10

Edukasyon sa
Pagpapakatao
Unang Markahan – Modyul 1:
Ang Mataas na Gamit at
Tunguhin ng Isip
at Kilos-loob

\
 Aralin Ang Mataas na Gamit at
Tunguhin ng Isip at
4 KilosLoob
Natatangi kang tao na nabubuhay sa mundong ito. Wala kang katulad at hindi ka
naulit sa kasaysayan. Tawagin mang ito ay isang talinhaga subalit ito ay totoo. Sa
madaling salita ikaw ay espesyal, mayroon kang taglay na kakayahan na siyang
nagpapabukod-tangi sa iyo. Sa modyul na ito, matutuklasan mo ang tungkol dito.
Ano ang taglay mo na nagpapabukod-tangi sa iyo kaya’t mas pahahalagahan mo
ang buhay na ipinagkaloob sa iyo? Tuklasin mo!

pagsagot sa iba’t ibang gawain.Paalalahanan na maging

tapat sa kanyang sarili sa lahat ng pagkakataon ang mga
mag-aaral.

Tuklasin

Alam kong mayroon kang mga hugot sa buhay na may kinalaman sa isip at kilos
loob. Tuklasin mo ang mga ito sa pamamagitan ng pagsasagawa ng susunod na
gawain.

Gawain 1: Hugot Ko! Paliwanag Ko!

Panuto:
Panuto: Ikaw
Ikaw ayay gagawa
gagawa ng
ng isang
isang hugot
hugot sa
sa buhay
buhay mula
mula sa
sa mga
mga sal
sal itang
itang nakapaloob
nakapaloob
sa mga hugis na nasa ibaba na isusulat sa loob ng kahon. Pagkatapos, ipaliwanag
sa mga hugis na nasa ibaba na isusulat sa loob ng kahon. Pagkatapos, ipaliwanag
mo
mo ito
ito at
at isulat
isulat sa
sa patlang.
patlang.

KATOTOHANAN PAGMAMAHAL
PAGMAMAHAL
KATOTOHANAN

ISIP
ISIP KILOS
KILOS

AAng
AAng Aking
Aking Hugot:
Hugot:
 Ang Aking Paliwanag:
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________

Suriin

Alam kong handa ka na sa ating aralin. Balikan natin ang kakayahang taglay ng
tao. Basahin at unawaing mabuti ang sanaysay.

Ang Kalikasan ng Tao

Ang tao ay may kakayahang taglay rin ng hayop, nagkakaiba ang paraan
kung paano ito ginagamit sa ibang pagkakataon. Ayon sa pilosopiya ni Santo
Tomas de Aquino, ang tao ay binubuo ng ispiritwal at materyal na kalikasan.
Kakabit ng kalikasang ito ay ang dalawang kakayahan ng tao. (E. Esteban, 1990,
ph.48)
1. Ang pangkaalamang pakultad (knowing faculty) dahil sa kaniyang
panlabas at panloob na pandama at dahil sa isip kaya’t siya ay
nakauunawa, naghuhusga, at nangangatwiran.
2. Ang pagkagustong pakultad (appetitive faculty) dahil sa mga emosyon at
dahil sa kilos-loob.

Ipinakita ito ni Esteban gamit ang tsart sa ibaba:

Ang Kabuuang Kalikasan ng Tao

Pangkaalamang Pagkagustong
Kalikasan ng Tao
Pakultad Pakultad
Materyal (katawan) Panlabas na pandama
Emosyon
Panloob na pandama
Ispirituwal
(Kaluluwa) Isip Kilos-loob
(Rasyonal)

Nakaaalam ang tao hindi lang dahil sa kaniyang isip kundi dahil din sa
kaniyang pandama. Sa pamamagitan ng mga panlabas na pandama-, ang
paningin, pandinig, pandama, pang-amoy, at panlasa, nagkakaroon ang tao ng
direktang ugnayan sa reyalidad. Ang reyalidad ang siyang nagpapakilos sa
kapangyarihan o kakayahang makaalam.
Ang mga panloob na pandama naman ay ang: kamalayan, memorya,
imahinasyon, at instinct.
• Kamalayan – pagkakaroon ng malay sa pandama, nakapagbubuod at
nakapaguunawa
• Memorya – kakayahang kilalanin at alalahanin ang nakalipas na
pangyayari o karanasan
• Imahinasyon – kakayahang lumikha ng larawan sa kaniyang isip at
palawakin ito
• Instinct – kakayahang maramdaman ang isang karanasan at tumugon
nang hindi dumaan sa katwiran
Ang panloob na pandama ay walang direktang ugnayan sa reyalidad kaya’t
dumidepende lamang ito sa impormasyong hatid ng panlabas na pandama. Mula
sa impormasyong hatid ng mga panlabas na pandama na kakayahang ito,
napupukaw, at kumikilos ang pagkagustong pakultad sapagkat sa bawat pagkilos
ng kaalaman, nagbubunga ito ng pagkapukaw ng emosyon.

