UNIVERZITET CRNE GORE

Biotehnički fakultet
Doktorske studije – BIOTEHNIKA

Seminarski rad

PRIMJENA SREDSTAVA ZA ZAŠTITU BILJA

U ZAŠTITI MASLINE I OSTACI AKTIVNIH MATERIJA
U PLODU I ULJU
Predmet: ODRŽIVA POLJOPRIVREDA

Profesor: Doktorand:
Prof. dr Nedeljko Latinović Mr Marija Markoč

Podgorica, maj 2020.

Sadržaj

1. Rasprostranjenost gajenja i proizvodnja masline u svijetu i u Crnoj Gori............................................2

2. Ekološki uslovi gajenja maslina...........................................................................................................5
2.1. Svjetlost.......................................................................................................................................5
2.2. Toplota.........................................................................................................................................6
2.3. Padavine......................................................................................................................................6
2.4. Vjetar...........................................................................................................................................6
2.5. Zemljište......................................................................................................................................7
2.6. Orografija....................................................................................................................................7
3. Morfološke karakteristike masline.......................................................................................................8
3.1. Korijen.........................................................................................................................................8
3.2. Deblo...........................................................................................................................................9
3.3. Krošnja........................................................................................................................................9
3.4. List...............................................................................................................................................9
3.5. Cvijet.........................................................................................................................................10
3.6. Plod............................................................................................................................................10
4. Najznačajnije bolesti i štetočine masline i predložene mjere zaštite..................................................11
4.1. Pregled najznačajnijih štetočina masline....................................................................................12
4.1.1. Muva masline (Bactrocera oleae)......................................................................................12
4.1.2. Maslinin moljac (Prays oleae)...........................................................................................13
4.1.3. Maslinin medić (Saissetia oleae).......................................................................................14
4.1.4. Maslinin svrdlaš (Ceanorhinus ili Rhynchites cribripennis)..............................................15
4.1.5. Maslinin trips (Liothrips oleae).........................................................................................15
4.1.6. Medeći cvrčak (Metcalfa pruinosa)...................................................................................16
4.1.7. Maslinina buva (Euphyllura olivina).................................................................................16
4.1.8. Jasminov moljac (Palpita ili Margaronia unionalis).........................................................17
4.1.9. Bijeli drvotočac (Zeuzera pyrina L.)..................................................................................17
4.1.10. Maslinin smeđi potkornjak (Phleotribus scarabeoides).....................................................18
4.1.11. Maslinin crni potkornjak (Hylesinus oleiperda).................................................................19
 4.1.12. Mušica kore masline (Resseliella oleisuga).......................................................................19
4.1.13. Pipe (Otiorhynchus cribricollis)........................................................................................19
4.2. Pregled najznačajnijih bolesti masline.......................................................................................19
4.2.1. Paunovo oko (Spilocaea oleaginea ili Cycloconium oleagineum ili Fusicladium
oleagineum).......................................................................................................................................19
4.2.2. Olovna bolest masline (Mycocentrospora cladosporioides)..............................................21
4.2.3. Čađavica masline (Capnodium spp.)..................................................................................21
4.2.4. Rak masline (Pseudomonas syringae pv. savastanoi)........................................................22
4.2.5. Verticilozno uvenuće masline ili Začepljenje provodnih snopića (Verticilium dahlie)......22
4.2.6. Sušenje plodova - Antraknoza (Gleosporium olivarum ili Colletotrichum gloesporioides
syn. olivarum)....................................................................................................................................24
5. Primjena sredstava za zaštitu bilja u konvencionalnoj zaštiti masline...............................................27
6. Primjena sredstava za zaštitu bilja u integralnoj i organskoj zaštiti masline......................................39
7. Ostaci aktivnih materija u plodu i ulju...............................................................................................43
8. Zaključak...........................................................................................................................................47
9. Literatura...........................................................................................................................................47
 1. Rasprostranjenost gajenja i proizvodnja masline u svijetu i u Crnoj
Gori

Prema EUROSTAT-u (2018) i FAOSTAT (2019), države članice Evropske Unije su

najveći proizvođači maslina na svijetu i zajedno čine 2/3 od ukupne svjetske proizvodnje.
Najveća količina maslina i maslinovog ulja dolazi iz južne Evrope, sjeverne Afrike i sa Bliskog
istoka, dok je 95% svjetskih površina pod maslinjacima smješteno u zemljama Mediterana
(Tabela 1). Shodno podacima iz 2017. godine o uljanim maslinama, Španija je najveći
proizvođač maslina i maslinovog ulja u Evropskoj Uniji, čineći 59% (6 miliona tona) od ukupne
proizvodnje masline u EU, tj. 38% od ukupne svjetske proizvodnje. Ipak, u 2017-oj godini,
zabilježen je pad u proizvodnji od 8.2% u odnosu na 2016. godinu. Sa druge strane, Italija bilježi
strmoglav uspon od 30.4%, tj. trenutna godišnja proizvodnja ove zemlje iznosi 2.5 miliona tona.
Ostale evropske države koje se mogu pohvaliti značajnom proizvodnjom maslina su Portugal i
Grčka; i dok Portugal bilježi nevjerovatan porast od 80.3% godišnje proizvodnje, Grčka je
2018/19. godine doživjela pad u proizvodnji (-22.6%).

Tabela 1: Godišnja proizvodnja i površine vodećih maslinarskih zemalja za 2017. godinu1

Zemlje Španija Grčka Italija Portugal Turska Tunis Maroko Alžir Egipat Sirija
Ukupno 2,720,48
6,549,499 2,576,891 876,215 2,100,000 896,807 1,039,117 684,461 927,595 871,814
(t) 8
Površina
2,554,829 871,892 1,325,451 358,276 846,062 1,685,301 1,020,569 432,961 81,039 745,278
(ha)

3500000

3000000

2500000

2000000 Maslinovo ulje (t)

Stone masline (t)
1500000 Maslinovo ulje EU (t)
Stone masline EU (t)
1000000

500000

Ilustracija 1: Godišnja proizvodnja stonih maslina i maslinovog ulja u svijetu i Evropskoj

Uniji u periodu od 2000 do 2019. godine2

1
Izvor: FAOSTAT, 2017.
2
Izvor: IOC, 2019.

2
 Ilustracija 2 pokazuje porast proizvodnje maslina na svjetskom nivou, kao i u Evropskoj
Uniji, kao najznačajnijem svjetskom uzgajivaču i proizvođaču ove kulture. Grafik pokazuje
fluktuaciju prinosa u periodu od 2000/1. do 2018/19. godine, što je prvenstveno posljedica
alternativnog rađanja masline i promjenljivih ekoloških uslova. Ilustracija 3 predstavlja godišnju
proizvodnju vodećih maslinarskih zemalja za 2018/19. godinu, prikazano u tonama.

2500000

2000000

1500000

Ukupno
1000000
Maslinovo ulje
Stone masline
500000

0
l s r at a
ij a a a
čk talij tuga rsk
a ni roko ži rij
an r u Al ip Si
Šp
G I r T u T a Eg
Po M

Ilustracija 2: Godišnja proizvodnja stonih maslina i maslinovog ulja vodećih maslinarskih

zemalja za 2018/19. godinu3

Statističke analize FIBL-a i IFOAM-a (Willer and Lernoud, 2019) pokazuju da je ukupna
površina pod organskim maslinjacima u Evropi u 2016. godini iznosila 747,640 ha, dok je
završno sa 2017. godinom zabilježen porast od 8.3%, tj. od 136,259 ha, te sada te površine na
svjetskom nivou iznose 882,899 hektara. Ovaj broj predstavlja 18% od ukupnih organskih
poljoprivrednih površina pod višegodišnjim kulturama, odnosno 8.3% od ukupnih svjetskih
maslinjaka u konvencionalnom načinu gajenja (10.7 miliona hektara). Sa druge tačke gledišta, tj.
sa aspekta organskog načina gajenja masline, Tunis ima najveće površine koje iznose više od
254,000 hektara, potom Italija sa skoro 236,000 hektara i Španija sa više od 195,000 hektara.
Skoro 70% od ukupnih svjetskih površina pod organskim maslinjacima su u Evropi, a zatim u
Africi. Zanimljivo je da je u Francuskoj i Italiji procenat organske proizvodnje maslina visok i
iznosi 23.7, odnosno 20%. U Tunisu, 15.5% maslinjaka je organsko, a u Španiji skoro 8%.
Organsko gajenje maslina je prvi put statistički sagledano i obrađeno 2004. godine, i od tada, ove
površine su uvećane za više od tri puta. Masline čine jednu trećinu od ukupnih poljoprivrednih
površina pod višegodišnjim kulturama koje se organski gaje. Najveći porast površina pod
organskim maslinjacima doživjela je Italija, gdje je zabilježeno 13,000 organskih maslinjaka više
u 2017. godini u odnosu na 2016. godinu (Willer and Lernoud, 2019).
3
Izvor: IOC, 2019.

3
 Crnogorsko maslinarstvo baštini tradiciju dugu više hiljada godina, o čemu svjedoče
primjeri Stare masline na Mirovici u Baru i stablo Velje masline u Ivanovićima kod Budve.
Starost oba stabla je procijenjena na više od 2000 godina, dok je starost Stare masline na
Mirovici od 2240 godina naučno dokazana 2015. godine. Maslinarstvo je orjentisano u
podnožjima primorskih planinskih masiva (Orjen, Lovćen i Rumija), uglavnom na nagnutim
terenima (85%), najviše do 500 metara nadmorske visine. Zasadi maslina su razuđeno
raspoređeni i procjenjuje se da zauzimaju ukupnu površinu od 3,200 hektara, tj. oko 1/3 od
površina pod voćnim kulturama. Prema Lazović et al. (2014), u Crnoj Gori ima oko 490,000
stabala maslina prosječne starosti od 150 do 200 godina, prosječnog prinosa oko 4.8 kg/stablu, tj.
oko 1 litar ulja po stablu, što ukazuje da potrebe nacionalne potrošnje ne mogu biti namirene.
Takođe, smatra se da je od ukupnog broja maslinjaka u Crnoj Gori 70% ekstenzivno, 28%
marginalno, a svega 2% intenzivno. Karakteristika crnogorskih poljoprivrednih zasada je izrazita
fragmentisanost, tj. izdijeljenost i rasparčanost pa je situacija slična i u domenu maslinarstva –
prosječna veličina maslinjaka je od 0.2 do 2 hektara. Jedini veći zasadi u Crnoj Gori su u Ulcinju
(Valdanos sa 80,000 stabala), na Luštici (20,000 stabala) i u Baru (Džidžarin, 10,000 stabala).
Vrijedan pomena je svakako i maslinjak kompanije „13. Jul - Plantaže“, koji zauzima 23
hektara i posjeduje 13,000 stabala. Ovaj maslinjak je podignut 2005. godine i ima tendenciju
porasta stabala na 20,000 u naredne dvije godine. Prema sortnoj strukturi maslina, crnogorsko
primorje se može podijeliti u dva podrejona: barski (Ulcinj, Bar i Budva) i bokokotorski (Tivat,
Kotor i Herceg Novi). U prvom podrejonu, dominantna sorta je Žutica (98%), dok su u
bokokotorskom podrejonu zastupljene, sem Žutice, Crnica, Lumbardeška, Sitnica i Šarulja.
Ukupno posmatrano, u sortimentu masline dominira sorta Žutica (65%), a zatim Crnica (14.8%),
Sitnica (5.5%), Lumbardeška (6.6%) i Šarulja (4.5%), dok su ostale sorte zastupljene sa oko 3%.
Među introdukovanim sortama preovladavaju Picholine, Leccino, Coratina, Itrana i Ascolana
tenera. Ove sorte treba da nadomijeste nedostatak stonih sorti u našem sortimentu i omoguće
gajenje masline u zonama kritičnim zbog zimskih mrazeva. Upravo su ovo sorte sa najvećim
potencijalom za razvoj organskog maslinarstva. Maslinarstvo u Crnoj Gori je prošlo kroz
različite faze, tj. nekada se Crna Gora ponosila sa oko milion stabala maslina samo na području
Boke sa Paštrovićima, međutim, uslijedili su razni problemi, kao što su pojava filoksere,
industrijalizacija, bavljenje unosnijim djelatnostima, ekonomske sankcije, a potom i urbanizacija,
što je dovelo do napuštanja i devastacije maslinjaka i strmoglavog pada godišnjih prinosa ploda i
ulja. Ohrabrujuća je činjenica da se značajna sredstva ulažu na lokalnom i nacionalnom nivou u
rehabilitaciju starih maslinjaka (iz kapitalnog budžeta, ali i različitih pretpristupnih fondova
Evropske Unije), podizanje novih maslinjaka, proizvodnju sadnog materijala, intenzifikaciju
agrotehničkih i pomotehničkih mjera, te je broj stabala maslina u posljednjih desetak godina u
konstantnom porastu (5 do 10 hiljada stabala godišnje), shodno evidencijama aktivnih
maslinarskih udruženja (Miranović K., 2007; Lazović et al. 2014; Markoč M., 2019; Markoč et
al., 2019).

Maslinarstvo predstavlja ukorijenjenu tradicionalnu agronomsku praksu u svim zemljama

Mediterana, pa tako i u Crnoj Gori. Gajenje maslina u našoj zemlji predstavlja jedan od

4
najznačajnijih perspektivnih pravaca razvoja organske poljoprivrede u cjelini, sa obzirom na
usitnjenost maslinjaka, ograničene mogućnosti korištenja mehanizacije, rijetke primjene
navodnjavanja (sem u mladim maslinjacima), zatravljivanja površina i nedovoljno razvijene
infrastrukture. Organsko gajenje, koje se trenutno ogleda isključivo u prepoznatim potencijalima
još uvijek neiskorištenim u praksi, predstavlja način da lokalni maslinari kroz proizvodnju
ekstra-djevičanskog ulja, širenje lepeze proizvoda, osavremenjivanja ambalaže i dizajna postanu
konkurentni na domaćem i regionalnom, a u doglednom vremenu i globalnom tržištu.

U Crnoj Gori je trenutno registrovan samo jedan organski proizvođač maslina i

maslinovog ulja („Moric“ d.o.o., Luštica), dok je još troje u prelaznom periodu, kako navodi
Moric et al. (2017). Porodica Moric posjeduje kuću i konobu starosti više od 300 godina, kao i
mlin starosti jednog vijeka. Osim toga, u selu Tići se nalazi zasad maslina od 6 hektara, koji broji
preko hiljadu stabala. Oni predstavljaju odličan primjer uskog povezivanja poljoprivrede i
turizma. Stari maslinjak sa mediteranskim biljem i kamenim međama, spoj tradicionalnih i
savremenih metoda proizvodnje, magarci i ovce, biciklizam, domaći gastronomski proizvodi,
prezentacije uz obilazak maslinjaka i starog mlina i obavezna degustacija maslinovog ulja
predstavljaju karakteristike agroturizma porodice Moric. Osnovne osobine organskog
maslinarstva kojim se bavi ova porodica su upotreba preparata za zaštitu bilja na bazi bakra i
sumpora, međuredno gajenje ruzmarina i lavande kao bilja koje privlači korisne insekte,
površinska kultivacija zemljišta, držanje stoke koja na prirodan način odstranjuje korove, kao i
upotreba domaćeg organskog đubriva.

2. Ekološki uslovi gajenja maslina

Areal rasprostranjenja masline, kao najznačajnije biljne kulture Mediterana, uslovljen je

prvenstveno klimatskim faktorima. Za život i postojanje masline najznačajniji faktori su
svjetlost, toplota, voda, vlažnost i vjetar. Kako navodi Miranović K. (2007), o važnosti ekoloških
faktora za gajenje masline svjedoči i italijanska poslovica koja kaže da će maslina rasti i rađati
tamo gdje joj pet slova „S“ budu obezbijeđena – sole, siccita, solitudine, sasso, silenzio, tj.
svjetlost, ocjedno zemljište, samoća, kamen i mir. Važnost ekoloških činilaca se može posmatrati
kroz biotičke (flora i fauna) i abiotičke faktore (klima, zemljište i orografija). Pregled osnovnih
karakteristika abiotičkih faktora za rast i razvoj masline dat je u nastavku.

2.1. Svjetlost

Izgled krošnje masline, izrazito heliofitne biljke treba biti oblikovan tako da sunce
obasjava svaku granu i list, tzv. rastresita krošnja. Iz tog razloga, gusta i zatvorena krošnja nije
poželjna, pa se u narodu kaže da „maslina treba biti orezana tako da ptica raširenih krila može
lako kroz nju proći“. Svjetlost je ograničavajuć faktor za gajenje masline, sa obzirom da
područja koja su u uvalama i udolinama, u blizini planina, velikih šuma i na svim mjestima gdje
se može javiti nedostatak svjetlosti, nisu pogodna za gajenje masline (Markoč et al., 2019).

