Aby określić wielkość momentu na osiach kół
napędowych, należy moment silnika pomnożyć
przez przełożenie całkowite: moment na osiach
= moment silnika x przełożenie całkowite.
Największe wartości przełożeń całkowitych
uzyskuje się na pierwszym biegu pojazdu. W cięg-
nikach rolniczych przełożenie całkowite pierw-
szego biegu wynosi od 200 do 400. Tak duże mo-
menty na osiach kół napędowych potrzebne sę
do otrzymywania dużych sił uciągu ciągnika. Mo-
ment obrotowy na osiach napędowych podzielony
przez promień opon daje siłę, z jakil koła odpy-
chaję się od ziemi. Część tej siły stanowi siłę
uctęgu cięgnika, którą można wykorzystać do
eięgnięcta narzędzi, maszyn lub przyczep.
Siły uciągu nie są jednakowe na wszystkich
biegach, gdyż na poszczególnych biegach różna
jest prędkość obrotów kół napędowych ciągnika,
a więc także całkowite przełożenie ciągnika i mo-
menty na osiach kół. Największe przełożenie cał-
kowite uzyskuje się na pierwszym biegu.
Im wyższy bieg, tym szybciej ubraeaję się koła
napędowe i mniejsze jest całkowite przełożenie,
a zatem mniejsze sQ także momenty na osiach kół
i siła. uciągu.
Ogólnie można więc powiedzieć, że im szybciej
porusza się ciągnik tym mniejsza jest jego siła
uciągu. Zasada ta obowiązuje jednak tylko dla
wyższych biegów (począwszy od około 5-6
km/h). Przy niższych biegach bowiem nie można
w praktyce wykorzystać dużych sił uciągu ze
względu na ślizganie się kół napędowych ciągnt-
'ka.
Mechanizmy napędowe ciągników Ursus C-325,
C-328 i C-330 (rys. 10.4), Ursus C-4011 i Ursus
C-355 (rys. 10.5) oraz Ursus C-385 [rys. 10.6)
przenoszę napęd z silnika nie tylko na koła jezd-
ne, ale napędzają również inne urządzenia po-
mocnicze ciągnika, np. wał przekaźnika mocy,
koło pasowe, pompę olejowę podnośnika hydrau-
licznego itp.
10.2. Sprzęgła
Zadania sprzęgła. Sprzęgło służy do łączenia
i rozłączania obracającego się wału wykorbione-
go silnika z mechanizmami napędowymi ciągni-
ka (rys. 10.7). Przymocowane jest ono do koła
zamachowego silnika. W czasie jazdy sprzęgło
jest włączone i przenosi obroty silnika na skrzy-
SPRZĘGlO WYŁĄCZONE
Rys. 10.7. Zasada działania sprzęgła ciemego
96
nię przekładniową, a następnie na tylny most
i koła napędowe ciągnika. Aby TUSZyĆZ miejsca.
należy uruchomić silnik, wyłączyć sprzęgło, za
pomocą drążka zmiany biegów włączyć bieg, tzn.
zazębić ze sobą odpowiednią parę kół zębatych
. w skrzyni przekładniowej. Wyłączenie sprzęgła
podczas tej operacji jest konieczne. Jeżeli bowiem
w momencie zazębiania jedno z łączonych kół by-
łoby napędzane przez silnik (drugie związane
z kołami napędowymi stoi, jak by zahamowane
w miejscu), to doprowadziłoby to do uszkodzenia
zębów kół.
Podobnie byłoby przy zmianie biegów w cza-
sie jazdy, gdy oba łączone koła zębate kręcą się
z różną prędkością (jedno napędzane jest przez
silnik, drugie przez koła napędowe toczącego się
ciągnika).
Sprzęgło pozwala na rozłączanie silnika z me-
chanizmami napędowymi, a tym samym na włą-
czanie lub zmianę biegów bez obawy uszkodzeń
mechanizmów skrzyni.
Wyłączanie sprzęgła pozwala także zatrzymać
ciągnik bez konieczności zatrzymywania biegu
silnika (silnik pracuje, cięgnik stoi).
Dalszym, nie mniej ważnym zadaniem sprzęgła
jest umożliwienie łagodnego ruszania z miejsca
oraz ochrona mechanizmów silnika przed nagły-
mi przeciążeniami (które mogą występić np. przy
gwałtownym zahamowaniu ciągnika).
Ze względu na sposób działania rozróżnia się
sprzęgła typu otwartego oraz zamkniętego.
Sprzęgła otwarte stosuje się w ciągnikach gą-
sienicowych; włącza się je i wyłącza przez prze-
stawienie dźwigni.
W ciągnikach kołowych stosuje się sprzęgła ty-
pu zamkniętego (stale włączone]. Aby rozłączyć
sprzęgło zamknięte, kierowca musi nacisnąć na
pedał; po zwolnieniu pedału, sprzęgło włącza
się samoczynnie pod działaniem sprężyn.
