‫‌‬

‫ما الَب َّ‌د من ‌هُ‬

‫‌‌احكام‌ و مسائل‌ فقه‌ حنفي‌ به‌ زبان‌ ساده‌‬

‫‌‌تاليف‪:‬‬
‫‌‌عالمه‌ قاضي‌ ثناء هللا پاني‌ پتي‌ (م ‪‌1225‬هـ‪ .‬ق – ‪1810‬م)‬

‫ج و عمره‌ي‌ آسان‌‬
‫‌‌همراه‌ با ضميمه‌ي‪ :‬ح ‌‬

‫‌‌تسهيل‪ ،‬ویرایش‪ ،‬عنوان‌ گزاري‌ و ضميمه‌ي‌ حج‌ از‪:‬‬

‫‌‌ابو الحسين‌ عبد المجيد مرادزهي‌ خاشي‌‬
‫‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
 ‫‌مشخصات کتاب‬
‫‌‌نام‌ كتاب‪ :‬ماالبد منه‪‌.‬‬
‫‌‌تأليف‪ :‬عالمه‌ قاضي‌ ثناء اهلل پاني‌ پتي‌‪.‬‬
‫‌‌ويرايش‌ و تسهيل‪ :‬ابوالحسين‌ عبدالمجيد مرادزهي‌ خاشي‌‪.‬‬
‫‌‌ناشر‪ :‬انتشارات‌ فاروق‌‪ 7‬اعظم‌‪.‬‬
‫‌‬

‫‪2‬‬
 ‫فهرست عناوین‬
‫عنوان‬
‫صفحه‬
‫پيشگفتار چاپ‌ هفتم‌‪28.............................................................................‬‬
‫آنچه‌ در اين‌ كتاب‌ بخصوص‌ در اين‌ چاپ‌ انجام‌ گرفته‌ است‪30.......................‬‬
‫‌‌كتاب‌ الإيمان‌‪32.....................................................................................‬‬
‫‌عقيده‌ي‌ يك‌ مسلمان‌‪32..........................................................................‬‬
‫‌اهميت‌ نماز‪43...................................................................................‬‬
‫‌‌كتاب‌ الطهارة‪45....................................................................................‬‬
‫فرايض‌ وضو ‪45................................................................................‬‬
‫سنتهاي‌ وضو‪45................................................................................7‬‬
‫مسح‌ موزه‌ها ‪46.................................................................................‬‬
‫دعاي‌ بعد از وضو‪47..........................................................................7‬‬
‫چيزهايي‌ كه‌ وضو را باطل‌ مي‌كنند‪47.....................................................7‬‬
‫‌غسل‌‪48...........................................................................................‬‬
‫فرايض‌ غسل‌‪48.................................................................................‬‬
‫سنتهاي‌ غسل‌‪48.................................................................................‬‬
‫آنچه‌ غسل‌ را واجب‌ مي‌كند ‪49...............................................................‬‬
‫حد اقل‌ و حد اكثر مدت‌ حيض‪49...........................................................:‬‬
‫حكم‌ حيض‌ و نفاس‪50..........................................................................‬‬
‫‌بيان‌ نجاست‌ ‪50..................................................................................‬‬
‫نجاست‌ خفيفه‪51.................................................................................‬‬
‫نجاست‌ غليظه‪51................................................................................‬‬
‫حكم‌ نجاست‌ غليظه ‪51.........................................................................‬‬
‫پس‌ خورده‌ي‌ حيوانات‪52......................................................................‬‬
‫‌انواع‌ آبها و حكم‌ آن‌‪52.........................................................................‬‬
‫آب‌ جاري‪53.....................................................................................‬‬
‫آب‌ راكد‪54.......................................................................................‬‬
‫افتادن‌ حيوان‌ در چاه‪54........................................................................‬‬
‫‌تيمم‌ ‪55............................................................................................‬‬

‫‪3‬‬
‫فرايض‌ تيمم‌ ‪55..................................................................................‬‬
‫‌كتاب‌ الصلوة‪57.....................................................................................‬‬
‫اوقات‌ نماز ‪57...................................................................................‬‬
‫‌شرايط‌ نماز‪58...................................................................................‬‬
‫نيت‌ در نماز‪60..................................................................................‬‬
‫‌اركان‌ نماز ‪60...................................................................................‬‬
‫تكبير تحريمه‪60.................................................................................‬‬
‫قعده‌ اخيره‪60....................................................................................‬‬
‫خواندن‌ قرائت‌ قرآن ‪61........................................................................‬‬
‫قيام‪ ،‬ركوع‪ ،‬سجده ‪61..........................................................................‬‬
‫گذاشتن‌ بيني‌ و پيشاني ‪61......................................................................‬‬
‫مقدار قرائت‪61..................................................................................‬‬
‫‌‌ترتيب‌ در اركان‌ نماز ‪61......................................................................‬‬
‫‌واجبات‌ نماز ‪62.................................................................................‬‬
‫فرق‌ فرض‌ و واجب‌‪63........................................................................‬‬
‫‌نماز با جماعت‌ ‪63..............................................................................‬‬
‫مستحق‌ امامت ‪64...............................................................................‬‬
‫تذكر ‪65...........................................................................................‬‬
‫‌چگونگي‌ اداي‌ نماز‪65.........................................................................‬‬
‫سنت‌ در قرائت ‪66..............................................................................‬‬
‫تسبيحات‌ فاطمي ‪69.............................................................................‬‬
‫پيش‌ آمدن‌ َح َدث‌ در نماز‪69...................................................................‬‬
‫مسائل‌ معروف‌ دوازده‌گانه ‪70................................................................‬‬
‫طريقه‌ي‌ قضاي‌‪ 7‬نمازهاي‌ فوت‌ شده‌‪73......................................................‬‬
‫ترتيب‌ در نمازها‪73............................................................................‬‬
‫‌آنچه‌ نماز را فاسد‪ 7‬مي‌كند ‪74..................................................................‬‬
‫‌آنچه‌ در نماز مكروه‌ است‌ ‪76.................................................................‬‬
‫‌بيان‌ حكم‌ مريض‌ ‪78............................................................................‬‬
‫‌احكام‌ سفر ‪79....................................................................................‬‬
‫آغاز و پايان‌ حكم‌ سفر‪79......................................................................‬‬
‫اقسام‌ وطن‪80....................................................................................‬‬

‫‪4‬‬
‫قضاي‌ نماز در سفر ‪80........................................................................‬‬
‫سفر معصيت‪80.................................................................................‬‬
‫‌‌نماز جمعه‌‪80....................................................................................‬‬
‫شرايط‌ نماز جمعه‪80...........................................................................‬‬
‫خطبه‌ي‌ نماز جمعه‪81..........................................................................‬‬
‫‌‌بيان‌ نمازهاي‌ واجب‌ غير از نمازهاي‌‪ 7‬پنجگانه‌‪83........................................‬‬
‫‌روش‌ خواندن‌ نماز عيد ‪84....................................................................‬‬
‫تكبير تشريق ‪85.................................................................................‬‬
‫‌سنن‌ و نوافل‌‪85..................................................................................‬‬
‫نماز تهجد‪86.....................................................................................‬‬
‫نماز اشراق‪ ،‬ضُحي‪ ،‬تراويح‌ و تحية‌المسجد‪87............................................‬‬
‫نماز استخاره‌‪88.................................................................................‬‬
‫نماز توبه‌‪88......................................................................................‬‬
‫نماز حاجت‌‪89...................................................................................‬‬
‫نماز تسبيح‌‪89....................................................................................‬‬
‫نماز كسوف‌ ‪90..................................................................................‬‬
‫طلب‌ باران‌ ‪90...................................................................................‬‬
‫شروع‌ نماز نفل‪91..............................................................................‬‬
‫سجده‌ي‌ تالوت‌‪91...............................................................................‬‬
‫‌كتاب‌الجنائز‪94......................................................................................‬‬
‫‌‌نحوه‌ي‌ غسل‌ ميت‌‪94...........................................................................‬‬
‫‌نحوه‌ي‌ تكفين‌ ميت‌‪95...........................................................................‬‬
‫طريقه‌ي‌ اداي‌ نماز جنازه‌‪96..................................................................‬‬
‫‌‌احكام‌ شهيد ‪97...................................................................................‬‬
‫‌ماتم‌ و عزاداري‌ ‪98.............................................................................‬‬
‫زيارت‌ قبور‪99..................................................................................‬‬
‫سجده‌ بر قبور‪100..............................................................................‬‬
‫‌كتاب‌ الزكاة‌‪101....................................................................................‬‬
‫زكات‌ بر چه‌ كسي‌ فرض‌ است؟‪101........................................................‬‬
‫نيت‌ در زكات‪102..............................................................................‬‬
‫زكات‌ اموال‌ ناميه‪102.........................................................................‬‬

‫‪5‬‬
‫‌نصاب‌ شتر در بحث‌ زكات‌ ‪103.............................................................‬‬
‫يادآوري‌‪105.....................................................................................7‬‬
‫نصاب‌ گاو‪106..................................................................................‬‬
‫مستحق‌ و مصرف‌ زكات‪107................................................................‬‬
‫‌‌صدقه‌ي‌ فطر ‪107...............................................................................‬‬
‫مقدار صدقه‌ي‌ فطر‪108.......................................................................7‬‬
‫‌‌صدقات‌ نافله‌ ‪108...............................................................................‬‬
‫كتاب‌الصوم‌ ‪109....................................................................................‬‬
‫‌‌انواع‌ روزه‌‪109.................................................................................‬‬
‫نيت‌ روزه‪110...................................................................................‬‬
‫رؤ‌يت‌ ماه‌‪111...................................................................................‬‬
‫روزه‌ي‌ روز شك‪111..........................................................................‬‬
‫قضا و كفاره‌ ‪112...............................................................................‬‬
‫‌‌موارد وجوب‌ قضا و كفاره‪112..............................................................‬‬
‫موارد وجوب‌ قضا‪112........................................................................‬‬
‫‌موارد عدم‌ وجوب‌ قضا ‪113..................................................................‬‬
‫روزه‌ي‌ مريض‌ و مسافر‪115.................................................................‬‬
‫‌‌روزه‌هاي‌ نفلي‌‪116.............................................................................‬‬
‫روزه‌ي‌ شش‌ روز‪ 7‬شوال ‪116.................................................................‬‬
‫روزه‌ي‌ سه‌ روز هرماه‪116..................................................................‬‬
‫روزه‌ي‌ روز عرفه‌ و عاشورا ‪116..........................................................‬‬
‫كراهيت‌ صوم‌‪ 7‬دهر و صوم‌ وصال ‪117....................................................‬‬
‫‌‌اعتكاف‌‪117......................................................................................‬‬
‫كتاب‌ التقوي‌ ‪119...................................................................................‬‬
‫‌‌بيان‌ خوردنيها‪119..............................................................................7‬‬
‫‌‌آداب‌ غذا خوردن‌ و آب‌ آشاميدن‌‪120........................................................‬‬
‫‌آداب‌ لباس‌ ‪121..................................................................................‬‬
‫‌بيان‌ وطي‌ و دواعي‌ آن‌‪122...................................................................‬‬
‫آداب‌ كسب‌ و تجارت‌ ‪123.....................................................................‬‬
‫معامله‌ي‌ باطل ‪124.............................................................................‬‬
‫حكم‌ معامله‌ي‌ باطل ‪124.......................................................................‬‬

‫‪6‬‬
‫معامله‌ي‌ فاسد‪124..............................................................................7‬‬
‫حرمت‌ ربا‪125..................................................................................‬‬
‫اجاره‌ي‌ فاسد‪127...............................................................................7‬‬
‫كم‌ فروشي‪127..................................................................................‬‬
‫نيرنگ‌ در معامله ‪128.........................................................................‬‬
‫بيع‌ مرابحه‌ و بيع‌ توليه‪129...................................................................‬‬
‫‌معامالت‌ غير جايز ‪130.......................................................................‬‬
‫‪ -1‬بيع‌ ن ََجش‌‪130................................................................................‬‬
‫‪ -2‬معامله‌ بر معامله‌ي‌ ديگران‌ ‪130.........................................................‬‬
‫الجلَب‌‪130.............................................................................‬‬ ‫‪ -3‬تَلَقِّ ُ‌‬
‫ي َ‬
‫ض ِ‌ر‪ 7‬لِلبَا ِ‌دي‌‪131.....................................................................‬‬
‫‪ -4‬بيع‌الحا ِ‬
‫‪ -5‬معامله‌ بعد از اذان‌ جمعه‌ ‪131............................................................‬‬
‫احتكار ‪132..........................................................................................‬‬
‫آداب‌ زندگي‪ ،‬حقوق‌ الناس‌ و بعضي‌ از گناهان‌‪133.........................................‬‬
‫مسابقه‌ و جوايز‪ 7‬آن‌‪133........................................................................‬‬
‫طعام‌ وليمه ‪133.................................................................................‬‬
‫رقص‌ و سرود ‪134.............................................................................‬‬
‫اخالص‌ و تصحيح‌ نيت ‪134..................................................................‬‬
‫غيبت‪ ،‬سخن‌چيني‌ و بدگويي‪134.............................................................‬‬
‫دروغگويي‪135.................................................................................7‬‬
‫رجوع‌ به‌ شريعت ‪135.........................................................................‬‬
‫خود بزرگ‌بيني‪136............................................................................‬‬
‫بازيهاي‌ بيهوده‪137.............................................................................‬‬
‫امر به‌ معروف‌ و نهي‌ از منكر‪137.........................................................‬‬
‫مشابهت‌ مردان‌ و زنان‪138...................................................................‬‬
‫حقوق‌ مسلمان‌‪138..............................................................................‬‬
‫انواع‌ گناهان ‪139...............................................................................‬‬
‫‌گناهان‌ كبيره‌ ‪139...............................................................................‬‬
‫تعريف‌ از شخص‌ فاسق‪141..................................................................7‬‬
‫نشانه‌هاي‌ منافق‪141............................................................................‬‬
‫تراشيدن‌ و كوتاه‌ كردن‌ ريش‪141............................................................‬‬

‫‪7‬‬
‫حقوق‌ شوهر ‪142...............................................................................‬‬
‫كتاب‌ الحج‌ ‪143.....................................................................................‬‬
‫‌تصوير‪ 7‬داخل‌ خانه‌ كعبه‌‪143..................................................................‬‬
‫‌خانه‌ي‌ كعبه‌‪145.................................................................................‬‬
‫حجر اسود‪146..................................................................................‬‬
‫‌مسجد الحرام‌ ‪146...............................................................................‬‬
‫‌‌توسعه‌ي‌ مسجد الحرام‌ در طول‌ تاريخ‌ ‪147................................................‬‬
‫‌‌فرضيت‌ حج‌ و حكمت‌ مشروعيت‌ آن‌‪148..................................................‬‬
‫‌حكمت‌ مشروعيت‌ حج‌‪149....................................................................‬‬
‫‌فضيلت‌ حج‌‪152.................................................................................‬‬
‫‌شرايط‌ فرضيت‌‪ 7‬حج‌‪152.......................................................................‬‬
‫‌شرايط‌ صحت‌ حج‌ ‪153........................................................................‬‬
‫‌اركان‌ حج‌‪154...................................................................................‬‬
‫‌واجبات‌ حج‌‪154.................................................................................‬‬
‫‌سنتهاي‌ حج‌‪155.................................................................................‬‬
‫‌انواع‌ حج‌ ‪156...................................................................................‬‬
‫‌چگونگي‌ اداي‌ حج‌ طبق‌ برنامه‌ي‌ روزانه‌ ‪156............................................‬‬
‫‌آمادگي‌ سفر ‪157................................................................................‬‬
‫‌مواقيت‌ احرام‌ ‪158..............................................................................‬‬
‫احرام‌ و چگونگي‌‪ 7‬آن‌ ‪158.....................................................................‬‬
‫‌سنتهاي‌ احرام‌‪159..............................................................................‬‬
‫‌‌ممنوعات‌ احرام‌ ‪160...........................................................................‬‬
‫‌‌احرام‌ زن‌‪160...................................................................................‬‬
‫‌ورود به‌ مكه‌ ‪160...............................................................................‬‬
‫‌طواف‌ خانه‌ي‌ كعبه‌ ‪162.......................................................................‬‬
‫‌‌سنتهاي‌ طواف‌‪162.............................................................................7‬‬
‫‌‌سعي‌ بين‌ صفا و مروه‌‪163....................................................................‬‬
‫‌‌سنتهاي‌ سعي‌‪163...............................................................................‬‬
‫‌خروج‌ از احرام‌ براي‌ ُمعتَ ِمر و ُمتَ َمتِّع‌‪164.................................................‬‬
‫‌ماندن‌ در مكه‌ ‪164..............................................................................‬‬
‫‌‌روز ترويه‌ (هشتم‌ ذي‌ الحجه)‪165..........................................................‬‬

‫‪8‬‬
‫‌روز عرفه‌‪165..................................................................................‬‬
‫‌وقوف‌‪ 7‬به‌ عرفات‌‪166..........................................................................‬‬
‫‌شب‌ گذراني‌ در ُمز َدلِفَه‌‪167...................................................................‬‬
‫‌گرد آوري‌ سنگريزه‌ها‪ 7‬از مزدلفه‌ ‪167......................................................‬‬
‫‌حركت‌ به‌ سوي‌ ِمني‌‪167......................................................................‬‬
‫‌روز عيد‪168....................................................................................‬‬
‫رمي‌ جمرة‌ العقبة‌‪168..........................................................................‬‬
‫‌قرباني‌‪( 7‬دم‌ شكر)‪169..........................................................................‬‬
‫حلق‌ يا تقصير‪169..............................................................................‬‬
‫‌طواف‌ زيارت‌‪169..............................................................................‬‬
‫‌خروج‌ از احرام‌ ‪169...........................................................................‬‬
‫‌ايام‌ تشريق‌‪ 7‬و اعمال‌ آنها ‪170.................................................................‬‬
‫‌‌رمي‌ جمرات‌ سه‌ گانه‌ ‪170....................................................................‬‬
‫‌رمي‌ روز دوازدهم‌ ‪170.......................................................................‬‬
‫طواف‌ وداع‌ ‪171................................................................................‬‬
‫‌‌آداب‌ اقامت‌ در مدينه‌ ‪173.....................................................................‬‬
‫‌‌زيارت‌ اماكن‌ خاص‌ در مدينه‌ي‌ منوره‌‪174................................................‬‬
‫‌‌وداع‌ با مدينه‌‪175...............................................................................‬‬
‫‌‌عمره‌ و چگونگي‌ اداي‌ آن‌‪175...............................................................‬‬
‫‌‌زمان‌ عمره‌‪176.................................................................................‬‬
‫‌‌فرائض‌ عمره‌ ‪176..............................................................................‬‬
‫‌‌واجبات‌ عمره‌‪176..............................................................................‬‬
‫‌‌چگونگي‌ اداي‌ عمره‌‪177......................................................................‬‬
‫‌هَد‌ي‌‪177..........................................................................................‬‬
‫‌‌انواع‌ هَد‌ي‌‪178..................................................................................‬‬
‫‌‌جنايات‌ و جريمه‌هاي‌ آن‌ ‪179.................................................................‬‬

‫‪9‬‬
 ‫‌‬

‫احكام‌ و مسائل‌ فقه‌ حنفي‌ به‌ زبان‌ ساده‌‬ ‫‪10‬‬

‫پيشگفتار چاپ‌ هفتم‌‬

‫س‪77‬پاس‌ بيك‪77‬ران‌ ذات‌ با عظمت‌ و خ‪77‬الق‌ دو جه‪77‬ان‌ را و درود و س‪77‬الم‌ بر امام‌الأنبي‪7‬اء‪،‬‬
‫برگزيده‌ بارگاه‌ ايزدي‪ ،‬حضرت‌ ختمي‌ مرتبت‌ محمدبن‌ عبداهلل و بر اهل‌ بيت‌ و ياران‌‬
‫جان‌ نثار و اصحاب‌ اخيارش‌ من‌اليوم‌ إلي‌ يوم‌الدين‪.‬‬
‫رس‪77‬اله‌ي‌ حاضر كت‪77‬ابي‌ اس‪7‬ت‌ در فقه‌ حنفي‌ كه‌ توس‪7‬ط‌ حض‪77‬رت‌ موالنا قاض‪7‬ي‌‪ 7‬ثناءاهلل‬
‫پاني‌ پتي‌ رحمه‌اهلل‪ ،‬يكي‌ از دانشمندان‌ و بزرگان‌ معروف‌‪ 7‬هندوستان‌ تأليف‌ شده‌ است‪.‬‬
‫‌‌وي‌ يكي‌ از علماي‌ زبده‌ و شخصيتهاي‌ علمي‌ واالمقام‌ سرزمين‌ هند ب‪77‬وده‌ كه‌ در هفت‌‬
‫سالگي‌ قرآن‌ كريم‌ را حفظ‌ نم‪77‬وده‌ و در س‪7‬ن‌ ش‪77‬انزده‌ س‪77‬الگي‌ از عل‪77‬وم‌ اس‪77‬المي‌ ف‪77‬ارغ‌‪7‬‬
‫التحص‪77‬يل‌ ش‪77‬د‪ .‬در دوران‌ تحص‪77‬يل‪ ،‬عالوه‌ بر كتب‌ درس‪77‬ي‪ ،‬ح‪77‬دود سيصد‪ 7‬و پنج‪77‬اه‌‬
‫عن‪777‬وان‌ كت‪777‬اب‌ را مط‪777‬العه‌ ك‪777‬رد و از محضر‪ 7‬مرشد واالي‌ وي‪ ،‬حض‪777‬رت‌ م‪777‬يرزا‬
‫مظهرجان‌ جانان‌ رحمه‌ هللا لقب‌ « َعلَ ُم‌الهُ‪77‬دي» و از محضر‪ 7‬حض‪77‬رت‌ ش‪77‬اه‌ عب‪77‬دالعزيز‬
‫محدث‌ دهلوي؛ لقب‌ «بيهقي‌ وقت» به‌ او داده‌ شد‪.‬‬
‫‌در تم‪77‬ام‌ م‪77‬دت‌ زن‪77‬دگي‌ در افاض‪7‬ه‌ي‌ فيض‌ ظ‪77‬اهر و ب‪77‬اطن‌ و نشر عل‪77‬وم‪ ،‬حل‌ و فصل‬
‫اختالفات‌ و افتاء مصروف‌‪ 7‬ب‪77‬ود‪ .‬در علم‌ تفس‪77‬ير‪ ،‬فق‪77‬ه‪ ،‬كالم‪ ،‬تص‪77‬وف‌ و عرف‪77‬ان‌ تبحر‬
‫خاصي‌ داشت‌ و بيش‌ از سي‌ عنوان‌ كتاب‌ و جزوه‌ در زمينه‌هاي‌ مختلف‌ تأليف‌ نموده‌‬
‫كه‌ معروف‌ت‪77‬رين‌ آنها تفس‪77‬ير ق‪77‬رآن‌ «التفس‪77‬ير المظه‪77‬ري» گنجينه‌ي‌ تحقيق‪77‬ات‌ علمي‌ و‬
‫فقهي‌ وي‌ است‪.‬‬
‫پس‌ از س‪77‬پري‌‪ 7‬ك‪77‬ردن‌ عمر پر ب‪77‬ركت‌ خ‪77‬ويش‌ در راه‌ خ‪77‬دمت‌ به‌ اس‪77‬الم‌ و ف‪77‬رهنگ‌‬
‫مسلمين‪ ،‬در اوايل‌ ماه‌ رجب‌ سال‪ )‌1225‬هجري‌ قمري) دار فاني‌ را وداع‌ گفت‪.‬‬
‫‌يكي‌ از كتب‌ مع‪77‬روف‌‪ 7‬وي‌ همين‌ كت‪77‬اب‌ «ماالبدمن‪77‬ه» در فقه‌ حنفي‌ اس ‪7‬ت‌ كه‌ به‌ زب ‪7‬ان‬
‫فارسي‌‪ 7‬دري‌ به‌ رشته‌ي‌ تحرير‪ 7‬درآمده‌ و در مدارس‌ ديني‌ احناف‌ تدريس‌ مي‌گردد‪ 7.‬از‬
‫سوي‌ شوراي‌ هماهنگي‌ م‪77‬دارس‌ عل‪77‬وم‌ اس‪77‬المي‌ اس‪77‬تان‌ سيس‪77‬تان‌ و بلوچس‪77‬تان‌ به‌ بن‪77‬ده‌‬
‫پيشنهاد شد كه‌ چون‌ كتاب‌ «ما البد منه» به‌ نثر فارسي‌‪ 7‬قديم‌ رايج‌ در هند نگاشته‌ شده‌‬
‫و بر اثر نا م‪77‬أنوس‌ و هن‪77‬دي‌ ب‪77‬ودن‌ بعض‪77‬ي‌ از كلم‪77‬ات‌ و اص‪77‬طالحات‌ آن‪ ،‬در ح‪77‬ال‌‬
‫حاضر استفاده‌ از آن‌ براي‌ مبتديان‌ و فارسي‌ زبانان‌ امروز مشكل‌ مي‌نمايد‪ ،‬ل‪77‬ذا به‪77‬تر‬
‫است‌ به‌ فارسي‌ ساده‌تر برگردانده‌ ش‪77‬ود‪ .‬ام‪77‬ري‌ كه‌ در مح‪77‬افل‌ و مراكز علمي‌ ام‪77‬روز‪7‬‬
‫معمول‌ و مروج‌ است‪.‬‬
‫‌‌اين‌ امر مهمي‌ بود ولي‌ با توكل‌ به‌ خداي‌ متعال‌ و استعانت‌ از وي‌ آن‌ را شروع‌ كردم‌‬
‫بطوري‌‪ 7‬كه‌ براي‌ خوانندگان‌ گرامي‌ مش‪77‬هود اس‪77‬ت‪ ،‬به‌ پاي‪77‬ان‌ رس‪77‬اندم‌‪ ،‬و پس‌ از چ‪7‬اپ‌‬
‫چهارم‌ آن‌ در يكي‌ از جلسات‌ ش‪77‬وراي‌‪ 7‬هم‪77‬اهنگي‌ م‪77‬دارس‌ عل‪77‬وم‌ اس‪77‬المي‌ كه‌ در محل‌‬
‫احكام‌ و مسائل‌ فقه‌ حنفي‌ به‌ زبان‌ ساده‬ ‫‪11‬‬

‫ح‪77‬وزه‌ي‌ علميه‌ دارالعل‪77‬وم‌‪ 7‬زاه‪77‬دان‌ منعقد ش‪77‬ده‌ ب‪77‬ود‪ ،‬به‌ عن‪77‬وان‌ متن‌ درس ‪7‬ي‌ ش‪77‬وراي‌‪7‬‬
‫هماهنگي‌ به‌ جاي‌ نسخه‌ي‌ قديم‌‪ 7‬آن‌ تصويب‌ گرديد‪ 7‬و بازنگري‌ آن‌ براي‌ رفع‌ اش‪77‬كاالت‌‬
‫احتمالي‌ و حص‪77‬ول‌ اطمين‪77‬ان‌ بيش‪77‬تر‪ ،‬به‌ جن‪77‬اب‌ موالنا دين‌ محمد درك‌زهي‌ از علم‪77‬اي‌‬
‫محقق‌ منطقه‌ واگ‪77‬ذار‪ 7‬گرديد كه‌ ايش‪77‬ان‌ با دقت‌ تم‪77‬ام‌ ب‪77‬ازنگري‌ و م‪77‬واردي‌ را ب‪77‬راي‌‬
‫اصالح‌ به‌ بنده‌ اعالم‌ نمود كه‌ در چاپهاي‌ بعدي‌ اصالح‌ گرديد‪7.‬‬
‫‌اين‌ كت‪77‬اب‌ تا به‌ ح‪77‬ال‌ ش‪7‬ش‌ ب‪77‬ار به‌ چ‪77‬اپ‌ رس‪77‬يده‌ و با اس‪77‬تقبال‌ بي‌نظ‪77‬ير اقش‪77‬ار‪ 7‬مختلف‌‬
‫مواجه ش‪777‬ده‌ اس‪777‬ت‪ .‬اينك‌ با تجديد نظر و اص‪777‬الحات‌ الزم‌ ب‪777‬راي‌ چ‪777‬اپ‌ هفتم‌ آم‪777‬اده‌‬
‫مي‌شود‪.‬‬

‫‌‌آنچه‌ در اين‌ كتاب‌ بخصوص‌ در اين‌ چاپ‌ انجام‌ گرفته‌ است‪:‬‬

‫‪ -‌1‬در اصل‌ كتاب‪ ،‬نظر چهار امام‌ اهل‌ سنت‌ در مورد‪ 7‬بس‪7‬ياري‌‪ 7‬از مس‪77‬ائل‌ بي‪7‬ان‌ ش‪77‬ده‌‬
‫ولي‌ با توجه‌ به‌ اينكه‌ بيشتر‪ 7‬استفاده‌ كنندگان‌ اين‌ كتاب‌ مبتديان‌ و نوآم‪77‬وزان‌ و ع‪77‬امه‌ي‌‬
‫پيروان‌ فقه‌ حنفي‌ هستند كه‌ از اختالف‌ مذاهب‪ ،‬فلسفه‌ و اس‪77‬تدالل‌ آن‪ ،‬آگ‪77‬اهي‌ ندارند و‬
‫طرح‌ چنين‌ مسائلي‌ باعث‌ سرگرداني‌ و تذبذب‌ مذهبي‌ش‪77‬ان‌ در مس‪77‬ايل‌ فقهي‌ مي‌ش‪77‬ود‪،‬‬
‫ل‪77‬ذا نظر ديگر ائمه‌ ح‪77‬ذف‌ گرديد‪ 7‬و بر ذكر م‪77‬ذهب‌ ام‪77‬ام‌ اعظم‌ ابوحنيفه ‪ :‬بس‪77‬نده‌ شد و‬
‫سعي‌ به‌ عمل‌ آمد تا نظر « ُمفتي‌بِه» (نظر معتبر و قابل‌ اِفتاء) فقه‌ حنفي‌ بيان‌ شود‪.‬‬
‫‪ -2‬بعضي‌‪ 7‬از مسايل‌ فقهي‌ كه‌ مشكل‌ و مفصل‌ به‌ نظر رسيدند و در حد فهم‌ مبتديان‌ و‬
‫خيلي‌ ضروري‌ هم‌ نبودند‪ ،‬حذف‌ گرديدند‪.‬‬
‫‪ -‌‌3‬سعي‌ شده‌ تا با باقي‌ ماندن‌ اصل‌ مسئله‪ ،‬صورت‌‪ 7‬آن‌ با عباراتي‌ سهل‌ و س‪77‬اده‌ بي‪77‬ان‌‬
‫شود و چنانچه‌ نيازي‌ به‌ توضيح‌ بوده‌ در پاورقي‌‪ 7‬و يا داخل‌ قوسين‌ (پران‪77‬تز) توض‪77‬يح‌‬
‫ي و تلخيصي‌ دارد‪.‬‬ ‫آن‌ ذكر شده‌ است‌ و آنچه‌ انجام‌ گرفته‌ جنبه‌ي‌ تسهيل ‌‬
‫‪ -‌‌4‬بحث‌ زكات‌ سوائم‌‪( 7‬حيوانات) در اصل‌ كت‪77‬اب‌ ذكر نش‪77‬ده‌ و م ‪7‬ؤ‌لف‌ رحمه‌ هللا علت‌‬
‫آن‌ را چنين‌ بيان‌ كرده‌ كه‪« :‬چون‌ اين‌ حيوان‪77‬ات‌ در س‪77‬رزمين‌ هند به‌ ح‪77‬دي‌ كه‌ زك‪77‬ات‌‬
‫در آنها الزم‌ شود‪ ،‬وجود ندارند‪ ،‬لذا از بيان‌ احكام‌ آنها صرف‌ نظر شد»‪.‬‬
‫اما چون‌ در مناطق‌ ما اينگونه‌ حيوانات‌ به‌ حد وافر‪ 7‬موجودند و دانستن‌ نصاب‌ زكات‌‬
‫آنان‌ الزم‌ است‪ ،‬اين‌ نصاب‌ در متن‌ كتاب‌ افزوده‌ شد‪.‬‬
‫‪ -‌5‬با ت‪77‬وجه‌ به‌ اينكه‌ حج‌ يكي‌ از ارك‪77‬ان‌ و ف‪77‬رايض‌ پنج‌ گ‪77‬انه‌ي‌ اس‪77‬الم‌ اس‪7‬ت‌ و در اين‌‬
‫كتاب‌ بحث‌ حج‌ آورده‌ نشده‌ و م‪7‬ؤ‌لف‌ مرح‪77‬وم‌ علت‌ ني‪77‬اوردن‌ آن‌ را چ‪77‬نين‌ بي‪77‬ان‌ داش‪77‬ته‌‬
‫كه‪ :‬در هندوستان‌ در آن‌ زم‪77‬ان‌ اف‪77‬رادي‌ كه‌ واجد ش‪77‬رايط‌ حج‌ باش‪77‬ند تعدادش‪77‬ان‌ بس‪77‬يار‪7‬‬
‫احكام‌ و مسائل‌ فقه‌ حنفي‌ به‌ زبان‌ ساده‬ ‫‪12‬‬

‫اندك‌ بوده‪ ،‬ضرورتي‌‪ 7‬براي‌ ذكر بحث‌ حج‌ در اين‌ كت‪77‬اب‌ احس‪77‬اس‌ نشد ل‪77‬ذا از بي‪77‬ان‌ آن‌‬
‫صرفنظر گرديده‌ است‪.‬‬
‫‌‌ولي‌ در ح‪77‬ال‌ حاضر‪ 7‬كه‌ س‪77‬فر حج‌ و عم‪77‬ره‌ در دي‪77‬ار ما به‌ ك‪77‬ثرت‌ ص‪77‬ورت‌‪ 7‬مي‌گ‪77‬يرد‪،‬‬
‫الزم‌ است‌ م‪77‬ردم‌ از احك‪77‬ام‌ و مس‪77‬ايل‌ آن‪ ،‬آگ‪77‬اهي‌ داش‪77‬ته‌ باش‪77‬ند‪ .‬به‌ همين‌ منظ‪77‬ور‪ 7‬الزم‌‬
‫دانستم‌ ضميمه‌ي‌ حج‌ و عمره‌ را در آخر كتاب‌ به‌ صورت‌ مختصر‪ 7‬اضافه‌ كنم‪.‬‬
‫‪ -‌‌6‬در اصل‌ كتاب‪ ،‬كلمات‌ و واژه‌هاي‌ متعدد هندي‌ به‌ كار رفته‌ بود كه‌ معادل‌ فارسي‌‪7‬‬
‫آن‌ انتخاب‌ گرديد‪.‬‬
‫‌در پایان‪ ،‬از صاحب‌نظران‌ و خوانندگان‌ محترم‌ استدعا مي‌شود تا هر گ‪77‬ونه‌ اش‪77‬تباه‌ و‬
‫تسامحي‌ را به‌ بنده‌ اطالع‌ دهند تا انشاء اهلل العزيز در چاپهاي‌ آينده‌ اصالح‌ گردد‪.‬‬
‫به‌ امید اينكه‌ از دعاي‌ خير فراموش‌ نفرمایند‪.7‬‬
‫‌‌ومن‌ اهلل التوفيق‌ وإليه‌ المآب‪ ،‬حسبنا اهلل ونعم‌ الوكيل‌‬
‫‌‌أبوالحسين‌ عبدالمجید مرادزهي‌ خاشي‌‬
‫‪ ‌1415/2/24‬هـ‪ .‬ق‌‪.‬‬

‫‌‌كتاب‌ الإيمان‌‬
‫‌عقيده‌ي‌ يك‌ مسلمان‌‪:‬‬
‫حمد و ستايش‌ از آن‌ ذات‌ مقدسي‌ اس‪7‬ت‌ كه‌ با وج‪77‬ود بي‌چ‪77‬ون‌ خ‪7‬ويش‌ موج‪77‬ود اس‪7‬ت‌ و‬
‫همه‌ي‌ عالَم‌ به‌ ايجاد او از كتم‌ عدم‌ به‌ عرصه‌ي‌ وجود آمده‌ و در بقا و وجود خود‪ ،‬به‌‬
‫وي‌ محتاج‌ است‪ .‬ذات‌ مقدس‌ و منز‌هي‌ كه‌ به‌ هيچ‌ چيز نيازمند‪ 7‬نيست‪.‬‬
‫‌‌عقیده‪1 :‬‬
‫َ‬
‫خداوند عَالم‪ ،‬يگانه‌ در ذات‌ و صفات‌ و افعال‌ است‪.‬‬
‫احدي‌ در هيچ‌ امري‌ با وي‌ شريك‌ نيست‪.‬‬
‫وجود و حياتش‌ شبيه‌ و مانند وجود و حيات‌ جهان‌ نيست‪.‬‬
‫«علم»‪« ،‬سمع»‪« ،‬بصر»‪« ،‬اراده»‪« ،‬قدرت» و «كالم» او را با علم‪ ،‬سمع‪ ،‬بصر‪،‬‬
‫اراده‪ ،‬قدرت‌ و كالم‌ مخلوقات‪ ،‬شباهت‌ و مماثلتي‌ نيست‪.‬‬
‫جز مشاركت‌ اسمي‌ و لفظي‌ در صفات‪ ،‬شريك‌ و همجنسي‌ هم‌ ندارد‪.‬‬
‫احكام‌ و مسائل‌ فقه‌ حنفي‌ به‌ زبان‌ ساده‬ ‫‪13‬‬

‫‌‌عقیده‪2 :‬‬
‫تمام‌ صفات‌ او متعلق‌ به‌ ذاتش‌ و قديم‌اند‪7.‬‬
‫الً «علم» ص‪77‬فتي‌ اس ‪7‬ت‌ ق‪77‬ديم‌‪ 7‬ب‪77‬راي‌ خداوند جل‌ و عال و انكش‪77‬افي‌ اس ‪7‬ت‌ بس‪77‬يط‌ كه‌‬ ‫مث ‌‬
‫معلومات‌ ازل‌ و ابد با احوال‌ متناسب‌ و متضاد كلي‌ و جزئي‌ با اوق‪77‬ات‌ مخصوص ‪7‬ه‌ي‌‬
‫خويش‌ با آن‌ صفت‌ برايش‌ نمايان‌ و هويداست‪.‬‬
‫‌عقیده‪3 :‬‬
‫كالم‌ خداوند‪ ،‬كالمي‌ است‌ بسيط‌ كه‌ تمام‌ كتابه‪77‬اي‌‪ 7‬ن‪77‬ازل‌ ش‪77‬ده‌ بر پي‪77‬امبران‪ ،‬تفص‪77‬يل‌ و‬
‫شرح‌ همان‌ كالم‌اند‪« .‬خلق‌ و تكوين» هم‌ مختص‌ ذات‌ بي‌چون‌ خداوند متعال‌ است‪.‬‬
‫‌عقیده‪4 :‬‬
‫« ُمم ِكن» نمي‌تواند‪ 7‬به‌ وجود‪ 7‬آورنده ای‌ ممكني‌ ديگر باشد‪.‬‬
‫تمام‌ ممكنات‌ چه‌ جوهر و چه‌ ع‪77‬رض‌ و چه‌ افع‪77‬ال‌ اختي‪77‬اري‌‪ 7‬بن‪77‬دگان‪ ،‬همه‌ مخل‪77‬وق‌‪ 7‬او‬
‫هستند‪.‬‬
‫‌اس‪77‬باب‌ و واس‪77‬طه‌ها پ‪77‬رده‌ و روپ‪77‬وش‌ بر فعل‌ او مي‌باش‪77‬ند‪ ،‬و در واق ‪7‬ع دليلي‌ بر فعل‌‬
‫ك آن‌ پي‌ مي‌برند‪ 7‬و مي‌دانند‪ 7‬كه‌‬ ‫اويند‪ .‬چنان‌ كه‌ دانشمندان‌ از ح‪77‬ركت‌ جم‪77‬ادات‌ به‌ ُم َحرِّ ِ‌‬
‫اين‌ حركت‪ ،‬مناسب‌ حال‌ اين‌ جماد نيست‪ ،‬اين‌ را فاعلي‌ است‌ وراي‌‪ 7‬خودش‪.‬‬
‫‌در حقيقت‌ فاعل‌ هر شيء خداست‌‬ ‫اين‌ سببها در نظرها پرده‌هاست‬
‫‌‌نيز عارفان‌ و راهروان‌ راه‌ طريقت‌ كه‌ دي‪77‬دي‌ بصيرتش‪77‬ان‌ با س‪77‬رمه ش‪77‬ريعت‪ ،‬س‪77‬رمه‌‬
‫داده‌ ش‪77‬ده‪ ،‬به‌ يقين‌ مي‌دانند‪ 7‬كه‌ «ممكن» نمي‌تواند ممك‪77‬ني‌ ديگر خ‪77‬واه‌ فعلي‌ از افع‪77‬ال‌‬
‫باشد يا عرضي‌ از اعراض‌ را به‌ وجود آورد‪.‬‬
‫‌‌آري! فرق‌ و تفاوتي‌ كه‌ ميان‌ افعال‌ اختياري‌‪ 7‬و ح‪77‬ركت‌ جم‪77‬اد متحقق‌ اس‪7‬ت‌‪ -‬و ايم‪77‬ان‌‬
‫بدان‌ هم‌ واجب‌‪ -‬در اين‌ است‌ كه‌ خداوند بندگان‌ را صورت‌‪ 7‬قدرت‌ و اراده‌ داده‌ است‪.‬‬
‫و قانون‌ خداوند‪ 7‬چ‪7‬نين‌ ح‪77‬اكم‌ بر ط‪77‬بيعت‌ اس‪7‬ت‌ كه‌ هرگ‪7‬اه‌ انس‪7‬ان‌ قصد انج‪77‬ام‌ عملي‌ را‬
‫كند‪ ،‬خداوند‪ 7‬آن‌ عمل‌ را بر دست‌ او به‌ وجود‪ 7‬مي‌آورد‪.‬‬
‫‌بن‪77‬ابراين‪ ،‬خداوند را «خ‪77‬الق» اعم‪77‬ال‌ و بن‪77‬ده‌ را «كاس‪77‬ب» آن‌ گويند و چ‪7‬ه در كس‪7‬ب‌‬
‫عمل‪ ،‬بنده‌ مختار است‪ ،‬پاداش‪ ،‬كيف‪77‬ر‪ ،‬م‪77‬دح‌ و ذم‌ هم‌ بر آن‌ م‪77‬ترتب‌ خواهد ش‪77‬د‪ .‬غ‪77‬ير‬
‫خدا را خالق‌ چيزي‌ از چيزها دانستن‌ هم‌ كفر است‪.‬‬
‫ُ‬
‫دريَه» را مجوس‌ اين‌ ا َّمت‌ خواندند‪.‬‬ ‫به‌ همين‌ دليل‌ بود كه‌ پيامبر‪ 7‬اكرم ‪ ‬فرقه‌ي‌ «قَ ِ‬
‫‌‌عقیده‪5 :‬‬
‫خداوند عزوجل‌ در هيچ‌ چيزي‌ حلول‌ نمي‌كند‪ ،‬و هيچ‌ چ‪77‬يزي‌ هم‌ در او حل‪77‬ول‌ نخواهد‬
‫ك‪77‬رد (يع‪77‬ني‌‪ :‬نه‌ ح‪77‬ال‌ در ش‪77‬يء آخر و نه‌ محل‌ ب‪77‬راي‌ ش‪77‬يء آخر است ‌) بر همه‌ي‌‬
‫اشياي‌ عالم‌ با احاطه‌ي‌ ذاتي‌ محيط‌ است‌ و ق‪77‬رب‌ و معيتش‌ به‌ همه‌ي‌ اش‪77‬يأ تعلق‌ دارد‪،‬‬
‫احكام‌ و مسائل‌ فقه‌ حنفي‌ به‌ زبان‌ ساده‬ ‫‪14‬‬

‫البته‌ ن‪77‬وع‌ اح‪77‬اطه‌ و ق‪77‬رب‌ در حد فهم‌ قاصر ما نيس‪77‬ت‪ .‬فقط‌ شايس‪77‬ته‌ي‌ مق‪77‬ام‌ كبري‪77‬ايي‌‪7‬‬
‫اوست‪.‬‬
‫آنچه‌ ص‪77‬وفیان‌ با كش‪7‬ف‌ و م‪77‬راقبه‌ مش‪77‬اهده‌ مي‌كنند آن‌ ن‪77‬يز‪ ،‬م‪77‬نزه‌ و مبر‌اس‪7‬ت‌ هر چه‌‬
‫مكشوف‌ و مشهود گردد‪ ،‬ش‪77‬به‌ و مث‪77‬الي‌ بيش‌ نيس‪77‬ت‪ .‬آن‌ را در زير تيغ‌ «ال» نفي‌ بايد‬
‫نمود و بر غيب‌ بايد ايمان‌ آورد‪.‬‬
‫قرب‌ و معيت‌ خداوند نصيب‌ بندگان‌ خاص‌ همانند پي‪77‬امبران‪ ،‬اوليأ و ع‪77‬امه‌ي‌ مؤ‌م‪77‬نين‌‬
‫هم‌ خواهد شد و اين‌ نوع‌ قرب‌ درجات‌ غير متناهي‌ دارد‪ .‬موالنا رومي‌‪ 7‬مي‌فرمايد‪7:‬‬
‫اي‌ ب‪7777777777777777777777777777777777777777777‬رادر‪ 7‬بي‌نه‪7777777777777777777777777777777777777777777‬ايت‌ درگهيست‬
‫‌هر چه‌ بر وي‌ مي‌رس‪777777777777777777777777777777777777‬ي‌‪ 7‬بر وي‌ مايس‪777777777777777777777777777777777777‬ت‌‬

‫‌‌عقیده‪6 :‬‬
‫مسائلي‌ كه‌ در نص‪77‬وص‌ ق‪77‬رآني‌ و اح‪77‬اديث‌ نب‪77‬وی ‪ ‬از ق‪77‬بيل‌ اس‪77‬تواء حض‪77‬رت‌ حق‌ بر‬
‫ع‪77‬رش‪ ،‬ن‪77‬زول‌ پر ب‪77‬ركت‌ وي‌ در نيمه‌ي‌ آخر ش‪77‬ب‌ به‌ آس‪77‬مان‌ دني‪77‬ا‪ ،‬ثب‪77‬وت‌ «ي‪77‬د» و‬
‫«وجه»‪ ،‬مطرح‌ و ثابت‌ گرديده‪ ،‬بدون‌ هيچگونه‌ چون‌ و چرا بايد آنها را پذيرفت‪.‬‬
‫‌نه‌ آن‌ عن‪77‬اوين‌ را بر ظ‪77‬اهر حمل‌ ك‪77‬رد و نه‌ در ص‪77‬دد ت‪77‬وجيه‌ و تأوي‪7‬ل برآم‪77‬د‪ ،‬ت‪77‬وجيه‌‬
‫واقعي‌اش‌ را به‌ علم‌ خداوند‪ 7‬محول‌ نمود و با همان‌ صورت‌ اجمالي‪ ،‬بدان‌ ايمان‌ آورد‪.‬‬
‫زيرا هر چند كاوش‌ و قيل‌ و قال‌ در بحث‌ صفات‌ و افع‪77‬ال‌ الهي‌ بيش‪77‬تر بينجام‪77‬د‪ ،‬هيچ‌‬
‫چيزي‌ جز جهل‌ و تحير بيشتر‪ 7‬عايد بشر بيچاره‌ بلكه‌ ح‪77‬تي‌ نص‪77‬يب‌ فرش‪77‬تگان‌ مق‪77‬رب‌‬
‫بارگاهش‌ هم‌ نخواهد شد‪ .‬انكار نصوص‪ ،‬كفر است‌ و تأويل‌ آن‪ ،‬جهل‌ مركب!‬
‫دور بينان‌ بارگاه‌ ألست‌ غير از اين‌ پي‌ نبرده‌اند كه‌ «هست»‬
‫‌‌عقیده‪7 :‬‬
‫هر نوع‌ اعمالي‌ كه‌ انسان‌ مرتكب‌ آن‌ شود از قبيل‪ :‬خير و شر‪ ،‬كفر و ايم‪77‬ان‪ ،‬ط‪77‬اعت‌‬
‫و عص‪77‬يان‪ ،‬همه‌ طبق‌ اراده‌ و مش‪77‬يت‌ الهي‌ اس‪77‬ت‪ .‬البته‌ رضا و خش‪77‬نودي‌ خداوند‪ 7‬به‌‬
‫اعمال‌ خير‪ ،‬ايمان‌ و طاعت‌ بنده‌ متعلق‌ است‌ و وع‪77‬ده‌ي‌ پ‪77‬اداش‌ نيك‌ بر چ‪77‬نين‌ اعم‪77‬الي‌‬
‫داده‌ شده‌ است‪.‬‬
‫‌خداوند از كفر و معص‪77‬يت‌ هرگز راض‪77‬ي‌ و خش‪77‬نود‪ 7‬نخواهد ش‪77‬د‪ ،‬و چ‪77‬نين‌ اعم‪77‬الي‌‬
‫وع‪77‬ده‌ي‌ كيفر داده‌ و ان‪77‬واع‌ ع‪77‬ذابهايي‌ مق‪77‬رر فرم‪77‬ود ‌ه اس‪77‬ت‪ .‬اراده‌ و رضا با هم‌ ف‪77‬رق‌‪7‬‬
‫دارند‪ ،‬نمي‌ بايست‌ در اشتباه‌ واقع‌ شد و اين‌ دو را در هم‌ آميخت‪.‬‬
‫‌‌عقیده‪8 :‬‬
‫هزاران‌ درود‪ 7‬و سالم‌ بر روان‌ پاك‌ انبياء †‪ ،‬بزرگ‌ترين‌ محسنين‌ و منت‌ گ‪77‬زاران‌ بر‬
‫بشر كه‌ توسط‌‪ 7‬آن‪77‬ان‪ ،‬بشر منح‪77‬رف‌‪ 7‬از ج‪77‬اده‌ي‌ مس‪77‬تقيم‪ ،‬به‌ ش‪77‬اهراه‌ توحيد‪ 7‬ه‪77‬دايت‌ داده‌‬
‫احكام‌ و مسائل‌ فقه‌ حنفي‌ به‌ زبان‌ ساده‬ ‫‪15‬‬

‫شد‪ .‬ايم‪77‬ان‌ به‌ حق‪77‬انيت‌ تم‪77‬ام‌ پي‪77‬امبران‌‪ -‬عليهم‌الص‪77‬لوة‌ والتس‪77‬ليم‌‪ -‬ام‪77‬ري‌ اس‪7‬ت‌ الزم‌ و‬
‫ضروري‪7.‬‬
‫اولين‌ آنها ابوالبشر حضرت‌ آدم ‪ ‬و آخرين‌ و برترين‌ آنان‌ حضرت‌ ختمي‌ مرتبت‌‬
‫«محمد ‪ »‬مي‌باشند‪.‬‬
‫‌معراج‌ پيامبر‪ 7‬اكرم ‪ ‬و س‪77‬ير و سفرش‪77‬ان‌ از مكه‌ به‌ مس‪77‬جد الأقص‪7‬ي‌‪ 7‬و آنجا به‌ آس‪77‬مان‌‬
‫هفتم‌ و سدرة‌المنتهي‌ با جسم‌ و جان‌ در حال‌ بيداري‌‪ 7‬حق‌ است‌ و ايمان‌ بدان‌ هم‌ الزم‪.‬‬
‫‌همه‌ي‌ كتابهاي‌ آسماني‌ كه‌ بر انبياء † ن‪77‬ازل‌ ش‪77‬ده‌اند از ق‪77‬بيل‌ ت‪77‬ورات‪ ،‬انجي‪77‬ل‪ ،‬زب‪77‬ور‪،‬‬
‫قرآن‌ مجيد‪ ،‬صحيفه‌هاي‌ اب‪77‬راهيمي‌‪ 7‬و غ‪77‬يره‌ حق‌اند‪ ،‬و ايم‪77‬ان‌ ب‪77‬دانها الزم‌ و ض‪77‬روري‌‬
‫است‪.‬‬
‫‌عقیده‪9 :‬‬
‫تمام‌ پيامبران‌ † از هر ن‪77‬وع‌ گن‪77‬اه‌ چه‌ ص‪77‬غيره‌ و چه‌ كب‪77‬يره‌ معص‪77‬وم‌ و م‪77‬بر‌ا هس‪77‬تند و‬
‫عصمت‌ ايشان‌ با داليل‌ قطعي‌‪ 7‬ثابت‌ گرديده‪ ،‬هر كس‪7‬ي‌ به‌ عص‪77‬مت‌ آنها معتقد نباش‪77‬د‪،‬‬
‫مسلمان‌ نخواهد بود‪.‬‬
‫‌فرشتگان‪ ،‬بندگان‌ مقرب‌ خداوند‪ 7‬اند و از هر گونه‌ گن‪77‬اه‪ ،‬معص‪77‬وم‌ و نيازه‪77‬اي‌‪ 7‬بش‪77‬ري‌‪7‬‬
‫دور اند‪ .‬نيازي‌ به‌ ازدواج‪ ،‬خوردن‌ و نوشيدن‌ و غيره‌ ندارند‪7.‬‬
‫پيام‌ آوران‌ وحي‌ و حامالن‌ عرش‌اند‪ .‬به‌ هر ام‪77‬ري‌ كه‌ م‪77‬أمور ش‪77‬وند‪ ،‬ق‪77‬ائم‌ بر آن‌اند و‬
‫در انجام‌ آن‌ تأخير نخواهند كرد‪.‬‬
‫‌عقیده‪10 :‬‬
‫فرشتگان‌ و پيامبران‌ با توجه‌ به‌ اينكه‌ اشرف‌ مخلوقات‌‪ 7‬و مقرب‌ بارگاه‌ حضرت‌ اي‪77‬زد‬
‫منان اند‪ ،‬لكن‌ همانند ساير مخلوقات‌ هيچ‌ علم‌ و قدرت‌ و اختي‪77‬اري‌ ندارن‪77‬د‪ ،‬مگر آنچه‌‬
‫خداوند به‌ آنها عنايت‌ نموده‪ .‬م‪7‬ؤ‌من‌ به‌ ذات‌ و ص‪77‬فات‌ ب‪77‬اري‌ تعالي‌اند و در ادراك‌ ُكن ِ‌ه‬
‫او با عجز و قصور معترف‌‪ 7‬و در اداي‌ وظايف‌‪ 7‬بندگي‌ به‌ شكر توفيق‌ الهي‌ ناطق!‬
‫بن‪7‬دگان‌ خ‪7‬اص‌ خداوند‪ 7‬را در ص‪7‬فاتي‌ كه‌ مخص‪7‬وص‌ خداوند‪ 7‬اس‪7‬ت‌ از ق‪7‬بيل‌ بخش‪7‬يدن‪،‬‬
‫فرزند‪ 7‬دادن‪ ،‬ميران‪77‬دن‪ ،‬زن‪77‬ده‌ ك‪77‬ردن‪ ،‬رزق‌ دادن‪ ،‬ع‪77‬الم‌ غيب‌ ب‪77‬ودن‌ و غ‪77‬ير را با او‬
‫شريك‌ ساختن‌ كفر است‪ .‬هر كس‌ چنين‌ عقيده‌اي‌ داشته‌ باشد كافر‪ 7‬خواهد شد‪.‬‬
‫‌بعضي‌ از كفار با انكار پيامبران‌ كافر‪ 7‬شدند و مسيحيان‌ با پسر خدا قرار دادن‌ عيس ‪7‬ي‌‬
‫‪ ‬و مشركان‌ عرب‌ با دختر قرار دادن‌ فرش‪77‬تگان‌ ب‪77‬راي‌ خداوند و معتقد به‌ ع‪7‬الم‌ غيب‌‬
‫بودن‌ آنها‪ ،‬كافر‪ 7‬گرديدند‪ 7.‬پيامبران‌ و فرشتگان‌ را در صفات‌ الهي‌ نبايد شريك‌ ساخت‌‬
‫و غير پيامبران‌ را در صفات‌ پيامبران‌ شريك‌ ساختن‌ هم‌ جايز نيست‪.‬‬
‫‌عقیده‪11 :‬‬
‫احكام‌ و مسائل‌ فقه‌ حنفي‌ به‌ زبان‌ ساده‬ ‫‪16‬‬

‫به‌ جز پي‪77‬امبران‌ و فرش‪77‬تگان‪ ،‬اح‪77‬دي‌ از ي‪77‬اران‌ پي‪77‬امبر و يا اهل‌ بيتش‌ و يا از س‪77‬اير‬

