Professional Documents
Culture Documents
जलवायु परिवर्तन निति
जलवायु परिवर्तन निति
np
1 www.lawcommission.gov.np
www.lawcommission.gov.np
k|0ffnL -Osf]l;i6d_ df kl//x] sf] c;/ / kg{ ;Sg] k|efjnfO{ Go"g ug{ gLltut Joj:yf u/L
sfo{ qmd sfof{Gjog ug'{ cTofjZos ePsf] 5 .
@= ljutsf k|of;x¿
f;x¿
dxf;lGwsf] kIf ePkl5 cg' ;"rL ! df gkg]{ -Non-Annex 1_ ;b:o /fi6« sf] x}l;otn] lj=;+=
@)^! ;fn -;g\ @))$_ df g] kfnn] k| f/lDes /fli6« o ;~rf/ k|ltj] bg tof/ u/L dxf;lGwsf]
;lrjfno dfk{mt kIf /fi6« x¿nfO{ hfgsf/L lbOPsf] lyof] . lj=;+= @)%# b]lv @)^# ;fnaLr
o; dxf;lGwnfO{ sfof{Gjog ug]{ qmddf tTsfnLg hg;ª\Vof tyf jftfj/0f dGqfno -xfn
jftfj/0f dGqfno_ nfO{ dxf;lGwsf] s]Gb| ljGb' -F o cal Point_ tf]Sg] / Sof] 6f] k| f]6 f]sndf
Joj:yf ePsf] :jR5 ljsf; ;+oGq - Clean Development Mechanism, CDM_ ;DaGwL
cfof]hgfx¿nfO{ k|j4{ g ug{ jftfj/0f dGqfnonfO{ Designated National Authority tf] Sg]
tyf hgr]t gf clea[l4sf] nflu s]xL sfo{ qmdx¿ sfof{Gjog ePsf] b]l vG5 . o;}u /L lbuf]
ljsf; Ph]0 8f, @)%( tyf ;x;| fAbL ljsf; nIo, @)%* n] klg k|T oIf jf ck|T oIf ¿kdf
hnjfo' kl/jt{ gnfO{ ;Daf] w g u/] sf 5g\ .
lj=;+= @)^# b]l v @)^^ ;fnaLr dxf;lGwsf] sfof{Gjogsf] qmddf d'Votof -!_ l/of]
dxf;lGwx¿ -hnjfo' kl/jt{ g, d?e"l ds/0f / h}ljs ljljwtf_ sf] sfof{Gjogsf] nflu /fli6«o
Ifdtf :j-d" Nofª\ sg cfof] hgf sfof{Gjog u/L Ifdtf clea[l4 ;DaGwL sfo{ of]hgf tof/ ePsf],
-@_ Sof]6 f] k|f]6f] sndf Joj:yf ePsf] :jR5 ljsf; ;+ oGq ;DaGwL cfof]h gfx¿sf] d"Nofª\ sg
tyf :jLs[ltsf] sfo{ljlw lgwf{ /0f ePsf], -#_ /fli6«o cg' s"ng sfo{ qmd -National Adaptation
Programme of Action, NAPA_ cfof]hgf ;~rfng u/] sf] , -$_ bf] ;|f] /fli6« o ;~rf/sf] nflu
j:t'l:ylt cWoog u/L cfof]hgf z'? u/] sf] , tyf -%_ hnjfo' kl/jt{g / jftfj/0f ;DaGwdf
Ifdtf ljsf; cfof]hgf ;~rfng eO/x] s f] 5\ . lj=;+= @)^^ ;fndf sf]kg] x]u gdf ;DkGg
hnjfo' kl/jt{g ;DaGwL dxf;lGwsf] kIf /fi6«x¿sf] !%cf}+ ;Dd] ngsf] k"j{;GWofdf g]k fn
;/sf/ dlGqkl/ifb\s f] ;u/dfyfsf] cfwf/ lzlj/ glhs} /x] sf] sfnfkTy/df ;DkGg P]ltxfl;s
j}7saf6 sfnfkTy/ 3f] if0ff–kq hf/L ug'{ sf] ;fy} …sf7df08f} b]lv sf]kgx]u g;DdÚ ljifos
hnjfo' kl/jt{ g ;DaGwL If] qLo ;Dd] ng ;DkGg eO{ hnjfo' kl/jt{ g ;DaGwL sfo{df ;xof]u
h'6fpg !$ bft[ lgsfo tyf ljsf;sf ;fem] bf/x¿;+u ;dembf/L–kqdf ;d]t x:tfIf/ ePsf]
lyof] . o;} u/L sf] k !% df efu lngsf] nflu l:ylt kq ;d] t tof/ ePsf] lyof] . lj=;+=
2 www.lawcommission.gov.np
www.lawcommission.gov.np
@)^^ ;fndf g} ;DdfggLo k| wfgdGqLHo"sf] cWoIftfdf * hgf lj1 ;b:ox¿ ;d]t /xg] u/L
@% ;b:oLo hnjfo' kl/jt{ g kl/ifb\ sf] u7g ePsf] lyof] . o;}u/L sf]k] gx]ug ;Dd]ngsf]
;dodf ;DdfggLo k|wfgdGqLHo" n] dxf;lGwsf] jftf{ tyf lg0f{ on] hnjfo' kl/jt{g af6 kj{t Lo
If] qdf k/] sf] ulDe/ k|efjnfO{ d' Vo ;jfnsf] ¿kdf ;Daf] wg ug'{ kg]{ tYodf hf] 8 lbg' ePsf]
lyof] . o;/L x] bf{ ;g\ @))( df hnjfo' kl/jt{ g /fli6« o ljsf; Ph]08fsf] ¿kdf cufl8
cfof] . ;fy}} o; cjlwdf tof/ ePsf] g]kfnsf] cGtl/d ;+ljwfg @)^# tyf lq–jifL{ o cGtl/d
of]h gf -@)^$/^% - @)^^/^&_ n] klg jftfj/0f Joj:yfkg tyf hnjfo' kl/jt{ gsf]
;jfnnfO{ k|T oIf jf k/f] If¿kdf ;Daf] wg u/]sf 5g\ .
