1

AĞIRLIK MERKEZİ (CENTROID)

Ağırlık merkezi paralel kuvvetlerden ortaya çıkan geometrik bir kavramdır. Yalnızca paralel kuvvetlerin ağırlık merkezi
vardır. Ağırlık merkezi bir fiziksel cismin veya parçacıklar sisteminin tüm ağırlığının toplandığı nokta olarak düşünülür.
Düzgün geometrik cisimlerde eğer simetri ekseni varsa ağırlık merkezi bu simetri ekseni üzerindedir. Eğer cisme ait iki
veya üç simetri ekseni varsa ağırlık merkezi bu eksenlerin kesişim noktasında yer alır.
Bir, iki veya üç boyutlu cisimler analitik fonksiyonlar olarak tanımlanmış ise bunların ağırlık merkezleri integral yoluyla
hesaplanır. Birkaç cismin birleşmesiyle oluşmuş cisimlere kompozit cisim adı verilir. Bu tür cisimlerin ağırlık merkezleri
de aşağıdaki gibi hesaplanır:

Çizgi Alan Hacim

Kompozit Kompozit Kompozit

∫ xdl x=
∑ x i li ∫ xdA x=
∑ xiAi ∫ xdV x=
∑ x i Vi
x= x= x=
∫ dl ∑ li ∫ dA ∑ Ai ∫ dV ∑ Vi
∫ ydl y=
∑ yi li ∫ ydA y=
∑ yi Ai ∫ ydV y=
∑ y i Vi
y= y= y=
∫ dl ∑ li ∫ dA ∑ Ai ∫ dV ∑ Vi
∫ zdl z=
∑ z i li ∫ zdA z=
∑ zi Ai ∫ zdV z=
∑ z i Vi
z= z= z=
∫ dl ∑ li ∫ dA ∑ Ai ∫ dV ∑ Vi

BAZI GEOMETRİK ŞEKİLLERİN AĞIRLIK MERKEZLERİ

1. Çeyrek Çember Şeklinde İnce Çubuk

r = Yarıçap
dl = r ⋅ dθ
dl
x el = x = r cos θ yel=y
dθ
y el = y = r sin θ
θ
π/2
xel=x π/2
∫ r cos θrdθ ∫ r sin θrdθ
[
r sin θ 0π / 2
2
] r 2 [− cos θ]0π / 2 2r
x= 0 = ⇒ x=
2r y= 0
= ⇒ y=
π/2
[]
r θ 0π / 2 π
π/2
r[θ]
π/2 π
∫ rdθ 0
∫ rdθ 0
0

2. Çeyrek Daire
y ∫ ydA πr 2
y= A= dA=ρdθdρ
dA 4
dθ
π/2 R π/2
dρ ρ3
R

∫ ydA = ∫ ρsinθρdρdθ = ∫ ∫ ρ sinθdρdθ = ∫ sin θdθ

2
R 3
0 0 0 0
ρ dA
R
ρ3 R3 R3
(- cosθ ) 0π/2 - (0 - 1) =
y=ρsinθ
θ = =
x 3 0
3 3
x=ρcosθ
3
R 4 4R 4R
= ⋅ = x=y=
3 πR 2
3π 3π
 y
2
3. Yarım Daire

x=
∫ xdA y=0 A=
πr 2
dA=ρdθdρ x x
dA 2
G
r
r π/2 ρ3 π/2 4r
2
∫ xdA = ∫ ρ cos θρdρdθ = ∫ ∫ ρ cos θd ρd θ = ∫ cos θdθ x=
0 −π / 2 3 3π
0 −π / 2

4. Üçgen
y
h
x=? y= dA=w dy . a
3
 b 
h x′
bh
∫ ∫
dA = wdy = ∫0  h  2
b − y dy =
w h
w dy
x = x′ +
 a  b 
h
2 b
∫ xdA = ∫  h y + 2h (h − y)  h (h − y) dy
0
y
x
x
a+b
x= b
5. Parabol 3 w=b−x
2 y
x
y= x
2b

x=
∫ xdA y=
∫ ydA b x2 b2 x2
∫ dA = ∫ ydx = ∫ dx = y= b/2
∫ dA ∫ dA 0 2b 6 2b dy

y
x2
b b3
∫ xdA = ∫ xydx = ∫ x 2b dx = 8 dx x
0
b

( )dy = b40
b/2 3
1/ 2 1/ 2 1/ 2 3b 3b
∫ ydA = ∫ wydy = ∫ y b − ( y 2 b x= y=
0 4 20