‫مؤ‌م‪77‬نين‌ و ائم‪77‬ه‪ ،‬از گن‪77‬اه‌ معص‪77‬وم‌‪ 7‬نيس‪77‬ت‪ .‬مق‪77‬ام‌ «عص‪77‬مت» فقط‌ مختص‌ پي‪77‬امبران‌ و‬
‫مالئكه‌ است‪.‬‬
‫‌فقط‌ از پیامبر‪ 7‬عظيم‌ الش‪77‬أن‌ بايد اتب‪77‬اع‌ و پ‪77‬يروي‌ ك‪77‬رد‪ .‬كس‪77‬ي‌ ديگر واجب الإطاع‪77‬ة‌‬
‫نيست‪ .‬البته‌ پيروي‌‪ 7‬و تقليد از ائمه‌ي‌ دين‌ و «أولي‌ الأم‪77‬ر» مس‪77‬لمان‌ و ع‪77‬ادل‪ ،‬در آنچه‌‬
‫مخالف‌ با راه‌ پيامبر‪ 7‬نباشد‪ ،‬به‌ حكم‌ اتباع‌ از پيامبر ‪ ‬است‪ .‬به‌ آنچه‌ پي‪77‬امبر اك‪77‬رم ‪ ‬ما‬
‫را خبر داده‌ است‪ ،‬بايد ايمان‌ آورد و بر فرمايشات‌ ايشان‌ عمل‌ كرد و از منهيات‌ ب‪77‬از‬
‫آمد‪.‬‬
‫‌عقیده‪12 :‬‬
‫گفتار و كردار هر كسي‌ كه‌ مخالف‌ با گفتار و كردار پيامبر‪ 7‬باشد‪ ،‬بايد آن‌ را رد كرد‪.‬‬
‫‌عقیده‪13 :‬‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫حضور دو فرشته‌ي‌‪ُ « 7‬منكر» و «ن ِكير» در قبر و بازپرسي‌ از ميت‌ حق‌ است‪.‬‬
‫نيز عذاب‌ در قبر براي‌ كافران‌ و بعضي‌ از گنهكاران‌ مسلمان‌ ثابت‌ و حق‌ است‪.‬‬
‫‌عقیده‪14 :‬‬
‫حشر بعد از مرگ‌ روز‪ 7‬قيامت‪ ،‬نفخ‌ صور براي‌ ميران‪77‬دن‌ و نفخ‌ دوب‪77‬اره‌ي‌‪ 7‬آن‪ ،‬ب‪77‬راي‌‬
‫زن‪7‬ده‌ ك‪7‬ردن‌ حق‌ اس‪7‬ت‪ .‬ش‪7‬كافته‌ ش‪7‬دن‌ آس‪7‬مانها‪ ،‬ريختن‌ س‪7‬تارگان‪ ،‬درهم‌ پاش‪7‬يده‌ ش‪7‬دن‌‬
‫كوهه‪77‬ا‪ ،‬از بين‌ رفتن‌ زمين‌ بعد از نفخه‌ي‌ «أولي»‪ ،‬ب‪77‬يرون‌ آم‪77‬دن‌ مردگ‪77‬ان‌ از قب‪77‬ور‪7‬‬
‫خويش‌‪ ،‬و موجود شدن‌ عالم‌ با «نفخه‌ي‌ ثانيه»‪ ،‬پس‌ از مع‪77‬دوم‌ ش‪77‬دن‌ آن‪ ،‬ث‪77‬ابت‌ و حق‌‬
‫است‪.‬‬
‫‌عقیده‪15 :‬‬
‫حساب‌ روز‪ 7‬قيامت‪ ،‬وزن‌ اعمال‌ در ترازوي‌ مخصوص‪ ،‬ش‪77‬هادت‌ اعض‪77‬اي‌ ب‪77‬دن‌ عليه‌‬
‫مجرمان‌ و خطاكاران‪ ،‬گذشتن‌ از پل‌ صراط‌ كه‌ از شمشير‪ 7‬برنده‌تر و از مو ب‪77‬اريك‌تر‬
‫است‌ و از باالي‌ دوزخ‌ مي‌گذرد‪ ،‬حق‌ است‪.‬‬
‫بعضي‌ از عابرين‌ بر پل‌ صراط‌ مانند برق‌ با سرعت‌ عبور مي‌كنند‪7.‬‬
‫بعض‪7‬ي‌ مانند ب‪77‬اد و بعض‪7‬ي‌ مانند اس‪7‬ب‌ ت‪77‬يزرو و بعض‪7‬ي‌ آهس‪77‬ته‌ و بعض‪7‬ي‌ در دوزخ‌‬
‫سقوط‌ خواهند كرد‪.‬‬
‫خالصه‪ ،‬هر كس‌ بر حسب‌ اعمال‌ خودش‌ از آن‌ عبور مي‌كند‪.‬‬
‫‌عقیده‪16 :‬‬
‫«ش‪77‬فاعت» پي‪77‬امبران‌ و اوليأ و نيكوك‪77‬اران‌ به‌ إذن‌ پروردگ‪77‬ار‪ 7‬ب‪77‬راي‌ خطاك‪77‬اران‌ حق‌‬
‫است‪.‬‬
‫احكام‌ و مسائل‌ فقه‌ حنفي‌ به‌ زبان‌ ساده‬ ‫‪17‬‬

‫حوض‌ کوثر‪ 7‬كه‌ حضرت‌ پي‪77‬امبر اك‪77‬رم ‪ ‬از آن‌ خ‪77‬بر داده‌ اس‪77‬ت‪ ،‬است‪ :‬آبش‌ از ش‪77‬ير‬
‫سفيدتر و از عسل‌ شيرين‌تر اس‪77‬ت‪ .‬در اط‪77‬رافش‌‪ 7‬كوزه‌ه‪77‬ايي‌‪ 7‬پر از آب‌ مانند س‪77‬تارگان‌‬
‫وجود دارد‪ ،‬هر كس‌ از آن‌ بنوشد‪ ،‬هرگز احساس‌ تشنگي‌ نمي‌كند‪.‬‬
‫‌عقیده‪17 :‬‬
‫بر حسب‌ ق‪77‬انون‌ و ض‪77‬ابطه‌ي‌ خداون‪77‬د‪ ،‬كس‪77‬اني‌ كه‌ م‪77‬رتكب‌ گن‪77‬اه‌ كب‪77‬يره‌ ش‪77‬وند‪ ،‬بايد به‌‬
‫ن را‬ ‫كيفرش‌ برسند‪ 7‬مگر اينكه‌ توبه‌ كنند‪ .‬البته‌ اگر خداوند بخواهد ب‪77‬دون‌ ت‪77‬وبه‌ هم‪ ،‬آن‪77‬ا ‌‬
‫مورد آمرزش‌ خويش‌ قرار مي‌دهد‪ ،‬و اگر بخواهد بر انجام‌ گناه‌ صغيره‌ هم‌ مؤ‌اخذه‌ و‬
‫بر آن‌ كيفر مي‌دهد‪ .‬خالصه‪ ،‬مالك‌ تام‌ االختيار‪ 7‬همه‌ي‌ جهان‌ است‪.‬‬
‫كافران‌ و مشركان‌ براي‌ هميشه‌ در دوزخ‌ ب‪77‬اقي‌ خواهند ماند‪ ،‬مس‪77‬لمانان‌ گناهك‪77‬ار‪ 7‬اگر‬
‫به‌ دوزخ‌ ب‪77‬رده‌ ش‪77‬وند‪ ،‬پس‌ از اينكه‌ به‌ كيفر اعم‪77‬ال‌ بدش‪77‬ان‌ مي‌رس‪77‬ند‪ ،‬دير يا زود از‬
‫دوزخ‌ اخراج‌ شده‪ ،‬به‌ بهشت‌ وارد مي‌شوند و باز براي‌ هميش ‪7‬ه‌ در آنجا ب‪77‬اقي‌ خواهند‬
‫ماند‪.‬‬
‫‌عقیده‪18 :‬‬
‫ش‪77‬خص‌ مس‪77‬لمان‌ بر اثر ارتك‪77‬اب‌ گن‪77‬اه‌ كب‪77‬يره‌ ك‪77‬افر‪ 7‬نمي‌ش‪77‬ود‪ 7‬و از ايم‪77‬ان‌ هم‌ خ‪77‬ارج‌‬
‫نمي‌شود‪7.‬‬
‫‌‌آنچه‌ پیامبر اکرم ‪ ‬از انواع‌ شكنجه‌ها در دوزخ‌ خبر داده‌ است‌ از قبيل‪ :‬م‪77‬ار‪ ،‬ك‪77‬ژدم‪،‬‬
‫زنجير و طوقهاي‌‪ 7‬آتشين‪ ،‬آتش‪ ،‬آب‌ گرم‪ ،‬زقوم‪ ،‬غسلين‌ (فض‪77‬اله‌ي‌ گوش‪7‬ت‌ و زرد آب‌‬
‫و خون‌ و چرك‌ دوزخيان) و قرآن‌ هم‌ گوياي‌ آن‌ اس‪77‬ت‪ ،‬حق‌ اس‪7‬ت‌ و بر آن‌ بايد ايم‪77‬ان‌‬
‫داشت‪.‬‬
‫‌‌آنچه‌ از ان‪77‬واع‌ نعمت‌ و م‪77‬وهبت‌ در بهش ‪7‬ت‌ از قبي‪77‬ل‪ :‬خوردنيه‪77‬ا‪ ،‬نوش‪77‬یدنیها‪ ،‬ح‪77‬ور‪،‬‬
‫قصرها و آپارتمانها‪ ،‬و غيره‌ خبر داده‌ شده‌ نيز حق‌ و مطابق‌‪ 7‬با واقعيت‌ است‪.‬‬
‫عمده‌ترين‌ نعمتهاي‌ بهشت‪ ،‬مالق‪77‬ات‌ و دي‪77‬دار با خداوند‪ 7‬اس‪7‬ت‌ كه‌ مس‪77‬لمانان‌ در بهش‪7‬ت‌‬
‫بدون‌ پرده‌ و حجابي‪ ،‬جمال‌ بي‌چون‌ آفريدگار خ‪77‬ويش‌ را بي‌جهت‌ و بي‌كيف‌ و مانن‪77‬د‪،‬‬
‫رؤ‌يت‌ خواهند نمود‪.‬‬
‫‌عقیده‪19 :‬‬
‫تمام‌ ياران‌ و اصحاب‌ رسول‌ اكرم ‪ ‬عادل‌ و مقبول‌ بارگاه‌ الهي‌ بوده‌اند و اگر احيان ‪‌7‬ا ً‬
‫كسي‌ مرتكب‌ معصيتي‌ شده‪ ،‬تائب‌ و مورد‪ 7‬مغفرت‌ و آمرزش‌ قرار گرفته‌ است‪.‬‬
‫نصوص‌ قرآن‌ و احاديث‌ پي‪7‬امبر‪ 7‬اك‪7‬رم‌ ‪ ‬بط‪7‬ور‪ 7‬مت‪7‬واتر از م‪7‬دح‌ و س‪7‬تايش‌ آن‪7‬ان‌ مملو‬
‫است‌ و قرآن‌ به‌ صراحت‌ ح‪77‬اكي‌ اس‪7‬ت‌ كه‌ آنها با هم‌ محبت‌ و ألفت‌ داش‪77‬تند و بر كف‪77‬ار‬
‫سخت‌ و خشین‌ بودند‪.‬‬
‫احكام‌ و مسائل‌ فقه‌ حنفي‌ به‌ زبان‌ ساده‬ ‫‪18‬‬

‫هر كس‌ ص‪77‬حابه‌ را نس‪77‬بت‌ به‌ هم‪77‬ديگر‪ ،‬بي‌مهر‪ 7‬و محبت‌ تلقي‌ كن‪77‬د‪ ،‬واقع منكر ق‪77‬رآ ‌‬
‫ن‬
‫است‌ و هر كس‌ با آنان‌ عداوت‌ و كينه‌ داشته‌ باشد‪ ،‬در ق‪77‬رآن‌ به‌ عن‪77‬وان‌ ك‪77‬افر مع‪77‬رفي‌‬
‫شده‌ است‪.‬‬
‫س منكر اص‪77‬حاب‌ باش‪77‬د‪ ،‬نمي‌تواند‪7‬‬ ‫ياران‌ پيامبر‪ 7‬حامالن‌ وحي‌ و راويان‌ قرآن‌اند هر ك ‌‬
‫مؤ‌من‌ و معتقد به‌ ق‪7‬رآن‌ و س‪7‬اير اص‪7‬ول‌ دين‌ باش‪7‬د‪ .‬به‌ چند آيه‌ در اين‌ موض‪7‬وع‌‪ 7‬ت‪7‬وجه‌‬
‫شود‪:‬‬
‫‪        ﴿ -1‬‬
‫‪         ‬‬
‫‪( ﴾...        ‬سوره الفتح ‪/‬‬
‫‪.)29‬‬
‫«مح ّمد (‪ )‬رسول خداست و كسانى كه با اويند (صحابه) بر ك‪77‬افران س‪77‬ختگير‪ 7‬و در‬
‫ميان خ‪77‬ود مهربانن‪77‬د‪ .‬آن‪77‬ان را در ح‪77‬ال رك‪77‬وع‪ 7‬و س‪77‬جده مىبي‪77‬نى كه از خداوند فضل و‬
‫خشنودى‪ 7‬مىجويند‪ .‬نشانه [درستكارى] آنان از اثر سجده در چهرههايشان پيداست»‪.‬‬
‫‪    ﴿ -2‬‬
‫‪       ‬‬
‫‪        ‬‬
‫‪( ﴾    ‬سوره توبه ‪.) 100 /‬‬
‫«و پيشروان نخستين از مهاجران و انصار‪ 7‬و كسانى كه به نيكوكارى از آنان پ‪77‬يروى‬
‫كردن‪77‬د‪ ،‬خداوند از آن‪77‬ان خش‪77‬نود شد و [آن‪77‬ان ن‪77‬يز] از او خش‪77‬نود‪ 7‬ش‪77‬دند‪ .‬و برايش‪77‬ان‬
‫باغه‪777‬ايى كه فرودست آن جويب‪777‬اران روان است آم‪777‬اده س‪777‬اخت كه در آنجا هميشه‬
‫جاودانهاند‪ 7.‬اين كاميابى بزرگ است»‪.‬‬
‫﴿‪       ‬‬ ‫‪-3‬‬
‫‪( ﴾..‬سوره فتح ‪.)18 /‬‬
‫«همانا خداوند از آن‌ مؤ‌منان‌ (صحابه ‌) كه‌ در زير درخت‌ (حديبيه)‌ با تو بيعت‌ كردند‬
‫خشنود و راضي‌ است»‪.‬‬
‫ياد آوري‪ :‬حدود‪ 14007‬نفر از صحابه‌ در زير درخت‌ حديبيه‌ بر دس ‪7‬ت‌ پي‪77‬امبر اك‪77‬رم‬
‫براي‌ گرفتن‌ انتقام‌ خون‌ حضرت‌ عثمان‌ ‪ ‬بيعت‌ كردند آنگاه‌ اين‌ آيه‌ نازل‌ شد‪.‬‬
‫احكام‌ و مسائل‌ فقه‌ حنفي‌ به‌ زبان‌ ساده‬ ‫‪19‬‬

‫خداوند در جايي‌ ديگر خطاب‌ به‌ صحابه‌ چنين‌ مي‌فرمايد‪:‬‬

‫‪       ﴿ - ‌4‬‬
‫‪      ‬‬
‫‪﴾           ‬‬
‫(سوره حجرات‪.)7 -8 / ،‬‬
‫يع‪777‬ني‪« :‬ولى خداوند‪ 7‬ايم‪777‬ان را در نظر ش‪777‬ما محب‪777‬وب گرداند و آن را در دلهايت‪777‬ان‬
‫آراست و كفر و فسق و نافرمانى‪ 7‬را برايت‪77‬ان ناپس‪77‬ند گردان‪77‬د‪ ،‬اينانند كه راه يافتهاند‪* 7‬‬
‫به فضل و نعم‪77‬تى از س‪77‬وى خ‪77‬دا‪[ .‬چ‪77‬نين مق ‪7‬رّر ش‪77‬ده اس‪77‬ت] و خداوند‪ 7‬دان‪77‬اى فرزانه‬
‫است»‪.‬‬
‫‌عقیده‪20 :‬‬
‫از نص‪77‬وص‌ و اجم‪77‬اع‌ ص‪77‬حابه‌ رض ‪7‬ي‌اهلل عنهم‌ ث‪77‬ابت‌ اس ‪7‬ت‌ كه‌ افض ‪7‬ل‌ ي‪77‬اران‌ پي‪77‬امبر‪7‬‬
‫حضرت‌ اب‪77‬وبكر ص‪77‬ديق‌‪ 7‬مي‌باشد پس‌ از وي‪ ،‬خليفه‌ي‌ دوم‌ حض‪77‬رت‌ عمر ف‪77‬اروق‌ پس‌‬
‫از وي‪ ،‬خليفه‌ي‌ سوم‌ حضرت‌ عثمان‌ ذي‌ النورين‌ پس‌ از او خليفه‌ي‌ چهارم‌ حض‪77‬رت‌‬
‫علي‌ المرتضي‌ (رضي‌ هللا‌ عنهم) است‪.‬‬
‫‌بعد از رحلت‌ پيامبر‪ 7‬اك‪77‬رم ‪ ‬به‌ اتف‪77‬اق‌ تم‪77‬ام‌ اص‪77‬حاب‪ ،‬حض‪77‬رت‌ اب‪77‬وبکر ص‪77‬ديق ‪ ‬در‬
‫محل‌ «س‪77‬قيفه‌ي‌ ب‪77‬ني‌ س‪77‬اعده» به‌ عن‪77‬وان‌ خليفه‌ و جانش‪77‬ين‌ رس‪77‬ول‌ برگزي‪77‬ده‌ شد و بر‬
‫حسب‌ نظر و پيشنهاد او پس‌ از وي‌ حضرت‌ عمر ف‪77‬اروق ‪ ‬به‌ عن‪77‬وان‌ خليفه‌ انتخ‪77‬اب‌‬
‫گرديد‪ .‬پس‌ از شهادت‌ او‪ ،‬ياران‌ پيامبر‪  7‬س‪7‬ه‌ روز‪ 7‬مت‪7‬والي‌ با هم‌ ش‪77‬ورا و تب‪7‬ادل‌ نظر‬
‫نمودند‪ ،‬سپس‌ حض‪77‬رت‌ عثم‪77‬ان‌ ‪ ‬را خليفه‌ انتخ‪77‬اب‌ ك‪77‬رده‌ با وي‌ بيعت‌ كردن‪77‬د‪ .‬پس‌ از‬
‫شهادت‌ حضرت‌ عثمان ‪ ‬تم‪77‬ام‌ مه‪77‬اجرين‌ و انص‪77‬اري‌‪ 7‬كه‌ در م‪77‬دينه‌ بودند با حض‪77‬رت‌‬
‫علي ‪ ‬بيعت‌ نموده‪ ،‬وي‌ را به‌ عنوان‌ چهارمين‌ خليفه‌ برگزيدند‪.‬‬
‫‌عقیده‪21 :‬‬
‫اختالف‪7777‬ات‌ و ج‪7777‬دالهايي‌‪ 7‬كه‌ مي‪7777‬ان‌ حض‪7777‬رت‌ علي‌ و حض‪7777‬رت‌ ام‪7777‬ير مع‪7777‬اويه‌‬
‫(رض‪77‬ي‌هللا‌عنهما) روي‌ داد‪ ،‬حض‪77‬رت‌ علي‌ مجتهد بر حق‌ و حض‪77‬رت‌ ام‪77‬ير مع‪77‬اويه‌‬
‫مجتهد مخطيء (يعني‌ در اجتهادش‌ به‌ خطا رفت) بوده‌ و هر يكي‌ براي‌ موضع‌گيري‌‪7‬‬
‫و نظر خويش‌ استداللهايي‌ داشته‌اند كه‌ ما به‌ هيچ‌كدا ‌م از آن‌ دو گروه‌ نبايد سوء ظ‪77‬ني‌‬
‫داشته‌ باشيم‪.‬‬
‫احكام‌ و مسائل‌ فقه‌ حنفي‌ به‌ زبان‌ ساده‬ ‫‪20‬‬

‫‌زي‪77‬را آنها مس‪77‬ئول‌ اعم‪77‬ال‌ خ‪77‬ويش‌ بوده‌اند و ما مس‪77‬ئول‌ اعم‪77‬ال‌ خ‪77‬ودم هس‪77‬تیم‪ .1‬بلك ‌ه‬
‫موض‪77‬ع‌گيري‌ و نظ‪77‬ريه‌ي‌ هر ف‪77‬ريق‌‪ 7‬را بر مبن‪77‬اي‌ ص‪77‬حيح‌ و ج‪77‬ايز ت‪77‬وجيه‌ نم‪77‬اييم‌ و‬
‫زبانهاي‌ خويش‌ را از آلوده‌ نمودن‌ با طعن‌ و تشنيع‌ ياران‌ پيامبر ‪ ‬باز داريم‪.‬‬
‫عقيده‌ي‌ صحيح‌ و حق‌ از نظر اهل‌ سنت‌ در اين‌ باره‌ چنين‌ اس‪7‬ت‌ ك‪7‬ه آن‪77‬ان‌ را به‌ ح‪77‬ال‌‬
‫خودشان‌ واگذاريم‌‪ 7‬و نسبت‌ به‌ همه‪ ،‬خوش‪77‬بين‌ ب‪77‬وده‌ و اظه‪77‬ار حس‪7‬ن‌ ظن‌ نم‪77‬اييم‪ .‬زي‪77‬را‬
‫گذش‪777‬ته‌ از اينكه‌ بحث‌ و ج‪777‬دل‌ در اين‌ رابطه‌ هيچ‌ س‪777‬ودي‌‪ 7‬ن‪777‬دارد‪ ،‬آتش‌ اختالف‌ و بد‬
‫گماني‌ را بر افرخته‌ و باعث‌ ضعف‌ ايمان‌ مي‌شود‪7.‬‬
‫اين‌ بود چكيده‌اي‌ از عقايد اهل‌ حق‌ در باب‌ «عقيده» كه‌ بر هر مسلمان‌ الزم‌ اس‪7‬ت‌ از‬
‫نظر عقيدتي‌ به‌ اين‌ عقيده‌ها پاي‌بند‪ 7‬و معتقد باشد‪.‬‬

‫‌اهميت‌ نماز‪:‬‬
‫پس‌ داشتن‌ عقائد صحيح‪ ،‬مهم‌ترين‌ و عمده‌ترين‌ عمل‌ در باب‌ عبادات‪ ،‬نماز است‪.‬‬
‫‌‌در صحيح‌ مسلم‌ از حضرت‌ جابر روايت‌ است‌ كه‌ پي‪77‬امبر اك‪77‬رم‌ فرمودن‪77‬د‪« :‬م‪77‬انع‌ در‬
‫ميان‌ بنده‌ و كفر نماز است»‪.‬‬
‫يعني‌ ترك‌ نماز انسان‌ را به‌ كفر مي‌رساند‪7.‬‬
‫همچ‪77‬نين‌ ترم‪77‬ذي‌‪ 7‬و نس‪777‬ائي‌ و احمد از بري‪777‬ده ‪ ‬روايت‌ كرده‌ان‪777‬د‪ .‬كه‌ آن‌ حض‪77‬رت‌ ‪‬‬
‫فرمودند‪« :‬در ميان‌ ما و مردم‪ ،‬عهد و قرار‪ 7‬داد تأمين‪ ،‬نماز است»‪.‬‬
‫هر كسي‌ آن‌ را ترك‌ كند كافر شود‪.‬‬
‫‌‌ابن‌ م‪77‬اجه‌ از ابوال‪77‬درد‪7‬اء ‪ ‬روايت‌ مي‌كند كه‌ م‪77‬را خليل‌ و محب‪77‬وبم‌‪ -‬حض‪77‬رت‪ -‬چ‪77‬نين‌‬
‫وصيت‌ كرد‪« :‬به‌ خدا هرگز شرك‌ نكني‌ ولو اينكه‌ كشته‌ ش‪77‬وي‌ يا س‪77‬وخته‌ ش‪77‬وي‌ و از‬
‫پ‪77‬در و م‪77‬ادر نافرم‪77‬اني‌ مكن‌ گر چه‌ تو را امر كنند كه‌ از زن‌ و فرزند و م‪77‬ال‌ خ‪77‬ود‬
‫دست‌ بردار‪ ،7‬نم‪77‬از ف‪77‬رض‌ را هرگز عم‪77‬د‌اً ت‪77‬رك‌ نكن! هر كس‌ نم‪77‬از ف‪77‬رض‌ را عم‪77‬د‌اً‬
‫ترك‌ كند‪ ،‬ذمه‌ي‌ خدا از وي‌ بري‌ است»‪.‬‬
‫مس‪77‬ند احمد و دارمي‌ و بيهقي‌ از حض‪77‬رت‌ عم‪77‬روبن‌ الع‪77‬اص‪ ‬روايت‌ مي‌كنند كه‌ آن‌‬
‫حضرت‪ ‬فرمودند‪:‬‬
‫‌‌«هر كس‌ بر نمازهاي‌ فرضي‌ مداومت‌ و محافظت‌ كند در روز‪ 7‬قيامت برايش‌ ن‪77‬ور و‬
‫‪ -‬قرآن‌ مي‌فرمايد‪         ﴿ :‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪( ﴾       ‬بقره ‪ .)134 /‬يعني‪:‬‬
‫«آن‌ امتي‌ بود كه‌ گذشت‌ و رفت‌ آنان‌ مسؤ‌ول‌ اعمال‌ خويش‌ بودند و شما مسؤ‌ول‌ اعمال‌ خويش‌‬
‫هستيد‪ 7‬و شما از اعمال‌ آنان‌ سؤ‌ال‌ نخواهيد شد»‪.‬‬
‫احكام‌ و مسائل‌ فقه‌ حنفي‌ به‌ زبان‌ ساده‬ ‫‪21‬‬

‫روشنايي‌‪ 7‬و حجت‌ و نجات‌ از عذاب‪ ،‬خواهد بود و هر كس‌ محافظت‌‪ 7‬نكند‪ ،‬ب‪77‬رايش‌ ن ‌ه‬
‫نوري‌ و نه‌ برهان‌ و نجاتي‌ وجود‪ 7‬دارد و با فرعون‌ و هامان‌ و قارون‌ و ابي‌ بن‌ خلف‌‬
‫محشور مي‌شود»‪.7‬‬
‫ي را‬ ‫‌ترمذي‌ از عبداهلل بن‌ شقيق روايت‌ ك‪7‬رده‌ كه‌ ي‪77‬اران‌ پي‪77‬امبر اك‪77‬رم‌ ت‪7‬رك‌ هيچ‌ چ‪77‬يز ‌‬
‫كفر نمي‌دانستند مگر ترك‌ نماز را‪.‬‬
‫از نظر فقه‌ امام‌ احمد حنبل ‪:‬؛ هر كس‌ يك‌ نماز را عمد‌اً ترك‌ كند‪« ،‬كافر» مي‌شود‪ 7‬و‬
‫از نظر امام‌ شافعي‌ ‪« :‬واجب‌ القتل» اس‪7‬ت‌ و از نظر ام‪77‬ام‌ اعظم‌ ابوح‪77‬نيفه‌ ‪« :‬واجب‌‬
‫الحبس» است‌ كه‌ تا وقت‌ توبه‌ زندانش‌ كنند تا پشيمان‌ شود و توبه‌ كند‪ .‬بن‪77‬ابراين‪ ،‬بايد‬
‫كوشيد تا حتي‌الوسع‌ نمازي‌‪ 7‬از انسان‌ فوت‌ نشود‪.‬‬
‫خداوند به‌ همه‌ي‌ مسلمين‌ چنين‌ توفيقي‌‪ 7‬عنايت‌ فرمايد‪‌.‬آمين‌‬
‫‌‬
‫احكام‌ و مسائل‌ فقه‌ حنفي‌ به‌ زبان‌ ساده‬ ‫‪22‬‬

‫‌‌كتاب‌ الطهاره‬

‫فرايض‌ وضو‪:‬‬
‫در وضو‪ 7‬چهار عمل‌ فرض‌ است‪:‬‬
‫‪ -1‬شستن‌ صورت‌ در طول‌ از باالي‌ پيشاني‌‪( 7‬ابتداي‌ محل‌ روييدن‌ م‪77‬وي‌ س‪77‬ر) تا زير‬
‫چانه‌ و زنخدان‌ و در عرض‌ تا هر دو گوش‪.‬‬
‫يادآوري‪ 7:‬چنانچه‌ ريش‌ كسي‌ انبوه‌ و گنجان‌ باش‪77‬د‪ ،‬رس‪77‬انيدن‌ آب‌ در بن‌ موه‪77‬اي‌ ريش‌‬
‫الزم‌ نيست‪.‬‬
‫‪ -2‬شستن‌ هر دو دست‌ تا آرنجها‪.‬‬
‫‪ -3‬مسح‌ يك‌ چهارم‌ سر‪.‬‬
‫‪ -4‬شستن‌ هر دو پا با شتالنگها‪( 7‬استخوان‌ پاشنه‌ي‌ پا‪ ،‬قوزك)‬
‫چنانچه‌ از چهار عضو مذكور‪ 7‬به‌ ان‪77‬دازه‌ي‌ يك‌ ن‪77‬اخن‌ يا كم‪77‬تر از آن‌ هم‌ خش‪7‬ك‌ بمان‪77‬د‪،‬‬
‫وضو صحيح‌ نيست‌ ‪.‬‬

‫سنتهاي‌ وضو‪:‬‬
‫سنتهاي‌ وضو‪ 7‬بدين‌ ترتيب‌ هستند‪:‬‬
‫‪ -1‬خواندن‌ بسم‌اهلل الرحمن‌ الرحيم‌ در ابتداي‌ وضو‪.‬‬
‫‪ -2‬سه‌ بار شستن‌ هر دو دست‌ تا مچ‌ دست‪.‬‬
‫‪ -3‬سه‌ بار با دست‌ آب‌ در دهان‌ و بيني‌ كردن‪.‬‬
‫‪ -4‬مسواك‌‪ 7‬زدن‪.‬‬
‫‪ -5‬سه‌ بار شستن‌ هر دو دست‌ با آرنجها‪.‬‬
‫‪ -6‬يكبار تمام‌ سر را مسح‌ كردن‪.‬‬
‫‪ -7‬مس ‪7‬ح‌ هر دو گ‪77‬وش‌ با آن‌ مق‪77‬دار رط‪77‬وبت‌ و خيس‪77‬ي‪ ،‬كه‌ از مس‪7‬ح‌ سر ب‪77‬اقي‌ مان‪77‬ده‌‬
‫است‪.‬‬
‫‪ -8‬سه‌ بار هر دو پا را با قوزكها شستن‪.‬‬

‫مسح‌ موزه‌ها‪:‬‬
‫موزه‌ باید با طهارت‌ كامل‌ پوشيده‌ شود‪ ،‬آنگاه‌ مسح‌ بر آن‌ جايز است‪.‬‬
‫ش‪77‬خص‌ مقيم‌ مي‌تواند‪ 7‬به‌ م‪77‬دت‌ يك‌ ش‪77‬بانه‌ روز و مس‪77‬افر‪ 7‬به‌ م‪77‬دت‌ س ‪7‬ه‌ ش‪77‬بانه‌ روز از‬
‫هنگام‌ بي‌وضو‪ 7‬شدن‪ ،‬بر موزه‌هاي‌ خويش‌ مسح‌ كند‪.‬‬
‫‌‌فرض‌ در مسح‌ موزه‌ها به‌ مقدار سه‌ انگشت‌ دست‌ است‌ و سنت‌‬
‫احكام‌ و مسائل‌ فقه‌ حنفي‌ به‌ زبان‌ ساده‬ ‫‪23‬‬

‫است‌ كه‌ با هر پنج‌ انگشت‌ دست‌ از سر انگشتان‌ پا تا ابتداي‌ ساق‌ مسح‌ كند‪.‬‬
‫اگر موزه‌ها چنان‌ پاره‌ شوند كه‌ در راه‌ رفتن‌ مقدار سه‌ انگشت‌ پا ظ‪77‬اهر ش‪77‬ود‪ ،‬مس‪7‬ح‌‬
‫بر آنها روا نيست‪.‬‬
‫‌‌اگر شخصي‌‪ 7‬با وضو‪ 7‬بود و يك‌ موزه‌ را از پا بيرون‌ كشيد به‌ طوري‌‪7‬‬
‫اكثر قدم‌ از محل‌ خود‪ ،‬در ساق‌ موزه‌ بيرون‌ آم‪77‬د‪ ،‬يا اين‌ كه‌ م‪77‬دت‌ مس‪7‬ح‌ م‪77‬وزه‌ تم‪77‬ام‌‬
‫ش‪777‬د‪ ،‬در هر دو ص‪777‬ورت‪ ،‬هر دو م‪777‬وزه‌ را ب‪777‬يرون‌ كش‪777‬يده‪ ،‬فقط‌ پاها را بش‪777‬ويد‪ 7‬و‬
‫برگرداندن‌ تمام‌ وضو‪ 7‬الزم‌ نيست‪.‬‬

‫دعاي‌ بعد از وضو‪:‬‬

‫اج َعلْنِي ِم َن‬
‫َن ُم َح َّم َداً َع ْب ُدهُ َو َر ُس ولُهُ اللَّ ُه َّم ْ‬
‫َش َه ُد أ َّ‬
‫ك لَهُ‪َ ،‬وأ ْ‬‫َش َه ُد أَ ْن الَ إِلَهَ إِالَّ اهللُ َو ْح َدهُ الَ َش ِريْ َ‬
‫‌« أ ْ‬
‫َس َتغْ ِف ُر َك‬ ‫َش َه ُد أَ ْن الَ إِلَ هَ إِالَّ أَنْ َ‬ ‫نك اللَّ ُه َم َوبِ َح ْم ِد َك أ ْ‬ ‫الت َّوابِين و ِ ِ‬
‫تأْ‬ ‫ين ُس ْب َحاَ َ‬‫المتَطَ ِّه ِر َ‬
‫اج َعلْني م َن ُ‬ ‫ََ ْ‬ ‫َ‬
‫ك» ‪.‬‬ ‫وب إِل َْي َ‬
‫َوأَتُ ُ‬
‫‪1‬‬

‫اين‌ دعا را پس‌ از اتمام‌ وضو خوانده‪ ،‬آنگاه‌ دو ركعت‌ نماز «تحية‌الوضو»‪ 7‬بخواند‪.‬‬

‫چيزهايي‌ كه‌ وضو را باطل‌ مي‌كنند‪:‬‬

‫‪ -1‬هر چيزي‌ كه‌ از مجراي‌ دفع‌ ادرار يا مقعد بيرون‌ آيد‪ ،‬وضو را باطل‌ مي‌كند‪.‬‬
‫‪ -2‬بيرون‌ آمدن‌ خون‌ يا چ‪77‬رك‌ از هر ج‪77‬اي‌ ب‪77‬دن‌ و رس‪77‬يدن‌ آن‌ به‌ محلي‌ كه‌ شس‪77‬تن‌ آن‌‬
‫محل‌ الزم‌ است‪.‬‬
‫‪ -3‬استفراغ‌ زردآب‪ ،‬آب‪ ،‬خون‌ منجمد به‌ اندازه‌ي‌ پري‌ دهان‪.‬‬
‫‪ -4‬خفتن‌ بر پشت‌‪ ،‬يا بر پهلو‪ ،‬يا تكيه‌ زده‌ به‌ چيزي‌ كه‌ اگر آن برداشته‌ شود‪ ،‬بيفتد‪.‬‬
‫‪ -5‬ديوانگي‌‪7‬‬
‫‪ -6‬مستي‌‬
‫‪ -7‬بيهوشي‪.‬‬
‫‪ -8‬خنديدن‌ با صداي‌ بلند در نمازي‌‪ 7‬كه‌ داراي‌ ركوع‌‪ 7‬و سچده‌ باشد‪.‬‬
‫‪ -9‬مباشرت‌ فاحشه‪.‬‬

‫‪ -‬ترجمه‪ :‬شهادت می‌دهم كه بجز هللا‪ ،‬معبودى «بحق» وجود ندارد‪ ،‬يكتاست و شريكى براى‬ ‫‪1‬‬

‫او نيست‪ ،‬و شهادت می‌دهم كه محمد‪ ،‬بنده و فرستادهى اوست‪ ،‬پروردگارا! مرا از توبه‬
‫كنندگان بگردان و جزو كسانى قرار ده كه كامالً طهارت می‌كنند و پاكيزهاند‪ ،‬خداوندا! پاكى‬
‫تو را بيان می‌كنم‪ ،‬و تو را ستايش مىنمايم‪ ،‬و گواهى می‌دهم كه بجز تو‪ ،‬ديگر معبودى‬
‫ینمايم‪.‬‬
‫«بحق» نيست‪ ،‬از تو طلب مغفرت می‌كنم‪ ،‬و در حضورت توبه م ‌‬
‫احكام‌ و مسائل‌ فقه‌ حنفي‌ به‌ زبان‌ ساده‬ ‫‪24‬‬

‫تمام‌ مواردي‌ كه‌ ذكر شدند‪ ،‬وضو‪ 7‬را باطل‌ مي‌كنند‪.‬‬

‫اگر به‌ مقدار پ ُ‌ري‌ دهان‪ ،‬بلغم‌ استفراغ‌ كرد به‌ طوري‌ كه‌ اگر همه‌ي‌ آنها جمع‌ ش‪77‬وند‪،‬‬
‫به‌ اندازه‌ پ ُ‌ري‌ دهان‌ مي‌رسند‪ ،‬از نظر امام‌ محمد ‪:‬؛ در صورتي‌ كه‌ تهو‌ع‌ يكي‌ باش‪77‬د‪،‬‬
‫وضويش‌ باطل‌ مي‌شود‪.‬‬
‫از نظر امام‌ ابويوسف‪: 7‬؛ اگر مجلس‌ يكي‌ باشد وضو باطل‌ مي‌شود‪.‬‬
‫خواب‌ در ح‪77‬ال‌ ايس‪77‬تادن‌ يا نشس‪77‬تن‌ ب‪77‬دون‌ تكيه‌ يا در ح‪77‬ال‌ رك‪77‬وع‌ و س‪77‬جده‌ي‌ مس‪77‬نونه‬
‫وضو را باطل‌ نمي‌كند‪7.‬‬

‫‌غسل‌‬

‫فرايض‌ غسل‌‪:‬‬
‫در غسل‌ سه‌ چيز فرض‌ است‪:‬‬
‫‪ -1‬شستن‌ تمام‌ بدن‌ از سر تا پا‪.‬‬
‫‪ -2‬آب‌ در دهان‌ كردن‪.‬‬
‫‪ -3‬آب‌ در بيني‌ كردن‪.‬‬

‫سنتهاي‌ غسل ‌‪:‬‬

‫‌سنت‌ در طريقه‌ي‌ غسل‌ آن‌ است‌ كه‌ اول‌ دس‪77‬تها را بش‪77‬ويد‪ ،‬س‪7‬پس‌ نجاس‪7‬ت‌ را از ب‪77‬دن‌‬
‫خويش‌ پاك‌ كرده‪ ،‬وضو‪ 7‬كند آنگاه‌ تمام‌ بدن‌ را سه‌ بار بشويد‪.‬‬
‫س از‬
‫چن‪77‬انچه‌ در محلي‌ كه‌ غس‪7‬ل‌ مي‌كن‪77‬د‪ ،‬آب‌ غس‪7‬ل‌ جمع‌ مي‌ش‪77‬ود‪ 7،‬پاه‪77‬اي‌ خ‪77‬ود را پ ‌‬
‫اتمام‌ غسل‌ بشويد‪.‬‬
‫مسأله‪:‬‬
‫‌رسانيدن‌ آب‌ در بن‌ موهاي‌ بافته‌ شده‪ ،‬بر زنان‌ فرض‌ اس‪77‬ت‪ .‬اما ش‪77‬كافتن‌ آنها ل‪77‬زومي‌‬
‫ندارد و مرد اگر موي‌ بافته‌ شده‌ داشته‌ باشد‪ ،‬شكافتن‌ و شستن‌ تم‪77‬ام‌ موها از سر تا بن‌‬
‫فرض‌ است‪.‬‬

‫آنچه‌ غسل‌ را واجب‌ مي‌كند‪:‬‬

‫‪ -1‬جماع‌ به‌ هر صورت‌‪ 7‬كه‌ باشد چه‌ با زن‌ يا با م‪77‬رد (عمل‌ نامش‪77‬روع‌‪ 7‬ل‪77‬واط) گ‪77‬رچه‌‬
‫انزال‌ مني‌ نشود‪.‬‬
‫‪ -2‬هنگام‌ انقطاع‌ خون‌ حيض‌ و قاعدگي‪.‬‬
‫احكام‌ و مسائل‌ فقه‌ حنفي‌ به‌ زبان‌ ساده‬ ‫‪25‬‬

‫‪ -3‬هنگام‌ انقطاع‌ خون‌ نفاس‪.‬‬

‫‪ -4‬احتالم‪.‬‬
‫اگر كسي‌ احتالم‌ شد ولي‌ مني‌ بيرون‌ نيامد و آثار مني‌ هم‌ مش‪77‬اهده‌ نگردي‪77‬د‪ ،‬غس ‪7‬ل‌ بر‬
‫او واجب‌ نمي‌شود‪7.‬‬

‫حد اقل‌ و حد اكثر مدت‌ حيض‪:‬‬

‫ح‪7‬داقل‌ م‪7‬دت‌ حيض‌ س‪7‬ه‌ روز‪ 7‬و ح‪7‬داكثر آن‌ ده‌ روز اس‪7‬ت‌‪ .‬ح‪7‬داكثر م‪7‬دت‌ نف‪7‬اس‌ چهل‌‬
‫روز است‌ و براي‌ كمترين‌ مدت‌ نفاس‌ حد معيني‌ وجود‪ 7‬ندارد‪ ،‬البته‌ بس‪77‬تگي‌ به‌ ع‪77‬ادت‌‬
‫هر زن‌ دارد‪.‬‬
‫‌‌در طي‌ روزه‪77‬اي‌ حيض‌ و نف‪77‬اس‌ هرگ‪77‬ونه‌ خ‪77‬وني‌ كه‌ مش‪77‬اهده‌ شود حيض‌ يا نف‪77‬اس‌‬
‫شدن است‪.‬‬‫شمرده‌ مي‌شود‪ 7،‬به‌ جز خون‌ سفيد خالص‌ كه‌ نشانه‌ي‌ پاك‌ ‌‬
‫‌‌حداقل‌ مدت‌ پاكي‌ در يك‌ م‪77‬اه‌ در مي‪77‬ان‌ دو حيض‌ پ‪77‬انزده‌ روز‪ 7‬اس‪7‬ت آنچه‌ از س‪7‬ه‌ روز‬
‫كمتر يا از ده‌ روز بيشتر‪ 7‬در حيض‌ و از چهل‌ روز بيشتر‪ 7‬در نفاس‪ ،‬خون‌ ديده‌ شود‪،‬‬
‫خ‪77‬ون‌ «استحاض‪77‬ه» (يك‌ ن‪77‬وع‌ بيم‪77‬اري‌‪ 7‬اس‪77‬ت‌ كه‌ بر اثر آن زن‌ خ‪77‬ونريزي‌‪ 7‬مي‌كن‪77‬د)‬
‫محسوب‌ مي‌شود‪ ،‬كه‌ مانع‌ از نماز‪ ،‬روزه‌ و جماع‌ نيست‪.‬‬
‫‌اگر زني‌ را بيش‌ از ع‪7777‬ادت‌ دائمي‌اش‌ خ‪7777‬ون‌ حيض‌ ادامه‌ ي‪7777‬افت‪ ،‬تا ده‌ روز حيض‌‬
‫حساب‌ مي‌شود‪ 7‬و آنچه‌ اضافه‌ بر عادت‌ آمده‌ باشد‪ ،‬استحاضه‌ است‪.‬‬
‫زني‌ كه‌ براي‌ اولين‌ بار حائضه‌ شده‌ م‪77‬دت‌ حيض‌ او در هر م‪77‬اه‌ ده‌ روز‪ 7‬و اض‪77‬اف ‌ه بر‬
‫ده‌ روز استحاضه‌ به‌ شمار مي‌آيد‪.‬‬
‫در طي‌ مدت‌ حيض‌ و نفاس‌ اگر اندك‌ مدتي‌ پاكي‌ يافت‌ ش‪77‬ود‪ ،‬تم‪77‬ام‌ آن‌ م‪77‬دت حيض‌ يا‬
‫نفاس‌ حساب‌ مي‌شود‪7.‬‬

‫حكم‌ حيض‌ و نفاس‪:‬‬

‫‌نماز در حالت‌ حيض‌ و نفاس‪ ،‬به‌ طور‪ 7‬كلي‌ س‪77‬اقط‌‪ 7‬مي‌ش‪77‬ود و قض‪77‬اي‌ آن‌ الزم‌ نيس‪77‬ت‪.‬‬
‫ولي‌ روزه‌ دائم‌ا ً ساقط‌ نمي‌شود‪ ،‬بلكه‌ قض‪77‬اي‌ آن‌ واجب‌ اس‪77‬ت‪ .‬در طي‌ م‪77‬دت‌ حيض‌ و‬
‫نفاس‌ همخوابي‌ حرام‌ است‌ اما در حالت‌ استحاضه‌ حرام‌ نيست‪.‬‬
‫‌چنانچه‌ قبل‌ از تمام‌ شدن‌ ده‌ روز‪ 7‬خ‪77‬ون‌ حيض‌ منقطع‌ ش‪77‬د‪ ،‬تا زم‪77‬اني‌‪ 7‬زن‌ غس‪7‬ل‌ نكن‪77‬د‪،‬‬
‫جماع‌ حالل‌ نيس‪77‬ت‪ .‬مگر اين‌ كه‌ از وقت‌ انقط‪77‬اع‌ خ‪77‬ون‌ حيض‌ تا حين‌ جم‪77‬اع وقت‌ يك‌‬
‫نماز كامل‌ بگذرد‪ ،‬آنگاه‌ جماع‌ رواست‌ و پس‌ از تم‪77‬ام‌ ش‪77‬دن‌ ده‌ روز قبل‌ از غس ‪7‬ل‌ هم‌‬
‫جماع‌ جايز است‌ ولي‌ بهتر آن‌ است‌ كه‌ بعد از غسل عمل‌ جماع‌ انجام‌ گيرد‪.‬‬
‫مسأله‪:‬‬
‫احكام‌ و مسائل‌ فقه‌ حنفي‌ به‌ زبان‌ ساده‬ ‫‪26‬‬

‫‌در حالت‌ حيض‌ و نفاس‌ و جنابت‪ ،‬خواندن‌ قرآن‪ ،‬داخل‌ شدن‌ در مسجد‪ ،‬طواف‌‪ 7‬خ‪77‬ان ‌ه‬
‫كعبه‪َ ،‬مس‌ قرآن‌ کریم بدون‌ پوش‌ و غالف‪ ،‬ج‪77‬ايز نيس ‪7‬ت‌ و ش‪77‬خص‌ بي‌وضو‪ 7‬هم‌ نبايد‬
‫بدون‌ پرده‌ و غالف‌ به‌ قرآن‌ دست‌ بزند‪.‬‬

‫‌بيان‌ نجاست ‌‪:‬‬

‫نجاست‌ بر دو قسم‌ است‪:‬‬
‫‪ -1‬نجاست‌ غليظه‪.‬‬
‫‪ -2‬نجاست‌ خفيفه‪.‬‬

‫نجاست‌ خفيفه‪:‬‬
‫‌نجاس ‪7‬ت‌ خفيفه‌ (س‪77‬بك) مانند ادرار ج‪77‬انوران‌ حالل‌ گوش‪77‬ت‪ ،‬م‪77‬دفوع‌ پرن‪77‬دگان‌ ح‪77‬رام‌‬
‫گوشت‪.‬‬

‫نجاست‌ غليظه‪:‬‬
‫‌نجاس ‪7‬ت‌ غليظه‌ (س‪77‬نگين) مانند ادرار انس‪77‬ان‌ (اگ‪77‬رچه‌ بچه‌ي‌ ك‪77‬وچك‌ هم‌ باش‪77‬د) ادرار‬
‫جانوران‌ حرام‌ گوشت‪ ،‬مدفوع‌‪ 7‬چهارپايان‪ ،‬مشروب‌ و مني‪.‬‬
‫مدفوع‌ پرندگان‌ حالل‌ گوشت‪ ،‬به‌ جز مرغان‌ خانگي‌ و مرغابي‌ پاك‌ است‪.‬‬

‫حكم‌ نجاست‌ غليظه‪:‬‬

‫حكم‌ نجاست‌ غليظه‌ آن‌ است‌ كه‌ مقدار يك‌ درهم‌ يع‪77‬ني‌ به‌ ان‪77‬دازه‌ي‌ مس‪77‬احت‌ كف‌ دست‬
‫در صورت‌‪ 7‬رقيق‌ بودن‪ ،1‬و در صورت‌ غلظت‌ و ج‪7‬رم‌ دار ب‪7‬ودن مق‪7‬دار چه‪7‬ار و نيم‌‬
‫عدد ماش‪ 2‬معاف‌ است‌‪ ،‬و بيش‌ از آن نجس‌ و مانع‌ نماز است‪.‬‬
‫اما در هر ص‪77‬ورت‌ اگر نجاس‪77‬تي‌‪ 7‬به‌ مق‪77‬دار ف‪77‬وق‌ با آب‌ مخل‪77‬وط‌‪ 7‬ش‪77‬ود آب‌ را نجس‌‬
‫مي‌كند‪.‬‬

‫پس‌ خورده‌ي‌ حيوانات‪:‬‬

‫باقيمانده‌ي‌ غذاي‌ گربه‌‪ ،‬و موش‌‪ ،‬و ديگر جانوران‌ خ‪77‬انگي‌ و پرن‪77‬دگان‌ ح‪77‬رام‌ گوش ‪7‬ت‌‬
‫مكروه‌ است‪ .‬باقيمانده‌ي‌‪ 7‬غذاي‌ حيوانات‌ ح‪7‬رام‌ گوش‪7‬ت‌ مانن‪7‬د‪ :‬خ‪7‬وك‪ ،‬س‪7‬گ‪ ،‬و غ‪7‬يره‌‬
‫نجس‌ است‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫‪ -‬به‌ مساحت‌ شش‌ سانتیمتر مربع‪‌.‬‬
‫‪ -‬به‌ وزن‌ يك‌ مثقال‌ شرعي ‪ ‌4/86‬گرام‌‪.‬‬ ‫‪2‬‬
‫احكام‌ و مسائل‌ فقه‌ حنفي‌ به‌ زبان‌ ساده‬ ‫‪27‬‬

‫غذاي انسان‌ (گرچه‌ كافر هم‌ باشد) و باقيمانده‌ي‌ چيزی كه‌ ج‪77‬انوران‌ حال ‌‬
‫ل‬ ‫‌‬ ‫‌‌باقيمانده‌ي‌‬
‫گوشت‌ و اسب‌ از آن‌ خورده‌اند‪ ،‬همچنين‌ عرق‌ ج‪77‬انوران‌ م‪77‬ذكور‪ 7‬و اس‪77‬تر و االغ‌ پ‪77‬اك‌‬
‫است‪.‬‬
‫مسأله‪:‬‬
‫‌قطرات‌ و ذرات‌ بسيار ريزه ادرار كه‌ روي‌‪ 7‬پارچه‌ يا لباس‌ پاش‪77‬يده‌ و يا ريخته‌ ش‪77‬وند‪،‬‬
‫معاف‌ است‪.‬‬

‫‌انواع‌ آبها و حكم‌ آن‪‌:‬‬

‫آبها بر دو قسم‌ هستند‪:‬‬
‫‪ -1‬آب‌ مطلق خالص‪.‬‬
‫‪ -2‬آب‌ مقيد و ناخالص‪.‬‬
‫آب‌ مطلق‌ به‌ آبي‌ گفته‌ مي‌شود‪ 7‬كه‌ طهارت‌ با آن‌ جايز است‌ و بر شش‌ نوع‌ مي‌باشد‪:‬‬
‫‪ -1‬آب‌ باران‪.‬‬
‫‪ -2‬آب‌ دريا‪.‬‬
‫‪ -3‬آب‌ نهر و جوي‌ها‪.‬‬
‫‪ -4‬آبي‌ كه‌ از ذوب‌ شدن‌ برف‌ و يخ‌ به‌ دست‌ آيد‪.‬‬
‫‪ -5‬آب‌ چشمه‌ها‪.‬‬
‫‪ -6‬آب‌ چاهها‪.‬‬
‫آب‌ مقيد يا مضاف‌‪ 7‬به‌ آبي‌ گفته‌ مي‌شود‪ 7‬كه‌ طهارت‌ با آن‌ جايز نيست‪ .‬مانند‪ :‬انواع‌ آب‌‬
‫ميوه‌ها‪ ،‬آب‌ درختان‌ و برگ‌ آنها‪.‬‬
‫‌در صورتي‌ كه‌ با آب‌ مطلق‌ چيز پاكي‌ مانند خاك‪ ،‬صابون‪ ،‬زعفران‌ و غ‪77‬يره‌ مخل‪77‬وط‌‬
‫الً يك‌ كيلو‬
‫ش‪77‬ود و رقت‌ و جري‪77‬ان‌ آب‌ را از بين‌ ب‪77‬برد‪ ،‬وضو با آن‌ ج‪77‬ايز نيس‪77‬ت‪ .‬مث ‌‬
‫گالب‌ در يك‌ كيلو آب‌ يا دو كيلو گالب‌ در يك‌ ليتر آب‌ مخلوط‌‪ 7‬ش‪77‬ود‪ ،‬يا ن‪77‬ام‌ آب‌ از آن‌‬
‫دور شود‪ ،‬مانند آش‪ ،‬شوربا‪ 7،‬گالب‪ ،‬سركه‌ و غيره‌ در اين‌ صورت‌‪ 7‬هم‌ وضو‪ 7‬و غسل‌‬
‫با چنين‌ آبهايي‌ صحيح‌ نيست‪ .‬ولي‌ چنانچه‌ پارچه‌ يا ديگر چيز نجسي‪ ،‬با آبه‪77‬اي‌ ف‪77‬وق‌‬
‫شسته‌ شود‪ ،‬پاك‌ مي‌شود‪.‬‬

‫آب‌ جاري‪:‬‬
‫‌آب‌ جاري‌ و آب‌ كثير از افتادن‌ نجاست‌ در آن‪ ،‬يا عب‪77‬ور آب‌ بر نجاس‪7‬ت‌ در ص‪77‬ورت ‌‬
‫ي‬
‫كه‌ رنگ‪ ،‬مزه‪ ،‬و بوي‌ نجاست‌ در آن‌ ظاهر نشود‪ ،‬نجس‌ نمي‌شود‪7.‬‬
‫مسأله‪:‬‬
‫احكام‌ و مسائل‌ فقه‌ حنفي‌ به‌ زبان‌ ساده‬ ‫‪28‬‬

‫‌اگر در نهر ك‪77‬وچك‌ آب‪ ،‬س‪77‬گ‌ يا ديگر حي‪77‬وان‌ نجس‪77‬ي‌ افت‪77‬اده‌ ب‪77‬ود و آب‌ از روي‌ آ ‌‬
‫ن‬
‫عبور مي‌كرد‪ ،‬يا متص‪7‬ل‌ با ن‪77‬اودان‌ س‪77‬اختمان‪ ،‬ش‪77‬يء نجس‪7‬ي‌ ق‪77‬رار داش‪7‬ت‌ كه‌ آب‌ ب‪77‬ام‌‬
‫ساختمان‌ از روي‌‪ 7‬آن‌ عبور مي‌كرد‪ ،‬در ص‪77‬ورتي‌‪ 7‬كه‌ اك‪77‬ثر آب‌ از روي‌‪ 7‬حي‪77‬وان‌ نجس‌‬
‫يا نجاست‌ بگذرد‪ ،‬آب‌ نجس‌ مي‌شود‪ 7‬وگرنه‪ ،‬پاك‌ است‪.‬‬

‫آب‌ راكد‪:‬‬
‫‌آب‌ راكد اگر كثير و بسيار باشد از وق‪77‬وع‌‪ 7‬نجاس‪7‬ت‌ در آن‪ ،‬نجس‌ نمي‌ش‪77‬ود‪ 7‬و اگر قليل‌‬
‫باشد نجس‌ مي‌شود‪.17‬‬

‫افتادن‌ حيوان‌ در چاه‪:‬‬

‫‌‌اگر جانوري‌ در چاه‌ افتاد و باد كرد و قطعه‌ قطعه‌ شد‪ ،‬بايد تمام‌ آب‌ چ‪77‬اه‌ كش‪77‬يده‌ ش‪77‬ود‬
‫و اگر باد نكرد و ريزه‌ ريزه‌ نشد‪ ،‬چنانچه‌ ج‪77‬انور ب‪77‬زرگ‌ اس‪7‬ت‌ مانند ش‪77‬تر‪ ،‬گوس‪77‬فند‪،‬‬
‫انسان‪ ،‬گربه‌ و امثالهم‪ ،‬تمام‌ آب‌ چاه‌ را بكشند و اگر متوسط‌ باشد مانند كب‪77‬وتر‪ ،‬م‪77‬رغ‌‬
‫و غيره‪ ،‬چهل‌ دلو تا شصت‌ دلو آب‌ كشيده‌ ش‪77‬ود و اگر ك‪77‬وچك‌ اس‪7‬ت‌ مانند گنجش ‪7‬ك‌ و‬
‫امث‪7‬اله‌ بيس‪7‬ت‌ دلو تا س‪7‬ي‌ دلو كش‪7‬يده‌ ش‪7‬ود‪ .‬س‪7‬ه‌ گنجش‪7‬ك‌ حكم‌ يك‌ كب‪7‬وتر را دارد‪ .‬واهلل‬
‫اعلم‌‪.‬‬
‫مسأله‪:‬‬
‫‌م‪77‬ني‌ اگر غليظ‌ و خش‪7‬ك‌ باشد با مالي‪77‬دن‌ و خراش‪77‬يدن‌ پ‪77‬اك‌ مي‌ش‪77‬ود و اگر تر باشد بايد‬
‫شسته‌ شود‪ .‬شمشير‪ ،‬چاقو‪ 7‬و هر آن‌ چيزي‌ كه‌ سفت‌ و سخت‌ باشد با مسح‌ و ماليدن‌ بر‬
‫روي‌ خاك‌ و زمين‌ پاك‌ مي‌شود‪7.‬‬
‫‌زمين‪ ،‬ديوار‪ ،‬آجر‪ ،‬خشت‌ مفروش‪ ،‬اگر نجس‌ شوند در صورتي‌‪ 7‬خشك‌ شوند‪ 7‬و اثري‌‬
‫از نجاس‪777‬ت‌ بر آنها ب‪777‬اقي‌ نمان‪777‬د‪ ،‬ب‪777‬راي‌ نم‪777‬از پ‪777‬اك‌ مي‌ش‪777‬وند‪ ،‬اما ب‪777‬راي‌ تيمم‌ پ‪777‬اك‌‬
‫نيستند‪.‬درخت‌‪ 7‬و گياه‌ غير مقطوع‌ و مقطوع‌ با شستن‌ پاك‌ مي‌شوند‪.‬‬
‫مسأله‪:‬‬
‫‌نجاس‪77‬تي‌‪ 7‬كه‌ ظ‪77‬اهر و نم‪77‬ودار باشد بايد شس‪77‬ته‌ ش‪77‬ود به‌ ط‪77‬وري‌ كه‌ عينش‌ زايل‌ ش‪77‬ود‪،‬‬
‫آنگاه‌ پ‪77‬اك‌ اس‪7‬ت‌ و اگر بعد از شس‪77‬تن‪ ،‬اثر آن‌ ب‪77‬اقي‌ بماند مانند خ‪77‬ون‌ و غ‪77‬يره‌ اش‪77‬كالي‌‬
‫ندارد‪.‬‬

