ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Αφιερώματα Συνεντεύξεις Κινηματογράφος Θέατρο Βιβλίο Αναζήτηση

MAXMAG ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΨΥΧΑΓΩΓΙΑ LIFE & STYLE ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΕΞΕΡΕΥΝΩ PLUS
Διαγωνισμοί
ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ
2020

ΑΡΧΙΚΗ»ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ»ΠΡΟΣΩΠΑ»ΨΥΧΙΚΑ ΜΟΤΙΒΑ

Όσκαρ Κοκόσκα: ο καλλιτέχνης που πίστευε ότι ήταν υπεύθυνος

για το Ναζισμό
19 Ιανουαρίου 2020, Από: Ελένη Λαζαρίδου

Πηγή εικόνας: MuseumsQuartier Wien

Ο Όσκαρ Κοκόσκα (Oskar Kokoschka, 1886-1980) ήταν ζωγράφος, ποιητής, χαράκτης και θεατρικός συγγραφέας. Θεωρείται ένας
από τους σημαντικότερους αυστριακούς καλλιτέχνες. Γεννήθηκε στην Αυστροουγγαρία αλλά καταγόταν από την Τσεχία. Μεταξύ
των ετών 1904 – 1909 σπούδασε, παρά την αντίθετη γνώμη της οικογένειας του, στη Σχολή Καλών Τεχνών της Βιέννης από την
οποία δεν πήρε ποτέ πτυχίο.

Η οικογένεια του ήταν φτωχή και ο ίδιος εργαζόταν κάνοντας πορτραίτα, εικονογράφηση βιβλίων ή διδάσκοντας σχέδιο για να
επιβιώσει. Η ιδιαίτερη σχέση που ανέπτυξε με τη μητέρα του καθόρισε την ύπαρξή του καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του.

«Διάβασα το βιβλίο του Γιόχαν Μπαχόφεν για την μητριαρχία με τόσο ενθουσιασμό όσο άλλοι στην εποχή μου διάβαζαν
Κάρολο Μάρξ»

Ο Κοκόσκα δεν κατάφερε ποτέ να απαλλαγεί από τα μητρικά δεσμά. Στον Μπαχόφεν ανακάλυψε το θεωρητικό υπόβαθρο που τον
βοήθησε να υποστηρίξει την έντονη αγάπη που είχε προς τη μητέρα του. Ο Μπαχόφεν υποστήριζε πως κάθε μητέρα διαθέτει μια
δύναμη που προστατεύει τα παιδιά της από τα κακά που μπορεί να προκύψουν στη ζωή τους. Αντίστοιχα και ο Κοκόσκα πίστευε
πως η δική του μητέρα προαισθανόταν ότι είχε σχέση με τον ίδιο μέσω της έκτης αίσθησης που διέθετε.

Ο Κοκόσκα είχε σοβαρό ζήτημα στο να διακρίνει τα όρια μεταξύ πραγματικότητας και ονειροφαντασίας. Θεωρούσε πως η σχέση
ανάμεσα στα δύο φύλα ήταν μια αδιάκοπη μάχη εξουσίας. Αυτή του η πεποίθηση είχε σαν αποτέλεσμα να αναπτύξει υπερβολικά
παθιασμένους δεσμούς με το άλλο φύλο που έφταναν στα άκρα.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΑ

Αφιερώματα
Θεόφιλος Σεχίδης: Ο σχιζοφρενής φοιτητής
Νομικής που σκότωσε και τεμάχισε την
οικογένειά του ακούγοντας Τσαϊκόφσκι

Το ζωγραφικό έργο του Κοκόσκα

Έγινε γνωστός κυρίως από τους πίνακες του που ήταν έντονα εξπρεσιονιστικοί παρά το γεγονός ότι παρήγαγε, επίσης, ποιητικά και
MAXMAG ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΨΥΧΑΓΩΓΙΑ LIFE & STYLE ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΕΞΕΡΕΥΝΩ PLUS
θεατρικά έργα. Ο Κοκόσκα ασχολήθηκε με την τοπιογραφία και τις προσωπογραφίες. Ζωγράφιζε τα τοπία, με τα οποία ερχόταν σε
επαφή κατά τη διάρκεια των ταξιδιών που πραγματοποιούσε στην Ευρώπη, αλλά και πορτρέτα γνωστών Βιεννέζων. Στα έργα του
ξεχωρίζουν τα έντονα χαρακτηριστικά που προσδίδει στα πρόσωπα.

Η αλληγορία κυριαρχεί στα έργα του ενώ προσπαθεί να σχηματοποιήσει το συναίσθημα μέσα από έντονες, πλατιές πινελιές. Ένα
από τα σημαντικότερα έργα του είναι Η νύμφη του ανέμου ή Θύελα όπου παρουσιάζει δυο εραστές (τον ίδιο και την Μάλερ).