Sprzęgła jednostopniowe. Budowę i zasadę dzia-
łania takiego sprzęgła przedstawiono na rysunku
10.8. Wewnątrz koła zamachowego silnika uło-
żyskowany jest jeden koniec wału napędu skrzy-
ni przekładniowej. Na wale tym nacięty jest wie-
lowypust, po którym może przesuwać się piasta
tarczy ciernej. Do tarczy sprzęgła przynitowane
.są okładziny cierne, wykonane z odpornego na
ścieranie sztucznego tworzywa, trudno ślizgaję-
cego się po metalu.
Tarcza cierna sprzęgła dociskana jest do po-
wierzchni koła zamachowego tarczą dociskową,
SPRZĘGŁO WŁĄCZONE
 TARCZA ŚRUBA
DOCISKOWA ODCIĄGAJĄCA

DŹWIGNIA
WYŁĄCZAJĄCA

OBUDOWA
ŁOŻYSKA
WYCISKOWEGO

~-+-ł--WAŁ NAPĘDU
SKRZYNI PRZE-
KŁADNIOWEJ

TARCZA CIERNA

KOŁO ZAMACHOWE
Rys. 10.8. Sprzęgło jednostopniowe

na którę z kolei działaja sprężyny, napięte mię-
dzy powierzchnię tarczy a kapturkami wytłoczo-
nymi w pokrywie sprzęgła przykręconej do koła
zamachowego.
Do wyłaczanta sprzęgła służy pedał. Naciś-
nięcie pedału powoduje za pośrednictwem ukła-
dów dźwigniowych przesunięcie w lewo łożyska
wyciskowego, osadzonego w obudowie, która mo-
że się przesuwać po prowadnicy w kształcie tulei.
Nacisk obudowy łożyska na końce wirujących
trzech dźwigni wyłęczajęcych powoduje ich
obrót, ugięcie sprężyn i odciągnięcie tarczy do-
ciskowej od tarczy ciernej. Tarcza cierna nie do-
ciskana do koła zamachowego przestaje się obra-
cać.
Po zwolnieniu przez traktorzystę nacisku na
pedał, nacisk obudowy łożyska na dźwignie usta-
je, a tarcza cierna sprzęgła zaciśnięta teraz sprę-
żynami między tarczę dociskowę a kołem zama-
chowym zaczyna się obracać wraz z wałem i prze-
nosi napęd z silnika na skrzynię przekładniowę.
Napięcie sprężyn jest tak dobrane, że w wy-
padku nagłego przeciężenia następuje poślizg tar-
czy ciernej po powierzchni koła zamachowego.
Rozwtęzanie takie zabezpiecza mechanizmy na-
pędowe i silnik przed ewentualnymi uszkodze-
niami. Łagodne ruszanie cięgnikiem możliwe jest
dzięki stopniowemu zwalnianiu nacisku na pedał
sprzęgła. Dzięki temu w pierwszej chwili na sku-
tek niepełnego nacisku sprężyn tarcza sprzęgła
ślizga się po powierzchni koła zamachowego
i obroty jej sę znacznie mniejsze niż obroty wału
wykorbionego. W miarę dalszego zwalniania pe-
dału tarcza dociskana jest do koła zamachowego
coraz silniej, poślizgi jej są coraz mniejsze, obro-
ty rosnę i cięgnik łagodnie nabiera prędkości.
W czasie pracy dźwignie wyłęczajęce nie po-
winny stykać się z obudowę łożyska wyciskowe-
 go, ponieważ tarcza sprzęgła nie jest wtedy do-
ciskana do koła zamachowego całą siłą sprężyn
i. następuje poślizg sprzęgła. Powoduje to nad-·
mierne ścieranie i grzanie się okładzin ciernych,
. a w wyniku tego ich zniszczenie. . wstrzymuje tylko przekazywanie napędu na koła
Aby zapewnić właściwą 'pracę sprzęgła, mię-
dzy dźwigniami a obudową łożyska wyciskowego
należy utrzymać luz, w granicach od 4 do 8 mm.
Po pewnym okresie pracy tarcza sprzęgła, Ście-
ra się jednak i grubość jej stopniowo maleje.
W związku z tym końce dźwigien są coraz bliżej
obudowy łożyska wyciskowego. W wyniku tego
maleje luz na pedale sprzęgła. Luz ten można
zwiększać bądź przez wydłużenie cięgła łączące-
go pedał z dźwignią, bądź przez zmianę położenia.
nakrętek regulacyjnych na śrubach odciągających
tarczę dociskową. W sprzęgła jednostopniowe wy-
posażone sę ciągniki Zetor 25 A i K.
Sprzęgła dwustopniowe. W nowoczesnych ciąg-
nikach stosowane sę sprzęgła dwustopniowe, któ-
re umożliwtaję wyłęczanie napędu kół jezdnych
bez jednoczesnego zatrzymania wału przekaźnika
mocy. Pedał do wyłączania sprzęgła ma w tych
ciągnikach dwa położenia.