‫‪ -‬چنانچه‌ مساحت‌ كل‌ حوض‌ يا مجتمع‌ آب‌ به‌ مقدار‪ 20/9‬متر مربع‌ برسد‪ ،‬آب‌ آن‌ كثير است‌‬ ‫‪1‬‬

‫و اگر کمتر از آن‌ باشد‪ ،‬قليل‌ است‪.‬‬

‫احكام‌ و مسائل‌ فقه‌ حنفي‌ به‌ زبان‌ ساده‬ ‫‪29‬‬

‫نجاس‪77‬تي‌‪ 7‬كه‌ ظ‪77‬اهر و نم‪77‬ودار نباش‪77‬د‪ ،‬آن‌ را س‪77‬ه‌ تا هفت‌ ب‪77‬ار بايد شست آنگ‪77‬اه‌ پ‪77‬ا ‌‬
‫ك‬
‫مي‌شود‪ .‬مدفوع‌‪ 7‬حيوان‪77‬ات‌ در ص‪77‬ورتي‌ كه‌ س‪77‬وخته‌ و خاكس‪77‬تر ش‪77‬ود‪ ،‬پ‪77‬اك‌ اس‪77‬ت‪ .‬اگر‬
‫حيوان‌ نجسي‌ در نمكزار افتاد و نمك‌ گرديد‪ ،‬پاك‌ است‪.‬‬
‫پوست‌ حيوان‌ نجس‌ با رنگ‌ كردن‌ پاك‌ مي‌شود‪7.‬‬

‫‌تيمم‌‪:‬‬
‫تيمم‌ به‌ جاي‌ وضو و غسل‌ با شرايط‌‪ 7‬زير جايز است‪:‬‬
‫‪ -1‬عدم‌ دسترسي‌‪ 7‬بر استفاده‌ي‌ آب‌ به‌ سبب‌ دوري‌ آب‌ به‌ اندازه‌ي‌ چهار هزار قدم‪.‬‬
‫‪ -2‬احساس‌ ترس‌ بيماري‌ يا شدت‌ آن‌ بواسطه‌ استفاده‌ از آب‪.‬‬
‫‪ -3‬ترس‌ از دشمن‌ يا وجود‪ 7‬حيوان‌ درنده‌اي‌ در محل‌ آب‪.‬‬
‫‪ -4‬فراهم‌‪ 7‬نشدن‌ وسائل‌ كشيدن‌ آب‌ از چاه‌ يا وجود ديگر عذر موجه‌ شرعي‪.‬‬
‫تيمم‌ بر آن‌ چ‪77‬يزي‌ ج‪77‬ايز اس ‪7‬ت‌ كه‌ از جنس‌ زمين‌ ب‪77‬وده‌ و پ‪77‬اك‌ هم‌ باش‪77‬د‪ .‬مانند خ‪77‬اك‪،‬‬
‫ريگ‪ ،‬كلوخ‪ ،‬سنگ‌ ‪ ،‬گچ‪ ،‬آهك‌ و غيره‪.‬‬

‫فرايض‌ تيمم‪‌:‬‬
‫‌‌در تيمم‌ سه‌ چيز فرض‌ است‪:‬‬
‫‪ -1‬نيت‌ كردن‪.‬‬
‫‪ -2‬هر دو دست‌ را بر زمين‌ زدن‌ و يكبار بر تمام‌ صورت‌‪ 7‬و چهره‌ ماليدن‪.‬‬
‫ج ماليدن‪.‬‬
‫‪ -3‬هر دو دست‌ را بر زمين‌ زدن‌ و دستها را تا آرن ‌‬
‫اگر مقدار يك‌ ناخن‌ يا كم‪77‬تر از آن‪ ،‬از دس‪7‬ت‌ و ص‪77‬ورت‌ ب‪77‬اقي‌ بماند كه‌ بر آن‪ ،‬دس‪7‬ت‌‬
‫ماليده‌ نشده‌ باشد‪ ،‬تيمم‌ صحيح‌ نيست‪.‬‬
‫هنگام‌ تيمم‌ بايد انگشتر و ساعت‌ را بيرون‌ آورد و انگشتان‌ را خالل‌ نمود‪.‬‬
‫مسأله‪:‬‬
‫‌تيمم‌ قبل‌ از وقت‌ نماز هم‌ جايز است‌ و با يك‌ تيمم‌ هر چند نماز فرض‌ و نفل‌ بخوان‪77‬د‪،‬‬
‫صحيح‌ است‪.‬‬
‫مسأله‪:‬‬
‫‌اگر پس‌ از تيمم‌ بر آب‌ توانايي‌‪ 7‬حاصل‌ ك‪77‬رد‪ ،‬تيممش‌ ب‪77‬اطل‌ مي‌ش‪77‬ود‪ 7.‬و اگر در وس‪7‬ط‌‪7‬‬
‫نماز‪ ،‬آب‌ ميسر شد‪ ،‬نمازي‌ كه‌ با تيمم‌ شروع‌‪ 7‬كرده‌ باطل‌ مي‌شود‪.‬‬
‫مسأله‪:‬‬
‫احكام‌ و مسائل‌ فقه‌ حنفي‌ به‌ زبان‌ ساده‬ ‫‪30‬‬

‫چنانچه‌ ب‪77‬دن‌ و لب‪77‬اس‌ كس‪7‬ي‌ نجس‌ باشد و آب‌ ب‪77‬راي‌ رفع‌ نجاس‪7‬ت‌ ميسر نش‪77‬ود و ديگر‬
‫لباس‌ پاكي‌ هم‌ به‌ اندازه‌ي‌ پوشيدن‌ عورت‌ نداشته‌ باشد‪ ،‬خواندن‌ نماز با همان‌ نجاستها‪7‬‬
‫صحيح‌ است‪.‬‬
‫احكام‌ و مسائل‌ فقه‌ حنفي‌ به‌ زبان‌ ساده‬ ‫‪31‬‬

‫‌كتاب‌ الصلوة‬
‫نماز يكي‌ از اركان‌ مهم‌ و اساسي‌ اسالم‌ است‪ ،‬و بر هر فرد مسلمان‪ ،‬عاقل‪ ،‬ب‪77‬الغ‪ ،‬كه‌‬
‫پاك‌ از حيض‌ و نفاس‌ باشد‪ ،‬فرض‌ است‪.‬‬
‫مسأله‪:‬‬
‫‌هر نم‪77‬از به‌ محض‌ رس‪77‬يدن‌ وقت‌ آن‪ ،‬بر عه‪77‬ده‌ي‌ انس‪77‬ان‌ الزم‌ مي‌ش‪77‬ود‪ .‬اگر ك‪77‬افري‌‪7‬‬
‫مسلمان‌ شد‪ ،‬يا كودكي‌‪ 7‬بالغ‌ گش‪77‬ت‪ ،‬يا دي‪77‬وانه‌اي‌ به‌ ه‪77‬وش‌ آمد و به‌ مق‪77‬دار گفتن‌ تكب‪77‬ير‬
‫تحريمه‌ از وقت‌ آن‌ نماز باقي‌ بود‪ ،‬آن‌ نماز بر وي‌ فرض‌ مي‌شود‪ 7.‬پس‌ از قطع‌ خ‪77‬ون‌‬
‫حيض‌ و نفاس‌ اگر وقت‌ به‌ مقدار غسل‌ ك‪77‬ردن‌ و گفتن‌ تكب‪77‬ير تح‪77‬ريمه‌ ب‪77‬اقي‌ باش‪77‬د‪ ،‬آن‌‬
‫نماز نيز بر وي‌ فرض‌ مي‌شود‪.‬‬

‫اوقات‌ نماز‪:‬‬
‫‪ -1‬وقت‌ نماز فجر از طلوع‌ صبح‌ صادق‌‪ 7‬تا طلوع‌ آفتاب‌ است‪.‬‬
‫‪ -2‬وقت‌ نماز ظهر از نظر امام‌ اعظم ‪:‬؛ بعد از زوال‌ آفتاب‌ است‌ تا اينكه‌ س‪77‬ايه‌ي‌ هر‬
‫چيز به‌ اندازه‌ي‌ دو برابر آن‌ (بدون‌ از سايه‌ي‌ اصلي) برسد و از نظر صاحبين‌ تا يك‌‬
‫برابر آن‪.‬‬
‫‪ -3‬وقت‌ نماز عصر از پايان‌ وقت‌ ظهر (بر اساس‌ دو نظر فوق) تا هنگام‌ زرد ش‪77‬دن‌‬
‫و كم‌ نور شدن‌ آفتاب‌ است‌ كه‌ از آن‌ پس‌ تا غروب‌ كامل‪ ،‬وقت‌ مكروه‌ شروع‌‪ 7‬مي‌شود‪7‬‬
‫و هيچگونه‌ نمازي‌ در آن‌ موقع‌ ص‪77‬حيح‌ نيس‪7‬ت‌ مگر عصر هم‪77‬ان‌ روز‪ 7‬كه‌ با ك‪77‬راهت‌‬
‫تحريمي‌ ادأ مي‌شود‪.‬‬
‫‪ -4‬وقت‌ نماز مغرب‌ از غ‪77‬روب‌ آفت‪77‬اب‌ تا غ‪77‬روب‌ ش‪77‬فق‌ س‪77‬رخ‌ رنگ‌ اس‪7‬ت‌ و از نظر‬
‫امام‌ اعظم ‪:‬؛ تا غروب‌ شفق‌ سفيد‪ .‬ليكن‌ تأخير آن‌ تا وقتي‌‪ 7‬كه‌ ستارگان‌ نمايان‌ و انب‪77‬وه‌‬
‫شوند‪ ،‬مكروه‌ است‪.‬‬
‫‪ -5‬وقت‌ نم‪77‬از عشأ پس‌ از پاي‪77‬ان‌ وقت‌ مغ‪77‬رب‌ طبق‌ هر دو نظري‪77‬ه‪ ،‬تا هنگ‪77‬ام‌ طل‪77‬وع‌‬
‫فجراس‪77‬ت‪ .‬نم‪77‬از وتر بعد از عشأ خوان‪77‬ده‌ مي‌ش‪77‬ود و وقتش‌ ن‪77‬يز تا طل‪77‬وع‌ فجر امت‪77‬داد‬
‫دارد‪ .‬البته‌ تأخير آن‌ تا طلوع‌ فجر مكروه‌ تحريمي‌ است‪.‬‬
‫‌تأخير نماز ظهر در تابستان‌ و تأخير نماز عشأ تا ثلث‌ اول‌ ش‪7‬ب‌ خوان‪77‬دن‌ نم‪77‬از ص‪77‬بح‌‬
‫پس‌ از روشنايي‌ كامل‌ هوا‪ ،‬بطوري‌‪ 7‬كه‌ با قرائت‌ مسنون‌ خوانده‌ ش‪77‬ود و در ص‪77‬ورتي‌‬
‫كه‌ فاسد‪ 7‬شود‪ ،‬باز با قرائت‌ مسنون‌ اداي‌ آن‌ ممكن‌ باشد‪ ،‬مستحب‌ است‪.‬‬
‫اداي‌ بقيه‌ي‌ نمازها در اول‌ وقت‌ به‌ نظر بنده‌ بهتر اس‪77‬ت‪ .‬ان‪77‬دكي‌ ت‪77‬أخير جهت‌ ش‪77‬ركت‌‬
‫مردم‌ در جماعت‌ اشكالي‌ ندارد‪.‬‬
‫احكام‌ و مسائل‌ فقه‌ حنفي‌ به‌ زبان‌ ساده‬ ‫‪32‬‬

‫‌هنگام‌ طلوع‌ آفتاب‌ و استوأ شمس‌ (قرار گرفتن‌ خورشيد‪ 7‬بر نصف‌ النهار هر منطقه)‬
‫و غروب‌ آفتاب‌ جايز خواندن‌ هيچ‌ نمازي‌ اداي‌ سجده‌ي‌ تالوت‌ و نماز جنازه‌ نيست‪.‬‬
‫‌اداي‌ نوافل‌ بعد از طل‪77‬وع‌ ص‪77‬بح‌ ص‪77‬ادق‌ به‌ اس‪77‬تثناي‌ س‪77‬نت‌ فجر‪ ،‬و بعد نم‪77‬از عصر تا‬
‫غروب‌ آفتاب‌ و پيش‌ از نماز مغرب‌ هم‌ مكروه‌ است‪ .‬البته‌ قضاي‌‪ 7‬نماز در اين‌ اوق‪77‬ات‌‬
‫جايز است‪.‬‬
‫مسأله‪:‬‬
‫‌گفتن‌ اذان‌ و اقامه‌ براي‌ ادا و قضاي‌‪ 7‬نمازها مسنون‌ و روش‌ آن‌ مع‪7‬روف‌‪ 7‬اس‪7‬ت‪ .‬ت‪77‬رك‌‬
‫اذان‌ براي‌ مسافر مكروه‌ اس‪7‬ت‌ و هر كس‌ در خ‪77‬انه‌ نم‪77‬از مي‌خواند اذان‌ محله‌ ب‪77‬رايش‌‬
‫كافي‌ است‪.‬‬

‫‌شرايط‌ نماز‪:‬‬
‫شرايط‌ نماز بدين‌ ترتيب‌ مي‌باشند‪7:‬‬
‫الً بي‪77‬ان‌‬‫‪ -1‬پاك‌ بودن‌ بدن‌ نمازگزار از نجاست‌ حقيقي‌ و حكمي‌ آنگونه‌ كه‌ ش‪77‬رح‌ آن‌ قب ‌‬
‫گرديد‪.‬‬
‫‪ -2‬پاك‌ بودن‌ لباس‌ و مكان‌ نماز‪.‬‬
‫‪ -3‬استقبال‌ قبله‪.‬‬
‫‪ -4‬پوشاندن‌‪ 7‬عورت‪.‬‬
‫عورت‌ مرد از ناف‌ تا زیر زانو و عورت‌ كن‪77‬يز ن‪77‬یز از ن‪77‬اف‌ تا زیر زان‪77‬و‪ ،‬س‪77‬ينه‌ و‬
‫شكم‌ و قسمت‌ پشت‌ كنيز هم‌ عورت‌ است‌‪ ،‬و تمام‌ بدن‌ زن‌ خانواده‌ عورت‌ اس‪77‬ت‌ مگر‬
‫صورت‌ و هر دو كف‌ دست‌ و هر دو مچ‌ و كفهاي‌ پا كه‌ به‌ سبب‌ ض‪77‬رورت‌ پوش‪77‬اندن‌‬
‫آنها لزومي‌‪ 7‬ندارد‪.‬‬
‫مسأله‪:‬‬
‫‌اگر يك‌ چهارم‌ عضوي‌ از اعض‪77‬اي‌ ع‪7‬ورت‌ م‪7‬رد يا زن‌ در نم‪77‬از ب‪7‬رهنه‌ باش‪7‬د‪ ،‬نم‪7‬از‬
‫فاسد مي‌شود‪ 7.‬گيسوهاي‌‪ 7‬زن‌ يك‌ عضو مستقلي‌ هستند و چن‪7‬انچه‌ يك‌ چه‪7‬ارم‌‪ 7‬آن‌ ب‪7‬رهنه‌‬
‫باشد نماز فاسد مي‌شود‪7.‬‬
‫مسأله‪:‬‬
‫‌صداي‌ زن‌ عورت‌ است‌ و چنانچه‌ زن‌ با صداي‌ بلند در نم‪77‬از ق‪77‬رائت‌ بخواند نم‪77‬ازش‌‬
‫باطل‌ مي‌شود‪7.‬‬
‫مسأله‪:‬‬
‫‌اگر كسي‌ را پارچه‌ و لباسي‌ به‌ مقدار پوش‪77‬اندن‌ ع‪77‬ورت‌ ميسر نش‪77‬ود‪ ،‬نم‪77‬از او ب‪77‬رهنه‌‬
‫جايز است‪.‬‬
‫احكام‌ و مسائل‌ فقه‌ حنفي‌ به‌ زبان‌ ساده‬ ‫‪33‬‬

‫مسأله‪:‬‬
‫‌اگر جهت‌ قبله‌ براي‌ كسي‌ معلوم‌ نبود و نمي‌دانست‌ به‌ كدام‌ ط‪77‬رف‌ نم‪77‬از بخوان‪77‬د‪ ،‬بايد‬
‫بينديشيد‪ ،‬سپس‌ طبق‌ نظرش‌ نماز بخواند‪ ،‬اگر بدون‌ تفكر و انديش‪77‬ه‪ ،‬نم‪77‬از را ش‪77‬روع‌‬
‫كرد‪ ،‬نمازش‌ صحيح‌ نيست‪.‬‬
‫مسأله‪:‬‬
‫‌اگر شخصي‌‪ 7‬به‌ س‪77‬بب‌ ت‪77‬رس‌ از دش‪77‬من‌ يا بر اثر بيم‪77‬اري‪ ،‬نمي‌تواند‪ 7‬رو به‌ ج‪77‬انب‌ قبله‌‬
‫كند‪ ،‬به‌ هر سو كه‌ ممكن‌ است‌ نماز بخواند‪.‬‬
‫خواندن‌ نماز نفل‌ در صحرا و بيابان‌ بر چهارپا‪ ،‬ماشين‪ ،‬موتور‪ ،‬به‌ هر س‪77‬متي‌ كه‌ در‬
‫حركت‌اند‪ ،‬جايز است‪ ،‬گرچه‌ رو به‌ جانب‌ قبله‌ هم‌ نباشد‪.‬‬

‫نيت‌ در نماز‪:‬‬
‫‌يكي‌ از شرايط‌ نماز نيت‌ است‪ .‬براي‌ اداي‌ نماز نفل‪ ،‬س‪77‬نت‌ و ت‪77‬راويح‪ ،‬نيت‌ مطلق‌ هم‌‬
‫جايز است‌‪ ،‬ولي‌ براي‌ فرض‌ و وتر‪ ،‬همزمان‌ با تكبير تح‪77‬ريمه‌ بايد نيت‌ تع‪77‬يين‌ ش‪77‬ود‪.‬‬
‫بدين‌ صورت‌‪ 7‬كه‌ قطع‌ا‪ ً7‬بداند كه‌ نماز ظهر يا عصر را مي‌خواند‪ .‬مقتدي‌ بايد نيت‌ اقتدأ‬
‫به‌ پشت‌ سر امام‌ را بكند‪ ،‬اما نيت‌ تعداد ركعات‌ الزم‌ نيست‪.‬‬

‫‌اركان‌ نماز‪:‬‬
‫فرايض‌ داخل‌ نماز عبارتند از‪:‬‬

‫تكبير تحريمه‬

‫قعد‌ه اخيره‬
‫‌بعد از دو ركعت‌ فجر و چهار ركعت‌ ظهر‪ ،‬عصر‪ ،‬عشأ و بعد از سه‌ ركعت‌ مغ‪77‬ر ‌‬
‫ب‬
‫و وتر و بعد از هر دو ركعت‌ نفل‪ ،‬نشستن‌ فرض‌ است‪.‬‬

‫خواندن‌ قرائت‌ قرآن‪:‬‬

‫‌خواندن‌ قرائت‌ در دو ركعت‌ از نمازهاي‌ پنجگانه‌ و در هر س‪77‬ه‌ ركعت‌ وتر و در هر‬
‫ركعت‌ نفل‌ فرض‌ است‪.‬‬

‫قيام‪ ،‬ركوع‪ ،‬سجده‪:‬‬

‫‌ركوع‪ ،‬سجده‌ و ايستادن‌ در تمام‌ ركعات‪ ،‬فرض‌ است‪.‬‬
‫احكام‌ و مسائل‌ فقه‌ حنفي‌ به‌ زبان‌ ساده‬ ‫‪34‬‬

‫گذاشتن‌ بيني‌ و پيشاني‪:‬‬

‫‌يكي‌ از ف‪77‬رايض‌ و ارك‪77‬ان‌ نم‪77‬از گذاش‪77‬تن‌ پيش‪77‬اني‌ و بي‪77‬ني‌ بر زمين‌ اس‪77‬ت‌ ولي‌ بن‪77‬ابر‬
‫ضرورت‪ ،‬اكتفا به‌ يكي‌ از آن‌ دو هم‌ جايز است‪.‬‬

‫مقدار قرائت‪:‬‬
‫خواندن‌ حداقل‌ يك‌ آيه‌ در نماز از نظر امام‌ اعظم‌ ‪:‬؛ فرض‌ اس ‪7‬ت‌ و از نظر ص‪77‬احبين‌‬
‫خواندن‌ سه‌ آيه‌ي‌ كوچك‌ يا يك‌ آيه‌ي‌ بزرگ‌ كه‌ به‌ قدر س‪7‬ه‌ آيه‌ي‌ ك‪77‬وچك‌ باش‪77‬د‪ ،‬ف‪77‬رض‌‬
‫است‪.‬‬

‫‌‌ترتيب‌ در اركان‌ نماز‪:‬‬

‫‌ترتيب‌ در اركان‌ نم‪7‬از ب‪77‬دين‌ گ‪7‬ونه‌ ف‪7‬رض‌ اس‪7‬ت‌ كه‪ ‌:‬هر رك‪77‬ني‌ بايد در محل‌ خ‪7‬ود ادأ‬
‫گردد‪ ،‬مگر س‪77‬جده‌ي‌ دوم‪ .‬يع‪77‬ني‌ اگر در ركع‪77‬تي‌‪ 7‬يك‌ س‪77‬جده‌ فرام‪77‬وش‌ ش‪77‬د‪ ،‬نم‪77‬از فاسد‬
‫نمي‌ش‪77‬ود‪ 7‬و س‪77‬جده‌ي‌ فرام‪77‬وش‌ ش‪77‬ده‌ را در ركعت‌ دوم‌ بايد قضا ك‪77‬رد‪ ،‬س‪77‬پس‌ س‪77‬جده‌ي‌‬
‫سهو بجا آورد‪.‬‬
‫‌قعده‌ي‌ اولي‌ و خواندن‌ تشهد در آن‪ ،‬نيز خواندن‌ تشهد در قعده اخيره‌ واجب‌ اس‪77‬ت‪ .‬به‌‬
‫پايان‌ رساندن‌ نماز با جمله‌ي‌ «السالم‌ عليكم» هم‌ واجب‌ است‪.‬‬

‫‌واجبات‌ نماز‪:‬‬
‫در نماز پانزده‌ چيز واجب‌ است‪:‬‬
‫‪ -1‬قرائت‌ فاتحه‪.‬‬
‫‪ -2‬ضم‌ سوره‌ يا يك‌ آيه‌ي‌ طويله‌ يا س‪7‬ه‌ آيه‌ي‌ ك‪77‬وچك‌ با ف‪77‬اتحه‌ در تم‪77‬ام‌ ركع‪77‬ات‌ نفل‌ و‬
‫وتر و در دو ركعت‌ اول‌ از فرايض‪.‬‬
‫‪ -3‬خواندن‌ قرائت‌ در دو ركعت‌ اول‌ از نماز‪.‬‬
‫‪ -4‬رعايت‌ ترتيب‌ در سجده‪.‬‬
‫‪ -5‬اداي‌ اركان‌ با اطمينان‌ خاطر‪.‬‬
‫‪« -6‬قَو َمه» (راست‌ ايستادن‌ بعد از ركوع)‪.‬‬
‫‪َ « -7‬جلَ َسه» (درست‌ نشستن‌ ميان‌ هر دو سجده‪).‬‬
‫‪ -8‬قعده‌ي‌ اولي‪.‬‬
‫‪ -9‬خواندن‌ تشهد در قعده‌ي‌ اولي‪.‬‬
‫احكام‌ و مسائل‌ فقه‌ حنفي‌ به‌ زبان‌ ساده‬ ‫‪35‬‬

‫‪ -10‬بجا آوردن‌ اركان‌ پشت‌ سر هم‌ و ب‪77‬دون‌ ت‪77‬أخير (پس‌ اگر شخص‪7‬ي‌‪ 7‬دوب‪77‬ار‪ 7‬رك‪77‬وع‌‪7‬‬
‫كرد يا سه‌ سجده‌ نم‪7‬ود يا بعد از تش‪7‬هد اولي‌ درود‪ 7‬خوان‪7‬د‪ ،‬س‪77‬جده‌ي‌ س‪77‬هو بر وي‌ الزم‌‬
‫مي‌شود)‪.‬‬
‫‪ -11‬خواندن‌ تشهد در قعده‌ي‌ اخيره‪.‬‬
‫‪ -12‬قرائت‌ با صداي‌ بلند براي‌ امام‌ در دو ركعت‌ فجر‪ ،‬و مغ‪77‬رب‌‪ ،‬و عشأ‪ ،‬و جمعه‌‪،‬‬
‫و عيدين‌‪ ،‬و آهسته‌ خواندن‌ در ظهر‪ ،‬و عصر‪ ،‬و نوافل‌ روز‪.‬‬
‫‪ -13‬به‌ پايان‌ رساندن‌ نماز با لفظ‌ «السالم‌ عليكم»‪.‬‬
‫‪ -14‬خواندن‌ دعاي‌ قنوت‌ در وتر‪.‬‬
‫‪ -15‬تكبيرات‌ عيدين‪.‬‬

‫فرق‌ فرض‌ و واجب‌‪:‬‬

‫‌فرق‌ ميان‌ فرض‌ و واجب‌ اين‌ است‌ كه‌ از ترك‌ فرض‪ ،‬نماز باطل‌ مي‌شود و از ت‪77‬رك‌‬
‫واجب‌ در صورت‌ فراموشي‪ ،‬سجده‌ي‌ سهو الزم‌ مي‌شود و نماز ص‪77‬حيح‌ اس‪7‬ت‌ و اگر‬
‫سجده‌ي‌ سهو نكرد يا واجبي‌ را عمد‌اً ترك‌ كرد برگرداندن‌ نماز واجب‌ است‪.‬‬
‫مسأله‪:‬‬
‫‌طريقه‌ي‌ سجده‌ي‌ سهو اين‌ اس‪7‬ت‌ كه‌ بعد از س‪77‬الم‌ دو س‪77‬جده‌ كند و تش‪77‬هد‪ ،‬درود‪ 7‬و دعا‬
‫بخواند و به‌ هر دو جانب‌ سالم‌ گويد‪.‬‬
‫و اگر قبل‌ از سالم‌ سجده‌ي‌ سهو كرد جايز است‌ و اگر در يك‌ نماز‪ ،‬واجبات‌ متع‪77‬ددي‌‬
‫سهو‌اً ترك‌ گرديد‪ ،‬اداي‌ يكبار سجده‌ي‌ سهو كافي‌ است‪.‬‬
‫‌مسبوق‌ به‌ پيروي‌ از ام‪77‬ام‪ ،‬س‪77‬جده‌ي‌ س‪77‬هو كند و اگر در بقيه‌ي‌ نم‪77‬از خ‪7‬ود س‪77‬هو رفت‌‬
‫دوباره‌ سجده‌ي‌ سهو كند‪.‬‬

‫‌نماز با جماعت‌‪:‬‬
‫‌اداي‌ نم‪77‬از با جم‪77‬اعت‌ س‪77‬نت‌ مؤ‌ك‪77‬ده‌ (ن‪77‬زديك‌ به‌ واجب) اس‪77‬ت‌ اگر در حين‌ خوان‪77‬دن‌‬
‫سنتهاي‌ فجر كه‌ مؤ‌كدترين‌ س‪77‬نتها هس‪77‬تند‪ ،‬احتم‪77‬ال‌ ف‪77‬وت‌ جم‪77‬اعت‌ ب‪77‬ود‪ ،‬س‪77‬نتها را بايد‬
‫ترك‌ كرد و در جماعت‌ شريك‌ شد‪.‬‬
‫مسأله‪:‬‬
‫‌چن‪77‬انچه‌ اهل‌ محله‌اي‌ ت‪77‬رك‌ نم‪77‬از با جم‪77‬اعت‌ را پيش ‪7‬ه‌ كردند و با ارش‪77‬اد و راهنم‪77‬ايي‌‬
‫هدايت‌ نشدند‪ ،‬طبق‌ قوانين‌ اسالمي‌ با آنها بايد جهاد نمود‪.‬‬
‫اداي‌ نماز با جماعت‌ براي‌ زنان‌ گرچه‌ امام‌ زن‌ باشد‪ ،‬مكروه‌ است‪.‬‬
‫احكام‌ و مسائل‌ فقه‌ حنفي‌ به‌ زبان‌ ساده‬ ‫‪36‬‬

‫مستحق‌ امامت‪:‬‬
‫‪7‬دن كسي‌ اس‪7‬ت‌ كه‌ به‌ مس‪77‬ايل‌ و احك‪77‬ام‌ ش‪77‬رع‌ از بقيه‌ آگ‪77‬اه‌تر و‬
‫‌‌شايسته‌تر براي‌ ام‪77‬ام‌ ش‪‌ 7‬‬
‫داناتر باشد‪ .‬بعد از آن‪ ،‬شخص‌ قاري‌ كه‌ از احكام‌ فقهي‌ هم‌ اطالع‌ كامل‌ داشته‌ باشد‪.‬‬
‫براي‌ فاسق‌ مكروه‌ است‌ كه‌ امام‌ جماعت‌ شود‪.‬‬
‫اقتداي‌ م‪77‬رد ق‪77‬اري‌‪ 7‬ب‪77‬الغ‪ ،‬به‌ زن‌ ‪،‬ك‪77‬ودك‌ و أُ ٍّمي‌ (كس‪7‬ي‌ كه‌ از ق‪77‬رآن‌ هيچ‌ بلد نيس‪77‬ت) و‬
‫اقتداي‌ كسي‌ كه‌ مي‌خواهد نماز فرض‌ بخواند پش‪7‬ت‌ سر كس‪7‬ي‌ كه‌ قصد‪ 7‬خوان‪77‬دن‌ نم‪77‬از‬
‫نفل‌ را دارد‪ ،‬جايز نيست‪.‬‬
‫‌همچ‪77‬نين‌ أ ّمي‌ نمي‌تواند‪ 7‬ام‪77‬ام‌ جم‪77‬اعت‌ كس‪77‬اني‌ كه‌ از نظر ق‪77‬رائت‌ چيزی بلد نيس‪77‬تند‪ 7‬و‬
‫كساني‌ كه‌ بلد هستند‪ ،‬بشود‪7.‬‬
‫نم‪77‬از كس‪77‬اني‌ كه‌ ايس‪77‬تاده‌ نم‪77‬از بخوانند پش‪7‬ت‌ سر ام‪77‬امي‌ كه‌ نشس‪77‬ته‌ و نم‪77‬از كس‪7‬ي‌ كه‌‬
‫وضو دارد پشت‌ سر كسي‌ كه‌ تيمم‌ كرده‌ جايز است‪.‬‬
‫نماز كسي‌ كه‌ ركوع‌‪ 7‬و سجده‌ مي‌كند پشت‌ سر اشاره‌ كننده‌ جايز نيست‪.‬‬
‫مسأله‪:‬‬
‫‌اگر مقتدي‌ يك‌ نفر باشد در سمت‌ راست‌ و برابر با امام‌ بايستد و اگر دو نفر يا بيشتر‪7‬‬
‫باشند‪ ،‬پشت‌ سر امام‌ بايستند‪.‬‬
‫ايستادن‌ تنها بيرون‌ از ص‪7‬ف‌ مك‪77‬روه‌ اس‪7‬ت‌ و اگر مقت‪77‬دي‌ از ام‪77‬ام‌ مق‪77‬دم‌ باشد نم‪77‬ازش‌‬
‫باطل‌ مي‌گردد‪7.‬‬

‫تذكر‪:‬‬
‫‌نماز با جماعت‌ ثواب‌ بسيار دارد‪ .‬چنان‌كه‌ حض‪77‬رت‌ انس ‪ ‬از پي‪77‬امبر‪ 7‬اك‪77‬رم ‪ ‬روايت‌‬
‫مي‌كند‪ ،‬كه‌ آن‌ حضرت ‌‪ ‬فرمودند‪« :‬نماز مرد در خانه‌اش‌ يك‌ ث‪77‬واب‌ دارد و نم‪77‬از او‬
‫در مسجد محله‌ بيست‌ و پنج‌ ثواب‌ دارد‪ ،‬و در مسجد جامع‌ پانصد ث‪77‬واب‌ و در مس‪77‬جد‬
‫اقصي‌ يك‌ هزار ثواب‌ دارد‪ ،‬و در مسجد من‌ (يعني‌ مسجد نبوي) پنج‪7‬اه‌ ه‪7‬زار ث‪7‬واب‌‪،‬‬
‫و در مسجد الحرام‌ يكصد هزار ثواب‌ دارد»‪.‬‬
‫پس‌ بايد كوشيد تا هميشه‌ نماز با جماعت‌ خوانده‌ شود‪.‬‬

‫‌چگونگي‌ اداي‌ نماز‪:‬‬

‫الً اذان‌ داده‌ ش‪77‬ود‪ ،‬س‪77‬پس‌ اق‪77‬امه‌‬
‫سنت‌ در طريقه‌ي‌ خواندن‌ نماز بدين‌ گونه‌ است‌ كه‪ :‬او ‌‬
‫شود وقتي‌ اقامه‌ كننده‌ «حي‌ علي‌ الصلوة» مي‌گويد‪ :7‬ام‪7‬ام‌ برخ‪7‬يزد‪ 7‬و وق‪7‬تي‌‪« 7‬قد ق‪7‬امت‌‬
‫الص‪77‬لوة» گفته‌ مي‌ش‪77‬ود هر دو دس‪77‬ت‌ خ‪77‬ويش‌ را تا ن‪77‬رمه‌ي‌ گ‪77‬وش‌ بلند كند و تكب‪77‬ير‬
‫بگويد‪ ،‬و پس‌ از تكبير امام‪ ،‬مقتدي‌ بال درنگ‌ تكبير گويد و دست‌ راست‌ را بر دس‪7‬ت‌‬
‫احكام‌ و مسائل‌ فقه‌ حنفي‌ به‌ زبان‌ ساده‬ ‫‪37‬‬

‫چپ‌ زير ناف‌ بنهد و زن‌ هر دو دس‪7‬ت‌ را تا دوش‌ بلند كند و دس‪77‬تهاي‌ خ‪77‬ود را ب‪77‬اال ‌‬
‫ي‬
‫سينه‌ ببندد‪ ،‬سپس‌ امام‌ و منفرد و مقتدي‌ «س‪77‬بحانَ‌ اللهم» را آهس‪77‬ته‌ بخوانند‪ 7‬و مس‪77‬بوق‌‬
‫در قضاي‌‪ 7‬ركعات‌ گذشته‌ اعوذباهلل و بسم‌اهلل را آهسته‌ بخواند و مقتدي‌ نخواند‪7.‬‬
‫آنگاه‌ امام‌ و منفرد (كسي‌ كه‌ تنها نماز مي‌خواند) فاتحه‌ بخوانند سپس‌ امام‌ و منف‪77‬رد و‬
‫مقتدي‌ آمين‌ را آهسته‌ بگويند‪ ،‬آنگاه‌ امام‌ و منفرد با سوره‌ي‌ فاتحه‌ سوره‌اي‌ ديگر ضم‌‬
‫كنند‪.‬‬

‫سنت‌ در قرائت‪:‬‬
‫‌‌سنت‌ در قرائت‌ آن‌ است‌ كه‌ در حالت‌ مقيم‌ ب‪77‬ودن‌ و اطمين‪77‬ان‌ خ‪77‬اطر‪ ،‬در نم‪77‬از فجر و‬
‫ظهر‪« ،‬ط‪77‬وال‌ مفص‪77‬ل» (از س‪77‬وره‌ي‌ حج‪77‬رات‌ تا س‪77‬وره‌ي‌ ب‪77‬روج) در نم‪77‬از عصر و‬
‫عش‪77‬أ‪« ،‬اوس‪77‬اط‌ مفص‪77‬ل» (از س‪77‬وره‌ي‌ ب‪77‬روج‌ تا س‪77‬وره‌ي‌ لم‌ يكن) و در نم‪77‬از مغ‪77‬رب‌‬
‫قصار سوره‌ها (از لم‌ يكن‌ تا آخر قرآن) خوانده‌ شود ولي‌ بدين‌ ص‪77‬ورت‌‪ 7‬هميش ‪7‬ه‌ الزم‌‬
‫گ‪77‬رفتن‌ و عمل‌ ك‪77‬ردن‌ مس‪77‬نون‌ نيس‪77‬ت‪ .‬زي‪77‬را پي‪77‬امبر‪ 7‬اك‪77‬رم ‪ ‬گ‪77‬اهي‌ در نم‪77‬از فجر‬
‫«معوذتين» (هر دو قل‌ أعوذ) مي‌خواندند‪ ،‬و گاهي‌ در نماز مغرب‌ سوره‌ي‌ «طه» و‬
‫س‪77‬وره‌ي‌ «النجم» و «المرس‪77‬لت» را مي‌خواندن‪77‬د‪ 7.‬پس‌ اگر مقت‪77‬ديها ف‪77‬ارغ‌‪ 7‬و مش‪77‬تاق‌‪7‬‬
‫هستند‪ ،‬خواندن‌ قرائت‌ طويل‌ اشكالي‌ ندارد‪.‬‬
‫‌‌چنان‌كه‌ حض‪77‬رت‌ اب‪77‬وبكر ص‪77‬ديق‪  7‬در نم‪77‬از فجر در يك‌ ركعت س‪77‬وره‌ي‌ «بق‪77‬ره» را‬
‫خواند و آن‌ حضرت در دو ركعت‌ مغرب‌ سوره‌ي‌ «اعراف» را خواندند‪ 7‬و حض‪77‬رت‌‬
‫عثمان ‪ ‬در يك‌ ركعت‌ اكثر سوره‌ي‌ «يوسف» را مي‌خواند‪.‬‬
‫ولي‌ با اين‌ وجود‪ 7‬رعايت‌ حال‌ مقتديان‌ الزم‌ است‌ به‌ خصوص‌ در اين‌ زمان‪ ،‬تا م‪77‬ردم‌‬
‫از جماعت‌ متنفر نشوند‪.‬‬
‫‌حض‪77‬رت‌ مع‪77‬اذبن‌ جبل ‪ ‬يك‌ ش‪77‬ب‌ در نم‪77‬از عشأ س‪77‬وره‌ي‌ «بق‪77‬ره» خواند يك‌ نفر از‬
‫مقتديان‌ نزد پيامبر‪ 7‬اكرم ‪ ‬شاكي‌ شد‪ ،‬آن‌ حضرت‌ فرمودند‪« :‬اي‌ معاذ! مگر تو مردم‌‬
‫را در فتنه‌ و معص‪77‬يت‌ مي‌ان‪77‬دازي؟ س‪77‬وره‌هاي‌ مختص‪77‬ري‌‪ 7‬همچ‪77‬ون‌ "س‪77‬بح‌ اس‪77‬م" و‬
‫"الشمس" و مانند آنها بخوان»‪.‬‬
‫پيامبر اكرم ‪ ‬در نماز فجر روز «جمعه» سوره‌ي‌ «الم‌ سجده» و سوره‌ي‌ «دهر» را‬
‫مي‌خواندند‪ 7.‬پس‌ سنت‌ است‌ كه‌ در نماز فجر روز‪ 7‬جمعه‌ گاهي‌ اين‌ سوره‌ها هم‌ خوانده‌‬
‫شوند‪.‬‬
‫‌هنگامي‌ كه‌ امام‌ مشغول‌ قرائت‌ است‌ بايد ساكت‌ و متوجه‌ قرائت‌ ام‪7‬ام ب‪77‬ود‪ .‬در ن‪77‬وافل‌‬
‫اگر آيات‌ ترغيب‌ و ترهيب‪ ،‬خوانده‌ شوند‪ ،‬دعا‪ ،‬اس‪77‬تغفار و پن‪77‬اه‌ خواس‪77‬تن‌ از دوزخ‌ و‬
‫درخواست‌ بهشت‌ سنت‌ است‪.‬‬
‫احكام‌ و مسائل‌ فقه‌ حنفي‌ به‌ زبان‌ ساده‬ ‫‪38‬‬

‫‌‌وقتي‌ از قرائت‌ فارغ‌ شود‪ ،‬تكبير گويان‌ به‌ ركوع‌‪ 7‬رود و در رك‪77‬وع‌ هر زان‪77‬وي‌ خ‪77‬ود‬
‫را با هر دو دست‌ محكم‌ بگيرد و انگشتان‌ را گشاده‌ نگاه‌ دارد و سر و پش‪7‬ت‌ خ‪77‬ود را‬
‫ُبحانَ‌‬
‫با كمر برابر كند و به‌ نسبت‌ درنگ‌ كردن‌ در قيام‪ ،‬در ركوع‌‪ 7‬درنگ‌ نمايد و «س َ‬
‫َربِّ َي ال َع ِظيم»‪ 1‬گويد‪.‬‬
‫حد اقل‌ سه‌ بار تسبيح‌ در ركوع‌ سنت‌ اس‪7‬ت‌ و بيش‪77‬تر‪ 7‬هم‌ اش‪77‬كالي‌ ن‪77‬دارد‪ .‬اما رع‪77‬ايت‌‬
‫عدد طاق‌ كند يع‪77‬ني‌ هر چند ب‪77‬ار مي‌گوي‪77‬د‪ ،‬ف‪77‬رد گويد نه‌ جفت‪ .‬مقت‪77‬دي‌ بعد از ام‪77‬ام‌ به‌‬
‫ركوع‌ رود‪ ،‬زيرا جلو رفتن‌ مقتدي‌ از امام‌ در تمام‌ اركان‪ ،‬حرام‌ است‪.‬‬
‫«ربَّن‪7‬ا لَ َ‌‬
‫ک‬ ‫«س‪ِ 7‬م َ‌ع ا‌هللُ لِ َمن‌ َح ِم‪َ 7‬دهُ»‪ 2‬گويد‪ ،‬و منف‪77‬رد هم‌ َ‬ ‫‌آنگ‪77‬اه‌ ام‪77‬ام‌ سر را بلند ك‪77‬رده‪َ ،‬‬
‫ال َحمدُ»‪ 3‬گويد و از نظر صاحبين‌ امام‌ هر دو را گويد‪.‬‬
‫سپس‌ تكبير گويان‌ به‌ سجده‌ رود‪ ،‬بدين‌ صورت‌ كه‌ اول‌ هر دو زانو را گذاش‪77‬ته‌ س‪77‬پس‌‬
‫هر دو دست‌ را سپس‌ بيني‌ و پيشاني‌‪ 7‬را ميان‌ هر دو دستها قرار دهد و انگشتان‌ دست‌‬
‫را به‌ هم‌ چسبانده‌ بس‪77‬وي‌ قبله‌ ق‪77‬رار ده‪77‬د‪ .‬ن‪77‬يز انگش‪7‬تان‌ پاها را به‌ ط‪77‬رف‌ قبله‌ مت‪77‬وجه‌‬
‫سازد‪.‬‬
‫مرد در حالت‌ سجده‌ بازوها را از پهلو‪ ،‬شكم‌ را از ران‌ و س‪7‬اق‪ ،‬و ذراع دس‪7‬ت‌ را از‬
‫زمين‌ دور نگه‌ دارد و زن‌ در سجده‌ اين‌ همه‌ اعضا را به‌ هم‌ بچسباند‪ 7‬و به‌ نسبت‌ قيام‌‬
‫و ركوع‪ ،‬س‪77‬جده‌ كند و تس‪77‬بيح‌ س‪77‬جده‌ را ط‪77‬اق‌ بخواند‪ 7‬و ح‪77‬داقل‌ س‪7‬ه‌ ب‪77‬ار تس‪77‬بيح‌ س‪77‬نت‌‬
‫است‪ .‬در خواندن‌ تسبيح‌ عجله‌ نكند بلكه‌ با آهس‪77‬تگي‌ و اطمين‪77‬ان‌ بخوان‪77‬د‪ .‬س‪77‬پس‌ تكب‪77‬ير‬
‫گويان‌ سر را از سجده‌ بلند كرده‌ با اطمينان‌ بنشيند و در نوافل‌ اين‌ دعا را بخواند‪.‬‬
‫اج ُب ْرنِ ْي‪َ ،‬و َعافِنِ ْي‪َ ،‬و ْار ُزقْنِ ْي‪َ ،‬و ْار َف ْعنِ ْي»‪.4‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫‌‌«اللَّ ُه َّم ا ْغف ْر ل ْي َو ْار َح ْمنِ ْي‪َ ،‬و ْاهدنِ ْي‪َ ،‬و ْ‬
‫الً سر خويش‌ را از س‪77‬جده‌ ب‪77‬ردارد و‬ ‫آنگاه‌ تكبير گويان‌ بلند شود‪ ،‬بدين‌ صورت‌ كه‌ او ‌‬
‫سپس‌ هر دو دست‌ و بعد زانوها‪ 7‬را برداش‪77‬ته‌ و به‌ ط‪77‬ور‪ 7‬مس‪77‬تقيم‌ بايس‪77‬تد و ركعت‌ دوم‌‬
‫را مانند ركعت‌ اول‌ ادأ كند‪ .‬البته‌ در ركعت‌ دوم‪ ،‬ثنأ و تعوذ نيست‪.‬‬
‫‌‌هنگامي‌ كه‌ ركعت‌ دوم‌ تمام‌ شود‪ ،‬پاي‌ چپ‌ را پهن‌ كند روي‌‪ 7‬بنشيند و پ‪77‬اي‌ راس‪7‬ت‌ را‬
‫قائم‌ كرده‌ انگشتان‌ هر دو پا را به‌ س‪77‬وي‌ قبله‌ مت‪77‬وجه‌ س‪77‬ازد و هر دو دس‪7‬ت‌ را بر هر‬
‫دو ران‌ گذاشته‌ دو انگشت‌ «خنص‪77‬ر» و «بنص‪77‬ر» از دس‪7‬ت‌ راس‪7‬ت‌ را گ‪77‬ره‌ كند و يا‬
‫انگشت‌ وسطي‌‪ 7‬و ابه‪77‬ام‌ را حلقه‌ نمايد و انگش‪7‬ت‌ ش‪77‬هادت‌ را گش‪77‬اده‌ نگه‌ دارد و تش‪77‬هد‬
‫‪ -‬پروردگار بزرگم پاك و من ّزه است‪.‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪ -‬هللا شنيد و قبول كرد ستايش كسى را كه او را ستايش نمود‪.‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪ -‬پروردگارا! حمد و ستايش از آن توست‪.‬‬ ‫‪3‬‬

‫‪ -‬بار الها! مرا ببخش‪ .‬به من رحم كن‪ ،‬مرا هدايت كن‪ ،‬كوتاهىهاى مرا جبران كن‪ ،‬و به من‬ ‫‪4‬‬

‫عافيت و رزق عطا كن‪ ،‬و مقامم را رفيع گردان‪.‬‬

‫احكام‌ و مسائل‌ فقه‌ حنفي‌ به‌ زبان‌ ساده‬ ‫‪39‬‬

‫بخواند‪ .‬هنگام‌ گفتن‌ كلمه‌ شهادت‌ با انگشت‌ شهادت‌ اشاره‌ كند‪ .‬انگش‪7‬تان‌ هر دو دس‪‌ 7‬‬
‫ت‬
‫راس ‪7‬ت‌ را به‌ ط‪77‬رف‌‪ 7‬قبله‌ مت‪77‬وجه‌ كند و در قع‪77‬ده‌ي‌ اولي‌ فقط‌ تش‪77‬هد بخواند‪ 7‬بعد از آن‪،‬‬
‫تكبير گويان‌ به‌ سوي‌ ركعت‌ س‪77‬وم‌ برخ‪77‬يزد‪ 7‬و در ركعت‌ س‪77‬وم‌ و چه‪77‬ارم‌ فقط‌ س‪77‬وره‌ي‌‬
‫فاتحه‌ با «بسم‌اهلل» را آهسته‌ بخواند هنگامي‌ كه‌ از ركعت‌ چهارم‌ فارغ‌‪ 7‬ش‪77‬ود‪ ،‬قع‪77‬ده‌ي‌‬
‫اخ‪77‬يره‌ را مانند قع‪77‬ده‌ي‌ أولي‌ به‌ جا آورد و بعد از خوان‪77‬دن‌ تش‪77‬هد‪ ،‬درود‪ 7‬بخواند س‪77‬پس‌‬
‫مانند دعاهايي‌ كه‌ در قرآن‌ و أدعيه‌ي‌ مأثوره‪ ،‬منقول‌ان‪77‬د‪ ،‬دعا كند بخص‪77‬وص‌ اين‌ دعا‬
‫را هميشه‌ ورد زبان‌ سازد‪:‬‬
‫ك ِم ْن فِ ْتنَ ِة‬
‫ال‪َ ،‬وأَعُ ْوذُ بِ َ‬
‫َّج ِ‬ ‫اب الْ َقب ِر‪ ،‬وأَعُوذُ بِ َ ِ ِ ِ ِ‬
‫ك م ْن ف ْتنَة ال َْمس ْي ِح الد َ‬ ‫ك م ْن َع َذ ِ ْ َ ْ‬
‫‌‌«اللَّه َّم إِنِّي أَعوذُ بِ َ ِ‬
‫ُ ْ ُْ‬
‫ِ ‪1‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫المأْثَ ِم َ‬
‫والم ْغ َرم» ‪.‬‬ ‫ال َْم ْحيَا َوال َْم َمات‪ ،‬اللَّ ُه َّم إِنِّ ْي أَعُ ْوذُ ب َ‬
‫ك م َن َ‬
‫آنگاه‌ سالم‌ گويد و به‌ نمازش‌ خاتمه‌ دهد‪.‬‬
‫زن‌ در هر دو قع‪77‬ده‌ بر نش‪77‬يمنگاه‌ چپ‌ خ‪77‬ود بنش‪77‬يند و هر دو پا را از ج‪77‬انب‌ راس ‪7‬ت‌‬
‫بيرون‌ آورد‪.‬‬
‫‌چون‌ سالم‌ يك‌ نوع‌ دعا هست‌ لذا كسي‌ كه‌ تنها نماز مي‌خواند‪ 7‬سالم‌ خ‪77‬ويش‌ مالئك ‌ه را‬
‫نيت‌ كند و امام‌ در سالم‌ خود‪ ،‬مالئكه‌ و مقتديان‌ آن‌ سو را نيت‌ كند و مقتدي‌ در س‪77‬الم‌‬
‫خود‪ ،‬مالئكه‌ و امام‌ و آنهايي‌ را كه‌ در طرف‌‪ 7‬او قرار‪ 7‬دارند‪ ،‬نيت‌ كند‪.‬‬
‫كسي‌ كه‌ نماز مي‌خواند‪ 7‬سعي‌ كند هميشه‌ نم‪77‬از را با خش‪77‬وع‌ و خض‪7‬وع تم‪77‬ام‌ ادا كن‪77‬د‪.‬‬
‫عجله‌ نكند و در حين‌ قيام‪ ،‬نگ‪77‬اهش‌ بر محل‌ س‪77‬جده‌ باشد و به‌ جز ج‪77‬اي‌ س‪77‬جده‪ ،‬ج‪77‬اي‌‬
‫ديگر را نگاه‌ نكند‪.‬‬

‫تسبيحات‌ فاطمي‪:‬‬
‫‌‌پس‌ از سالم‌ يك‌ بار آية‌الكرسي‌‪ 7‬را با تسبيحات‌ فاطمي‌ (تسبيحاتي‌‪ 7‬كه‌ حضرت‌ رس‪77‬ول‬
‫به‌ فاطمه‌ي‌ زهرا رضي‌‪ 7‬اهلل عنها تعليم‌ دادند) بدين‌ گونه‌ بخواند‪:‬‬
‫«سبحان‌ اهلل» سي‌ و سه‌ بار؛‬
‫«الحمدهلل» سي‌ وسه‌ بار؛‬
‫«اهلل اكبر» سي‌ چهار بار؛‬
‫ْح ْم ُد‪َ ،‬و ُه َو َعلَى ُك ِّل َش ْي ٍء قَ ِد ْي ٌر» ‪ .‬يك‌بار‬
‫‪2‬‬
‫ْك َولَهُ ال َ‬ ‫«الَ إِلَهَ إِالَّ اهللُ َو ْح َدهُ الَ َش ِريْ َ‬
‫ك لَهُ‪ ،‬لَهُ ال ُْمل ُ‬

‫مىبرم‪.‬‬
‫‪ -‬الهى! من از عذاب قبر‪ ،‬و از فتنهى مسيح دجّال‪ ،‬و فتنهى زندگى و مرگ به تو پناه ‌‬ ‫‪1‬‬

‫مىآورم‪.‬‬
‫بار الها! من از گناه و زيان‪ ،‬به تو پناه ‌‬
‫‪ -‬بجز هللا يگانه‪ ،‬ديگر معبودى نيست‪ ،‬شريكى ندارد‪ ،‬پادشاهى از آ ِن اوست‪ ،‬ستايش شايسته‬ ‫‪2‬‬

‫اوست‪ ،‬و او بر هر چيز تواناست‪.‬‬

‫احكام‌ و مسائل‌ فقه‌ حنفي‌ به‌ زبان‌ ساده‬ ‫‪40‬‬

‫پيش‌ آمدن‌ َح َدث‌ در نماز‪:‬‬

‫اگر كسي‌ را َحدَثي‌ (چيزي‌ كه‌ باطل‌ كننده‌ي‌ وضو باش‪77‬د) در نم‪77‬از پيش‌ آي‪77‬د‪ ،‬از نم‪77‬از‬
‫خارج‌ شود‪ ،‬بدون‌ اينكه‌ حرفي‌ بزند يا كاري‌ انجام‌ ده‪77‬د‪ ،‬وضو گ‪77‬رفته‌ ف‪77‬ور‌ا‪ ً7‬به‌ محلي‌‬
‫كه‌ اول‌ نماز مي‌خوانده‪ ،‬برگردد و بر هم‪77‬ان‌ نم‪77‬از بنأ كند (يع‪77‬ني‌ باقيمان‪77‬ده‌ي‌ نم‪77‬از را‬
‫بخواند) و در صورتي‌‪ 7‬كه‌ تنها نماز مي‌خواند‪ ،‬برگرداندن‌ نماز بهتر است‪.‬‬
‫و اگر امام‌ باشد‪ ،‬هنگام‌ خروج‌ از نماز براي‌ خود جانشيني‌‪ 7‬تعيين‌ كند و وضو‪ 7‬گرفته‪،‬‬
‫برگردد با مقتديها بايستد‪.‬‬
‫‌‌اگر مقتدي‌ را حدثي‌ پيش‌ آمد‪ ،‬برود وضو‪ 7‬بگيرد و به‌ مكان‌ اول‌ خود باز گردد و هر‬
‫چند ركعت‌ كه‌ امام‌ خوانده‌ است‪ ،‬ب‪77‬دون‌ ق‪77‬رائت‌ ادأ نمايد س‪77‬پس‌ با ام‪7‬ام‌ ش‪7‬ريك‌ ش‪77‬ود و‬
‫اگر امام‌ از نماز فارغ‌‪ 7‬شده‌ بود‪ ،‬مقتدي‌ اختيار دارد كه‌ به‌ مك‪77‬ان‌ اول‌ خ‪77‬ود برگ‪77‬ردد‪ 7‬يا‬
‫همان‌ جايي‌ كه‌ وضو‪ 7‬گرفته‌ بقيه‌ي‌ نماز را تمام‌ كند‪ .‬چن‪77‬انچه‌ كس‪7‬ي‌ عم‪77‬د‌اً خ‪77‬ود را در‬
‫نماز بي‌وضو‪ 7‬كرد‪ ،‬نمازش‌ فاسد‪ 7‬مي‌شود‪.‬‬
‫‌‌اگر كسي‌ در نماز ديوانه‌ يا احتالم‌ شد‪ ،‬يا با صداي‌ بلند خنديد‪ ،‬نجاستي‌‪ 7‬كه‌ مانع‌ نم‪77‬از‬
‫است‌ بر وي‌ افتاد‪ ،‬يا زخمي‌ به‌ وي‌ رسيد يا به‌ گمان‌ بي‌وضو ش‪77‬دن‌ از مس‪77‬جد ب‪77‬يرون‌‬
‫رفت‪ ،‬يا ب‪77‬يرون‌ از مس‪77‬جد از حد ص‪77‬فوف‌ ب‪77‬يرون‌ آم‪77‬د‪ ،‬س‪77‬پس‌ معل‪77‬وم‌ شد كه‌ بي‌وضو‪7‬‬
‫نشده‌ و اين‌ ظن‌ محض‌ بوده‪ ،‬در تمام‌ اين‌ صورتها نماز فاسد‪ 7‬مي‌ش‪77‬ود‪ 7‬و بايد نم‪77‬از را‬
‫اعاده‌ بكند‪ .‬و چنانچه‌ از مسجد يا مح‪77‬وطه‌ي‌ ص‪77‬فها ب‪77‬يرون‌ ن‪77‬رفت‪ ،‬مي‌تواند‪ 7‬بر هم‪77‬ان‌‬
‫نماز بنأ كند‪.‬‬
‫اگر بعد از تشهد َح َدث‌ پيش‌ آمد‪ ،‬برود‪ 7‬وضو بگيرد و برگردد سالم‌ بدهد‪.‬‬
‫اگر بعد از تش‪77‬هد عم‪77‬د‌اً خ‪77‬ود را بي‌وضو س‪77‬اخت‌ از نظر ام‪77‬ام‌ اعظم ‪:‬؛ فرض‪77‬يت‌ آن‌‬
‫نماز از وي‌ ساقط‌‪ 7‬مي‌شود و نمازش‌ ادا شده‌ است‪.‬‬