Η Νύμφη του Ανέμου ή Θύελλα. Πηγή: lifo

Τα συναισθήματα του για τον πίνακα, τον οποίο παρατηρούσε καθημερινά, αποτύπωσε ο Κοκόσκα στο ποίημα του με τίτλο: Η Νύχτα.

Έζησε στην εποχή που μεσουρανούσε ο Μοντερνισμός παρότι ο ίδιος δεν ακολούθησε ούτε το γερμανικό εξπρεσιονισμό ούτε
κάποιο άλλο κίνημα. Με αφετηρία και βάση του την προϋπάρχουσα καλλιτεχνική παράδοση κατάφερε, ασχολούμενος με την
ελαιογραφία, να προχωρήσει τις, έως τότε, τεχνικές αρκετά βήματα παραπέρα. Τα έργα του Κοκόσκα ξεχειλίζουν από
συναισθήματα, κατάφερε να αποτυπώσει την κίνηση  και να τα γεμίσει φως.

Το συγγραφικό έργο του Κοκόσκα

Η αιώνια πάλη των δύο φύλων απασχολεί έντονα το έργο του Κοκόσκα. Η ανάγκη για κυριαρχία αλλά και μια καθόλου αισιόδοξη
οπτική για τον έρωτα αντικατοπτρίζονται στα κείμενά του. Θεωρείται ότι ήταν ο συγγραφέας που έγραψε το πρώτο
εξπρεσιονιστικό δράμα: Δολοφόνος, η ελπίδα των γυναικών. Πρόκειται για το θεατρικό έργο που ο Πάουλ Χίντεμιτ μελοποίησε μια
δεκαετία αργότερα.
 MAXMAG ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΨΥΧΑΓΩΓΙΑ LIFE & STYLE ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΕΞΕΡΕΥΝΩ PLUS

Ο Όσκαρ Κοκόσκα ντυμένος Δραγώνιος. Πηγή: wikimedia

Το πρώτο δείγμα Προγραμματικής Μουσικής που συνέθεσε ο Ενστ Κρένεκ ήταν το λιμπρέτο της όπερας Ορφέας κι Ευρυδίκη (1918)
από το ομότιτλο έργο του Όσκαρ Κοκόσκα. Σε αντίθεση με τον Ορφέα που καταβάλει κάθε δυνατή προσπάθεια να επαναφέρει την
Ευρυδίκη στη ζωή ο ίδιος, μέσω του έργου του, δολοφονεί, συμβολικά, την αγαπημένη του.
Η γραφή του Κοκόσκα θεωρείται ψυχεδελική. Ο διαταραγμένος ψυχικός του κόσμος, διαπιστωμένος από ιατρικές γνωματεύσεις,
MAXMAG ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΨΥΧΑΓΩΓΙΑ LIFE & STYLE ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΕΞΕΡΕΥΝΩ PLUS
γίνεται φανερός από το κείμενό του Μια θάλασσα περιτριγυρισμένη από οράματα. Σε αυτό γράφει τα απομνημονεύματά του έχοντας
λάβει και παραισθησιογόνες ουσίες και αποτυπώνει με οξύ και πρωτότυπο τρόπο τις σκέψεις του.

Κοκόσκα και Ναζισμός

Όταν θέλησε να πραγματοποιήσει το καλλιτεχνικό του όνειρο ο Κοκόσκα αποφάσισε να αιτηθεί υποτροφία από τη Βιεννέζικη
Ακαδημία. Δεν ήταν, όμως, ο μόνος. Το ίδιο έπραξε και ο Αδόλφος Χίτλερ. Όταν η αίτηση του δεύτερου απορρίφθηκε, αποφάσισε να
ασχοληθεί με την πολιτική. Αποτέλεσμα ήταν η ανέλιξη του στην ηγεσία της Γερμανίας με τις γνωστές συνέπειες για τον πλανήτη.
Μάλιστα ο Κοκόσκα είχε αναφέρει κάποτε ότι αισθανόταν βαθιά μέσα του πως η ευθύνη για τις συμφορές από το Δεύτερο
Παγκόσμιο Πόλεμο βάρυναν τον ίδιο.

Ούτε για το ναζιστικό καθεστώς ο Κοκόσκα πέρασε απαρατήρητος. Ο Μοντερνισμός δεν μπορούσε να γίνει αποδεκτός από τους
Ναζιστές. Θεωρούσαν ότι απέχει εντελώς από τις αξίες και την ποιότητα της γερμανικής τέχνης. Δεν είχαν άδικο αφού το κίνημα
του Μοντερνισμού στηλίτευε το μικροαστισμό, τον καθωσπρεπισμό, τις αξίες της εποχής.  Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να σχετιστεί
το κίνημα του Μοντερνισμού με τον Κομουνισμό και το Σημιτισμό και να θεωρηθεί μη αποδεκτό και επικίνδυνο. Τα έργα του
Κοκόσκα καταστράφηκαν κατά εκατοντάδες από τους Ναζιστές και ο ίδιος αναγκάστηκε να διαφύγει στην Αγγλία προκειμένου να
σωθεί. Εκεί οργάνωσε το σύλλογο Όσκαρ Κοκόσκα με τη συμμετοχή και άλλων καλλιτεχνών που αναγκάστηκαν να αποχωριστούν
την πατρίδα τους.