lj=;+= @)^^ ;fnsf] cGTolt/ g]k fn ;/sf/n] jftfj/0f dGqfnodf hnjfo' kl/jt{ g Joj:yfkg
dxfzfvfsf] :yfkgf u¥of] . g] kfnsf] /fli6«o cg' s"ng sfo{ qmd k|ltj] bg dlGqkl/ifb\ af6 cflZjg
!@, @)^& df :jLs[t ePsf] 5 . cg' s"ngsf sfo{ qmdx¿ sfof{Gjogdf Nofpg :yfgLo
cg' s"ng sfo{ o f]hgf th'{ df x'b}+5g\ . ;DdfggLo k|wfgdGqLHo" af6 hnjfo' kl/jt{ g ;DaGwL
sf] k]g x]u g ;Dd] ngdf JoQm ljrf/nfO{ sfof{Gjogdf Nofpg] qmddf …dfpG6] g PnfOG;
Olgl;Pl6E;\Ú sf] yfngL e} lj1x¿sf] cGt/f{li6« o k/fdz{ a}7s ;DkGg nufot ;DaWb
k|ltj]bgx¿ tof/ ePsf 5g\ . hnjfo' kl/jt{ g ;DaGwL sfo{ x¿nfO{ ;+o f]h g ug{ Pj+
;xof]ufTds sfo{ x¿sf] ;~rfngfy{ g]k fn ;/sf/sf ljleGg dGqfno/lgsfox¿, u} / ;/sf/L
;+3 ;+: yf, k|fl1s ;+: yf, gLlh tyf bft[ ;+:yfx¿sf] ;d]t k|ltlglwTj x' g] u/L ax'k IfLo
;/f]s f/fjfnfx¿sf] ;xeflutf /x] sf] hnjfo' kl/jt{ g ;DaGwL ;dGjo ;ldltsf] u7g ePsf]
5 . o;}u/L lq–jifL{ o of]h gfdf cg' s"ng sfo{ qmdsf] sfof{G jog tyf b]zsf] cfly{s tyf
k"jf{w f/ ljsf;nfO{ hnjfo' ;dfg's"l nt jgfpF b} nUg] gLlt cg' ¿k /fli6«o of]hgf cfof]un]
cf=j= @)^&÷^* af6 tt\ ;DaGwL sfo{ ;'? u/] sf] 5 . o;/L hnjfo' kl/jt{ gsf] ;jfnnfO{
;Daf] wg ug{ ;+:yfut, ;dGjofTds Pjd\ sfo{ qmdut ls| ofsnfkx¿n] xfnsf jif{x¿df
Jofkstf kfPsf 5g\ . hnjfo' kl/jt{ g ;DaGwL sfo{ x¿sf] nflu cfly{ s ;|f]t h'6fpg]
k|of;x¿ klg eO/x] sf 5g\ . o;sf] ;fy} gLlh If]q, u} / ;/sf/L ;+ 3 ;+:yfx¿ Pjd\ gful/s
;dfhaf6 klg hnjfo' kl/jt{g jf/] hgr]t gf clea[l4 ug]{, cg' s"ngsf cEof;x¿ k| j4{g ug]{
/ gjLs/0fLo pmhf{ sf] k| of]u / k|j4{ g ug]{ sfo{ x¿ eOcfPsf 5g\.
3 www.lawcommission.gov.np
www.lawcommission.gov.np
#= jt{dfg l:ylt
g]kfnsf] clwstd tfkqmd k|lt jif{ ;/b/ )=)^ l8u|L ;]l N;o;sf b/n] a[l4 ePsf] b]l vG5 /
lxdfnL If] qdf of] b/ a9L b]lvPsf] 5 . . ljZj hg;ª\ Vofsf] sl/j )=$ k|ltzt dflg;
a;f]jf; ug]{ g]kfnn] ljZjsf] s"n xl/tu[x UofF; sf] sl/j )=)@% k|ltzt dfq pT;h{ g u/]tf
klg jfo' d08nLo tfkqmd a[l4sf\ sf/0f k|e fljt x'F b} uPsf] 5 . oxfF jflif{s jiff{– rqmdf x] /k] m/,
nfdf] ;do ;Dd v8] /L kg]{ tyf tLa| jiff{ x'g] u/]s f] 5 . xfn lbg / /ft b'a} klxn] sf] eGbf
j9L tftf e} /x] sf 5g\ cyf{t 708f lbg / /ftsf] ;ª\Vof sd x'+ b} uPsf] 5 . !)) ld=ld= jf
;f] eGbf j9L kl/df0fdf kfgL kg]{ lbgx¿ cyf{ t\ d' ;nwf/] jiff{ x' g] lbgsf] ;ª\Vof a9\ b}5 . kfgL
kg]{ ;do / cjlwdf kl/jt{ g eO/x] sf] 5 . tLa| ultdf lxdung x'Fb} hfgfn] lxdgbLx¿
kftln+ b} / 5f]l§+ b} uPsf] / lxdtfnsf] cfsf/ a9\ b} uPsf] 5 . hnjfo' kl/jt{ gsf] sf/0f s[lif
tyf vfBfGg, hn;| f]t, jg hª\ un tyf h}ljs ljljwtf, :jf:Yo, ko{6g tyf k" jf{ wf/df k|lts"n
k|efj kg{ yfn]s f] 5 . af9L, klx/f] tyf 89] nf] df tLj| tf cfPsf] 5 . oL sf/0faf6 g]kfndf
cTolws dfqfdf wghgsf] Iflt x'g's f] ;fy} hLljsf] kfh{ gdf c;/ kf/]sf] b]lvG5 .