Przesunięcie pedału w pierwsze położenie
ciągnika, a dopiero dalsze wyciskanie sprzęgła do
drugiego położenia pedału zatrzymuje także wal
przekaźnika mocy. .
Sprzęgła dwustopniowe są bardzo przydatne
przy pracy cięgnika z maszynami napędzanymi
wałem przekaźnika mocy, jak np. sieczkarnie po-
lowe. Zdarza się bowiem, że np. na przenośniku
zgromadzt się zbyt dużo masy, co grozi zapcha-
niem się bębna sieczkarni. Przesuwając pedał
sprzęgła w pierwsze położenie, zatrzymuje się
cięgnik, a więc i podawanie na przenośnik no-
wych partii materiału, natomiast wał przekaźnika
mocy w dalszym ciągu napędza mechanizm siecz-
karni i przerabia dostarczoną masę.
Urządzenie takie umożliwia również rozpędza-
nie wirujęcych części, np. bębnów sieczkarni po-

Rys. 10.9. Sprzęgło dwustopniowe ciqgników Ursus C-325. C·328 i C-330

SPRZĘGŁO WŁĄCZONE-OBRACA SIĘ TULEJA NAPĘDU PRZEKAŹNIKA

. I WAŁ NAPEDU SKRZYNI PRZEKŁADNIOWEJ
TARCZA
POŚREDNIA TARCZA DOCISKOWA

1'/,-'//' A/;,.<,.tf-- KOŁO ZAMACHOWE

ŚRUBA ODCIĄGAJĄCA
~~~~~~~~,KAMIEN

WAŁ
NAPĘDU SKRZYNI
PRZEKŁADNIOWEJ

••••••..
=--WKRĘT REGULACYJNY

ŚRUBA TARCZY POŚREDNIEJ

TARCZA NAPĘDU PRZEKAtNIKA o

TARCZA NAPĘDU SKRZYNI PRZEKŁADNIOWEJ

980

•
 JEDEN STOPIEŃ SPRZĘGŁA WYŁĄCZONY,
- OBRACA SIĘ TYLKO TULEJA NAPĘDU PRZEKAZNIKA

OBYDWA STOPNIE SPRZĘGŁA WYŁĄCZONE

 lowych, na postoju i rozpoczęcie koszenia do-
piero po uzyskaniu odpowiedniej prędkości ze-
społów roboczych.
Sprzęgła dwustopniowe ciągników Ursus C-
325, C-328 i C-330. Dwustopniowe sprzęgło ciąg-
nika Ursus C-330 (rys. 10.9J ma dwie niezależ-
nie od siebie działające tarcze cierne, z których
jedna napędza skrzynię przekładniową, a druga
- wał przekaźnika mocy.:
-Na wale napędu skrzyni nacięty jest wielowy-
pust, po którym przesuwa się piasta tarczy cier-
nej napędzającej skrzynię przekładniową. Wał ten
przechodzi z luzem przez wydrążoną tuleję na-
pędu wału przekaźnika. Na tulei nacięte jest
z prawe] strony koło zębate, z lewej zaś wielo-
wypust, po którym może przesuwać się piasta tar-
czy ciernej napędu wału przekaźnika mocy- Obie
tarcze oraz wał i tuleja oznaczone są na rys. 10.9,
przedstawiającym obydwa stopnie sprzęgła włę-
czone, kolorem czerwonym. Między obu tarczami
ciernymi znajduje się tarcza pośrednia, w którę
wkręcono sześć śrub przechodzących luźno przez
tarczę dociskową. Tarcze:" pośrednia, cierna na-
pędu przekaźnika i dociskowa tworzę zespół złą-
czony śrubami i sprężynami, doclskający za po-
mocą sześciu innych sprężyn tarczę cierną napę-
du skrzyni do koła zamachowego. Zespół ten
można odsunąć od tarczy ciernej napędu skrzy-
ni naciskajęc pedał sprzęgła. Ruch pedału
przenosi się wtedy na umieszczone na pokry-
wie sprzęgła dźwignie wyłęczajęce, połączone
ze śrubami odciągającymi, które w pierwszej fazie
TARCZE DOCISKOWE
POKRyWA
DŹWIGNIA WYŁĄCZAJĄCA
II--
TARCZA NAPĘDU
KAMIEŃ
SKRZYNI PRZEKŁA-
DNIOWEj
TARCZA SWORZEŃ
NAPĘDU
PRZEKAŹNIKA
Rys. 10.10. Sprzęgło dwustopniowe ciągników, Ursus C-4011 i C-355
100
odciągają cały zespół tarcz w prawo. Nacisk na
tarczę eterna napędu skrzyni ustaje, tak że nie
przekazuje ona napędu nawet przy pracującym
silniku i ciągnik zatrzymuje się. Wał przekaźnika
mocy pracuje jednak w dalszym ciągu, ponieważ
jego tarcza cierna zaciśnięta jest między tarczami
pośrednię i dociskową, obracającymi się wraz
z kołem zamachowym. Przy dalszym naciskaniu
pedału sprzęgła łby śrub opierają się o wkręty
regulacyjne. Powoduje to, przy dalszym cofaniu
tarczy dociskowej, ugięcie sześciu sprężyn napię-
tych pomiędzy łbami śrub a tarczę dociskową.