5
 2.2. Toplota

Svakako presudan činilac za rast i razvoj masline. I niske i visoke temperature značajno
utiču, ograničavaju i ugrožavaju, sve faze normalnog fiziološkog ciklusa ove biljne vrste. Kako
navodi Miranović K. (2007), sve faze godišnjeg ciklusa uslovljene su određenim temperaturama,
ali maslina najbolje uspijeva u područjima gdje su srednje godišnje temperature od 16 do 20ºC.
Ekstremne vrijednosti koje ona može podnijeti su visoke temperature do 50ºC i niske
temperature do -15ºC. Kako bi otpočela vegetacija masline, neophodno je da temperatura bude
veća od 5ºC, tj. od 7ºC da bi pupoljci uspješno krenuli sa diferencijacijom. Pupoljci izbijaju pri
temperaturi većoj od 10ºC, a ovaj period traje oko 60 dana, nakon čega započinje cvjetanje. Ipak,
smatra se da je neophodno da makar 10 nedjelja temperatura bude ispod 12ºC kako bi došlo do
obilnog cvjetanja (proces vernalizacije neophodan za pravilnu diferencijaciju cvjetnih
pupoljaka). Cvjetanje traje samo nekoliko dana i za uspješan proces poželjno je da temperatura
bude oko 15 do 20ºC. Konačne dimenzije cvasti i cvjetova postižu se neposredno pred cvjetanje,
od polovine aprila do polovine maja, u zavisnosti od uslova sredine i sorte. U toku oprašivanja i
oplodnje, temperatura je presudan faktor, sa obzirom da se rast polenove cjevčice inhibira na
temperaturama iznad 30 ºC (dolazi do smanjene oplodnje i/ili stvaranja partenokarpnih plodova).
Takođe, padavine tokom cvjetanja smanjuju na minimum rasprostiranje polena vjetrom, kao i
njegovu vitalnost. Sa druge strane, niske temperature mogu da odlože fazu cvjetanja za više od
dvije nedjelje. Maslina može da podnese niske temperature do -8ºC, čak i do -15ºC kratkotrajno,
u toku zimskih mjeseci, ali u trajanju od svega nekoliko dana (najviše 8 do 10 dana), sa obzirom
da niže temperature dužeg trajanja dovode do izmrzavanja. Ukoliko berba nije još uvijek
obavljena, plodovi mogu biti znatno oštećeni već na -4 ºC (Miranović K., 2007; IOC, 2007;
Nikolić and Radulović, 2010; Moric et al., 2017., Markoč M., 2019).

2.3. Padavine

Maslina zahtijeva od 500 do 700 mm pravilno raspoređenih padavina u toku godine. Ova
činjenica ukazuje da Crna Gora nema problem sa količinom padavina, ali svakako ima sa
distribucijom istih tokom godine. Iz tog razloga, obezbjeđivanje vode za navodnjavanje je
neophodno u određenim periodima, kao i odvođenje suvišnih atmosferskih voda (drenaža) u
pojedinim mjesecima. Visoka vlažnost vazduha može da uslovi pojavu brojnih bolesti, te je
optimalna relativna vlažnost vazduha za gajenje masline od 60% do 70% (Miranović K., 2007;
Markoč M., 2019).

2.4. Vjetar

Može se posmatrati kao pozitivan (omogućava oprašivanje, smanjuje vlažnost u vazduhu

i zemljištu, sprečava širenje bolesti) i negativan (isušuje zemljište i vazduh, ali i žig tučka,
pojačava transpiraciju, lomi grane i deformiše krošnju, širi štetočine, pojačava eroziju, naglo
snižava temperaturu, onemogućava pravilnu zaštitu) ekološki činilac. Vjetar je jedan od
presudnih faktora prilikom izbora lokacije prilikom sadnje te je poželjno podići maslinjak u

6
pravcu duvanja dominantnih vjetrova (sjever-jug) i postaviti vjetrozaštitne pojaseve, ako postoji
potreba, tj. ako je ova aktivnost opravdana (Miranović K., 2007; Markoč et al., 2019).

2.5. Zemljište

Maslina je izuzetno osjetljiva na velike količine vlage u zemljištu, naročito u zimskom i

pretproljećnom periodu, dok je u proljećnjem razdoblju i za vrijeme cvjetanja neophodno
obezbijediti dovoljne količine vode. Često se može pročitati da maslina ima skromne zahtjeve
prema zemljištu. Maslini odgovaraju zemljišta sa pravilnim i izbalansiranim vodno-vazdušnim
režimom, gdje ne postoje problemi sa aeracijom i potencijalnim oksido-redukcionim svojstvima.
Iako se često gaji na plitkim i relativno slabo nutrijentima obezbijeđenim zemljištima, znatno
poboljšanje i stabilnost u količini i kvalitetu ploda i ulja je zabilježeno ukoliko je zemljište
plodno, bogato makro i mikroelementima, pravilno i pravovremeno navodnjavano i obrađeno.
Iako se komercijalna proizvodnja može sprovesti i na plitkim zemljištima, veoma kompaktna,
slabo propusna zemljišta gdje dolazi do plavljenja predstavljaju limitirajuć faktor u uspješnom
gajenju. Iako je gro korijenovog sistema raspoređen plitko, efektivna dubina zemljišta ne bi
trebala da bude manja od 80 cm. Takođe, pH zemljišta može znatno uticati na kvalitet ploda i
ulja, te iako maslina može da podnese reakciju između 5.5 i 8.5, treba istu korigovati u rangu 6.8
i 7.5. Veoma je važno da maslina ima teksturno zadovoljavajuć odnos pijeska, praha i gline; ali
treba biti veoma obazriv, sa obzirom da pjeskovita zemljišta, iako dobro aerisana, nemaju visok
sadržaj nutrijenata i kapacitet zadržavanja vode, a sa druge strane, veoma glinovita zemljišta
imaju vazdušnih probema i mogućnost pojave redukcionih procesa. Maslina je jedna od značajno
otpornih biljaka na povećan salinitet zemljišta (50% prinosa se smanjuje pri salinitetu od 8
dS/m), kao i na povećan sadržaj lako razmjenljivog natrijuma (20% do 40%). Na crnogorskom
primorju većina maslinjaka je podignuta na smeđe eutričnom zemljištu u flišnoj zoni i,
podrazumijeva se, na antropogenim zemjištima, izmijenjenim suvomeđama, kamenim zidovima i
terasama u cilju ublažavanja nagiba i erozionih procesa (Marija M., 2019; Markoč et al., 2019).

2.6. Orografija

Jako važni činioci koji uslovljavaju gajenje maslina su i geografska širina, nadmorska
visina, položaj i nagib terena, kao i blizina vodenih površina. Maslina se gaji u zonama od 24º do
46º, na nadmorskim visinama do 500 metara (u Crnoj Gori, na Mediteranu i do 800 m), na
južnim i jugoistočnim ekspozicijama, kao najbolje osvijetljenim, najtoplijim i najsušnijim
terenima. Takođe, idealni su tereni od 3º do 5º nagiba, ali se maslina gaji i do 25º, što je
uglavnom regulisano terasiranjem (Miranović K., 2007; IOC, 2007).

7
 Ilustracija 3: Otvaranje profila, uzorkovanje i praćenje vlažnosti zemljišta u maslinjaku
Džidžarin (Bar, Crna Gora)4

3. Morfološke karakteristike masline

Maslina je zimzelena višegodišnja biljka, u formi stablašice (jedno ili više stabala) čija se
visina kreće od 3 do 15 metara, zavisno od sorte, načina gajenja i ekoloških uslova sredine.
Maslinu odlikuje dugovječnost, prvenstveno zahvaljujući sposobnosti regeneracije stvaranjem
pupoljaka u zoni korijenovog vrata (prvobitno stablo odumire i na istom mjestu se stvara novo
deblo) (Nikolić and Radulović, 2010).

3.1. Korijen

Maslina se može razmnožavati generativnim (iz sjemena, za potrebe proizvodnje podloge

za kalemljenje) i vegetativnim (guke, izdanci, kalemljenje, reznice) putem. Ukoliko je riječ o
generativno razmnoženim sadnicama, korijenov sistem odlikuje glavni, centralni korijen, kao i
sistem bočnih korijenova. Kod ovih sadnica, primarni korijenov sistem traje prve godine rasta,
nakon čega se formira novi, sekundarni korijenov sistem tipa prstena ili poveza. Biljke
razmnožene vegetativnim putem formiraju od početka svog razvića višesmjerni korijenov sistem.
Sekundarne korijenove grančice su bjeličaste boje i sadrže korijenove dlake, a kako napreduje
odrvenjavanje, tako i boja postaje sve tamnija. Razvoj i prostiranje korijenovog sistema zavisi od
karakteristika zemljišta, a posebno od njegove teksture i provjetrenosti (odnos vode i vazduha).
4
Izvor: Markoč M., 2019.

8
Na provjetrenim terenima, korijenje može dostići dubinu veću od 6 ili 7 metara, sa obzirom na
mali ugao grananja; dok je suprotno na slabije provjetrenim terenima, gdje se povećavanjem ugla
smanjuje dubina korijenovog sistema i isti se odlikuje horizontalnim grananjem. Takođe,
primijetna je razlika u korijenovom sistemu na maslinjacima koji se navodnjavaju i onima koji se
gaje bez navodnjavanja ili u sušnim uslovima. Naime, kada je zemljište obezbijeđeno vodom, u
periodu plodonošenja, gro korijenovog sistema se nalazi na dubini od 30 do 60 cm, ili kod
određenih sorti od 70 do 90 cm, dok se samo pojedinačni korijenovi razvijaju do 1.5 m dubine.
Svaki glavni korijen je direktno povezan sa jednom od osnovnih grana, što omogućava
interakciju sa pojedinačnom sekcijom krošnje (Miranović K., 2007; Moric et al., 2017).

3.2. Deblo

Jedan od najupečatljivijih djelova masline je njeno deblo koje je čini jedinstvenom u

biljnom svijetu. Naime, oblik debla masline se dinamično mijenja u skladu sa razvojem svake
grane sa obzirom da su to nezavisni tubularni sistemi koji spajaju izdanke i korijenje. Donji dio
debla se naročito odlikuje izraženim morfogenetskim potencijalom kroz voluminozne izraštaje,
tzv. guke, hipeplazije ili sferoblaste koji su, naročito u prošlosti, korišteni za razmnožavanje
sistemom rezova. Donji dio debla zahvata i izražen korijenov vrat, koji je uočljiviji kod
kalemljenih maslina, dok kod maslina koje se navodnjavaju je gotovo neuočljiv. Ovaj specifičan
oblik donjeg dijela debla je u narodu poznat kao „klada“ (Miranović K., 2007; Nikolić and
Radulović, 2010; Moric et al., 2017).

3.3. Krošnja

Krošnja ili kruna masline obrasla je osnovnim skeletnim granama, tj. granama prvog
reda, zatim sekundarnim granama, tj. granama drugog reda i obrastajućim grančicama, tj.
tercijarnim granama (rodne grane). Osnovne grane se razvijaju iz debla, sekundarne iz osnovnih,
a tercijarne iz grana drugog reda. Tercijarne grančice mogu biti samo rodne, samo vegetativne ili
mješovite. Rodne i mješovite grane duge su od 5 do 40 cm (Miranović K., 2007; Moric et al.,
2007).

3.4. List

List se sastoji od liske, tj. lisne ploče, peteljke, tj. lisne drške i lisne osnove. List masline
je karakteristično sitan, ovalnog ili vretenasto-proširenog oblika, sjajno tamno-zelene boje na
licu i sivo-zelene, tj. srebrnaste boje na naličju. Ovaj najznačajniji vegetativni organ je najčešće
dužine 5 do 6 cm i širine 1 do 1.5 cm, ima glatke ivice i neizraženu nervaturu (izražen samo
centralni nerv). List masline je jedan od najznačajnijih organa koji grade odbrambeni mehanizam
ove biljke od suše i drugih nepovoljnih uslova sredine. Naime, na naličju lista se nalaze brojne
stome, a preko njih su međusobno preklopljene amorfne ćelije koje odvajaju stome od
spoljašnjih uticaja. Maslina se odlikuje gustim rasporedom listova koji krošnji daju kompaktnu
zelenu zonalnost. Listovi koji se formiraju u rano proljeće su sitniji od prosjeka, zatim njihova

9
veličina raste i iznad prosjeka, dok sa smanjenjem vegetativne aktivnosti u ljeto, listovi teže
postepenom smanjivanju veličine. Ovaj vegetativni organ se znatno razlikuje u zavisnosti od
klimatskih karakteristika, nedostatka svjetlosti, nepravilne i/ili nedovoljne ishranjenosti (cjevasto
uvijanje, žutilo, opadanje) (Miranović K., 2007; Nikolić and Radulović, 2010; Moric et al.,
2017).

3.5. Cvijet

Cvijet masline je relativno neugledan i veoma uniforman u cijeloj vrsti Olea europea.
Sastoji se od četiri zelena čašična listića i četiri bijela krunična listija, spojena u osnovi. Cvijet
masline ima dva prašnika sa žutim anterama i jedan plodnik sa dvije karpele, od kojih svaka
sadrži po dva ženska gameta (ovule). Većina sorti masline se odlikuje ili sa potpuno razvijenim
cvjetovima ili sa muškim, tj. nesavršenim cvjetovima. Cvjetovi masline su grupisani u grozdaste
cvasti, a broj cvjetova u cvasti varira od 4 do 40, u zavisnosti od sorte, fiziološkog stanja biljke i
klimatskih uslova. U godinama dobrog cvjetanja, oplodnja od 1-2% cvjetova je dovoljna za
ostvarenje zadovoljavajućeg prinosa. Jedan normalan plod po cvasti je dovoljan za maksimalnu
berbu. Karakterističnost masline je da je ovo anemofilna biljka, što znači da se oprašivanje
odvija uz pomoć vjetra. Iz tog razloga, neophodno je da se u svakom maslinjaku nalazi oko 10%
(do 40%) oprašivača; međutim, polen se prenosi na velikim udaljenostima, do 7 km od
maslinjaka. Takođe, oprašivanje i oplodnja su umnogome uslovljene meteorološkim uslovima
(niska i visoka temperatura, padavine, vjetar) i orografijom (Miranović K., 2007; Moric et al.,
2017).

3.6. Plod

Plod masline je koštunica koja se sastoji iz pokožice (egzokarp), mesa (mezokarp),

koštice (endokarp) i sjemena (embrion). Pokožica ploda masline prelazi zrenjem iz zelene u
zeleno-žućkastu, crvenkastu i na kraju, tamno-ljubičastu ili crnu boju. Pokožica (1.5-3% mase
ploda) je prekrivena voštanom prevlakom, što predstavlja još jedan od mehanizama otpornosti na
sušne klimatske uslove. Mezokarp se karakteriše povećanjem sadržaja ulja u parenhimskim
ćelijama tokom zrenja i zahvata 75-85% od ukupne mase ploda. Endokarp čini 13-23% mase
ploda i može biti eliptična, jajasta ili izdužena i u sebi sadrži sjemenku koja čini 2-4% od mase
ploda. Oblik ploda je određen odnosom dužine i širine i može biti sferičan, jajast do cilindričan i
cilindričan do izdužen (Miranović K., 2007; Nikolić and Radulović, 2010).

10
 Ilustracija 4: Morfološko-pomološke karakteristike masline (Olea europaea L.)5

4. Najznačajnije bolesti i štetočine masline i predložene mjere zaštite

Osnovni preduslovi za pojavu bolesti i štetočina povezani su sa nizom abiotičkih i

biotičkih činilaca, a prvenstveno klimatskih faktora i sprovedenih agro i pomotehničkih mjera.
Iako se maslinjaci generalno smatraju stabilnim agrosistemima, mnogobrojne štetočine i bolesti
(više od 250 različitih vrsta) se javljaju u njima tokom godine, kako u toku vegetacije, tako i u
periodu mirovanja. Međutim, samo dio njih se pojavljuje iz godine u godinu, što ih čini
primarnim štetočinama koje pričinjavaju značajne ekonomske štete, negativno utičući kako na
kvantitet, tako i na kvalitet ploda i ulja. Ipak, klimatske promjene i narušavanje balansa životne
sredine prouzrokovali su pojavu određenih vrsta koje u prošlosti nisu bile često prisutne u
maslinjacima, kao i pojavu novih patogena. U nastavku, dat je kratak pregled najznačajnijih
štetočuna i bolesti na maslinama koje se javljaju u mediteranskim zemljama, pa time i u Crnoj
Gori, na osnovu literaturnih izvora EIP-AGRI (2020), Rojnić Dminić I. (2020), Proietti and
Regni (2019), Al Ibrahem et al. (2009), Miranović K. (2007), IOC (2007). Prikazani su osnovni
simptomi koje patogen prouzrokuje na vegetativnim i/ili reproduktivnim organima, a zatim su
predstavljene mjere monitoringa i zaštite, uvijek sa primarnim akcentom na preventivne,
agrotehničke, mehaničke, biološke i biotehničke mjere, a zatim, u krajnjem slučaju, i hemijske
mjere, koje uvijek moraju biti primijenjene pravovremeno i u skladu sa zvaničnim uputstvima.