xfn hnjfo' kl/jt{ gaf6 nfvf}+ g] kfnLx¿ hf]lvddf k/] sf] cg' dfg ul/Psf] 5 . ;u/dfyf
If] qdf /x]sf] lxd /] vf ljut sl/j ( bzssf] bf} /fgdf ##) lkm6 prfO{ ung -el6{s n n;\_
ePsf] 5. lxdungsf] sf/0f gofF lxdtfnx¿ jGb} uPsf tyf g]kfnsf gbLdf ;g\ @)#) ;Dd
s]xL] dfqfdf kfgLsf] jxfj a9] tf klg o; ztfAbLsf] cGTodf 7"nf] kl/df0fdf 36\ g] cg' dfg
ul/Psf] 5 . hnjfo' kl/jt{ gsf] sf/0f l;lh{t ;d:ofx¿ 36\g'sf] ;§f a9\b} uPsf / o;sf]
sf/s g]k fn gePtfklg cg' s"n gsf sfo{ qmdx¿ sfof{Gjog ub}{ hfg' k/]sf] 5 . t;y{ g] kfnn]
hnjfo' cg' s"ngnfO{ /fli6«o Ph]08fsf] ¿kdf cufl8 NofPsf] 5 / o;af6 l;h{ gf x'g] hf]lvd
Go"g ug{ ljljw sfo{ qmdx¿ sfof{Gjog ug{ xfnsf jif{ x¿df oy] i7 kxn ul//x]s f] 5 .
4 www.lawcommission.gov.np
www.lawcommission.gov.np
lxdfnb]lv t/fO{ dw] z If] q;Ddsf hn;|f]t nufotsf k| fs[lts ;| f]tdf k/]sf] / kg{
;Sg] k|e fj Pjd\ cfly{ s ls|ofsnfksf cGo If] qdf k/]sf] k|e fjsf] d"Nofª\ sg h:tf
sfo{x¿ cfzfltt\ ¿kdf cufl8 a9\g ;s] sf 5} gg\ . lxdung tyf lxdtfnkm' 6g]
eofjx l:yltsf] lj:t[t cWoog, ;j]{ If0f, cg'udg x'g cem} afFsL 5 . hnjfo'
kl/jt{ gsf] sf/0f s[lif, hn;| f]t, jg tyf h}ljs ljljwtf, hg:jf:Yo, ko{ 6g cflb
If] qdf k/]sf] k|lts"n k|efjsf] lj:t[t n] vf–hf] vf x' g cem} afF sL 5 . o;}u /L hnjfo'
kl/jt{ g tyf To;;+u ;Da4 k|efjx¿ x6fpg] jf 36fpg] Pjd\ cg' s"n gsf nflu
pko' Qm k|ljlw ljsf; tyf hf]lvd Pjd\ k| sf] k;+u h'Wg] k" j{tof/Lsf sfo{ qmdx¿ ;d]t
;~rfng x' g jfF sL 5g\ . ;dli6df, hnjfo' kl/jt{g ;DaGwL dxf;lGwsf] k|fjwfg /
kIf /fi6« x¿sf] ;Dd]ngn] u/]sf lg0f{ox¿ nufot cg' s"ng, k|efj Go"gLs/0f, cfly{s
;|f]t , k|ljlw ljsf; Pjd\ x:tfGt/0f, Ifdtf clea[l4, hnjfo' ;dfg's" ng h:tf
cjojx¿nfO{ ;d] 6L hnjfo' kl/jt{ gsf k|efjnfO{ ;Daf] wg ug{] k| efjsf/L vfsf
lgdf{0f x' g g;Sg' cfhsf] k| d'v ;d:of /x] sf] 5 . ljZjJofkL d'Vo ;jfnsf] ¿kdf
/x] s f] hnjfo' kl/jt{ gnfO{ lj1fg / k|ljlwsf] sf]0faf6 x] g{ ;Sg] Ifdtf ePsf] lgsfosf]
klg cefj 5 .
$=@ r'gf}l t
-s_ hnjfo' kl/jt{ g ;DaGwL lj1fg, o;af6 ljleGg ef}uf]lns Pjd\ ;fdflhs–
cfly{ s ljsf;sf If] qx¿df kl//x] sf] c;/ tyf kg{ ;Sg] k| efjsf jf/] df
hnjfo' k| f¿kLs/0fsf] ;d] t k|of]u u/L 1fg, j} 1flgs tYofª\s , ;" rgf /
hfgsf/Lsf] cefjn] ;fdflhs–cfly{ s ljsf;sf If] qnfO{ hnjfo' ;dfg' s" ng
agfpg] /fli6« o k| of; r'g f}ltk"0f{ /x] sf] 5 .