‫مسائل‌ معروف‌ دوازده‌گانه‪:‬‬

‫‪ -1‬اگر بعد از تشهد و قبل‌ از سالم‪ ،‬تيمم‌ كنن‪77‬ده‌اي‌ بر اس‪77‬تفاده‌ از آب‌ توان‪77‬ايي‌‪ 7‬حاص ‪7‬ل‌‬
‫كرد؛‬
‫‪ -2‬يا كسي‌ كه‌ قرائت‌ ياد نداشت‪ ،‬سوره‌اي‌ را آموخت؛‬
‫‪ -3‬يا به‌ برهنه‌اي‌ كه‌ نماز را در حالت‌ برهنگي‌ مي‌خواند‪ 7،‬پارچه‌اي‌ رسيد؛‬
‫‪ -4‬يا اشاره‌ كننده‌اي‌ بر ركوع‌‪ 7‬و سجده‌ توانايي‌ حاصل‌ كرد؛‬
‫‪ -5‬يا مدت‌ مسح‌ موزه‌ها تمام‌ شد؛‬
‫‪ -6‬يا موزه‌ها را از طريق‌ انجام‌ عمل‌ كم‌ از پا بيرون‌ كشيد؛‬
‫‪ -7‬يا صاحب‌ ترتيبي‌‪ 7‬نماز فوت‌ شده‌اي‌ به‌ يادش‌ آمد؛‬
‫احكام‌ و مسائل‌ فقه‌ حنفي‌ به‌ زبان‌ ساده‬ ‫‪41‬‬

‫‪ -8‬يا ش‪77‬خص‌ ق‪77‬اري‌‪ 7‬كس‪77‬ي‌ را كه‌ نمي‌داند‪ 7‬چه‌ بخواند‪( 7‬اُمي) جانش‪77‬ين‌ خ‪77‬ويش‌ تع‪77‬يين‌‬
‫نمود؛‬
‫‪ -9‬يا آفتاب‌ در نماز فجر طلوع‌ كرد؛‬
‫‪ -10‬يا وقت‌ ظهر نماز جمعه‌ به‌ پايان‌ رسيد؛‬
‫‪ -11‬يا صاحب‌العذر از معذوريت‌ خويش‌ رهايي‌ يافت؛‬
‫‪ -12‬يا باند زخم‌ بر اثر بهبودي‌ زخم‌ افتاد؛‬
‫در تمام‌ صورتهاي‌‪ 7‬بيان‌ شده‌ از نظر ام‪77‬ام‌ اعظم؛ نم‪77‬از ب‪77‬اطل‌ مي‌ش‪77‬ود‪ 7،‬زي‪77‬را ب‪77‬يرون‌‬
‫آمدن‌ از نماز بايد با عمل‌ شخص‌ نمازگزار‪ 7‬باشد‪ .‬و از نظر صاحبين‌ باطل‌ نمي‌شود‪.‬‬
‫مسأله‪:‬‬
‫‌‌اگر كسي‌ در ح‪77‬الت‌ رك‪77‬وع‌ يا س‪77‬جده‌ بي‌وضو‪ 7‬شد و خواس‪7‬ت‌ بر هم‪77‬ان‌ نم‪77‬از بنأ كن‪77‬د‪،‬‬
‫ركوع‌ و سجده‌اي‌ را كه‌ در آن‌ بي‌وضو گرديده‪ ،‬اعاده‌ نمايد و اگر در حالت‌ ركوع‌ يا‬
‫سجده‪ ،‬به‌ يادش‌ آمد كه‌ يك‌ س‪77‬جده‌ از ركعت‌ اول‌ ت‪77‬رك‌ گردي‪77‬ده‌ يا س‪77‬جدة‌ تالوتي‌‪ 7‬ف‪77‬وت‌‬
‫شده‪ ،‬سجدة‌ فراموش‌‪ 7‬شده‌ را قضأ كند ولي‌ اعادة‌ اين‌ سجده‌ هم‌ مستحب‌ است‪.‬‬
‫‌اگر امام‌ داراي‌ يك‌ مقتدي‌ باشد و امام‌ بي‌وضو‪ 7‬شود هم‪77‬ان‌ مقت‪7‬دی خ‪77‬ود به‌ خ‪77‬ود ق‪77‬ائم‌‬
‫مقام‌ امام‌ تع‪77‬يين‌ مي‌ش‪77‬ود‪ 7‬و اگر مقت‪77‬دي‌ زن‌ يا ك‪77‬ودك‌ باشد نم‪77‬از ام‪77‬ام‌ و مقت‪77‬دي‌ هر دو‬
‫باطل‌ مي‌شود‪7.‬‬
‫ً‬
‫و طبق‌ يك‌ روايت‌ از مذهب‪ ،‬در صورتي‌‪ 7‬كه‌ امام‪ ،‬آن‌ زن‌ يا كودك‌ را رسم‌ا جانش‪77‬ين‌‬
‫خويش‌ تعيين‌ نكند‪ ،‬نماز امام‌ فاسد‪ 7‬نمي‌شود‪7.‬‬
‫مسأله‪:‬‬
‫‌اگر امام‌ در خواندن‌ قرائت‌ گير كرد و نتوانس‪7‬ت‌ به‌ ق‪77‬رائتش‌ ادامه‌ ده‪77‬د‪ ،‬در ص‪77‬ورتي‌‪7‬‬
‫كه‌ به‌ مقدار صحيح‌ شدن‌ نماز‪ ،‬خوانده‌ بود‪ ،‬بالفاصله‌ به‌ ركوع‌ برود‪7.‬‬
‫مسأله‪:‬‬
‫‌مقتدي‌ امام‌ را در هر ركني‌ از اركان‌ نماز يافت‪ ،‬در انجام‌ آن‌ ركن‌ تأخير نكند بلكه‌ با‬
‫همان‌ حال‌ اقتدا كند و تابع‌ امام‌ شود‪.‬‬
‫در صورتي‌ كه‌ ركوع‌ يك‌ ركعت‌ را يافت‪ ،‬يك‌ ركعت‌ كامل‌ را ي‪77‬افته‌ و اگر رك‪77‬وع‌ را‬
‫نيافت‌ آن‌ ركعت‌ فوت‌ گرديده‌ است‪.‬‬
‫پس‌ از اينكه‌ امام‌ نماز را به‌ پايان‌ رساند‪ ،‬مسبوق‌‪ 7‬برخ‪77‬يزد و مقت‪77‬دی نم‪77‬ازي‌ كه‌ از او‬
‫فوت‌ گرديده‪ ،‬بدين‌ صورت‌‪ 7‬بخواند كه‌ به‌ اعتبار قرائت‪ ،‬اول‌ نم‪77‬از را در نظر بگ‪77‬يرد‬
‫و به‌ اعتبار قعده‌ي‌ تشهد‪ ،‬آخر نماز را‪.‬‬
‫مسأله‪:‬‬
‫احكام‌ و مسائل‌ فقه‌ حنفي‌ به‌ زبان‌ ساده‬ ‫‪42‬‬

‫‌اگر كسي‌ بعد از دو ركعت‌ در قعده‌ي‌ اولي‌ ننشست‌ و به‌ طرف‌‪ 7‬ركعت‌ س‪77‬وم‌ بلند ش‪77‬د‪،‬‬
‫در ص‪77‬ورتي‌ كه‌ به‌ س‪77‬وي‌ قع‪77‬ده‌ نزديك‌تر‪ 7‬اس‪77‬ت‌ برگ‪77‬ردد‪ ،‬بنش‪77‬يند‪ 7‬و تش‪77‬هد بخواند‪ 7‬و‬
‫سجده‌ي‌ سهو الزم‌ نيست‪ .‬و اگر به‌ سوي‌ قيام‌ نزديك‌تر است‪ ،‬ب‪7‬راي‌ قع‪7‬ده‌ برنگ‪7‬ردد‪ 7‬و‬
‫براي‌ جبران‌ آن‪ ،‬سجده‌ي‌ سهو ادأ كند‪.‬‬
‫‌‌اگر بعد از چهار ركعت‌ روي‌ قعده‌ي‌ اخيره‌ ننشس ‪7‬ت‌ و به‌ ط‪77‬رف‌ ركعت پنجم‌ بلند شد‬
‫تا زم‪7‬اني‌‪ 7‬كه‌ ب‪7‬راي‌ ركعت‌ پنجم‌ س‪7‬جده‌ نك‪7‬رده‌ برگ‪7‬ردد به‌ س‪7‬وي‌ قع‪7‬دة‌ اخ‪7‬يره‌ و تش‪7‬هد‬
‫بخواند و به‌ محض‌ اينكه‌ براي‌ ركعت‌ پنجم‌ سجده‌ كرد‪ ،‬فرض‌ او باطل‌ مي‌ش‪77‬ود و يك‌‬
‫ركعت‌ ديگر بخواند‪ 7‬تا همگي‌ نفل‌ حساب‌ شوند‪ 7‬و فرض‌ را دوباره‌ برگرداند‪.‬‬

‫طريقه‌ي‌ قضاي‌ نمازهاي‌ فوت‌ شده‌‪:‬‬

‫‌براي‌ قضاي‌‪ 7‬نمازهاي‌‪ 7‬فوت‌ شده‌ بهتر است‌ مانند بقيه‌ي‌ نمازها اذان‌ و اقامه‌ گفته‌ شود‬
‫و در ص‪77‬ورتي‌ كه‌ با جم‪77‬اعت‌ قضأ آورده‌ ش‪77‬ود‪ ،‬در نمازه‪77‬اي‌ جه‪77‬ري‪ ،‬جهر خوان‪77‬دن‌‬
‫قرائت‌ الزم‌ است‌ و اگر به‌ صورت‌‪ 7‬انفرادي‌ مي‌خواند قرائت‌ آهسته‌ خوانده‌ شود‪.‬‬

‫ترتيب‌ در نمازها‪:‬‬
‫‌ترتيب‌ در مي‪77‬ان‌ نمازه‪7‬اي‌‪ 7‬ف‪7‬وت‌ ش‪77‬ده‌ و نمازه‪77‬اي‌ ح‪77‬ال‌ حاضر‪ 7‬كه‌ مي‌خواهد‪ 7‬بخوان‪7‬د‪،‬‬
‫فرض‌ است‪ .‬پس‌ اگر در حالي‌ كه‌ نماز مي‌خواند نم‪77‬از ف‪77‬وت‌ ش‪77‬ده‌اي‌ به‌ ي‪77‬ادش‌ هس‪7‬ت‌‬
‫نماز وقتيه‌ فاسد مي‌شود‪ 7.‬آنگاه‌ اگر فائته‌ را قضأ كرد قبل‌ از اينكه‌ دومين‌ نم‪77‬از وق‪77‬تيه‌‬
‫را ادا كند‪ ،‬فرضيت‌‪ 7‬نم‪7‬از وق‪7‬تيه‌ اولي‌ ب‪7‬اطل‌ مي‌ش‪7‬ود‪ 7‬و اگر قبل‌ از قضأ نم‪7‬ودن‌ نم‪7‬از‬
‫فائته‪ ،‬پنج‌ نماز وقتيه‌ ادا كرد‪ ،‬همه‌ي‌ آن‌ وقتيات‌‪ 7‬فاسد مي‌شوند البته‌ فسادشان‌ موق‪77‬وف‌‬
‫اس‪77‬ت‪ .‬آنگ‪77‬اه‌ اگر بعد از آن‪ ،‬وق‪77‬تيه‌ي‌ شش ‪7‬م‌ را پيش‌ از ادا ك‪77‬ردن‌ ف‪77‬ائته‌ ادأ ك‪77‬رد همه‌‬
‫وقتيات‌ صحيح‌ مي‌شوند‪7.‬‬
‫مسأله‪:‬‬
‫‌اگر كسي‌ نماز عشأ را به‌ فراموشي‌‪ 7‬در حالت‌ بي‌وضويي‌ ادا كرد سپس‌ براي‌ خواندن‌‬
‫سنتها و نماز وتر وضو‪ 7‬گرفت‪ ،‬در اين‌ ص‪7‬ورت‌ طبق‌ ق‪7‬ول‌ ام‪7‬ام‌ اعظم ‪:‬؛ فقط‌ ف‪7‬رض‌‬
‫را با سنتها برگرداند‪ ،‬اعاده‌ي‌ وتر الزم‌ نيست‪ .‬بر خالف‌ نظر صاحبين‌ كه‌ مي‌گويند‪:‬‬
‫ن است‪.‬‬ ‫اعاده‌ي‌ وتر هم‌ الزم‌ است‌ و احتياط‌ در قول‌ صاحبي ‌‬
‫مسأله‪:‬‬
‫ترتيب‌ بين‌ نمازهاي‌ فائته‌ و وقتيات‌‪ 7‬با سه‌ چيز ساقط‌‪ 7‬مي‌شود‪.‬‬
‫يكي‌‪ -‬به‌ سبب‌ تنگي‌ وقت؛‬
‫دوم‌‪ -‬به‌ فراموشي؛‬
‫احكام‌ و مسائل‌ فقه‌ حنفي‌ به‌ زبان‌ ساده‬ ‫‪43‬‬

‫سوم‌‪ -‬هنگامي‌ كه‌ بر ذمه‌ي‌ او شش‌ نماز فائته‌ي‌ جديد يا قديم‌‪ 7‬باشد‪.‬‬
‫پس‌ هر گاه‌ فوائت‌ را ادأ كند‪ ،‬ترتيب‌ دوب‪77‬اره‌ برگش‪7‬ت‌ مي‌كند و اگر ش‪7‬ش‌ نم‪77‬از ف‪77‬وت‌‬
‫شده‌ را قضأ نكرد بلكه‌ بعضي‌ را قضأ نمود‪ ،‬طبق‌ قول‌ مف‪77‬تي‌ به‌ ت‪77‬رتيب‌ دوب‪77‬اره‌ ع‪77‬ود‬
‫نمي‌كند‪ ،‬تا زماني‌‪ 7‬كه‌ مجموع‌ شش‌ نماز را قضا نكند‪.‬‬

‫‌آنچه‌ نماز را فاسد مي‌كند‪:‬‬

‫سخن‌ (گر چه‌ سهو‌اً يا در حال‌ خواب‌ در نماز باشد) نماز را فاسد‪ 7‬مي‌كند‪.‬‬
‫همچنين‌ درخواست‌‪ 7‬چ‪77‬يزي‌ كه‌ طلب‌ آن‌ از م‪77‬ردم‌ ممكن‌ باشد (مثل‌ اينكه‌ بگويد‪ :‬خ‪77‬دايا‬
‫به‌ من‌ زن‪ ،‬منزل‌ يا فالن‌ شيء را بده‌ و امثال‌ اينها) موجب‌ فساد نماز مي‌گردد‪7.‬‬
‫‌نيز ناله‌ كردن‪ ،‬اوه‪ ،‬اف‌ گفتن‪ ،‬گريستن‌ با صداي‌ بلند بر اثر درد مص‪77‬يبت‌ (نه‌ از ي‪77‬اد‬
‫دوزخ‌ و عذاب‌ خدا و نعمتهاي‌ بهشت)‪.‬‬
‫بدون‌ عذر تنحنح‌ كردن‌ (گلو صاف‌ كردن‌ و صدا در آوردن‌ از سينه)‪.‬‬
‫جواب‌ عطسه‌ گفتن‌ يا جواب‌ خبر دهنده‌ را با «الحمدهلل » و «إنا هلل‪ ‌»..‬گفتن‌‪.‬‬
‫يا جواب‌ خبر تعجب‌آور را با «سبحان‌ اهلل» يا «الحول‌ و القوة» گفتن‪.‬‬
‫خالصه‪ :‬هر كالم‌ يا س‪77‬خني‌ كه‌ ربطي‌ با نم‪77‬از نداش‪77‬ته‌ باش‪77‬د‪ ،‬نم‪77‬از را فاسد‪ 7‬مي‌كن‪77‬د‪.‬‬
‫همچنين‌ خوردن‪ ،‬آشاميدن‪ ،‬خوان‪77‬دن‌ ق‪77‬رآن ک‪77‬ریم‌ از روي‌‪ 7‬متن‌ آن‌ و انج‪77‬ام‌ عمل‌ زي‪77‬اد‬
‫نماز را فاسد‪ 7‬مي‌كند‪.‬‬
‫‌عمل‌ زياد آن‌ است‌ كه‌ بيننده‌ تصور كند وي‌ در حال‌ خوان‪77‬دن‌ نم‪7‬از نيس‪77‬ت‪ .‬اگر كس‪7‬ي‌‬
‫روي‌ نجاست‌ سجده‌ كرد نمازش‌ فاسد‪ 7‬مي‌شود‪.‬‬
‫‌غذايي‌ كه‌ در الي‌ دندانها وجود دارد اگر با زبان‌ بيرون‌ آورد و بخ‪77‬ورد در ص‪77‬ورتي‌‪7‬‬
‫كه‌ كمتر از يك‌ نخود باشد نمازش‌ فاسد‪ 7‬نمي‌ش‪7‬ود‪ 7‬و اگر مق‪7‬دار يك‌ نخ‪7‬ود يا اض‪7‬اف ‌ه بر‬
‫آن‌ باشد نمازش‌ فاسد‪ 7‬مي‌شود‪.‬‬
‫اگر به‌ نوشته‌اي‌ نگاه‌ كرد و مفهومش‌ را فهميد نم‪77‬ازش‌ فاسد نمي‌ش‪77‬ود‪ 7‬و اگر با زب‪77‬ان‌‬
‫تلفظ‌ كرد نمازش‌ فاسد‪ 7‬مي‌گردد‪.‬‬
‫‌اگر بر روي‌ زمين‌ يا مك‪77‬ان‌ م‪77‬رتفعي‌ نم‪77‬از مي‌گ‪77‬زارد و كس‪77‬ي‌ از جلو عب‪77‬ور ك‪77‬رد‬
‫نمازش‌ فاسد نمي‌شود ولو اينكه‌ عابر حيوان‌ يا زن‌ باشد‪.‬‬
‫اگر عابر شخص‌ عاقل‌ و بالغي‌ باشد‪ ،‬گنهكار مي‌گردد و نبايد عبور نمايد‪ ،‬مگر اينكه‌‬
‫شخص‌ نمازگزار در چنين‌ مكان‌ بلندي‌ نم‪77‬از بخواند‪ 7‬كه‌ سر ع‪77‬ابر به‌ م‪77‬وازات‌ پاه‪77‬اي‌‬
‫آن‌ شخص‌ هم‌ قرار‪ 7‬نگيرد در چنين‌ حالي‌ عبور اشكالي‌ ندارد‪.‬‬
‫مسأله‪:‬‬
‫احكام‌ و مسائل‌ فقه‌ حنفي‌ به‌ زبان‌ ساده‬ ‫‪44‬‬

‫‌براي‌ كسي‌ كه‌ در محل‌ عبور عابرين‌ نماز مي‌گزارد‪ ،‬مستحب‌ است‌ در مقابل‌ ابروي‌‪7‬‬
‫راست‌ يا چپ‌ خود سُت َره‌اي‌ به‌ طول‌ حدود نيم‌ متر و ضخامت‌ يك‌ انگشت‌ عمود‌اً ق‪77‬ائم‌‬
‫كند و اگر ستره‌اي‌ وجود‪ 7‬نداشت‌ و كسي‌ از جلويش‌ عبور كرد با تسبيح‌ يا اش‪77‬اره‌ وي‌‬
‫را دفع‌ كند‪.‬‬
‫مسأله‪:‬‬
‫‌اگر روي‌‪ 7‬پارچه‌اي‌ نماز خواند و آن‌ پارچه‌ آستردار‪ 7‬و يا دواليه‌ بود و آس‪77‬تر يا اليه‌ي‌‬
‫الً دوخته‌ و متص‪77‬ل‌ باشد‬
‫دوم‌ آن‌ نجس‌ بود در صورتي‌ كه‌ آستر و آن‌ اليه‌ با پ‪77‬ارچه‌ ك ‌‬
‫نماز فاسد‪ 7‬مي‌گردد‪ 7‬و اگر دوخته‌ نيست‌ و پيوست‌ كلي‌ ندارد‪ ،‬نماز فاسد نمي‌شود‪ 7.‬اگر‬
‫روي‌ پارچه‌اي‌ نماز مي‌خواند‪ 7‬كه‌ يك‌ طرف‌ آن‌ نجس‌ و طرف‌ ديگر پاك‌ اس‪77‬ت‪ ،‬نم‪77‬از‬
‫ف ديگر هم‌ متحرك‌ شود يا خير‪.‬‬ ‫صحيح‌ است‌ خواه‌ از حركت‌ دادن‌ يك‌ طرف‪ ،‬طر ‌‬

‫‌آنچه‌ در نماز مكروه‌ است ‌‪:‬‬

‫‪ -1‬بازي‌ كردن‌ در نماز با لب‪77‬اس‌ يا ب‪77‬دن‌ خ‪77‬ويش‌ در ص‪77‬ورتي‌ كه‌ منجر به‌ عمل‌ كث‪77‬ير‬
‫نشود‪ .‬اگر عمل‌ كثير بيانجامد‪ 7‬نماز فاسد مي‌گردد‪7.‬‬
‫‪ -2‬دفع‌ س‪77‬نگريزه‌ها يا هم‪77‬وار نم‪77‬ودن‌ آنها از محل‌ س‪77‬جده‌ در ص‪77‬ورتي‌‪ 7‬كه‌ س‪77‬جد ‌ه به‌‬
‫راحتي‌ انجام‌ پذيرد‪.‬‬
‫و اگر اداي‌ سجده‌ با مشقت‌ باش‪7‬د‪ ،‬يك‌ يا دوب‪7‬ار بط‪7‬وري‌ كه‌ امك‪7‬ان‌ س‪7‬جده‌ باش‪7‬د‪ ،‬محل‌‬
‫سجده‌ را صاف‌ كند‪.‬‬
‫‪ -3‬بازي‌ كردن‌ با انگشتان‌ و به‌ صدا در آوردن‌ آنها و دست‌ نهادن‌ بر تهي‌گاه‌ خ‪77‬ود و‬
‫به‌ طرف‌‪ 7‬راست‌ و چپ‌ خود نگاه‌ كردن‪.‬‬
‫و اگر در حالت‌ نگاه‌ كردن‌ سينه‌اش‌ از قبله‌ منحرف‌‪ 7‬شود نماز فاسد مي‌شود‪7.‬‬
‫‪ -4‬هميشه‌ با لباسها متوجه‌ و مشغول‌ بودن‌ و جمع‌ نمودن‌ آنها از هر سو تا خاك‌ آل‪77‬ود‬
‫نشوند‪ ،‬انداختن‌ دستمال‌ روي‌‪ 7‬سر و دوش‌ كه‌ دو طرف‌ آن‌ آويزان‌ باشد‪.‬‬
‫‪ -5‬خميازه‪ ،‬سرفه‌ و تمطي‌ (تكان‌ دادن‌ و بحركت‌ در آوردن‌ بدن‌ جهت‌ رفع‌ خستگي)‬
‫بدون‌ عذر‪.‬‬
‫‪ -6‬بستن‌ چشمها در نماز (بلكه‌ نظر سجده‌ كننده‌ بر محل‌ سجده‌ ق‪77‬رار‪ 7‬داش‪77‬ته‌ باش‪77‬د) و‬
‫جمع‌ ك‪77‬ردن‌ موها بر ب‪77‬االي‌ سر (بلكه‌ س‪77‬نت‌ اس ‪7‬ت‌ كه‌ موها را در نم‪77‬از به‌ ص‪77‬ورت‌‪7‬‬
‫آويزان‌ بگذارد تا آنها هم‌ به‌ حالت‌ سجده‌ درآيند)‪.‬‬
‫‪ -7‬اداي‌ نماز در لباسي‌ كه‌ مخصوص‌ كار است‌‪ ،‬يا لب‪7‬اس‌ خ‪7‬واب‌‪ ،‬يا با زير پيراه‪7‬ني‌‪7‬‬
‫و سر برهنه‪.‬‬
‫احكام‌ و مسائل‌ فقه‌ حنفي‌ به‌ زبان‌ ساده‬ ‫‪45‬‬

‫‪ -‬خوان‪77‬دن‌ نم‪77‬از در محلي‌ كه‌ تص‪77‬وير جان‪77‬دار در آن‌ محل‌ وج‪77‬ود داش‪77‬ته‌ باشد‪ ،‬يا در‬
‫لباسي‌ كه‌ تصويردار‪ 7‬باشد‪.‬‬
‫‪ -8‬شمردن‌ تسبيحات‌ و آيه‌ها با دست‌ خويش‪.‬‬
‫‪ -9‬ايستادن‌ امام‌ در داخل‌ محراب‌ يا در محل‌ مرتفعي‌ كه‌ مردم‌ پايين‌تر از او باشند‪.‬‬
‫‪ -10‬تنها ايستادن‌ بيرون‌ از صف‌ در صورتي‌‪ 7‬كه‌ داخل‌ صف جاي‌ خالي‌ باشد‪.‬‬
‫و اگر جاي‌ نبود يك‌ نفر را از داخل‌ صف‌ بيرون‌ آورده‪ ،‬با هم‌ بايستند‪7.‬‬
‫مسأله‪:‬‬
‫‌كشتن‌ مار‪ ،‬كژدم‌ در داخل‌ نم‪77‬از در ص‪77‬ورت‌‪ 7‬احس‪77‬اس‌ خطر اش‪77‬كالي‌ ن‪77‬دارد ولو اينكه‌‬
‫منجر به‌ عمل‌ كثير شود‪.‬‬

‫‌بيان‌ حكم‌ مريض‌‪:‬‬

‫بيم‪77‬ار اگر توان‪77‬ايي‌‪ 7‬ايس‪77‬تادن‌ ب‪77‬راي‌ اداي‌ نم‪77‬از را ن‪77‬دارد يا خطر ش‪77‬دت‌ م‪77‬رض‌ وج‪77‬ود‬
‫دارد‪ ،‬بنشيند‪ 7‬و با ركوع‌ و سجده‌ نم‪77‬از گ‪77‬زارد‪ ،7‬و اگر توان‪77‬ايي‌ رك‪77‬وع‌ و س‪77‬جده‌ ن‪77‬دارد‬
‫ولي‌ توانايي‌ ايستادن‌ را دارد‪ ،‬بنش‪77‬يند و ب‪77‬راي‌ رك‪77‬وع‌ و س‪77‬جده‌ اش‪77‬اره‌ كند و اش‪77‬اره‌ي‌‬
‫خود را براي‌ سجده‌ اندكي‌ از اشاره‌ي‌ ركوع‌‪ 7‬پ‪77‬ايين‌تر نمايد‪ ،‬و اگر ايس‪77‬تاد و با اش‪77‬اره‌‬
‫نماز خواند نيز ج‪7‬ايز اس‪7‬ت‌‪ ،‬و اگر توان‪7‬ايي‌‪ 7‬نشس‪7‬تن‌ و اش‪7‬اره‌ ك‪7‬ردن‌ ن‪7‬دارد‪ ،‬بر پش‪7‬ت‌‬
‫بخوابد و هر دو پاها را به‌ س‪777‬وي‌ قبله‌ دراز كند و با سر خ‪777‬ويش‌ اش‪777‬اره‌ كند‪ ،‬و اگر‬
‫بدين‌ گونه‌ هم‌ توانايي‌‪ 7‬اداي‌ نماز را ندارد‪ ،‬نماز از وي‌ ساقط‌‪ 7‬مي‌شود‪ ،7‬و اگر در ميان‌‬
‫نماز بيماري‌ شدت‌ ي‪77‬افت‌ يا در ح‪77‬ال‌ اداي‌ نم‪77‬از م‪77‬ريض‌ ش‪77‬د‪ ،‬به‌ هر نح‪77‬وي‌ كه‌ ممكن‌‬
‫باشد نماز را به‌ پايان‌ برساند‪7.‬‬
‫مسأله‪:‬‬
‫‌اگر مريض‌ در ح‪7‬الت‌ نشس‪7‬تن‌ با رك‪7‬وع‌‪ 7‬و س‪7‬جده‌ نم‪7‬از مي‌خواند و در مي‪7‬ان‌ نم‪7‬از بر‬
‫ايستادن‌ توانايي‌‪ 7‬حاصل‌ كرد‪ ،‬بايستد‪ 7‬و نماز را به‌ پايان‌ برساند‪ ،‬و از نظر ام‪77‬ام‌ محمد‬
‫‪:‬؛ نماز را از نو آغاز كند‪ ،‬و اگر با اشاره‌ نماز مي‌خواند و در مي‪77‬ان‌ نم‪77‬از بر رك‪77‬وع‌‪7‬‬
‫و سجده‌ توانايي‌ حاصل‌ كرد به‌ اتفاق‌ همه‪ ،‬نماز را از اول‌ آغاز كند‪.‬‬
‫مسأله‪:‬‬
‫‌اگر كسي‌ به‌ مدت‌ يك‌ شبانه‌ روز‪ 7‬ديوانه‌ يا بيهوش‌ شد‪ ،‬نمازهاي‌‪ 7‬ف‪77‬وت‌ ش‪77‬ده‌ را بعد از‬
‫سالم‌ ش‪77‬دن‌ قضا آورد و اگر از يك‌ ش‪77‬بانه‌ روز‪ 7‬بيش‪77‬تر‪ 7‬بيه‪77‬وش‌ يا دي‪77‬وانه‌ ش‪77‬د‪ ،‬قض‪77‬اي‌‪7‬‬
‫نمازهاي‌ فوت‌ شده‌ الزم‌ نيست‪.‬‬
‫احكام‌ و مسائل‌ فقه‌ حنفي‌ به‌ زبان‌ ساده‬ ‫‪46‬‬

‫‌احكام‌ سفر‪:‬‬
‫كسي‌ كه‌ از منتهاي‌ آبادي‌ محله‌ي‌ خويش‌ به‌ مسافت‌ سه‌ مرحله‪ 1‬عزم‌ سفر كند‪ ،‬مسافر‬
‫اس ‪7‬ت‌ و نمازه‪77‬اي‌‪ 7‬چه‪77‬ار ركع‪77‬تي‌ را قصر و دو ركعت‌ بخواند‪ ،7‬و اگر قصر‪ 7‬نك‪77‬رد و‬
‫چهار ركعت‌ كامل‌ خواند و پس‌ از دو ركعت‌ اول‌ قعده‌ نمود‪ ،‬نمازش‌ صحيح‌ اس‪77‬ت‌ و‬
‫دو ركعت‌ ديگر نفل‌ حس‪77‬اب‌ مي‌ش‪77‬وند‪ 7‬اما به‌ علت‌ س‪77‬رپيچي‌‪ 7‬از دس‪77‬تور‪ 7‬خداوند متع‪77‬ال‌‬
‫گنهكار مي‌شود‪ 7.‬و اگر بعد از دو ركعت‌ قعده‌ نكرد‪ ،‬نماز فرضي‌اش‌ باطل‌ مي‌گردد و‬
‫هر چه‪777‬ار ركعت‌ نفل‌ حس‪777‬اب‌ مي‌ش‪777‬وند‪ 7‬و ب‪777‬راي‌ ت‪777‬رك‌ واجب‌ س‪777‬جده‌ي‌ س‪777‬هو الزم‌‬
‫مي‌گردد‪.‬‬

‫آغاز و پايان‌ حكم‌ سفر‪:‬‬

‫‌از زمان‌ شروع‌ سفر تا حين‌ برگشت‌ و ورود به‌ وطن‪ ،‬حكم‌ سفر همچنان‌ ب‪77‬اقي‌ اس ‪7‬ت‌‬
‫و آخرين‌ نقطه‌ي‌ پايان‌ حكم‌ سفر هم‪77‬ان‌ ش‪77‬روع‌‪ 7‬آباديه‪77‬اي‌ ش‪77‬هر يا محله‌ اس‪77‬ت‪ .‬اگر در‬
‫شهر يا محله‌اي‌ به‌ مدت‌ پانزده‌ روز يا بيش‌ از آن‪ ،‬نيت‌ اقامت‌ نمود‪ ،‬حكم‌ س‪77‬فر نقض‌‬
‫و مقيم‌ مي‌گردد‪ .‬نيت‌ اقامت‌ در بيابان‪ ،‬دشت‌ و كوه‌ اعتباري‌‪ 7‬ندارد‪.‬‬
‫كساني‌ كه‌ هميش‪7‬ه‌ ص‪77‬حرانورد‪ 7‬و بيابان‌نش‪77‬ين‌ هس‪77‬تند و در ج‪77‬اي‌ خاصی مقيم‌ نيس‪77‬تند‪،‬‬
‫هميشه‌ بايد نماز مقيمي‌ بخوانند‪ ،‬مگر زم‪7‬اني‌‪ 7‬كه‌ قصد‪ 7‬مس‪7‬افرت‌‪ 7‬به‌ مك‪77‬اني‌ به‌ مس‪77‬افت‬
‫‪ ‌78‬كيلومتر را بنمايند آنگاه‌ حكم‌ مسافر را دارند‪ .‬مسافر اگر در داخل‌ وقت‌ نم‪77‬از‪ ،‬به‌‬
‫مقيمي‌ اقت‪77‬دا ك‪77‬رد‪ ،‬چه‪77‬ار ركعت‌ بخواند‪ 7‬و خ‪77‬ارج‌ از وقت‌ (يع‪77‬ني‌ در ص‪77‬ورت‌‪ 7‬قض‪77‬ا)‬
‫اقتداي‌ مسافر‪ 7‬به‌ مقيم‌ صحيح‌ نيس‪77‬ت‪ .‬مقيم‌ مي‌تواند‪ 7‬پش‪7‬ت‌ سر مس‪77‬افر‪ 7‬اقت‪77‬دا كند چه‌ در‬
‫وقت‌ و چه‌ خارج‌ از وقت‌‪ ،‬اما مسافر دو ركعت‌ خويش‌ را خوان‪77‬ده‌ س‪77‬الم‌ بدهد و مقيم‌‬
‫بلند شود چهار ركعت‌ خود را تمام‌ كند‪.‬‬

‫اقسام‌ وطن‪:‬‬
‫وطن‌ بر دو قسم‌ است‪:‬‬
‫‌‌«وطن‌ اصلي» و «وطن‌ اقام‪77‬ه» وطن‌ اص‪77‬لي‌ به‌ محل‌ تولد و زادگ‪77‬اه‌‪ ،‬و محل مت‪77‬أهل‌‬
‫ش‪77‬دن‌ مي‌گويند‪ ،‬و وطن‌ اق‪77‬امه‌ به‌ محلي‌ گفته‌ مي‌ش‪77‬ود كه‪ ‌:‬مس‪77‬افر‪ 7‬در آن‌ مح‪77‬ل‪ ،‬نيت‌‬
‫اق‪7777‬امت‪ ‌15‬روز‪ 7‬يا بيش‌ از آن‌ را بكند و به‌ آن‪« ،‬وطن‌ س‪7777‬فر» هم‌ مي‌گوين‪7777‬د‪ .‬وطن‌‬
‫اصلي‌ با وطن‌ اصلي‌ باطل‌ مي‌شود‪ 7‬ولي‌ با سفر و وطن‌ اقامه‌ باطل‌ نمي‌ش‪77‬ود‪ ،7‬و وطن‌‬
‫اقامه‌ با وطن‌ اقامه‌ و وطن‌ اصلي‌ و وطن‌ سفر باطل‌ مي‌شود‪.‬‬

‫‪ -‬تقريبا ً ‪ ‌78‬كيلومتر‪ )13‬فرسخ) ‌م‪.‬‬ ‫‪1‬‬

‫احكام‌ و مسائل‌ فقه‌ حنفي‌ به‌ زبان‌ ساده‬ ‫‪47‬‬

‫قضاي‌ نماز در سفر‪:‬‬

‫‌نم‪77‬ازي‌ كه‌ در ح‪77‬ال‌ مقيمي‌ ف‪77‬وت‌ ش‪77‬ده‌ و در س‪77‬فر مي‌خواهد قضا كن‪77‬د‪ ،‬چه‪77‬ار ركعت‌‬
‫بخواند و نمازي‌ كه‌ در سفر فوت‌ گرديده‌ همان‌ حكم‌ نمازه‪77‬اي‌‪ 7‬س‪77‬فر را دارد يع‪77‬ني‌ دو‬
‫ركعت‌ بخواند‪7.‬‬

‫سفر معصيت‪:‬‬
‫‌سفر معصيت‌ (سفري‌ كه‌ براي‌ انجام‌ گن‪77‬اهي‌ بيانجامد مانند قت‪77‬ل‪ ،‬دزدي‪ ،‬زن‪77‬ا‪ )... ،‬از‬
‫نظر ام‪7‬ام‌ اعظم ‪:‬؛ و فقه‌ حنفي‌ حكم‌ س‪77‬فر در آن‌ ج‪77‬اري‌ مي‌ش‪7‬ود‪ 7‬و آن‌ ش‪7‬خص‌ ش‪7‬رع‌ا ً‬
‫مسافر است‪.‬‬

‫‌‌نماز جمعه‌‬

‫شرايط‌ نماز جمعه‪:‬‬

‫‌‌براي‌ صحت‌ اداي‌ نماز جمعه‌ و ساقط‌‪ 7‬شدن‌ فرض‌ ظهر‪ ،‬از ذمه‌ي‌ انسان‪ ،‬شش‌ شرط‌‬
‫وجود دارد‪:‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬
‫شرط‌ اول‪ :‬مصر‪ ،‬يعني‌ شهري‌ كه‌ داراي‌ حاكم‌ و قاض ‪7‬ي‌‪ 7‬باشد ‪ ،‬يا فن‪77‬اي‌ مصر ‪ .‬پس‌‬
‫در روستاها‪ 7‬و قريه‌هايي‌‪ 7‬كه‌ واجد شرايط‌ الزم‌ نباشند‪ ،‬طبق‌ مذهب‌ حنفي‌ اقامه‌ي‌ نماز‬
‫جمعه‌ در آنها جايز نيست‪.‬‬
‫ش‪777‬رط‌ دوم‪ :‬حض‪777‬ور س‪777‬لطان‌ (وج‪777‬ود پادش‪777‬اه‪ ،‬رئيس‌ جمه‪777‬ور‪ 7‬وقت‪ ،‬در مملكت) يا‬
‫نماينده‌ي‌ او‪.‬‬
‫شرط‌ سوم‪ :‬وقت‌ ظهر‪.‬‬
‫شرط‌ چهارم‪ :‬خواندن‌ خطبه‪.‬‬
‫شرط‌ پنجم‪ :‬جماعت‌ كه‌ حداقل‌ آن‌ سه‌ نفر است‪.‬‬
‫شرط‌ ششم‪ :‬اذن‌ عام‌ (يعني‌ براي‌ همه‌ي‌ مردم‌ اج‪77‬ازه‌ي‌ ورود‪ 7‬به‌ مس‪77‬جد جهت‌ اق‪7‬امه‌ي‌‬
‫نماز باشد‪ ،‬و هر كس‌ بخواهد بيايد مانعي‌ نباشد)‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫‪ -‬تعريف‌ واضح‌تر اين‌ است‌ كه‌ داراي‌ خيابان‪ ،‬كوچه‪ ،‬مغازه‌ به‌ صورت‌ بازار در دو ط‪77‬رف‌‬
‫خيابان‌ باشد و اكثر مايحتاج‌ مردم‌ از آنجا تأمين‌ شود‪‌ .‬م‬
‫‪ -‬فناي‌ مصر آن‌ است‌ كه‌ براي‌ مصالح‌ شهر مهيا مي‌شود مانند ايستگاه‌ اتوبوس‪ ،‬فرودگاه‪،‬‬ ‫‪2‬‬

‫محل‌ استقرار پادگان‌ ارتش‌ و غيره‪ ،‬براي‌ فنأ مصر حد معيني‌ نيست‌ با بزرگي‌ و كوچكي‌ شهر‬
‫متفاوت‌ است‪‌ .‬م‬
‫احكام‌ و مسائل‌ فقه‌ حنفي‌ به‌ زبان‌ ساده‬ ‫‪48‬‬

‫خطبه‌ي‌ نماز جمعه‪:‬‬

‫بر حسب‌ قول‌ و نظر صاحبين‌ الزم‌ است‌ كه‌ خطبه‌ مشتمل‌ بر ذكر ط‪77‬ويل‌ داراي‌ حمد‬
‫و ص‪77‬الة‌ و تالوت‌ آيه‌ه‪77‬ايي‌ از ق‪77‬رآن‌ ک‪77‬ریم و توص‪77‬يه‌ي‌ مس‪77‬لمانان‌‪ ،‬و اس‪77‬تغفار و دعا‬
‫براي‌ خود و اهل‌ اسالم‌ باش‪77‬د‪ .‬و از نظر ام‪77‬ام‌ اعظم ‪:‬؛ خوان‪77‬دن‌ يك‌ تس‪77‬بيح‌ هم‌ كف‪77‬ايت‌‬
‫مي‌كند ولي‌ مكروه‌ است‌ و عمل‌ بر قول‌ صاحبين‌ است‪.‬‬
‫مسأله‪:‬‬
‫‌اگر در ميان‌ نماز همه‌ي‌ مردم‌ فرار كردند‪ 7‬و تع‪77‬داد الزم‌ ب‪77‬راي‌ جم‪77‬اعت‌ ب‪77‬اقي‌ نمان‪77‬د‪،‬‬
‫نماز جمعة‌ امام‌ و بقيه‌ فاسد‪ 7‬مي‌شود و دوباره‌ بايد نماز ظهر را بخواند‪7.‬‬
‫مسأله‪:‬‬
‫‌نماز جمعه‌ بر كودك‪ ،‬برده‌ (غالم)‪ ،‬مسافر‪ ،‬بيم‪77‬ار و نابينا واجب‌ نيس ‪7‬ت‌ و اگر غالم‪،‬‬
‫بيمار‪ ،‬مسافر‪ 7،‬نابينا در نماز جمعه‌ شركت‌ كنند جايز است‌ و نماز ظهر از آنها ساقط‌‬
‫مي‌گردد‪.‬‬
‫مسأله‪:‬‬
‫ي از‬‫‌ام‪77‬ام‌ ش‪77‬دن‌ غالم‪ ،‬بيم‪77‬ار‪ ،‬مس‪77‬افر در نم‪77‬از جمعه‌ ص‪77‬حيح‌ اس‪77‬ت‌‪ ،‬و اگر گ‪77‬روه ‌‬
‫مس‪77‬افرين‪ ،‬در ش‪77‬هر نم‪77‬از جمعه‌ اق‪77‬امه‌ كنند و در مي‪77‬ان‌ آنها هيچ‌ ف‪77‬رد مقيمي‌ وج‪77‬ود‪7‬‬
‫نداشته‌ باشد‪ ،‬نماز آنها جايز و بالاشكال‌ است‪.‬‬
‫مسأله‪:‬‬
‫‌كسي‌ كه‌ از محدوده‌ي‌ شهر خارج‌ است‌ و اذان‌ را مي‌شنود نماز جمعه‌ بر وي‌ ف‪77‬رض‌‬
‫و الزم‌ است‪.‬‬
‫مسأله‪:‬‬
‫‌كسي‌ كه‌ معذور‪ 7‬نباشد و قبل‌ از اداي‌ نم‪77‬از جمع‪77‬ه‪ ،‬تنها در خ‪77‬انه‌اش‌ نم‪77‬از ظهر را ادأ‬
‫كند‪ ،‬ظهر او ادأ مي‌گردد‪ 7‬اما با كراهت‌ تحريمي‪ ،‬آنگاه‌ اگر براي‌ نم‪77‬از جمعه‌ ح‪77‬ركت‌‬
‫ك‪77‬رد و ام‪77‬ام‌ هن‪77‬وز از نم‪77‬از ف‪77‬ارغ‌ نش‪77‬ده‌ ب‪77‬ود به‌ محض‌ ح‪77‬ركت‌ وي‌ ظه‪77‬رش‌ ب‪77‬اطل‌‬
‫مي‌گردد‪ .‬پس‌ اگر نماز را دري‪77‬افت‌‪ 7‬فبها‪ ،‬و گ‪77‬رنه‌ نم‪77‬از ظهر را دوب‪77‬اره‌ بخواند‪ ،7‬و از‬
‫نظر صاحبين‌ اگر جمعه‌ را نيافت ظهرش‌ به‌ محض‌ حركت‌ باطل‌ نمي‌شود‪.‬‬
‫مسأله‪:‬‬
‫‌كسي‌ كه‌ امام‌ را در تشهد نماز جمعه‌ يا در سجده‌ي‌ س‪77‬هو دري‪77‬افت‌‪ 7‬و به‌ او اقت‪77‬دأ نم‪77‬ود‬
‫بعد از سالم‌ امام‌ با همان‌ تحريمه‌ نماز جمعه‌ بخواند‪7.‬‬
‫مسأله‪:‬‬
‫احكام‌ و مسائل‌ فقه‌ حنفي‌ به‌ زبان‌ ساده‬ ‫‪49‬‬

‫‌هنگامي‌ كه‌ اذان‌ اول‌ نم‪77‬از جمعه‌ گفته‌ شد‪ :‬رفتن‌ به‌ س‪77‬وي‌ مس‪77‬جد واجب‌ اس‪7‬ت‌ و بجز‬
‫آمادگي‌ براي‌ نماز‪ ،‬انجام‌ هر نوع‌ كار دنيوي‌ حرام‌ مي‌گردد‪7.‬‬
‫‌وقتي‌ امام‌ ب‪77‬راي‌ خوان‪77‬دن‌ خطبه‌ برخ‪77‬يزد‪ 7،‬ح‪77‬رف‌ زدن‪ ،‬نم‪77‬از خوان‪77‬دن‪ ،‬زم‪77‬اني‌‪ 7‬كه‌ از‬
‫خطبه‌ فارغ‌‪ 7‬نشده‌ ممنوع‌ است‌ (زيرا خطبه‌ به‌ منزله‌ي‌ نماز است‌ و بايد سكوت‌ ك‪77‬امل‌‬
‫را اختيار نم‪77‬ود‪ ،‬و به‌ خطبه‌ گ‪77‬وش‌ داد) و چ‪77‬ون‌ ام‪77‬ام‌ بر من‪77‬بر بنش‪77‬يند‪ ،‬اذان‌ دوم‪ ،‬رو‬
‫به‌روي‌‪ 7‬او گفته‌ شود و مردم‌ به‌ سوي‌ او متوجه‌ شوند‪.‬‬
‫مسأله‪:‬‬
‫‌‌در نماز جمعه‌ س‪77‬نت‌ اس‪7‬ت‌ كه‌ س‪77‬وره‌ي‌ «جمع‪77‬ه» و «من‪77‬افقون» و به‌ رواي‪77‬تي‌ «س‪77‬بح‌‬
‫اسم» و «هل‌ أتَی» خوانده‌ شوند‪7.‬‬
‫مسأله‪:‬‬
‫در يك‌ شهر خواندن‌ نماز جمعه‌ در مواضع‌ متعدد ج‪77‬ايز اس‪7‬ت‌ (اما به‪77‬تر آن‌ اس‪7‬ت‌ كه‌‬
‫در هر شهر در يك‌ مكان‪ ،‬نماز جمعه‌ خوان‪77‬ده‌ ش‪77‬ود زي‪77‬را هم‌ ث‪77‬واب‌ بيش‪77‬تر دارد و هم‌‬
‫وحدت‌ و شكوه‌ مذهبي‌ و سياسي‌‪ 7‬مسلمانان‌ حفظ‌ مي‌شود)‪.‬‬

‫‌‌بيان‌ نمازهاي‌ واجب‌ غير از نمازهاي‌ پنجگانه ‌‪:‬‬

‫بجز نمازهاي‌ پنجگانه‌ طبق‌ م‪7‬ذهب‌ ام‪7‬ام‌ اعظم ‪:‬؛‪ ،‬نم‪7‬از وتر و نم‪7‬از عي‪7‬دالفطر وعيد‬
‫اض‪77‬حي‌ هم‌ واجب‌ هس‪77‬تند‪ .‬نم‪77‬از وتر س ‪7‬ه‌ ركعت‌ اس ‪7‬ت‌ با يك‌ س‪77‬الم‌ كه‌ در هر ركعت‌‬
‫فاتحه‌ و سوره‌ خوانده‌ شود‪ ،‬و پس‌ از قرائت‌ و قبل‌ از ركوع‪ ،‬در ركعت‌ سوم‪ ،‬دع‪77‬اي‌‬
‫«قنوت» خوانده‌ مي‌شود‪ ،7‬و اين‌ دعا هميش‪7‬ه‌ بايد خوان‪77‬ده‌ ش‪77‬ود‪ .‬مس‪77‬تحب‌ اس‪7‬ت‌ كه‌ در‬
‫ركعت‌ سوم‌ سوره‌ي‌ «اخالص» خوانده‌ شود‪.‬‬
‫ش‪77‬رايط‌‪ 7‬وج‪77‬وب‌ و اداي‌ نم‪77‬از عيد مانند ش‪77‬رايط‌‪ 7‬نم‪77‬از جمعه‌ اس ‪7‬ت‌ مگر اينكه‌ در عيد‬
‫خطبه‌ واجب‌ نيس ‪7‬ت‌ بلكه‌ س‪77‬نت‌ اس ‪7‬ت‌ كه‌ بعد از نم‪77‬از عيد دو خطبه‌ خوان‪77‬ده‌ ش‪77‬ود كه‌‬
‫مناسب‌ آن‌ عيد‪ ،‬احكام‌ صدقة‌الفطر‪ ،‬اضحيه‌‪ ،‬و تكبيرات‌ تشريق‌ بيان‌ شوند‪7.‬‬
‫مسأله‪:‬‬
‫‌در روز‪ 7‬عيد فطر سنت‌ است‌ كه‌ قبل‌ از بيرون‌ شدن‌ به‌ سوي‌ عي‪77‬دگاه‪ ،‬چ‪77‬يزي‌ بخ‪77‬ورد‬
‫و ص‪77‬دقه‌ي‌ فطر‪ 7‬ادا كند و غس‪7‬ل‌ نماي‪77‬د‪ ،‬مس‪77‬واك‌ بزند و به‪77‬ترين‌ لب‪77‬اس‌ را بپوشد و از‬
‫عطر استفاده‌ كند‪ ،‬س‪7‬پس‌ تكب‪7‬ير گوي‪7‬ان‌ به‌ ط‪7‬رف‌‪ 7‬عي‪7‬دگاه‌ ح‪7‬ركت‌ كند و آهس‪7‬ته‌ تكب‪7‬ير‬
‫بگويد‪.‬‬
‫وقت‌ اقامه‌ي‌ نماز عيد بعد از باال آمدن‌ آفت‪77‬اب‌ به‌ ح‪77‬دي‌ كه‌ ض‪77‬عف‌ و كم‌ ن‪77‬وري‌‪ 7‬آن‌ از‬
‫بين‌ برود تا قبل‌ از زوال‌ شرعي‪ ،‬مي‌باشد‪7.‬‬
‫احكام‌ و مسائل‌ فقه‌ حنفي‌ به‌ زبان‌ ساده‬ ‫‪50‬‬

‫‌روش‌ خواندن‌ نماز عيد‪:‬‬

‫بدين‌ طريق‌ نماز بخواند‪ :‬بعد از تكبير تحريمه‌ در ركعت‌ اول‌ سه‌ تكبير زوايد بگويد‪،‬‬
‫و با هر تكبير دستها را بلند ك‪77‬رده‪ ،‬بعد از تكب‪77‬يرات‌ و ثن‪77‬أ‪ ،‬ق‪77‬رائت‌ خوان‪77‬ده‪ ،‬رك‪77‬وع‌‪ 7‬و‬
‫س‪77‬جده‌ كند‪ ،‬و در ركعت‌ دوم‌ بعد از ق‪77‬رائت‌ و قبل‌ از رك‪77‬وع‌‪ 7‬س‪77‬ه‌ تكب‪77‬ير زوايد ديگر‬
‫بگويد‪ ،‬و با هر تكبير دستها را بلند كند‪ ،‬سپس‌ با تكبير چهارم‌ رك‪77‬وع‌‪ 7‬كند و اين‌ ش ‪7‬ش‌‬
‫تكبير در نماز عيد واجب‌ هستند و به‌ آنها «تكبيرات‌ زوايد»‪ 7‬مي‌گويند‪.‬‬
‫‌اگر كسي‌ با امام‌ نماز عيد را نيافت‪ ،‬قضا الزم‌ نيس‪7‬ت‌‪ .‬و اگر به‌ موجب ع‪77‬ذري‌ نم‪77‬از‬
‫عيد در روز‪ 7‬اول‌ از ام‪777‬ام‌ و مقت‪777‬ديها ف‪777‬وت‌ گردي‪777‬د‪ ،‬نم‪777‬از عيد فطر را روز دوم‌ با‬
‫جماعت‌ و عيد اضحي‌ را تا روز‪ 7‬سوم‌ مي‌توانند‪ 7‬ادا كنند‪.‬‬
‫طريقه‌ي‌ اداي‌ نماز عيد اضحي‌ مانند عي‪77‬دالفطر اس‪77‬ت‪ ،‬مگر در عيداض‪77‬حي‌ مس‪77‬تحب‌‬
‫است‌ كه‌ قبل‌ از نماز چيزي‌ نخورد‪ 7‬بلكه‌ بعد از نماز‪ ،‬از اض‪77‬حيه‌ي‌ خ‪77‬ويش‌ بخ‪77‬ورد‪ 7‬و‬
‫قرباني‌‪ 7‬ك‪77‬ردن‌ قبل‌ از نم‪77‬از ب‪77‬راي‌ كس‪77‬اني‌ كه‌ در محل‌ آنها نم‪77‬از عيد خوان‪77‬ده‌ مي‌ش‪77‬ود‬
‫جايز نيست‪ .‬در مسير راه‌ به‌ سوي‌ عيدگاه‌ تكبيرات‌ با صداي‌ بلند گفته‌ شوند‪.‬‬

‫تكبير تشريق‪:‬‬
‫‌در محلي‌ كه‌ نم‪77‬از جمعه‌ و عيد خوان‪77‬ده‌ مي‌ش‪77‬وند‪ 7‬بعد از نم‪77‬از ص‪77‬بح‌ روز‪ 7‬ع‪77‬رفه‌ تا‬
‫عصر روز‪ 7‬س‪777‬يزدهم‌ طبق‌ نظر ص‪777‬احبين‌ و تا عصر روز عيد طبق‌ نظر ام‪777‬ام‌ ابو‬
‫حنيفه ‪:‬؛ تكبيرات‌ تشريق‌‪ 7‬خوانده‌ شوند‪ ،7‬و قول‌ مفتي‌ به‪ ،‬قول‌ صاحبين‌ اس‪7‬ت‌‪ .‬و تكب‪7‬ير‬
‫تشريق‪ ،‬يكب‪77‬ار با ص‪77‬داي‌ بلند خوان‪77‬ده‌ ش‪77‬ود‪ ،‬تكب‪77‬ير تش‪77‬ريق‌‪ 7‬اين‌ اس‪77‬ت‪« :‬اهلل أك‪77‬بر‪ ،‬اهلل‬
‫أكبر‪ ،‬ال إله‌ إ‌ال اهلل واهلل أكبر‪ ،‬اهلل أكبر‪ ،‬وهلل الحمد»‬
‫و اگر امام‌ تكبير تشريق‌‪ 7‬را ترك‌ كرد مقتديها بايد بخوانند‪7.‬‬

‫‌سنن‌ و نوافل ‌‪:‬‬

‫خواندن‌ دو ركعت‌ قبل‌ از نماز فجر و چهار ركعت‌ قبل‌ از جمعه‌ و طبق‌ نظر امام‌ ابو‬
‫يوسف‪:‬؛ ش‪7‬ش‌ ركعت‌ و چه‪77‬ار ركعت‌ بعد از جمعه‌ و بعد از مغ‪77‬رب‌ دو ركعت‌ و بعد‬
‫از عشأ هم‌ دو ركعت‌ خوانده‌ شود‪ .‬اداي‌ چهار ركعت‌ بعد از نماز ظهر با دو س‪77‬الم‌ و‬
‫قبل‌ از نماز عصر دو ركعت‌ يا چهار ركعت‌ و بعد از مغرب‌ چهار ركعت‪ ،‬مس‪77‬تحب‌‬
‫است‌‪ ،‬و بعد از عشأ هم‌ چهار ركعت‌ و بعد از وتر دو ركعت‌ خواندن‌ مستحب‌ اس‪77‬ت‪.‬‬
‫در ركعت‌ اول‌ سوره‌ي‌ «زلزال» و در ركعت‌ دوم‌ سوره‌ي‌ «كافرون» بخواند‪.‬‬
‫احكام‌ و مسائل‌ فقه‌ حنفي‌ به‌ زبان‌ ساده‬ ‫‪51‬‬