5
Izvor: https://en.wikipedia.org/wiki/Olive#/media/File:Olea_europaea_-_Köhler–s_Medizinal-Pflanzen-229.jpg

11
 4.1. Pregled najznačajnijih štetočina masline

4.1.1. Muva masline (Bactrocera oleae)

Muva masline, monofagna vrsta, javlja se u svim maslinarskim područjima, ali

prvenstveno u Mediteranu, istovremeno predstavljaći najznačajniju štetočinu masline i u Crnoj
Gori. Ova karpofagna vrsta može dovesti do potpunog gubitka roda. Monofagna je vrsta jer se
hrani plodom gajenih maslina, ali je pronađena i na divljim maslinama. U južnim krajevima,
muva masline razvija 5 do 6 generacija, dok u sjevernim krajevima razvija 1 do 2 generacije.
Cijele godine se razmnožava, ali je maksimum pojave u julu, septembru i oktobru. Muva masline
prezimljava kao lutka u zemljištu, kao larva u zaostalim plodovima ili kao odrasla jedinka u
krošnji stabla. Kada plod masline dostigne veličinu graška, ženke počinju legalicom da polažu
jaja u plod. Samo par sati nakon polaganja, pojavljuje se mrka pjega na mjestu uboda, a larve se
razvijaju unutar ploda potpuno ga uništavajući. Muva masline utiče na prevremeno opadanje
plodova (gubici variraju od 20 do 80%), smanjenje količine prinosa ploda i maslinovog ulja (10
do 15%), kao i na smanjenje kvaliteta maslinovog ulja. Naročito su sorte krupnijeg ploda
osjetljive na napad muve masline, sa obzirom da ženke ove štetočine preferiraju krupne, okrugle,
zelene i tvrde plodove u kojima polažu svoja jaja. U borbi protiv ove štetočine, izuzetno je važan
monitoring, te se koriste različiti tipovi kloprki sa atraktanatima, dok se za praćenje imaga
najčešće koriste žute ljepljive ploče, feromonske klopke, posude sa atraktantima (npr.
hidrolizirani protein – Buminal). Vrijeme tretiranja treba određivati praćenjem leta maslinove
mušice, radi utvrđivanja praga štetnosti. Feromoni su najprikladniji za praćenje leta mušice kada
su ženke i mužjaci u kopulaciji. Muholovke Mc Phail Traps registruju prisustvo mušice u
ljetnjim mjesecima, jer se 3-5% rastvor amonijum sulfata lakše isparava i ima veću moć
otkrivanja. Prema smjernicama integralne zaštite bilja, upotreba sredstava je opravdana samo
kada je prag štetnosti iznad dozvoljenog za određenu vrstu. Ako se prognoza temelji na osnovu
broja uhvaćenih imaga, tada je prag štetnosti 2 do 3 ženke po ljepljivoj ploči nedjeljno ili 10
mužjaka po feromonskoj klopci. Ako se prognoza temelji na osnovu zaraze plodova, tada je prag
štetnosti 1 do 5% zaraženih plodova, dok ukoliko je tretiranje usmjereno na osnovu praćenja jaja
ili larvi, prag štetnosti je 10% sa fertilnim ubodima ili 10 do 15% aktivne zaraze. Zaštita se može
izvesti ili tretirajući cijelu krošnju ili tretiranjem u trake. Najčešće se koriste insekticidi na bazi
dimetoata (u koncentraciji 0,1 do 0,15%), deltametrina (u koncentraciji 0,04 do 0,06%), zatim
kombinacija deltametrina sa hranidbenim i seksualnim atraktantom (Eco-trap) ili spinosad sa
atraktantom (Success bait). Postoje i mehaničke i biološke metode zaštite, kao što su kvatanje
različitim tipovima lovki (žute ljepljive ploče, McPhail lovke), koristeći prirodne neprijatelje itd.
Savjetodavna služba u biljnoj proizvodnji Biotehničkog fakulteta (Podgorica, Crna Gora),
preporučuje primjenu sredstva Buminal ili Lebaycid (na 12 ml Lebaycid-a dodati 100 ml
Buminala i dopuniti vodom do 10 litara, prskajući južne djelove krošnje). Ukoliko se Lebaycid
koristi samostalno, potrebno je tretirati cijelu krošnju.

12
 Ilustracija 5: Simptomi na plodu prouzrokovani napadom muve masline6

4.1.2. Maslinin moljac (Prays oleae)

Moljac masline se javlja u većini maslinarskih područja širom svijeta, na evropskom,

afričkom i azijskom kontinentu. Naročito je prisutan u meditranskim zemljama i području oko
Crnog mora. Jedna je od najznačajnijih štetočina masline, pored muve, i smatra se periodičnom
štetočinom, što znači da se na svakih 3 do 4 godine pojavi značajan broj jedinki moljca. Ovo je
oligofagna vrsta, koja osim što pričinjava štete maslini, javlja se i na drugim vrstama unutar
porodice Oleaceae. Moljac masline ima tri generacije godišnje – antofagnu, karpofagnu i
filofagnu, koje napadaju cvijet, plod i list, respektivno. Prvo opadanje plodova nastaje prilikom
ulaska larve u endokarp (jun i jul mjesec) i ne smatra se pretjerano opasnim periodom, međutim
kasno opadanje plodova, koje nastaje u avgustu i na jesen, može da dovede do potpunog gubitka
roda. U proljeće, početkom aprila, ženka polaže jaja na neotvorene cvjetove; iz jaja se pile larve
koje ih napadaju (hrane se prašnicima) i krajem cvjetanja iz larve izlaze odrasli insekti. Odrasli
leptiri polažu jaja na plod u blizini peteljke. Larva ulazi u plod, hrani se mesom, a potom i
sjemenkom. U pojedinim godinama, maslina može da izgubi od 50% pa sve do 99% roda, ali se
prosječna šteta procjenjuje na 20% na godišnjem nivou. Osim gubitka prinosa, značajne štete
pričinjava mladarima. Naročito su osjetljive sorte koje imaju krupnije plodove. Monitoring ove
štetočine je važan dio zaštite, te se redovnim praćenjem populacije i pregledom biljnih organa
može predvidjeti mogući rizik od napada. Postoji više tipova klopki koje sadrže kapsulu
seksualnog feromona (tipovi Delta, Funell, Wing, Pickatrap). Tradicionalne metode određivanja
vremena zaštite se baziraju na odnosu između broja jedinki na feromonskim klopkama i procenta
oštećenih cvjetova, tj. plodova. Međutim, važno je pratiti i fenofaze razvoja maslina sa sumom
efektivnih temperatura. Suzbijanje filofagne generacije je opravdano kada je sadnica u fazi

6
Izvor: Ochando et al., 2010.

13
mirovanja ili kada su vegetativni vrhovi napadnuti više od 10%, odnosno kada je napadan na
starim maslinama veći od 25%. Suzbijanje antofagne generacije je opravdano jer se time
smanjuje potencijalni napad karpofagne generacije (jedna jedinka na 100 cvjetova). Na osnovu
intenziteta populacije i potencijalnog napada, može se odrediti aktivnost leptira i time stvarne
zaraze plodova (niska, srednja visoka). Osim mehaničkih i bioloških metoda zaštite (metoda
masovnog ulova, ukoliko je populacija insekata mala, metoda zbunjavanja tj. prekida seksualne
komunikacije među insektima; uvođenje prirodnih neprijatelja), hemijska zaštita se vrši
insekticidima na bazi dimetoata (u koncentraciji od 0,1 do 0,15%), fosmeta, Bacillus
thuringiensis, regulatorima rasta tipa fenoksikarb itd. Hemijsko suzbijanje maslinovog moljca u
antofagnoj generaciji se vrši tretiranjem masline sredstvima na bazi karbarila, nešto prije
otvaranja cvjetnih pupoljaka. Treća (karpofagna) generacija se suzbija kada plodovi dospiju
veličinu zrna pirinla (prije lignifikacije) i koriste se insekticidi sa dubinskim djelovanjem
(paration, karbaril, imidan, fention, dimetoat, endosulfat, diazinon, fentretion, a najselektivnija su
sredstva na bazi triklorfona). Osim maslininog moljca, potencijalno važna štetočina u
crnogorskim maslinjacima je i bijeli maslinin moljac (Prays unionalis) koji pravi štete na
vrhovima mladara, ometa normalan razvoj naročito mladih stabala, onemogućava pravilno
formiranje krošnje i remeti regeraciju stabla iz starog, rigorozno orezanog debla.

Ilustracija 6: Larva moljca masline u cvijetu7

4.1.3. Maslinin medić (Saissetia oleae)

Ova izuzetno polifagna štitasta vaš se javlja u svim područjima uzgoja masline. Smatra se
da se na crnogorskom primorju počeo javljati od kada se za suzbijanje muve masline koriste
organofosforni i drugi polivalentni insekticidi, čije je poramećena biološka ravnoteža, zbog
istovremenog uništenja prirodnih neprijatelja medića. U klimatskim uslovima Mediterana, medić
7
Izvor: Proietti and Regni, 2019.

14
može prezimiti u svim razvojnim stadijumima, ali najčešće prezimljava kao larva trećeg
razvojnog stadijuma ili kao mlada odrasla ženka, i ima jednu generaciju. Povećana relativna
vlažnost podspješuju napad medića, dok je u područjima visokih temperatura i niske vlažnosti,
njegov opstanak vrlo ograničen. Kao posljedica napada, javlja se i plava čađavica, što
onemogućava normalno proticanje fotosinteze, izaziva sušenje grančica i na kraju cijelog stabla.
Ukoliko se na grančici od 20 cm nađe od 10 do 20 jedinki, napad medića je srednji, od 20 do 40
živih jedinki, napad je jak, dok je preko 40 jedinki vrlo jak. Ova štetočina se može suzbijati
hemijskim sredstvima u toku vegetacije, kao i tokom mirovanja. U stadijumu mirovanja,
najčešće se koriste razne vrste ulja (bijelo, plavo, mineralno, crveno, u koncentraciji 2-3% ili 3-
4%), dok se u vegetaciji, najčešće koristi bijelo ili mineralno ulje u koncentraciji 1-2%, uz
dodatak nekog insekticida (npr. diazionon). Suzbijanje je uglavnom mehaničkim mjerama i to u
vidu proređivanja grana, redovne rezidbe sa ciljem obezbjeđivanja aerisane krošnje,
uravnoteženog đubrenja i navodnjavanja. Proređivanje grana sa ciljem smanjenja relativne
vlažnosti vazduha i izlaganja štetočina dirketnom sunčevom zračenju je efikasna mehanička
mjera borbe. Hemijska zaštita se mora primjenjivati sa posebnom pažnjom, kako se ne bi uticalo
na pretjerano smanjenje broja jedinki prirodnih neprijatelja mediću. Preporučuje se upotreba
mineralnih ulja početkom ljetnjeg perioda (kraj juna, početak jula), bez miješanja sa drugim
insekticidima. Takođe, za zaštitu se koriste i sredstva na bazi piriproksifena (npr. Pyxal).

Ilustracija 7: Simptomi napada maslininog mediča na grani i izbojku8

4.1.4. Maslinin svrdlaš (Ceanorhinus ili Rhynchites cribripennis)

Ova štetočina se javlja u maslinarskim područjima centralne Italije, Grčke, Turske, Male
Azije, kao i Hrvatske, gdje se od 2011. godine klasifikuje kao redovna štetočina na maslini.
Svrdlaš prouzrokuje velike ekonomske štete, i to naročito na sortama koje imaju sitan ploda,
međutim, pronalazi se i na sortama krupnijeg ploda. Prvenstveno se hrani pupoljcima i lišćem
masline, a kasnije i cvjetovima i plodovima. U plodovima pravi duboke rupice, i to do
dvadesetak u jednom plodu. Ljeti odlažu jaja u plod, dok larve buše plod i izgrizaju košticu.
Hemijska zaštita protiv svrdlaša se zasniva na primjeni insekticida na bazi dimetoata (Chromgor,

8
Izvor: Proietti and Regni (2019); EIP-AGRI (2020).

15
Rogor), fosmeta (Imidan), ali i piretrina. Često se njegova zaštita preklapa sa zaštitom protiv
moljca masline, sa obzirom da se pojavljuju u sličnom vremenskom periodu.

4.1.5. Maslinin trips (Liothrips oleae)

Javlja se u maslinarskom području Sredozemlja i povremeno može pričiniti ekonomski

značajne štete na maslini. Maslinin trip ima tri generacije godišnje i imago prezimljava na
zaklonjenim mjestima na maslini, gdje polaže i oko 100 jaja u prosjeku. Ovo je vrsta koja
isključivo živi na maslini, i negativno djeluje na nju svims vojim razvojnim stadijumima.
Prvenstveno, hrani se sisanjem sokova iz mladih listova, stvarajući lezije na njima, deformišući
ih. Mladi, ubodeni listovi se slabo razvijaju. Ukoliko je napad masline jak, dolazi do povećanog
izbijanja mladara. Veći dio ubodenih plodova otpada, a onaj što ostane na stablu se deformiše.
Nakon procjene intenziteta napada na mladim izbojcima dužine oko 20 cm, vrši se zaštita
hemijskim putem samo u najugroženijim maslinjacima. Obavezno je tretiranje cijele krošnje, te
se mora voditi računa da ne dođe do štetnih nuspojava, kao što je prenamnožavanje medića i
pojava čađavice. Inače, redovna i izbalansirana ishrana uz pravovremenu rezidbu utiču na
smanjenje napada ove štetočine.

4.1.6. Medeći cvrčak (Metcalfa pruinosa)

Ova štetočina potiče iz sjevernog i srednjeg dijela američkog kontinenta, ali je

rasprostranjen i u maslinarskim područjima Italije, Francuske, Slovenije, Hrvatske itd. Medeći
crvrčak se izuzetno dobro adaptira raznim agroekološkim uslovima, što doprinosi brzini širenja
ove štetočine. Medeći cvrčak ima jednu generaciju godišnje i prezimljava u obliku jaja.
Ostavljaju karakteristične simštome – uočljivu „medljikavu“, vunastu, krem-bjelkastu pravlaku,
koju pčele sakupljaju za proizvodnju meda. Kada je intenzitet zaraze vrlo jak, primjećuje se
usporen rast i sušenje pojedinih djelova biljke. Osim ovih, direktnih simptoma, štete mogu biti i
indirektne, time što se, usljed obilnog izlučivanja medne rose, naseljavaju gljive čađavice koje
utiču na smanjenje asimilacione površine. Kontrolisan, sertifikovan i bezbjedan sadni materijal je
osnovna mjera prevencije protiv ove štetočine. Hemijska zaštita se zasniva na primjeni sredstava
za zaštitu bilja, tj. insekticida na bazi alfacipermetrina (piretroidi). U Italiji, eksperimentalno se
tesitra i prirodni neprijatelj – Neodrynus typhlocybae.

4.1.7. Maslinina buva (Euphyllura olivina)

Maslinina buva je štetočina svih maslinjaka mediteranskog područja. Hrani se biljnim

sokovima, stvarajući ubode na cvjetnim pupoljcima, što uzrokuje sterilitet i abortiranje cvjetova.
Druga generacija može čak prouzrokovati štete na tek zametnutim plodovima. Medna rosa koju
luči ova štetočina je veoma pogodna podloga za razvoj drugih štetočina, prvenstveno gljivičnih
oboljenja tipa čađavice. Maslinina buva oštećuje tkivo voćke sisanjem sokova, što pri jačoj
pojavi može izazvati sušenje grana i izbojaka. Intenzitet napada zavisi od ekoloških uslova,
naročito od količine padavina, koja pogoduje smanjenju napada buve, ispirajući medljikavu

16
izlučevinu. Brojni su prirodni neprijatelji ove štetočine (npr. Encyrtus euphillurae, Alloxysta
eleaphila, Syrphus auricollis, Antochoris nemoralis itd). Posebna primjena insekticida nije
potrebno, ukoliko se sprovode redovne mjere zaštite protiv muve i moljca masline. Međutim, u
slučaju intenzivnog napada ove štetočine, hemijski tretman se odnosi na primjenu insekticida na
bazi deltametrina (npr. Decis) i dimetoata (npr. Chromogor) na mlade razvojne stadijume
štetočine.

Ilustracija 8: Medna rosa – karakterističan simptom buve masline9

4.1.8. Jasminov moljac (Palpita ili Margaronia unionalis)

Ova štetočina ima 4 do 5 generacija godišnje koje se preklapaju. Najčešće prezimljava

kao larva prvog stadijuma i u stadijumu lutke. Gusjenice mogu pričiniti velike štete na lišću i
vršnim djelovima mladara, što dovodi do zaostajanja u rastu. Naročito su štetni napadi na mlade
biljke, i to od štetočina u stadijumu larve koje izlaze krajem ljeta, praveći štete sve do jeseni.
Zaštita se često preklapa sa drugim, ekonomski značajnijim štetočinama, sa obzirom da jasminov
moljac ne pričinjava ekonomski značajne štete u zasadima koji su u rodu. Veće štete nastaju kod
mladih biljaka, kao i onih koje su slabo formirane, te su obliku grma, vretenastog grma ili vaze.
Rezidbom se smanjuje populacija moljca. Prihvatljiva je upotreba bioinsekticida na bazi Bacillus
thuregiensis (npr. Baturad i Biobit), u vrijeme prvog stadijuma razvoja larvi, a zatim je prskanje
potrebno ponoviti nakon 6 do 8 dana. U slučaju intenzivnog napada, mogu se koristiti jači
insekticidi, na bazi deltametrina (npr. Decis).