-v_ hnjfo' kl/jt{g n] kl//x]sf] / kg{ ;Sg] k|efjsf] d" Nofª\s g ug'{ , hf]lvd If] qx¿
klxrfg u/L hnjfo' kl/jt{g af6 kg]{ k|lts"n k|efjnfO{ ;xh ¿kdf cg' s" ng
ug{ ;Sg] Ifdtf clej[l4 ug'{ tyf xl/tu[x UofF; pT;h{g Go" gLs/0f ug]{ ;+oGq
ljsf; ug'{ klg r' gf}ltsf] ¿kdf /x] sf] 5 .
-u_ hnjfo' kl/jt{ gsf] k|e fjnfO{ ;Daf]wg ug]{ qmddf /fli6«o tyf cGt/f{li6«o
If] qdf k| fKt k|fljlws tyf cfly{s cj;/sf] g] kfnn] clwstd kmfObf lng]
5 www.lawcommission.gov.np
www.lawcommission.gov.np
-s_ ;+:yfut Joj:yfaf6 Ifdtf clea[l4, k|ljlw ljsf; tyf pkof]u , cfly{ s ;|f]tsf] k|j fx
Pjd\ xl/tu[x UofF ;sf] dfkg nufot tYofª\s tyf ;"rgf–hfgsf/L cWofjlws ub}{ kIf
/fi6« x¿nfO{ hfgsf/L lbg .
-v_ hnjfo' cg' s"ng, Go"gLs/0f tyf sfj{ g ;+lrtLs/0fnfO{ a9fjf lbg, Ifdtf clea[l4,
cfly{ s ;|f]t h' 6fpg tyf ;f] df kx"Fr k'¥ofpg Pjd\ k|ljlw ljsf; / x:tfGt/0f nufot
sfo{ qmd th'{ df, sfof{ Gjog, d"Nofª\ sg tyf cg'u dg sfo{x¿ lj:tf/ ug{ .
6 www.lawcommission.gov.np
www.lawcommission.gov.np
-u_ /fli6« o cg' s" ng sfo{ qmdnfO{ ljsf; Ph]08fsf] ¿kdf sfof{Gjogdf Nofpg / hnjfo'
kl/jt{ g ;DaGwL ;j} k| sf/sf :ynut sfo{ qmdx¿ sfof{Gjog ubf{ s" n jh]6 sf]
Go"g td *) k|ltzt eGbf a9L /sd :yfgLo :t/df k'¥ ofpg .
-3_ ;fdflhs tyf cfly{ s ljsf;sf nflu k|fs[lts ;| f]tsf] Joj:yfkgnfO{ hnjfo'– d} qL
Pjd\ k"j f{wf/ ljsf;nfO{ hnjfo' ;dfg' s"ng jgfpg .
-ª_ ;j{kIfLo ;xeflutf dfkm{t hgr] tgf clea[l4 tyf Ifdtf ljsf; nufot jftf{ Ifdtf
k|j4{g ug{ .
-r_ :jR5 tyf gjLs/0fLo pmhf{ sf] ljsf;, sfj{ g Aofkf/ tyf hnjfo' kl/jt{ g Go" gLs/0f
;DaGwL ;+ oGqx¿af6 yk k|fljlws Pjd\ cfly{s ;|f]t h'6 fpg . ctM hnjfo'
kl/jt{g af6 pknAw cj;/sf] pkof]u u/L ul/jL Go" gLs/0f tyf lbuf] ljsf;sf] nIo
k"/f ug{ /fli6« o gLlt th'{ df u/L sfof{Gjogdf Nofpg' cTofjZos ePsf] 5 .
^= nIo -Goal_
hnjfo' kl/jt{ gsf] k|lts"n k|e fj Go" gLs/0f ub}{ , hnjfo' cg's"lnt x'F b}, Go"g sfj{g –pGd'v
;fdflhs–cfly{s ljsf; kynfO{ cjnDag ub}{ hnjfo' kl/jt{ g ;DaGwL /fli6« o tyf
cGt/f{li6«o ;+ oGqdf ePsf] k|ltj4tf cg'¿ k ;xof]u tyf ;xsfo{ sf] k|j4{ g u/L hLjg:t/df
;'wf/ Nofpg' o; gLltsf] k| d'v nIo /x] sf] 5 .
7 www.lawcommission.gov.np
www.lawcommission.gov.np
8 www.lawcommission.gov.np
www.lawcommission.gov.np
&=@ hnjfo' cg' s"ng ;DaGwL sfo{ qmdx¿sf] sfof{Gjog ug]{ tyf k|lts" n k|efjsf]
Go"gLs/0f ub}{ ;sf/fTds k|efjaf6 clwstd kmfObf lng] .
&=# :jR5 pmhf{ h:t} hnljB't , k'g g{j Ls/0fLo tyf j} slNks phf{ sf] k|o f]u a9fpg] tyf
pmhf{ bIftf clej[l4 Pjd\ xl/t k|ljlwsf] k|o f]unfO{ k|f]T ;fxg ub}{ xl/tu[ x Uof;sf]
pT;h{g Go" g ug]{ .