6. Bir eğri ile doğru arasında kalan alan xsağ

y
y 2 = ax
∫ xdA dA = ldx = (y üst − y alt )dx = a x ( 1/2 1/2
)
− x dx
x= xsol
( )
a
∫ dA ∫ dA = ∫ a x − x dx =
1/2 1/2 a 1/2 x 3/2
⋅ 2 a0 −
x2 a
0 ω
(a, a)
0
3 2 dy
2a 2 a 2 a 2 l
A= − = yüst
y=x
3 2
 6
dx
(2) (3) yalt
x
 3
a 1/2 5/2 3
a x x
∫ xdA = ∫ x(a x 1/2 − x)dx = ⋅ 2 a0 −
1/2 a
0
0
5 3
2a 3 a 3 a 3 a 3 6 2a
= − = , x= ⋅ =
5
  3 15 15 a 2 5
(3) (5)

∫ ydA
∫ ydA = ∫ y(x sağ − x sol )dy = ∫ y(y −
a
y= y2 y3 y4 a3 6 a
)dy = a
− a
= ⋅ , y=
∫ dA 4⋅a
0 0
0
a 3 12 a 2 2

ALAN ATALET (EYLEMSİZLİK) MOMENTİ

Etkidikleri alan içerisinde düzgün olarak dağılmış kuvvetlerin genelde bu alan dA

içinde veya ona dik bir düzlemde yer alan bir eksene göre momentlerinin
hesaplanması gerekir. Çoğunlukla bu kuvvetlerin birim alan başına şiddetleri dF
(basınç veya gerilme olarak adlandırılır) kuvvetin etkime doğrultusunun moment
ekseninden olan uzaklığıyla doğru orantılıdır. Bu şekilde, elemanter bir alana d
etkiyen elemanter bir kuvvet, mesafe x diferansiyel alan ile orantılı olur:

dP ≈ d , dP=dF/dA , dF/dA ≈ d , dF ≈ ddA

Elemanter moment ise mesafe2 x diferansiyel alan ile orantılı olur: dM=d2dA

Böylece toplam moment: ∫dM=∫ d2dA , M=∫ d2dA . Bu integrale “alan atalet (eylemsizlik) momenti” veya “alan
ikinci momenti” adı verilir. Atalet momenti hız, ivme veya kuvvet gibi fiziksel bir büyüklük olmayıp yalnızca hesap
kolaylığı sağlamaya yöneliktir; alanın geometrisinin bir fonksiyonudur. Dinamikte bir alanın ataleti gibi bir kavram
olmadığından atalet momentinin herhangi bir fiziksel anlamı yoktur. Fakat mekanikte, bir kirişin eğilmesinde, bir milin
burulmasında, bir makina veya yapı elemanının herhangi bir kesitindeki gerilmelerin hesaplanmasında atalet momenti
kullanılır.

Dik (Kartezyen) ve Polar (Kutupsal) Alan Atalet Momentleri ve Çarpım Alan Atalet Momenti
Tanımı gereği dA alanının x ve y eksenlerine göre alan atalet momentleri sırasıyla dIx=y2dA ve dIx=x2dA ‘dir. Toplam A
alanının bu eksenlere göre alan atalet momentleri ise,
y dA
x
Ix=∫y2dA A alanının x eksenine göre atalet momenti A
2
Iy=∫x dA A alanının y eksenine göre atalet momenti
r
y
Bu atalet momentlerine dik (polar) alan atalet momentleri adı verilir. O
x

z
z eksenine veya O kutbuna göre dA alanının atalet momenti ise yine tanım gereği dIz (veya dIO)=r2dA ‘dır. Toplam A
alanının z eksenine göre atalet momenti ise,
Iz (=Io) =∫r2dA A alanının z eksenine göre polar alan atalet momenti
z ekseni alanı içeren düzleme dik olup bu düzlemi O noktasında kestiği için bu momente O noktasına göre atalet
momentine kutupsal (polar) atalet momenti de denir. r2=x2+y2 oluğundan Io=Iz=Ix+Iy bağıntısı geçerlidir.
( ∫r2dA=∫y2dA+∫x2dA )
 4
A alanına ait çarpım alan atalet momenti ise, Ixy=∫xydA

Alan atalet momentlerine ait özellikler:

1. Bir alanın Io, Ix , Iy atalet momentleri daima (+) değer alır.
2. Ixy ise (-), 0 veya (+) olabilir.
3. Tüm atalet momentlerinin birimi uzunluk için alınan birimin 4. kuvvetidir (L4).
4. Bir alanın sahip olabileceği en küçük atalet momenti değeri bu alanın ağırlık merkezinden geçen eksenlerden birine
göre gerçekleşir. Bir alanın bir eksene göre atalet momenti, bu eksen ağırlık merkezinden uzaklaştıkça büyür.