4.1.9. Bijeli drvotočac (Zeuzera pyrina L.)

Bijeli drvotočac je šetočina koja napada veoma različite biljne vrste i javlja se u cijeloj
Evropi i području Mediterana. Odrasli oblici ove štetočine su aktivni noću. Karakteristično je

9
Izvor: Proietti and Regni, 2019.

17
polaganje jaja u grupama, pa čak i do 2000. Ako su jaja rano položena, razvija se jedna
generacija godišnje, a ukoliko se jaja polažu tokom ljeta, onda se razvija dvogodišnja generacija.
Larve napadaju listove i ulaze kroz pupoljke u grančice, prodirući u deblje grančice, praveći
hodnike i do 40 cm dužine. Napadnuti djelovi se suše i propadaju. Najveću štetu čine u
rasadnicima i tek podignutim maslinjacima. Za starije zasade preporučuju se mehaničke mjere
suzbijanja koje podrazumijevaju odstranjivanje napadnutih biljnih djelova ili same štetočine i
njihovo uništavanje. Kod mladih biljaka i u rasadnicima, preporučuju se hemijske mjere zaštite, i
to nakon prelaska praga štetnosti, a to je prisustvo čaura na 10% biljke. Mlade larve se tretiraju
insekticidima na bazi deltametrina (Decis, Rotor) uz sredstva na bazi dimetoata (Chromgor,
Rogor). Takođe, entoparazitna nematoda Steinernema feltiae ili gljiva Beauveria bassiana se
mogu koristiti kao prirodni neprijatelji u integralnoj i održivoj zaštiti. Postoje i druge metode
koje imaju za cilj smanjenje populacije muških jedinki, primjenom zatrovanih mamaca i
feromona, tzv. metoda konfuzije. Predlaže se postavljanje 7 do 8 feromonskih klopki po hektaru
koje bi bile postavljanje na višem dijelu krošnje masline, kako bi došlo do hvatanja letećih
mužjaka.

Ilustracija 9: Oštećenje listova masline prouzrokovano napadom bijelog drvotočca10

4.1.10. Maslinin smeđi potkornjak (Phleotribus scarabeoides)

Maslinin smeđi potkornjak tokom vegetacije može imati od 3 do 6 generacija.

Prezimljava kao larva ili kao odrasla jedinka u hodnicima pazuha grančica. Na mjestima gdje su
bila polegnuta jaja, formiraju se paralelni hodnici koje štetočina koristi za reprodukciju. Hrane se
biljnim sokovima i drvenastim tkivom koji potiskuju prema otvoru hodnika. Ova štetočina

10
Izvor: Proietti and Regni, 2019.

18
najčešće napada oštećene tanje, ali i deblje grančice masline. Simtomi se ogledaju u ranom
otpadanju ili deformaciji plodova, sušenju grana, pa i cijelog stabla, u slučaju intenzivne zaraze.
Sa ciljem zaštite od smeđeg potkornjaka, neophodno je sprovoditi redovnu ishranu i rezdibu
masline, a napadnute djelove treba odstraniti i spaliti. U slučaju potrebe za hemijskim
tretiranjem, treba primijeniti metodu vješanja grančica umočenih u sredstvo na bazi deltametrina
(ili neki drugi insekticid) koji će privući, a zatim ubiti odrasle jedinke štetočine.

4.1.11. Maslinin crni potkornjak (Hylesinus oleiperda)

Ova štetočina napada i ostale vrste iz porodice Oleaceae, čija je primarna štetočina. Čest
je u mediteranskim maslinjacima. Maslinin crni potkornjak ima jednu generaciju godišnje i
prezimljava u stadijumu larve. Stvaranjem rupe na grani, ćenka polaže jaja iz kojih se razvijaju
larve koje se hrane drvenastim tkivom, stvarajući hodnike pod korom, vertikalno u odnosu na
inicijalno napravljeni hodnik. Ova štetočina naročito napada djelove biljke koji su prethodno već
bili ugroženi ili oslabljeni određenim abiotičkim i biotičkim činiocima. Na kori nastaju
crvenkasto-smeđi tragovi, što su karakteristični simptomi napada ove štetočine. Osim
navedenog, na napadnutim stablima slabi kretanje sokova, suši se lišće, naročito vanjske grane,
pa čak i cijelo stablo. Suzbijanje se vrši na identičan način kao ukratko pojašnjena zaštita protiv
maslininog smeđeg potkornjaka.

4.1.12. Mušica kore masline (Resseliella oleisuga)

Mušica kore masline se razvija na jednogodišnjim i dvogodišnjim grančicama koje su

prethodno već bile oštećene određenim mehaničkim djelovanjem (uticaj klimatskih činilaca ili
agro i pomotehničkih mjera). Iako nije pretjerano značajna ekonomska štetočina masline, može
da dovede do sušenja određenih djelova krošnje usljed hranjenja larve tkivom. Djelovi grančice
napadnuti ovom štetočinom su rumenkaste boje zdrave kore. Podizanjem kore, može se uočiti
veći broj larbi, gusto poređanih jedna pored druge. Hrane se kambijumom, što dovodi do sušenja
dijela grančice. Osim toga, indirektne štete mogu nastati pod uticajem napda mušice kore
masline, kao što je pojava bakterijskog raka masline, kroz nastale rane. Ne sprovode se direktne
mjere zaštite, već se kroz preventivne, naročito pomotehničke mjere uklanjaju oštećene grane.

4.1.13. Pipe (Otiorhynchus cribricollis)

Ove štetočine se javljaju u svim maslinarskim područjima Sredozemlja. Imaju jednu

generaciju godišnje, i odrasli oblik se javlja na proljeće. Pojavljuju se noću, dok se danju skrivaju
u zemljištu, na dubini od 10 do 30 cm. Napadaju veći broj biljnih vrsta, i simptomi oštećenja se
mogu javiti već u rasadnicima. Inače, pipe prouzrokuju štete čiji su simptomi veoma
raspoznatljivi – izgriženo lišće ima karakteristično polukružno oštećenje na rubovima. Suzbijanje
obuhvata ručne metode sakupljanja jedinki noću, postavljanja ljepljivih pojaseva oko deblja, kao
i hemijski tretmani, tj. tretiranje i zemljišta i biljke sredstvima na bazi deltametrina (npr. Decis).

19
 4.2. Pregled najznačajnijih bolesti masline

4.2.1. Paunovo oko (Spilocaea oleaginea ili Cycloconium oleagineum ili Fusicladium
oleagineum)

Paunovo oko je najznačajnije gljivično oboljenje masline, koja se javlja u svim

područjima uzgoja masline. Naročito je opasno za sortu Žuticu, koja je najprisutnija u
crnogorskim maslinjacima. Razvoju bolesti naročito pogoduje visoka relativna vlažnost vazduha
i temperatura izmeđ 12ºC i 15ºC, kao i umjereno vjetrovito vrijeme. Međutim, infekcija ovom
bolešću može se ostvariti tokom cijele godine, jer na vitalnost ove gljive ne utiču značajno
sezonski meteorološki faktori. U nekim periodima godine, kada joj klimatsku uslovi ne
pogoduju, ona samo usporava svoje životne funkcije, ali ne završava svoj životni ciklus.
Karakteristika ove bolesti je vrlo dug period inkubacije, koji može trajati od 3 do 5 mjeseci.
Smatra se da se u toku godine javljaju dva maksimuma zaraze, u novembru i decembru, i drugi u
martu i aprilu. Takođe, i nakon uspješne zaštite preporučenim sredstvima, efekti se primjećuju
nakon nekoliko mjeseci. Ova gljiva napada sve zelene djelove biljke, ostavljajući veoma
upečatljive i lako raspoznatljive simptome. Posljedice napada su opadanje lišća, lošiji prinos i
slabiji kvalitet ulja, kao i kompletno iznurivanje biljke. Na listu se javljaju okrugle pjege smeđe
boje, oivičene žućkastim i/ili zelenkastim oreolom. Pjege mijenjaju boju, postajući tamne. Nakon
što se spore rasprše, bjege postaju bijele. Na naličju lista, centralni nerv poprima tamniju boju,
dok se na peteljci, simptomi odlikuju suženjem peteljke koja požuti i otpadne. Na plodovima se
rijetko javljaju simptomi, ali se na peteljci ploda javljaju tamne pjege, što prouzrokuje
začepljavanje provodnih snopića i prijevremeno otpadanje plodova. Ukoliko se procjeni da je
zaraza veća od 5% u područjima sa visokim rizikom zaraze, potrebno je sprovesti preventivne
mjere prije jesenjih kiša i u proljeće, a u područjima sa srednjim rizikom zaraze, treba sprovesti
jedno tretiranje krajem ljeta ili početkom jeseni. U područjima sa slabim rizikom od zaraze,
tretiranje je potrebno sprovesti onda kada su najoptimalniji klimatski uslovi za razvoj ove bolesti.
Preventivne mjere su od velikog značaja u suzbijanju napada gljive uzročnika ove bolesti, te
treba izbjegavati podizanje maslinjaka u uslovima visoke relativne vlažnosti, u dolinama i
kotlinama gdje se ne može obezbijediti dovoljna prozračnost; reznice je potrebno uzimati
isključivo sa zdravih stabala; po mogućnosti sakupljati i spaliti zaraženo lišće; sprovoditi
pravovremene agrotehničke mjere, naročito prihranjivati kalijumom čiji nedostatak utiče na
razvoj bolesti. Takođe, u slučaju podizanja maslinjaka u područjima gdje postoji rizik od zaraze
paunovim okom, treba birati otpornije sorte masline, a izbjegavati one osjetljive. Pregled
tolerantnosti sorti prema ovom patogenu je sljedeći:

 Vrlo osjetljive sorte: Mayatica, San Pardo, Morelana di Grecia, Bella di Spagna,
Žutica, Moraiolo, Verdale;
 Osjetljive sorte: Oblica, Drobnica, Levantinka, Uljarica, Sant' Agostino, Dužica,
Favarol;
 Slabo osjetljive sorte: Coratina i Santa Catarina;

20
  Otporne i vrlo otporne sorte: Canina, Grozdača, Taggasca, Ascolana tenera,
Lastovka, Pendolino, Mignola, Picholine, Maurino, Leccino.

U slučaju intenzivnije zaraze, potrebno je primijeniti hemijske mjere zaštite, tj. fungicide
na bazi bakra ili bordovsku čorbu prije početka klijanja spora, krajem zime ili početkom proljeća
(februar-mart) i krajem ljeta ili početkom jeseni (avgust-septembar).Pozitivno dejstvo tretiranja
odražava se tokom naredne godine, a proporcionalno je smanjen zarazni potencijal na tretiranim
stablima, jer je diseminacija konidija ograničena na srazmjerno usku zonu oko izvora
(inokuluma). Takođe, osim bakarnih sredstava, mogu se koristiti i sredstva na bazi bakarnog
oksida (Nordox 75 WG), bakarbog hidroksida (Cuprablau Z, Kocide DF), bakarnog hidroksida-
Ca-hlorid kompleksa (Cuprablau Z ultra) itd. Nakon berbe i rezidbe preporučuje se tretiranje
maslinjaka prskanjem preparatima na bazi bakra, naročito kada se obavlja rigorozna rezidba, jer
se na taj način vrši i preventivna zaštita od drugih bolesti i štetočina (npr. prouzrokovača raka
masline). Ukoliko je u prethodnom periodu bilo zaraženog lišča paunovim oko, ono može
masovno opadati nakon tretiranja bakarnim sredstvima (tzv. bakarni šok), što predstavlja
uobičajenu rekaciju zaraženog lista paunovim okom.

Ilustracija 10: Karakteristični simptomi patogene bolesti Paunovo oko na listovima

masline11
4.2.2. Olovna bolest masline (Mycocentrospora cladosporioides)

Olovna bolest masline je prisutna u svim zemljama i maslinjacima Mediterana, a

ekonomski najznačajnije štete uzrokuje u Italiji, Španiji, Portugalu, Tunisu i Alžiru. U Crnoj
Gori je otkrivena 1983. godine u Ulcinju. Do infekcije najčešće dolazi tokom jeseni, šireći se sa
lista na list, pomoću spora koje ulaze u tkivo lista. U početku zaraze simptomi nisu vidljivi, a
nešto kasnije se uočava promjena boje na naličju lista. U početku je boja lista zelenkasta, a
kasnije žute i opadaju. Listovi koji otpadnu, naročito mlado lišće iz proljećnjeg porasta, poprima
smeđu boju na licu i sivu boju na naličju. Simptomi su rijetko javljaju na plodovima, ali mogu
biti u vidu crvenkasto-smeđih pjega. Defolijacija jako utiče na kondiciju stabla, posebno što se
11
Izvor: EIP-AGRI, 2020.

21
ova bolest najčešće javlja istovremeno sa paunovim okom. Agro i pomotehničke operacije koje
imaju cilj provjetravanje krošnje (rezidba) kao i u izbalansiran vegetativni porast (navodnjavanje,
đubrenje) uspješno ograničavaju razvoj i širenje ove bolesti. Hemijski tretman sredstvima na bazi
bakra koji se primjenjuju protiv paunovog oka i antraknoze uspješno suzbijaju i kontrolišu
olovnu bolest masline, takođe. Dobri načini suzbijanja čađavice dali su indirektni postupci
zaštite, kao što su pranje medne rose sa 0,1% rastvorom deterdženta na bazi limuna u vodi ili u
1-2% rastovoru urree koja je kompatibilna sa insekticidima i fungicidima, tako da se istovremeno
može koristiti za suzbijanje medića, a preventivno i protiv čađavice. Jedan od predloženih načina
zaštite je i kaustična soda, kao i živi kreč u koncentraciji 3-4%.

4.2.3. Čađavica masline (Capnodium spp.)

Čađavica je dobro poznato oboljenje na maslini u našim uslovima i vrlo je povezana sa

mednom rosom koju izlučuje štetočina maslinin medić (Saissetia oleae) ili neka druga vrsta
insekta. Preventivne mjere su u direktnoj vezi sa suzbijanjem navedene štetočine. Ova bolest
prouzrokuje simptome na svim nadzemnim djelovima masline stvarajući crni micelijum, a
moguća je i pojava sa raznim drugim, saprofitskim gljivama. Ovoj bolesti naročito pogoduje
nereadovna rezidba, povećana količina azotnog đubrenja, neblagovremeno suzbijanje vaši, blage
zime, sa relativno visokim prosječnim temperaturama i povećanom količinom padavina.
Čađavica remeti fotosintetske procese biljke. Pravilna primjena agrotehničkih mjera će pomoći u
suzbijanju pojave čađavice.

4.2.4. Rak masline (Pseudomonas syringae pv. savastanoi)

Ovo opasno oboljenje masline prouzrokuje bakterija koja je poznata od antičkih vremena
i javlja se u svim područjima uzgoja masline. U Crnoj Gori je prvi put uočena i opisana u
Bokokotorskom podregionu gajenja masline, međutim, ne pričinjava česte i ekonomski značajne
štete, iz razloga što je najzastupljenija sorta Žutica, otporna na rak masline. Mjere zaštite su
skupe, kompleksne i nikada konačne. Razdoblje inkubacije iznosi 1-3 mjeseca, u zavisnosti od
klimatskih činilaca. Za optimalni razvoj raka masline pogodna je temperatura od 25 do 30ºC i
relativna vlažnost vazduha od 80% i više. Niske temperature koje uzrokuju oštećenja na kori,
odvajajući je od debla, stvaraju pukotine koje predstavljaju ulaz za ovu bakteriju. Osim niskih
temperatura, mehanička oštećenja mogu nastati usljed grada, napada insekata, nepravilno
sprovedenih agrotehničkih mjera itd. Razvoju bolesti pogoduje umjerena temperatura i povećana
vlažnost. Rak masline napada sve djelove biljke (deblo, mladare, rjeđe listove, pupoljke i
cvjetove), dok su štete učestalije na granama i grančicama kod kojih tvorevine hipertrofiraju,
stvarajući površinske pukotine. Ovi simptomi se mogu uočiti i na lišću. U početku, simptomi su
u vidu malih, glatkih i površinskih gala koji se razvijaju u veće tumore sa vrlo ispucalom
tamnom površinom. Zaražena stabla imaju izraženu slabu kondiciju, slabije rađaju, a plodovi
imaju manju košticu. Preventivne mjere se odnose na primjenu sredstava za zaštitu bilja na bazi
bakra, naročito nakon jačih zima, grada ili sprovedene rezidbe, zatim dezinfekcija alata
preparatima na bazi natrijum-hipohlorita ili bakar-sulfata, premazivanje rana kalemarskim

22
voskom, upotreba isključivo sertifikovanog i zdravog sadnog materijala. Direktna hemijska
zaštita podrazumijeva tretiranje bordovskom čorbom i sredstvima na bazi bakarnog oksida (npr.
Nordox 75 WG) u proljeće i jesen. Dakle, preporučuje se tretiranje maslina bordovskom čorbom
u roku od 24h nakon grada; dezinfekcija alata za rezidbu i rana nastalih sa 50% rastvorom
ferosulfata, premazivanje rana kalemarskim voskom, redovno odstranjivanje oboljelih grana, uz
obaveznu dezinfekciju alata i spaljivanje orezanih grana. Osjetljivost sorti masline prema ovoj
bolesti se mogu prikazati u pet kategorija:
 Vrlo osjetljive: Frantoio, Taggiusca;
 Osjetljive: Morellana di Grecia, Santa Caterina, Pendolino;
 Srednje osjetljive: Maurino, Canina, Sant' Agostino;
 Slabo osjetljive: Lastovka, Dužica, Picholine, Rosciola, Mignolo, Celina,
Piangente;
 Otporne: Žutica, Levantinka, Oblica, Uljarica, Favorol, Coratina, Leccino,
Grignan, Carboncella.