&=$ k|fs[lts ;| f]t ;fwgsf] dxQd -optimum_ pkof]u Pjd\ ;f] sf] s' zn Joj:yfkgsf
nflu :yfgLo ;d'bfosf] hnjfo' cg' s"ng Pjd\ ;dfg's" ng Ifdtf clea[l4 ug]{ .
&=% ;fdflhs–cfly{s ljsf;nfO{ hnjfo' kl/jt{ g–d} qL tyf ;dfg' s"ng jgfpF b} Go"g sfj{g
ljsf; kynfO{ cjnDag ug]{ .
&=^ hnjfo' kl/jt{g n] kf/] sf] tyf kfg{ ;Sg] k| efjx¿sf] klxrfg, k|efjx¿sf] kl/df0ffTds
ls6fg tyf ;Defljt hf]l vdaf6 ;' /lIft /xg cg's"n gsf pkfox¿ cjnDag u/L
hnjfo' kl/jt{ gsf b" ikl/0ffdaf6 aRg] Ifdtf ljsf; ug]{ .
&=& hnjfo' kl/jt{g ;DaGwL dxf;lGw, cle;lGw tyf ;Demf}t fx¿af6 k|fKt cj;/x¿sf]
clwstd pkof]u u/L hLjg:t/df ;'wf/ Nofpg] .
*= gLltx¿
gLltx¿
dflysf p2]Z ox¿ k|flKtsf nflu lgDg gLltx¿ cjnDjg ul/g]5 g\M
*=!
*=! hnjfo' cg's"n g, k|sf]k Pjd\
Pjd\ hf]lvd Go"gLs/0f
*=!=! hnjfo' kl/jt{gaf6 k|efljt hgtf, ;d'bfo tyf hnjfo' –pTkGg Pjd\ ;Defljt
k|sf]k If] qx¿df /fli6«o cg' s"ng sfo{ qmdn] lglb{i6 u/]sf] tTsfnLg
k|fyldstfx¿sf] ;fy} dWosfnLg tyf bL3{ s fnLg cg's" ngsf sfo{x¿sf]
klxrfg u/L sfof{ Gjog ug]{ , u/fpg] .
*=!=@ hnjfo' cg' s"ngnfO{ oyf;Dej ;fdflhs tyf cfly{s ljsf; Pjd\ cfo–
cfh{ gsf lqmofsnfkx¿;+u cfj4 u/L sfof{Gjog ug]{ , u/fpg] .
9 www.lawcommission.gov.np
www.lawcommission.gov.np
10 www.lawcommission.gov.np
www.lawcommission.gov.np
*=@=$ xl/tu[ x UofF;sf] pT;h{ g Go"g ug{ ljBdfg :jR5 tyf gjLs/0fLo Pjd\
j}slNks pmhf{s f If] qdf pko' Qm k|ljlwsf] yk ljsf; / pkof] u u/L hnjfo'
kl/jt{ gaf6 l;lh{ t k|lts" n k|efjnfO{ Go" gLs/0f ug{ of]hgf th'{ df tyf
sfof{Gjog ug]{ .
*=@=% jfo' d08nLo tfkqmd a[l4 ug]{ vfnsf jfo' k| b"ifssf] pT;h{ g ;|f]t df g} Go"g
ug{ pko' Qm k|ljlwsf] ljsf;, x:tfGt/0f / pkof] udf ;x'l not lbg] .
*=@=^ pmhf{ bIftf clea[l4 ug{ x/] s @ jif{ df pBf]un] pmhf{ cl86 u/L hnjfo'
kl/jt{ gsf] nflu tf]l sPsf] lgsfodf k]z ug]{ .
*=@=& ljB'tLo pmhf{ df cfwfl/t oftfoft -ljB't Lo /]n, /Hh'dfu{ , s] ansf/ cflb_ tyf
pBf]u sf] ljsf; / k|j{4g ug]{ .
*=@=* k'' n, afF w, gbL lgoGq0f cflb ;+ /rgf tyf k"jf{w f/x¿sf] lgdf{0f ubf{ :j¿k–
u'0f:t/ -Design Standard_ nfO{ hnjfo' ;dfg' s" ng x' g] u/L th'{ df tyf
sfof{Gjog ug{] .
*=@=( Go"g sfj{g pT;h{g ;DaGwL sfo{nfO{ cfly{ s tyf k|fljlws ;x'lnot k| bfg u/L
k|f]T;fxg ug]{ .
11 www.lawcommission.gov.np
www.lawcommission.gov.np
*=#=$ hnjfo' kl/jt{ g sf] if tyf hnjfo' kl/jt{ g ;DaGwL sfo{ x¿sf] nflu ljBdfg
tyf efjL cGt/f{l i6« o Pjd\ låkIfLo ;xof]u af6 k| fKt x'g] cfly{ s ;|f]t
Joj:yfkg ug]{ .
*=#=% hnjfo' kl/jt{ g tyf o;sf k|lts"n k|efj Go" gLs/0f ;+oGqaf6 k| fKt x'g]
kmfObfx¿ ul/aL Go"gLs/0f tyf lbuf] ljsf;sf] nflu pkof]u ug]{ .