Tarcza cierna napędu wału przekaźnika mocy
zaciskana dotychczas sprężynami między płasz-
czyznami tarczy pośredniej i dociskowej zostaje
zluzowana; napęd na wał przekaźnika mocy zo-
staje przerwany.
Moment początku wyłaczantą napędu wału prze-
kaźnika mocy jest wyraźnie wyczuwalny na pe-
dale sprzęgła jako dodatkowy opór, ponieważ
przy wyłączaniu pierwszego stopnia, tj. napędu
jazdy cięgnika, należy 'pokonać tylko opór sta-
wiany przez sześć sprężyn: całkowite wyłączenie
sprzęgła i napędu wału przekaźnika mocy wyma-
ga ściśnięcia dodatkowych sześciu sprężyn. Wiru-
jące w czasie pracy końce dźwigienwyiączają-
cych, połączone ze sobą żeliwnym pierścieniem,
naciskane są przez obudowę łożyska wyciskowe-
go. W celu zapewnienia prawidłowej pracy sprzęg-
ła odległość między obudową łożyska wycisko-
wego a pierścieniem powinna wynosić 8 mm. Gwa-
rantuje to, że pierścień wyciskowy stosunkowo
NAPĘDU SKRZYNI
WAŁ NAPĘDU .
SKRZYNI PRZE-
KŁADNIOWEj
TULEJA NAPĘDU
PRZEKAŹNIKA
DŹWIGNIA WYŁĄCZAJĄCA
NAPĘDU PRZEKAŹNIKA
CIĘGŁO

PŁASKOWNIK
Rys. 10.11. Sprzęgło ciągnika Ursus C-385 z całkowicie
długo nie będzie stykał się z obudową łożyska,
pomimo zużywania się, tarczy ciernej napędu
skrzyni. Odległość tę reguluje się przez zmianę
położenia kamieni na śrubach odciągających.
Odległość między łbami śrub a wkrętami regu-
lacyjnymi powinna wynosić 2,0 mm, aby zapew-
nić wyłączanie napędu wału przekaźnika mocy
dopiero po ostatecznym zluzowaniu tarczy napę-
dzającej skrzynię biegów.
Sprzęgła dwustopniowe ciągników Ursus C-4011
i Ursus C-355. Sprzęgło tych ciągników (rys.
10.10) działa podobnie jak sprzęgło ciągnika Ur-
sus C-330. Ma ono dwie, niezależnte od siebie
działające tarcze cierne. Tarcza przednia może
się przesuwać po wielowypuście wału napędo-
wego skrzyni przekładniowej, zaś tarcza tylna po
wielowypuście tulei napędu wału przekaźnika
mocy (oznaczone kolorem czerwonym). Wał na-
pędowy skrzyni przekładniowej, podobnie jak
w -ciągniku Ursus C-330, przechodzi luźno we-
wnątrz tulei napędu wału przekaźnika mocy.
Koło zamachowe silnika jest wewnątrz wydrążo-
ne i zamknięte pokrywą. Do czołowej powierzchni
koła dociskana jest tarcza 'cierna napędu skrzyni
przekładniowej, a do wewnętrznej powierzchni
pokrywy -tarcza cierna napędu wału przekaźni-
ka mocy. Tarcze te dociskane są do powierzchni
oporowych tarczami dociskowymi, rozpychany-
mi sprężynami.
Na pokrywie koła zamachowego znajdują się
dwie grupy dźwigni wyłączających. Trzy pierwsze
dźwignie służą do wyłączania napędu skrzyni
DtWIGNIA
WYŁĄCZAJĄCA
TARCZA
DOCISKOWA
TARCZA NAPĘDU
SKRZYNI_---łI,4.;H
PŁASKOWNIK ----łIT7'HI-Ił-----1111 WAL NAPĘDU
SKRZYNI PRZE-
KŁADNIOWEj
WIENIEC ZĘBATY
S40 OBR/MIN
TULEJA NAPĘDU
PRZEKAtNIKA
niezależnym napędem przekaźnika mocy
przekładniowej, trzy dalsze - do wyłączania na-
pędu wału przekaźnika mocy. Końce dźwigien
wyłączających napęd skrzyni są ustawione bli-
żej czoła obudowy łożyska wyciskowego niż koń-
ce dźwigien wyłączających napęd wału przekaź-
nika mocy.
Naciśnięcie pedału sprzęgła powoduje, że obu-
dowa łożyska wyciskowego zostaje przesunięta
. w kierunku koła zamachowego i- naciska na koń-
ce dźwigni podpartych sworzniami kulistymi, osa-
dzonymi w pokrywie sprzęgła. Drugi koniec
dźwigni odciąga za pośrednictwem śrub odcią-
gających przednią tarczę dociskowę. Zluzowana
przednia tarcza cierna -,przestaje się obracać
i przenosić napęd na skrzynię przekładniową i ko- .