‫نماز تهجد‪:‬‬
‫نماز تهجد سنت‌ مؤ‌كده‌ است‌ پيامبر اكرم ‪ ‬هيچگاه‌ آن‌ را ترك‌ نفرمودند‪ ،7‬و اگر گاهي‌‬
‫ف‪77‬وت‌ گردي‪77‬ده‪ ،‬دوازده‌ ركعت‌ در هم‪77‬ان‌ روز‪ 7‬قض ‪7‬اء آورده‌ان‪77‬د‪ .‬نم‪77‬از تهجد از چه‪77‬ار‬
‫ركعت‌ كمتر و از دوازده‌ ركعت‌ بيشتر ثابت‌ نيست‌‪ ،‬و مقدار متوسط‌‪ 7‬آن‌ هشت‌ ركعت‌‬
‫است‪ .‬پيامبر بزرگوار نماز وتر را بعد از تهجد‪ ،‬يعني‌ آخر شب‌ مي‌خواندند‪ ،7‬و س‪77‬نت‌‬
‫هم‌ همين‌ اس‪7‬ت‌ كه‌ هر كس‌ بر بي‪77‬دار ش‪77‬دن‌ خ‪77‬ويش‌ اعتم‪77‬اد دارد‪ ،‬نم‪77‬از وتر را تا آخر‬
‫شب‌ تأخير كند‪ ،‬و اگر اعتماد ندارد قبل‌ از خوابيدن‌ بخواند‪7.‬‬
‫‌پي‪7‬امبر‪ 7‬اك‪7‬رم ‪ ‬نم‪77‬از تهجد را گ‪77‬اهي‌ چه‪77‬ار ركعت‌‪ ،‬و گ‪77‬اهي‌ هش‪7‬ت‌ ركعت‌‪ ،‬گ‪7‬اهي‌ ده‌‬
‫ركعت‌‪ ،‬و گ‪77‬اهي‌ دوازده‌ ركعت‌ مي‌خواندن‪77‬د‪ .‬گ‪77‬اهي‌ همه‌ را با يك‌ س‪77‬الم‌‪ ،‬و گ‪77‬اهي‌ دو‬
‫ركعت‌ با يك‌ س‪77‬الم‪ ،‬گ‪77‬اهي‌ چه‪77‬ار ركعت‌ با يك‌ س‪77‬الم‌‪ ،‬و گ‪77‬اهي‌ هر دو ركعت‌ را با‬
‫وضو و مسواك‌ جديد مي‌خواندند‪ 7.‬همه‌ي‌ اين‌ روشها جايز و صحيح‌اند‪.‬‬
‫‌از نظر ق‪777‬رائت‌ گ‪777‬اهي‌ در چه‪777‬ار ركعت‪ ،‬در ركعت‌ اول‌ س‪777‬وره‌ي‌ بق‪777‬ره‌ و دوم‌ آل‌‬
‫عمران‌‪ ،‬و در سوم‌ نسأ و در چهارم‌ سوره‌ي‌ مائده‌ را مي‌خواندند‪ .‬در رك‪77‬وع‪ ،‬س‪77‬جده‪،‬‬
‫ق‪77‬ومه‌ و جلس ‪7‬ه‌ هم‌ به‌ نس‪77‬بت‌ قي‪77‬ام‪ ،‬درنگ‌ مي‌كردن‪77‬د‪ 7.‬گ‪77‬اهي‌ در يك‌ ركعت‌ هر چه‪77‬ار‬
‫سوره‌ را با هم‌ مي‌خواندند‪.‬‬
‫‌حض‪777‬رت‌ عثم‪777‬ان ‪ ‬در يك‌ ركعت‌ وتر تم‪777‬ام‌ ق‪777‬رآن ک‪777‬ریم‌ را ختم‌ مي‌كردن‪777‬د و ليكن‌‬
‫مس‪777‬تحب‌ آن‌ اس‪777‬ت‌ كه‌ روزانه‌ مق‪777‬داري‌ بخواند كه‌ بتواند هميش‪777‬ه‌ بر آن‌ عمل‌ و دوام‌‬
‫داشته‌ باشد‪ .‬در ماه‌ يك‌ يا دو و يا سه‌ بار قرآن‌ کریم را ختم‌ كند‪.‬‬
‫اك‪77‬ثر ص‪77‬حابه‌ي‌ ك‪77‬رام‌در هفت‌ ش ‪7‬ب‌ يك‌ ب‪77‬ار ق‪77‬رآن‌ را ختم‌ مي‌كردند‪ 7‬ش ‪7‬ب‌ اول‪ :‬س ‪7‬ه‌‬
‫سوره‌ي‌ بقره‪ ،‬آل‌ عم‪77‬ران‌‪ ،‬و نس‪77‬أ‪ ،‬ش‪7‬ب‌ دوم‪ ‌:‬پنج‌ س‪77‬وره‌‪ ،‬و ش‪7‬ب‌ س‪77‬وم‪ ‌:‬هفت‌ س‪77‬وره‪،‬‬
‫شب‌ چهارم‪ ‌:‬نه‌ سوره‪ ،‬شب‌ پنجم‪ ‌:‬يازده‌ سوره‪ ،‬شب‌ ششم‪ ‌:‬س‪77‬يزده‌ س‪77‬وره‪ ،‬ش‪7‬ب‌ هفتم‌‪:‬‬
‫تا آخر قرآن‌‪ ،‬و اين‌ ختم‌ را «فمي‌ بشوق»‪ 7‬مي‌نامند‪.‬‬

‫ضحي‪ ،‬تراويح‌ و تحية‌المسجد‪:‬‬ ‫نماز اشراق‪ُ ،‬‬

‫بعد از اداي‌ نماز صبح‌ با جماعت‪ ،‬تا بر آم‪77‬دن‌ آفت‪77‬اب‪ ،‬در ذكر و ثن‪77‬اي‌ الهي‌ مش‪77‬غول‌‬
‫شدن‌ مستحب‌ است‪.‬‬
‫پس‌ از بر آمدن‌ آفتاب‌ دو ركعت‌ يا چهار ركعت‌ نماز نفل‌ خوانده‌ شود‪ ،‬و اين‌ نماز را‬
‫«نماز اشراق» مي‌گويند‪ ،7‬و به‌ مقدار يك‌ حج‌ و يك‌ عمره‌ كامل‌ ثواب‌ دارد به‌ ش‪77‬رطي‌‬
‫كه‌ قبل‌ از آن‪ ،‬ذكر و ثناء هم‌ باشد‪.‬‬
‫‌قبل‌ از زوال‌ آفت‪77‬اب‌ هم‌ هش ‪7‬ت‌ ركعت‌ نم‪77‬از مس‪77‬تحب‌ اس ‪7‬ت‌ و آن‌ را نم ‪7‬از «ض‪77‬حي»‬
‫مي‌گويند‪ ،7‬و بعد از زوال‌ قبل‌ از ظهر هم‌ چهار ركعت‌ خوانده‌ شود‪.‬‬
‫احكام‌ و مسائل‌ فقه‌ حنفي‌ به‌ زبان‌ ساده‬ ‫‪52‬‬

‫نيز بعد از وضو دو ركعت‌ «تحية‌الوضوء» مستحب‌ است‪.‬‬

‫هنگام‌ دخول‌ مسجد هم‌ دو ركعت‌ «تحية‌المسجد» سنت‌ است‪ .‬جماعت‌ در نفل‌ مك‪77‬روه‌‬
‫اس‪77‬ت‌ مگر در م‪77‬اه‌ مب‪77‬ارك‌ رمض‪77‬ان‌ كه‌ بيس‪77‬ت‌ ركعت‌ نم‪77‬از ت‪77‬راويح‌ با جم‪77‬اعت‌ ادأ‬
‫مي‌شود‪ ،‬و هر دو ركعت‌ با يك‌ سالم‌ خوانده‌ مي‌شود‪ .‬در كل‌ ماه‌ مب‪77‬ارك‌ رمض‪77‬ان‌ در‬
‫نماز تراويح‌ يك‌ بار ختم‌ قرآن‌ ثواب‌ بس‪77‬يار‪ 7‬دارد‪ ،‬و در ص‪77‬ورتي‌‪ 7‬كه‌ مقت‪77‬ديان‌ اش‪77‬تياق‌‬
‫بيش‪77‬تري‌‪ 7‬داش‪77‬ته‌ باش‪77‬ند دو ختم‪ ،‬س ‪7‬ه‌ ختم‌ هم‌ س‪77‬نت‌ اس ‪7‬ت‌‪ .‬و بعد از هر چه‪77‬ار ركعت‌‬
‫مقداري‌ نشسته‌ در ذكر خدا مشغول‌ شود‪.‬‬
‫نماز وتر فقط‌ در رمضان‌ پس‌ از تراويح‌ با جماعت‌ خوانده‌ مي‌شود‪ 7.‬در بقيه‌ي‌ اوقات‌‬
‫خواندن‌ آن‌ با جماعت‌ مكروه‌ است‪.‬‬

‫نماز استخاره ‌‪:‬‬

‫«اس‪77‬تخاره» يع‪77‬ني‌‪ :‬از خداوند‪ 7‬متع‪77‬ال‌ طلب‌ خ‪77‬ير نم‪77‬ودن‌ در ام‪77‬ري‌ كه‌ انس‪77‬ان‌ در آن‌‬
‫ح‪77‬يران‌ و س‪77‬رگردان‌ آید‪ ،‬و نمي‌داند‪ 7‬ك‪77‬دام‌ ج‪77‬انب‌ را اختي‪77‬ار كن‪77‬د‪ .‬در چ‪77‬نين‌ ص‪77‬ورتي‌‬
‫وضو گ‪777‬رفته‌ دو ركعت‌ نفل‌ بخواند‪ 7‬و بعد از حمد خداوند و درود بر پي‪77‬امبر‪ 7‬اك‪77‬رم ‪‬‬
‫اين‌ دعا را بخواند‪:‬‬
‫ِ‬
‫الع ِظ ْي ِم‪ ،‬فَإنَّ َ‬
‫ك َت ْق ِد ُر َوالَ‬ ‫ك َ‬ ‫ُك ِم ْن فَ ْ‬
‫ض لِ َ‬ ‫وأس أل َ‬
‫ك‪ْ ،‬‬ ‫أس َت ْق ِد ُر َك بِ ُق ْد َرت َ‬
‫ك‪َ ،‬و ْ‬ ‫أس تَ ِخ ُير َك بِ ِعل ِْم َ‬
‫‌‌«اللَّ ُه َّم إنِّي ْ‬
‫األم َر َخ ْي ٌر لِي في ِدينِي‬ ‫أن َه َذا ْ‬ ‫وب‪ .‬اللَّ ُه َّم إ ْن ُك ْن َ‬
‫ت َت ْعلَ ُم َّ‬ ‫ت َعالَّ ُم الْغُيُ ِ‬ ‫ْد ُر‪َ ،‬وَت ْعلَ ُم َوالَ أ ْعلَ ُم‪َ ،‬وأنْ َ‬ ‫أق ِ‬
‫يه‪.‬‬‫آجلِ ِه‪ ،‬فاقْ ُدرهُ لي وي ِّس رهُ لِي‪ ،‬ثُ َّم ب ا ِر ْك لِي فِ ِ‬ ‫اج ِل ْأم ِري و ِ‬ ‫((ع ِ‬
‫ال‪َ :‬‬ ‫اش ي َو َعاقِبَ ِة ْأم ِري)) أ َْو قَ َ‬ ‫ومع ِ‬
‫َ‬ ‫ََ ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ ََ‬
‫اج ِل ْأم ِري‬ ‫((ع ِ‬
‫ال‪َ :‬‬ ‫اش ي َو َعاقِبَ ِة أ َْم ِري)) أ َْو قَ َ‬ ‫أن َه َذا األَم ر َش ٌّر لِي في ِدينِي ومع ِ‬ ‫ت َت ْعلَ ُم َّ‬
‫َوإ ْن ُك ْن َ‬
‫َ ََ‬ ‫َْ‬
‫ضنِي بِ ِه» ‪.1‬‬ ‫ث َكا َن‪ ،‬ثُ َّم أر ِ‬
‫ْ‬ ‫اص ِرفْنِي َع ْنهُ‪َ ،‬واقْ ُد ْر لِ َي ال َخ ْي َر َح ْي ُ‬
‫اص ِرفْهُ َعنِّي‪َ ،‬و ْ‬ ‫آجله؛ فَ ْ‬
‫و ِ ِِ‬
‫َ‬
‫آنگاه‌ به‌ هر سو كه‌ تمايل‌ بيشتر حاصل‌ شد‪ ،‬همان‌ را اختيار كند‪.‬‬

‫‪ .‬رواه البخاری فی صحیحه‪ .‬ترجمهى دعا‪« :‬اى هللا! به وسيلهى علمت از تو طلب خير‬ ‫‪1‬‬

‫مىنمايم‪،‬‬
‫می‌كنم‪ ،‬و بوسيلهى قدرتت از تو توانايى می‌خواهم‪ ،‬از تو فضل بسيارت را مسألت ‌‬
‫زيرا تو توانايى و من ناتوان‪ ،‬و تو می‌دانى و من نمی‌دانم‪ ،‬و تو دانندهى امور پنهان هستى‪.‬‬
‫مىبـرد ـ باعـث خير من در دين و آخرت‬ ‫الهى! اگر در علم تو اين كار ـ حاجت خـود را نام ‌‬
‫است ـ يا می‌گويد‪ :‬در حال و آيندهى كارم ـ آن را برايم مقدور و آسان بگردان‪ ،‬و در آن بركت‬
‫عنايت فرما‪ ،‬و چنانچه در علم تو اين كار برايم در دنيا و آخرت باعث بدى است ـ يا می‌گويد‪:‬‬
‫در حال و آيندهى كارم ـ پس آن را از من‪ ،‬و مرا از آن‪ ،‬منصرف بگردان‪ ،‬و خير را براى‬
‫من هر كجا كه هست مق ّدر نما‪ ،‬و آنگاه مرا با آن خشنود بگردان»‪.‬‬
‫احكام‌ و مسائل‌ فقه‌ حنفي‌ به‌ زبان‌ ساده‬ ‫‪53‬‬

‫نماز توبه‌‪:‬‬
‫اگر كسي‌ مرتكب‌ گناهي‌ شد‪ ،‬ف‪77‬ور‌ا‪ ً7‬وضو‪ 7‬گ‪77‬يرد و دو ركعت‌ نم‪77‬از بخواند و اس‪77‬تغفار‬
‫كند و از انجام‌ آن‌ گناه‪ ،‬با قلب‌ پاك‌ توبه‌ كند‪ ،‬و بر گذشته‌ نادم‌ و پشيمان‌ ش‪77‬ود و ع‪77‬زم‌‬
‫كند كه‌ آينده‌ م‪7‬رتكب‌ چ‪77‬نين‌ معص‪7‬يتي‌‪ 7‬نش‪7‬ود‪ ،‬اميد اس‪7‬ت‌ خداوند‪ 7‬متع‪7‬ال‌ از وي‌ گذش‪7‬ت‌‬
‫نمايد‪ .‬اين‌ نماز را نماز «توبه» مي‌گويند‪7.‬‬

‫نماز حاجت‌‪:‬‬
‫اگر كس ‪7‬ي‌ را ح‪77‬اجتي‌ پيش‌ آمد ب‪77‬راي‌ حل‌ آن‌ ح‪77‬اجت‌ وض‪77‬وء‪ 7‬گ‪77‬رفته‌ دو ركعت‌ نم‪77‬از‬
‫بخواند و پس‌ از حمد و صلوة‌ اين‌ دعا را بخواند‪:‬‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ْح ْم ُد للَّه َر ِّ‬ ‫ِ‬ ‫يم ُس ْب َحا َن اللَّ ِه َر ِّ‬ ‫«الَ إِلَ ه إِالَّ اللَّه ال ِ‬
‫ُك‬‫َس أَل َ‬‫ين أ ْ‬‫ب ال َْع الَم َ‬ ‫ش ال َْعظ ِيم ال َ‬
‫ب ال َْع ْر ِ‬ ‫يم الْ َك ِر ُ‬
‫ْحل ُ‬ ‫ُ َ‬ ‫َ‬
‫ع لِى ذَ ْنبًا إِالَّ‬‫الس الََمةَ ِم ْن ُك ِّل إِثْ ٍم الَ تَ َد ْ‬
‫يم ةَ ِم ْن ُك ِّل بِ ٍّر َو َّ‬ ‫ك و َع زائِم مغْ ِفرتِ َ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫ك َوالْغَن َ‬ ‫ُموجبَات َر ْح َمت َ َ َ َ َ َ‬
‫ض ْيَت َها يا أَرحم َّ ِ ِ‬ ‫َك ِر ً ِ‬ ‫اجةً ِه َى ل َ‬
‫ين»‪.‬‬ ‫الراحم َ‬ ‫ضا إالَّ قَ َ َ ْ َ َ‬ ‫غَ َف ْرتَهُ َوالَ َه ًّما إِالَّ َف َّر ْجتَهُ َوالَ َح َ‬
‫اميد است‌ خداوند‪ 7‬متعال‌ حاجت‌ او را برآورد‪7.‬‬

‫نماز تسبيح‌‪:‬‬
‫از پيامبر‪ 7‬اكرم ‪ ‬روايت‌ شده‌ كه‪ ‌:‬براي‌ اس‪77‬تغفار از تم‪77‬ام‌ گناه‪77‬ان‌ ص‪77‬غيره‌ و كب‪77‬يره‌ به‌‬
‫عموي‌ خود حضرت‌ عباس ‪ ‬چه‪77‬ار ركعت‌ نم‪77‬از اينگ‪77‬ونه‌ تعليم‌ دادن‪77‬د‪ :‬در هر ركعت‌‬
‫َكب ُر»‪ 1‬بخوان‪77‬د‪ .‬در‬ ‫ًلهَ إ‌ ‌الَّ ا ُ‌‬
‫هلل َواهللُ أ َ‬ ‫هلل َ‌والَ إ ‌‬
‫هلل َو‌الحم ُد ِ‌‬
‫بعد از ق‪77‬رائت‪ ‌15‬ب‪77‬ار « ُس بحا َ‌ن ا ‌‬
‫ركوع‌ ده‌ بار‪ ،‬در قومه‌ ده‌ بار‪ ،‬در سجده‌ هم‌ ده‌ بار‪ ،‬در سجده‌ي‌ دوم‌ هم‌ ده‌ ب‪77‬ار و بعد‬
‫از آن‌ هم‌ ده‌ بار كه‌ مجموع‌ا ً در هر ركعت‌ هفتاد و پنج‌ بار (‪ )75‬و در مجم‪77‬وع‌ نم‪77‬از‬
‫سيصد (‪ )300‬بار بخواند‪ ،‬و مستحب‌ است‌ كسي‌ كه‌ توانايي‌ دارد در هر روز‪ 7‬يك‌ بار‬
‫وگرنه‌ هر هفته‌ يكبار و گرنه‌ هر م‪77‬اه‌ يكب‪7‬ار و إال هر س‪77‬ال‌ يكب‪77‬ار و إال در تم‪7‬ام‌ عمر‬
‫اين‌ نم‪7‬از را يكب‪7‬ار بخواند‪ ،7‬و اين‌ را «صلوة‌التس‪7‬بيح» گويند‪ ،‬و به‪7‬تر آن‌ اس‪7‬ت‌ كه‌ در‬
‫اين‌ نم‪77‬از از س‪77‬وره‌هاي‌‪ 7‬مس‪77‬بحات‌ كه‌ هفت‌اند خوان‪77‬ده‌ ش‪77‬ود‪ .‬و مس‪77‬بحات‌ اينها هس‪77‬تند‪:‬‬
‫سوره‌ي‌ بني‌اسرائيل‪ ،‬سوره حديد‪ ،‬سوره حش‪77‬ر‪ ،‬س‪77‬وره ص‪77‬ف‪ ،‬س‪77‬وره جمع‪77‬ه‪ ،‬س‪77‬وره‬
‫تغابن‪ ،‬سوره اعلي‪.‬‬

‫‪« -‬هللا پاك و من ّزه است‪ ،‬و حمد از ِ‬

‫آن اوست‪ ،‬و هيچ معبودى به جز هللا «بحق» وجود ندارد‪،‬‬ ‫‪1‬‬

‫و خدا بزرگترين است»‪.‬‬

‫احكام‌ و مسائل‌ فقه‌ حنفي‌ به‌ زبان‌ ساده‬ ‫‪54‬‬

‫نماز كسوف‌‪:‬‬
‫وقتي‌ آفتاب‌ را كسوف‪( 7‬یعنی گرفته)‌ شد‪ ،‬سنت‌ است‌ كه‌ امام‌ جمعه‌ دو ركعت‌ نم‪77‬از با‬
‫جم‪77‬اعت‌ و ق‪77‬رائت‌ ط‪77‬والني‌ بخواند‪ ،7‬و رك‪77‬وع‌‪ 7‬و س‪77‬جده‌ را هم‌ ط‪77‬والني‌ كند‪ ،‬و بعد از‬
‫نماز به‌ ذكر و دعا مشغول‌ شود تا آفتاب‌ روش‪7‬ن‌ گ‪77‬ردد‪ ،‬و اگر جم‪77‬اعت‌ ميسر نش‪77‬ود‪،‬‬
‫هر كس‌ به‌ صورت‌ جداگانه‌ نماز بخواند‪ .‬همچنين‌ در خس‪77‬وف‪( ،‬گرفته ش‪77‬ده مهت‪77‬اب)‬
‫زلزله‌‪ ،‬و طوفان‌ شديد‪ ،‬مردم‌ به‌ صورت‌‪ 7‬انفرادي‌ بايد نماز بخوانند و درخواست‌ رفع‌‬
‫آن‌ حالت‌ را بكنند‪.‬‬

‫طلب‌ باران‌‪:‬‬
‫پي‪77‬امبر اك‪77‬رم ‪ ‬ب‪77‬راي‌ استسقا (طلب‌ ب‪77‬اران) گ‪77‬اهي‌ فقط‌ دعا مي‌ كردند‪ ،‬و گ‪77‬اهي‌ در‬
‫خطبه‌ه‪77‬اي‌ نم‪77‬از جمعه‌ دعا مي‌نمودن‪77‬د‪ 7.‬خليفه‌ي‌ دوم‌ حض‪77‬رت‌ عمر ف‪77‬اروق‌‪ 7‬اعظم ‪‬‬
‫براي‌ طلب‌ ب‪77‬اران‌ ب‪77‬يرون‌ مي‌رفتند‪ 7‬و فقط‌ اس‪77‬تغفار مي‌كردن‪77‬د‪ ،‬ل‪77‬ذا طبق‌ م‪77‬ذهب‌ حنفي‌‬
‫براي‌ طلب‌ باران‪ ،‬نماز س‪77‬نت‌ مؤ‌ك‪77‬ده‌ نيس ‪7‬ت‌ بلكه‌ استس‪77‬قأ فقط‌ به‌ دعا و اس‪77‬تغفار گفته‌‬
‫مي‌شود‪ ،‬و اگر به‌ صورت‌‪ 7‬نماز هم‌ خوانده‌ شود اشكالي‌ ندارد‪.‬‬
‫‌‌نماز با جماعت‌ از نبي‌ اكرم ‪ ‬با روايت‌ صحيح‌ در استسقا ثابت‌ شده اس‪77‬ت‪ ،‬بن‪77‬ابراين‬
‫صاحبين‌ و اكثر علمأ قائل‌ براين‌اند كه‌‪ :‬امام‌ با مردم‌ به‌ عيدگاه‌ يا صحرا ب‪77‬يرون‌ رفته‌‬
‫دو ركعت‌ نماز با جماعت‌ بخوانند و ق‪77‬رائت‌ جه‪77‬ر‌اً خوان‪77‬ده‌ ش‪77‬ود و بعد از نم‪77‬از مانند‬
‫عيد دو خطبه‌ خوانده‌ شود كه‌ مشتمل‌ بر حمد و ثنأ و استغفار و دع‪7‬اي‌ منق‪7‬ول‌ استس‪7‬قأ‬
‫باشد و آن‌ دعا اين‌ است‪:‬‬
‫اجالً غَْير ِ‬
‫آج ٍل» ‪.‬‬ ‫َس ِقنَا غَْيثاً ُم ِغ ْيثاً َم ِريْئاً َم ِريْعاً‪ ،‬نَافِعاً غَْي َر َ‬
‫ض ٍّار‪َ ،‬ع ِ‬ ‫‌‌«اللَّ ُه َّم أ ْ‬
‫‪1‬‬
‫َ‬
‫آنگاه‌ فقط‌ امام‌ شال‌ خويش‌ را به‌ عنوان‌ نيك‌ فالي‌ قلب‌ نمايد‪.2‬‬

‫شروع‌ نماز نفل‪:‬‬

‫‌نم‪77‬از نفل‌ به‌ محض‌ ش‪77‬روع‌‪ 7‬واجب‌ مي‌ش‪77‬ود‪ 7.‬پس‌ اگر ش‪77‬روع‌ نم‪77‬ود و فاسد ك‪77‬رد‪ ،‬دو‬
‫ركعت‌ قضا بجا آورد و اگر قبل‌ از قعده‌ي‌ اولي‌ فاسد كرد دو ركعت‌ و بعد از قع‪77‬ده‌ي‌‬
‫اولي‌ چه‪77‬ار ركعت‌ قضا الزم‌ مي‌گ‪77‬ردد‪ 7.‬اگر كس‪77‬ي‌ ن‪77‬ذر ك‪77‬رد كه‌ فالن‌ روز بايد نفل‌‬

‫‪« -‬الهى! به ما بارانى عطا فرما كه باعث نجات گردد‪ ،‬گوارا و با خير و بركت باشد‪ ،‬مفيد و‬ ‫‪1‬‬

‫بدون ضرر باشد‪ ،‬زود ببارد و دير نكند‪.»7‬‬

‫‪ -‬يعني‪ ‌:‬قسمت‌ باال را پايين‌ و قسمت‌ پايين‌ را باال برد و اين‌ اشاره‌ بر اين‌ است‌ كه‌ خدا اين‌‬ ‫‪2‬‬

‫حال‌ بد ما را به‌ حال‌ نيك‌ و خوب‌ تبديل‌ فرما‪.‬‬

‫احكام‌ و مسائل‌ فقه‌ حنفي‌ به‌ زبان‌ ساده‬ ‫‪55‬‬

‫بخوانم‌‪ ،‬يا روزه‌ بگيرم‌‪ ،‬و در آن‌ روز‪ 7‬معين‌ عذري‌ پيش‌ آمد كه‌ نتوانست‌ روزه‌ گ‪77‬يرد‬
‫يا نفل‌ بخوان‪77‬د‪ ،‬قض‪77‬اي‌‪ 7‬آن‌ نفل‌ و روزه‌ الزم‌ مي‌ش‪77‬ود‪ .‬خوان‪77‬دن‌ نم‪77‬از نفل‌ در ح‪77‬الت‌‬
‫نشستن‌ بدون‌ عذر هم‌ جايز است‌‪ ،‬ولي‌ بهتر آن‌ است‌ كه‌ در حالت‌ ايستاده‌ بخواند‪7.‬‬

‫سجده‌ي‌ تالوت‌‪:‬‬
‫كسي‌ كه‌ آيه‌ي سجده‌ را‌ بخواند‪ 7‬يا از ديگري‌ بشنود‪ ،‬سجده‌ بر وي‌ الزم‌ مي‌گ‪77‬ردد و لو‬
‫اينكه‌ قصد شنيدن‌ نداشته‌ باش‪77‬د‪ .‬از ق‪77‬رائت‌ آيه‌ي س‪77‬جده‌ توس‪7‬ط‌‪ 7‬ام‪77‬ام‪ ،‬س‪77‬جده‌ ك‪77‬ردن‌ بر‬
‫مقتديها هم‌ الزم‌ مي‌ش‪77‬ود گ‪77‬رچه‌ ام‪77‬ام‌ آهس‪77‬ته‌ بخواند و از خوان‪77‬دن‌ مقت‪77‬دي‌ بر ديگ‪7‬ران‌‬
‫سجده‌ الزم‌ نمي‌شود‪ ،‬مگر بر كسي‌ كه‌ در حال‌ خواندن‌ نماز نباشد و از او بشنود‪7.‬‬
‫‌خواندن آيه‌ي سجده‌ در ركوع‪ ،‬سجده‪ ،‬قومه‪ ،‬جلسه‌ و تشهد س‪77‬جده‌ را واجب‌ نمي‌كن‪77‬د‪.‬‬
‫اگر كسي‌ بيرون‌ از نماز آيه‌ي‌ سجده‌ خواند و ديگري‌ مش‪77‬غول‌ نم‪77‬از ب‪77‬ود و س‪77‬جد ‌ه را‬
‫ش‪77‬نيد در داخل‌ نم‪77‬از نبايد س‪77‬جده‌ كند بلكه‌ بعد از ف‪77‬راغت‌ از نم‪77‬از س‪77‬جده‌ كند‪ ،‬و اگر‬
‫داخل‌ نماز سجده‌ ك‪77‬رد‪ ،‬س‪77‬جده‌ ص‪77‬حيح‌ نيس‪7‬ت‌ و اع‪77‬اده‌اش‌ بع‪77‬د‌اً الزم‌ اس‪7‬ت‌ و نم‪77‬ازش‌‬
‫باطل‌ نمي‌شود‪.‬‬
‫اگر امام‌ آيه‌ي‌ سجده‌ خواند و كسي‌ كه‌ خارج‌ از نم‪77‬از ب‪77‬ود آن‌ را ش‪77‬نيد س‪77‬پس‌ به‌ ام‪77‬ام‌‬
‫اقتدا كرد‪ ،‬اگر قبل‌ از سجده‌ ك‪77‬ردن‌ ام‪77‬ام‌ اقتدا نم‪77‬ود‪ ،‬با ام‪77‬ام‌ س‪77‬جده‌ كند‪ ،‬و اگر بعد از‬
‫الً سجده‌ نكند‪ ،‬و اگر در ركعتي‌‪ 7‬ديگر‬ ‫سجده‌ كردن‌ امام‌ در همان‌ ركعت‌ اقتدا كرد اص ‌‬
‫اقتدا كرد بعد از نماز سجده‌ كند مانند كسي‌ كه‌ اقتدا نكرده‪.‬‬
‫سجده‌ي‌ تالوتي‌‪ 7‬كه‌ در نماز واجب‌ ش‪7‬ده‌ در نم‪7‬از ادا ش‪7‬ود و بعد نم‪7‬از قضا نكن‪7‬د‪ .‬اگر‬
‫كسي‌ آيه‌ي‌ سجده‌ بيرون‌ از نماز خواند سپس‌ به‌ نماز مش‪77‬غول‌ شد و ب‪77‬از هم‪77‬ان‌ آيه‌ را‬
‫در نماز خواند‪ ،‬براي‌ هر دو يك‌ سجده‌ كافي‌ است‌‪ ،‬و اگر اول‌ سجده‌ كرد باز در نماز‬
‫خواند‪ ،‬سجده‌اي‌ ديگر بر وي‌ الزم‌ مي‌گردد‪.‬‬
‫‌اگر شخصي‌ در يك‌ جلسه‌ آيه‌ي‌ سجده‌ را تكرار كرد‪ ،‬يك‌ سجده كافي‌ است‌‪ ،‬و اگر در‬
‫يك‌ جلسه‌ آيات‌ متع‪7‬دد س‪7‬جده‌ را تالوت‌ ك‪7‬رد يا جلس‪7‬ه‌ متع‪7‬دد ش‪7‬د‪ ،‬به‌ تع‪7‬داد جلس‪7‬ات‌ و‬
‫آيات‌ متعدده‌ سجده‌ هم‌ الزم‌ مي‌گردد‪ 7.‬اگر جلسه‌ي‌ قرائت‌ كننده‪ ،‬يكي‌ اس ‪7‬ت‌ و جلس ‪7‬ه‌ي‌‬
‫شنونده‌ متعدد‪ ،‬بر خواننده‌ يك‌ سجده‌ و بر شنونده‌ سجده‌هاي‌ متع‪77‬دد الزم‌ مي‌ش‪77‬ود‪ .‬اگر‬
‫جلس‪77‬ه‌ي‌ خوانن‪77‬ده‌ متع‪77‬دد و جلس‪77‬ه‌ي‌ ش‪77‬نونده‌ يكي‌ اس‪77‬ت‪ ،‬بر ش‪77‬نونده‌ يك‌ س‪77‬جده‌ و بر‬
‫خواننده‌ سجده‌هاي‌ متعدد الزم‌ مي‌شود‪.‬‬
‫ً‬
‫‌طريقه‌ي‌ سجده‌ آن‌ است‌ كه‌‪ :‬اول‌ واجد شرايط‌‪ 7‬نماز باشد سپس‌ تكبیر گويد‪ ،‬و ف‪77‬ور‌ا به‌‬
‫طرف‌ سجده‌ رود‪ ،‬و در سجده‌ تسبيح‌ گويد‪ ،‬س‪7‬پس‌ تكبيرگوي‪77‬ان‌ سر خ‪7‬ود را از س‪77‬جده‌‬
‫بردارد‪ .‬اين‌ يك‌ سجده‌ي‌ تالوت‌ حساب‌ مي‌شود‪ ،7‬و در سجده‌ي‌ تالوت‌ تكب‪77‬ير تحريم‪77‬ه‪،‬‬
‫احكام‌ و مسائل‌ فقه‌ حنفي‌ به‌ زبان‌ ساده‬ ‫‪56‬‬

‫تشهد‪ ،‬سالم‌ و قرائت‌ وجود ندارد‪ ،‬خواندن‌ سوره‌ و ترك‌ آيه‌ي‌ سجده‌ مك‪77‬روه‌ است‌‪ ،‬و‬
‫بهتر است‌ كه‌ آيه‌ي‌ سجده‌ را آهسته‌ بخواند‪ 7‬تا بر شنونده‌ها سجده‌ الزم‌ نگردد‪.‬‬
‫احكام‌ و مسائل‌ فقه‌ حنفي‌ به‌ زبان‌ ساده‬ ‫‪57‬‬

‫‌كتاب‌الجنائز‬
‫به‌ ياد آوردن‌ مرگ‌ و همراه‌ داشتن‌ وصيت‌نامه‌اي‌ مشتمل‌ بر آنچه‌ وصيت‌ به‌ آن‌ الزم‌‬
‫است‌ مستحب‌ است‪.‬‬
‫هنگامي‌ كه‌ مسلماني‌‪ُ 7‬محتَ َ‬
‫ضر‌ شد (در حال‌ م‪77‬رگ‌ ق‪77‬رار‪ 7‬گ‪77‬رفت) به‌ ش‪77‬هادتين‌ (كلمه‌ي‌‬
‫طيبه‌ ال إله‌ إ‌ال اهلل محمد رسول‌ اهلل) تلقين‌ شود‪ ،‬و سوره‌ي‌ يس‌ بر وي‌ خوان‪7‬ده‌ ش‪7‬ود و‬
‫چون‌ بميرد صورتش‌‪ 7‬را بپوشانند و در دفن‌ او عجله‌ كنند‪.‬‬

‫‌‌نحوه‌ي‌ غسل‌ ميت‌‪:‬‬

‫هنگ‪7‬امي‌كه‌ بخواهند ميت‌ را غس‪7‬ل‌ دهند ابت‪7‬دا بر هم‪77‬ان‌ محل‌ غس‪77‬لش‌ كه‌ تخته‌ يا چ‪7‬يز‬
‫ديگ‪7‬ري‌‪ 7‬باشد خوش‪7‬بو‪ 7‬بمالند س‪7‬پس‌ لباس‪7‬هايش‌ را درآورده‪ ،‬ع‪7‬ورتش‌ رابپوش‪77‬انند‪ ،‬اگر‬
‫نجاس‪77‬تي‌‪ 7‬وج‪77‬ود‪ 7‬داش ‪7‬ت‌ آن‌ را پ‪77‬اك‌ كنند و وض‪77‬ويش‌ بدهند‪ ،‬ب‪77‬دون‌ اينكه‌ مضمض ‪7‬ه‌ و‬
‫استنشاق‌ داده‌ شود‪ ،‬آنگاه‌ با آب‌ گرم‌ غسل‌ دهند‪ ،‬و سر و ريشش‌ را با ش‪7‬امپو‪ 7‬و بقيه‌ي‌‬
‫بدنش‌ را با صابون‪ ،‬پاك‌ و نظيف‌ كنند‪.‬‬
‫ابتدا بر پهلوي‌ چپ‌ س‪77‬پس‌ بر پهل‪77‬وي‌ راس‪7‬ت‌ بخوابانند‪ ،7‬و آب‌ بريزن‪77‬د‪ 7،‬س‪77‬پس‌ تكيه‌اش‌‬
‫بدهند و ش‪777‬كمش‌ را آهس‪777‬ته‌ ماس‪777‬اژ دهند‪ ،‬و اگر چ‪777‬يزي‌ ب‪777‬يرون‌ آيد پ‪777‬اك‌ كنند ولي‌‬
‫برگرداندن‌ غسل‌ ض‪77‬روري‌ نيس‪77‬ت‪ ،‬آنگ‪77‬اه‌ با ح‪77‬وله‌اي‌ خش‪7‬ك‌ ك‪77‬رده‪ ،‬بر سر و ريش‪7‬ش‌‬
‫خوش‪77‬بو (مانند عط‪77‬ر‪ ،‬گالب‪ ،‬ادكلن‌ و غ‪77‬يره) بزنند و بر اعض‪77‬اي‌ س‪77‬جده‌اش‌ ك‪77‬افور‪7‬‬
‫بمالند‪.‬‬

‫‌نحوه‌ي‌ تكفين‌ ميت‪‌:‬‬

‫ميت‌ را اين‌ گونه‌ كفن‌ كنند‪ :‬براي‌ مرد كفني‌ تا نص‪7‬ف‌ س‪77‬اق‌ درس‪7‬ت‌ مي‌كنند‪ 7‬كه‌ آن‌ را‬
‫«قميص» مي‌گويند‪ ،‬و دو كفن‌ ديگر از سر تا پا كه‌ آنها را «ازار» و «لفافه» گويند‪،‬‬
‫و مرد را سه‌ كفن‌ سنت‌ است‪ ‌.‬و در ح‪77‬ديث‌ روايت‌ ش‪77‬ده‌ كه‌ پي‪77‬امبر اك‪77‬رم ‪ ‬را در س‪7‬ه‌‬
‫چادر كفن‌ كردند‪7.‬‬
‫‌بستن‌ عمامه‌ يا ديگر شيء اضافه‌ بر ميت‌ جايز نيست‪ .‬اگر س ‪7‬ه‌ کفن ميسر نش‪77‬ود‪ 7‬پس‌‬
‫هرچند كه‌ به‌ دست‌ آمد‪ ،‬در همانها كفن‌ كنند‪ ،‬زيرا حضرت‌ حمزه ‪ ‬عم‪77‬وي‌ پي‪77‬امبر ‪‬‬
‫را در يك‌ چادر كفن‌ كردند‪ ،‬آن‌ هم‌ كفايت‌ نمي‌كرد‪ 7‬اگر سرش‌ را مي‌پوشانيدند پاهايش‌‬
‫ظاهر مي‌شد و اگر پاه‪77‬ايش‌ را مي‌پوش‪77‬انيدند س‪77‬رش‌ ظ‪77‬اهر مي‌شد‪ ،‬در آخ‪77‬ر‪ ،‬رس‪77‬ول‌‬
‫گرامي ‪ ‬فرمودند‪« :‬سرش‌ را بپوشانيد و روي‌ پاهايش‌ مقداري‌ گياه‌ بريزيد»‪.‬‬
‫چنان‌ كه‌ به‌ همين‌ صورت‌ عمل‌ شد‪.‬‬
‫احكام‌ و مسائل‌ فقه‌ حنفي‌ به‌ زبان‌ ساده‬ ‫‪58‬‬

‫زن‌ را پنج‌ كفن‌ سنت‌ است‌‪ ،‬دو كفن‌ ديگر كه‌ با يكي‌ سينه‌اش‌ را تا زانو مي‌پوش‪77‬انند‪ 7‬و‬
‫با ديگري‌‪ 7‬موهاي‌ سرش‌ را جمع‌ كرده‌ مي‌بندند‪ 7‬و روي‌‪ 7‬سينه‌ مي‌گزارند‪7.‬‬
‫غسل‌ دادن‌ مسلمان‪ ،‬كفن‌ كردن‌ و نم‪77‬از جن‪7‬ازه‌ بر وي‌ گ‪77‬زاردن‌ و دفن ك‪7‬ردن‪ ،‬ف‪77‬رض‌‬
‫كفايي‌ است‪ .‬بدون‌ غسل‌ و كفن‪ ،‬نماز جنازه‌ صحيح‌ نيست‪.‬‬
‫الً س‪77‬لطان‌ يا رئيس‌ جمه‪77‬ور مس‪77‬تحق‌ اس‪7‬ت‌‪ ،‬ثاني‪‌7‬ا ً ام‪77‬ام‌‬ ‫براي‌ امامت‌ در نماز جنازه‌ او ‌‬
‫جمعه‌ و محله‪ ،‬ثالث‌ا ً نزديك‌ترين‌ ولي‌ ميت‪.‬‬

‫طريقه‌ي‌ اداي‌ نماز جنازه ‌‪:‬‬

‫نماز جنازه‌ داراي‌ چه‪77‬ار تكب‪77‬ير اس‪7‬ت‌ اول‌ نيت‌ كند‪ ،‬س‪77‬پس‌ تكب‪77‬ير گويد‪ ،‬بعد از تكب‪77‬ير‬
‫اول‌ ثنا خوانده‌ شود‪ ،‬و بعد از تكبير دوم‌ درود‪ 7‬بر پيامبر‪ 7‬اكرم ‪ ،‬و بعد از تكبير سوم‌‬
‫اين‌ دعا را براي‌ ميت‌ و جميع‌ مسلمانان‌ بخواند‪:‬‬
‫ص ِغي ِرنَا‪َ ،‬و َكبِي ِرنَا َوذَ َك ِرنَ ا‪َ ،‬وأُْنثَانَ ا‪ ،‬اللَّ ُه َّم َم ْن‬ ‫ِ‬ ‫ِِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫‌«اللَّ ُه َّم ا ْغف ْر ل َحِّينَ ا‪َ ،‬و َميِّتنَ ا‪َ ،‬و َش اهدنَا‪َ ،‬وغَائبِنَ ا‪َ ،‬و َ‬
‫أَحي ْيته ِمنَّا فَأَحيِ ِه َعلَى اإْلِ س اَل ِم‪ ،‬ومن َتو َّف ْيته ِمنَّا َفَتوفَّهُ َعلَى اإْلِ ِ‬
‫َج َرهُ‪َ ،‬واَل‬ ‫يم ان‪ .‬اللَّ ُه َّم اَل تَ ْح ِر ْمنَا أ ْ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ََ ْ َ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َْ‬
‫ضلَّنَا َب ْع َدهُ» ‪.‬‬
‫‪1‬‬ ‫تُ ِ‬
‫(در صورتي‌ كه‌ جنازه‌ زن‌ باشد به‌جاي‌ ضمير مذكر ضمير‪ 7‬مؤ‌نث‌ بياورد)‪.7‬‬
‫بر جنازه‌ي‌ كودك‌ اين‌ دعا خوانده‌ شود‪:‬‬
‫اجعله‌ُ لَن‌اَ َشافِع‌اً ُم َش َّفعاً» ‪.‬‬
‫‪2‬‬
‫لله َّ‌م َ‬
‫اجعله‌ُ لَن‌اَ أَجر‌اً َّ‌و ذُخر‌اً اَ ُ‬
‫لله َّ‌م َ‬
‫اجعله‌ُ لَن‌اَ َف َرطاً‪ ،‬اَ ُ‬
‫لله َّ‌م َ‬‫‌«اَ ُ‬
‫پس‌ از تكبير چهارم‌‪ 7‬سالم‌ گويد‪ .‬اگر كس ‪7‬ي‌ بعد از اينكه‌ ام‪77‬ام‌ چند تكب‪77‬ير گفته‌ ب‪77‬ود‪ ،‬به‌‬
‫س از‬ ‫نم‪77‬از حاضر ش‪77‬د‪ ،‬منتظر تكب‪77‬ير ديگر ام‪77‬ام‌ ش‪77‬ود آنگ‪77‬اه‌ با ام‪77‬ام‌ تكب‪77‬ير گويد‪ ،‬و پ ‌‬
‫اينكه‌ امام‌ سالم‌ گفت‪ ،‬تكبيرات‌ فوت‌ شده‌ را قضأ كند‪.‬‬
‫نماز جنازه‌ بايد در حالت‌ ايستاده‌ و رو به‌ قبله‌ خواند ‌ه ش‪77‬ود‪ .‬خوان‪77‬دن‌ نم‪77‬از جن‪77‬ازه‌ در‬
‫داخل‌ مسجد مكروه‌ است‪.‬‬
‫‌خواندن‌ نماز جنازه‌ بر ميت‌ غائب‌ يا كسي‌ كه‌ كمتر از نصف‌ اعضای ب‪77‬دنش‌ موج‪77‬ود‬
‫است‪ ،‬روا نيست‪ .‬اگر كودكي‌ از دارالحرب‌ اسير شد‪ ،‬يا بدون‌ اج‪77‬ازه‌ي‌ وال‪77‬دين‌ خ‪77‬ود‬

‫‪« -‬الهى! زنده و مرده‪ ،‬حاضر و غايب‪ ،‬كوچك و بزرگ‪ ،‬مرد و زن ما را مورد آمرزش‬ ‫‪1‬‬

‫قرار دهد‪ 7،‬يا هللا! هركسى را از ميان ما زنده نگه می‌دارى بر اسالم زندهاش نگاه دار‪ ،‬و‬
‫هركسى را ميرانى بر ايمان بميران‪ .‬بار الها! از اجر اين متوفّى ما را محروم مگردان‪ ،‬و بعد‬
‫از وى ما را گمراه نكن»‪.‬‬
‫‪« -‬خدايا! او را ميزبان و ذخيره و شفاعت كنندهاى كه شفاعتش قبول شود براى ما قرار بده»‪.‬‬ ‫‪2‬‬
‫احكام‌ و مسائل‌ فقه‌ حنفي‌ به‌ زبان‌ ساده‬ ‫‪59‬‬

‫مسلمان‌ شد و يا يكي‌ از والدينش‌ مسلمان‌ شد‪ ،‬سپس‌ آن‌ كودك‌ وفات‌ ك‪77‬رد‪ ،‬در هر س‪7‬ه‌‬
‫صورت‪ ،‬نماز جنازه‌ بر وي‌ خوانده‌ شود‪.‬‬
‫سنت‌ است‌ كه‌ چه‪7‬ار نفر ت‪7‬ابوت‌ جن‪77‬ازه‌ را حمل‌ نم‪77‬وده‪ ،‬آهس‪77‬ته‌ حرکت كنند‪ ،‬و بقيه‌ي‌‬
‫مردم‌ به‌ دنبال‌ جن‪77‬ازه‌ در ح‪77‬ركت‌ باش‪77‬ند‪ ،‬تا زم‪77‬اني‌كه‌ جن‪77‬ازه‌ بر زمين‌ گذاش‪77‬ته‌ نش‪77‬ده‪،‬‬
‫مردم‌ ننشينند‪ .‬همچنين‌ كندن‌ لحد در قبر و گذاشتن‌ ميت‌ از جانب‌ قبله‌ داخل‌ قبر س‪77‬نت‌‬
‫سـو ِل هللاِ»‪ .1‬رويش‌‬ ‫سـ ِم هللاِ َو َعلَى ِملَّ ِة َر ُ‬
‫است‪ .‬هنگام‌ گذاش‪7‬تن‌ اين‌ دعا را بخوانن‪7‬د‪« :‬بِ ْ‬
‫را به‌ ج‪777‬انب‌ قبله‌ م‪777‬ايل‌ كنند‪ ،‬س‪777‬پس‌ لحد را با خش‪777‬ت‌ خ‪777‬ام‌ يا نَي‌ ببندند و ق‪777‬بر را‬
‫به‌صورت‌‪ُ « 7‬م َسنَّم» (كوهان‌ مانند) در آورند‪ 7.‬استفاده‌ از آجر‪ ،‬سيمان‌ و آهك‪ ،‬در قبر‬
‫مكروه‌ است‪.‬‬
‫مسأله‪:‬‬
‫‌س‪77‬اختن‌ گنبد بر قب‪77‬ور گ‪77‬رچه‌ ص‪77‬احب‌ ق‪77‬بر از اوليا هم‌ باشد و روش‪7‬ن‌ ك‪77‬ردن‌ ش‪77‬مع‌ يا‬
‫چراغ‌ و انج‪77‬ام‌ خراف‪77‬اتي‌ از اين‌ قبي‪77‬ل‪ ،‬مك‪77‬روه‌ و ح‪77‬رام‌ است‌‪ ،‬ل‪77‬ذا بايد از آنها اح‪77‬تراز‬
‫كرد‪.‬‬
‫مسأله‪:‬‬
‫‌اگر ميت‌ دفن‌ شد و نماز جن‪77‬ازه‌ بر وي‌ خوان‪77‬ده‌ نش‪77‬د‪ ،‬تا م‪77‬دت‌ س‪7‬ه‌ روز‪ 7‬پس‌ از دفنش‌‬
‫خواندن‌ نماز جنازه‌ بر قبرش‌ جايز است‌ بيش‌ از سه‌ روز‪ 7‬جايز نيست‪.‬‬

‫‌‌احكام‌ شهيد‪:‬‬
‫كسي‌ كه‌ توسط‌‪ 7‬كفار يا باغي‌ها يا به‌ دست‌ قطاع‌ الطريق‌‪( 7‬راهزنها) كش‪77‬ته‌ ش‪77‬ود يا در‬
‫مي‪7‬دان‌ ك‪7‬ارزار مس‪7‬لمين‌ با كف‪7‬ار ي‪7‬افته‌ شد‪ ،‬و بر وي‌ اثر قتل‌ ظ‪7‬اهر ب‪7‬ود‪ ،‬يا از دس‪7‬ت‌‬
‫مسلماني‌ ظلم‌ا ً و عمد‌اً به‌ قتل‌ رسيد و قبل‌ از مردن‌ براي‌ معالجه‪ ،‬خوردن‪ ،‬آش‪77‬اميدن‪،‬‬
‫وصيت‌ ك‪77‬ردن‪ ،‬فرص‪77‬تي‌‪ 7‬ني‪77‬افت‌‪ ،‬و پس‌ از مج‪77‬روح‌ ش‪77‬دن‌ تا ح‪77‬دي‌ كه‌ نم‪77‬ازي‌ بر وي‌‬
‫ف‪77‬رض‌ ش‪77‬ود‪ ،‬زن‪77‬ده‌ نمان‪77‬د‪ ،‬چ‪77‬نين‌ ف‪77‬ردي‌‪« 7‬ش‪77‬هيد» نامي‪77‬ده‌ مي‌ش‪77‬ود و در ص‪77‬ورتي‌ كه‌‬
‫ك‪77‬ودك‪ ،‬يا جنب‪ ،‬يا زن‌ حائض‪77‬ه‪ ،‬يا دي‪77‬وانه‌ نباش‪77‬د‪ ،‬غس‪77‬ل‌ داده‌ نمي‌ش‪77‬ود‪ 7‬و با هم‪77‬ان‌‬
‫لباسهايش‌ دفن‌ شود‪.‬‬
‫اگر اين‌ شروط‌‪ 7‬يافت‌ نشود‪ 7‬و با مظلوميت‌ به‌ قتل‌ رسيده‌ بود‪ ،‬حق شهيد اخروي‌ دارد‪،‬‬
‫يعني‪ ‌:‬از نظر اجر و پ‪77‬اداش‌ ش‪77‬هيد اس‪7‬ت‌ اما از نظر احك‪77‬ام‌ دني‪77‬وي‌ غس‪7‬ل‌ داده‌ و كفن‌‬
‫مي‌شود‪ .‬اگر كسي‌ در حد شرعي‌ يا بطور قصاص‌ به‌ قتل‌ رسيد‪ ،‬شهيد نيس‪77‬ت‪ ،‬غس ‪7‬ل‌‬

‫‪« -‬به نام هللا و ملت رسول هللا ‪ ‬ميّت را در قبر می‌گذارم»‪.‬‬ ‫‪1‬‬
‫احكام‌ و مسائل‌ فقه‌ حنفي‌ به‌ زبان‌ ساده‬ ‫‪60‬‬

‫داده‌ شود و نماز جن‪77‬ازه‌ بر وي‌ بخوانن‪77‬د‪ 7.‬اگر راه‪77‬زن‌ يا ب‪77‬اغي‌ به‌ قتل‌ رس‪77‬يد‪ ،‬غس‪77‬لش‌‬
‫بدهند و كفن‌ كنند‪ ،‬نماز جنازه‌ بر وي‌ نخوانند‪7.‬‬

‫‌ماتم‌ و عزاداري‌‪:‬‬
‫زني‌ كه‌ شوهرش‌‪ 7‬فوت‌ ك‪77‬رده‌ تا م‪77‬دت‌ چه‪77‬ار م‪77‬اه‌ و ده‌ روز ع‪77‬زاداري‌ كند‪ ،‬و در طي‌‬
‫اين‌ روزها در همان‌ خانه‌ي‌ شوهر‪ 7‬بنشيند و از استفاده‌ي‌ ب‪77‬وي‌ خ‪77‬وش‪ ،‬س‪77‬رمه‪ ،‬حنا و‬
‫ديگر وس‪77‬ايل‌ آرايش‌ پره‪77‬يز كند‪ ،‬و لباس‪77‬هاي‌‪ 7‬زيبا هم‌ نپوشد‪ 7‬و از خ‪77‬انه‌ ب‪77‬يرون‌ ن‪77‬رود‪7‬‬
‫مگر اينكه‌ عذري‌ برايش‌ پيش‌ آيد‪ .‬اگر كسي‌ ديگر از خويشاوندان‌ و فاميلهاي‌‪ 7‬او غير‬
‫از شوهر‪ 7‬فوت‌ كند‪ ،‬تا مدت‌ سه‌ روز‪ 7‬سوگواري‌ جايز است‌ بيش‌ از آن‌ جايز نيست‪.‬‬
‫‌‌اظهار غم‌ و اندوه‌ و گريه‌ كردن‌ براي‌ ميت‌ اشكالي‌ ندارد ولي‌ گريستن‌ ص‪77‬داي‌ بلند و‬
‫نوحه‌ كردن‌ و چاك‌ دادن‌ گريبان‌ و زدن‌ بر سر و ص‪77‬ورت‌ و س‪77‬ينه‌ همه‌ي‌ اينها ح‪77‬رام‌‬
‫اند‪ ،‬و در اكثر احاديث‌ ذكر شده‌ است‪:‬‬
‫«بر اثر نوحه‌ خواني‌ خويش‪77‬اوندان‌ و ارتك‪77‬اب‌ اعم‪77‬ال‌ غ‪77‬ير ش‪7‬رعي‌ در ع‪77‬زاداري‪ ،‬به‌‬
‫شخص‌ مرده‌ عذاب‌ داده‌ مي‌شود»‪7.‬‬
‫لذا از اينگونه‌ اعمال‌ شديد‌اً بايد احتراز كرد تا به‌ مرده‌ عذابي‌ نرسد‪.‬‬
‫‌سنت‌ است‌ كه‌ مسلمان‌ در مقابل‌ هر مصيبتي‌‪ 7‬از خ‪77‬ود تحمل‌ و ص ‪7‬بر نش‪77‬ان‌ دهد و در‬
‫اجع و َن‪ ،‬اللَّ ُه َّم أَج رنِي فِي م ِ‬
‫ص ْيبَتِ ْي‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫ُْ ْ ْ ُ‬ ‫مص‪77‬يبتها‪ 7‬هميش‪7‬ه‌ اين‌ دعا را بخوان‪77‬د‪« :‬إِنَّا ِهلل َوإِنَّا إِل َْي ه َر ُ ْ‬
‫ف لِ ْي َخ ْيراً ِم ْن َها»‪.1‬‬
‫َوأَ ْخلِ ْ‬

‫زيارت‌ قبور‪:‬‬
‫زيارت‌ قبرها براي‌ مردان‌ جايز و مستحب‌ است‌ ولي‌ براي‌ زنان‌ جايز نيست‪ .‬هنگ‪77‬ام‌‬
‫رفتن‌ به‌ زيارت‌ قبرها خواندن‌ دعاي‌ ذيل‌ سنت‌ است‪:‬‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِِ‬ ‫ِِ‬ ‫ِ‬
‫[و َي ْر َح ُم اهللُ‬ ‫السالَ ُم َعلَْي ُك ْم أ َْه َل الدِّيَا ِر‪ ،‬م َن ال ُْم ْؤمن ْي َن َوال ُْم ْسلم ْي َن‪َ ،‬وإِنَّا إِ ْن َش َ‬
‫اء اهللُ ب ُك ْم الَح ُق ْو َن َ‬ ‫« َّ‬
‫َل اهللَ لَنَا َولَ ُك ُم ال َْعافِيَةَ»‪.2‬‬ ‫ِ‬ ‫ِِ ِ‬
‫َسأ ُ‬ ‫ال ُْم ْسَت ْقدم ْي َن منَّا َوال ُْم ْستَأْخ ِريْ َن] أ ْ‬
‫‪ -‬یعنی‪« :‬بدون ترديد ما از آ ِن هللا هستيم و بازگشت همهى ما بسوى اوست‪ .‬الهى! مرا در‬ ‫‪1‬‬

‫مقابل مصيبت‪ ،‬پاداش ده‪ ،‬و در عوض آن چيز بهترى به من عنايت فرما»‪.‬‬
‫‪ -‬یعنی‪« :‬سالم بر شما اى اهل اين منزل‪ ،‬كه مؤمن و مسلمان هستيد‪ ،‬شما پیش روان هستید‪ 7‬و‬ ‫‪2‬‬

‫ما بعد آینده گان‪ ،‬همانا ما نيز ـ إن شاء هللا ـ به شما ملحق خواهيم شد‪ ،‬و خداوند بر گذشتگان و‬
‫آيندگان ما رحم كند‪ ،‬از خدا براى خودمان و شما عافيت مى طلبيم»‪.‬‬
‫احكام‌ و مسائل‌ فقه‌ حنفي‌ به‌ زبان‌ ساده‬ ‫‪61‬‬

‫‌‌از حضرت‌ علي ‪ ‬روايت‌ است‌ كه‌ پيامبر اكرم ‪ ‬فرمودن‪7‬د‪ :‬هر کس بر قبرها‪ 7‬بگ‪7‬ذرد‬
‫و سوره‌ي‌ اخالص‌ را يازده‌ بار بخواند‪ ،7‬و به‌ مردگان‌ ايصال‌ ث‪77‬واب‌ كن‪77‬د‪ ،‬هم‪77‬ان‌ ق‪77‬در‬
‫كه‌ به‌ آنها ثواب‌ مي‌رسد به‌ خواننده‌ هم‌ مي‌رسد‪7.‬‬
‫از حض‪77‬رت‌ ابو هري‪77‬ره ‪ ‬روايت‌ ش‪77‬ده‌ ك‪7‬ه‪ :‬هر كس‌ «فاتح‪77‬ه» و س‪7‬ور‪7‬ه «اخالص» و‬
‫سوره‌ي‌ «تك‪77‬اثر» را بخواند و ث‪77‬واب‌ آنها را به‌ مردگ‪77‬ان‌ ببخشد مردگ‪77‬ان‌ روز‪ 7‬قي‪77‬امت‌‬
‫براي‌ او شفاعت‌ خواهند كرد‪.‬‬
‫‌‌از حض‪77‬رت‌ انس ‪ ‬روايت‌ ش‪77‬ده‪ :‬هر كس‌ س‪77‬وره‌ي‌ «يس» را هنگ ‪7‬ام عب‪77‬ور بر قبرها‬
‫بخواند‪ ،‬از عذاب‌ آنها كاسته‌ مي‌شود‪.‬‬
‫خواندن‌ نوافل‪ ،‬دادن‌ ص‪77‬دقه‌ و انج‪77‬ام‌ ديگر عب‪77‬ادات‌ ب‪77‬دني‌ و م‪77‬الي‌ و ايص‪77‬ال‌ ث‪77‬واب‌ به‌‬
‫مردگان‪ ،‬ثواب‌ زيادي‌ دارد‪.‬‬