*=#=^ /fli6« o tyf cGt/f{l i6« o txaf6 h'6 fOPsf] cfly{ s ;|f]tnfO{ hnjfo' cg' s"n g,
k|lts"n k|efj Go"gLs/0f tyf Go" g sfj{ g ljsf; sfo{x¿ nufot hn pTkGg
tyf cGo k| sf] kx¿ h:t} af9L, klx/f], v8] /L cflbaf6 kLl8tnfO{ /fxtsf nflu
vfB, :jf:Yo tyf hLjgfwf/ ;' /Iffsf] nflu pkof]u ug]{ .
*=#=& hnjfo' kl/jt{ g sf] ifsf] a[l4 -replenish_ ug{ tyf ;b'kof]usf] nflu
cfjZos /0fgLlt, lgb]{lzsf tyf sfo{ljlwx¿sf] th'{ df tyf sfof{Gjog ug]{,
u/fpg] .
*=#=* hnjfo' kl/jt{ gsf nflu h'6fOPsf] s"n ah]6 sf] slDtdf *) k|ltzt /sd
:ynut sfo{ df ljlgof] hg ug]{ .
*=#=( hnjfo' cg's" ng, ;dfg's"ng Pjd\ cGo hnjfo' kl/jt{g ;DaGwL
sfo{ qmdx¿sf] nflu cfly{ s ;xof] u h' 6fpg] tyf kx"F rnfO{ ;/n jgfpg] .
12 www.lawcommission.gov.np
www.lawcommission.gov.np
*=$=$ hnjfo' kl/jt{g sf sf/0f vfBfGg, k|hflt, kof{j/0fLo k|0ffnL tyf :jf:Yodf
kg]{ ;Defljt vt/fx¿af6 aRg k|lt/f] wfTds Ifdtf j[l4 ug]{, u/fpg] .
*=$=% hnjfo' kl/jt{ g ;DaGwdf ljleGg nlIft ;d" xsf] nflu tYofÍ, ;" rgf, l;sfO
tyf sfo{ ;kmntf cflb /x]s f 1fgd" ns ;fdfu| Lx¿ tof/ u/L k| sfzg tyf
ljt/0f ug]{ .
*=$=^ ;~rf/ dfWodsf] Ifdtf clej[l4 ub}{ hnjfo' kl/jt{ g ;DaGwL ;"rgf k|j fx
;'lglZrt ug]{, u/fpg] .
*=$=& ;j{; fwf/0f hgtfnfO{ hnjfo' kl/jt{ gsf ljljw kIfdf ;';"lrt ug{ tyf Ifdtf
clea[l4sf] nflu hgr]tgf, tflnd tyf ;zQmLs/0f sfo{ df :yfgLo lgsfox¿,
ljifo lj1tfsf] cfwf/df :yflkt dxf;+ 3 nufot cGo u} / ;/sf/L ;+ 3
;+:yfx¿ Pjd\ gful/s ;dfhsf] ;xeflutfnfO{ a9fjf lbg] .
*=$=* hnjfo' kl/jt{g sf nflu pknAw k|fljlws tyf cfly{ s ;| f]tdf kx"Fr a9fpg
bIf hgzlQmsf] ljsf; tyf kl/rfng ug{] .
*=$=( hnjfo' kl/jt{ gnfO{ cf}k rfl/s tyf cgf} krfl/s lzIff nufot b" / lzIff Pjd\
v'Nnf l;sfO{ sfo{qmddf ;dfj] z ub}{ lzIfs tflnd ;fdu| Ldf ;'wf/ ug]{ .
*=$=!) hnjfo' cg's"ng tyf Go" gLs/0f ;DaGwL k/Dk/fut tyf :yfgLo 1fg, l;k,
cEof; tyf k|ljlw ;DaGwL ;fdu|L ;ª\s ng, k| sfzg, k| ;f/ tyf pkof]u ug{],
u/fpg] .
*=$=!! hnjfo' kl/jt{gdf pNn] vgLo sfo{ ug]{ ;+: yf jf JolQmnfO{ ;Ddfg ug{
/fli6« o hnjfo' kl/jt{ g k'/:sf/sf] :yfkgf u/L jflif{s ¿kdf k'/:s[t ug]{ .
13 www.lawcommission.gov.np
www.lawcommission.gov.np
*=%=@ If] qut tyf ljifout 1fg ;+lrt ug{ Pjd\ cg'; Gwfgaf6 k| fKt tYofª\ s x¿
tyf k|ltj]bgx¿ e08f/0f ug{ cTofw'l gs tYofª\ s sf] if -Databank_ sf]
:yfkgf u/L cBfjlws ub}{ nUg] .
*=%=# If] qLo hnjfo' k|f¿k - Regional Climate Model_ nufot cGo ljleGg
k|f¿kx¿ tof/ kf/L cWoog tyf cg' ;Gwfgdf k|of]u ug]{ .
*=%=$ hnjfo' kl/jt{ gsf] k|efjaf6 x'g] hf]lvdsf] lgoldt cWoog, cg' ;Gwfg tyf
cg'u dg ug]{ .
*=%=% cWoog cg';Gwfgaf6 k|fKt glthfnfO{ gLlt, /0fgLlt tyf sfo{ qmd th'{ df
Pjd\ sfof{Gjogdf k| of]u ug]{ .
*=%=^ h}ljs OGwg -Bio-fuel_ jf/] cg' ;Gwfg ub}{ vfB ;' /IffnfO{ k|lts" n k|efj gkg]{
u/L ;f] sf] k|j4{ g tyf k|of]u ug{ k|f]T;fxg ug]{ .