Άλμα Μάλερ και  Κοκόσκα

Η Άλμα Μάλερ ήταν καλλιτέχνης και μια καλλονή της εποχής. Ο έρωτας του Κοκόσκα για την Μάλερ ήταν παθολογικός. Πολλοί
επιφανείς άνδρες και καλλιτέχνες της εποχής την ερωτεύτηκαν και σχετίστηκαν μαζί της. Ανάμεσά τους ήταν οι καλλιτέχνες
Κλίμτ, Φον Ζεμλίνσκυ και ο σύζυγός της Μάλερ. Μετά το θάνατο του συζύγου της γνωρίζει τον Κοκόσκα και γίνεται η πηγή της
έμπνευσής του.

Η σχέση τους που διήρκησε πολλά χρόνια και ήταν γεμάτη από πάθος, έντονη κτητικότητα, ατέλειωτες σκηνές ζήλιας. Η ερωτική
τους ζωή αναστάτωσε την βιεννέζικη κοινωνία και οι δυο τους έγιναν αντικείμενο σχολίων. Όταν η Μάλερ αποφάσισε να χωρίσουν
σφραγίζοντας του τίτλους του τέλους με μια έκτρωση στο παιδί τους ο κόσμος του Κοκόσκα κατέρρευσε και η ζωή του έγινε
ανυπόφορη.

Η Νύμφη του Ανέμου δημιουργήθηκε για τη Μάλερ όπως και το ποίημα Allos Makar (Άλλος ευτυχισμένος), όπου ο Κοκόσκα έκανε
αναγραμματισμό των ονομάτων τους Oskar-Alma. Προσπάθησε με κάθε τρόπο να την ξανακατακτήσει. Ζήτησε τη διαμεσολάβηση
φίλων, έστειλε επιστολές αλλά η Μάλερ παρέμεινε ακλόνητη στην απόφασή της. Λίγο καιρό αργότερα ξαναπαντρεύεται και
αποκτά παιδί.

«Το κυανό των ματιών σου αυτή τη νύχτα,

ανάκατο με το χρυσοκόκκινο της καρδιάς μου …

πόσο με φλογίζει η λάμψη του!

Κι ο μανδύας της θλίψης περικυκλώνει την ατέρμονη πτώση

με τα κόκκινα χείλη να  σφραγίζουν το ναυάγιο του εραστή…»

Ένα δείγμα από την επίδραση που ασκούσε η Μάλερ στους καλλιτέχνες της εποχής φαίνεται στο trailer της ταινίας: Η νύφη του
Ανέμου που τιτλοφορήθηκε από το διάσημο πίνακα του Κοκόσκα.
 MAXMAG ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΨΥΧΑΓΩΓΙΑ LIFE & STYLE ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΕΞΕΡΕΥΝΩ PLUS
Bride Of The Wind - Trailer

Ένας διαταραγμένος ψυχικός κόσμος 

Η Μάλερ ήταν τα πάντα για τον Κοκόσκα. Αισθανόταν να τον έχει καταλάβει. Όλα περιστρεφόταν γύρω από εκείνη. Το πάθος του
ήταν τέτοιο που παραμελούσε το καλλιτεχνικό του έργο. Επιπλέον ο Κοκόσκα υπέφερε διότι, λόγω της Μάλερ, είχε έρθει σε
σύγκρουση με την μητέρα του. Το γεγονός αυτό τον γέμισε τόσες ενοχές που δεν έπαψε ποτέ να της ζητά συγγνώμη γι’ αυτό. Η
μητέρα του απεχθανόταν την Μάλερ και δεν δίστασε να την απειλήσει ότι θα την σκοτώσει εάν συνέχιζε να είναι μαζί του.

Ο Όσκαρ Κοκόσκα στο εργαστήριό του. Πηγή: bildarchivaustria

Για να ξεπεράσει την Μάλερ ο Κοκόσκα κατατάσσεται στο στρατό. Πολεμά στο πλευρό των Αυστριακών λαμβάνοντας μέρος στις
MAXMAG ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΨΥΧΑΓΩΓΙΑ LIFE & STYLE ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΕΞΕΡΕΥΝΩ PLUS
πολεμικές επιχειρήσεις που διεξάγονταν κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Τραυματίζεται σοβαρά και επιστρέφει
στην ασφάλεια του πολίτη.

