჩამოვჯექი. ეტყობა,
ხრიკი დასჭირდა, რომ ის კაცი თავიდან მოეშორებინა; ლინი ოცი
კვამლი. ფიონის ქროლის დროს რომ იცის, ისეთი შუქი; მხოლოდ წყალზე არ
ბრჭყვიალებდა მზე, ფოთლებიც ბრწყინავდა. ადამიანები ჩრდილში რომ შედიოდნენ,
ქრებოდნენ. შუშის ფასადები ჩრდილის მოპირდაპირე ბნელ მხარეს მოქცეულ
კედლებს ირეკლავდნენ; არქიტექტურული ფორმების ანარეკლი ცოტა დაბრეცილი
ჩანდა. ჩუმად არ ვყოფილვართ, ოღონდ არ ვიცი, რას ვამბობდით. მოაჯირის თუთიის
ზედაპირი, რომელსაც იდაყვებით ვეყრდნობოდით, ნაპერწკალივით ელვარებდა.
ცაზე თვითმფრინავმა გაიბრჭყვიალა. მერე ლინმა საათს დახედა; ცოტა დრო კიდევ
გვქონდა, მაგრამ ვეღარაფერს ვუზამდით ამ დარჩენილ დროს. ქვის ამაღლებულზე
ჩამოვსხედით, სადაც წყვილები ისხდნენ; თავზე დაგვყურებდა ათასობით ფანჯრის
პრიალა მეტალის ჩარჩო. საითაც არ გაიხედავდი, შუქი, სიბრჭყვიალე და სიკაშკაშე.
უხაროდა, რომ თამბაქოს ქისა გამიხარდა; ზუსტად ის იყო, ნაზი მუქი ტყავის. გული
113
არ გვწყდებოდა, რომ დღეს მივფრინავდი. მხოლოდ ვიყურებოდით: თოლიები, შავი,
ქაფში აქეთ-იქით მოქანავე ნავები. ლინმა საათს დახედა, მე ხელი ჩამოვიღე მისი
მხრიდან. ავდექით, რომ ერთმანეთისთვის გვეკოცნა. უფრო მსუბუქად სიარული,
ვიდრე ახლა, მზედაფრქვეულ კიბეზე რომ ჩავდიოდით, შეუძლებელია. ახლა ისღა
დაგვრჩენოდა, ზუსტად ამოგვერჩია ადგილი, სადაც ერთმანეთს დავშორდებოდით
და თან მოძრაობისთვის გვედევნებინა თვალი; ხელი ხელს ჩავკიდეთ, რომ ავენიუ
გადაგვეჭრა და გავიქეცით. First Ave / 46TH Street, როგორც ჩანს, ეს იყო ის ადგილი.
ერთმანეთს ვუთხარით: Bye, უკოცნელად, შემდეგ კიდევ ერთხელ, ხელის აწევით: Hi.
რამდენიმე ნაბიჯი გადავდგი და უკან დავბრუნდი იმ კუთხესთან, დავინახე,
მიმავალი; არ მოტრიალებულა, გაჩერდა და საკმაო ხანი გავიდა, სანამ ქუჩაზე
გადავიდოდა.
114