Bir alanın dağılımı, ağırlık merkezinden geçen eksenlere ne kadar yakınsa alanın atalet momenti o kadar küçük olur.
y y y y A
A A A A=36 L2
x x x x

Ix=103.13 L4 Ix=108 L4 Ix=243 L4 Ix=752 L4

Bir Alanın Jirasyon (Atalet – Eylemsizlik) Yarıçapı

x eksenine göre atalet momenti Ix olan A alanının x eksenine göre paralel ince bir şeritte toplandığını varsayalım. Bu
şerit alanın x eksenine göre momenti yine Ix ise şerit x ekseninden Ix=kx2A bağıntısı ile belirlenecek bir kx uzaklığına
konmalıdır. kx uzaklığına “alanın x eksenine göre jirasyon yarıçapı” adı verilir. y ve z eksenleri için de benzer şekilde

Ix = k x A Iy = k y A Iz = k z A
2 2 2
jirasyon yarıçapları elde edilir.

Ix Iy Io
kx = ky = kz = ko =
A A A
Ix + Iy = Iz olduğundan k 2z = k 2x + k 2y

y y ky
y A y
A kz
A
O O
x kx x
O O x
A
z x
PARALEL EKSENLER (STEINER) TEOREMİ y y
e xo
Eğer herhangi bir eksene göre bir alanın atalet momenti dA
belirlenmiş ise, bu eksene paralel olan başka bir eksene göre
alanın atalet momenti Steiner Teoremi ile belirlenebilir:
G yo
x
Şekilde dA elemanter alanın x eksenine göre atalet momenti:
A
dI x = (y 0 + d ) dA
2
r d
Tüm A alanına genişletildiğinde:
O x
 5
I x = ∫ (y 0 + d ) dA = ∫ y 02 dA + 2d ∫ y 0 dA + d 2 ∫ dA
2

burada,

∫y dA = x eksenine göre (ağırlık merkezinden geçen) I x atalet momenti

2
0

2d ∫ y 0 dA ⇒ y =
∫ y dA
∫y
0
dA = yA
∫ dA
0

kütle merkezinin G' den olan uzaklığı (alan merkezinin G' den olan uzaklığı y = 0), 2d ∫ y 0 dA = 0

d 2 ∫ dA = d 2 A

Buna göre, I x = I x + Ad 2 ve benzer şekilde I y = I y + Ae 2 , I z = I z + Ar 2

I x + I y = I z olduğundan I x + I y = Iz
Çarpım atalet momenti, I xy = I xy + Ade

Paralel eksenler teoremi kullanılırken dikkat edilmesi gerekli iki nokta:

1) İki eksen mutlaka birbirine paralel olmalı

2) Eksenlerden biri mutlaka alanın ağırlık merkezinden geçmelidir.

Eğer ele alınan eksenler birbirine paralel ama ikisi de ağırlık merkezinden geçen eksen değil ise bu durumda atalet
momenti önce ağırlık merkezinden geçen eksene taşınmalı daha sonra istenen eksene taşınmalıdır.

Paralel eksenler teoremi jirasyon yarıçaplarına da uygulanabilir: k 2 = k 2 + de

ASAL ATALET MOMENTLERİ, ASAL ATALET EKSENLERİ VE EKSENLERİN DÖNDÜRÜLMESİ

Mekanikte sıklıkla belirli bir açıda döndürülmüş y

bir eksen takımına göre atalet momentlerin y' xcosθ
hesaplanması istenir. ysinθ
dA
Çarpım atalet momenti bir alanın eğik
düzlemlere göre atalet momentini x ycosθ
hesaplamada kolaylık sağlar. Bu yaklaşımdan, θ x'
momentin maksimum ve minimum olduğu
eksenleri belirlemede de yararlanılır. θ
y y
Şekilden, alanın x' ve y' eksenlerine göre atalet θ xsinθ
momentleri,
θ
I′x = ∫ y 2 dA = ∫ (ycosθ − xsinθ )dA x
x
I′y = ∫ x 2 dA = ∫ (ysinθ + xcosθ )dA
A