Ilustracija 11: Tumorozne tvorevine bakterijskog oboljenja na maslini12

4.2.5. Verticilozno uvenuće masline ili Začepljenje provodnih snopića (Verticilium
dahlie)

Verticiliozno uvenuće je bolest koja pričanjava ekonomski značajne štete po cijelom

Sredozemlju, i naročito je poznata u povrtarstvu, iako napada veliki broj kako zeljastih, tako i
drvenastih biljaka. Ova bolest je prvi put opisana u Italiji, a nakon toga se pojavila u Španiji,
Francuskoj, Grčkoj, Turskoj i drugim zemljama. Gljiva koja prouzrokuje ovo oboljenje je veoma
varijabilna i može ostati u zemljištu i do 15 godina, zahvaljujući stvaranju otpornih struktura za
prezimljavanje, tzv. mikrosklerocija. Određene agrotehničke mjere, kao što su obrada zaraženog
zemljišta, obilno đubrenje azotom, rezidba bez prethodne dezinfekcije alata, navodnjavanje,
podspješuju pojavu začepljenja provodnih snopića. U maslinjacima, najčešće se javlja usljed
12
Izvor: EIP-AGRI, 2020.

23
rezidbe, kao i malčiranja biljnih ostataka sa zaraženih stabala. Osim navedenog, prenos se može
javiti i sa obližnje parcele gdje se uzgajaju druge, ratarsko-povrtarske kulture. Zaraza se javlja
prvenstveno putem korijena, ali nisu isključeni i ostali putevi infekcije. Gljiva penetrira, a
simptomi se javljaju nakon inkubacije koja može trajati od jednog mjeseca (u optimalnim
uslovima) do dvije godine (u nepovoljnim uslovima). Simtomi oboljenja su tipični za mikoze
koje ugrožavaju sprovodne snopiće (tzv. traheomikoze) i uočljivi su još u proljeće. Maslina koja
je oboljela od verticiloznog uvenuća ima izraženo sušenje grana ili cijelog stabla, iz razloga što
je protok vode i sokova kroz biljku onemogućen. Dolazi do gubitka turgora, hloroze, nekroze
lišća i defolijacije, što je povezano sa tipičnim potamnjivanjem ksilema, što kasnije dovodi do
odumiranja mladara, grana ili cijele biljke. Odumiranje može biti sporo i brzo (apopleksija).
Sporo odumiranje, sušenje i nekroza se odnosi na cvjetove koji izgledaju kao spaljeni i mogu
otpasti ili ostati na stablu. Listovi poprimaju mutno zelenu boju, gube sjaj, a grančice poprimaju
prvo crvenkasto-smeđu, a kasnije sivu boju, koja započinje nekrotičnim brazdama. Brzo
odumiranje se javlja krajem zime i početkom proljeća, i odnosi se na sekundarne mladare, a
povremeno i primarne, tj. osnovne grane. Drvo poprima crvenkastu boju koja se širi od periferije
prema osnovi. Javlja se veliki broj izdanaka oko stabla. Unutrašnji dio tkiva poprima tamno-
smeđu boju. Lišče vene na grana, uvija se i otpada. Bolest može prouzrokovati propadanje
cijelog stabla. Treba izbjegavati međurednu sadnju biljaka koje su domaćini prouzrokovača
ovog oboljenja (npr. porodica Cucurbitaceae ili jagodaste voćne vrste). Odrasla i stabla u dobroj
kondiciji mogu donekle tolerisati infekciju, međutim mlada stabla naročito stradaju.

Ilustracija 12: Simptomi začepljenja provodnih snopića na odrasloj maslini13

4.2.6. Sušenje plodova - Antraknoza (Gleosporium olivarum ili Colletotrichum
gloesporioides syn. olivarum)

Oboljenje je naročito prisutno u evropskim mediteranskim zemljama. Određene sorte

masline su naročito osjetljive na antraknozu, kao što su Oblica ili Frantoio. Gljiva prezimljava u
13
Izvor: Proietti and Regni (2019), EIP-AGRI (2020).

24
mumificiranim otpalim plodovima. Razvoju bolesti pogoduju kišni uslovi, koji prouzrokuju
odvajanje konidija od plodonosnog tijela. Gljiva penetrira kroz epidermis ploda, često u blizini
peteljke. Najizraženiji simptomi su na plodu, i to u vidu smeđih okruglih tačkica, a plod počinje
da dijelom i cjelokupno suši, smežura se i trune. Ulje iz ovakvih plodova je lošeg kvaliteta, sa
povećanim sadržajem kiselina. Takođe, na listovima se javlja hloroza i nekroza, praćene
defolijacijom i odumiranjem mladara i grana, naročito u jesenjem periodu. Aeracija krošnje,
dreniranost zemljišta, i preventivno tretiranje preparatima na bazi bakra su mjere koje značajno
mogu da limitiraju infekciju.

Ilustracija 13: Simptomi antraknoze na plodu masline14

4.2.7. Brzo sušenje maslina (Xylella fastidiosa)

Fitopatogena bakterija Xyllela fasitidiosa prouzrokuje bolest brzog sušenja maslina, koja
se u relativno skorijem periodu javila u Evropi. Bolest se širi zaraženim sadnim materijalom, kao
i insektima koji se hrane sisanjem biljnih sokova iz ksilema, tj. sprovodnih snopića. Poznato je
da ova bakterija napada oko 150 vrsta biljaka (gajenih, samoniklih, ukrasnih, šumskih). U
početnim fazama razvoja bolesti, masline se suše na vrhovima lišća, a zatim dolazi do sušenja
grana i stabla. Trenutno ne postoji efikasna mjera suzbijanja bolesti, osim uklanjanja i spaljivanja
zaraženih stabala. Jako su važne preventivne mjere (suzbijanje vektora, kontrola korova, gajenje
manje osjetljivih sorti, karantinski nadzor i druge). Bolest je prvi put registrovana na jugu Italije
2013. godine, tj. u Pulji gdje se procjenjuje da je zaraženo oko milion stabala, a infekcija je
potvrđena i u Francuskoj i Španiji. Naročito zabrinjavajuća je činjenica da ova bakterija napada
veoma stara stabla masline, time negativno utičući na pejzaže koje imaju i kulturno-istorijsku
vrijednost.

Tabela 2: Preporučene mjere zaštite masline protiv najznačajnijih bolesti i štetočina15

Preporučene mjere zaštite
Naziv bolesti ili
štetočine Biološke i
Preventivne Hemijske
biotehničke
14
Izvor: EIP-AGRI, 2020.
15
Izvor: IOC, 2007.

25
 Preventivni tretman za odrasle
jedinke (lokalizoveni insekticid
Hvatanje odraslih (Decis) sa atraktantom, ili
Gajenje osjetljivih
jedinki početkom sezone feromonom; ili tretman sa
sorti kako bi služile
(jedna klopka po stablu dozvoljenim sredstvima u
kao „mamac“ stabla;
Muva masline ili na svaka dva stabla); organskoj proizvodnji
Obrada zemljišta na
(Bactrocera otpuštanje Opius (Spinosad, Kaolin, bordovska
dubini 15-20 cm u
oleae) concolor parazita čorba); korektivan tretman
jesenjem i zimskom
početkom sezone: 500 dimetoatom protiv larvi i
periodu; ranija berba
do 1000 jedinki po odraslih jedinki; tretiranje
maslina u jesen.
stablu. „mamac“ stabala; jesenji
tretman krajem septembra i
početkom oktobra.
Upotreba Bacillus
Rezidba u decembru thuringiensis ili
Hemijski tretman prve
i januaru kako bi se Saccharopolyspora
generacije se odnosi na
smanjio broj larvi spinosa (Spinosad) za
primjenu sredstava za zaštitu
koje se hrane tretiranje zemljišta gdje
bilja na bazi deltametrina,
Maslinin moljac lišćem; obrada je skrivena prva
dimetoata itd; dok se protiv
(Prays oleae) zemljišta na 15 do generacija, prilikom
druge generacije hemijski
20 cm ispod krošnje otvaranja prvih
tretman odnosi na upotrebu
kako bi se spriječila cvjetova. Primjena i
insekticida sa sistemičnim
pojava druge protiv treće generacije
dejstvom (dimetoat).
generacije imaga. samo u slučaju jakog
intenziteta infekcije.
Upotreba Bacillus
thiringiensis ili
Mehaničko Spinosada sa ciljem
uništavanje larvi borbe protiv mladih
pomoću žica u larvi koje započinju
martu i aprilu; penetraciju ili
Bijeli drvotočac Tretman mladih larvi u jesen
začepljavanje rupa injektiranje u galerije
(Zeuzera upotrebom sredstava na bezi
glinom u avgustu i nakon kretanja štetočine
pyrina) deltametrina i dimetoata.
septembru; rezidba i prema granama i deblu;
spaljivanje masovno izlovaljavanje
inficiranih mladara i imaga sa 10 do 20
hrana itd. svjetlosnih ili
feromonskih klopki po
hektaru.
Maslinin medić Redovna rezidba sa Upotreba prirodnih Tretman sa mineralnim uljima,
(Saissetia oleae) ciljem aeracije neprijatelja, parazitoida deltametrinom, metidationom
krošnje; npr. Metaphycus itd.
odstranjivanje helvolus, Metaphycus
mlađih grana i bartletti, Metaphycus
izbojaka koji su vrlo lounsbury,
zaraženi; Diversinervus elegans
izbalansirana itd; kao i vrsti iz
ishrana kojom se porodice Coccinellidae
izbjegava pretjeran (Exochomus
azot. quadripustulaturs,

26
 Rhizobus forestieri)
Redovna rezidba sa
ciljem
Tretiranje mlađih stabala u
obezbjeđivanja
Buva masline proljeće (prva i druga
dovoljne aeracije;
(Euphyllura odstranjivanje izboja
generacija); tretiranje
olivina) sredstvima na bazi dimetoata i
i vodopija u ljetnjem
deltametrina.
i jesenje-zimskom
periodu.
Jasminov Upotreba Bacillus
Odstranjivanje
moljac thiringiensis ili Sredstva na bazi deltametrina,
izbojaka sa odraslih
(Margaronia Spinosada pri prvoj ukoliko je potrebno.
stabala.
unionalis) zarazi.
Postavljanje drvenih
zamki prilikom
Maslinin smeđi Tretiranje orezanog voća od
rezidbe; sakupljanje
momenta pojave odraslih
potkornjak ostataka nakon
jedinki. Tretiranje sredstvima
(Phloetribus rezidbe;
na bazi metidationa, decisa,
scarabaeoides) navodnjavanje u
decis-dimetoata.
slučaju izraženog
deficita padavina.
Gajenje sorti koje su
otpornije na ovu
Maslinin crni štetočinu; primjena
redovnih Tretiranje odraslih jedinki u
potkornjak Korišćenje prirodnih
agrotehničkih mjera; proljeće, sredstvima na bazi
(Hylesinus neprijatelja
mehaničko decisa i decis dimetoata.
oleiperda) odstranjivanje prvih
mjesta na kojima se
javlja štetočina.
Obrada zemljišta
Tretiranje zemljišta ispod
Pipe ispod debla;
debla; tretiranje zemljišta u
(Otiorrhynchus postavljanje
predvečernim časovima;
cribricollis) ljepljivih traka oko
proizvodi na bazi deltametrina.
stabla.
Odabir otpornijih
sorti; rezidba sa
ciljem
provjetravanja Tretiranje u proljeće i u jesen,
Paunovo oko
krošnje; sadnja sa prije prvih kiša. Primjena
(Spilocea većim razmakom; sredstava na bazi bakra, kao
oleagina) smanjenje đubrenja što je borodvska čorba.
azotom i
sprečavanje
nedostatka kalijuma.
Rak masline Sprečavanje Tretiranje sa sredstvima na
(Pseudomonas mehaničkog osnovu bakra, bordovska
savastanoi) oštećenja biljke; čorba.
odstranjivanje
inficiranih grana i

27
 spaljivanje;
dezinfekcija alata;
sadnja otpornih
sorti.
Sadnja u čisto
zemljište; sadnja
otpornijih sorti;
sadnja u zemljištima
gdje ranije nisu
Verticilozno sađeni osjetljivi
Osunčavanje drveća,
uvenuće usjevi na ovu bolest; Injektiranje kabendazima u
naročito inficiranih
(Verticillium izbjegavati sadnju stablo.
grana.
dahliae) međuusjeva; ne
đubriti pretjerano;
spaljivati inficirane
grane; smanjiti
navodnjavanje i
obradu.
Sakupljanje i
Sušenje plodova spaljivanje palog Preventvni tretmani sa
– antraknoza lišča i plodova; fungicidima na bazi bakra;
(Gloesporium orezivanje miks bordovske čorbe, bakar
olivarum) inficiranih grana oksihlorida i Zineba.
prije prvih kiša.

5. Primjena sredstava za zaštitu bilja u konvencionalnoj zaštiti masline

Sredstva za zaštitu bilja, i to prvenstveno insekticidi, fungicidi i herbicidi se koriste u

konvencionalnom maslinarstvu kao jedna od ustaljenih pomotehničkih praksi, sa ciljem
smanjenja štete prouzrokovane štetočinama i uzročnicima bolesti. Iako je hemijska zaštita
posljednji korak koji treba preduzeti, naročito u održivom maslinarstvu, kada je intenzitet napada
određenog patogena veoma jak i pričinjava značajne ekonomske štete, neophodno je preduzeti
ove mjere. Naravno, uvijek se prednost taje mehaničkim, agrotehničkim, biotehničkim i
biološkim mjerama sa obaveznim prethodnim monitoringom, tj. pesticide je opravdano
upotrijebiti tek nakon što su sve ostale mjere primijenjene. Selektivni pesticidi i minimalne doze
su uvijek preporučljive, a postupanje u skladu sa preporučenim načinom upotrebe pesticida
obavezno.

Herbicidi se koriste često u gajenju maslina. Aplikacija herbicida u maslinjacima je jako

korisna u održavanju zemljišta bez korova; međutim, primjena ovih sredstava za zaštitu bilja nosi
sa sobom rizik od negativnog uticaja na najznačajnije resurse životne sredine. Danas se koriste
herbicidi koji su različitog sastava, ali se molekuli aktivnih materija koje čine herbicide sastoje
prvenstveno od atoma ugljenika, kiseonika, vodonika, ali i fosfora, sumpora, kalijuma, hlora i
fluora. Biocidi koj služe za sterilizaciju zemljišta takođe imaju herbicidni efekat i njihive aktivne
materije su metil-bromid ili metam-natrijuma. Formulacija herbicida može biti tečna ili čvrsta:

28
rastvori, emulzije, suzbenzije, praškovi, granule, vodorastvorljive granule itd. Herbicidi se mogu
primijeniti preventivno, prije porasta korova, ili sa ciljem njihovog suzbijanja, tj. nakon porasta.
Neki herbicidi djeluju tako da ih apsorbuju listovi i ostali vegetativni organi biljke, dok drugi
djeluju putem korijena. Postoje i herbicidi koji imaju dualno djelovanje. Herbicidi se ne smiju
primjenjivati kada je vjetrovito (maksimalna dozvoljena brzina vjetra je 5 km/h). Takođe, ne
smiju se primjenjivati pod pritiskom većim od 4 do 5 bara, jer to utiče na raspršivanje suviše
sitnih kapljica koje mogu negativno uticati na samu maslinu. Herbicidi koji se upotrebljavaju u
maslinarstvu mogu djelovati kontaktno, djelovati na ksilem, floem ili se kretati kroz korov (IOC,
2007).

U nastavku dat je pregled sredstava za zaštitu bilja (insekticidi, fungicidi i herbicidi) koja
se najčešće koriste u maslinarstvu na našim prostorima. Za svako navedeno sredstvo date su
informacije u vezi sa njegovom namjenom, protiv koje štetočine ili prouzrokovača bolesti se
koristi, na koji način djeluje, koje je formulacije i u kojoj količini i/ili koncentraciji se
primjenjuje.

Tabela 3: Registrovani pesticidi u zaštiti masline16

Način Štetočina ili
Aktivna
Namjena Naziv sredstva djelovanja i prouzrokovač Napomena
materija
formulacija bolesti
Veća relativna vlažnost
vazduha pogoduje
boljem učinku; sredstvo
Biološki, primjenjivati predveče;
Maslinin moljac
BATURAD WP selektivni
(Prays oleae)
kasnije razvojne oblike
Insekticid

Bacillus insekticidi tretirati većom

praškaste koncentracijom;
thurigniensi formulacije; u količini od 100 gr u
s kontaktnog i 100l na 1000 m2.
digestivnog Primjena u L1 i L2
djelovanja. fenofazi, maksimalno 2
Maslinin moljac
BIOBIT WP (Prays oleae)
puta u toku sezone; u
količini 80 do 120 gr u
100l vode na 1000 m2.
Maslinin moljac Primjenjuje se u toku
Insekticid

Kontaktno; (Prays oleae) vegetacije u količini od

NEEMAZAL –
Azadirahtin koncentrat za Tripsi 2 do 3 l/ha, uz utrošak
T/S emulziju.(Thysanoptera vode 1000 l/ha.
spp.) Maksimalan broj
Fosmet IMIDAN 50 WG Vododisperzne Maslinina muva Primjenjuje se u količini
granule; (Bactrocera oleae) 1,5 kg/ha uz utrošak
kontaktno, Maslinin moljac 1000 l/ha vode. Za
digestivno (Prays oleae) suzbijanje muve se
djelovanje. primjenjuje kad su
plodovi postigli 50%
svoje završne veličine
(početak lignifikacije).