ła jezdne ciągnika.
Przy dalszym naciskaniu pedału sprzęgła czo-
łowa powierzchnia obudowy łożyska naciska na
ramiona drugiej grupy dźwigni. Dźwignie te mają
stałe punkty podparcia na kamieniach oporowych,
umocowanych na śrubach, a ruchome - na sworz-
niach, które naciskają na tYlną tarczę. dociskową
i odsuwają ją od pokrywy. W tym położeniu oby-
dwie tarcze cierne przestają przenosić napęd, a
więc zostaje również wyłączony wał przekaźnika
mocy.
W sprzęgle tym przy wyłączaniu napędu wału
przekaźnika mocy nie odczuwa się. gwałtownego
. wzrostu oporu, ponieważ przez cały okres wy-
łączania sprzęgła ściskane są stale te same sprę-
żyny, a więc opory wzrastają stopniowo w sposób
ctęgły.
101
 Prawidłowy luz między obudową łożyska wy-
ciskowego a końcami dźwigni wycisk owych po-
winien wynosić:
- dla dźwigni wyłączających napęd skrzyni
przekładniowej - 4 mm,
....•....
dla dźwigni"wyłączających napęd wału prze-
kaźnika mocy - 12 mm.
Sprzęgła z całkowicie niezależnym napędem
przekaźnika mocy ciągników Ursus C-385. W naj-
nowocześniejszych ciągnikach rolniczych, szcze-
gólnie wyższych klas (np. w ciągniku Ursus
C-385) stosuje się sprzęgła z całkowicie niezależ-
nym napędem przekaźnika mocy. Sprzęgła tego
typu są mniej skomplikowane w budowie niż
sprzęgła dwustopniowe, a pozwalają także na
uzyskanie możliwości zatrzymania biegu ciągnika
bez jednoczesnego zatrzymania wału przekaźnika
mocy. Ponadto całkowicie niezależny napęd prze-
kaźnika mocy pozwala, po zaopatrzeniu przekaź-
nika w dodatkowe sprzęgło, uzyskiwać możliwość
odwrotną, tj. zatrzymanie wału przekaźnika mocy
bez zatrzymania biegu ciągnika (potrzebną do
współpracy z glebogryzarkami).
Budowa takiego sprzęgła, zastosowanego w ctęg-
nik u Ursus C-385, przedstawiona jest na rysunku
10.11.
Sprzęgło ma tylko jedną tarczę cierną osadzoną
przesuwnie na wielowypuście wału napędowego"
skrzyni; tuleja napędu wału przekaźnika mocy
połączona jest natomiast na stałe, za pośrednic-
twem trzech płaskowników, z kołem zamacho-
wym. Na rys. 10.11 tarczę i wał napędu skrzyni
oraz płaskownik i tuleje napędu wału przekaźni-
ka oznaczono kolorem czerwonym. W ten sposób,
niezależnie od włączonego lub wyłączonego na-
pędu skrzyni przekładniowej, tuleja napędu wału
przekaźnika mocy, a wraz z nią także wał prze-
kaźnika obracają się zawsze, gdy obraca się wał
silnika. Zatrzymanie natomiast biegu wału prze-
kaźnika mocy możliwe jest przy tego typu sprzęgle
dzięki dodatkowemu sprzęgłu ciernemu umieszczo-
nemu na końcu wału przekaźnika (rys. 10.6)
i wyłączanemu osobną dźwignią. To dodatkowe
sprzęgło pozwala na wyłączanie napędu niektó-
rych maszyn bez zatrzymywania ciągnika - co
jest bardzo korzystne, na przykład przy nawro-
tach ciągnika współpracującego z glebogryzarką
(przy obracaniu się wału uniesionej w czasie na-
wrotów glebogryzarki zdarza się, że tkwiące mię-
dzy nożami kamienie wyrzucane są przez, obraca- ,
jące się noże z dużą siłą - co może spowodować
wypadek). ?'.,'
Działante sprzęgła ciągnika Ursus C-385 jest,
podobne do działania najprostsżego sprzęgła [ed-
nostopntowego. Przez naciśnięcie pedału sprzęgła
następuje za pośrednictwem układu dźwigniowe-
go przesunięcie obudowy łożyska wyciskowego
w lewo, naciśnięcie śrub umieszczonych na dźwig-
niach wyłączających. i odciągnięcie tarczy docis-
kowej w prawo. Tarcza cierna przestaje być do-
ciskana do koła zamachowego i napęd wału skrzy-
ni przekładniowej zostaje wyłączony - cięgnik
zatrzymuje się.
Aby praca sprzęgła była prawidłowa, odległość ..
od łbów śrub regulacyjnych umieszczonych na
dźwigniach do powierzchni czołowej obudowY ło-
żyska wyciskowego powinna "Wynosić~ mm.