1 − cos2θ
cos2θ = 1 − 2sin 2 θ sin 2 θ =
Trigonometrik bağıntılar kullanılarak,
2
1 + cos2θ
cos2θ = 2cos 2 θ − 1 cos 2 θ =
2
 6
Ix + Iy Ix − Iy
I′x = + cos2θ - I xy sin2θ
Ix, Iy ve Ixy cinsinden,
2 2
Ix + Iy Ix − Iy
I′y = − cos2θ + I xy sin2θ
2 2
elde edilir. Benzer şekilde eğik düzlemlere göre çarpım atalet momenti,

I′xy = ∫ x ′y ′dA = ∫ (ycosθ − xsinθ )(ysinθ + xcosθ )dA

1
Trigonometrik bağıntılar, cos2θ = cos 2 θ − sin 2 θ ve sin2θ = 2 sin θcosθ , sin θcosθ = sin2θ
2
Ix − Iy
I′xy = sin2θ + I xy cos2θ
Ix, Iy ve Ixy cinsinden çarpım atalet momenti, 2
I x + I y = I′x + I′y = I z

I'x ve I'y ‘yü maksimum ya da minimum yapan açı I'x veya I'y ‘nün θ’ya göre türevini alıp sıfıra eşitleyerek bulunur.

dI′x Ix − Iy
= −2sin2θ − 2I xy cos2θ = 0
dθ 2
(I y − I x )sin2θ - 2I xy cos2θ , atalet momentini maksimum / minimum yapan bu kritik açıya α dersek,
sin2θ 2I xy
⇒ tan2α =
cos2θ Iy − Ix
Bu yeni bulunan eksenlere “asal atalet eksenleri” adı verilir. için iki değ
er bulunur. Bu değerlerden biri maksimum
alan atalet momenti değerini, diğeri ise minimum alan atalet momenti değerini verir.

Denklemlere 2θ yerine 2α yerleştirildiğinde çarpım atalet momenti I'xy sıfır olur. I'x ve I'y ise “asal atalet momentleri”
haline gelirler.
I + Ix  I − Ix 
2

= x ±  x  + I xy
2
I maks
min 2  2 

TEMEL GEOMETRİK ŞEKİLLERİN ALAN ATALET MOMENTLERİ

1) DİKDÖRTGEN

y y
b/2
h
2 2
h by 3
2 bh 3
dA=bdy I x = ∫ y dA = ∫ y bdy = b ∫ y dy = =
b 3 3
0 0
dy
h x
G h
dA=hdx h
h/2 b hb 3 hb 3
I y = ∫ x 2 dA = ∫ x 2 hdx = h ∫ x 2 dx = =
dx 0 3 3
b x 0

2
h bh 3 h bh 3
I x = I x + Ad 2 d= I x = I x − Ad 2 = − bh   =
2 3 2 12
 7
2
b
3 3
b hb hb
I y = I y + Ae 2 e= I y = I y − Ae 2 = − bh  =
2 3 2 12

bh 3 hb 3 bh 3 hb 3
Ix = Iy = Ix = Iy =
3 3 12 12
2. KARE
y y b = h = a olduğundan
a/2 a4
Ix =
3
3
a4
Iy =
a 3
x
a4
G a/2 Ix =
12
x
a a4
Iy =
12
3. ÜÇGEN
y
y
b/3 y

h−y n
dy
h I x = ∫ y 2dA dA=n.dy
h y
x
m
G h/3
x dx
b b x

Benzer üçgenlerden,
n
=
b
n=
b
(h − y )
h−y h h

h h 2
bh 3 bh  h  bh 3
h
by 3 y4 b bh 3
I x = ∫ y ndy = ∫ y (h − y )dy =
b 2
2 2
− = I x = I x − Ad = −   =
0
h 3 0
4 h 0
12 12 2 3 36
hb 3 hb 3
I y = ∫ x 2 dA = I y = I y − Ae 2 =
12 36
4. DAİRE
y y y
y

r dA=2πrdr
R
dr
x x
G G

x
x

z z
 8

R
I z = ∫ r 2 dA dA = 2πrdr I z = ∫ r 2 2πrdr = 2π ∫ r 3 dr
0

4 R
r 2πR 4 πR 4
I z = 2π = =
4 0
4 2

Io = Iz = I x + I y
πR 4 πR 4 5πR 4 5πR 4
Simetriden dolayı; I x = I y = I x = I x + Ad = 2 2
(
+ πR R =)2
Ix = Iy =
4 4 4 4
5. YARIM DAİRE
y
πR 4
4 πR 4
Ix = =
2 8
G x
2
πR 4 πR 2  4R  4 π 8 
4R/3π I x = I x − Ad 2 = −   =R  − 
8 2  3π   8 9π 
O x
πR 4
6. ÇEYREK DAİRE
πR 4
Iy = 4 =
y 2 8
y