16
Izvor: https://fis.mps.hr/trazilicaszb/

29
 Tretiranje najviše 2
puta, sa razmakom od
10 dana. Za suzbijanje
moljca se primjenjuje u
fazi kad su latice zeleno
obojene (prva
generacija), tj. kada su
plodovi postigli 10%
svoje završne veličine
(druga generacija).
Primjenjuje se u
koncentraciji 4-5%, tj. u
Kontaktno i količini od 1 do 1,5 l/ha.
digestivno; Muva masline Prvo tretiranje se
SUCCESS BAIT koncentrat za (Bactrocera oleae) obavlja pri uočavanju
suspenziju. prvih jedinki štetočina, a
zatim u razmacima
svakih 7 do 10 dana.
Primjena u količini od
CALINOGOR 0,9 l/ha, uz utrošak vode
Sistemični i Maslinin moljac 1000 l/ha. Maksimalan
kontaktni (Prays oleae) broj tretiranja 2 puta, uz
insekticidi; Muva masline minimalan razmak od 20
koncentrat za (Bactrocera oleae) dana između primjena.
PERFEKTHION emulziju. Zabranjeno tretiranje u
Insekticid

vrijeme cvjetanja i leta

Dimetoat pčela.
Muva masline
(Bactrocera oleae) Primjena u količini od
Maslinin moljac 1-1,2 l/ha, uz utrošak
ROGOR 40 (Prays oleae) vode 1000 l/ha. Ne
Maslinin svrdlaš koristiti u vrijeme
(Rhynchites cvjetanja.
Sistemični i
cibripennis)
kontatni
Primjenjuje se u količini
insekticidi;
0,9 l/ha, uz utrošak vode
koncentrat za
1000 L/ha. Najviše se
emulziju. Muva masline
smije primijeniti 2 puta
(Bactrocera oleae)
CHROMOGOR Maslinin moljac
u vegetacije, uz
minimalan razmak od 20
(Prays oleae)
dana. Ne smije se
koristiti u vrijeme
cvjetanja i oprašivanja.
Primjena u koncentraciji
Insekticid

Insekticid; 0,025%-0,03% uz
Piriproksife Štitaste vaši
PYXAL koncentrat za
(Coccoidea) utrošak vode od 700 do
n emulziju 1250 l/ha. Dozvoljena je
maksimalno jedna

30
Insekticid
Deltametrin Mamac se aktivira tako
što se pri vrhu vrećice
probuše dvije rupe radi
ispuštanja amonijaka,
koji djeluje kao
atraktant, dok se na
Insekticidni donjem dijelu ampule sa
mamac feromonom izbuši rupa
namijenjen za Muva masline radi njegovog
ECO-TRAP privlačenje i (Bactrocera oleae) ispuštanja. Vrećica i
suzbijanje muve ampula se objese u
masline. centralni dio krošnje.
Mamci se stavljaju od
sredine maja do početka
juna. Ukoliko je veoma
jak napad muve, vraćaju
se na stabla početkom
septembra.
Kontaktno Muva masline Za muvu i medića: u
digestivni (Bactrocera oleae) količini od 0,125-0,175
insekticidi; Maslinin medić l/ha, uz utrošak vode
koncentrati za (Saissetia oleae) 1000 do 1400 l/ha, na
emulziju. Maslinin moljac osnovu praćenja
(Prays oleae) populacije. Maksimalna
Maslinina buva jedna primjena.
(Euphyllura Za moljca i buvu: u
olivina) količini od 0,75-0,175
l/ha, uz utrošak vode
DECIS 100 EC 1000 do 1400 l/ha.
Protiv moljca je
potrebno tretirati na
početku cvjetanja za
suzbijanje prve
antofagne generacije, i
odmah nakon oplodnje
masline, za suzbijanje
druge karpofagne
generacije.
SCATTO Primjenjuje se u količini
0,5 l/ha (protiv muve i
medića), tj. 0,3-0,5 l/ha
(za buvu) i 0,3-0,42
(prva antofagna
generacija) tj. 0,5 (druga
karpofagna generacija)
l/ha protiv moljca
masline, uz utrošak
1000-1400 l/ha vode.
Dozvoljena je
maksimalno jedna
primjena tokom
vegetacije. Protiv muve
masline se primjenjuje

31
 od fenofaze početka
razvoja plodova do pune
zrelosti plodova, na
osnovu praćenja
populacije feromonskim
klopkama. Protiv
medića se tretira od
početka cvjetanja do
fenofaze šaranja
plodova. Protiv moljca
se primjenjuje nakon
praćenja klopkama, u
periodu od zametanja
plodova do fenofaze
šaranja plodova.
Primjena u količini od
Maslinin moljac
0,4-0,7 l/ha. Primijeniti
(Prays oleae)
DECIS 2,5 EC Muva masline
kod pojave štetočine,
najviše 3 puta u
(Bactrocera oleae)
razmacima od 14 dana.
Muva masline
(Bactrocera oleae)
Maslinin moljac Primjena u količini 500
(Prays oleae) ml/ha uz utrošak vode
ROTOR SUPER Maslinin medić 1000 do 1400 l/ha kod
Kontaktni
(Saissetia oleae) pojave štetočina.
insekticid;
Buve lista
koncentrat za
(Euphyllura spp.)
emulziju.
Maslinin medić
(Saissetia oleae) Primjna u količini 0,4 –
Insekticid

Maslinin moljac 0,5 l/ha, uz utrošak vode

Deltametrin POLECI PLUS (Prays oleae) 1000 l/ha. Maksimalan
Muva masline broj primjena je 2 puta u
(Bactrocera oleae) razmaku od 14 dana.
Tripsi (Thrips spp.)
Količina je 0,3 – 0,5
Maslinin moljac l/ha, uz utrošak 1000 l
RITMUS (Prays oleae) vode/ha. Maksimalan
broj tretiranja je 3 puta.
Muva masline
(Bactrocera oleae)
Maslinin medić
Kontatni,
(Saissetia oleae) Kao za sredstvo
DEMETRINA 25 digestivni;
Buva masline SCATTO
EC koncentrat za
(Euphyllura
emulziju.
olivina)
Moljac masline
(Prays oleae)
Maslinin moljac U koncentraciji 0,008 do
Insekticid

Kontatno,
digestivno; (Prays oleae) 0,001%. Ne smije se
Cipermetrin CYTHRIN MAX koncentra za Jasminov moljac prekoračiti količina od
emulziju. (Palpita unionalis) 100 ml/ha. Maksimalno
2 primjene, u razmaku

32
 Tretirati tokom
Maslinin medić mirovanja, sve do
(Saissetia oleae) bubrenja pupoljaka,
maksimalno 2 puta,
najkasnije do kraja jula.
Maslinina štitasta Tretiranje jaja u
vaš (Pollinia koncentraciji 3-4% i
pollini) pupoljaka u
koncentraciji od 5%.
Insekticid

Štitaste vaši Ljetnje tretiranje,

Kontaktno
Parafinsko (Coccidae) najkasnije do kraja jula.
BIJELO ULJE sistemični
Izbjegavati tretiranje u
ulje herbicid
slučaju duže suše.
Lisne vaši Maksimalan broj
(Aphididae) tretiranja je 2 puta, u
koncentraciji 1-2%.
Ljetnje tretiranje, do
kraja jula, u
Crveni voćni pauk koncentraciji 1-2%, i
(Panonychus umi) zimsko tretiranje, u
koncentraciji 3-4%, do
bubrenja pupoljaka.
Zimsko tretiranje
voćaka, do bubrenja
Maslinin medić pupoljaka. Tretiranje
(Saissetia oleae) zimskih jaja u
Maslinina štitasta koncentraciji 3-4%, a
vaš (Pollinia tretiranje pupoljaka u
pollini) koncentraciji 5%.
Insekticid

MINERALNO Kontaktni Maksimalan broj

Parafinsko insekticid; tretiranja je 2 puta.
SVIJETLO koncentrat za
ulje
ULJE emulziju.
Crna štitasta vaš U koncentraciji 1-2%,
araukarije tokom vegetacije.
(Lindingaspis Tokom mirovanja u
rossi) koncentraciji 3-4%.
Najviše 2 puta godišnje

PROMANAL Emulzija, ulje u Maslinin medić U koncentraciji 2%, uz

NEU vodi, kontaktno (Saissetia oleae) utrošak 300-750 l/ha
djelovanje vode na početku napada
štetočine, u razvojnim
fazama od završetka
cvjetanja do faze kada
plod postigne 70%
konačne veličine.
Dozvoljena je
maksimalno jedna
primjena godišnje.

33
 U količini 20-30 l/ha, uz
utrošak vode 1500-2000
Kontaktno
l/ha. Sredstvo se
djelovanje, Maslinin medić
OVIPRON TOP koncentrat za (Saissetia oleae)
primjenjuje od maja do
septembra, maksimalno
emulziju
dva puta u 60 dana,
tokom vegetacije.
Nesistemično, U količini od 0,4-0,6
Fungicid Insekticid

INSEGAR 25 ograničeno Maslinin medić kg/ha uz utrošak 200 do

Fenoksikarb translaminarno (Saissetia oleae) 1600 l/ha vode. Sredstvo
WG
djelovanje; se primjenjuje folirajno,
vododisperzne od početka razvoja
Kontaktno
preventivni Paunovo oko
Bakarni NORDOX 75
fungicid, (Spilocea Karenca je 56 dana.
oksid WG vododisperzne oleagina)
granule.
Fungicid

Bakarni Rano u proljeće, prije

oksihlorid pojave kiša, a prije
Preventivni, Paunovo oko
cvjetanja. Maksimalan
CUPRABLAU-Z praškasti (Spilocea
broj tretiranja je tri puta.
fungicid. oleagina)
Količina:300 gr sredstva
u 100 litara vode.

Primjenjuje se
preventivno, prije
Paunovo oko stvaranja povoljnih
Kontaktni
(Spilocea uslova za razvoj bolesti,
preventivni
oleagina) uglavnom na početku
NEORAM WG fungicid;
Rak masline jezesni, krajem zime i
vododisperzne
(Pseudomonas tokom proljeća.
granule.
savastanoi) Primjenjuje se u količini
200 do 300 gr na 100
litara vode.
U koncentraciji 0,3%, tj.
u količini od 2,4 do 3
l/ha, uz korištenje 800
Paunovo oko
Koncentrat za do 1000 l/ha vode.
CODIMUR SC suspenziju
(Spilocea
Koristi se preventivno,
oleagina)
kada postoji rizik od
zaraze, od razvoja
listova do poslije berbe.
CODIMUR M Praškast, Paunovo oko U koncentraciji 0,4-
kontaktni, (Spilocea 0,6%, tj. u količini od
površinski oleagina) 3,2 do 6,0 kg/ha uz
fungicid korištenje 800 do 1000
l/ha vode. Koristi se
preventivno, kada
postoji rizik od zaraze,
od formiranje trećeg
lista do dozrijevanja

34
 plodova. Maksimalan
broj primjene je tri puta,
uz razmak od 10 dana.
U koncentraciji od
Paunovo oko 0,3%, tj. u količini od
COPPER KEY Koncentrat za
(Spilocea 2,4 do 3 l/ha, uz
FLOW suspenziju.
oleagina) korištenje 800 do 1000
l/ha vode.
Bakarni U koncentraciji od
oksihlorid 0,3%, tj. u količini od
Fungicid

2,4 do 3 l/ha, uz
Paunovo oko korištenje 800 do 1000
Koncentrat za
CUPRA suspenziju.
(Spilocea l/ha vode. Koristi se
oleagina) preventivno, u kada
postoji rizik od zaraze,
od razvoja listova do
poslije berbe.
U koncentraciji od
0,3%, tj. u količini od
2,4 do 3 l/ha, uz
korištenje 800 do 1000
l/ha vode. Koristi se
Praškasti preventivno, u kada
Paunovo oko
fungicid, postoji rizik od zaraze,
COPPER KEY površinskog
(Spilocea
od trećeg lista do
oleagina)
dejstva. dozrijevanja plodova.
Najviše se smije koristiti
tri puta u toku
vegetacije, uz minimalni
razmak od 10 dana
između primjene.
U koncentraciji od
0,3%, tj. u količini od
2,4 do 3 l/ha, uz
korištenje 800 do 1000
l/ha vode. Koristi se
Praškasti preventivno, kada
Paunovo oko
fungicid, postoji rizik od zaraze,
CODIMUR 50 površinskog
(Spilocea
od trećeg lista do
oleagina)
dejstva. dozrijevanja plodova.
Najviše se smije koristiti
tri puta u toku
vegetacije, uz minimalni
razmak od 10 dana
između primjene.
Praškasti
Paunovo oko
COPPER fungicid, Kao za sredstvo
(Spilocea
LAINCO površinskog CODIMUR 50
oleagina)
dejstva.
CUPRABLAU Z Vododisperzn Paunovo oko U količini 1,6 do 2,2
35 WG granule; (Spilocea kg/ha uz utrošak vode
kontantni, oleagina) 1000 do 1500 l/ha.
površinski Rak masline Maksimalan broj

35
 (Pseudomonas
tretiranja je 3 puta
savastanoi)
tokom vegetacije, uz
fungicid. Čađavica
minimalni razmak od 7
(Capnodium
do 10 dana.
elaeophilum)
U koncentraciji 0,4-
0,6%, tj. 3,2 do 6 kg/ha
uz korištenje 800 do
1000 l(ha vod. Najviše
Praškasti, se smije koristiti tri puta,
Paunovo oko
kontaktni uz minimalni razmak od
DOUBLE (Spilocea
fungicid 10 dana između
COPPER KEY oleagina)
površinskog primjena. Sredstvo se
djelovanja. koristi preventivno, u
periodu kada postoji
rizik od zaraze, od
trećeg lista do
dozrijevanja plodova.
Bakarni Paunovo oko U količini od 2,1 l/ha uz
Fungicid Fungicid

Koncentrat za
hidroksid suspenziju; (Spilocea utrošak vode 1000 l/ha.
AIRONE 3C oleagina) Sredstvo se primjenjuje
i kontaktno,
površinsko. Olovna bolest najviše dva puta, uz
Bakarni (Pseudocercospora razmak od 14 dana.
oksihlorid Ststemični U koncentraciji 0,06%,
Paunovo oko samo u proljeće. Ako se
fungicid,
Difenkonazol DIFCOR Koncentrat za
(Spilocea miješa sa proizvodima
oleagina) na osnovi bakra,
emulziju.
koncentraciju smanjiti
Fungicid sa Dopuštene su
protektivnim, mamksimalno dvije
kurativnim i Paunovo oko primjene; potrebno je
STROBY WG eradikativnim (Spilocea tretirati preventivno ili
djelovanjem; oleagina) na početku zaraze, u
Fungicid

vododisperzne koncentraciji 0,01 do

Kresoksim- granule. 0,02%.
metil U količini od 0,2 kg/ha,
uz utrošak vode od 500
Vododisperzne
Paunovo oko do 1000 l/ha; od
granule;
QUIMERA sistemično
(Spilocea cvjetanja do početka
oleagina) stvaranja pupoljaka;
djelovanje.
najviše 2 puta u toku
vegetacije.
Preventivno tretiranje u
Fungicid

Tebukanazol Vododisperzne
Paunovo oko količini 250 g/ha, od
granule;
i tri- NATIVO 75 WG kombinovani (Spilocea ponovnog kretanja
floksistrobin oleagina) vegetacije do cvjetanja.
fungicid
Smije se koristiti

36
 U koncentraciji od 0,4
do 0,6%, odnosno u
količini od 3,2 do 6
Praškasti kg/ha, uz korištenje 800
Fungicid
Mankozeb i fungicid; Paunovo oko do 1000 l/ha vode.
bakarni LAINCOBRE M kontaktno, (Spilocea Preventivno, od trećeg
oksihlorid površinsko oleagina) lista do dozrijevanja
djelovanje. plodova. Maksimalno se
primjenjuje 3 puta u
vegetaciji, uz razmak od
10 dana.
U koncentraciji 0,5-1%
uz utrošak vode od 100
Herbicid
do 200 l/ha. Ne
namijenjen
obrađivati tretiranu
suzbijanju Jednogodišnji i
OXALIS jednogodišnjih i višegodišnji korovi
površinu tri do četiri
nedjelje nakon primjene.
višegodišnjih
Maksimalan broj
korova.
tretiranja u sezoni je 2
puta.
Herbicid

Primjenjuje se u količini
od najviše 6 l/ha, uz
Glifosat utrošak vode 100 do 300
l/ha. Ne smije doći u
dodir sa zelenim
Jednogodišnji i
Sistemično, djelovima, korom ili
GALLUP SUPER višegodišnji,
neselektivno svježim ranam voćaka.
480 širokolisni i
suzbijanje Ne primjenjivati u
uskolisni korovi
zasadima do dvije
godine starosti. Desetak
dana prije primjene
potrebno ukloniti
izbojke i niske grane.
Herbicid

Glifosat Primjenjuje se u količini

1,2 do 4,8 l/ha, uz
utrošak vode od 100 do
300 l/ha. Prilikom
prskanja sredstvo ne
smije doći u dodir sa
Jednogodišnji i
Sistemično, zelenim djelovima,
BARBARIAN višegodišnji,
neselektivno korom ili svježim
XTRA 610 širokolisni i
djelovanje. ranama. Ne smije se
uskolisni korovi
primjenjivati u
maslinjacima do 2
godine starosti. Desetak
dana prije primjene
potrebno ukloniti
izbojke i niske grane.
ROUNDUP Sistemično Protiv Ne primjenjivati u
BIACTIVE djelovanje; jednogodišnjih i maslinjacima mlađim od
praškasto. višegodišnjih tri godine. Prilikom
uskolisnih i primjene izbjegavati
širokolisnih dodir sa deblom i