102
Przy omawianiu budowy sprzęgła ciągnika Ur-
sus C-385 należy zwrócić uwagę, że na tulei na- ,
pędu przekaźnika mocy tego sprzęgła nacięte są
dwa wieńce zębate. Wieniec lewy ma większą
średnicę i większą liczbę zębów ~ wieniec prawy.
mniejszą. Wieńce te umożliwiają napędzanie wału
przekaźnika mocy z dwoma prędkościami: 540
i 1000 obr/min.
Eksploatacja i obsługa sprzęgieł. Długotrwałą
pracę sprzęgieł zapewnia prawidłowa ich eks-
ploatacja i obsługa.
Łagodne ruszanie ciągnikiem z miejsca uzysku-
je się puszczając powoli pedał sprzęgła. Tarcza
sprzęgła jest wtedy stopniowo dociskana do koła
zamachowego tw pierwszej chwili pracuje z poś-
lizgiem. Chwilowy poślizg spowodowany koniecz-
nością łagodnego ruszania pojazdem nie jest groź-
ny, chociaż powoduje stopniowe, ścieranie tarczy.
Jeżeli jednak sprzęgło pracuje przez dłuższy czas
z poślizgiem, to powierzchnie okładzin ciernych
nagrzewając się nadmiernie mogę ulec tzw. spale-
niu i utracić swoje właściwości cierne. Sprzęgło
ślizga się wtedy, pomimo pełnego docisku sprężyn
przy całkowitym puszczeniu pedału i nie może
. przenosić pełnego momentu silnika.
Należy unikać pracy sprzęgła z poślizgiem, po-
za okresem łagodnego puszczania pedału przy ru-
szaniu z miejsca.
Poślizg sprzęgła może występować, również
wskutek zaolejenia się okładzin ciernych. Dzieje
się tak najczęściej przy uszkodzeniu uszczelek wa-
łu napędowego skrzyni biegów lub tulei 'napędu
wału przekaźnika mocy.
W niektórych ciągnikach (np. Zetor 25 A i K)
można usunąć tę usterkę, przemywając okładziny
benzynę. Pedał sprzęgła należy wówczas całko-
wicie wycisnąć i unieruchomić, a następnie obra-
cając powoli wałem wykorbionym silnika wtrys-
kiwać [za pomocą pompki z końcówkę) tak długo
benzynę na tarczę cierną, aż zostanie ona całko-
wicie opłukana z oleju lub smarów. Zabieg ten
nie usuwa jednak przyczyn zaolejenia i przeważ-
nie po pewnym czasie sprzęgło z powrotem za-
czyna się ślizgać.
Uszczelnienie wału napędowego, skrzyni prze-
kładniowej lub tulei napędu wału przekaźnika
mocy można wymienić i dokładnie wymyć w ben-
zynie całe sprzęgło, jednak dopiero po odłącze-
niu przodu ciągnika wraz z silnikiem. Jest to
operacja stosunkowo skomplikowana i dlatego
'powinni ję wykonywać doświadczent mechanicy
POM.
W czasie eksploatacji co pewien czas· (podany
w instrukcji obsługi) należy smarować łożysko
wycisk owe sprzęgła oraz wał dźwigni wycisko-
wej. W cięgniku Ursus C-330 punkty te smaruje
się smarem stałym przez dwie smarowniczki
umieszczone po lewej stronie skrzyni sprzęgłowej.
W ciągniku Ursus C-4011 i C-355 wał dźwigni
smaruje się również smarem stałym, zaś łożysko
wyciskowe kilkoma kroplami oleju silnikowego,
wlewanego za pomocą olejarki przez rurkę umie-
szczoną na pokrywie skrzyni sprzęgła. W ciągni-
ku Ursus C-385 okresowemu smarowaniu smarem
stałym podlega.jedynie łożysko wyciskowe sprzęg-
ła. Smarowniczka do smarowania tego łożyska
 umieszczona jest na pokrywce skrzyni sprzęgło-
wej, z lewej strony ciągnika.
Regulacja sprzęgieł dwustopniowych. Co pewien
czas, określony w instrukcji fabrycznej, należy
sprawdzać i regulować wielkość luzów w sprzęg-
le. W ciągnikach Ursus C-4011 i C-355 czynności
te s~ stosunkowo łatwe, ponieważ odległość mię-
dzy dźwigniami a obudowę łożyska można obser-
wować i mierzyć za pomocą listewki grubości
4 mm, po odkręceniu pokrywki umieszczonej na
lewym boku skrzyni sprzęgłowej. Wielkość luzów
reguluje się wydłużając lub skracając cięgło (rys.
10.lO) łączące dźwignię z pedałem sprzęgła. Re-
gulacja ta powoduje jednocześnie zmianę luzów
dźwigni wyłączających napęd skrzyni przekład-
niowej i wału przekaźnika mocy.
Dodatkową regulację odległości dźwigni wyłą-
czających drugi stopień sprzęgła wykonuje się
przestawtając kamień po uprzednim zluzowaniu
nakrętek. Pomiar odległości wykonuje się za po-
mocą klocka grubości 12 mm .
. Regulacja sprzęgła ciągników Ursus C-325, C-
328 i C-330 jest nieco bardziej skomplikowana.