πR 4
4 πR 4
4R/3π G x Ix = Iy = =
4 16
4R/3π

x
 ALAN ATALET MOMENTİ UYGULAMALARI
9
w=b−x
* y Ix = ? Iy = ?
x b/2
 by 3 21/2 b1/2 y1/2 
∫ y (b − 2 )
b/2
I x = ∫ y dA 2 2 1/2
b y 1/2 1/2
dy = - ⋅ 2 
x 2 0  3 7 0
y= dy
b/2
2b b⋅b 3
21/2 b1/2 b 7/2 ⋅ 2 b 4 b 4 b4
Ix = − = - =
y 3 ⋅ 23 7 ⋅ 2 7/2 24 
 28 168
7 6

dx x b b
x2 x2 1 x5 b4
b I y = ∫ x dA 2
dA = ydx = dx Iy = ∫ x dx =2
⋅ =
2b 0
2b 2b 5 0
10

( )
y xsağ
y 2 = ax I y = ∫ x 2 dA , dA = a 1/2 x 1/2 - x dx
*
a
 a 1/2 x 7/2 x4 
( )
a
xsol 2a 4 a 4 a 4
∫ x dA = ∫ x a x - x dx =  ⋅2−  ⇒ Iy = =
2 2 1/2 1/2
(a, a) -
ω
dy 0  7 4  0 7  4 28
4 7

l a
y=x a
 y2   y4 y5  a4 a4 a4
yüst I x = ∫ y 2 dA = ∫ y 2  y - dy =  −  ⇒ Ix = - =
yalt dx
0  a   4 5⋅a  0 4 
 5 20
5 4
x

* y y I xy = ? I xy = ∫ xydA dA = dxdy
b/2 b h
b h
x2 y2 b2h 2
I xy = ∫ ∫ xydxdy = =
dy 0 0
2 0
2 0
4
dx
h x b2h 2  b  h 
I xy = I xy + Ade , I xy = I xy - Ade = - bh    = 0
G 4  2  2 
h/2
Eğer ağırlık merkezine ait iki dik eksenden en az biri cismin simetri ekseni ise bu
b x eksenlere göre çarpım atalet momenti sıfır olur.

y e y y e y
I xy = 0
I xy = 0
I xy = I xy + Ade
I xy = I xy + Ade 
h x  h x 0
0

G d G d

x x
b b
 10
y y
b/3 y
* x

dA I xy = ?
h h
x y
I xy = ?
G h/3 y/2
x
b dx b-x
x
b
dA = ydx , bu alan için dI xy = 0 ve dI xy = dI xy + dAde
y
2
h (b - x )
dI xy = ydx(x )  = x dx
y y h
x cinsinden yazılırsa, = y=
2 2 b-x b b

( )
2
h
y 2 = 2 b 2 − 2bx + x 2
b
b
h 2  b 2 x 2 2bx 3 x 4  h 2  b 4 2b 4 b 4 
( )
b
h2
∫ dI xy = I xy = ∫ x 2 b 2 − 2bx + x 2 dx = 2 
0
2b 2b  2
−
3
+  = 2  −
4  2b  2 3
+ 
4 
0

h 2b2 h 2b2 h 2b2 h 2b2

= - + =
4  3  8 24
6 8 3

h 2 b 2 bh  h  b  h 2 b 2 h 2 b 2 h 2b2
I xy = I xy - Ade = -    = - =-
24 2  3  3  
24  18
 72
3 4

Farklı konfigürasyonlar için çarpım atalet momentleri

y
y y y b/3
2b/3
h 2b2 h 2b2
I xy = I xy =
x 8 72
h h G
2h/3
x
G
h/3
x x
b b

*
y I xy = ? I xy = ?

dθ I xy = ∫ xydA , dA = ρdθdρ
dρ Rπ /2

R I xy = ∫ ∫ ρ cosθρ sin θρdθdρ sin2θ = 2sinθcosθ

ρ dA 0 0
R π /2 π /2
y=ρsinθ ρ4 R4 1  1 
θ
x
=
4 ∫0 sin θ cosθdθ = 4 ⋅ 2 ∫ sin 2θdθ  ∫ sinaxdx = − cosax 
 a 
x=ρcosθ 0 0
 11

R4  1  R4 4
I xy =
π/2
⋅  − cos2θ 0 = − (- 1 - 1) = R
8  2 16 8
R 4 πR 4  4R  4R  R 4 4R 4
I xy = I xy − Ade = -   = -
8 4  3π  3π  8 9π