‫سجده‌ بر قبور‪:‬‬
‫‌سجده‌ بر قبور اوليا و بزرگان‌ و امامان‌ و ط‪77‬واف‌ ك‪77‬ردن‌ آنها و كمك‌ خواس‪7‬تن‌ از آنها‬
‫و دادن‌ نذر براي‌ آنان‪ ،‬همه‌ي‌ اينها حرام‌ و خالف‌ شرع‌اند‪ 7‬بلكه‌ بعضي‌ از اين‌ اعم‪77‬ال‌‬
‫مشركانه‪ ،‬انسان‌ را به‌ كفر هم‌ مي‌رسانند‪7.‬‬
‫‌پيامبر اكرم ‪ ‬چنين‌ افرادي‌‪ 7‬را نفرين‌ كرده‌ و فرموده‌ است‪« :‬قبر م را پرستشگاه‌ خود‬
‫قرار ندهيد»‪.‬‬
‫احكام‌ و مسائل‌ فقه‌ حنفي‌ به‌ زبان‌ ساده‬ ‫‪62‬‬

‫‌كتاب‌ الزكا‌ة‬
‫يكي‌ ديگر از اركان‌ اساسي‌ و مهم‌ اسالم‪ ،‬زكات‌ است‌ كه‌ بر مسلمانان‌ فرض‌ گردي‪77‬د ‌ه‬
‫است‪ .‬هنگامي‌ كه‌ پيامبر‪ 7‬اكرم ‪ ‬وفات‌ كردند‪ ،‬عده‌اي‌ از قبايل‌ عرب‪ ،‬از دادن‌ زك‪77‬ات‌‬
‫امتناع‌ ورزيدند‪ 7،‬آنگ‪77‬اه‌ خليفه‌ي‌ اول‌ مس‪77‬لمين‌ حض‪77‬رت‌ اب‪77‬وبكر ص‪77‬ديق‪ ‬با آن‪77‬ان‌ اعالم‌‬
‫جهاد كرد و اجماع‌ امت‌ هم‌ بر اين‌ منعقد شده‌ كه‌ چن‪7‬انچه‌ اف‪7‬راد و گروه‌ه‪7‬ايي‌ از دادن‌‬
‫زكات‌ منكر شوند‪ 7‬بايد با آنان‌ جهاد نمود‪ .‬منكر فرضيت‌ زكات‌ كافر و تارك‌ آن‌ فاسق‌‪7‬‬
‫است‪.‬‬

‫زكات‌ بر چه‌ كسي‌ فرض‌ است؟‬

‫‌‌زكات‌ بر هر فرد مسلمان‪ ،‬عاقل‪ ،‬بالغ‪ ،‬كه‌ مالك‌ نص‪77‬اب‌ باشد و آن‌ نص‪77‬اب‌ اض‪77‬اف ‌ه بر‬
‫مايحتاج‌ روزمره‌ي‌‪ 7‬زن‪77‬دگي‌‪ 7‬و قرض‌ه‪77‬ايش‌ باشد و آن‌ نص‪77‬اب‌ «نَ‪77‬ا ِمي» هم‌ باشد و يك‌‬
‫سال‌ تمام‌ بر آن‌ بگذرد‪ ،‬واجب‌ است‪.‬‬
‫مسأله‪:‬‬
‫ض َمار»‪ 7‬يعني‌‪ :‬مالي‌ كه‌ گم‌ شده‌ يا در دريا افتاده‌ يا كسي‌ آن‌ را غص ‪7‬ب‌ ك‪77‬رده‌ و‬ ‫‌‌«مال‌ ِ‬
‫صاحب‌ مال‌ بر آن‌ گواه‌ ندارد و از دريافت‌ آن‌ عاجز است‪ ،‬يا در جايي‌ دفن‌ نموده‌ كه‌‬
‫محلش‌ معلوم‌ نيست‪ ،‬يا به‌ كسي‌ قرض‌ داده‌ و مقروض‌ منكر است‌ و گ‪77‬واه‌ هم‌ موج‪77‬ود‬
‫نيس‪77‬ت‪ ،‬يا دولت‌ آن‌ را مص‪77‬ادره‌ ك‪77‬رده‪ ،‬در چ‪77‬نين‌ م‪77‬الي‌ زك‪77‬ات‌ واجب‌ نيس ‪7‬ت‌‪ ،‬و اگر‬
‫زماني‌ مال‌ فوق‌ به‌ دست‌ آمد‪ ،‬زكات‌ سالهاي‌ گذشته‌ واجب‌ نمي‌شود‪7.‬‬
‫‌اگر به‌ شخصي‌ قرض‌ داده‌ كه‌ اعتراف‌ مي‌كند ولي‌ ُمفلِس‌ اس‪7‬ت‌ يا گواه موج‪77‬ود‪ 7‬اس‪7‬ت‌‬
‫يا اموال‌ در خانه‌ دفن‌ و پنهان‌ شده‌اند‪ ،‬آنگ‪77‬اه‌ به‌ دس‪7‬ت‌ آمده‌ان‪77‬د‪ ،‬در چ‪77‬نين‌ ص‪77‬ورتهايي‌‬
‫زكات‌ سالهاي‌ گذشته‌ واجب‌ مي‌شود‪ 7‬و بايد بپردازد‪7.‬‬
‫مسأله‪:‬‬
‫‌اگر كسي‌ بر مردم‌ ق‪77‬رض‌ دارد و زك‪77‬ات‌ آن‌ قرض‪77‬ها‪ 7‬را قبل‌ از قبض‌ دي‪77‬ون‌ اداء ك‪77‬رد‬
‫ص‪77‬حيح‌ اس ‪7‬ت‌ و اگر زك‪77‬ات‌ آنها را ادأ نك‪77‬رد تا وق‪77‬تي‌ كه‌ به‌ دس ‪7‬ت‌ آورد‪ ،‬بايد زك‪77‬ات‌‬
‫سالهاي‌ گذشته‌ را بدهد‪.‬‬

‫نيت‌ در زكات‪:‬‬
‫‌نيت‌ اداي‌ زكات‌ بايد همراه‌ با وقت‌ ادا يا جدا كردن‌ مقدار زكات‌ از بقيه‌ي‌ مالها باشد‪.‬‬
‫اگر كسي‌ همه‌ي‌ اموالش‌ را در راه‌ خدا صدقه‌ كرد‪ ،‬زكات‌ از وي‌ ساقط‌ مي‌شود‪7.‬‬
‫مسأله‪:‬‬
‫احكام‌ و مسائل‌ فقه‌ حنفي‌ به‌ زبان‌ ساده‬ ‫‪63‬‬

‫‌كامل‌ بودن‌ نصاب‌ زكات‌ در اول‌ و آخر سال‌ معتبر است‌ وسط‌‪ 7‬سال‌ اعتباري‌ ندارد‪.‬‬

‫زكات‌ اموال‌ ناميه‪:‬‬

‫‌‌اموال‌ ناميه‌ كه‌ در آنها زكات‌ واجب‌ است‌ بر سه‌ نوع‌اند‪:‬‬
‫نوع‌ اول‪ :‬نقود يعني‌ طال و نقره‌ كه‌ نصاب‌ نقره‌ دوصد درهم‌ «يعني‪ ‌612‬گرام» نق‪77‬ره‌‬
‫يا قيمت‌ آن‌ به‌ نرخ‌ روز‪ 7‬و طال بيست‌ مثقال‌ «يعني‪ ‌87‬گرام» مي‌باشد‪7.‬‬
‫مسأله‪:‬‬
‫‌اگر طال و نق‪77‬ره‌ مغش‪77‬وش‌ باش‪77‬ند (يع‪77‬ني‌ با آنها فلز و غ‪77‬يره‌ آميخته‌ باش‪77‬د) حكم‌ طال و‬
‫نقره‌ي‌ خالص‌ دارند‪ ،‬و اگر اغلب‌ در آنها فلز و غ‪77‬يره‌ باش‪77‬د‪ ،‬حكم‌ ع‪77‬روض‌ و اس‪77‬باب‌‬
‫تجارت‌ دارند‪.‬‬
‫‌‌نوع‌ دوم‪ :‬اموال‌ تجارت‌ كه‌ قصد و نيت‌ خريد و فروش‌‪ 7‬در آنها با زكات‌ در آنها الزم‌‬
‫مي‌ش‪77‬ود و در هر ش‪77‬هر و محله‌اي‌ كه‌ باش‪77‬ند ن‪77‬رخ‌ و قيمت‌ هم‪77‬ان‌ ش‪77‬هر معت‪77‬بر اس‪77‬ت‪.‬‬
‫اموال‌ تجارت‌ هنگام‌ اداي‌ زكات‌ به‌ نرخ‌ فروش‌‪ 7‬روز بايد قيمت‌ گذاري‌ شوند‪.‬‬
‫«س ‪7‬وائِم» هس‪77‬تند يع‪77‬ني‌‪ :‬گوس‪77‬فند‪ ،‬ش‪77‬تر و گ‪77‬او كه‌ اغلب‌ س‪77‬ال‌ در بياب‪77‬ان‌‬
‫‌‌ن‪77‬وع‌ س‪77‬وم‪َ :‬‬
‫مي‌چرند اگر به‌ حد نصاب‌ برسند‪ 7‬زكات‌ الزم‌ است‪.‬‬
‫‌‌نصاب‌ گوسفند چهل‌ رأس‌ است‌‪ ،‬يع‪77‬ني‪ ‌:‬اگر چهل‌ رأس‌ گوس‪77‬فند باش‪7‬د كه‌ يك‌ س‪77‬ال‌ بر‬
‫آنها بگذرد و اغلب‌ س‪77‬ال‌ در بياب‪77‬ان‌ بچرند يك‌ رأس‌ در آنها زك‪77‬ات‌ الزم‌ اس‪7‬ت‌ تا‪120‬‬
‫رأس‌ و از‪ 121‬رأس‌ دو رأس‌ تا‪ 200‬رأس‌‪ ،‬و از ‪ 201‬رأس‌ س‪777‬ه‌ رأس‌ تا چهارصد‬
‫رأس‌‪ ،‬آنگاه‌ از هر صد رأس‌ گوسفند يكعدد گوسفند زكات‌ الزم‌ است‪.‬‬
‫‌نصاب‌ شتر‪ 5‬شتر است‌ كه‌ يك‌ سال‌ ك‪77‬امل‌ بر آنها بگ‪77‬ذرد و اغلب‌ س‪7‬ال را در بياب‪77‬ان‌‬
‫چريده‌ باشند‪ .‬يك‌ گوسفند زكات‌ در آنها الزم‌ مي‌شود‪ ،7‬و از ده‌ شتر دو گوسفند‪ ،‬از‪15‬‬
‫شتر سه‌ گوسفند‪ ،‬از بيست‌ شتر چهار گوسفند‪ ،‬از بيست‌ و پنج‌ ش‪77‬تر يك‌ بچه‌ ش‪77‬تر يك‌‬
‫ساله‌ واجب‌ مي‌شود‪ 7.‬در اين‌ باره‌ به‌ جدول‌ ذيل‌ توجه‌ شود‪.1‬‬

‫‌نصاب‌ شتر در بحث‌ زكات ‌‪:‬‬

‫‌‌مقدار نصاب‌ ‌‌مقدار واجب‌ در آن‌‬
‫‌يك‌ رأس‌ گوسفند يك‌ ساله‌‬ ‫از ‪‌ 5- 9‬‬
‫از‪‌ ‌ 10- 14‬دو رأس‌ گوسفند يك‌ ساله‌‬
‫‪ -‬مؤ‌لف‪ ،‬نصاب‌ زكات‌ گوسفند‪ ،‬گاو و شتر را ذكر نكرده‌ است‌ و علت‌ آن‌ را عدم‌ وجود اين‌‬ ‫‪1‬‬

‫حيوانات‌ به‌ حد كافي‌ در سرزمين‌ هند بيان‌ كرده‪ .‬با توجه‌ به‌ ضرورت‌ آن‌ در اين‌ مناطق‌‬
‫نصاب‌ آنها در متن‌ كتاب‌ افزوده‌ شد‪ .‬مرادزهي‪.‬‬
‫احكام‌ و مسائل‌ فقه‌ حنفي‌ به‌ زبان‌ ساده‬ ‫‪64‬‬

‫از‪‌ ‌ 15- 19‬سه‌ رأس‌ گوسفند يك‌ سال ‌ه‬

‫از‪‌ ‌ 20- 24‬چهار رأس‌ گوسفند يك‌ ساله‌‬
‫از‪ ‌ 25- 35‬يك‌ بچه‌ شتر يك‌ ساله‌ (بنت‌ مخاض)‬
‫از‪ ‌ 36- 45‬يك‌ بچه‌ شتر دو ساله‌ (بنت‌ لبون)‬
‫از‪‌ ‌ 46- 60‬يك‌ بچه‌ شتر سه‌ ساله‌ (حقه)‬
‫از‪‌ ‌ 61- 75‬يك‌ بچه‌ شتر چهار ساله‌‬
‫از‪‌ ‌ 76- 90‬دو نفر شتر دو ساله‌‬
‫از‪ ‌91- 124‬دو نفر شتر سه‌ ساله‌‬
‫‪‌ -‬دو نفر شتر سه‌ ساله‌ و يك‌ رأس‌ گوسفند‬ ‫از‪129‬‬
‫‪‌125‬‬
‫‪ -‬دو نفر شتر سه‌ ساله‌ و دو رأس‌ گوسفند‬ ‫از‪134‬‬
‫‪‌130‬‬
‫‪ -‬دو نفر شتر سه‌ ساله‌ و سه‌ رأس‌ گوسفند‬ ‫از‪139‬‬
‫‪‌135‬‬
‫س گوسفند‬ ‫‪ -‬دو نفر شتر سه‌ ساله‌ و چهار رأ ‌‬ ‫از‪144‬‬
‫‪‌140‬‬
‫‪ -‬دو نفر ش‪77‬تر س ‪7‬ه‌ س‪77‬اله‌ و يك‌ بچه‌ ش‪77‬تر يك‌‬ ‫از‪149‬‬
‫ساله‌‬ ‫‪‌145‬‬
‫‪‌ -‬سه‌ نفر شتر سه‌ ساله‌‬ ‫از‪154‬‬
‫‪‌150‬‬
‫‪‌ -‬سه‌ شتر سه‌ ساله‌ و يك‌ رأس‌ گوسفند‬ ‫از‪159‬‬
‫‪‌155‬‬
‫از‪ 160 7-164‬سه‌ شتر سه‌ ساله‌ و دو رأس‌ گوسفند‬
‫‌‬
‫‪ -‬سه‌ شتر سه‌ ساله‌ و سه‌ رأس‌ گوسفند‬ ‫از‪169‬‬
‫‪‌165‬‬
‫‪‌ -‬سه‌ شتر سه‌ ساله‌ و چهار رأس‌ گوسفند‬ ‫از‪174‬‬
‫‪‌170‬‬
‫‪‌ -‬سه‌ شتر سه‌ ساله‌ و يك‌ بچه‌ شتر يك‌ ساله‌‬ ‫از‪185‬‬
‫‪‌175‬‬
‫‪‌ -‬سه‌ شتر سه‌ ساله‌ و يك‌ بچه‌ شتر دو ساله‌‬ ‫از‪195‬‬
‫احكام‌ و مسائل‌ فقه‌ حنفي‌ به‌ زبان‌ ساده‬ ‫‪65‬‬

‫‪‌186‬‬
‫‪ -‬چهار شتر سه‌ ساله‌ يا پنج‌ شتر دو ساله‌‬ ‫از‪204‬‬
‫‪‌196‬‬
‫در جدول‌ فوق‌‪ 7‬طرح‌ چگونگي‌‪ 7‬اداي‌ زكات‌ در ش‪77‬ترها از‪ 150‬تا آخ‪77‬ر‪ ،‬به‌ ش‪77‬رح‌ ذيل‌‬
‫بيان‌ شد‪:‬‬
‫‌‌كه‌ بعد از‪ 150‬شتر در هر پنج‌ شتر يك‌ گوسفند الزم‌ است‌‪ ،‬سپس‌ از ‪ 1‬تا ‪ 35‬يك‌ بچه‌‬
‫ش‪77‬تر يكس‪77‬اله‌ و از‪ 36‬تا‪ 45‬يك‌ ش‪77‬تر دو س‪77‬اله‌ و از‪ 46‬تا‪ 50‬يك‌ ش‪77‬تر س ‪7‬ه‌ س‪77‬اله‌ الزم‌‬
‫الخ ب‪77‬دينگونه‌ تا‬
‫مي‌ش‪77‬ود‪ 7‬س‪77‬پس‌ طبق‌ روش‌ بي‪77‬ان‌ ش‪77‬ده‌ از هر پنج‌ ش‪77‬تر يك‌ گوس‪77‬فند ‌‬
‫هزارها شتر طرح‌ زكات‌ براي‌ ما مشخص‌ مي‌شود‪.‬‬

‫يادآوري‌‪:‬‬
‫‪ -‌1‬گوسفند بايد يك‌ سال‌ تمام‌ بر او بگذرد و نر و ماده‌ مساوي‌اند‪ 7‬يعني‌ مجاز است‌ كه‌‬
‫گوسفند نر بدهد يا ماده‪.‬‬
‫‪ -‌2‬هر جا كه‌ چهار شتر سه‌ ساله‌ واجب‌ مي‌شود‪ 7‬در عوض‌ آنها مي‌تواند پنج‌ ش‪77‬تر دو‬
‫ساله‌ بدهد‪.‬‬
‫‪ -‌3‬شتري‌‪ 7‬كه‌ زكات‌ مي‌دهد بايد حتم‌ا ً شتر ماده‌ باشد دادن‌ شتر نر ج‪77‬ايز نيس‪7‬ت‌‪ ،‬مگر‬
‫اينكه‌ شتر نر و ماده‌ قيمت‌ شوند‪ 7‬و در صورت‌‪ 7‬اضافه‌ شدن‌ قيمت‌ شتر ماده‌ از نر اگر‬
‫بخواهد نر بدهد‪ ،‬یا به‌ تفاوت‌ قيمت‌ را همراه‌ با شتر نر زكات‌ بدهد‪.‬‬
‫‪ -‌4‬طرح‌ مذكور‪ 7‬فقط‌ در صورتي‌‪ 7‬واجب‌ الإجرأ است‌ كه‌ شترها براي‌ دامداري‌‪ 7‬باش‪77‬ند‬
‫و چن‪777‬انچه‌ ب‪777‬راي‌ تج‪777‬ارت‌ باش‪777‬ند زك‪777‬ات‌ در جمع‌ قيمت‌ آنها با بقيه‌ي‌ س‪777‬رمايه‌ الزم‌‬
‫مي‌شود‪.‬‬

‫نصاب‌ گاو‪:‬‬
‫گاو اگر به‌ تعداد سي‌ رأس‌ برسند كه‌ اغلب‌ سال‌ را در بيابان‌ بچرند و براي‌ دامدار ‌‬
‫ي‬
‫باشند نه‌ براي‌ خريد و فروش‌ به‌ شرح‌ ذيل‌ در آنها زكات‌ الزم‌ است‪.‬‬
‫‌مقدار نصاب‌ ‌مقدار واجب‌ در آن‌‬
‫از‪ ‌ 30 - 39‬يك‌ رأس‌ گوس‪77‬اله‌ يكس‪77‬اله‪ ،‬نر يا م‪77‬اده‌ (ت‪77‬بيع‌ يا‬
‫تبيعة)‬
‫از‪‌ 40 - 59‬يك‌ رأس‌ گوساله‌ دو ساله‌‬
‫از‪‌ ‌ 60 - 69‬دو رأس‌ گوساله‌ يك‌ ساله‌‬
‫از‪ ‌ 70 - 79‬يك‌ رأس‌ گوساله‌ يكساله‌ و يك‌ رأس‌ دو ساله‌‬
‫احكام‌ و مسائل‌ فقه‌ حنفي‌ به‌ زبان‌ ساده‬ ‫‪66‬‬

‫از‪ ‌ 80 - 89‬دو رأس‌ گوساله‌ دو ساله‌‬

‫از‪‌ ‌ 90 - 99‬سه‌ رأس‌ گوساله‌ يكساله‌‬
‫‪ -‬دو رأس‌ گوساله‌ يك‌ ساله‌ و يك‌ رأس‌ دو ساله‌‬ ‫از‪109‬‬
‫‪100‬‬
‫‪‌ -‬دو رأس‌ دو ساله‌ و يك‌ رأس‌ يك‌ ساله‌‬ ‫از‪119‬‬
‫‪‌110‬‬
‫آنگاه‌ در هر ده‌ گاو‪ ،‬مقدار واجب‌ از يك‌ ساله‌ به‌ دو ساله‌ تبديل‌ مي‌شود‪7.‬‬
‫مسأله‪:‬‬
‫‌اگر كسي‌ معدني‌ از طال‪ ،‬نقره‪ ،‬آهن‪ ،‬مس‌ و غيره‌ در بياب‪77‬ان‌ ي‪77‬افت‌ يك‌ پنجم‌ آن‌ متعلق‌‬
‫به‌ حكومت‌ اسالمي‌ است‌ و باقيمانده‌ متعلق‌ به‌ يابنده‌ است‪ .‬در ص‪77‬ورتي‌‪ 7‬كه‌ زمين‌ ملك‌‬
‫كسي‌ نباشد‪ ،‬و اگر زمين‌ ممل‪77‬وك‌ اس‪7‬ت‌ چه‪77‬ار قس‪77‬مت‌ آن‌ متعلق‌ به‌ م‪77‬الك‌ است‌‪ ،‬و اگر‬
‫در خانه‌ي‌ خويش‌ چنين‌ معدني‌ يافت‌ از نظر امام‌ اعظم ‪:‬؛ ُخمس‌ در آن‌ الزم‌ نيس‪7‬ت‌ و‬
‫از نظر صاحبين‌ الزم‌ است‪.‬‬

‫مستحق‌ و مصرف‌ زكات‪:‬‬

‫‌كسي‌ كه‌ مسكن‪ ،‬نفقه‪ ،‬اسباب‌ و وسايل‌ مورد‪ 7‬احتياج‌ (به‌ قدر وسع‌ و توان‪77‬ايي‌ خ‪77‬ودش)‬
‫لوازم‌ اضافه‌ بر حاجت‪ ،‬طال‪ ،‬نقره‪ ،‬اموال‌ تج‪77‬ارت‪ ،‬وجه‌ نقد و غ‪77‬يره‌ كه‌ مجم‪77‬وع‌ كل‌‬
‫آنها معادل‌ قيمت‪ ‌612‬گرم‌ نقره‌ كه‌ به‌ نرخ‌ روز قيمت‌ شوند‪ ،‬برسد‪ ،‬داشته‌ باشد براي‌‬
‫او گرفتن‌ زكات‌ و دادن‌ زكات‌ به‌ او ج‪77‬ايز نيس‪7‬ت‌ و اگر كم‪77‬تر از مق‪77‬دار ف‪77‬وق‌‪ 7‬داش‪77‬ته‌‬
‫باشد مستحق‌ زكات‌ است‪.‬‬
‫مسأله‪:‬‬
‫‌س‪77‬اختن‌ مس‪77‬اجد‪ ،‬م‪77‬دارس‪ ،‬تكفين‌ ميت‪ ،‬اداي‌ ق‪77‬رض‌ ميت‪ ،‬س‪77‬اختن‌ پ‪77‬ل‪ ،‬حفر چ‪77‬اه‪،‬‬
‫راه‌سازي‪ ،‬و هر چيزي‌ كه‌ در آن‌ تمليك‌ نيست‌ از مال‌ زكات‪ ،‬جايز نيست‪.‬‬
‫مسأله‪:‬‬
‫‌دادن‌ زكات‌ به‌ فقير غير مديون‌ بيش‌ از حد نص‪77‬اب‪ ،‬يا زك‪77‬ات‌ را از يك‌ ش‪77‬هر و محله‌‬
‫به‌ ديگر ش‪7777‬هر و محله‌اي‌ منتقل‌ ك‪7777‬ردن‌ ‪ ،‬مك‪7777‬روه‌ اس‪7777‬ت‌ مگر اينكه‌ در آن‌ ش‪7777‬هر‬
‫خويشاوندان‌ و فاميل‌ او باشند يا محتاج‌تري‌‪ 7‬وجود داشته‌ باشد‪ .‬آنگاه‌ مستحب‌ اس ‪7‬ت‌ به‌‬
‫آنجا ببرد‪.‬‬
‫مسأله‪:‬‬
‫‌هر كس‌ طعام‌ و غذاي‌ يك‌ روز‪ 7‬را داشته‌ باشد سؤ‌ال‌ كردن‌ براي‌ خودش‌ حرام‌ است‪.‬‬
‫احكام‌ و مسائل‌ فقه‌ حنفي‌ به‌ زبان‌ ساده‬ ‫‪67‬‬

‫‌‌صدقه‌ي‌ فطر‪:‬‬
‫صدقه‌ فطر بر هر فرد مسلمان‪ ،‬عاقل‌ بالغ‌ كه‌ مالك‌ نصاب‌ باشد و آن‌ نص‪77‬اب‌ زايد بر‬
‫دي‪77‬ون‌ و ح‪77‬وائج‌ اص‪77‬ليه‌ او باش‪77‬د‪ ،‬واجب‌ اس‪77‬ت‌ و أض‪77‬حيه‌ هم‌ بر چ‪77‬نين‌ ف‪77‬ردي‌ الزم‌‬
‫مي‌شود‪.‬‬
‫‌صدقه‌ي‌ فطر را از طرف‌‪ 7‬خود و ع‪7‬ائله‌ي‌ خ‪7‬ويش‌ اداء نمايد و وج‪7‬وب‌ و اداي‌ آن‌ بعد‬
‫از طل‪777‬وع‌ فجر روز‪ 7‬عيد تا قبل‌ از نم‪777‬از عيد اس‪777‬ت‌‪ ،‬و اگر قبل‌ از آن‌ روز‪ 7‬در م‪777‬اه‌‬
‫رمضان‌ ادا كرد جايز است‪ .‬پس‌ كسي‌ كه‌ قبل‌ از طل‪77‬وع‌ فجر روز‪ 7‬عيد بم‪77‬يرد‪ ،‬يا بعد‬
‫از صبح‌ متولد و يا به‌ اسالم‌ مشرف‌‪ 7‬شود‪ ،‬صدقه‌ي‌ فطر بر او واجب‌ نيست‪.‬‬

‫مقدار صدقه‌ي‌ فطر‪:‬‬

‫مقدار صدقه‌ي‌ فطر‪ 7‬نصف‌ صاع‌ از گندم ‪ )‌2/250‬كيلوگرام) يا قيمت‌ معادل‌ آن‌ است‪.‬‬
‫يا يك‌ صاع‌ كامل‌ از خرما و جو بدهد‪ .‬مس‪77‬تحق‌ گ‪77‬رفتن‌ ص‪7‬دقه‌ي‌ فطر‪ 7‬كس‪7‬ي‌ اس‪7‬ت‌ كه‌‬
‫استحقاق‌ گرفتن‌ زكات‌ را داشته‌ باشد‪ ،‬و دادن‌ صدقه‌ي‌ فطر‪ 7‬به‌ ام‪77‬ام‌ مس‪77‬جد به‌ عن‪77‬وان‌‬
‫حقوق‌ ولو اينكه‌ فقير هم‌ باشد‪ ،‬جايز نيست‪.‬‬

‫‌‌صدقات‌ نافله‪‌:‬‬
‫‌صدقات‌ نافله‌ را مي‌توان‌ به‌ والدين‪ ،‬خويشاوندان‌ ‪ ،‬يتيمان‪ ،‬مساكين‪ ،‬همسايه‌ها‪ ،‬سؤ‌ال‌‬
‫كنن‪77‬دگان‌ و غ‪77‬يره‌ داد‪ .‬به‪77‬تر آن‌ اس‪7‬ت‌ كه‌ هر چه‌ اض‪77‬افه‌ بر ح‪77‬وائج‌ اص‪77‬ليه‌ و دي‪77‬ون‌ و‬
‫نفقات‌ و حقوق‌ واجبه‌ باشد‪ ،‬آن‌ را صدقه‌ كند و در راههاي‌ نامشروع‌ خرج‌ نكند‪.‬‬
‫‌‌پي‪77‬امبر‪ 7‬اك‪77‬رم ‪ ‬بعد از فتح‌ خي‪77‬بر نفقه‌ي‌ يك‌ س‪77‬ال‌ را به‌ ازواج‌ مطهرات تح‪77‬ويل‌ داد و‬
‫هيچ‌ چ‪77‬يز ديگر ب‪77‬راي‌ خودش‪77‬ان‌ ب‪77‬اقي‌ نگذاش‪77‬تند‪ ،‬هر چه‌ ميسر مي‌ش‪77‬د‪ ،‬در راه‌ خ‪77‬دا‬
‫صدقه‌ مي‌كردند‪ 7‬و خط‪77‬اب‌ به‌ بالل ‪ ‬چ‪77‬نين‌ فرمودن‪77‬د‪« :‬أنفق‌ يا بالل‌ وال تخش‌ من‌ ذي‌‬
‫العرش‌ اًقالال»‪.‬‬
‫اي‌ بالل! خرج‌ كن‌ آنچه‌ داري‌ و از مالك‌ عرش‌ انديشه‌ي‌ فقر و تنگدستي‌ را مدار‪.‬‬
‫‌مال‌ را نبايد بيهوده‌ خرج‌ كرد زيرا خداوند‪ 7‬بيهوده‌ خرج‌ كنندگان‌ را ب‪77‬رادران‌ ش‪77‬يطان‌‬
‫معرفي‌ كرده‌ اس‪77‬ت‪ .‬خ‪77‬رج‌ بيه‪77‬وده‌ آن‌ اس‪7‬ت‌ كه‌ در آن‪ ،‬هيچ‌گ‪77‬ونه‌ نفع‌ ج‪77‬ايز دي‪77‬ني‌ و يا‬
‫دنيوي‌ نباشد‪.‬‬
‫احكام‌ و مسائل‌ فقه‌ حنفي‌ به‌ زبان‌ ساده‬ ‫‪68‬‬

‫كتاب الصوم‌‬
‫يكي‌ ديگر از اركان‌ اساسي‌ اسالم‪ ،‬روزه‌ اس‪7‬ت‌ و بر هر ف‪77‬رد مس‪77‬لمان‪ ،‬عاق‪77‬ل‪ ،‬ب‪77‬الغ‪،‬‬
‫فرض‌ است‌ كه‌ ماه‌ مبارك‌ رمضان‌ را روزه‌ بگيرد‪ .‬منكر آن‌ ك‪77‬افر و ت‪77‬ارك‌ آن‌ فاس‪7‬ق‌‪7‬‬
‫است‪.‬‬
‫‌از پيامبر‪ 7‬اكرم ‪ ‬روايت‌ شده‌ كه‌ خداوند‪ 7‬عزوجل‌ فرموده‌اند‪:‬‬
‫«هر عمل‌ نيك‌ بني‌ آدم‌ ده‌ برابر اجر و پ‪77‬اداش‌ دارد مگر روزه‌ كه‌ ب‪77‬راي‌ من‌ اس ‪7‬ت‌ و‬
‫من‌ خودم‌ پاداش‌ و مزد آن‌ هستم»‪.‬‬
‫شرط‌ اداي‌ آن‪ ،‬نيت‌ و پاك‌ بودن‌ از حيض‌ و نفاس‌ است‌‪.‬‬

‫‌‌انواع‌ روزه‪‌:‬‬
‫روزه‌ بر شش‌ قسم‌ است‪:‬‬
‫قسم‌ اول‪ :‬روزه‌ي‌ ماه‌ مبارك‌ رمضان؛‬
‫قسم‌ دوم‪ :‬روزه‌ي‌ قضاء؛‬
‫قسم‌ سوم‪ :‬روزه‌ي‌ نذر معين؛‬
‫قسم‌ چهارم‪ :‬روزه‌ي‌ نذر غير معين؛‬
‫قسم‌ پنجم‪ :‬روزه‌ي‌ كفاره؛‬
‫قسم‌ شش‪ :‬روزه‌ي‌ نفل؛‬
‫الً اگر كس ‪7‬ي‌ نيت‌ روزه‌ي‌ مطلق‌ يا‬‫روزه‌ي‌ م‪77‬اه‌ رمض‪77‬ان‌ با هر ني‪77‬تي‌ ادا مي‌ش‪77‬ود‪ ،7‬مث ‌‬
‫نيت‌ نفل‌ و غ‪77‬يره‌ ك‪77‬رد‪ ،‬نيت‌ وي‌ اعتب‪77‬اري‌ ن‪77‬دارد و به‌ ج‪77‬اي‌ روزه‌ي‌ رمض‪77‬ان‌ واقع‌‬
‫خواهد شد‪.‬‬
‫‌مگر اينكه‌ كس‪777‬ي‌ مس‪777‬افر‪ 7‬يا مع‪777‬ذور باشد مي‌تواند‪ 7‬در آن‌ روزها نیت روزه‌ي‌ قضا يا‬
‫كفاره‌ كند‪ .‬اما صاحبين‌ (امام‌ ابو يوسف‌ و ام‪77‬ام‌ محمد (رحمهمااهلل) مي‌گوين‪77‬د‪ :‬در هر‬
‫صورت‌ هر نيتي‌ بشود‪ ،‬روزه‌ي‌ رمضان‌ به‌ جاي‌ آن‌ حساب‌ مي‌شود‪.‬‬
‫‌نذر معين‌ با نيت‌ مطلق‌ و نيت‌ نفل‌ ادأ مي‌شود‪ ،7‬و اگر نيت‌ ديگر واجب كرد‪ ،‬به‌ ج‪77‬اي‌‬
‫همان‌ واجب‌ حساب‌ مي‌شود‪ .‬روزه‌ي‌‪ 7‬نفل‌ با نيت‌ مطلق‌ ادا مي‌شود و ب‪77‬راي‌ ن‪77‬ذر غ‪77‬ير‬
‫معين‪ ،‬قضا و كفاره‌ تعيين‌ نيت‌ شرط‌ است‪.‬‬

‫نيت‌ روزه‪:‬‬
‫‌وقت‌ نيت‌ روزه‌ از غ‪777‬روب‌ آفت‪777‬اب‌ تا طل‪777‬وع‌ ص‪777‬بح‌ ص‪777‬ادق‌‪ 7‬اس‪777‬ت‌‪ ،‬و نيت‌ روزه‌ي‌‬
‫رمضان‌ و نذر معين‌ و نفل‌ تا قبل‌ از زوال‌ آفتاب‌ هم‌ صحيح‌ است‪ .‬نيت‌ قضا‪ ،‬كفاره‌ و‬
‫احكام‌ و مسائل‌ فقه‌ حنفي‌ به‌ زبان‌ ساده‬ ‫‪69‬‬

‫ي در ش‪7‬ب‌ اول‌ م‪77‬اه‌ رمض‪77‬ان‌ ني ‌‬

‫ت‬ ‫ن‪77‬ذر معين‌ بعد از طل‪77‬وع‌ ج‪77‬ايز نيس‪77‬ت‪ .‬اگر شخص‪‌ 7‬‬
‫روزه‌ ك‪77‬رد‪ ،‬س‪77‬پس‌ در وس ‪7‬ط‌‪ 7‬م‪77‬اه‌ رمض‪77‬ان‌ چند روزي‌‪ 7‬دي‪77‬وانه‌ شد و با هم‪77‬ان‌ ح‪77‬الت‌‬
‫ديوانگي‪ ،‬آن‌ روزها‪ 7‬را روزه‌ گرفت‪ ،‬آن‌ روزه‪77‬ايي‌‪ 7‬كه‌ دي‪77‬وانه‌ ب‪77‬وده‌ قضا كن‪77‬د‪ ،‬زي‪77‬را‬
‫نيت‌ وجود‪ 7‬نداشته‌ و اگر تمام‌ ماه‌ رمضان‌ ديوانه‌ شد روزه‌ ساقط‌‪ 7‬مي‌گردد‪ 7‬و بعدا قضا‬
‫الزم‌ نيست‌‪.‬‬
‫اگر يك‌ لحظه‌ به‌ هوش‌ آمد باز تا آخر ماه‌ ديوانه‌ شد‪ ،‬فقط‌ قض‪77‬اي‌ روزه‪77‬اي‌ قبل‌ از به‌‬
‫هوش‌ آمدن‌ را به‌ جاي‌ آورد‪.‬‬

‫رؤ‌يت‌ ماه‌‪:‬‬
‫‌روزه‌ي‌ رمضان‌ با رؤ‌يت‌ ماه‌ رمضان‌ يا با تمام‌ شدن‌ سي‌ روز‪ 7‬شعبان‌ واجب‌ مي‌شود‪7‬‬
‫و ب‪77‬راي‌ رؤ‌يت‌ م‪77‬اه‌ رمض‪77‬ان‌ در ص‪77‬ورتي‌‪ 7‬كه‌ َمطلَ ‌ع ابر آل‪77‬ود يا داراي‌ گ‪77‬رد و غب‪77‬ار‬
‫باشد‪ ،‬شهادت‌ يك‌ مرد يا يك‌ زن‌ عادل‌ كافي‌است‪.‬‬
‫براي‌ رؤ‌يت‌ ماه‌ شوال‌ (عيد فطر) در صورتي‌‪ 7‬كه‌ َمطلَع‌ صاف‌ باش‪7‬د الزم‌ اس‪7‬ت‌ جمع‌‬
‫بزرگي‌ ماه‌ را مشاهده‌ كنند آنگاه‌ شهادت‌ آنان‌ مورد‪ 7‬قبول‌ واقع‌ مي‌شود‪ .‬اگر شخص‪77‬ي‌‬
‫ماه‌ رمضان‌ يا شوال‌ را با چشم‌ خويش‌ مشاهده‌ نمود ولي‌ قاض‪7‬ي‌ ش‪77‬هادت‌ او را قب‪77‬ول‌‬
‫نك‪77‬رد‪ ،‬افط‪77‬ار‪ 7‬ب‪77‬راي‌ او ج‪77‬ايز نيس‪7‬ت‌ بلكه‌ روزه‌ بگ‪77‬يرد و اگر افط‪77‬ار ك‪77‬رد قضا الزم‌‬
‫مي‌شود‪ ،‬نه‌ كفاره‪.‬‬

‫روزه‌ي‌ روز شك‪:‬‬

‫‌‌روزه‌ گرفتن‌ (يوم‌الشك) مكروه‌ است‪ ،‬يعني‌ سي‌ام‌ شعبان‌ كه‌ به‌ لحاظ‌ عدم‌ رؤ‌يت‌ ماه‪،‬‬
‫مشكوك‌ است‌ كه‌ اين‌ روز از شعبان‌ است‌ يا از رمضان‪ ،‬مگر براي‌ كسي‌ كه‌ هميش‪77‬ه‌‬
‫اواخر هر م‪77‬اه‌ روزه‌ مي‌گ‪77‬يرد‪ 7‬و اين‌ روز‪ 7‬با هم‪77‬ان‌ روزه‪77‬ايي‌ كه‌ در آنها روزه‌ نفلي‌‬
‫مي‌گرفته‌ موافق‌‪ 7‬شود‪ ،‬در چنين‌ صورتي‌ روزه‌ گ‪77‬رفتن‌ نفلي‌ اش‪77‬كالي‌ ن‪77‬دارد‪ ،‬ولي‌ اگر‬
‫بعد‌اً ثابت‌ شد كه‌ آن‌ روز از روزهاي‌‪ 7‬رمضان‌ بوده‪ ،‬به‌ ج‪77‬اي‌ يك‌ روز رمض‪77‬ان‌ واقع‌‬
‫مي‌شود و لو اينكه‌ نيت‌ نفل‌ يا ديگر واجبي‌ كرده‌ باشد‪.‬‬

‫قضا و كفاره‌‬

‫‌‌موارد وجوب‌ قضا و كفاره‪:‬‬

‫اگر كسي‌ در ماه‌ مبارك‌ رمضان‌ در حالت‌ روزه‌ عمد‌اً جماع‌ كرد يا عم‪77‬د‌اً غ‪77‬ذا و دوا‬
‫خورد يا آب‌ آشاميد‪ ،‬روزه‌اش‌ فاسد مي‌شود‪ 7‬و بر وي‌ قضا و كفاره‌ الزم‌ مي‌گردد‪7.‬‬
‫احكام‌ و مسائل‌ فقه‌ حنفي‌ به‌ زبان‌ ساده‬ ‫‪70‬‬

‫‌‌براي‌ كفاره‌ بايد غالمي‌ آزاد كند يا شصت‌ روز متوالي‌ روزه‌ گيرد‬
‫ماه‌هايي‌ را براي‌ روزه‌ گرفتن‌ انتخاب‌ كند كه‌ در وسط‌ آنها ماه‌ رمضان‪ ،‬ايام‌ تش‪77‬ريق‌‬
‫و عي‪77‬دين‌ نباش‪77‬ند‪ 7.‬اگر در طي‌ دو م‪77‬اه‌ چند روز را روزه‌ نگ‪77‬رفت‪،‬آن‌ روزها از نظر‬
‫كفاره‌ ب‪77‬اطل‌ مي‌ش‪77‬وند و ب‪77‬راي‌ كف‪77‬اره‌ از نو شص‪7‬ت‌ روز بايد روزه‌ گ‪77‬يرد مگر ع‪77‬ذر‬
‫حيض‪.‬‬
‫‌اگر استطاعت‌ روزه‌ گرفتن‌ ندارد به‌ شصت‌ مس‪77‬كين‌ طع‪77‬ام‌ دهد يا به‌ مس‪77‬كيني‌ نص‪7‬ف‌‬
‫صاع‪ )‌2/250‬كيلوگر‪7‬ام) گندم‌ يا قيمت‌ آن‌ را بپردازد‪.‬‬
‫اگر روزه‌ي‌ قضا يا كف‪77‬اره‌ يا ن‪77‬ذر را فاسد ك‪77‬رد‪ ،‬كف‪77‬اره‌ الزم‌ نمي‌ش‪77‬ود‪ 7.‬اگر در يك‌‬
‫رمض‪77‬ان‌ روزه‌ي‌ چند روز‪ 7‬را فاسد‪ 7‬ك‪77‬رد‪ ،‬در ص‪77‬ورتي‌‪ 7‬كه‌ ب‪77‬راي‌ روز‪ 7‬اولي‌ يا دومي‌‪7‬‬
‫كف‪77‬اره‌ ن‪77‬داد‪ ،‬ب‪77‬راي‌ همه‌ يك‌ كف‪77‬اره‌ كافيس‪7‬ت‌‪ ،‬و اگر كف‪77‬اره‌ داده‌ ب‪77‬ود فقط‌ از روزه‪77‬اي‌‪7‬‬
‫گذشته‌ كفاره‌ واقع‌ مي‌شود‪ 7‬و براي‌ بعدي‌ها جديد‌اً كفاره‌ دهد‪.‬‬
‫اگر كفاره‌ از دو رمضان‌ بر وي‌ الزم‌ بود‪ ،‬كفاره‌ي‌ هر رمضان‌ را جداگانه‌ بپردازد‪.‬‬

‫موارد وجوب‌ قضا‪:‬‬

‫اگر كسي‌ جبر‌اً افطار‪ 7‬كرد‪ ،‬يا حقنه‌ شد؛‬
‫يا در گوش‌ و بيني‌اش‌ دارو چكانيده‌ شد؛‬
‫يا در زخم‌ شكم‌ يا زخم‌ سر‪ ،‬دارو چكانيده‌ شد و دارو به‌ جوف‌ دماغ‌ رسيد؛‬
‫يا خاك‪ ،‬سنگريزه‌ يا چيزي‌ كه‌ با آن‌ تغذ‌ي‌ و تداوي‌ نمي‌شود‪ ،‬فرو برد؛‬
‫يا عمد‌اً به‌ مقدار پري‌ دهان‌ استفراغ‌ نمود؛‬
‫يا به‌ گمان‌ اينكه‌ هنوز شب‌ است‌ سحري‌ خورد‪ ،‬سپس‌ معلوم‌ شد كه‌ فجر طلوع‌ كرده؛‬
‫يا به‌ گمان‌ اينكه‌ آفتاب‌ غروب‌ كرده‪ ،‬افطار نمود و حال‌ آنكه‌ آفتاب‌ غروب‌ نكرده؛‬
‫يا به‌ فراموشي‌ غذا خورد‪ 7‬و گمان‌ كرد روزه‌اش‌ باطل‌ شده‌ سپس‌ عمد‌اً غذا خورد؛‬
‫يا به‌ حلق‌ كسي‌ كه‌ خواب‌ بود آب‌ ريخته‌ شد؛‬
‫يا با زني‌ در حال‌ خواب‌ يا بيهوشي‌ يا ديوانگي‌ جماع‌ شد؛‬
‫در همه‌ي‌ اين‌ صورتها فقط‌ قضاي‌ آن‌ روز واجب‌ است‌ نه‌ كفاره‪.‬‬
‫همچ‪77‬نين‌ اگر در رمض‪77‬ان‌ نه‌ نيت‌ روزه‌ ك‪77‬رد و نه‌ نيت‌ افط‪77‬ار و از مفط‪77‬رات‌ روزه‌‬
‫چيزي‌ از او به‌ وقوع‌‪ 7‬نپيوست‌ فقط‌ قضا الزم‌ مي‌شود‪7.‬‬

‫‌موارد عدم‌ وجوب‌ قضا‪:‬‬

‫اگر در حال‌ فراموش‪7‬ي‌ از روزه‪ ،‬غ‪77‬ذا خ‪77‬ورد‪ 7‬يا آب‌ آش‪77‬اميد يا جم‪77‬اع‌ ك‪77‬رد‪ ،‬روزه‌اش‌‬
‫فاسد نمي‌شود‪ 7‬و قضا هم‌ الزم‌ نيست‪ .‬همچنين‌ از احتالم‌ و انزال‌ با شهوت‌ و استعمال‌‬
‫احكام‌ و مسائل‌ فقه‌ حنفي‌ به‌ زبان‌ ساده‬ ‫‪71‬‬

‫روغن‌ بر بدن‌ و مصرف‌ سرمه‌ در چشم‌ و غيبت‌ كردن‌ و حج‪7‬امت‌ و اس‪7‬تفراغ‌ ب‪7‬دو ‌‬
‫ن‬
‫قصد و اختيار يا استفراغ‌ عمدي‌ كه‌ از پري‌ ده‪77‬ان‌ كم‪77‬تر باشد و رفتن‌ آب‌ در گ‪77‬وش‪،‬‬
‫از همه‌ي‌ اينها روزه‌ فاسد نمي‌شود‪ .‬اگر در آلت‌ تناسل‌ روغن‌ يا چ‪7‬يز ديگ‪7‬ري‌ چكانيد‬
‫روزه‌ فاسد نمي‌شود‪.‬‬
‫مسأله‪:‬‬
‫‌اگر با زني‌ كه‌ م‪77‬رده‌ اس‪77‬ت‪ ،‬يا در غ‪77‬ير س‪77‬بيلين‪ ،‬يا با حي‪77‬واني‌ جم‪77‬اع‌ ك‪77‬رد‪ ،‬يا از زن‌‬
‫بوسه‌ گرفت‌ يا با شهوت‌ لمس‌ نمود‪ ،‬اگر ان‪77‬زال‌ شد روزه‌ فاسد‪ 7‬و قضا الزم‌ مي‌ش‪77‬ود‪،‬‬
‫و اگر انزال‌ نشد روزه‌ فاسد‪ 7‬نمي‌شود‪ 7.‬غذايي‌ كه‌ در خالل‌ دندانها وجود داش ‪7‬ت‌ اگر با‬
‫دست‌ بيرون‌ آورد و خورد روزه‌اش‌ فاسد‪ 7‬مي‌گ‪77‬ردد‪ ،‬و اگر با زب‪77‬ان‌ ب‪77‬يرون‌ آورد‪ ،‬در‬
‫صورتي‌‪ 7‬كه‌ از مقدار نخود كمتر باشد روزه‌ فاسد‪ 7‬نمي‌شود‪ ،7‬و اگر مقدار نخود باش‪77‬د‪،‬‬
‫روزه‌ فاسد و قضا الزم‌ مي‌آيد‪.‬‬
‫‌و اگر دانه‌ كنجدي‌ يا مقدار آن‌ را در دهان‌ انداخته‌ فرو برد‪ ،‬روزه‌ فاسد مي‌شود‪ .‬اگر‬
‫جويد بطوري‌‪ 7‬كه‌ در دهان‌ متالشي‌ شد‪ ،‬فاسد‪ 7‬نمي‌شود‪7.‬‬
‫مسأله‪:‬‬
‫‌چش‪77‬يدن‌ و جوي‪77‬دن‌ چ‪77‬يزي‌ ب‪77‬دون‌ ع‪77‬ذر مك‪77‬روه‌ است‌‪ ،‬و جوي‪77‬دن‌ غ‪77‬ذا ب‪77‬راي‌ ك‪77‬ودك‌ در‬
‫ص‪77‬ورت‌ ض‪77‬رورت‌ ج‪77‬ايز اس‪77‬ت‪ .‬مضمض‪77‬ه‪ ،‬استنش‪77‬اق‪ 7،‬غس ‪7‬ل‌ نم‪77‬ودن‌ و پ‪77‬ارچه‌ي‌تر‬
‫‌ص‪77‬بريي‪7‬‬
‫ِ‌‬ ‫اس‪77‬تفاده‌ ك‪77‬ردن‌ ب‪77‬راي‌ دفع‌ گ‪77‬رمي‪ ،‬مك‪77‬روه‌ اس‪77‬ت‌ زي‪77‬را بر بي‌تحملي‌‪ 7‬و بي‬
‫روزه‌دار داللت‌ مي‌كند و اين‌ ممنوع‌ است‪.‬‬
‫‌اگر در شب‌ جنب‌ شد و تا صبح‌ با هم‪77‬ان‌ ح‪7‬الت‌ ب‪77‬اقي‌ ماند روزه‌ ص‪7‬حيح‌ اس‪7‬ت‪ ،‬ليكن‌‬
‫مستحب‌ آن‌ است‌ كه‌ قبل‌ از طلوع‌ فجر غسل‌ كند‪.‬‬
‫مسأله‪:‬‬
‫‌علما اتف‪77777‬اق‌ نظر دارند كه‌ روزه‌ از دروغ‌ گفتن‪ ،‬غيبت‌ ك‪77777‬ردن‌ و فحش‌ گفتن‪ ،‬فاسد‪7‬‬
‫نمي‌شود‪ 7‬ولي‌ شديد‌اً مكروه‌ و از ثواب‌ آن‌ كاسته‌ مي‌شود و به‌ قدري‌‪ 7‬گناه‌ دارد كه‌ امام‌‬
‫اوزاعي ‪:‬؛ مي‌گويد‪ 7:‬روزه‌ي‌ او بط‪77‬ور‪ 7‬كلي‌ ب‪77‬اطل‌ مي‌ش‪77‬ود‪ ،‬زي‪77‬را كه‌ رس‪77‬ول‌ اك‪77‬رم ‪‬‬
‫فرموده‌ان‪77‬د‪« :‬هر كس‌ دروغگ‪77‬ويي‌‪ 7‬را ت‪77‬رك‌ نك‪77‬رد و از معص‪77‬يتها ب‪77‬از نيام‪77‬د‪ ،‬خداوند‬
‫متعال‌ نيازي‌‪ 7‬به‌ روزه‌ي‌ وي‌ ندارد»‪.‬‬
‫يعني‌ روزه‌اش‌ مقبول‌ بارگاه‌ خداوند نيست‪.‬‬
‫‌پس‌ شايسته‌ است‌ كه‌ شخص‌ روزه‌دار‪ 7‬خودش‌ را از تمام‌ منكرات‌گناهان‌ باز نگه‪77‬دارد‬
‫تا در روزه‌اش‌ خللي‌ وارد نشود‪7.‬‬
‫مسأله‪:‬‬
‫احكام‌ و مسائل‌ فقه‌ حنفي‌ به‌ زبان‌ ساده‬ ‫‪72‬‬

‫‌اگر شخصي‌‪ 7‬طعام‌ مي‌خ‪77‬ورد‪ 7‬يا جم‪77‬اع‌ مي‌ك‪77‬رد در عين‌ ح‪77‬ال‪ ،‬فجر طل‪77‬وع‌ ك‪77‬رد‪ ،‬و با‬
‫مجرد طل‪77‬وع‌ فجر غ‪77‬ذا را از ده‪77‬ان‌ ب‪77‬يرون‌ ان‪77‬داخت‌ و جم‪77‬اع‌ را ت‪77‬رك‌ ك‪77‬رد روزه‌اش‌‬
‫صحيح‌ است‪.‬‬

‫روزه‌ي‌ مريض‌ و مسافر‪:‬‬

‫‌اگر مريض‌ از گرفتن‌ روزه‌ ترس‌ تشديد مرض‌ را داشته‌ باش‪77‬د‪ ،‬افط‪77‬ار ب‪77‬رايش‌ ج‪77‬ايز‬
‫است‪ .‬همچنين‌ اگر مسافر با گرفتن‌ روزه‌ در مضيقه‌ي‌ ش‪77‬ديد ق‪77‬رار مي‌گ‪77‬يرد‪ ،‬افط‪77‬ار‪7‬‬
‫برايش‌ جايز است‪ .‬اگر مسافر در حال‌ جهاد باشد يا گرفتن‌ روزه‌ برايش‌ مضر باش‪77‬د‪،‬‬
‫نگرفتن‌ روزه‌ بهتر است‌ و اگر خوف‌ هالك‌ باشد افطار‪ 7‬واجب‌ مي‌شود‪7.‬‬
‫اگر مريض‌ و مسافر‪ 7‬در همان‌ حالت‌ سفر يا م‪77‬رض‌ ف‪77‬وت‌ كردن‪77‬د‪ ،‬واجب‌ نمي‌ش‪77‬ود و‬
‫اگر پس‌ از سالم‌ شدن‌ و اقامت‌ فوت‌ نمودند‪ ،‬هر چند روز كه‌ بعد از سالم‌ شدن‌ و مقيم‌‬
‫ش‪7‬دن‌ دريافته‌اند ولي‌ آنها در مق‪7‬ابل‌ هر روز مق‪7‬دار نص‪7‬ف‌ ص‪7‬اع‪ )‌2/250‬كيلو گرام)‬
‫گندم‌ يا قيمت‌ معادل‌ آن‌ را به‌ فقرا بپردازد‪7.‬‬
‫ش‪77‬يخ‌ ف‪77‬اني‌ (پ‪77‬ير م‪77‬رد يا پ‪77‬يرزني‌ كه‌ در ح‪77‬الت‌ فنا ش‪77‬دن‌ هس‪77‬تند و امید بهب‪77‬ودي‌‪ 7‬آن‪77‬ان‌‬
‫نيست) در ص‪77‬ورتي‌‪ 7‬كه‌ نتوانند‪ 7‬روزه‌ گيرند در قب‪77‬ال‌ هر روز‪ ،‬نص‪7‬ف‌ ص‪77‬اع‌ گن‪77‬دم‌ يا‬
‫قيمت‌ آن‌ را به‌ فقرا بدهند و چنانچه‌ بع‪77‬د‌اً ق‪7‬درت‌ و ت‪7‬وان‌ قضا حاص‪7‬ل‌ ش‪77‬د‪ ،‬قضا الزم‌‬
‫مي‌شود‪.‬‬
‫‌زن‌ حامله‌ يا شير دهنده‌اي‌ كه‌ بر نفس‌ خود يا بربچه‌ي‌ خود احساس خطر كند‪ ،‬افطار‬
‫كند و بعد‌اً قضا بجا آورد‪ .‬اگر كودكي‌‪ 7‬در اثناي‌ روز‪ 7‬رمضان‌ ب‪77‬الغ‌ گردي‪77‬د‪ ،‬يا ك‪77‬افري‌‪7‬‬
‫مس‪77‬لمان‌ ش‪77‬د‪ ،‬يا زن‌ حائض ‪7‬ه‌ پ‪77‬اك‌ ش‪77‬د‪ ،‬مس‪77‬تحب‌ اس ‪7‬ت‌ كه‌ بقيه‌ي‌ روز را به‌ منظ‪77‬ور‪7‬‬
‫مشابهت‌ با روزه‌ داران‪ ،‬افطار‪ 7‬نكنند و قضاي‌‪ 7‬آن‌ روز‪ 7‬فقط‌ بر زن‌ حائض‌ الزم‌ اس‪7‬ت‌‬
‫بر بقيه‌ الزم‌ نيست‪.‬‬

‫‌‌روزه‌هاي‌ نفلي‪‌:‬‬
‫روزه‌ي‌ نفل‌ به‌ محض‌ ش‪77‬روع‌ واجب‌ مي‌ش‪77‬ود‪ 7،‬مگر در روزه‪77‬ايي‌ كه‌ در آنها گ‪77‬رفتن‌‬
‫روزه‌ صحيح‌ نيست‌ مانند‪ :‬عيدين‌ و سه‌ روز‪ 7‬اي‪77‬ام‌ تش‪77‬ريق‪ 7.‬افط‪77‬ار‪ 7‬روزه‌ي‌ نفلي‌ ب‪77‬دون‌‬
‫عذر ص‪77‬حيح‌ نيس‪7‬ت‌‪ ،‬اگر ع‪77‬ذري‌ پيش‌ آمد افط‪77‬ار ج‪77‬ايز اس‪7‬ت‌ و بع‪77‬د‌اً قضا بجا آورده‌‬
‫شود‪ .‬گرفتن‌ روزه‌ در ايام‌ تشريق‌ و عيدين‌ حرام‌ است‌ اگر كسي‌ روزه‌ گرفت‪ ،‬واجب‌‬
‫است‌ افطار كند و قضا هم‌ الزم‌ نيست‪.‬‬
‫احكام‌ و مسائل‌ فقه‌ حنفي‌ به‌ زبان‌ ساده‬ ‫‪73‬‬