Wykonuje się ją zmlenlajęc położenie kamieni na
śrubach odciągających (rys. 10.9). Zmniejszenie
odległości między dźwigniami a obudowę łożyska,
. spowodowane zużyciem tarczy ciernej napędu
skrzyni, wywołuje równocześnie zwiększenie od-
ległości między łbami śrub a 'wkrętami regula-
cyjnymi. Oba stopnie należy więc za· każdym ra-
zem regulować jednocześnie. W celu ułatwienia
pqlCy w cięgnikach Ursus C-325, C-3?8 i C-330
odległość między dźwigniami a obudową łożyska
wyciskowego można mierzyć w sposób pośredni,
mierząc jałowy ruch końca pedału sprzęgła za
pomocą miarki ustawionej prostopadle do po-
mostu cięgntka. Jałowy ruch pedału powinien wy-
nosić 5 cm, co odpowiada wymaganej 8-milimet-
. rowej odległości między pierścieniem łęczęcym
dźwignie a obudową.
Sprzęgło ctęgmków Ursus C-325, ~-328 i C-330
reguluje się przez okienko umieszczone z prawej
strony skrzyni sprzęgłowej, umożliwiające dostęp
do nakrętek osadzonych na śrubach odctęgaję-
cych. Po wyregulowaniu luzu ntezmienność połę-
czenia zabezpiecza się przeciwnakrętkami.
Przy czynności regulacji należy pamiętać, aby
wszystkie nakrętki odkręcać o taką' samą liczb,
obrot6w, gdyż w przeciwnym wypadku uzyskuje
się_skośne ustawienie pierścienia i niejednoczes-
ne naciskanie dzwigni obudową łożyska. .
Nieprzestrzeganie tej zasady może doprowa-
dzić do zakleszczania się piasty tarczy ciernej na
wielowypuście wału i uniemożliwić wył~ćzanie
sprzęgła.
Podczas regulacji drugiego stopnia sprzęgła
w ctęgmkach Ursus C-325; C-328 i G-330 koło za-
machowe należy tak ustawić, aby uzyskać dostęp
do wkrętów regulacyjnych. Wkręty te należy do-
kręcić do oporu, a następnie odkręcić je o 1,5
obrotu, przez co uzyskuje się żędanę odległość
2 mm między łbami śrub a wkrętami regulacyj-
nymi. Wkręty regulacyjne zabezpiecza się przed
samoczynnym odkręcaniem za pomocą przeciwna-
kr~~. . bach prostych, osadzonego na: wale zdawczym,
Regulacja sprzęgła ciągnika Ursus C-385. Re-
gulacja sprzęgła cięgnika Ursus C-385 jest także
stosunkowo łatwa. Polega ona na skróceniu cięgła
łęczęcego pedał sprzęgła z dżwignta zewnętrzną
osadzonę na wałku dźwigni wyciskowej (po
uprzednim odbezpieczeniu. przeciwnakrętek), tak
aby odległość łbów śrub dźwigni wyciskowych
do czołowej powierzchni obudowy łożyska wycis-
kowego wynosiła 3 mm (rys. 10.11). Odległości
tej nie można zmierzyć bezpośrednio, ale mterząc
jałowy ruch pedału sprzęgła, który. powinien wy-
nosić 3,5-4 cm. . -c,
" Po wyregulowaniu długości cięgła należy z po-
wrotem dokręcić przeciwnakrętki.
~(
10.3. Skrzynie przekładniowe
Zadania i zasada działania skrzyń przekładnio-
wych. Skrzynia przekładniowa 'bmożliwia zmiany
prędkości jazdy ciągnika oraz jego bieg wsteczny.
Ustawienie skrzyni przekładniowej na luzie umoż-
liwia pracę silnika na postoju przy włęczonym
sprzęgle. Zmianom prędkości towarzyszy zmiana
siły uciągu ciągnika.
Skrzynia przekładniowa składa się z zespołu co
najmniej dwóch, a zwykle więcej par przekładni
zwalniających. Zależnie od tego, która przekład-
nia jest włączona, zmniejsza się odpowiednio
prędkość, z jaką obracają się koła napędowe.
Na rysunku 10.12 przedstawiono zasadę budo-
wy i działania naj prostszej trzybiegowej skrzyni
przekładniowej, z dodatkowym biegiem wstecz-
nym. Skrzynia taka napędzana jest wałem napę-
dowym, który ma takę samą prędkość obrotową
jak wał silnika.