37
 granama masline.
Prskanje dozvoljeno na
korova.
visini max 30 cm od
zemljišta.
Za jednogodišnje
uskolisne i širokolisne
Protiv korove u količini 1,5-2
Neselktivni jednogodišnjih i l/ha; za suzbijanje
sistemični višegodišnjih višegodišnjih uskolisnih
GLYPHOGAN herbicid, tečni travnih i i širokolisnih korova u
koncentrat. širokolisnih količini 5 do 8 l/ha; uz
korova. utrošak vode 200 do 400
l/ha. Maksimalan broj
tretiranja 2 puta.
Za suzbijanje korova
koji su prezimili,
potrebno je primijeniti
sredstvo krajem zime.
Ukoliko je potrebno
Neselektivni Protiv
CIDOKOR, suzbijanje korova prije
herbicidi jednogodišnjih i
berbe, primijeniti ga 10
CIDOKOR sistemičnog višegodišnjih
do 14 dana ranije.
MAX, djelovanja, travnih i
Maksimalno 1 do 2
CIDOKOR PLUS vodotopivi širokolisnih
primjene, u razmaku od
koncentrat. korova.
20 dana. Sredstvo se
primjenjuje u količini od
22,5 ml/100m2, uz
utrošak 1,5 do 3l/100m2
vode, za leđnu prskalicu.
U količini od 1,6 do 2,4
l/ha, tj. 16 do 24 ml, uz
utrošak vode od 150 do
ROUNDUP
300 l/ha, tj. 1,5 do 3,0
RAPID ml traktorskom
prskalicom, tj. leđnom
Protiv prskalicom.
Neselktivno,
jednogodišnjih i Primjenjuje se u količini
sistemično
višegodišnjih 1,5 do 4l/ha za
sredstvo;
travnih i suzbijanje
vodotopivi
širokolisnih jednogodišnjih korov.
koncentrat.
korova. Prvi put se primjenjuje u
SATELITE proljeće, kada su korovi
u intenzivnom porastu,
a posljednje tretiranje je
u jesen, nakon 180 dana.
MDK ovog sredstva
iznosi 6 l/ha.
Primjenjuje se u količini
Herbicid

Protiv
Vododisperzne 3 kg/ha. Ne treba
Flazasulfuron mnogobrojnih
CHIKARA DUO granule;
jednogodišnji i tretirati jednogodišnje
i glifosat
sistemično, zasade i voditi račina da
višegodišnji,
sredstvo ne dođe u

38
 160 g/ha uz utrošak 200-
Herbicid Flazasulfuron
CHIKARA 25 rezidualno uskolisni i 400 l vode/ha, tretirajući
WG djelovanje. širokolisni korovi međuredno od januara
do aprila, tj. do 10cm
visine korova. Može se
Od jeseni do ranog
Herbicid za
proljeća; dozvoljena je
SMERCH
Herbicid

suzbijanje
samo primjena u trake
Koncentrat za jednogodišnjih
Oksiflourfen emulziju. širokolisnih i nekih
(oko 30% površine),
kako bi se ispoštovala
jednogodišnjih
SI 533 uskolisnih korova
maksimalna dozvoljena
količina od 0,625 l/ha.
Herbicid

Koncentrat za Protiv Primjenjuje se folijarno

emulziju; jednogodišnjih i u količini 0,75-3,0 l/ha;
Fluzifop-P FUSILADE MAX sistemično višegodišnjih u proljećnjem ili
djelovanje. uskolisnih korova. ljetnjem periodu.

6. Primjena sredstava za zaštitu bilja u integralnoj i organskoj zaštiti

masline

Današnja Međunarodna organizacija za biološku kontrolu / Zapadno paleoarktička

regionalna sekcija (IOBC/WPRS) definiše opšte ciljeve i standarde integralne proizvodnje, opšta
agronomska pravila, obavezne stavke i zabrane u integralnoj proizvodnji, kao i tehničke
smjernice specifikovane po kulturama (smjernice za integralnu proizvodnju i zaštitu maslina se
objavljuju od 2002. godine). Kako navodi IOBC/WPRS (2004) integralna proizvodnja je
poljoprivredni sistem koji proizvodi visoko kvalitetnu hranu i druge proizvode koristeći se
prirodnim resursima i mehanizmima regulacije da bi se smanjili elementi koji dovode do
zagađenja u cilju osiguranja održive poljoprivrede.

Shodno Pravilniku o integralnoj zaštiti bilja („Sl. list CG“, br. 68/2015 od 08.12.2015.
godine), integralna zaštita obuhvata sprečavanje i/ili suzbijanje štetnih organizama primjenom
plodoreda, odgovarajućih postupaka uzgoja, rezistentnih i/ili tolerantnih sorti i sertifikovanog
sadnog materijala, uravnoteženog đubrenja i navodnjavanja, higijenskih mjera, zaštite i
stimulisanja korisnih organizama; nadzor nad štetnim organizmima metodama i instrumentima,
donošenje odluke o primjeni mjera zaštite bilja na osnovu rezultata praćenja i zasnovanog praga
štetnosti, primjenu održivih bioloških, fizičkih i drugih nehemijskih metoda, primjenu sredstava
(manje količine i manja učestalost primjene) koja su specifičnija za ciljanu vrstu i koja imaju
najmanji uticaj na zdravlje ludi, neciljane organizme i životnu sredinu.

Kako navodi IOBC/WPRS (2012), integralna proizvodnja i prvenstveno zaštita maslina se

zasniva na sljedećim zabranama i ograničenjima: hemijska sterilizacija zemljišta je zabranjena,
zaštita maslina sa insekticidima čija je aktivna materija piretroid nije dozvoljena (jedino ukoliko
se nalazi u klopkama). Preventivne mjere zaštite se prvenstveno preporučuju, zatim praćenje

39
pojave štetočina i uspostavljanje ekonomskog praga štetnosti, zatim nehemijske metode kontrole,
i na samom kraju, ograničena hemijska kontrola (Tabela 2).
Tabela 4: Elementi integralne zaštite u maslinjacima17
Preventivne mjere zaštite
Opšte preporuke
Suzbijanje štetočina
Suzbijanje uzročnika bolesti
Suzbijanje korova
Monitoring štetočina i uspostavljanje ekonomskim pragom štetnosti
Opšte preporuke
Suzbijanje štetočina
Nehemijske metode zaštite
Suzbijanje štetočina
17
Izvor: IOBC/WPRS, 2012.
Održavanje biodiverziteta u maslinjaku, prolazima, prilazima i
vjetrozaštitnim pojasevima, kao rezervoarima prirodnih
antagonista štetočinama i uzročnicima bolesti.
Obavezno održavanje zelenog pokrivača (tokom zime ne u
aridnim, da u humidnim zonama). Održavanje zelenila na
prilazima.
Sadni materijal kvalitetan, zdrav i provjeren.
Odabir otpornijih sorti na bolesti, štetočine i ekološke uslove.
Redovna rezidba u cilju održavanja ravnoteže između rasta i
prinosa, kao i provjetravanja.
Korišćenje mikro sistema navodnjavanja (kap po kap).
Identifikacija i zaštita (pa čak i unošenje) ključnih antagonista,
naročito predatora i prazitoida (Chrysoperla carnea; Anthocoris
spp.);
U cilju suzbijanja muve masline, berba treba da bude obavljena što
prije, berbom sa grana. Izbjegavanje suvišnog navodnjavanja.
Saditi otpornije sorte i favorizovati uljane sorte u odnosu na stone
sorte krupnih plodova.
Eliminisati izvore bolesti prilikom sadnje; izbjegavati lokacije gdje
je prethodni usjev bio domaćin Verticillium-a; međuredna sadnja
biljaka domaćina Verticillium-a (iz porodice Solanaceae ili
pamuk) strogo zabranjeno; održavanje korova poznatih kao ne-
domaćini Verticillium-a; provjetravanje krošnje; premazivanje rana
voskom; dezinfekcija alata; mehanička destrukcija zdravih grana
nakon rezidbe.
Prije sadnje minimizirati populaciju višegodišnjih korova.
Za svaki region, vodiči IOBC/WPRS-a moraju dati informacije o
ekonomskim pragovima štetnosti određenih uzročnika bolesti i
štetočina.
Monitoring muve masline: korištenje klopki u kasno proljeće i
zaštita sa amonijumovim solima ili protein hidrolizatima; ili
upotrebom zamki sa hranom, seksualnim i/ili vizuelnim
atraktantima. Treba pratiti i bilježiti nivo zaraženosti na
plodovima.
Monitoring maslininog moljca: korištenjem klopki sa seksualnim
feromonima i praćenjem zaraženosti na cvjetovima/plodovima.
Muva masline: Korištenje seksualnog feromona (sistem „Mating
distruption“), klopki sa insekticidima („privući i ubiti“), biološka
kontrola prirodnim neprijateljima kao što su parazitoidi i/ili
predatori i gljive.
Maslinim moljac: Prskanje larvi je dozvoljeno jedino ako je nizak
40

Suzbijanje uzročnika bolesti
Suzbijanje korova
Hemijska kontrola
Opšte preporuke
Suzbijanje štetočina
Suzbijanje uzročnika bolesti
Suzbijanje korova
Zabranjene mjere u integralnoj zaštiti maslina
Opšte preporuke
Suzbijanje štetočina
procenat cvjetanja, a visoka gustina populacije štetočine.
Preporučuje se Bacillus thuringiensis.
Maslinin medić: Može biti uspješno kontrolisan korisnom faunom,
rezidbom i osrednjom upotrebom azotnih đubriva.
Bijeli drvotočac: Korištenje seksualnog feromona (sistem „Mating
distruption“) i masovno lovljenje („Mass traping“).
Verticillium: izbjegavati sadnju na inficiranim zemljištima uz
korištenje zdravog sadnog materijala i/ili rezistentnih sorti.
Izlaganje zemljišta svjetlosti doprinosi zaštiti protiv ove bolesti.
Mehaničko uklanjanje korova je preporučljiva opcija.
Koristite opremu za prskanje sa mlaznicama za minimiziranje
raspršivanja. Prskalica treba da bude podešena tako da odgovara
visini krošnje.
Muva masline: sistem „privući i ubiti“ preporučljiviji u odnosu na
prskanje cijele površine. Hemijske metode nakon prelaska
ekonomskog praga štetnosti; manje količine za stone, a veće
količine za uljane sorte masline.
Maslinin moljac: tretman sa selektivnim insekticidima u cilju
prevencije ulaska larve u mladi plod.
Bijeli drvotočac: direktna aplikacija pesticida na mine.
Restrikcija prema fungicidima sa visokim potencijalom za razvoj
otpornosti; bakar maksimum 6 kg/ha godišnje.
Aplikacija herbicida po cijeloj površini nije dozvoljena. Herbicidi
se mogu koristiti direktno ispod krošnje, ali moraju biti veoma
brzo razgradivi; voditi računa o karenci. Upotreba herbicida nakon
rasta korova je dozvoljena isključivo nakon berbe maslina.
Hemijska sterilizacija zemljišta nije dozvoljena.
Insekticidi sa aktivnom materijom piretroid su dozvoljeni
isključivo u atraktivnim klopkama.

Prema Latinović N. (2014), koncept suzbijanja bolesti i štetočina u organskoj proizvodnji

zasniva se na indirektnim (preventivnim) mjerama i na održavanju nivoa štetnih organizama
ispod praga ekonomske štetnosti. Osnov zaštite bilja u organskoj proizvodnji jeste sprovođenje
holističkog pristupa, tj. niza povezanih preventivnih mjera koje imaju za cilj suzbijanje,
uklanjanje i smanjenje uzroka za pojavu štetnih organizama, i korištenje veoma ograničenog
broja sredstava čija je efikasnost uglavnom manja u poređenju sa sintetičkim preparatima.

Sve mjere zaštite bilja u organskoj proizvodnji možemo podijeliti na direktne i

indirektne, i to (Latinović N., 2014):

 Indirektne (preventivne) mjere zaštite bilja

Sanitarne mjere na gazdinstvu; Izbor sorti adaptiranih na date agroekološke uslove;
Održavanje plodnosti zemljišta i đubrenje; Plodored u međurednom prostoru; Pravilan izbor
lokacije za zasnivanje maslinjaka; Kontrola i praćenje vremenskih uslova; Mehaničko

41
uništavanje štetočina trakama, klopkama, mrežama; Fizičke metode unišavanja štetočina
toplotom, svjetlošću, zvukom i bojom, Sakupljanje i spaljivanje biljnih ostataka, itd.

Direktne mjere zaštite bilja

Shodno nacionalnom zakonu i pravilnicima, biopesticidi koji su dozvoljeni za korištenje
u organskom gajenju masline u Crnoj Gori su: azadirahtin i kvazija (insekticidi protiv vaši);
pčelinji vosak (premazivanje rana i presjeka); želatin (insekticid); hidrolizirani protein (atraktant,
zaštita od odraslih jedinki muve masline i mediteranske voćne muve); rotenon (stomačni i
kontaktni insekticid protiv muve masline); biljna ulja (insekticidi, akaricidi, fungicidi); bakterija
Bacillus thrungiensis (protiv moljca masline); spinosad (insekticid protiv muve masline),
piretroidi (samo deltametrin i lambda-cihalorin) u klopkama protiv muve masline i mediteranske
voćne muve; diamonijum-fosfat i feromoni u klopkama; jedinjenja na bazi bakra (zaštita od
fitopatogenih bakterija, dozvoljeno do 6kg/ha bakra godišnje); etilen (prevencija od
mediteranske voćne muve), mineralna ulja za veliki broj insekata; sumpor (protiv čađavice).

Tabela 5: Preporuke za suzbijanje najznačajnijih štetočina i uzročnika bolesti na maslini18

Naziv prouzrokovača
Način suzbijanja u organskom gajenju masline
bolesti / štetočine
Muva masline ili Maslinova
mušica
(Bactrocera oleae ili Dacus
oleae)
Maslinin moljac
(Prays oleae)
Maslinin medić
(Saissetia oleae)
Potkornjak
(Phleotribus scarabeoides,
Hylesinus oleiperda)
Paunovo oko
(Spilocaea oleaginea ili
Cycloconium oleagineum)
Čađavica masline
(Capnodium elaeophilum)
Rak masline
18
Izvor: Moric et al. 2017; Latinović N. 2014; Miranović K. 2007; Barić B., 2005.
Feromoni (seksualni atraktant), Muholovke (Mc Phail Traps), Žute
ploče (tipa Rebell 78);
Ranija berba, oslanjanje na izvještaje i preporuke savjetodavnih
službi koje svake godine prate pojavu Muve masline.
Rotenon i Spinosad – jedni od efikasnih, a dozvoljenih insekticida.
Biološko suzbijanje parazitima Argeniaspis fuscioellis i Chekinus
eleaphilus i predatorima tipa Chrysopa spp.
Korištenje seksualnog feromona (sistem „Mating distruption“)
Ako je mala populacija insekata može se vršiti masovno lovljenje
(„Mass traping“)
Insekticid biološkog porijekla na osnovi Baccilus thuringiensis.
Prirodni neprijatelji: bubamara, Scutellista cyanea i vrste iz roda
Metaphycus (Metaphycus launsbury);
Ekstremne visoke i niske temperature smanjuju intenzitet pojave
štetočine; kao i redovna rezidba, đubrenje, ali i korovske biljke
(Erygeron candensis i Chenopodium spp.)
Praćenje intenziteta pojave i upotreba mineralnih ulja sa bakarnim
fungicidima.
Redovno orezivanje i skidanje suvih grančica i njihovo spaljivanje.
Postavljanje zamki početkom aprila.
Bordovska čorba u avgustu ili septembru, kao i u februaru;
Gajiti otporne sorte – Ascolana tenera, Lastovka, Pendolino,
Picholine, Leccino itd.
Orezivanje krošnje tako da je veoma rastresita; smanjivanje vlage u
zemljištu i vazduhu; tretiranje dozvoljenim sumpornim preparatima.
Bordovska čorba 24h nakon grada;

42
 Dezinfekcija alata za rezidbu;
Premazivanje rana voćarskim voskom;
(Pseudomonas syringae pv.
Redovno odstranjivanje oboljelih grana;
savastanoi)
Gajiti otporne sorte – Žutica, Levantinka, Oblica, Coratina, Leccino
itd.
Verticilozno uvenuće masline
Izbjegavati međuredni pokrov u maslinjaku od povrtarskih vrsta
ili Začepljenje provodnih
osjetljivih na V.dahliae; Suzbijati višak vlage u zemljštu i vazduhu.
snopića
Stroga kontrola sadnog materijala.
(Verticillium dahliae)

7. Ostaci aktivnih materija u plodu i ulju

Radi zaštite zdravlja opšte populacije, utvrđene su maksimalno dozvoljene količine

hemijskih sredstava (pesticida), prisutnih u prehrambenim proizvodima, koje unijete
svakodnevno u ljudski organizam tokom cijelog životnog vijeka neće izazvati nikakvo oštećenje
zdravlja, poramećaj funkcija ili bilo kakav fiziološki efekat kod najosjetljivijih osoba. Izražavaju
se u mg/kg svježe mase/hrane. Maksimalno dozvoljene količine pesticida u hrani, namijenjene
novorođenčadima i djeci do tri godine su strožije nego za odrasle osobe, po pravilu 10 puta.
MDK u vodi za piće predstavljaju količine pesticida koje smiju da budu prisutne u vodi za piće i
vodi za proizvodnju životnih namirnica i izražavaju se u mg/l vode. Maksimalno dozvoljene
količine opasnih i štetnih materija u poljoprivrednom zemljištu obuhvataju opasne materije
(olovo, kadmijum, živu, arsen, hrom, nikl i fluor), štetne materije (bakar, cink i bor), te
perzistentne insekticide i herbicide, u zavisnosti od tipa zemljišta i kulture koja se gaji. MDK za
zemljište se izražava u mg/kg oraničnog sloja od 0 do 30 cm (Bagi and Bodnar, 2012).