Sa bahaging ito makikitang may tatlong kakayahan na nagkakapareho sa

hayop at sa tao ayon kay Robert Edward Brenan: ang pandama na pumupukaw sa
kaalaman, pagkagusto (appetite) na pinagmumulan ng pakiramdam at emosyon, at
ang pagkilos o paggalaw (locomotion). Bagama’t parehong taglay ng tao at hayop
ang mga kakayahan, nagkakaiba ang paraan kung paano nila ginagamit ang mga
ito. Masasabing ang hayop ay may kamalayan sa kaniyang kapaligiran dahil sa
may matalas siyang pakultad o kakayahan upang kilalanin ang bagay na nakikita,
tunog o kaya’y amoy ng kaniyang paligid lalo na kung ito ay may kaugnayan sa
kaniyang buhay. Mayroon din itong pakiramdam sa kung ano ang mabuti at
masama para sa kaniyang kabutihan o kapakanan. May kakayahan din itong
gumawa ng paraan upang makuha ang kaniyang ninanais. Samakatwid, ang mga
kakayahang ito ng hayop ay ginagamit nang walang ibang kahulugan sa kaniya
kundi upang kumilos para pangalagaan o protektahan ang kaniyang sarili.

Dito naiiba ang tao sa hayop dahil bukod sa pandama, ang tao ay may isip
hindi lamang upang makaalam kundi upang makaunawa at maghusga. Ang
makaunawa ay ang kakayahang makakuha ng buod ng karanasan at makabuo ng
kataga upang bigyan ito ng kahulugan. Ang maghusga ay ang kakayahang
mangatwiran. Mayroon din siyang malayang kilos-loob bukod sa damdamin at
emosyon upang magnais o umayaw. Nangangahulugan itong dahil may isip at
kilos-loob ang tao, magagawa niyang pigilin ang pandama at emosyon at mailagay
ang paggamit nito sa tamang direksyon. Maaaring piliin ng tao ang kaniyang
titingnan o kaya’y pakikinggan at maaari niyang pigilin ang kaniyang emosyon
upang hindi ito makasama sa kaniya at sa pakikitungo niya sa iba.

Idagdag pa, ang tao ay ipinanganak man hindi TAPOS, nilikha naman siyang
kawangis ng Diyos na may isip at kilos-loob upang tuklasin ang katotohanan at
buuin ang kaniyang pagkatao sa pamamagitan ng pagmamahal at paglilingkod sa
kaniyang kapuwa. Sa puntong ito maaaring sabihing ang ginawang paglikha ng
Diyos ay hindi pa tapos, nagpapatuloy ito sa kamay ng mga taong nagsisikap
lilukin ang kanilang kinabukasan, mga taong nagsisikap paunlarin ang kanilang
sarili at abutin ang pagka-sino ng kanilang pagiging tao. Samakatuwid, magagawa
ng taong magpakatao at linangin ang mga katangian ng kaniyang pagkatao dahil
sa kaniyang isip at kilosloob. Nagkakaroon ng kabuluhan ang buhay ng tao kung
inilalaan ito sa pagsasabuhay ng katotohanan, sa pagmamahal, at sa paglilingkod
sa kapuwa. Sa palagay mo, patungo ka kaya rito?

Ngayon, susuriin mo ang isang sitwasyon para higit na maunawaan mo pa ang

kahalagahan ng paggawa ng mga angkop na kilos para maipakita ang kakayahang
mahanap ang katotohanan at maglingkod at magmahal.

Gawain 2: Ang Aking Pasiya!

Panuto: Basahin mo ang isang sitwasyon sa ibaba. Pagkatapos, isulat ang iyong
mga katuwiran sa naging pasiya mo kaugnay ng iyong pag-aaral at ang gagawing
solusyon kaugnay nito sa mga speech balloon. Maaaring gawing gabay ang usapan
ng magkaibigang Buknoy at Tikboy sa naunang gawain. Kung hindi tugma ang
sitwasyong ito sa iyo, ilahad at gawin ang naaayon sa iyong sariling karanasan.