. Wał napędowy zakończony kołem o zębach
skośnych współpracuje stale z kołem (również
o' zębach skośnych) zaklinowanym na wale zdaw-
czym. Przy włączonym sprzęgle wał zdawczy i za-
klinowane na nim dalsze trzy koła zębate o zę-
bach prostych stale się obracają. W przedłużeniu
osi wału napędowego umieszczony jest wał prze-
kładni głównej. Na wielowypuście naciętym na
wale głównym osadzone są dwa przesuwne koła
a i b, które mogą zazębiać się z odpowiednimi
kołami wału zdawczego. W celu łatwiejszego
przesuwania kół w zazębienie czoła zębów sI! od";
powiednio zaokrąglone. Wał napędowy'iskrzyni
i wał przekładni głównej można ponadto połą-
czyć' bezpośrednio, nasuwając piastę koła prze-
suwnego a na wielowypust nacięty na końcu' wału
napędowego tuż za wieńcem zębatym. Przy takim
połączeniu sprzężone wały obracają się z jedna-
kowę prędkością i dają tzw. bezpośredni, naj-
szybszy trzeci (3) bieg ciągnika.
Jeżeli koło zębate a przesunie się w prawo, tak
że zazębi się ono z największym kołem o zębach
próstych osadzonym na wale zdawczym, uzyska
się drugi bieg [2)· Przy takich samych obrotach
silnika wał przekładni głównej, dzięki dwóm
przekładniom zwalntajęcym, obraca się wolniej
niż na trzecim biegu. (Obroty wału napędowego
skrzyni zostają zmniejszone. raz przez parę kół
stałego zazębienia, a drugi raz przez przekładnię'
zwalniającą, składająca się z dużego koła o zę-
i koła przesuwnego).
Przesunięcie koła zębatego b do zazębienia
-Ó,
103
 "ITabela 3.1
Charakterystyka sprężyn I stopnia sprzęgła ciągników MF
\

Sira docisku
Ciągnik Liczba sprężyn Kolor sprężyny
J
/
kG )J

MF-535 12 brązowe 408,0 4'001

l1F-555 12 brązowe 408,0 4001
M?-565 12 czarne 702,7 7130
MF-575 12 czarne 702,7 713(\
MF-590 12 czerwone 884,7 867ó
3~ Niesprawności mechanizmów podwozia I

ciqgników i instalacji elektryczne] Tabela 3.2

Charakterystyka sprężyn II stopnia sprzęgła ciągników MF
3.1. Niesprawności i regulacje sprzęgła Sila docisku
Ciągnik Kolor sprężyny r---

W ciągnikach spotykamy dwa rodzaje sprzęgieł: jednotarczowe

jednostopniowe oraz dwutarczowe dwustopniowe. Są to sprzęgła
cierne, suche, typu zamkniętego.
MF-535
MF-555
ciemnoniebieski
ciemnoniebieski
566,7
56 ,7
kG

;~
55:53
5:555
,
MF-565 ciemnozielony 748,7 7243 I
Sprzęgła ciągników MF są w dużym stopniu zunifikowane. Różnią MF-575 ciemnozielony 7-~8,7 7243
się między sobą liczbą tarcz i siłą sprężyn zamykających, które są
oznakowane kolorami. W sprzęgle l stopnia działa 12 sprężyn śrubo-
MF·590 pomarańczowy 88-1,7
I
8666
I
Tabela 3.3
wych. Mają one różne kolory i odznaczają się - w zależności od
Dane dotyczące regulacji sprzęgła w ciągnikach
typu ciągnika - różną siłą docisku (tab. 3.1). W sprzęgle II stopnia
działa jedna sprężyna tarczowa, która zależnie od typu ciągnika ma
Ciągnik
Luz sprzęgła w mm Skok ialo-vy
pedału sprzęgła
I
różny kolor i różną siłę docisku (tab. 3.2).
I stopnia II stopnia 'vV mm

Ursus C-330 8 2 40-60

3.1.1. Niewłaściw. skok jałowy pedału sprzęgła Ursus C-360 4 10 35
Ursus C-385 3 - 30--40
Ursus C-385A 3 - 30-40 ,
Przyczyny. W wyniku zużycia się' okładzin ciernych luz między Ursus 1201 3 - 30-'q,o
.łożyskiem wyciskowym i dźwigienkami ulega stopniowemu zmniej- Ursus 1204 3 - 30-40
MF-535 22--28
szeniu. Moż7 też nastąpić rozregulowanie się sprzęgła wskutek zużyć 'u 8 ·u 8
MF-555 Ol ., 22-28
występujących po dłuższej pracy lub niewłaściwej regulacji. N-g.~ '" '"
N'Olf'I
MF-505 'O N
a: ~ ('() •.•..• 'O
a: t!
~,...,
C"I
l3-25
Skutki. Zbyt mały luz prowadzi do grzania się sprzęgła, przed- MF-575 ~ ~~ ~ f? >t< l3-25
wczesnego zużywania się łożyska wyciskowego i tarcz ciernych, śli- MF-590 ~ Po ~ ;;;. o. ~ 13-25 ,
zgania się sprzęgła przy wzroście obciążenia, Zwłaszcza na wyższych T-150K 3,5-4,0 - 30--40

biegach, przy pracy silnika na wysokich obrotach, ciągnik nie osiąga

T-25AI 2-3 - -
DT-75M 3,5-4,5 1,5 -
maksymalnej szybkości. Występuje nadmierne zużywanie paliwa I

114 115