Kontrola bolesti i štetočina hemijskim sredstvima može prouzrokovati zadržavanje

visokog nivoa rezidua u maslinovom ulju, ali i u ostalim biljnim uljima. Upotreba pesticida je
povezana sa određenim rizicima koji rezultuju potencijalnim zagađenjem. Rezidualne frakcije
pesticida mogu biti prisutne i u plodu, ali češće i u većoj količini u ulju, zahvaljujući uglavno
visokoj lipofilnoj moći pesticida. Kao rezultat, potrošači su indirektno izloženi dejstvu pesticida,
što je naročito zabrinjavajuće u vremenu kada je bezbjednost prehrambenih proizvoda jedna od
najznačajnijih tema.

Nacionalni propisi u oblasti dozvoljenih količina ostataka aktivnih materija iz pesticida

u prehrambenim proizvodima često mogu izazvati neslaganja, nedoumice i probleme izazvane
različitim vrijednostima, naročito prilikom izvoza. Iz tog razloga, Svjetska poljoprivredna
organizacija i Svjetska zdravstvena organizacija su izvršile međunarodnu harmonizaciju u skladu
sa Kodeks alimentarijusa. Ipak, ove vrijednosti nijesu uvijek usaglašene i prihvaćene od strane
svih zemalja (Lentza-Rizos and Avramides, 1995).

Usljed široke primjene sredstava za zaštitu bilja, određivanje rezidua aktivnih materija u
biljnim uljima postao je prioritet. Maksimalni nivoi rezidua nijesu samo određeni za masline, već
i za suncokret, soju, kao i njihova ulja. Za djevičansko maslinovo ulje, maksimalna dozvoljena
43
vrijednost ostataka uspostavljena je za karbaril (25 mg/kg), cipermetrin (0,5 mg/kg), fention (1
mg/kg), krezoksim-metil (0.7 mg/kg) i trifloksistrobin (0,9 mg/kg). Ovi nivoi uspostavljeni su od
strane FAO-a i Sjevetske zdravstvene organizacije 1963. godine. Sa druge strane, Japanska
hemijska istraživačka fondacija uspostavila je granice za tri aktivne materije u maslinovom ulju:
karbaril (25 mg/kg), fention (1 mg/kg) i metidation (2 mg/kg). Granice postavljene EU
regulativana (br. 396/2005) su znatno striktnije. One pokrivaju širi spektar aktivnih materija; 365
aktivnih materija za uljana sjemena, 396 aktivnih materija za uljane plodove i 472 aktivne
materije za ulja. Sve dozvoljene količine su u rangu od 0.01 do 0.05 mg/kg. Ipak, svako tržište
ima svoje zvanične dozvoljene granice. Određeni problemi, poteškoće i nesporazumi se mogu
javiti u ovim situacijama, naročito kada je riječ o izvozu (različite granice, kao i
dozvoljene/zabranjene aktivne materije po zemljama) (Hakme et al. 2017).

Ostaci aktivnih materija iz sredstava za zaštitu bilja sve češće predstavljaju jedan od
važnih i izazovnih problema koji se javlja u proizvodnji i preradi maslina. Procedure i tretmani
kojima se određuju ostaci aktivnih materija su brojni i nijesu usresređeni isključivo na krajnji
proizvod (maslinovo ulje), već i na sam plod masline. Ostaci aktivnih materija su jako važan
parametar koji mora biti redovno i regularno biti praćen i održavan na što je moguće nižem nivou
kako bi se osigurala bezbjedna potrošnja ovih proizvoda. Kao što je već prethodno pomenuto, od
svih sredstava za zaštitu bilja, u maslinarstvu na Mediteranu se najviše koriste pesticidi, fungicidi
i insekticidi. Ostaci ovih pesticida se mogu zadržati sve do perioda berbe, te mogu onečistiti
plodove i naći se u ulju. Ovo je naročito uočen problem sa pojavom jeftinijih, tzv. ekonomičnijih
sredstava za zaštitu bilja, i to naročito usljed nepravilne primjene herbicida. Shodno pomenutom,
postoje različite regulative koje propisuju maksimalno dozvoljene količine ostataka sredstava za
zaštitu bilju. Organska poljoprivreda, danas u zamahu, naročito zahtijeva razvoj alata kojim se
analiziraju ostaci pesticida, čije koncentracije moraju biti na veoma niskom nivou (npr. 0.5-2
μg/kg). Monitoring rezidua pesticida u maslinovom ulju je veoma važna komponenta sigurnosti i
bezbjednosti prehrambenih proizvoda. Međutim, jako je izazovno razviti metodologije koje
istovremeno mogu da identifikuju veliki broj aktivnih materija koje se mogu naći u plodu i ulju,
te je neophodno sprovoditi brojne analize. Ostaci aktivnih materija najčešće se sastoje od
triglicerida (98-00%), što ukazuje na potrebu sprovođenja različitih strategija kojima će se
izolovati frakcija pesticida iz kompleksa masti i ulja. Dodatno otežavajuća okolnost je činjenica
da su pesticidi uglavnom nepolarne komponente koje su rastvorljive u mastima, tj. ispoljavaju
sklonost da se koncentrišu i zadrže u mastima (Garcia-Reyes et al. 2007). U prosjeku, maslinova
ulja sadrže 100% masti; tj. 13,8% zasićenih i 72,9% nezasićenih masnih kiselina (Hakme et al.
2017).

Likudis et al. (2014) navode da je na sedamdeset uzoraka ulja sa oznakama zaštićenog

geografskog porijekla analizirana pedeset jedna aktivna materija i da su najveće koncentracije
uočene za penkonazol, alfa-endosulfan, beta-endosulfan i flufenoksuron. Međutim, istraživanje
je pokazalo smanjenu koncentraciju rezidua pesticida u odnosu na određene prethodne studije na

44
uzrocima grčkim maslinovih ulja iz konvencionalne i organske poljoprivrede. Uzorci sa Krita su
pokazali najniže stope rezidua sredstava za zaštitu bilja.

Većina istraživača u oblasti rezidua pesticida u plodu i maslinovom ulju se bazira na

proučavanju ostataka aktivnih materija iz insekticida, uzimajući u obzir njihovu toksičnost i
potrebu za ponavljanjem tretiranja. Povremeno, primjena insekticida se vrši kasno u jesen, tj.
vremenski blizu berbi, što povećava mogućnosti i rizik da će se ostaci primijenjenih sredstava
naći i u ulju. Zapravo, dokazano je da ostaci aktivnih materija kao što su diazinon, dimetoat,
metidation, paration i fofamidon u plodu i ulju zavise od broja tretmana, vremena primjena u
odnosu na vrijeme berbe, kao i rastvorljivost ovih komponenti u mastima. Vodorastvorljivi
insekticidi, kao što su dimetoat i fofamidon, gube se prilikom ekstrakcije ulja iz plodova. Ostaci
aktivnih materija u plodu i ulju iz fungicida su značajno manji, tj. ne predstavljaju opasnost za
potrošača, ukoliko su primijenjeni shodno uputstvima (Lentza-Rizos and Avramides, 1995).

Mnogobrojne studije su sprovedene od kraja 90-ih godina ado danas, koje su istraživale
monitoring ostataka aktivnih materija u maslinovom ulju. Do sada, implementirane su vrlo
selektivne, osjetljive i precizne analitičke metode određivanja. Najučestalije metode za analizu
ostataka aktivnih materija u plodu i ulju su, prema Hekme et al. (2017):

 Gel hromatografija;
 Tečno-tečna ili podiona hromatografija;
 Metoda disperzije matrice na čvrstoj fazi;
 Ekstrakcija čvrstom fazom;
 Disperzivna ekstrakcija čvrstom fazom;
 Gasna hromatografija sa detekcijom plemene jonizacije;
 Gasna hromatografija sa detektorom na bazi zahvata elektrona;
 Gasna hromatografija sa azot/fosfor selektivnim detektorom;
 Tečna hromatografija sa neprekidnim mjerenjem apsorpcionog spektra supstance;
 Masena spektrometrija u kombinaciji sa gasnom spektrometrijom.

U nastavku dat je pregled maksimalno dozvoljenih količina ostataka najčešćih aktivnih

materija u sredstvima za zaštitu bilja, prema različitim propisima (Evropska Unija, Kodeks
Alimentarijus, Japanska hemijsko-prehrambena istraživačka fondacija) (Tabela 6), kao i
maksimalno dozvoljene količine ostataka registrovanih aktivnih materija sredstava u zaštiti
masline, u Španiji, kao najvećem svjetskom proizvođaču maslina (Tabela 7). MDK su
predstavljene i množenjem faktorom procesuiranja, koji iznosi 5 za maslinovo ulje. Ovaj faktor
služi za predstavljanje količine ostataka aktivnih materija u krajnjem proizvodu (maslinovo ulje),
u odnosu na primarnu sirovinu (plod masline). On iznosi 5 za većinu aktivnih materija u zaštiti
masline, sa obzirom da se uzima pretpostavka da je količina maslinovog ulja oko 20% (1/5) od
ukupnog prinosa.

45
 Tabela 6: Maksimalne dozvoljene količine (mg/kg) ostataka najčešćih aktivnih materija
prema različitim svjetskim propisima19
Japanska hemijsko-
EU Kodeks Alimentarijus prehrambena istraživačka
fondacija

Aktivne MDK rezidua

materije pesticida u Jestivo Jestivo
Rafinisano Djevičansko
maslinovom maslinovo maslinovo ulje
maslinovo maslinovo
ulju ulje (sem
ulje ulje
pomnožene (djevičansko) djevičanskog)
faktorom 5
Karbaril 0.1 25 25
Fention 0.05 1 1
Metidation 0.1 2
Dimetoat 0.6* 0.05
Cipermetrin 0.25 0.5 0.5
Trifloksistrobin 1.5 1.2 0.9
*Dimetoat je nerastvoriv u mastima; granična vrijednost se množi faktorom procesuiranja 0.3.

Tabela 7: MDK (mg/kg) registrovanih aktivnih materija u zaštiti masline u Španiji20

Registrovane MRL mg/kg u MRL mg/kg u proizvodnji
Klasifikacija aktivne materije u proizvodnji uljanih maslina pomnožen
zaštiti masline uljanih maslina faktorom procesuiranja 5
Amitrol 0.05 0.25
Karfentrazon-etil 0.01 0.05
Diflufenikan 0.2 1
Dikloprop 0.05 0.25
Diflufenikan 0.2 1
Dikvat 0.05 0.25
Diuron 0.02 0.1
Herbicidi
Etefon 10 50
Fazasulfuron 0.01 0.05
Fluroksipir 0.01 0.05
Flumioksazin 0.05 0.25
Glifosat 1 5
Oksifluorofen 1 5
Fluometuron 0.01 0.05
Insekticidi Fenoksikarb 1 5
19
Izvor: Hakme et al., 2017.
20
Izvor: Hakme et al., 2017.

46
 Etofenproks 0.01 0.05
Buprofezin 5 25
Hlorpirifos 0.05 0.25
Deltametrin 1 1.5*
Folpet 0.02 0.1
Fosetil-al 2 10
Fungicidi
Difenokonazol 2 10
Dodin 20 100
Insekticidi sa Cipermetrin 0.05 0.38*
akaricidnim Dimetoat 2 0.6*
dejstvom Fosmet 3 15
*faktor procesuiranja za dimetoat je 0.3, za cipemetrin 7.5, a za deltametrin 1.5

8. Zaključak

9. Literatura

Al Ibrahem A., Gregoriou C., Ksantini M., Shdiefat S., Boulouha B., El-Kholy M., Serafids N.
(2010). Olive gap manual - Good agricultural practices for the Near East & North Africa
countries. Food and agriculture organization (FAO) of the United Nations regional
office for the Near East.
Bagi F. and Bodnar K. (2012). Fitomedicina. Poljoprivredni fakultet Segedinskog Univerziteta i
Poljoprivrednog Univerziteta u Novom Sadu. IPA Mađarska-Srbija. Novi Sad, Republika
Srbija.
Barić B. (2006). Integrirana zaštita maslina od bolesti i štetnika unutar integrirane
proizvodnje. Pomologia Croatica: Glasilo Hrvatskog agronomskog društva. 12(1):87-92.
EIP-AGRI Focus Group. (2020). Pests and diseases of the olive tree: Final report, April 2020.

Garcia-Reyes J.F., Ferrer C., Gómez-Ramos M.J., Fernández-Alba A.R., Molina-Díaz A. (2007).
Determination of pesticide residues in olive oil and olives. Trac trends in analytical
chemistry. 26(3):239-251.
Hakme E., Lozano A., Ferrer C., Diaz-Galiano F.J., Fernandez-Alba A.R. (2018). Analysis of
pesticide residues in olive oil and other vegetable oils. TrAC Trends in Analytical
Chemistry. 100: 167-179.
IOBC/WPRS Commission, edited by Boller E.F., Avilla E.J., Malavolta C., Wijnands F. and
Esbjerg P. (2004). Integrated Production: Principles and Technical Guidelines, 3rd
edition. 27(2).
IOBC/WPRS Commission, edited by Wijnands F., Baur R., Malavolta C. and Gerowitt B.
(2012). Integrated Pest Management: Design and Application of Feasible and Effective
Strategies.

47
IOC - International Olive Council. (2007). Production techniques in olive growing.
Latinović N. (2014). Zaštita bilja od bolesti i štetočina. Organska poljoprivreda. Biotehnički
fakultet, Univerzitet Crne Gore.
Lazović B., Adakalić M. and Perović T. (2014). Olive growing in Montenegro – current state and
perspectives. Comptes rendus de la réunion. 108:3-11.
Lentza-Rizos C. and Avramides E.J. (1995). Pesticide residues in olive oil. Reviews of
environmental contamination and toxicology, 111-134. Springer, New York.
Likudis Z., Costarelli V., Vitoratos A., Apostolopoulos C. (2014). Determination of pesticide
residues in olive oils with protected geographical indication or designation of origin.
International Journal of Food Science & Technology. 49(2):484-492.
Markoč M. (2019). Impact of soil properties on soil moisture mapping and irrigation
requirements in Montenegro: The case of ancient olive groves in the coastal
Mediterranean region. Master of Science Thesis. CIHEAM Bari, Italy.
Markoč M., Živanović A. and Mašović D. (2019). Najbolje poljoprivredne prakse za
konzervaciju starih maslinjaka - Best agronomic practices for conservation of ancient
olive orchard. Interreg IPA CBC Italija-Albanija-Crna Gora, CROSS BORDER OL,
Opština Bar.
Miranović K. (2007). Maslina (Olea europeae L.). Pobjeda, Podgorica.
Moric I., Alković Ć., Radulović D., Pekić D., Tinaj K. and Dragić M. (2017). Život među
maslinama – Smjernice za razvoj održivog maslinarstva u Crnoj Gori. Institut za
preduzetništvo i ekonomski razvoj (IPER).
Nikolić M. and Radulović M. (2010). Suptropske i tropske voćke. Naučno voćarsko društvo
Srbije, Čačak.
Ochando M.D., Reyes A., Segura D., Callejas C. (2010). Phylogeography: its importance in
insect pest control. Rutgers, 31-56.
Pravilnik o integralnoj zaštiti bilja. Službeni list Crne Gore, br. 68/2015 od 08.12.2015.
Ministarstvo poljoprivrede i ruralnog razvoja, Crna Gora.
Proietti P. and Regni L. (2019). Handbook for a sustainable management of the olive groves.
Climate change mtigation through a sustainable supply chain for the olive oil sector:
Olive4Climate.
Willer, H. and Lernoud, J. (2019). The world of organic agriculture: Statistics and emerging
trends 2019. Reserach institute of Organic Agriculture (FIBL), Frick, and IFOAM –
Organics International, Bonn.
EUROSTAT, https://ec.europa.eu/eurostat/data/database Pristupljeno 07.04.2020.
FAOSTAT, http://www.fao.org/faostat/en/#data/QC Pristupljeno 07.04.2020.
IOC, https://www.internationaloliveoil.org/ Pristupljeno 09.04.2020.
Ministarstvo poljoprivrede Hrvatske https://fis.mps.hr/trazilicaszb/ Pristupljeno 20.04.2020.
Wikipedia. Olive. https://en.wikipedia.org/wiki/Olive Pristupljeno 10.04.2020.
Rojnić Dminić Ivana – Zaštita bilja 2, Studij mediteranske poljoprivrede, Veleučilište u Rijeci
https://www.veleri.hr/files/datotekep/nastavni_materijali/k_vinarstvo_2/Štetočinje%20masline-
%20predavanja.pdf Pristupljeno 13.03.2020.
48
49