Maganda ang performance mo sa iyong pag-aaral. Napatunayan mo na ang iyong

kakayahan mula pa noong ikaw ay nasa mababang taon ng sekondarya. Subali’t
mula ng nakilala mo at naging barkada si Rolly na mahilig sa internet gaming at
walang interes sa pag-aaral, naimpluwensiyahan ka niya. Napabayaan mo rin ang
iyong pag-aaral.
Nanganganib din na hindi mo matapos ang Junior High School sa taong ito.

Kinausapka ng iyong ama, hinihingi niya sa iyo na sabihin sa kaniya ang iyong

katuwiran sa iyong naging pasiya at ang plano mong gagawing solusyon kaugnay

nito.
 Pagyamanin

Sa puntong ito ay iyong pagyamanin ang iyong kaalaman. Ito ay mabibigyan ng

diin sa pamamagitan ng pagninilay sa mga sumusunod na katanungan sa ibaba.

Gawain 3: Isip, Kilos-loob at Plano ko!

Panuto: Basahin at unawain mo ang bawat katanungan. Isulat ang iyong sagot sa
patlang.

1. Nagagawa ko bang gamitin ang aking isip tungo sa pagtuklas ng katotohanan?

__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________

2. Nagagawa ko bang gamitin ang aking kilos-loob upang magmahal at

maglingkod?
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________

3. Ano ang plano kong gawin kaugnay nito?

__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________

Isaisip
Sa puntong ito, dapat mong isaisip at damhin ang kahalagahan ng pagsuri ng mga
pasiyang ginagawa sa araw-araw batay sa paggamit ng isip at kilos-loob. Para
mabigyang-diin ang iyong nakuhang aral, sagutan ang gawain sa ibaba.

Gawain 4: Pagkukulang Ko, Punan Mo!

Panuto. Punan mo ng tamang salita ang bawat patlang para mabuo ang sanaysay.
Hanapin ang tamang sagot sa loob ng kahon.

nilikha isip kilos -loob pasya

malawak mabuti pangangatuwiran manalangin

kapuwa kaalaman

Tayong lahat ng (1.)____________________ ng ating Panginoon na mayroon

(2.)____________________, upang makabuo tayo ng malaya at mabuting pagpapasya
para sa ating sarili at sa ating kapuwa. Ang kilos-loob ay ang sariling
(3.)____________________ ng isang tao para pumili ng kanyang mga gagawing kilos o
gawa upang isakatuparan ang kanyang piniling (4.)____________________, sa
makatuwid laging magkaugnay ang isip-at kilos loob, makapangyarihan ang isip
(5.)____________________ ito kayang gawin ng isip ang isang (6.)____________________
o masamang bagay puno ng (7.)____________________at kaalaman, kaya naman ang
(8.)____________________ ay umaasa lamang sa isip.

Kaya marapat lamang na ang isang tao ay para magkaroon ng magandang

kilos loob ay laging (9.) ____________________ sa Panginoon upang magkaroon ng
magandang isip upang ang lahat ng gagawing pagpapasya at kilos loob ay naayon
sa ikabubuti ng (10.)____________________ at ng kanyang sarili, upang makapili ng
pinakamabuting gawa sa pangkalahatang katotohanan at moral na pagpapahalaga.

Isagawa
Ngayon ay lubos na iyong kaalaman ukol sa pagsuri ng mga pasiyang ginagawa sa
araw-araw batay sa paggamit ng isip at kilos-loob. Sa pagkakataong ito ay maaari
mo nang ilapat ang inyong natutuhan. Handa ka na ba?

Gawain 5: Tula ko sa Kapwa Ko!

Panuto: Gumawa ng isang malayang tula (Spoken Poetry) na nagpapakita ng

kahalagahan ng pagsasagawa ng mga angkop na kilos bilang isang kabataan
upang maipakita ang kakayahang maglingkod at magmahal. Isulat mo ito sa loob
ng kahon. Gawing gabay ang pamantayan sa susunod na pahina.

Tula ko sa Kapwa Ko!

Pamantayan para sa Malayang Tula

 Natatamong
Pamantayan Indikator Puntos
Puntos

Nilalaman
Naipakita at naipaliwanag nang
maayos ang ugnayan ng lahat 5
ng konsepto sa paglikha ng tula

Kaangkupan ng Maliwanag at angkop ang

Konsepto mensahe sa paglalarawan ng 5
konsepto

Pagkamalikhain Gumamit ng mga angkop na

mga salita upang maipahayag
5
ang nilalaman, konsepto at
mensahe

Kabuuang Malinis at maayos ang

5
Presentasyon kabuuang presentasyon

Iskor