‫روزه‌ي‌ شش‌ روز شوال‪:‬‬

‫گرفتن‌ روزه‌ي‌ شش‌ روز‪ 7‬شوال‌ بعد از عيدالفطر ثواب‌ بسيار دارد و در ح‪77‬ديث‌ آم‪77‬ده‌‬
‫كه‪« :‬هر كس‌ آن‌ شش‌ روز را روزه‌ گرفت‪ ،‬گويا همه‌ي‌ سال‌ را روزه‌ گرفته‌ است»‪.‬‬
‫پيامبر اكرم ‪ ‬در شعبان‌ اغلب‌ اوقات‌ روزه‌ مي‌گرفتند‪7.‬‬

‫روزه‌ي‌ سه‌ روز هرماه‪:‬‬

‫روزه‌ گرفتن‌ سه‌ روز در هر ماه‌ سنت‌ اس‪7‬ت‌ گ‪77‬اهي‌ پي‪77‬امبر اك‪77‬رم ‪ ‬اي‪77‬ام‌ بيض‌ (يع‪77‬ني‌‬
‫سيزدهم‪ ،‬چهاردهم‌ و پانزدهم‌ هر م‪77‬اه) را روزه‌ مي‌گرفتند‪ ،7‬و گ‪77‬اهي‌ اول‌ م‪77‬اه‪ ،‬گ‪77‬اهي‌‬
‫آخر ماه‪ ،‬گ‪77‬اهي‌ از هر ده‌ روز يك‌ روز و گ‪77‬اهي‌ دوش‪77‬نبه‪ ،‬پنجش‪77‬نبه‌ و ب‪77‬العكس‌ روزه‌‬
‫مي‌گرفتند‪7.‬‬

‫روزه‌ي‌ روز عرفه‌ و عاشورا‪:‬‬

‫روزه‌ گرفتن‌ روز عرفه‌ يعني‌ نهم‌ ذي‌ الحجه‌ نيز ثواب‌ بسيار دارد‪.‬‬
‫همچنين‌ روزه‌ گرفتن‌ روز‪ 7‬عاشورا (دهم‌ محرم) بسيار‪ 7‬ث‪77‬واب‌ دارد‪ ،‬و مس‪77‬تحب‌ اس‪7‬ت‌‬
‫كه‌ يك‌ روز قبل‌ از عاش‪77‬ورا يا بعد از عاش‪77‬ورا هم‌ روزه‌ بگ‪77‬يرد تا مش‪77‬ابه‌ با يهودي‪77‬ان‌‬
‫نشود‪.‬‬

‫كراهيت‌ صوم‌ دهر و صوم‌ وصال‪:‬‬

‫‌ص‪77‬وم‌ دهر (تم‪77‬ام‌ روزه‪77‬اي‌ زن‪77‬دگي‌‪ 7‬را روزه‌ گ‪77‬رفتن) و ص‪77‬وم‌‪ 7‬وص‪77‬ال‌ (پي‪77‬اپي‌ روزه‌‬
‫گرفتن) مكروه‌ است‌ و بهترين‌ صيام‪ ،‬صيام‌ حض‪77‬رت‌ داود ‪ ‬اس ‪7‬ت‌ كه‌ يك‌ روز روزه‌‬
‫مي‌گرفتند‪ 7‬و يك‌ روز افطار‪ 7‬مي‌كردند‪7.‬‬
‫خالصه‪ ،‬بهترين‌ عبادت‌ آن‌ عبادتي‌ است‌ كه‌ انسان‌ روي‌‪ 7‬آن‌ مداومت داشته‌ و هيچگ‪77‬اه‌‬
‫ترك‌ نكند‪ .‬اگر زن‌ بدون‌ اجازه‌ي‌ شوهر‪ 7‬روزه‌ي‌ نفلي‌ بگيرد روزه‌اش‌ درست‌ نيس‪77‬ت‪.‬‬
‫همچنين‌ نوكر‪ 7‬و غالم‌ بدون‌ اجازه‌ي‌ مالك‌ نمي‌توانند‪ 7‬روزه‌ بگيرند‪.‬‬

‫‌‌اعتكاف ‌‪:‬‬
‫اعتكاف‌ ده‌ روز‪ 7‬آخر ماه‌ رمض‪7‬ان‌ در مس‪7‬جد س‪7‬نت‌ اس‪7‬ت‌‪ ،‬و اگر كس‪7‬ي‌ اعتك‪7‬اف‌ ن‪7‬ذر‬
‫كرد‪ ،‬اعتكاف‌ بر او واجب‌ مي‌شود‪ 7‬و در اعتك‪77‬اف‌ واجب‌ روزه‌ ش‪77‬رط‌ اس‪7‬ت‌‪ ،‬ولي‌ در‬
‫اعتكاف‌ نفلي‌ روزه‌ الزم‌ نيست‪.‬‬
‫اقل‌ مدت‌ اعتك‪77‬اف‌ از نظر ام‪77‬ام‌ اعظم ‪:‬؛ يك‌ روز اس ‪7‬ت‌‪ ،‬و از نظر ام ‪7‬ام ابويوسف ‪:‬؛‬
‫اكثر روز‪ ،‬و از نظر امام‌ محمد ‪:‬؛ يك‌ ساعت‌ هم‌ اعتكاف‌ صحيح‌ است‪.‬‬
‫احكام‌ و مسائل‌ فقه‌ حنفي‌ به‌ زبان‌ ساده‬ ‫‪74‬‬

‫آنچه‌ براي‌ معتكف‌ جايز و يا غير جايز است‪:‬‬

‫‌بيرون‌ آم‪77‬دن‌ معتكف‌ از مس‪77‬جد ص‪77‬حيح‌ نيس‪7‬ت‌ مگر ب‪77‬راي‌ قض‪77‬اي‌ ح‪77‬اجت‌ يا غس‪7‬ل‌ و‬
‫وضو و نم‪77‬از جمعه‌ و اگر ب‪77‬راي‌ نم‪77‬از جمعه‌ به‌ مس‪77‬جدي‌‪ 7‬ديگر رفت‌ به‌ محض‌ اينكه‌‬
‫نماز تمام‌ شد بايد برگردد‪ 7‬و اگر آنجا درنگ‌ كرد اعتكاف‌ فاسد‪ 7‬مي‌شود‪.‬‬
‫اگر يك‌ لحظه‌ ب‪77‬دون‌ ع‪77‬ذر از مس‪77‬جد ب‪77‬يرون‌ آم‪77‬د‪ ،‬اعتك‪77‬اف‌ فاسد مي‌ش‪77‬ود و از نظر‬
‫صاحبين‌ اگر اكثر روز‪ 7‬را بيرون‌ از مس‪77‬جد بگذراند اعتك‪77‬اف‌ فاسد مي‌ش‪77‬ود‪ ،7‬و گ‪77‬رنه‌‬
‫فاسد نمي‌ش‪77‬ود‪ 7.‬خ‪77‬وردن‌ ونوش‪77‬يدن‪ ،‬خ‪77‬واب‌ و مع‪77‬امله‌ ب‪77‬دون‌ احض‪77‬ار‪ 7‬ك‪77‬اال در مس‪77‬جد‬
‫صحيح‌ است‪ .‬در حالت‌ اعتك‪7‬اف‌ جم‪7‬اع‌ و مق‪7‬دمات‌ جم‪7‬اع‌ مانند‪ :‬بوس‪7‬ه‌ و غ‪7‬يره‌ ج‪7‬ايز‬
‫نيست‪ .‬اگر جماع‌ ك‪77‬رد اعتك‪77‬اف‌ ب‪77‬اطل‌ مي‌ش‪77‬ود‪ ،7‬و اگر از بوس‪7‬ه‌ و دس‪7‬ت‌ زدن‌ ان‪77‬زال‌‬
‫شود‪ ،‬اعتكاف‌ فاسد‪ 7‬مي‌شود و إال نه‪.‬‬
‫خاموشي‌ مطلق‌ براي‌ معتكف‌ مكروه‌ است‌ بلكه‌ از كالم‌ دنيوي‌‪ 7‬و بيهوده‌ اح‪77‬تراز كن‪77‬د‪.‬‬
‫تالوت‌ قرآن کریم‪ ،‬نفل‌ و اذكار در حالت‌ اعتكاف‌ ثواب‌ بسيار‪ 7‬دارد‪.‬‬
‫مسأله‪:‬‬
‫‌اگر كسي‌ اعتكاف‌ چند روز‪ 7‬را نذر كرد‪ ،‬شبهاي‌ آن‌ روزها‪ 7‬هم‌ اعتكاف‌ الزم‌ مي‌ش‪77‬ود‬
‫و اگر يك‌ ماه‌ اعتكاف‌ نذر كرد‪ ،‬يك‌ ماه‌ پياپي‌ اعتكاف‌ الزم‌ مي‌شود‪7.‬‬
‫‌‬
‫احكام‌ و مسائل‌ فقه‌ حنفي‌ به‌ زبان‌ ساده‬ ‫‪75‬‬

‫كتاب‌ التقوي‌‬
‫پس‌ از انجام‌ اركان‌ و فرايض‌ اسالم‪ ،‬دانستن‌ آنچه‌ حرام‪ ،‬مكروه‌ و مشتبه‌ است‌ ب‪77‬را ‌‬
‫ي‬
‫يك‌ فرد مسلمان‌ الزامي‌ است‪ .‬خ‪77‬ودداري‌ از م‪77‬رتكب‌ ش‪77‬دن‌ مش‪77‬تبهات‌ به‌ علت‌ احتي‪77‬اط‌‬
‫عدم‌ وقوع‌ در حرام‌ و مكروه‪ ،‬از ضروريات‌ اسالمي‌ است‪.‬‬

‫‌‌بيان‌ خوردنيها‪:‬‬
‫ح شرعي‌ م‪77‬رده‌ اس ‪7‬ت‌ و ج‪77‬انوري‌‬ ‫خوردن‌ گوشت‌ جانوري‌‪ 7‬كه‌ به‌ خودي‌ خود بدون‌ ذب ‌‬
‫كه‌ آن‌ را كافري‌‪ 7‬غير اهل‌ كتاب‌ ذبح‌ نموده‪ ،‬حرام‌ است‪.‬‬
‫همچنين‌ جانوري‌ را كه‌ مسلمان‌ يا اهل‌ كتابي‌ ذبح‌ كرده‌ ولي‌ عمد‌اً ترك‌ تسميه‌ نم‪77‬وده‪،‬‬
‫حرام‌ است‌‪ ،‬واگر تسميه‌ را فراموش‌‪ 7‬كرده‌ حالل‌ است‪.‬‬
‫‌خوردن‌ گوشت‌ چهارپايان‌ و پرندگان‌ درنده‌ مانند‪ :‬گرگ‪ ،‬كفتار‪ ،‬روباه‪ ،‬سگ‪ ،‬شاهين‌‬
‫و غيره‌ و جانوران‌ خزنده‌ در زمين‌ مانند‪ :‬موش‪ ،‬مار و حشرات‌‪ ،‬مانند‪ :‬زنب‪77‬ور‪ 7،‬الك‌‬
‫پشت‌ و جانوراني‌‪ 7‬كه‌ اغلب‌ غذاي‌ آنها نجس‌ است‪ ،‬حرام‌ است‪.‬‬
‫خوردن‌ گوشت‌ زاغ‌ كه‌ هم‌ دانه‌ و هم‌ نجاست‌ مي‌خورد‪ ،‬مكروه‌ است‪.‬‬
‫خوردن‌ گوش‪7‬ت‌ اس‪7‬ب‌ حالل‌ اس‪77‬ت‪ .‬زاغي‌ كه‌ فقط‌ دانه‌ مي‌خ‪77‬ورد و خرگ‪77‬وش‌‪ 7‬و ديگر‬
‫حيوان‪77‬ات‌ بياب‪77‬اني‌ حالل‌ان‪77‬د‪ .‬از حيوان‪77‬ات‌ دريا فقط‌ ان‪77‬واع‌ م‪77‬اهي‌ حالل‌ اس‪77‬ت‪ ،‬بقيه‌‬
‫حرام‌اند‪.‬‬
‫مسأله‪:‬‬
‫‌خوردن‌ طعام‌ و ميوه‌جات‌ به‌ نيت‌ تقويت‌ بر عبادت‌ در حد س‪77‬ير ش‪77‬دن‪ ،‬مب‪77‬اح‌ و ث‪77‬واب‌‬
‫دارد و خوردن‌ بيش‌ از سيري‌‪ 7‬در حد اسراف‌ و ش‪77‬كم‌ پر ك‪77‬ردن‌ ح‪77‬رام‌ اس‪7‬ت‌‪ ،‬مگر به‌‬
‫قصد روزه‌ يا به‌ خاطر مهمان‪.‬‬
‫مسأله‪:‬‬
‫‌در ح‪77‬الت‌ مخمص‪7‬ه‌ (يع‪77‬ني‌ هنگ‪77‬ام‌ انديش‪7‬ه‌ي‌ م‪77‬رگ‌ و م‪77‬واقع‌ اض‪77‬طراري) اگر طع‪77‬ام‌‬
‫حاللي‌ ميسر نشود‪ ،‬مي‌توان‌ از محرمات‌ به‌ق‪77‬دري‌‪ 7‬ك ‌ه از م‪77‬رگ‌ نج‪77‬ات‌ حاص‪7‬ل‌ ش‪77‬ود‪،‬‬
‫خ‪77‬ورد‪ 7.‬بلكه‌ در چ‪77‬نين‌ ح‪77‬الي‌ خ‪77‬وردن‌ ف‪77‬رض‌ اس‪77‬ت‪ ،‬اگر نخ‪77‬ورد‪ 7‬و بم‪77‬يرد گنهك‪77‬ار‪ 7‬و‬
‫مسئول‌ خواهد بود‪ .‬استفاده‌ از ام‪7‬وال‌ ديگ‪7‬ران‌ به‌ مق‪7‬دار نج‪7‬ات‌ ج‪7‬ان‌ ج‪7‬ايز اس‪7‬ت‌ ولي‌‬
‫بعد‌اً قيمت‌ آن‌ را به‌ مالك‌ بپردازد‪7.‬‬
‫مسأله‪:‬‬
‫احكام‌ و مسائل‌ فقه‌ حنفي‌ به‌ زبان‌ ساده‬ ‫‪76‬‬

‫‌كليه‌ي‌ اقسام‌ شراب‌ در صورتي‌ كه‌ مست‌ كننده‌ باشند‪ ،‬حرام‌ و نجس‌ هس‪77‬تند‪ .‬همچ‪77‬ني ‌‬
‫ن‬
‫هر چيز نشه‌ كننده‌ مانند ترياك‪ ،‬هروئين‌ و ديگر مواد مخدر حرام‌ اس ‪7‬ت‌ و از ش‪77‬راب‌‬
‫هيچگونه‌ استفاده‌اي‌ حتي‌ به‌ عنوان‌ عالج‌ و مداوا هم‌ جايز نيست‪.‬‬

‫‌‌آداب‌ غذا خوردن‌ و آب‌ آشاميدن‪‌:‬‬

‫الً «بسم‌اهلل» گفته‌ ش‪77‬ود و در آخر «الحمدهلل» و قبل‌ از غ‪77‬ذا و بعد از‬ ‫سنت‌ است‌ كه‌ او ‌‬
‫غذا دستها شسته‌ شوند‪7.‬‬
‫آب‌ با سه‌ جرعه‌ با دست‌ نوشيده‌ شود و با هر جرعه‌ «بسم‌اهلل» گفته‌ شود‪.‬‬
‫مسأله‪:‬‬
‫‌اگر يك‌ نفر عادل‌ به‌ طهارت‌ يا نجاست‌ آب‌ خبر دهد‪ ،‬قولش‌ مورد قبول‌ اس‪77‬ت‌‪ ،‬و اگر‬
‫فاسق‌ يا مستور الحالي‌ (كسي‌ كه‌ عدالت‌ و فسقش‌ معلوم‌ نمي‌شود) به‌ نجاست‌ آب‌ خبر‬
‫دهد‪ ،‬بايد فكر و تأمل‌ ك‪77‬رد و بر غ‪77‬الب‌ رأي‌ خ‪77‬ود عمل‌ نم‪77‬ود‪ .‬پس‌ اگر غ‪77‬الب‌ ظن‌ در‬
‫راس‪77‬تگويي‌ وي‌ اس‪77‬ت‌ آبها را بري‪77‬زد‪ 7‬و تيمم‌ كند‪ ،‬و اگر ظن‌ غ‪77‬الب‌ در ك‪77‬ذب‌ اس‪77‬ت‌‬
‫مي‌تواند هم‌ وضو بگيرد و هم‌ تيمم‌ كند‪.‬‬
‫مسأله‪:‬‬
‫‌گوش‪77‬تي‌ كه‌ از مس‪77‬لمان‌ يا اهل‌ كت‪77‬اب‌ خري‪77‬داري‌‪ 7‬ش‪77‬ود حالل‌ است‌‪ ،‬و گوش‪77‬تي‌ كه‌ از‬
‫بقيه‌ي‌ كفار خريداري‌ شود‪ ،‬حرام‌ است‪.‬‬
‫مسأله‪:‬‬
‫‌قبول‌ ضيافت‌ و هدايا از اميران‪ ،‬حكام‌ ظالم‪ ،‬زن‌ رقاصه‌ و فاحش ‪7‬ه‌ ج‪77‬ايز نيس‪77‬ت‪ .‬اگر‬
‫يقين‌ كند كه‌ اين‌ هدايا كه‌ به‌ او داده‌ مي‌شود‪ 7‬از طريق‌‪ 7‬حالل‌ به‌ دست‌ آم‪77‬ده‪ ،‬جايزاس‪7‬ت‌‬
‫ولي‌ بهتر بنا بر احتياط‪ ،‬عدم‌ قبول‌ است‪.‬‬

‫‌آداب‌ لباس‪‌:‬‬
‫پوشيدن‌ لباس‌ به‌ مقدار ستر عورت‌ و دفع‌ سرما و گرما بر همه‌ي‌ افراد فرض‌ اس‪7‬ت‌‪،‬‬
‫و بيش‪77‬تر از آن‌ مق‪77‬دار‪ ،‬جهت‌ زينت‌ و اظه‪77‬ار نعمته‪77‬اي‌‪ 7‬خداوند و اداي‌ ش‪77‬كر مس‪77‬تحب‌‬
‫است‪.‬‬
‫‌از پوشيدن‌ لباسهاي‌‪ 7‬خيلي‌ نازك‌ بايد احتراز كرد‪ .‬بخصوص‌ پوشيدن لباسهاي‌‪ 7‬نازك‌ و‬
‫ظريف‌ براي‌ زنان‌ در صورتي‌ كه‌ مسايل‌ شرعي‌ رعايت‌ نشود‪ ،‬حرام‌ است‪.‬‬
‫مسأله‪:‬‬
‫‌پايين‌ بودن‌ شلوار و پيراهن‌ از شتالنگ‌ و قوزك‌ پا جايز نيست‪.‬‬
‫رها نمودن‌ شمله‌ي‌ عمامه‌ به‌ قدر يك‌ وجب‌ يا نيم‌ متر مستحب‌ است‪.‬‬
‫احكام‌ و مسائل‌ فقه‌ حنفي‌ به‌ زبان‌ ساده‬ ‫‪77‬‬

‫تكلف‌ در لباس‌ به‌ نيت‌ اسراف‌ و تكبر و خودنمايي‌ حرام‌ است‪.‬‬

‫پوشيدن‌ لباسي‌ كه‌ با زعفران‌ رنگ‌ شده‌ براي‌ مردان‌ حرام‌ است‪.‬‬
‫پوشيدن‌ لباس‌ قرمز‪ 7‬براي‌ مردان‌ مطلق‌ا ً مكروه‌ است‪.‬‬
‫پوشيدن‌ لباسهايي‌ كه‌ از ابريشم‌‪ 7‬خالص‌ باشند براي‌ م‪77‬ردان‌ ح‪77‬رام‌ اس‪77‬ت‪ ،‬و اگر ت‪77‬ار و‬
‫الً از ابريشم‌‪ 7‬نباشد‪ ،‬اشكالي‌ ندارد‪ .‬بافتن‌ ف‪77‬رش‌ و پش‪77‬تي‌ از ابريش‪7‬م‌ خ‪77‬الص‌‬
‫پود آن‌ كام ‌‬
‫از نظر امام‌ اعظم ‪:‬؛ جايز است‌ و از نظر صاحبين‌ جايز نيست‪.‬‬
‫پوشيدن‌ زيور آالت‌ مانند‪ :‬طال و نقره‌ براي‌ زن‪77‬ان‌ ج‪77‬ايز است‌‪ ،‬و برای م‪77‬ردان‌ ج‪77‬ايز‬
‫نيست‪ .‬داشتن‌ انگشتر نقره‌ براي‌ قاضي‌ و پادشاه‌ جهت‌ مهر در انگشت‌ جايز اس‪77‬ت‌ و‬
‫براي‌ ديگران‌ جايز نيست‪.1‬‬
‫استفاده‌ از ظروفي‌ كه‌ از طال يا نقره‌ باشند يا ميز و صندلي‌‪ 7‬كه‌ از طال یا نقره‌ ساخته‌‬
‫شده‌اند‪ ،‬نشستن‌ بر آنها و غذا خوردن‌ در آن‌ ظروف‌‪ 7‬مطلق‌ا ً حرام‌ اس‪77‬ت‪ .‬پوش‪77‬يدن‌ طال‬
‫و نقره‌ به‌ پسر بچه‌ها جايز نيست‪.‬‬

‫‌بيان‌ وطي‌ و دواعي‌ آن‪‌:‬‬

‫جم‪77‬اع‌ با زن‌ منك‪77‬وحه‌ي‌ خ‪77‬ويش‌ در ح‪77‬الت‌ حيض‌ و نف‪77‬اس‌ و در محل‌ غ‪77‬ير مش‪77‬روع‌‪7‬‬
‫( ُدبُر) حرام‌ است‪.‬‬
‫‌همچنين‌ عمل‌ لواط‌ قطع‌ا ً حرام‌ و منكر حرمت‌ آن‌ كافر است‪ .‬نگاه كردن‌ به‌ سوي‌ زن‌‬
‫غ‪77‬ير مح‪77‬رم‌ يا به‌ س‪77‬وي‌ أَم‪ُ 7‬رد‌ (پسر بي‌ريش) دس‪7‬ت‌ زدن‪ ،‬غم‪77‬زه‌ و اش‪77‬اره‌ با ش‪77‬هوت‌‬
‫حرام‌ است‪.‬‬
‫مسأله‪:‬‬
‫‌نگاه‌ كردن‌ به‌ عورت‌ ديگ‪77‬ران‌ ح‪77‬رام‌ اس‪7‬ت‌ مگر وقت‌ ض‪77‬رورت‌ ش‪77‬رعي‌ مانند‪ :‬نگ‪77‬اه‌‬
‫دك‪77‬تر و ط‪77‬بيب‪ ،‬ختنه‌ كنن‪77‬ده‌ و قابل‪77‬ه‪ .‬م‪77‬رد مي‌تواند به‌ اعض‪77‬اي‌ م‪77‬رد به‌ غ‪77‬ير از محل‌‬
‫ع‪77‬ورت‌ كه‌ از ن‪77‬اف‌ تا زانو اس ‪7‬ت‌ نگ‪77‬اه‌ كن‪77‬د‪ .‬ن‪77‬يز زن‌ در مق‪77‬ابل‌ زن‌ از ن‪77‬اف‌ تا زانو‬
‫عورت‌ است‌ و نگاه‌ زنان‌ هم‌ در اين‌ محدوده‌ جايز نيست‪.‬‬
‫خالصه‪ ،‬نگاه‌ مرد به‌ عورت‌ مرد يا نگ‪77‬اه‌ زن‌ به‌ ع‪77‬ورت‌ زن‪ ،‬ن‪77‬يز نگ‪77‬اه‌ م‪77‬رد به‌ زن‌‬
‫غ‪77‬ير مح‪77‬رم‌ و نگ‪77‬اه‌ زن‌ به‌ م‪77‬رد غ‪77‬ير مح‪77‬رم‌ ج‪77‬ايز نيس‪77‬ت‪ .‬چن‪77‬ان‌ كه‌ خداوند متع‪77‬ال‌‬
‫مي‌فرمايد‪7:‬‬
‫‌﴿‪       ‬‬
‫‪          ‬‬
‫‪ -‬اين‌ نظر مؤ‌لف‌ مرحوم‌ است‌ ولي‌ طبق‌ نظر فقها پوشيدن‌ انگشتر نقره‌ براي‌ مردان‌ جايز‬ ‫‪1‬‬

‫است‌ البته‌ پوشيدن‌ انگشتر طال حرام‌ و غير جايز است‪( .‬م)‬
‫احكام‌ و مسائل‌ فقه‌ حنفي‌ به‌ زبان‌ ساده‬ ‫‪78‬‬

‫‪      ‬‬

‫‪ (‌﴾...      ‬سوره نور‪.)31 -30/‬‬
‫«به مردان مؤمن بگو كه چشمانش‪77‬ان را [از دي‪77‬دن ن‪77‬امحرم] ف‪77‬رو پوش‪77‬ند و پاك‪77‬دامنى‪7‬‬
‫ورزند‪ 7.‬اين برايشان پاكيزهتر‪ 7‬است‪ .‬بى گم‪77‬ان خداوند‪ 7‬از آنچه مىكنند با خ‪77‬بر است *‬
‫و به زنان مؤمن بگو‪ :‬چشمانشان‪ 7‬را [از نگريستن به نامحرم] فرو پوشند‪ 7‬و پاكدامنى‪7‬‬
‫ورزند‪ 7‬و زينت خود را آشكار نكنند مگر آنچه از آن كه آشكار است‪.»..‬‬
‫از پيامبر‪ 7‬اك‪77‬رم ‪ ‬روايت‌ ش‪77‬ده‌ كه‪ ‌:‬هر كس‌ به‌ س‪77‬وي‌ زن‌ غ‪77‬ير مح‪77‬رم‌ با ش‪77‬هوت‌ نگ‪77‬اه‌‬
‫كند‪ ،‬روز‪ 7‬قيامت‌ در چشمهايش‌ سرب‌ گرم‌ و گداخته‪ ،‬ريخته‌ مي‌شود‪.‬‬

‫مسأله‪:‬‬
‫‌م‪77‬رد مي‌تواند به‌ تم‪77‬ام‌ ب‪77‬دن‌ زن‌ خ‪77‬ويش‌ نگ‪77‬اه‌ كند ولي‌ مس‪77‬تحب‌ اس‪77‬ت‌ كه‌ به‌ عضو‬
‫مخصوص‌ نگاه‌ نكند‪ .‬كسي‌ كه‌ قصد ازدواج‌ با زني‌ را دارد مي‌تواند‪ 7‬او را نگاه‌ كند‪.‬‬
‫مسأله‪:‬‬
‫‌عزل‌ (يعني‌ ب‪77‬يرون‌ ريختن‌ م‪77‬ني‌ تا بچه‌ به‌ ظه‪77‬ور نپيون‪77‬دد) ب‪77‬دون‌ رض‪77‬ايت‌ زن‌ ج‪7‬ايز‬
‫نيست‪.‬‬

‫آداب‌ كسب‌ و تجارت‌‪:‬‬

‫كسب‌ حالل‌ براي‌ ام‪77‬رار مع‪77‬اش‌ يكي‌ از واجب‪77‬ات‌ اس‪77‬المي‌ اس‪7‬ت‌ و به‪77‬ترين‌ كس‪77‬بها آن‌‬
‫است‌ كه‌ انسان‌ خودش‌ كار كند و امرار معاش‌ نمايد‪ .‬زي‪77‬را حض‪77‬رت‌ داود ‪ ‬از عمل‌‬
‫خويش‌ كس‪7‬ب‌ مع‪77‬اش‌ مي‌ك‪77‬رد‪ .‬و همچ‪77‬نين‌ بقيه‌ي‌ پي‪77‬امبران‌ † هر يكي‌ داراي‌ كس‪7‬ب‌ و‬
‫ك‪77‬اري‌ بودند‪ 7‬و از آن‪ ،‬ام‪77‬رار مع‪77‬اش‌ مي‌كردن‪77‬د‪ .‬به‪77‬ترين‌ كس‪77‬بها تج‪77‬ارت‌ اس‪77‬ت‌ در‬
‫صورتي‌‪ 7‬كه‌ خالي‌ از دروغ‪ ،‬قسم‌ بيجا و فريب‌ باشد‪.‬‬

‫معامله‌ي‌ باطل‪:‬‬
‫‌اگر مبيع‌ (چيزي‌ كه‌ روي‌ آن‌ معامله‌ صورت‌ گرفته) مال‌ نباشد مانند ميت‪77‬ه‪ ،‬خ‪77‬ون‪ ،‬و‬
‫غيره‌ چنين‌ معامله‌اي‌ را در اصطالح‌ شرع‌ «باطل» مي‌گويند‪ .‬همچنين‌ اگر مال‌ باشد‬
‫ولي‌ م‪77‬ال‌ با ارزش‌ ش‪77‬رعي‌ نيس ‪7‬ت‌ مانند‪ :‬پرن‪77‬ده‌ در ه‪77‬وا يا ف‪77‬روش‌ م‪77‬اهي‌ در دري‪77‬ا‪،‬‬
‫احكام‌ و مسائل‌ فقه‌ حنفي‌ به‌ زبان‌ ساده‬ ‫‪79‬‬

‫مشروب‪[ ،‬مواد مخدر]‪ ،‬خوك‪ ،‬اين‌ نوع‌ معامله‌ هم‌ باطل‌ است‪ .‬فروش‌‪ 7‬شير در پستان‌‬
‫حيوان‌ و حمل‌ در شكم‌ حيوان‌ نيز باطل‌ است‪.1‬‬

‫حكم‌ معامله‌ي‌ باطل‪:‬‬

‫الً مالك‌ جنس‌ نمي‌شود و آن‌ ش‪77‬يء به‌ فروش‪77‬نده‌‬
‫‌حكم‌ بيع‌ باطل‌ آن‌ است‌ كه‌ مشتري‌‪ 7‬اص ‌‬
‫برمي‌گ‪7‬ردد‪ .‬حكم‌ بيع‌ فاسد آن‌ اس‪7‬ت‌ كه‪ ‌:‬در ملك‌ مش‪7‬تري‌‪ 7‬داخل‌ مي‌ش‪77‬ود ولي‌ فس‪7‬خ‌ آن‌‬
‫معامله‌ واجب‌ است‪.‬‬

‫معامله‌ي‌ فاسد‪:‬‬
‫‌معامله‌اي‌ كه‌ نتيجه‌اش‌ به‌ جدل‌ و درگيري‌ برسد‪ ،‬فاسد‪ 7‬است‌‪ ،‬مانند‪ :‬مع‪77‬امله‌ي‌ پش ‪‌ 7‬م بر‬
‫پشت‌ گوسفند‪ ،‬يا معامله‌ي‌ يك‌ چيز غير معين‪ ،‬يا مجهول‌ بودن‌ مدت‌ پرداخت‌ ثمن‪.‬‬
‫پس‌ اگر معامله‌ صورت‌‪ 7‬گرفت‌ و هيچ‌گونه‌ مس‪7‬ئله‌اي‌ به‌ وج‪7‬ود‪ 7‬نيام‪7‬د‪ ،‬دوب‪7‬اره‌ مع‪7‬امله‌‬
‫صحيح‌ مي‌شود‪7.‬‬
‫‌معامله‌ با شرط‪ ،‬فاسد‪ 7‬است‪ .‬ش‪77‬رط‌ فاسد‪ 7‬آن‌ را گويند كه‪ ‌:‬مقتض‪7‬ی مع‪77‬امله‌ و از ل‪77‬وازم‌‬
‫آن‪ ،‬نباشد و يك‌ نوع‌ نفع‌ اضافي‌‪ 7‬براي‌ فروشنده‌ يا خري‪77‬دار در آن‪ ،‬قيد ش‪77‬ده‌ باشد مانند‬
‫اينكه‪ ‌:‬منزل‌ يا دكاني‌ فروخته‌ شود و شرط‌ شود كه‌ يك‌ ماه‌ يا يك‌ سال‌ ديگر‪ ،‬فروشنده‌‬
‫از آن‌ استفاده‌ كند‪ ،‬آنگاه‌ به‌ مشتري‌ تحويل‌ دهد و امثال‌ اينگونه‌ شرطها‪7.‬‬

‫حرمت‌ ربا‪:‬‬
‫‌ربا و سود چه‌ در معامله‌ باشد و چه‌ در قرض‪ ،‬قطع‌ا‪ ً7‬حرام‌ است‌ گرفتن‪.‬‬
‫دادن‌ سود‪ ،‬از گناه‪77‬ان‌ كب‪77‬يره‌ اس‪7‬ت‌ كه‌ بايد از آن‌ دوري‌ ك‪77‬رد‪ .‬منكر ح‪77‬رمت‌ آن‌ ك‪77‬افر‪7‬‬
‫مي‌شود‪.‬‬
‫‌‌سود بر دو نوع‌ است‪:‬‬
‫‪ -1‬سود در فروختن‌ نقد به‌ نسيه‌ يعني‌ نقد را به‌ نسيه‌ فروختن‪.‬‬
‫‪ -2‬سود در مقدار يعني‌ اندك‌ را به‌ بسيار فروختن‪.‬‬
‫براي‌ حرام‌ بودن‌ سود‪ ،‬شرط‌ است‌ كه‌ دو چيز موجود باشند‪ ،‬آنگ‪77‬اه‌ هر دو ن‪77‬وع‌ س‪77‬ود‬
‫حرام‌ مي‌شود‪.‬‬

‫‪ -‬يكي‌ از شرايط‌ انعقاد و صحت‌ بيع‪ ،‬مال‌ بودن‌ مبيع‌ است‌ و «مال» را فقها چنين‌ تعري ‌‬
‫ف‬ ‫‪1‬‬

‫كرده‌اند كه‪ :‬شريعت‌ به‌ آن‌ ارزش‌ ماليت‌ داده‌ باشد و در حاالت‌ عادي‌ استفاده‌ از آن‌ جايز و‬
‫مباح‌ باشد‪ .‬روي‌ اين‌ اساس‪ ،‬انواع‌ مواد مخدر مال‌ متقوم‌ شرعي‌ نيستند‪ 7‬و خريد و فروش‌ آنها‬
‫بيع‌ باطل‌ است‌ و هيچ‌ نوع‌ عقدي‌ روي‌ آن‌ منعقد نمي‌شود‪ .‬مرادزهي‪.‬‬
‫احكام‌ و مسائل‌ فقه‌ حنفي‌ به‌ زبان‌ ساده‬ ‫‪80‬‬

‫‌يكي‌ «اتحاد جنس» دوم‌ «اتحاد قدر» يعني‌ كيل‌ و وزن‪.‬‬

‫اگر يكي‌ از اين‌ دو يافت‌ شود و ديگ‪77‬ري‌ موج‪77‬ود نباش‪77‬د‪ ،‬س‪7‬ود نس‪77‬يه‌ ح‪7‬رام‌ اس‪7‬ت‌ ولي‌‬
‫الً اگر گندم‌ به‌ گندم‌ يا نخود به‌ ع‪77‬وض‌ نخ‪77‬ود يا‬ ‫اضافه‌ گرفتن‌ در مقدار جايز است‪ .‬مث ‌‬
‫خرما به‌ خرما‪ ،‬طال به‌ طال‪ ،‬نق‪77‬ره‌ به‌ نق‪77‬ره‪ ،‬آهن‌ به‌ آهن‌ ف‪77‬روخته‌ ش‪77‬ود‪ ،‬هر دو ش‪77‬رط‌‬
‫اينجا موجودند‪ ،‬پس‌ نسيه‌ و اضافه‌ هر دو حرام‌ مي‌شوند‪.‬‬
‫و اگر گندم‌ به‌ نخود يا طال به‌ نق‪77‬ره‌ يا جو به‌ گن‪77‬دم‌ ف‪77‬روخته‌ ش‪77‬ود‪ ،‬اضافه حالل‌ اس‪7‬ت‌‬
‫ولي‌ نسيه‌ دادن‌ حرام‌ مي‌شود‪ .‬زيرا گندم‪ ،‬نخود و جو‪ ،‬هر سه‌ كيلي‌ و پيمانه‌اي‌ هستند‬
‫و طال و نقره‌ هر دو وزني‌ و در قدر مشترك‌اند‪ 7،‬اما جنس‌ همه‌ با هم‌ تفاوت‌ دارد‪ .‬لذا‬
‫در يك‌ صورت‌ حالل‌ و در صورت‌‪ 7‬ديگر حرام‌ است‪.‬‬
‫اگر پارچه‌ به‌ پارچه‌ يا گوسفند به‌ گوسفند يا ش‪77‬تر به‌ ش‪77‬تر اض‪77‬افه‌ فروخته و تع‪77‬ويض‌‬
‫شود حالل‌ است‌ ولي‌ نسيه‌ حرام‪ ،‬زيرا وح‪77‬دت‌ جنس‌ موج‪77‬ود اس‪77‬ت‪ ،‬ولي‌ كيل‌ و وزن‌‬
‫موجود نيست‪ .‬و اگر هر دو يع‪77‬ني‌ اتح‪77‬اد جنس‌ و ق‪77‬در ي‪77‬افت‌ نش‪77‬وند‪ ،‬هم‌ اض‪77‬افه‌ و هم‌‬
‫الً گندم‌ به‌ نق‪77‬ره‌ يا ع‪77‬دس‌ به‌ آهن‌ ف‪77‬روخته‌ و تع‪77‬ويض‌ ش‪77‬ود‪ ،‬چ‪77‬ون‌‬ ‫نسيه‌ حالل‌ است‌ مث ‌‬
‫اتحاد جنس‌ موجود‪ 7‬نيست‌ و اتحاد قدر هم‌ موجود‪ 7‬نيس‪7‬ت‌‪ ،‬زي‪7‬را گن‪7‬دم‌ و ع‪7‬دس‌ كيلي‌ و‬
‫نقره‌ و آهن‌ وزني‌ مي‌باشند‪7.‬‬
‫يادآوري‌‪ 7‬مي‌شود معيار در كيلي‌ و وزني‌ بودن‌ اشيأ‪ ،‬فرموده‌ي‌ پيامبر اكرم ‪ ‬و تعامل‌‬
‫آن‌ زمان‌ است‌‪ ،‬و تغييرات‌ و تحوالت‌ مردم‌ عصرهاي‌ بعدي‌ در آنها اعتباري‌ ندارد‪.‬‬
‫مسأله‪:‬‬
‫‌تبديل‌ و معامله‌ي‌ گندم‌ به‌ آرد گندم‌ و خرماي‌ تر به‌ خرماي‌‪ 7‬خشك‌ و انگور به‌ كش‪77‬مش‌‬
‫بطور مساوي‌‪ 7‬جايز اس‪7‬ت‪ .‬مع‪77‬امله‌ي‌ اجن‪7‬اس‌ نو و ل‪7‬وكس‌ كه‌ در ب‪7‬ازار ارزش‌ خ‪77‬وبي‌‬
‫داشته‌ باشند با جنس‌ بنجل‌ و از قيمت‌ افتاده‌ در صورتي‌ كه‌ از يك‌ جنس‌ باشند‪ ،‬بطور‪7‬‬
‫مساوي‌ جايز است‌ و كم‌ و بيش‌ جايز نيست‪.‬‬
‫مسأله‪:‬‬
‫‌قرضي‌‪ 7‬كه‌ در آن‌ هر گونه‌ استفاده‌ از مقروض‌ به‌ قرض‌ دهنده‌ برسد‪ ،‬حرام‌ است‪.‬‬

‫اجاره‌ي‌ فاسد‪:‬‬
‫‌همانطور‪ 7‬كه‌ دوري‌‪ 7‬و اجتن‪77‬اب‌ از بيع‌ فاسد‪ 7‬و س‪77‬ود الزم‌ اس‪77‬ت‪ ،‬از اج‪77‬اره‌ي‌ فاس‪77‬ده‌ هم‌‬
‫الً يك‌ مغازه‌ اجاره‌ مي‌شود‪7‬‬ ‫الزم‌ است‪ .‬اجاره‌ را شرطهاي‌‪ 7‬غير مناسب‌ فاسد‪ 7‬مي‌كند مث ‌‬
‫اما مدت‌ اجاره‌ يا اج‪77‬رت‌ آن‌ معل‪77‬وم‌ نيست‌‪ ،‬اين‌ اج‪77‬اره‌ فاسد اس‪77‬ت‪ .‬يا عقد اج‪77‬اره‌ تم‪77‬ام‌‬
‫مي‌شود و چيزي‌ كه‌ روي‌‪ 7‬آن‌ اجاره‌ شده‌ در آن‌ وقت‌ به‌ مستأجر‪ 7‬تحويل‌ داده‌ نمي‌ش‪77‬ود‬
‫بلكه‌ ده‌ روز يا يك‌ ماه‌ بعد تسليم‌ مي‌شود اين‌ هم‌ فاسد است‪.‬‬
‫احكام‌ و مسائل‌ فقه‌ حنفي‌ به‌ زبان‌ ساده‬ ‫‪81‬‬

‫مسأله‪:‬‬
‫‌چيزي‌ كه‌ از كار كارگر به‌دست‌ مي‌آيد دادن‌ مقداري‌ معين‌ از آن‌ به‌ كارگر به‌ عن‪77‬وان‌‬
‫اجرت‪ ،‬جايز نيست‌ و چنين‌ اجاره‌اي‌ فاسد‪ 7‬است‪ .‬مانند اينكه‌ بگويد‪ :‬اين‌ مقدار گن‪77‬دم‌ يا‬
‫علف‌ را درو كن‌ و از هر ده‌ دس‪77‬ته‌ يك‌ دس‪77‬ته‌ يا از ده‌ من‌ يك‌ من‌ اج‪77‬رت‌ تو مي‌باش‪77‬د‪.‬‬
‫الً خيلي‌ رواج‌ دارد ولي‌ مردم‌ از آن‌ آگاه‌ نيستند‪ ،‬ل‪77‬ذا بايد اح‪77‬تراز‬
‫چنين‌ اجاره‌اي‌ معمو ‌‬
‫نمود‪.‬‬
‫مسأله‪:‬‬
‫ً‬
‫ال تع‪77‬يين‌ ش‪77‬ده‌‬‫‌در اجاره‌ي‌ فاسد به‌ ك‪7‬ارگر‪ 7‬اجر مثل‌ داده‌ مي‌ش‪7‬ود‪ 7‬اما از مق‪7‬داري‌ كه‌ قب ‌‬
‫اضافه‌ داده‌ نمي‌شود‪.‬‬

‫كم‌ فروشي‪:‬‬
‫‌كم‌ فروش ‪7‬ي‌‪( 7‬يع‪77‬ني‌ از م‪77‬يزان‌ تح‪77‬ويل‌ جنس‌ به‌ مش‪77‬تري‌‪ 7‬كم‌ دادن‌ و ب‪77‬راي‌ مش‪77‬تري‌ كم‌‬
‫ك‪777‬ردن‌ در ثمن‌ متعين) ح‪777‬رام‌ اس‪777‬ت‪ .‬زي‪777‬را خداوند‪ 7‬متع‪777‬ال‌ مي‌فرماي‪777‬د‪﴿ :‬‬
‫‪ ﴾ ‬جهنم‌ ويل‪ ،‬مخصوص‌ كم‌ فروشان‌ است‌ كه‌ در پيمانه‪ ،‬وزن‌‬
‫و ثمن‌ كمي‌ مي‌كنند‪ .‬أعاذنا اهلل‪.‬‬
‫مسأله‪:‬‬
‫‌تأخير در اداي‌ ثمن‌ مبيع‌ يا در مدت‌ قرضي‌‪ 7‬كه‌ بر او الزم‌ و م‪77‬دت‌ آن‌ معل‪77‬وم‌ اس‪7‬ت‌ و‬
‫تأخير در مزد كارگر‪ 7‬بدون‌ عذر ممنوع‌ است‪ ،‬زيرا پيامبراكرم‪  7‬فرموده‌اند‪« :‬درنگ‌‬
‫ك‪77‬ردن‌ غ‪77‬ني‌ در تح‪77‬ويل‌ ثمن‌ يا دي‪77‬ون‌ ظلم‌ اس‪7‬ت‌ و به‌ ك‪77‬ارگر م‪77‬زدش‌ را بدهيد قبل‌ از‬
‫اينكه‌ عرقش‌ خشك‌ شود»‪.‬‬
‫مقروض‌ اگر از مقدار قرض‌ متعين‌ به‌ ق‪77‬رض‌ دهن‪77‬ده‌ بيش‪77‬تر‪ 7‬بدهد فروش‪77‬نده‌ از مق‪77‬دار‬
‫جنس‌ تح‪77‬ويلي‌‪ 7‬جنس‌ اض‪77‬افه‌ بدهد يا مش‪77‬تري‌ از ثمن‌ آنها اض‪77‬افه‌ بده‪77‬د‪ ،‬با رض‪77‬ايت‌ و‬
‫بدون‌ قيد و شرط‌ قبلي‪ ،‬جايز بلكه‌ مستحب‌ است‪.‬‬

‫نيرنگ‌ در معامله‪:‬‬
‫‌نيرنگ‪ ،‬حيله‌ بازي‌ و دروغ‌‪ 7‬در معامله‌ جايز نيست‌ و كس ‪7‬ب‌ حالل‌ را ح‪77‬رام‌ مي‌كند و‬
‫بركت‌ را از بين‌ مي‌برد‪ 7.‬رسول‌ اكرم ‪ ‬روزي‌ در بازار مقداري‌ گندم‌ ديدند كه‌ ب‪77‬راي‌‬
‫فروش‌ تهيه‌ شده‌ بود‪ ،‬دس‪7‬ت‌ مب‪77‬ارك‌ خ‪77‬ويش‌ را در آن‌ گن‪77‬دمها ف‪77‬رو كردند‪ 7‬ديدند داخل‌‬
‫گن‪77‬دمها خيس‌ و تر اس‪77‬ت‪ ،‬فرمودن‪77‬د‪« :‬چ‪77‬را اينها تر هس‪77‬تند؟» فروش‪77‬نده‌ گفت‪ :‬بر اثر‬
‫احكام‌ و مسائل‌ فقه‌ حنفي‌ به‌ زبان‌ ساده‬ ‫‪82‬‬

‫باران‪ .‬پيامبر اكرم ‪ ‬در ج‪77‬واب‌ فرمودن‪77‬د‪« :‬چ‪77‬را گن‪77‬دمهاي‌ تر را ظ‪77‬اهر نگذاش‪77‬تي‌‪ 7‬تا‬
‫مردم‌ متوجه‌ بشوند‪ 7.‬هر كسي‌ كه‌ با مسلمان‌ در معامله‌ ن‪77‬يرنگ‌ ب‪77‬ازي‌ كند از امت‌ من‌‬
‫نيست»‪.‬‬
‫مسأله‪:‬‬
‫‌اگر مشتري‌‪ 7‬بعد از تمام‌ شدن‌ عقد معامله‌ پشيمان‌ شود و فروشنده‌ از حق‌ خود بگ‪77‬ذرد‬
‫و معامله‌ را فسخ‌ كند‪ ،‬اجر و مزد بسيار به‌ او مي‌رسد‪ 7‬و گناهان‌ او بخشوده‌ مي‌شود‪7.‬‬

‫بيع‌ مرابحه‌ و بيع‌ توليه‪:‬‬

‫‌بيع‌ بر دو قسم‌ است‪ : 1-‬بيع‌ مرابحه‌‪ 2-‬بيع‌ توليه‌‬
‫«مرابح‪777‬ه» آن‌ را گويند كه‪ ‌:‬فروش‪777‬نده‌ جنس‌ را طبق‌ خريد خ‪777‬ودش‌ با نفع‌ اض‪777‬افي‌‪7‬‬
‫بفروشد‪« .‬توليه» آن‌ است‌ كه‌ بر حسب‌ خريد بدون‌ نفع‌ اضافي‌‪ 7‬بفروشد‪.‬‬
‫‌‌در صورت‌‪ 7‬بيع‌ توليه‪ ،‬فروشنده‌ م‪77‬وظف‌‪ 7‬اس‪7‬ت‌ واقعيت‌ خريد را بگوید‪ ،‬و چن‪77‬انچه‌ از‬
‫نظر كرايه‌ و حمالي‌ مقداري‌ روي‌ آن‌ اض‪7‬افه‌ خ‪7‬رج‌ ك‪7‬رده‪ ،‬بايد بگوي‪7‬د‪ :‬اين‌ جنس‌ اين‌‬
‫قدر تا اينجا برايم‌ تمام‌ شده‌ و من‌ به‌ نرخ‌ تمام‌ شده‌ مي‌فروشم‪ 7.‬نگويد‪ :‬من‌ اين‌ جنس‌ را‬
‫اين‌ قدر خريده‌ام‪ ،‬زيرا دروغگو‪ 7‬حساب‌ مي‌شود‪7.‬‬
‫مسأله‪:‬‬
‫الً به‌ صد توم‪77‬ان‌ بفروشد و مش‪77‬تري‌ وجه‌ ثمن‌ را هن‪77‬وز به‌‬ ‫‌اگر كس ‪7‬ي‌ پ‪77‬ارچه‌اي‌ را مث ‌‬
‫ب‪77‬ايع‌ نس‪77‬پرده‌ قبل‌ از آن‪ ،‬فروش‪77‬نده‌ آن‌ پ‪77‬ارچه‌ را از مش‪77‬تري‌ به‌ مبلغي‌ كم‪77‬تر از صد‬
‫تومان‌ خري‪77‬داري‌ مي‌كن‪77‬د‪ ،‬چ‪77‬نين‌ مع‪77‬امله‌اي‌ ش‪77‬رع‌ا ً ص‪77‬حيح‌ نيس‪77‬ت‪ ،‬زي‪77‬را حكم‌ ربا را‬
‫دارد‪.‬‬
‫مسأله‪:‬‬
‫س به‌‬ ‫‌اگر كس‪7777‬ي‌ جنس‌ كيلي‌ يا وزني‌‪ 7‬را طبق‌ كيل‌ و وزن‌ خري‪7777‬داري‌ مي‌كند و س‪7777‬پ ‌‬
‫ديگ‪77‬ري‌‪ 7‬مي‌فروشد ب‪77‬راي‌ مش‪77‬تري‌‪ 7‬دوم‌ اس‪77‬تفاده‌ و تص‪77‬رف‌‪ 7‬در آن‌ ص‪77‬حيح‌ نيس‪77‬ت‌ تا‬
‫زماني‌كه‌ آن‌ جنس‌ را خودش‌ دوباره‌ كيل‌ و وزن‌ نكند‪ ،‬زيرا احتم‪77‬ال‌ اش‪77‬تباه‌ در كيل‌ و‬
‫وزن‌ اولي‌ وجود‪ 7‬دارد و جنبه‌ي‌ احتياط‌ بايد رعايت‌ شود‪.‬‬
‫مسأله‪:‬‬
‫ال شخص ‪7‬ي‌ ماش‪77‬يني‌‪ 7‬خري‪77‬داري‌‪7‬‬‫ً‬ ‫‌ف‪77‬روش‌ ام‪77‬وال‌ منق‪77‬ول‌ قبل‌ از قبض‌ ج‪77‬ايز نيس ‪7‬ت‌‪ ،‬مث ‌‬
‫مي‌كند اما هنوز آن‌ را در تصرف‌ و اختيار خود نياورده‌ و تحويل‌ نگ‪77‬رفته‌ اس‪77‬ت‪ ،‬آن‌‬
‫را به‌ ديگ‪77‬ري‌ مي‌فروشد‪ 7‬اين‌ ص‪77‬حيح‌ نيس‪77‬ت‌ ل‪77‬ذا اول‌ بايد آن‌ را تح‪77‬ويل‌ گ‪77‬يرد آنگ‪77‬اه‌‬
‫بفروشد‪.‬‬
‫احكام‌ و مسائل‌ فقه‌ حنفي‌ به‌ زبان‌ ساده‬ ‫‪83‬‬

‫‌معامالت‌ غير جايز‪:‬‬

‫انواع‌ معامالت‌ ذيل‌ از نظر شرع‌ مقدس‌ اس‪77‬الم‌ ص‪77‬حيح‌ نيس‪77‬تند و بايد از آنها اح‪77‬تراز‬
‫نمود‪:‬‬

‫‪ -1‬بيع‌ نَ َجش‌‪:‬‬
‫‌شخصي‌ در مي‪77‬ان‌ مش‪77‬تريها قيمت‌ و ارزش‌ يك‌ جنس‌ را به‌ اين‌ لح‪77‬اظ‌ ب‪77‬اال مي‌ب‪77‬رد كه‌‬
‫الً مي‌گوي‪77‬د‪ 7:‬من‌ اين‌‬
‫بقيه‌ي‌ مش‪77‬تريها را تش‪77‬ويق‌ كند و خ‪77‬ودش‌ قصد‪ 7‬خريد ن‪77‬دارد‪ .‬مث ‌‬
‫جنس‌ را به‌ يكصد تومان‌ خريدار هستم‌ اگر كس‪7‬ي‌ حاضر ش‪77‬ود به‌ صد توم‪77‬ان‌ بخ‪77‬رد‪،‬‬
‫باز مي‌گويد‪ :‬من‌ به‌ يكصد و پنجاه‌ تومان‌ خريداري‌‪ 7‬مي‌كنم‌ و علي‌ هذا القي‪77‬اس‌ اين‌ يك‌‬
‫داللي‌ است‌ و جايز نيست‪.‬‬

‫‪ -2‬معامله‌ بر معامله‌ي‌ ديگران‌‪:‬‬

‫‌شخص ‪7‬ي‌‪ 7‬در ص‪77‬دد خريد جنس ‪7‬ي‌ اس‪77‬ت‌ يا در ص‪77‬دد دام‪77‬اد ش‪77‬دن‌ هس‪77‬ت‌ تا زم‪77‬اني‌كه‌‬
‫مسئله‌اش‌ قطعي‌ و تمام‌ نشود و به‌ صورت‌‪ 7‬الينحل‌ بماند‪ ،‬براي‌ ديگران‌ صحيح‌ نيست‌‬
‫كه‌ در معامله‌ي‌ او دخالت‌ كنند و خود را خريدار‪ 7‬آن‌ جنس‌ و يا نامزد معرفي‌ نمايند‪.‬‬

‫الجلَب‌‪:‬‬
‫ي َ‬‫‪ -3‬تَلَقِّ ُ‌‬
‫الً گندم‌ و يا جنسي‌ ديگر به‌ يك‌ ش‪77‬هر و محل‌ وارد مي‌كند‬‫‌آن‌ را گويند كه‌‪ :‬كارواني‌‪ 7‬مث ‌‬
‫و شخص‌ مي‌رود قبل‌ از اينكه‌ آن‌ جنسها به‌ شهر وارد شوند همه‌ را خريداري‌‪ 7‬مي‌كند‬
‫با اين‌ هدف‌ كه‌ به‌ قيمت‌ باالتري‌‪ 7‬به‌ اهل‌ شهر بفروشد‪ 7.‬اين‌ عمل‌ مكروه‌ است‌ زي‪77‬را به‌‬
‫مردم‌ ضرر وارد مي‌شود‪7.‬‬

‫ض ِ‌ر لِلبَا ِد‌ي‪‌:‬‬

‫‪ -4‬بيع‌الحا ِ‬
‫‌‌آن‌ را گويند كه‪ ‌:‬شخصي‌ از روستاها‪ 7‬گندم‌ به‌ شهر مي‌آورد‪ 7‬و در شهر مردم‌ نسبت‌ به‌‬
‫آن‌ گندم‌ و يا جنس‌ ديگر در مضيقه‌ و تنگناي‌ قرار دارند‪ ،‬يكي‌ ديگر از ساكنين‌ ش‪77‬هر‬
‫به‌ صاحب‌ گندمها مي‌گويد‪ :‬من‌ با تو شريك‌ هستم‌ يا در قبال‌ م‪77‬زد‪ ،‬نماين‪77‬ده‌ و وكيل‌ تو‬
‫هستم‌ تا اين‌ گندمها را از قيمت‌ معمول‌ به‌ نرخ‌ باالتري‌ بفروشم‌‪ 7‬اين‌ مكروه‌ است‪.‬‬

‫‪ -5‬معامله‌ بعد از اذان‌ جمعه‪‌:‬‬

‫‌اين‌ هم‌ صحيح‌ نيست‌ زيرا خداوند متعال‌ به‌ طور صراحت‌ در قرآن‌ از معامله‌ بعد از‬
‫اذان‌ جمعه‌ منع‌ فرموده‌ است‪.‬‬
‫احكام‌ و مسائل‌ فقه‌ حنفي‌ به‌ زبان‌ ساده‬ ‫‪84‬‬

‫مسأله‪:‬‬
‫‌خريد و فروش‌‪ 7‬مدفوع‌ انسانها در صورتي‌‪ 7‬كه‌ با خاك‌ و مانند آن‌ مخلوط‌‪ 7‬باش‪77‬د‪ ،‬ج‪77‬ايز‬
‫است‌ و اگر با خاك‌ مخلوط‌ نباشد جايز نيست‪.‬‬
‫خريد و فروش‌‪ 7‬سرگين‌ و فضوالت‌ حيوانات‌ جايز است‪.‬‬
‫مسأله‪:‬‬
‫‌هر چيزي‌ كه‌ خريد و فروشش‌ جايز نيست‌ استفاده‌ از آن‌ هم‌ جايز نيست‪.‬‬

‫احتكار‪:‬‬
‫‌احتك‪77‬ار (انب‪77‬ار و ذخ‪77‬يره‌ ك‪77‬ردن‌ ام‪77‬وال‌ و اجن‪77‬اس‌ و نف‪77‬روختن‌ آنه‪77‬ا) در ص‪77‬ورتي‌‪ 7‬كه‌‬
‫ضررش‌ متوجه‌ عموم‌ مردم‌ بشود‪ 7‬جايز نيست‪.‬‬
‫مسأله‪:‬‬
‫‌دولت‌ نمي‌تواند براي‌ اموال‌ و اجناس‌ مردم‌ نرخ‌ و قيمت‌ تع‪77‬يين‌ كن‪77‬د‪ ،‬مگر زم‪77‬اني‌ كه‌‬
‫تورم‌ و گراني‌ باال رود و بازار س‪77‬ياه‌ درس‪7‬ت‌ ش‪77‬ود‪ ،‬آن‌ گ‪77‬اه‌ نرخگ‪77‬ذاري‌‪ 7‬ب‪77‬راي‌ دولت‌‬
‫جايز است‌ و مجازات‌ متخلفين‌ هم‌ طبق‌ قوانين‌ اسالمي‌ صحيح‌ است‪.‬‬