*=%=& hnjfo' kl/jt{g n] kfg]{ jf kf/] sf ef}uf]l ns tyf ljifout hf]lvd If] qx¿sf]
klxrfg tyf k| efjsf] ;xeflutfTds cWoog Pjd\ k|efj Go" gLs/0f
pkfox¿sf] vf] hL ug]{ .
*=%=* hnjfo' kl/jt{ gsf] k|s[of tyf k|efjx¿sf] klxrfgdf b]zsf] ;Dk"0 f{ e"–efusf]
k|ltlglwTj x'g] u/L hnjfo' cjnf] sg s]G b|s f] ;+ hfn lj:tf/ / tfTsflns
tYofª\s k| fKt ug]{ k|0 ffnL -real time data acquisition_ sf] ljsf; u/L k|fKt
tYofª\s sf] ljZn] if0f ug]{ , u/fpg] .
14 www.lawcommission.gov.np
www.lawcommission.gov.np
*=^=# hn pknAwtf x]/L jf9L–l;+rfO{ h:tf k4ltsf] ljsNkdf kfgL lskmfot x'g]
cfw'lgs k|ljlwsf] ljsf; ug]{ .
*=^=$ xl/tu[x UofF ;sf] pT;h{ g Go"g ug{] :jR5 tyf xl/t pmhf{ bIftf k|ljlwsf]
ljsf; tyf ltgsf] lbuf] k| of]unfO{ a9fjf lbg] .
*=^=% ldy] g sd pT;h{ g ug]{ s[lif k|ljlwsf] ljsf; tyf lj:tf/ ug]{ .
*=^=^ hnjfo'– d}qL k|ljlwsf] k| flKt, x:tfGt/0f tyf lbuf] pkof]u df hf]8 lbg] tyf
ltgsf] pkof]usf] nflu Ifdtf clea[l4 ug]{ .
*=^=& v8] /L tyf 8' afg -yf] /} / a9L kfgL_ sf] ef/ ;xg ;Sg] s[lif k|h fltsf] klxrfg
tyf ljsf; u/L k| of] udf Nofpg] .
*=^=* hnjfo' ;dfg' s" ng ljsf; k"jf{ wf/ Pjd\ ;+/rgf lgdf{0 fsf nflu cfjZos
cg' ;Gwfg dfkm{t k|ljlw ljsf; u/L ;f] sf] pkof] u ug]{ .
*=& hnjfo'– d}qL k|fs[
fs[lts ;|f]t Joj:yfkg
*=&=! j}1flgs e"–pkof]u k|0ffnLsf] ljsf; u/L nfu" ug]{ .
*=&=@ hLljsf]k fh{ gsf j} slNks pkfox¿ l;h{gf ug{ jg ;Dkbfsf] plrt ;+ /If0f,
;Da4{ g tyf ljsf; ug]{ .
*=&=# hnjfo' kl/jt{g sf] k|efj ;Daf]w g x'g] k| sf/n] lbuf] jg Joj:yfkg, s[lif–jg,
r/g If] q tyf e"– ;+ /If0f ;DaGwL sfo{ qmdx¿ k| fyldstfsf ;fy nfu" ug]{ .
*=&=$ :jR5 pmhf{ ;|f]tsf ¿kdf /x] sf] hn ljB't\ pTkfbgdf k| fyldstfsf ;fy
/fli6« o, If] qLo tyf cGt/f{li6« o nufgL k|f]T;flxt ug]{ .
*=&=% df6f] / kfgLsf] ;+/If0f ug{ sf] nflu d' xfg ;+/If0f, jiff{ –kfgL ;ª\ sng Pjd\
kof{ j/0fLo ;/–;kmfO h:tf pkfox¿ cjnDag ug]{ .
*=&=^ sfj{ g ;+lrtLs/0f -Carbon Sequestration_ nfO{ k| f]T;fxg ug{] / jg
k}bfjf/sf] k|of]u af6 k| fKt nfesf] s]xL c+z jg 89]n f] lgoGq0f Pjd\ ;j}
k|sf/sf jgsf] ;+/If0fdf nufgL ug]{ .
15 www.lawcommission.gov.np
www.lawcommission.gov.np
*=&=& jg If] qsf] IfoLs/0f tyf jg ljgfz /f] sL xl/tu[x UofF; pT;h{ g Go" gLs/0f ug]{
tyf /] 8 - REDD , Reducing Emissions from Deforestation and Forest
Degradation_ nufot cGt/f{li6«o , If] qLo tyf :yfgLo ;| f]tx¿af6 cTolws
kmfObf k|fKt ug]{ ;+oGqsf] ljsf; ug]{.
*=&=* hn;| f]tsf] ptf/–r9fjsf] lgoldt cg'udg ub}{ kfgLsf] Joj:yfkgdf j]l ;g
Pk|f]r - Basin Approach_ ckgfpg] .
16 www.lawcommission.gov.np
www.lawcommission.gov.np
(=( If] qLo hnjfo' k| f¿k - Regional Climate Model_ x¿nfO{ ;d]t Wofg lbO{ g]kfnsf]
nflu pko' Qm x' g] k|f¿k -Model_ sf] ljsf;dfkm{t\ k"jf{ g'dfg -Future projection_
u/L ;dofg' s"n kl/dfh{ g ub}{ n}hfg] Joj:yf ug]{ .