Μετά το χωρισμό του από τη Μάλερ η ψυχική διαταραχή του Κοκόσκα γίνεται πια εμφανής. Διαγνώστηκε ασταθής πνευματικά.
Ωστόσο δεν μπορούσε να αντέξει δίχως την παρουσία της Μάλερ στη ζωή του. Αποφάσισε να μην την αποχωριστεί ποτέ αλλά να
την έχει για πάντα μαζί του. Η εμμονή του με την Μάλερ τον οδήγησε στην παραγγελία μιας κούκλας. Για την κατασκευή της
απευθύνθηκε στην κουκλοποιό Ερμίν Μόος (1918) στην οποία έδωσε αναλυτικές οδηγίες για το πως ήθελε την κούκλα του. Ο
Κοκόσκα επέλεξε γυναίκα για την κατασκευή ώστε να μην αγγίξει ανδρικό χέρι την αγαπημένη του.

Για τον Κοκόσκα η αναμονή της Σιωπηλής Γυναίκας ήταν μια γέννηση, όπως εκείνη του αγέννητου παιδιού του. Ζήτησε, λοιπόν, να
του παραδοθεί η κούκλα σε 9 μήνες.

«… όπως ο Ορφέας προσπάθησε να βγάλει την Ευρυδίκη από τον κόσμο των Νεκρών, έτσι και εγώ άνοιξα το κουτί και
έβγαλα την Άλμα Μάλερ από μέσα. Την έβγαλα στο φως της ημέρας και η εικόνα που είχα στην μνήμη μου για εκείνη
ξαναναδύθηκε στην ζωή».

Κοκόσκα
Η κούκλα-ομοίωμα της Μάλερ. Πηγή: lifo

Η Μόος δημιούργησε ένα ομοίωμα της Μάλερ σε φυσικό μέγεθος. Ωστόσο δεν ήταν αυτό που περίμενε ο Κοκόσκα. Εκείνος είχε στο
νου του τη δική του αίσθηση από τη Μάλερ. Απογοητεύτηκε. Από τη στιγμή που την παρέλαβε έγιναν αχώριστοι. Κυκλοφορούσε
παντού μαζί της ο ίδιος ή ο υπηρέτης του. Πολλές φορές την πήγαινε σε εστιατόρια, καφέ ακόμη και στο πάρκο. Την
χρησιμοποιούσε ως μοντέλο για τους πίνακές του. Της αγόραζε ρούχα από το Παρίσι, κοσμήματα, νοίκιαζε άμαξες για χάρη της.

Κάποια στιγμή ο Κοκόσκα έκανε ένα μεγάλο πάρτι στο τέλος του οποίου κατέστρεψε την κούκλα του. Αφού την αποκεφάλισε στον
κήπο, την άφησε γυμνή και βρώμικη από το κρασί που έχυσε επάνω της. Ο θάνατος της ήταν τόσο αληθοφανής που κλήθηκε η
αστυνομία για ανθρωποκτονία. Ο Κοκόσκα οδήγησε τους αστυνομικούς στο σημείο που βρισκόταν η κούκλα, γλυτώνοντας τα
χειρότερα. Ταυτόχρονα απαλλάχθηκε για πάντα από αυτή δίνοντάς τη στους αστυνομικούς.

Μετά την απαλλαγή του από το φάντασμα της Μάλερ άρχισε να ταξιδεύει και να αντλεί έμπνευση από τις επισκέψεις του στη  Β.
 Αφρική, στη Μ. Ανατολή που άσκησαν επιρροή στα έργα του.

Ο Κοκόσκα δεν κατάφερε να γευτεί την αναγνώριση της καλλιτεχνικής του αξίας και έφυγε από τη ζωή γνωρίζοντας πως τα έργα
του βρίσκονταν στο περιθώριο της Ιστορίας της Τέχνης.

Πηγές

Goldscheider L. Oskar Kokoschka. Διαθέσιμο στο διαδικτυακό τόπο:  www.britannica.com [ανακτήθηκε 9/12/19]

Byron’s muse. Oskar Kokoschka – The Bride of the Wind. Διαθέσιμο στο διαδικτυακό τόπο: byronsmuse.wordpress.com [ανακτήθηκε
9/12/19]

Κοκόσκα: Η Νύμφη των Ανέμων. Διαθέσιμο στο διαδικτυακό τόπο:  notesmuthoikaielpida.blogspot.com [ανακτήθηκε 10/12/19]

SHARE:
Λίγα λόγια για τον συντάκτη

ΕΛΕΝΗ ΛΑΖΑΡΙΔΟΥ

Οι σπουδές μου επικεντρώνονται στον Ελληνικό Πολιτισμό και την Εκπαίδευση. Ασχολούμαι με την Τέχνη και την αξιοποίηση
της πολιτιστικής κληρονομιάς.