(=!) hnjfo' kl/jt{ gaf6 k| efljt s[lif tyf k| sf]k ljdfsf] Joj:yf ug]{ .
(=!! :jR5 ljsf; ;+oGqaf6 nfe lng lghL If]qsf] Ifdtf ljsf; tyf k|j4{ g ug{ k|f]T;flxt
ub}{ nUg] .
(=!@ afFe mf] 5f8]s f] lghL, klt{ , af9L klx/f] –u|:t, le/fnf] hldgdf ax' nfebfos ?v k| hfltsf]
j[Iff/f]k0f tyf k|j4{ g ug]{ .
(=!# sfa{ g ;+lrtLs/0fdf ;+ nUg ;d'bfosf] nflu cfly{ s tyf k|fljlws ;xhLs/0f ;]jf
k|bfg u/L clwstd kmfObf x' g] cj:yf ;[hgf ug]{ .
(=!$ hnjfo' kl/jt{ g ;DaGwL sfo{ qmdx¿sf] nflu k|fKt s' n ah] 6sf] sDtLdf *) k|ltzt
/sd :yfgLo:t/sf sfo{df k|jfx ub}{ nUg] .
!)= ;+:yfut ;+
;+/rgf
!)=! hnjfo' kl/jt{ g ;DaGwdf ljBdfg lgsfox¿nfO{ ;'b[9 jgfpg] .
!)=@ hnjfo' kl/jt{g ;DaGwL ;Dk" 0f{ lqmofsnfkx¿sf] gLltut ;dGjo hnjfo' kl/jt{g
kl/ifb\n] / sfo{ ut ;dGjo jftfj/0f dGqfnon] ug]{ .
!)=# hnjfo' kl/jt{g ;DaGwL sfo{qmdx¿sf] th'{ df tyf sfof{Gjog Pjd\ cWoog
cg' ;Gwfgsf] nflu cw{–:jfoQ k| s[ltsf] k| fljlws lgsfosf] ¿kdf hnjfo' kl/jt{g
s]Gb|s f] :yfkgf ug]{ .
!)=$ gLlt tyf sfo{ qmdx¿ sfof{Gjogsf] nflu ljBdfg ;DalGwt lgsfox¿sf] sfo{ lj:tf/
ug]{ .
!)=% gLlt tyf sfo{ qmdx¿sf] sfof{Gjogsf] nflu sfo{ ;d" xx¿ u7g u/L sfo{ ;Dkfbg
ug{] .
17 www.lawcommission.gov.np
www.lawcommission.gov.np
18 www.lawcommission.gov.np
www.lawcommission.gov.np
!$= hf]lvd
hnjfo' kl/jt{g / To;sf r' gf}ltx¿ xfn 68sf/f] ¿kdf b]vf kg{ yfn] sf] / o;af6 ljleGg
If] qx¿ h:t} hn;| f]t , s[lif tyf vfBfGg, jg tyf h}ljs ljljwtf, ef}lts k"j f{w f/, hg:jf:Yo
/ ko{ 6g nufot hLljsf]kfh{ gsf ;+ ;fwgx¿ cTolws dfqfdf k|efljt x'Fb} uO/x] sf5g\ . o;
gLltnfO{ PsLs[t / ;dGjofTds 9ª\un] sfof{Gjog ubf{ lgDgfg' ;f/sf hf]lvd x' g ;S5g\ .
• ;fd' bflos hnjfo' cg' s"ng tyf Go" gLs/0fsf] pkfox¿sf] klxrfg, sfo{ qmd th'{ df
tyf sfof{Gjogn] /fli6«o tyf :yfgLo:t/df k|fyldstf gkfpg' .
• e/kbf]{ hfgsf/L / ;" rgf nufot If] qut tyf ljifout ;"r gf pknAw u/fpg] ;+oGq
gx' g' .
• gLlt tyf sfo{ qmdsf] sfof{Gjogsf] nflu ;dGjosf] cefj x' g'sf] ;fy} cfjZos
k|fljlws tyf cfly{ s ;|f]t h' 6fpg g;Sg', k|ljlw ljsf; / pkof]u tyf cfjZos
hgzlQmsf] Ifdtf a9fpg k|fyldstf gkfpg' .
• sfo{ qmd th'{ df tyf sfof{Gjogdf ;DalGwt /fli6« o tyf :yfgLo ;/sf/, lghL If] q, u} /
• ;/sf/L ;+3–;+: yf Pj+ pkef] Qmf ;d" xx¿sf] tTk/tf, ;xof]u / ;+ nUgtf g/xg' .
• hnjfo' cg's" ng tyf Ifdtf clea[l4sf sfo{x¿ nlIft ;d"xdf k'U g g;Sg' .
• hnjfo' kl/jt{ g ;DaGwL dxf;lGwsf] s]G b| ljGb' ty ;DalGwt lgsfox¿sf] Ifdtf j[l4
gx' g' .
dfly plNnlvt hf]l vdx¿ Joj:yfkg ug{ ;lsg] b]lvPsf]n] o; hnjfo' kl/jt{g gLltnfO{
ljBdfg OR5f–zlQm Pjd\ g] kfn ;/sf/sf] k|ltj4tf cg' ¿k sfof{G jogdf Nofpg ;lsg]
b]lvPsf] 5 .
19 www.lawcommission.gov.np