‫‌‬
‫احكام‌ و مسائل‌ فقه‌ حنفي‌ به‌ زبان‌ ساده‬ ‫‪85‬‬

‫آداب‌ زندگي‪ ،‬حقوق‌ الناس‌ و بعضي‌ از گناهان‌‬

‫مسابقه‌ و جوايز آن‪‌:‬‬
‫‌مسابقه‌ در تيراندازي‪ ،‬اسب‌ دواني‪ ،‬شترسواري‌ و االغ‌ سواري‌‪ 7‬جايز است‪ .‬اگر براي‌‬
‫برن‪77‬ده‌ ج‪77‬ايزه‌ تع‪77‬يين‌ ش‪77‬ود‪ ،‬مش‪77‬روط‌ بر اين‌ كه‌ بازن‪77‬ده‌ اين‌ ج‪77‬ايزه‌ را بايد بده‪77‬د‪ ،‬در‬
‫ص‪77‬ورتي‌ كه‌ ش‪77‬رط‌ از يك‌ ط‪77‬رف‌ باش‪77‬د‪ ،‬ج‪77‬ايز و حالل‌ اس‪7‬ت‌ و اگر از هر دو ط‪77‬رف‌‪7‬‬
‫باشد‪ ،‬صحيح‌ نيست‪.‬‬
‫آنچه‌ از طرف‌‪ 7‬بازنده‌ يا ش‪77‬خص‌ ث‪77‬الثي‌ به‌ عن‪77‬وان‌ ج‪77‬ايزه‌ ب‪77‬راي‌ برن‪77‬ده‌ در نظر گ‪77‬رفته‌‬
‫شود‪ ،‬الزم‌ نيست‌ كه‌ حتم‌ا ً پرداخت‌ ش‪77‬ود‪ ،‬و اگر مس‪77‬ئله‌ به‌ پيش‌ قاض‪7‬ي‌ و ح‪77‬اكم‌ ب‪77‬رده‌‬
‫ش‪777‬د‪ ،‬قاض‪777‬ي‌‪ 7‬نمي‌تواند‪ 7‬اجب‪777‬ار كند كه‌ اين‌ ج‪777‬ايزه‌ حتم‪‌777‬ا ً بايد داده‌ ش‪777‬ود بلكه‌ ميلي‌ و‬
‫رضايتي‌‪ 7‬است‪ .‬نيز اگر دو نفر طلبه‌ يا دو نفر عالم‌ در مس‪77‬ئله‌اي‌ بحث‌ و من‪77‬اظره‌ كنند‬
‫و از طرف‌ يكي‌ از آن‌ دو يا از طرف‌ ديگران‌ براي‌ كسي‌ كه‌ دعوايش‌ موافق‌ با واقع‌‬
‫باشد و بتواند‪ 7‬مس‪77‬ئله‌ را با داليل‌ و منطق‌ ث‪77‬ابت‌ كن‪77‬د‪ ،‬ج‪77‬ايزه‌ و حقي‌ در نظر گ‪77‬رفته‌‬
‫شود‪ ،‬صحيح‌ است‪ ،‬مشروط‌ بر اينكه‌ چنين‌ شرطي‌ هم‌ يك‌ طرفه‌ باشد‪.‬‬

‫طعام‌ وليمه‪:‬‬
‫‌طعام‌ وليمه‌ به‌ هنگام‌ برگزاري‌‪ 7‬مراسم‌ عقد نكاح‌ سنت‌ است‌ و كس ‪7‬ي‌ كه‌ به‌ آن‌ دع‪77‬وت‌‬
‫مي‌شود‪ ،‬دعوت‌ را قبول‌ كن‪77‬د‪ ،‬زي‪77‬را قب‪77‬ول‌ ك‪77‬ردن‌ دع‪77‬وت‌ الزم‌ اس‪77‬ت‪ ،‬اگر قب‪77‬ول‌ نكند‬
‫گنهكار خواهد شد‪ ،‬به‌ شرطي‌‪ 7‬كه‌ در آن‌ جلسه‌ دعوتي‪ ،‬منكرات‌ و مسائل‌ خالف‌ شرع‌‬
‫و سنت‌ نباشد‪.‬‬
‫‌اگر شخصي‌‪ 7‬به‌ جلس‪7‬ه‌اي‌ دع‪77‬وت‌ شد و آنجا رفت‌ و مش‪77‬اهده‌ ك‪77‬رد كه‌ منك‪77‬رات‌ وج‪77‬ود‬
‫دارد‪ ،‬آنها را منع‌ كند اگر باز نيامدند جلسه‌ را ترك‌ كند‪.‬‬

‫رقص‌ و سرود‪:‬‬
‫‌رقص‪ ،‬سرود‪ ،‬طبل‌ زدن‪ ،‬سرودن‌ اشعار به‌ همراه‌ موسيقي‌‪ 7‬حرام‌ اس‪7‬ت‌ و از آنها بايد‬
‫اجتن‪77‬اب‌ ك‪77‬رد‪ .‬مگر طبل‌ و ش‪77‬يپوري‌ كه‌ ارتش‌ مجاه‪77‬دين‌ اس‪77‬الم‌ به‌ هنگ‪77‬ام‌ جه‪77‬اد‪ ،‬در‬
‫مقابل‌ كفار بزنند‪ ،‬جايز است‪.‬‬
‫‌سرودن‌ اشعاري‌ كه‌ در آنها مدح‌ خدا ‪ ‬و رسول‌ ‪ ‬و بزرگان‌ و ائمه‌ باشد جايز اس‪77‬ت‌‬
‫ولي‌ س‪7‬رودن‌ اش‪77‬عار عش‪7‬قي‌ و خالف‌ دس‪77‬تورات‌ خداوند‪ 7‬و ش‪77‬رع‌ مق‪7‬دس‌ اس‪77‬الم‌ ج‪7‬ايز‬
‫نيست‪.‬‬
‫احكام‌ و مسائل‌ فقه‌ حنفي‌ به‌ زبان‌ ساده‬ ‫‪86‬‬

‫اخالص‌ و تصحيح‌ نيت‪:‬‬

‫‌‌يك‌ فرد مس‪77‬لمان‌ در تم‪77‬ام‌ اعم‪77‬الش‌ اخالص‌ و حس‪7‬ن‌ نيت‌ داش‪77‬ته‌ باشد زي‪77‬را انج‪77‬ام‌ هر‬
‫عمل‌ جهت‌ تع‪77‬ريف‌‪ 7‬و تمجيد م‪77‬ردم‪ ،‬ريا حس‪77‬اب‌ مي‌ش‪77‬ود و ث‪77‬واب‌ عب‪77‬ادت‌ را ب‪77‬اطل‌‬
‫مي‌كند و مي‌سوزاند‪ ،‬زي‪77‬را پي‪77‬امبر‪ 7‬اس‪77‬الم ‪ ‬فرموده‌ان‪77‬د‪« :‬هر آن‌ كس‪7‬ي‌ كه‌ به‌ اين‌ نيت‌‬
‫عبادت‌ و عمل‌ كند كه‌ م‪77‬ردم‌ ببينند و وي‌ را تع‪77‬ريف‌ و س‪77‬تايش‌ كنن‪77‬د‪ ،‬اين‌ ش‪77‬رك‌ خفي‌‬
‫است»‪.‬‬
‫لذا در نتيجه‪ ،‬ريا شرك‌ است‌ و از آن‌ بايد دوري‌‪ 7‬جست‪.‬‬

‫غيبت‪ ،‬سخن‌چيني‌ و بدگويي‪:‬‬

‫‌غيبت‪ ،‬نمامي‌‪ ،‬و سخن‌ چيني‪ ،‬فحش‌ گويي‌ و دش‪77‬نام‌ دادن‌ به‌ هر نح‪77‬وي‌ كه‌ باشد و هر‬
‫آن‌ چيزي‌ كه‌ باعث‌ هتك‌ حرمت‌ يك‌ فرد مسلمان‌ بش‪77‬ود‪ ،‬ح‪77‬رام‌ اس‪77‬ت‪ .‬رس‪77‬ول‌ اك‪77‬رم ‪‬‬
‫فرموده‌اند‪« :‬حرمت‌ آبرو و مال‌ مسلمانان‌ مانند حرمت‌ خون‌ آنهاس‪77‬ت»‪ .‬آن‌ حض‪77‬رت‌‬
‫‪ ‬روزي‌ خطاب‌ به‌ كعبه‌ شريفه‌ي‌ فرمودند‪« :‬اي‌ كعبه‌ تو را خداوند‪ 7‬چه‌ قدر احترام‌ و‬
‫ش‪77‬رف‌ داده‌ و ليكن‌ ح‪77‬رمت‌ مس‪77‬لمان‌ و ح‪77‬رمت‌ خ‪77‬ون‌ و م‪77‬ال‌ و آب‪77‬روي‌ او به‌ پيش‪77‬گاه‌‬
‫خداوند از تو باالتر است»‪.1‬‬

‫دروغگويي‪:‬‬
‫‌دروغ‌ گفتن‌ ج‪77‬ايز نيس‪7‬ت‌ مگر ب‪77‬راي‌ ص‪77‬لح‌ و آش‪77‬تي‌ مي‪77‬ان‌ دو كس‪ ،‬يا ب‪77‬راي‌ دفع‌ ظلم‌‬
‫ظالم‪ ،‬يا براي‌ خشنود كردن‌ زن‌ خويش‪.‬‬
‫بدترين‌ دروغ‪ ،‬شهادت‌ دروغين‌ و قسم‌ دروغين‌ اس‪7‬ت‌ كه‌ به‌ وس‪7‬يله آن‪ ،‬حق‌ مس‪7‬لماني‌‬
‫تلف‌ و پايمال‌ شود‪ .‬خداوند دروغ‌‪ 7‬را مساوي‌‪ 7‬با گناه‌ شرك‌ بيان‌ نموده‌ و فرموده‌ است‪:‬‬
‫﴿‪      ‬‬
‫‪( ﴾..      ‬سوره حج ‪.)31 – 30 /‬‬
‫«پس از پليدى بتان احتراز كنيد و از سخن (ش‪77‬هادت) دروغ‪ 7‬دور مانيد * در ح‪77‬الى‬
‫كه براى خداوند‪ 7‬پاكدين غير مشرك به او باشيد»‪.‬‬
‫دادن‌ رشوه‌ فقط‌ براي‌ دفع‌ ض‪77‬رر و ظلم‌ ص‪77‬حيح‌ اس‪7‬ت‌ در غ‪77‬ير این ص‪77‬ورت‌ ص‪77‬حيح‌‬
‫نيست‪ .‬البته‌ مظل‪77‬وم‌ در اين‌ ص‪77‬ورت‌‪ 7‬گناهك‪77‬ار‪ 7‬نمي‌ش‪77‬ود ولي‌ ب‪77‬راي‌ ظ‪77‬الم‌ به‌ هيچ‌ وجه‌‬
‫گرفتن‌ رشوه‌ جايز نيست‪.‬‬
‫‪ - 1‬شاعر مي‌گويد‪:‬‬
‫باني‌ كعبه‌ خليل‌ آذر است‌قلب‌ مؤ‌من‌ جاي‌ رب‌ اكبر است‬
‫احكام‌ و مسائل‌ فقه‌ حنفي‌ به‌ زبان‌ ساده‬ ‫‪87‬‬

‫رجوع‌ به‌ شريعت‪:‬‬

‫‌‌هر اختالف‌ و جدالي‌ كه‌ رخ‌ دهد بايد به‌ محضر شرع‌ مقدس‌ اسالم‌ ارج‪77‬اع‌ داده‌ ش‪77‬ود‬
‫تا طبق‌ قوانين‌ شرعي‌ حل‌ و فصل‌ شود‪ ،‬و چنانچه‌ از طرفين‌ دع‪7‬اوي‌ كس‪7‬ي‌ را ش‪7‬رع‌‬
‫مقدس‌ محك‪77‬وم‌‪ 7‬نم‪77‬ود‪ ،‬اين‌ محك‪77‬وميت‌ از ط‪77‬رف‌ ش‪77‬رع‌ نبايد اث‪77‬ري‌ بر قلبش‌ بگ‪77‬ذارد و‬
‫نگران‌ هم‌ نشود زيرا اگر دستورات‌ و قوانين‌ شرع‌ را با طيب‌ خاطر نپ‪77‬ذيرد‪ 7‬اين‌ امر‬
‫انسان‌ را به‌ كفر نزديك‌ مي‌سازد‪.‬‬

‫خود بزرگ‌بيني‪:‬‬
‫‌عجب‪ ،‬ك‪77‬بر‪ ،‬خودبي‪77‬ني‌‪ 7‬و خ‪77‬ويش‌ را از ديگ‪77‬ران‌ به‪77‬تر پنداش‪77‬تن‌ و ديگ‪77‬ران‌ را حق‪77‬ير‬
‫شمردن‪ ،‬حرام‌ است‪.‬‬
‫خداوند مي‌فرماي‪777‬د‪       ﴿ 7:‬‬
‫‪          ‬‬
‫‪( ﴾   ‬سوره نجم ‪.)32 /‬‬
‫«او [خداوند] به [حال] شما وق‪77‬تى كه ش‪7‬ما را از زمين پديد آورد و هنگ‪7‬امى كه ش‪7‬ما‬
‫در شكم مادرانتان جنينهايى‪ 7‬بوديد داناتر است‪ .‬پس خودتان را به پاكى مس‪7‬تاييد‪ .‬او به‬
‫پرهيزگاران داناتر است»‪.‬‬
‫‌‌پي‪77‬امبر‪ 7‬اك‪77‬رم ‪ ‬فرموده‌ان‪77‬د‪« :‬خداوند‪ 7‬اف‪77‬رادي‌‪ 7‬را از اهل‌ بهش‪7‬ت‌ ق‪77‬رار‪ 7‬داد ولي‌ ف‪77‬ردي‌‪7‬‬
‫هست‌ كه‌ تمام‌ عمر خ‪77‬ود را ص‪77‬رف‌ اعم‪77‬ال‌ جهنمي‌ مي‌كن‪77‬د‪ ،‬تا اينكه‌ در لحظ‪77‬ات‌ آخر‬
‫تائب‌ مي‌شود‪ 7‬و به‌ بهشت‌ مي‌رود‪ 7.‬و بسياري‌‪ 7‬افراد را از اهل‌ جهنم‌ نوشته‌ كه‌ بعضيها‬
‫تم‪77‬ام‌ عمر خ‪77‬ويش‌ را ص‪77‬رف‌‪ 7‬اعم‪77‬ال‌ بهش‪77‬تي‌ مي‌كنند تا اينكه‌ در لحظ‪77‬ات‌ آخر تق‪77‬دير‬
‫ازلي‌ غالب‌ مي‌آيد و اعمال‌ جهنمي‌ انجام‌ مي‌دهند و به‌ جهنم‌ مي‌روند»‪ .7‬اعاذنااهلل‪.‬‬
‫سعدي‌ در باره‌ي‌ خودستايي‌‪ 7‬مي‌گويد‪:‬‬
‫م‪777777777777777777‬را پ‪777777777777777777‬ير دان‪777777777777777777‬اي‌ روش‪777777777777777777‬ن‌ ش‪777777777777777777‬هاب‬
‫دو ان‪777777777777777777777777777777777777777777‬درز‪ 7‬فرم‪777777777777777777777777777777777777777777‬ودي‌ بر روي‌ آب‬

‫يكي‌ آنكه‌ بر خ‪77777777777777777777777777777777777777777777‬ويش‌ خ‪77777777777777777777777777777777777777777777‬وش‌بين‬

‫مب‪77777777777777777777‬اش‌ دوم‌ آنكه‌ بر غ‪77777777777777777777‬ير ب‪77777777777777777777‬دبين‌ مب‪77777777777777777777‬اش‬

‫‌‬
‫احكام‌ و مسائل‌ فقه‌ حنفي‌ به‌ زبان‌ ساده‬ ‫‪88‬‬

‫بازيهاي‌ بيهوده‪:‬‬
‫‌بازي‌ با شطرنج‪ ،‬نرد‪ ،‬و ديگر بازيهاي‌ ُم َر َّوج‌ بيهوده‪ ،‬خالف‌ شرع‌ است‌ و در چ‪77‬نين‌‬
‫بازيهايي‌‪ 7‬اگر براي‌ برنده‪ ،‬مال‌ شرط‌ شود‪ ،‬قمار و گناه‌ كب‪77‬يره‌ اس ‪7‬ت‌ كه‌ منكر ح‪77‬رمت‌‬
‫آن‌ كافر‪ 7‬و مرتكب‌ آن‌ فاسق‌ است‪.‬‬
‫نيز كبوتر بازي‪ ،‬مسابقه‌ و جنگاندن‌ خروسها‪ ،‬سگها و غيره‌ هم‌ جايز نيست‪.‬‬
‫مسأله‪:‬‬
‫‌گرفتن‌ اجرت‌ براي‌ اذان‪ ،‬تعليم‌ قرآن‌ و تدريس‌ علوم‌ ديني‌ جايز است‌‪ ،‬و دادن‌ اج‪77‬رت‌‬
‫به‌ رقاصه‪ ،‬سراينده‌ و گرفتن‌ اج‪77‬رت‌ بر ب‪77‬اال ب‪77‬ردن‌ حي‪77‬وان‌ نر بر حي‪77‬وان‌ م‪77‬اده‌ ح‪77‬رام‌‬
‫است‪.‬‬
‫مسأله‪:‬‬
‫‌س‪77‬فر ك‪77‬ردن‌ ب‪77‬راي‌ زن‌ خ‪77‬انواده‌ ب‪77‬دون‌ ش‪77‬وهر‪ 7‬و يا مح‪77‬رم‌ ش‪77‬رعي‌ ج‪77‬ايز نيس‪77‬ت‪ .‬ن‪77‬يز‬
‫همنشيني‌ مرد بيگانه‌ با زن‌ بيگانه‪ ،‬تنها حرام‌ است‪.‬‬

‫امر به‌ معروف‌ و نهي‌ از منكر‪:‬‬

‫‌امر به‌ معروف‌ و نهي‌ از منكر بر همگان‌ واجب‌ اس ‪7‬ت‌ اگر كس ‪7‬ي‌ ت‪77‬وان‌ دارد كه‌ جلو‬
‫ن را‬ ‫منكرات‌ را با قدرت‌ بگيرد‪ ،‬بايد بگيرد و گ‪77‬رنه‌ با زب‪77‬ان‌ منع‌ كند‪ ،‬و اگر اين‌ ت‪77‬وا ‌‬
‫هم‌ ندارد‪ ،‬قلب‌ا ً ناراحت‌ شود و آن‌ را زشت‌ پندارد‪ 7‬و ص‪77‬حبت‌ اهل‌ منكر را ت‪77‬رك‌ كن‪77‬د‪.‬‬
‫اگر چنين‌ نكند و س‪77‬اكت‌ بنش‪77‬يند‪ ،‬از زم‪77‬ره‌ي‌ آن‪77‬ان‌ حس‪77‬اب‌ مي‌ش‪77‬ود‪ 7‬و در روز قي‪77‬امت‌‬
‫مؤ‌اخذه‌ و محاسبه‌ خواهد شد‪.‬‬
‫مسأله‪:‬‬
‫‌همنش‪77‬يني‌ با علما و نيكوك‪77‬اران‌ ث‪77‬واب‌ بس‪77‬يار‪ 7‬دارد‪ .‬ك‪77‬ثرت‌ درود‪ 7‬بر پي‪77‬امبر‪ 7‬اك‪77‬رم ‪ ‬و‬
‫اصحابش‪ ‌‬در تمام‌ جلسات‌ ثواب‌ دارد‪.‬‬
‫آن‌ حضرت‌ ‪ ‬فرمودند‪« :‬مجلسي‌ كه‌ از ذكر خدا و درود‪ 7‬بر من‌ خالي‌ باش‪77‬د‪ ،‬ن‪77‬تيجه‌ي‌‬
‫آن‪ ،‬براي‌ اهل‌ جلسه‌ حسرت‌ و خسران‌ خواهد بود»‪.‬‬

‫مشابهت‌ مردان‌ و زنان‪:‬‬

‫براي‌ مردها حرام‌ اس‪7‬ت‌ كه‌ خودش‪77‬ان‌ را چه‌ در لب‪77‬اس‌ و چه‌ در زينت‌ و آرايش‌ ش‪77‬بيه‌‬
‫زنان‌ بكنند و براي‌ زنان‌ هم‌ حرام‌ است‌ كه‌ با مردان‌ تشبه‌ بكنند‪.‬‬
‫‌‌مس‪77‬لمانان‌ هم‌ نبايد در آداب‌ و رس‪77‬وم‌‪ 7‬و لب‪77‬اس‌ و ديگر خص‪77‬ايل‪ ،‬از كف ‪7‬ر و مش‪77‬ركان‌‬
‫تبعيت‌ نموده‪ ،‬با آنها تش‪77‬به‌ نماين‪77‬د‪ ،‬زي‪77‬را «من‌ تشــبه‌ بقــوم‌ فهو منهم» هر كس‌ با هر‬
‫گروهي‌ مشابهت‌ كند‪ ،‬از زمره‌ي‌ آنان‌ محسوب‌ مي‌شود‪7.‬‬
‫احكام‌ و مسائل‌ فقه‌ حنفي‌ به‌ زبان‌ ساده‬ ‫‪89‬‬

‫مسأله‪:‬‬
‫‌‌كشتن‌ جانوران‌ موذي‌‪ 7‬جايز است‌ و كشتن‌ حيواناتي‌ كه‌ گوشت‌ آنها حالل‌ است‪ ،‬ب‪77‬را ‌‬
‫ي‬
‫غير خوردن‌ جايز نيست‪.‬‬

‫حقوق‌ مسلمان‌‪:‬‬
‫هر مسلمان‌ بر مسلمان‌ ديگر شش‌ حق‌ دارد‪:‬‬
‫‪ -1‬عيادت‌ مريض؛‬
‫‪ -2‬شركت‌ در نماز جنازه؛‬
‫‪ -3‬پذيرفتن‌ دعوت‌ (در صورتي‌ كه‌ آنجا مسايل‌ شرعي‌ رعايت‌ شوند)؛‬
‫‪ -4‬سالم‌ دادن‌ به‌ يكديگر؛‬
‫ک هللا‌ُ» گفتن؛‬
‫‪ -5‬جواب‌ عطسه‌ را با «يَر َح ُم َ‬
‫‪ -6‬نصيحت‌ و خيرخواهي‌‪ 7‬براي‌ هر مسلمان‌ در ظاهر و باطن؛‬
‫مسلمان‌ بايد براي‌ ديگران‌ آنچه‌ رابپسندد‪ 7‬كه‌ براي‌ خ‪77‬ويش‌ مي‌پس‪77‬ندد‪ 7‬و آنچه‌ را ب‪77‬را ‌‬
‫ي‬
‫خويش‌ نمي‌پسندد‪ ،‬براي‌ ديگران‌ هم‌ نپسندد‪7.‬‬
‫اگر كسي‌ سالم‌ بدهد‪ ،‬جواب‌ سالم‌ واجب‌ است‪.‬‬

‫انواع‌ گناهان‪:‬‬
‫گناه‌ بر دو قسم‌ است‪:‬‬
‫‪ -‌1‬گناه‌ كبيره‌‬
‫‪ -‌2‬گناه‌ صغيره‌‬
‫گناه‌ كبيره‌ با توبه‌ و استغفار معاف‌ مي‌شود و از بين‌ مي‌رود‪ 7‬و گن‪77‬اه‌ ص‪77‬غيره‌ با انج‪77‬ام‌‬
‫عبادت‌ و اعمال‌ نيك‪ ،‬محو و نابود مي‌شود‪7.‬‬

‫‌گناهان‌ كبيره‌‪:‬‬
‫گناهان‌ كبيره‌ بر سه‌ نوع‌ هستند‪:‬‬
‫‪ -‌1‬أكبرالكبائر‪ -‬يع‪77‬ني‌ بزرگ‪77‬ترين‌ گناه‪77‬ان‌ كب‪77‬يره‌ كه‌ كفر و ش‪77‬رك‌ و دارا ب‪77‬ودن‌ عقايد‬
‫خرافي‌ باطل‌ است‪.‬‬
‫‪ -‌2‬تعدي‌ و تجاوز به‌ حقوق‌ بندگان‌ خدا در جان‌ و مال‌ و آبروي‌ آنان‌‪.‬‬
‫‪ -‌3‬حقوق‌ اهلل‪ ،‬خداوند‪ 7‬متعال‌ فقط‌ حقوق‌ خودش‌ را عفو مي‌كند‪ ،‬حقوق‌ بن‪77‬دگان‌ را عفو‬
‫نمي‌كند و خود بندگان‌ بايد از حق‌ خود بگذرند‪7.‬‬
‫آنچه‌ در احاديث‌ از آنها به‌ عنوان‌ گناه‌ كبيره‌ نام‌ برده‌ شده‌ به‌ شرح‌ ذيل‌ مي‌باشند‪7:‬‬
‫احكام‌ و مسائل‌ فقه‌ حنفي‌ به‌ زبان‌ ساده‬ ‫‪90‬‬

‫‪ -1‬شريك‌ و همتا گرفتن‌ براي‌ خداي‌ يگانه؛‬

‫‪ -2‬نافرماني‌ پدر و مادر؛‬
‫‪ -3‬قتل‌ نفس‌ بي‌گناه؛‬
‫‪ -4‬قسم‌‪ 7‬دروغين‌ خوردن؛‬
‫‪ -5‬شهادت‌ و گواهي‌ دروغين؛‬
‫‪ -6‬فحاشي‌‪ 7‬و دشنام؛‬
‫‪ -7‬خوردن‌ مال‌ يتيم؛‬
‫‪ -8‬خوردن‌ ربا و سود؛‬
‫‪ -9‬گريختن‌ از ميدان‌ و جبهه‌ي‌ نبرد با كفار؛‬
‫‪ -10‬عمل‌ جادوگري؛‬
‫‪ -11‬قتل‌ فرزند‪ -‬آن‌گونه‌ كه‌ مشركان‌ و كفار دختران‌ خويش‌ را به‌ قتل‌ مي‌رساندند؛‬
‫‪ -12‬عمل‌ زنا‪ -‬مخصوص‌ا‪ ً7‬با همسايه‌ كه‌ در حديث‌ روايت‌ ش‪77‬ده‌ اگر كس ‪7‬ي‌ با ده‌ زن‪،‬‬
‫عمل‌ زنا انجام‌ دهد آنقدر گناه‌ نيست‌ كه‌ با همسايه‌اش‌ يكبار زنا كند‪.‬‬
‫‪ -13‬دزدي‌‪ 7‬و سرقت؛‬
‫‪ -14‬راه‪77‬زني‌ و راه‌ را بر م‪77‬ردم‌ بس‪77‬تن‌ كه‌ اين‌ را خداون‪77‬د‪ ،‬مح‪77‬اربه‌ با خ‪77‬دا و رس‪77‬ول‌‬
‫تعبير نموده‌ است‪.‬‬
‫‪ -15‬بغاوت‌ بر حكومت‌ اسالمي‌ و عادل؛‬
‫‌‌پيامبر اكرم ‪ ‬فرموده‌اند‪ :‬بزرگترين‌ گناه‪7‬ان‌ آن‌ اس‪7‬ت‌ كه‌ كس‪7‬ي‌ وال‪7‬دينش‌ دش‪7‬نام‌ ده‪7‬د‪.‬‬
‫ن خود را دشنام‌ مي‌دهد؟‬ ‫صحابه‌ (رضي‌اهلل عنهم) گفتند‪ :‬چگونه‌ انسان‌ والدي ‌‬
‫آن‌حض‪77‬رت‌ فرمودن‪77‬د‪ :‬وال‪77‬دين‌ ديگ‪77‬ران‌ را دش‪77‬نام‌‪ 7‬مي‌دهد و بد مي‌گوي‪77‬د ديگ‪77‬ران‌ هم‌‬
‫ش به‌‬‫الً به‌ وال‪77‬دين‌ او ت‪77‬وهين‌ مي‌كنند‪ 7‬و فحش‌ مي‌گوين‪77‬د‪ ،‬پس‌ اين‌ فرزن‪77‬د‪ ،‬خ‪77‬ود ‌‬ ‫متق‪77‬اب ‌‬
‫والدينش‌ دشنام‌ داده‌ و اهانت‌ كرده‌ است‪.‬‬

‫تعريف‌ از شخص‌ فاسق‪:‬‬

‫‌تعريف‌ و تمجيد از شخص‌ فاسق‌ حرام‌ است‪.‬‬
‫از پيامبر‪ 7‬اكرم ‪ ‬روايت‌ شده‪« :‬هر كس‌ فاسقي‌ را مدح‌ و ستايش‌ كند‪ ،‬خداوند‪ 7‬به‌ خشم‌‬
‫و غضب‌ مي‌آيد و عرش‌ عظيم‌ خداوند‪ 7‬هم‌ به‌ تكان‌ در مي‌آيد»‪.‬‬
‫‌اگر كسي‌ ديگري‌‪ 7‬را لعن‌ و نفرين‌ كند‪ ،‬در ص‪7‬ورتي‌‪ 7‬كه‌ ش‪7‬خص‌ نفرین ش‪7‬ده‪ ،‬مس‪7‬تحق‌‪7‬‬
‫لعن‌ و نف‪77‬رين‌ نباش‪77‬د‪ ،‬آن‌ لعنت‌ و نف‪77‬رين‌ توس ‪7‬ط‌‪ 7‬فرش‪77‬تگان‌‪ 7‬به‌ خ‪77‬ود نف‪77‬رين‌ كنن‪77‬ده‌ ب‪77‬از‬
‫مي‌گردد‪.‬‬
‫احكام‌ و مسائل‌ فقه‌ حنفي‌ به‌ زبان‌ ساده‬ ‫‪91‬‬

‫نشانه‌هاي‌ منافق‪:‬‬
‫‌عالئم‌ و نشانه‌هاي‌ منافق‌‪ 7‬عبارتند از‪:‬‬
‫ن به‌‬
‫دروغ‌ گفتن‪ ،‬خالف‌ وعده‌ عمل‌ كردن‪ ،‬خيانت‌ در امانت‪ ،‬عهد شكني‌ و پايبند نبود ‌‬
‫عهد و ميثاق‪ ،‬فحاشي‌‪ 7‬و دشنام‌‪ 7‬دادن‌ در حين‌ مجادله‪.‬‬

‫تراشيدن‌ و كوتاه‌ كردن‌ ريش‪:‬‬

‫‌تراشيدن‌ ريش‌ و كوتاه‌ كردن‌ آن‌ كمتر از مقدار يك‌ قبض‪7‬ه‌ (يك‌ مش‪77‬ت) ح‪77‬رام‌ اس‪7‬ت‌ و‬
‫اگر كسي‌ چنين‌ كرد فاسق‌‪ 7‬مي‌شود‪ .‬گ‪77‬رفتن‌ موه‪77‬اي‌ س‪77‬فيد و كن‪77‬دن‌ آنها از سر و ريش‌‬
‫مكروه‌ است‪ .‬گذاشتن‌ ريش‌ سنت‌ مؤ‌كده‌ است‌ و تراش‪77‬يدن‌ س‪77‬بيل‌ها و م‪77‬وي‌ زير بغل‌ و‬
‫موي‌ ناف‌ و قطع‌ ناخنها هم‌ سنت‌ است‪.‬‬

‫حقوق‌ شوهر‪:‬‬
‫‌‌حقوق‌ شوهر آن‌ ق‪77‬در بر زن‌ مهم‌ اس‪7‬ت‌ كه‌ رس‪77‬ول‌ گ‪77‬رامي ‪ ‬فرموده‌ان‪77‬د‪« :‬اگر س‪77‬جده‌‬
‫براي‌ غير خدا جايز مي‌بود‪ ،‬زنها را امر مي‌كردم‌‪ 7‬تا شوهرهايشان‌ را س‪77‬جده‌ كنن‪77‬د‪ .‬و‬
‫اگر فرض‪‌7‬ا ً ش‪77‬وهر‪ 7‬به‌ زنش‌ دس‪77‬تور‪ 7‬دهد كه‌ س‪77‬نگهاي‌‪ 7‬فالن‌ ك‪77‬وه‌ زرد را به‌ ك‪77‬وه‌ س‪77‬ياه‌‬
‫برسان‌ و از كوه‌ سياه‌ را به‌ كوه‌ سفيد برسان‪ ،‬زن‌ شرع‌ا ً م‪77‬وظف‌‪ 7‬اس‪77‬ت‪ ،‬اط‪77‬اعت‌ امر‬
‫كند»‪.‬‬
‫‌‌آن‌ حضرت ‌‪ ‬فرمودند‪« :‬بهترين‌ شما كسي‌ اس ‪7‬ت‌ ك ‌ه با زن‌ و بچه‌ه‪77‬ايش‌ خ‪77‬انه‌ خ‪77‬وب‌‬
‫باشد و من‌ براي‌ اهل‌ بيت‌ خ‪77‬ود خ‪77‬وب‌ و خ‪77‬وش‌ خلق‌ هس‪77‬تم‪ ،‬زن‌ از پهل‪77‬وي‌ چپ‌ خلق‌‬
‫شده‌ و هرگز راست‌ نخواهد شد‪ ،‬بر كجي‌ او بايد صبر ك‪77‬رد و نيك‪77‬ويي‌‪ 7‬نم‪77‬ود‪ ،‬نبايد با‬
‫زن‌ كينه‌ و دشمني‌‪ 7‬ورزيد‪ ،‬اگر كسي‌ از زنش‌ راضي‌ نيست‌ در ع‪77‬وض‌ اين‌ كه‌ با وي‌‬
‫از در جنگ‌ و ستيز وارد شود‪ ،‬طالقش‌ بدهد‪ ،‬زيرا خداوند مي‌فرمايد‪:‬‬
‫﴿‪( ﴾     ‬سوره بقره ‪.)229 /‬‬
‫«پس [از آن بايد زن را] به شايستگى نگاه داشتن يا به نيكى رها كردن»‪ .‬یع‪77‬نی‪ :‬زن‌‬
‫را به‌ خ‪77‬وبي‌ بايد در خ‪77‬انه‌ نگه‌ داش‪7‬ت‌ و يا اين‌ كه‌ به‌ خ‪77‬وبي‌ او را رها نم‪77‬ود و طالق‌‬
‫داد‪.‬‬
‫باراله‪777‬ا! به‌ همه‌ي‌ ما ت‪777‬وفيق‌‪ 7‬عن‪777‬ايت‌ فرما تا بر دس‪777‬تورات‌‪ 7‬تو و ارش‪777‬ادات‌ پي‪777‬امبر‬
‫بزرگوارت‪  7‬عمل‌ نموده‪ ،‬خودمان‌ را در قالب‌ قرآن‌ و سنت‌ بگنجانيم‪.‬‬
‫ک أنت‌ العليم‌ الحكيمـ»‪.‬‬ ‫«ال حول‌ وال قوة‌ إال بِاهلل‪ ،‬سبحانَ ‌‬
‫ک ال علم‌ لنا إ‌ال ما علمتنا إن َ‌‬
‫گر قبول‌ افتد زهي‌ سعادت‌ ‪.‬‬
‫احكام‌ و مسائل‌ فقه‌ حنفي‌ به‌ زبان‌ ساده‬ ‫‪92‬‬

‫‌‌ابوالحسين‌ عبدالمجيد مرادزهي‌ خاشي‌‬

‫‌‌حوزه‌ علميه‌ دارالعلوم‌ زاهدان‬
‫‪ ‌27‬رمضان‌المبارك‪ ‌1415‬هجري‌‬
‫‪ ‌24‬ارديبهشت‪ ‌1374‬ش‌‬
‫احكام‌ و مسائل‌ فقه‌ حنفي‌ به‌ زبان‌ ساده‬ ‫‪93‬‬

‫كتاب‌ الحج‌‬
‫‌تصوير داخل‌ خانه‌ كعبه‌‪:‬‬
‫‌مقدمه‌‬
‫‌نحمده‌ و نصلي‌ علي‌ رسوله‌ الكريم‌‬
‫با ت‪77‬وجه‌ به‌ اينكه‌ حج‌ يكي‌ از ارك‪77‬ان‌ و ف‪77‬رايض‌ پنج‌ گ‪77‬انه‌ي‌ اس‪77‬الم‌ اس ‪7‬ت‌ و در كت‪77‬اب‌‬
‫«ماالبدمن‪7‬ه» بحث‌ حج‌ آورده‌ نش‪7‬ده‌ اس‪7‬ت‌ و م‪7‬ؤ‌لف‌ كت‪7‬اب‌ علت‌ ني‪7‬اوردن‌‪ 7‬آن‌ را چ‪7‬نين‌‬
‫بي‪77‬ان‌ داش‪77‬ته‌ ك‪77‬ه‪ :‬در هندوس‪77‬تان‌ در آن‌ زم‪77‬ان‌ اف‪77‬رادي‌‪ 7‬كه‌ واجد ش‪77‬رايط‌ حج‌ باش‪77‬ند‬
‫تعدادشان‌ بسيار اندك‌ بوده‪ ،‬ضرورتي‌ براي‌ ذكر بحث‌ حج‌ در اين‌ كتاب‌ احس‪77‬اس‌ نشد‬
‫لذا از بيان‌ آن‌ صرفنظر‪ 7‬گرديده‌ است‌ مانند بحث‌ زكات‌ گ‪77‬او‪ ،‬گوس‪77‬فند‪ ،‬و ش‪77‬تر كه‌ در‬
‫كتاب‌ ماالبدمنه‌ نياورده‌ است‪.‬‬
‫‌اما در حال‌ حاضر كه‌ سفر حج‌ و عمره‌ در ديار ما به‌ كثرت‌ ص‪77‬ورت‌ مي‌گ‪77‬يرد‪ ،‬الزم‌‬
‫است‌ مردم‌ از احك‪77‬ام‌ و مس‪77‬ايل‌ آن‪ ،‬آگ‪77‬اهي‌ داش‪77‬ته‌ باش‪77‬د‪ .‬به‌ همين‌ منظ‪77‬ور الزم‌ دانس‪77‬تم‌‬
‫ضميمه‌ي‌ حج‌ و عمره‌ را در آخر كتاب‌ «ماالبدمنه» كه‌ خوانندگان‌ و استفاده‌ كنن‪77‬دگان‌‬
‫زيادي‌ دارد‪ ،‬اضافه‌ كنم‪.‬‬
‫‌احك‪7‬ام‌ و مس‪7‬ايل‌ حج‌ بط‪7‬ور‪ 7‬مختصر و به‌ ش‪7‬يوه‌اي‌ جديد بي‪7‬ان‌ ش‪7‬ده‌ اس‪7‬ت‌‪ ،‬البته‌ ب‪7‬راي‌‬
‫جلوگيري‌‪ 7‬از طوالني‌‪ 7‬نشدن‌ كتاب‪ ،‬مباحث‌ احصار‪ ،‬حج‌ بدل‌ و جزئيات‌ را ذكر نكردم‌‪7‬‬
‫كه‌ انش‪7‬اء اهلل در كت‪77‬اب‌ مس‪77‬تقلي‌ در زمينه‌ي‌ حج‌ و عم‪77‬ره‌ بط‪77‬ور‪ 7‬مفص‪7‬ل‌ از آنها بحث‌‬
‫خواهد شد‪.‬‬
‫‌اميد است‌ خداوند‪ 7‬متعال‌ اين‌ عمل‌ ناچيز را به‌ بارگاه‌ خ‪77‬ويش‌ بپ‪77‬ذيرد‪ 7‬و ت‪77‬وفيق‌ تش‪77‬رف‌‪7‬‬
‫مقدس حرمين‌ را بار بار عنايت‌ فرمايد‪ 7.‬آمين‌‬‫ِ‌‬ ‫ِ‌‬
‫ديار‬ ‫به‌‬
‫‌‌ابوالحسين‌ عبدالمجيد مرادزهي‌ خاشي‌‬
‫‌آذر ماه‌‪ 1383 -‬زاهدان‌‪.‬‬
‫احكام‌ و مسائل‌ فقه‌ حنفي‌ به‌ زبان‌ ساده‬ ‫‪94‬‬

‫‌خانه‌ي‌ كعبه ‌‪:‬‬

‫شهر مكه‌ي‌ مكرمه‌ گرامي‌ترين‌ و بهترين‌ قسمت‌ روي‌ زمين‌ است‌ و تقريب ‪‌7‬ا ً در وس ‪7‬ط‌‬
‫‪1‬‬
‫آن‌ قرار‪ 7‬دارد‪ .‬در اين‌ شهر‪« ،‬بيت‌ اهلل» (خ‪77‬انه‌ي‌ خ‪77‬دا) به‌ م‪77‬وازات‌ «بيت‌ المعم‪77‬ور»‬
‫قرار دارد كه‌ دو هزار سال‌ قبل‌ از پيدايش‌ زمين‌ آفريده‌ ش‪77‬ده‪ .2‬و اولين‌ س‪77‬ازنده‌ي‌ آن‪،‬‬
‫فرشتگان‌ هستند و بعدها توسط‌ حضرت‌ آدم ‪ ،‬حضرت‌ شيث‌ بن‌ آدم‪ ،‬حضرت‌ ابراهيم‌‬
‫و حضرت‌ اسماعيل‌‪ -‬عليهم‌ الس‪77‬الم‪ -‬و در زم‪77‬ان‌ رس‪77‬ول‌ خ‪77‬دا ‪ ‬در س‪77‬ال‪ ‌18‬ق‌ هـ ‪.‬‬
‫توسط‌ قريش‌ بازسازي‌ شده‌ است‪ .‬رسول‌‪ 7‬اكرم‌ ‪ ‬در اين‌ بازسازي‌ نيز شركت‌ داش‪77‬تند‬
‫و «حجر اس‪77‬ود» را با ش‪77‬ركت‌ س‪77‬ران‌ ق‪77‬ريش‌ در محل‌ خ‪77‬اص‌ آن‌ ق‪77‬رار‪ 7‬دادن‪77‬د‪ .‬بعد از‬
‫اسالم‌ در سال‪ ‌65‬هـ ‪ .‬توسط‌ حض‪77‬رت‌ عبداهلل بن‌ زب‪77‬ير ‪ ‬و در س‪7‬ال‪ ‌74‬هـ ‪ .‬توس‪7‬ط‌‬
‫حجاج‌ بن‌ يوسف‌‪ 7‬و در سال‪ ‌1040‬هـ ‪ .‬توسط‌‪ 7‬سلطان‌ مراد عثماني‌ و اخ‪77‬ير‌اً در س‪77‬ال‬
‫‪ ‌1417‬هـ ‪ .‬توسط‌ ملك‌ فهد پادشاه‌ عربستان‌ سعودي‌ بازسازي‌ شده‌ است‪.‬‬
‫اين‌ خانه‌ به‌ شكل‌ مربع‌ است‌ و ابعاد آن‌ در حال‌ حاضر به‌ قرار ذيل‌ است‪:‬‬

‫‪1‬‬
‫‪« -‬بيت‌ المعمور» در آس‪77‬مان‌ ق‪77‬رار دارد كه‌ ب‪77‬راي‌ اهل‌ آس‪77‬مان‌ مانند خ‪77‬انه‌ي‌ كعبه‌ ب‪77‬راي‌ اه ‌‬
‫ل‬
‫زمين‌ حرمت‌ و كرامت‌ دارد و هر روز در آن‪ ،‬هفتاد هزار فرشته‌ نماز مي‌خوانند كه‌ تا قي‪7‬امت‌‬
‫ديگر نوبت‌ به‌ آنان‌ نمي‌رسد‪ .‬تفسير ابن‌ كثير‪.7 / 407.‬‬
‫‪ -‬مجمع‌ الزوائد للهيثمي‌ ‪.3 / 288.‬‬ ‫‪2‬‬
‫احكام‌ و مسائل‌ فقه‌ حنفي‌ به‌ زبان‌ ساده‬ ‫‪95‬‬

‫‪ ‌14‬متر‬ ‫ارتفاع‌ خانه‌ي‌ كعبه‪‌:‬‬

‫‪84 / ‌12‬‬ ‫طول‌ ضلعي‌ كه‌ ملتزم‌ در آن‌ است‪‌:‬‬
‫‌م‬
‫‪28 / ‌11‬‬ ‫طول‌ ضلعي‌ كه‌ حطيم‌ در آن‌ است‪‌:‬‬
‫‌م‬
‫طول‌ ضلع‌ بين‌ حطيم‌ و ركن‌ يماني‪11 / ‌12 ‌:‬‬
‫‌م‬
‫ط‪77‬ول‌ ض‪77‬لع‌ بين‌ ركن‌ يم‪77‬اني‌ و حجر ‪52 / ‌11‬‬
‫‌م‬ ‫اسود‪‌:‬‬

‫حجر اسود‪:‬‬
‫حجر اس‪77‬ود س‪77‬نگي‌ اس‪7‬ت‌ كه‌ از بهش‪7‬ت‌ آورده‌ ش‪77‬ده‌ و طبق‌ فرم‪77‬وده‌ي‌ رس‪77‬ول‌ اك‪77‬رم ‪‬‬
‫هنگ‪77‬امي‌ كه‌ از بهش ‪7‬ت‌ آورده‌ شد رنگ‌ آن‌ از ش‪77‬ير س‪77‬فيدتر ب‪77‬ود ولي‌ بر اثر گناه‪77‬ان‌‬
‫فرزندان‌ آدم‌ سياه‌ شد‪.1‬‬
‫‌طول‌ اين‌ سنگ‌ حدود ‪ 25‬سانتيمتر و عرض‌ آن‌ حدود‪ 17‬سانتيمتر‪ 7‬است‌ كه‌ در سنگ‌‬
‫بزرگتري‌‪ 7‬در يك‌ حلقه‌ي‌ نقره‌اي‌ قرار داده‌ شده‌ است‪.‬‬

‫‌مسجد الحرام ‌‪:‬‬

‫به‌ خ‪77‬انه‌ي‌ كعب‪77‬ه‪َ ،‬مطَ‪77‬اف‌ (مك‪77‬ان‌ وس‪77‬يع‌ محل‌ ط‪77‬واف‌‪ 7‬اط‪77‬راف‌ آن) و س‪77‬النهايي‌ كه‌ در‬
‫اطراف‌ آن‌ براي‌ نماز ساخته‌ شده‪« ،‬مسجد الحرام» مي‌گويند‪7.‬‬
‫پيامبر اكرم ‌‪ ‬فرموده‌اند‪:‬‬
‫ِ ِ ‪2‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ْح َر ِام أَفْ َ‬ ‫ِِ‬ ‫ِ‬
‫يما س َواهُ م َن ال َْم َساجد» ‪.‬‬ ‫ض ُل م ْن أَلْف َ‬
‫صالة ف َ‬ ‫صالةٌ في ال َْم ْسجد ال َ‬
‫«َ‬
‫ثواب‌ يك‌ نماز در مسجد الح‪77‬رام‌ از يكصد ه‪77‬زار نم‪77‬از در ديگر مس‪77‬اجد بيش‪77‬تر اس‪7‬ت‌‬
‫(يعني‌ از نماز پنجاه‌ و پنج‌ سال‌ و شش‌ ماه‌ و بيست‌ شب‌ در ديگر مساجد)‪.‬‬

‫‌‌توسعه‌ي‌ مسجد الحرام‌ در طول‌ تاريخ‌‪:‬‬

‫در طول‌ تاريخ‌ اسالم‪ ،‬مسجد الحرام‌ ده‌ ب‪77‬ار توس‪7‬ط‌‪ 7‬خلفا و حاكم‪77‬ان‌ اس‪77‬المي‌ به‌ ش‪77‬ر ‌‬
‫ح‬
‫‌‬ ‫‌‬ ‫زير توسعه‌ داده‌ شده‌ است‪:‬‬

‫‪ -‬جامع‌ الترمذي‌ رقم‪.877 :‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪ -‬سنن‌ ابن‌ ماجه‪ :‬رقم ‪ .‌1406‬ترجمه‪ :‬یک نماز در مسجد الحرام افضل است از هزار‬ ‫‪2‬‬

‫نمازیکه در دیگر مساجد خوانده شود‪.‬‬

‫احكام‌ و مسائل‌ فقه‌ حنفي‌ به‌ زبان‌ ساده‬ ‫‪96‬‬

‫‌ ‌سا ‌‬
‫ل‬ ‫‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬ ‫‌‬
‫‪ ‌17‬هـ ‪ 639/.‬م‌‬ ‫‪ -1‬حضرت‌ عمر بن‌ خطاب ‪‬‬
‫‪ ‌26‬هـ ‪ 648/.‬م‌‬ ‫‪ -2‬حضرت‌ عثمان‌ بن‌ عفان ‪‬‬
‫‪ -3‬حضرت‌ عبداهلل بن‌ زب‪77‬ير رض ‪7‬ي‌اهلل ‪ ‌65‬هـ ‪ 685/.‬م‌‬
‫عنهما‬
‫‪ ‌91‬هـ ‪ 709/.‬م‌‬ ‫‪ -4‬وليد بن‌ عبدالملك‌؛‬
‫‪ ‌137‬هـ ‪ 755/.‬م‌‬ ‫‪ -5‬أبو جعفر منصور‪ 7‬عباسي‌‬
‫‪ ‌160‬هـ ‪ 777/.‬م‌‬ ‫‪ -6‬محمد مهدي‌ عباسي‌‬
‫‪ ‌284‬هـ ‪ 897/.‬م‌‬ ‫‪ -7‬المعتضد‪ 7‬العباسي‌‬
‫‪ ‌306‬هـ ‪ 918/.‬م‌‬ ‫‪ -8‬المقتدر العباسي‌‬
‫‪ ‌1375‬هـ ‪1955/.‬‬ ‫‪ -9‬ملك‌ عبدالعزيز‬
‫م‌‬
‫‪ ‌1409‬هـ ‪1988/.‬‬ ‫‪ -10‬ملك‌ فهد بن‌ عبدالعزيز‬
‫م‌‬
‫در ح‪77‬ال‌ حاضر‪ 7‬مجم‪77‬وع‌ مس‪77‬احت‌ مس‪77‬جد الح‪77‬رام‌ ن‪77‬زديك‌ به‌ دو ميلي‪77‬ون‌ و چه‪77‬ار صد‬
‫هزار متر مربع‌ است‌ كه‌ ظرفيت‌‪ 7‬بيش‌ از يك‌ ميليون‌ نماز گزار را دارد‪.‬‬
‫اين‌ مس‪777‬جد داراي‌(‪ )95‬دروازه‌ و (‪ )9‬من‪777‬اره‌ هر ك‪777‬دام‌ به‌ ارتف‪777‬اع‌(‪ )89‬م‪777‬تر‬
‫مي‌باشد‪.1‬‬
‫خداوند بر عزت‪ ،‬ابهت‌ و شرف‌ اين‌ مكان‌ مق‪77‬دس‌ خ‪77‬ويش‌ هر روز‪ 7‬بيفزايد و خادم‪77‬ان‌‬
‫آن‌ را توفيق‌‪ 7‬مزيد خدمت‌ عنايت‌ فرمايد‪ 7.‬آمين‪.‬‬

‫‌‌فرضيت‌ حج‌ و حكمت‌ مشروعيت‌ آن ‌‪:‬‬

‫حج‪ ،‬ركن‌ پنجم‌ از اركان‌ اساسي‌ اسالم‌ است‌ كه‌ بر مسلمانان‌ فرض‌ گرديده‪.‬‬
‫مسلمان‌ در حج‪ ،‬نهايت‌ بندگي‌ و فروتني‌ خويش‌ را به‌ بارگاه‌ خداوند متعال‌ به‌ نم‪77‬ايش‌‬
‫مي‌گذارد‪.‬‬
‫‌حج‪ ،‬هم‌ عبادت‌ بدني‌ است‌ مانند نماز و هم‌ عبادت‌ مالي‌ است‌ مانند زكات‪.‬‬
‫بطور خالصه‌ حج‌ را مي‌توانيم‌ چنين‌ تعريف‌‪ 7‬كنيم‪:‬‬
‫«قصد سفر به‌ سوي‌ خانه‌ي‌ خدا با احرام‌ به‌ نيت‌ حج‌ براي‌ انجام‌ فرايض‌ آن‌ از قبي‪77‬ل‪:‬‬
‫طواف‌ خانه‌ي‌ كعبه‌ و وقوف‌ به‌ عرفات»‪.‬‬

‫‪ -‬ياد آوري‌ مي‌شود مجري‌ طرح‌ توسعه‌ي‌ اخير‪ ،‬شركت‌ بن‌ الدن‌ بوده‌ است‪.‬‬ ‫‪1‬‬
‫احكام‌ و مسائل‌ فقه‌ حنفي‌ به‌ زبان‌ ساده‬ ‫‪97‬‬

‫خداوند متعال‌ حج‌ را با آيه‌ي‌ ذيل‌ قرآن‌ بر مسلمانان‌ فرض‌ كرده‌ است‪:‬‬
‫﴿‪          ‬‬
‫‪( ﴾      ‬سوره آل‌ عمران‪.)97 /‬‬
‫«خداوند حج‌ را بر مردم‌ فرض‌ كرده‌ است‌ بر كساني‌ كه‌ ت‪77‬وان‌ س‪77‬فر به‌ خ‪77‬انه‌ي‌ او را‬
‫داش‪7777‬ته‌ باش‪7777‬ند و هر كس‌ احك‪77777‬ام‌ الهي‌ را منكر ش‪7777‬ود‪ ،‬پس‌ خداوند‪ 7‬از جهاني‪77777‬ان‌‬
‫بي‌پرواست»‪.7‬‬

‫و پيامبر‪ 7‬گرامي‌ اسالم‌ نيز در اين‌ باره‌ چنين‌ مي‌فرمايد‪7:‬‬

‫ِ‬ ‫الة‪ ,‬وإِيت ِاء َّ ِ‬
‫اد ِة أَ ْن ال إِلَه إِال اللَّه‪ ,‬وإِقَ ِام َّ ِ‬ ‫ِ‬
‫ض ا َن‪,‬‬
‫ص ْوم َر َم َ‬
‫الز َكاة‪َ ,‬و َ‬ ‫الص َ َ‬ ‫ُ َ‬ ‫َ‬ ‫س‪َ :‬ش َه َ‬ ‫«بُن َي ا ِإل ْس ُ‬
‫الم َعلَى َخ ْم ٍ‬
‫ت»‪.1‬‬ ‫وح ِّج الْب ْي ِ‬
‫ََ َ‬
‫«ساختمان‌ اسالم‌ بر پنج‌ چيز استوار‪ 7‬است‪:‬‬
‫‪ -1‬گواهي‌ به‌ يگانگي‌ خداوند و نبوت‌ حضرت‌ رسول‌ اكرم‌‬
‫‪ -2‬برپاداشتن‌ نماز‬
‫‪ -3‬دادن‌ زكات‌‬
‫‪ -4‬روزه‌ي‌‪ 7‬ماه‌ رمضان‌‬
‫‪- 5‬حج‌ خانه‌ي‌ كعبه»‪.‬‬

‫‌حكمت‌ مشروعيت‌ حج ‌‪:‬‬

‫هر حكمي‌ از احكام‌ خداوند حكمت‌ و دليلي‌ دارد كه‌ بر اساس‌ آن‪ ،‬مشروع‌‪ 7‬شده‪ .‬براي‌‬
‫حج‌ نيز حكمتها و فلسفه‌هاي‌ ديني‌ و دنيوي‌اي‌ وجود‪ 7‬دارد كه‌ حكمته‪77‬اي‌ حج‌ را بط‪77‬ور‪7‬‬
‫خالصه‌ به‌ شرح‌ زير مي‌توانيم‌ بيان‌ كنيم‪:‬‬
‫‪ -‌1‬حج‌ مظهر بندگي‪ ،‬تسليم‌ و فرمانبردار شدن‌ در بارگ‪77‬اه‌ خداوند متع‪77‬ال‌ اس ‪7‬ت‌ زي‪77‬را‬
‫حاجي‪ ،‬خود را از تمام‌ اسباب‌ و وسايل‌ رفاهي‌‪ 7‬دنيوي‌ يكسو كرده‌ لباس‪77‬هاي‌ گرانبها‪ 7‬و‬
‫زيباي‌ خويش‌ را كنار مي‌گذارد و دو تكه‌ لباس‌ ساده‌ي‌ كفن‌ مانند مي‌پوشد‪ .‬از مشاغل‌‬
‫دنيوي‌ فارغ‌‪ 7‬شده‌ مشغول‌ ياد الهي‌ مي‌شود و صرفا براي‌ خش‪77‬نودي‌ خداوند‪ 7‬خ‪77‬انه‌ي‌ او‬
‫را طواف‌‪ 7‬مي‌كند؛ مي‪7‬ان‌ ص‪77‬فا و م‪7‬روه‌ س‪7‬عي‌ مي‌كن‪77‬د‪ ،‬به‌ مي‪77‬دان‌ عرف‪7‬ات‌ مي‌رود و به‌‬
‫بارگ‪7‬اه‌ اهلل پناهن‪77‬ده‌ مي‌ش‪77‬ود و عفو و بخش‪77‬ودگي‌‪ 7‬گناه‪7‬ان‌ و خطاه‪77‬اي‌ خ‪77‬ويش‌ را از او‬

‫‪ -‬أخرجه‌ البخاري‌ في‌ أول‌ كتاب‌ الإيمان‪ ،‌7/1‬و مسلم‪ ‌34/1‬و نحوه‌ في‌ حديث‌ جبريل‪.‬‬ ‫‪1‬‬
‫احكام‌ و مسائل‌ فقه‌ حنفي‌ به‌ زبان‌ ساده‬ ‫‪98‬‬

‫مي‌خواهد و تا پاي‪77‬ان‌ مراس‪77‬م‌ حج‌ از بس‪77‬ياري‌ از چيزه‪77‬اي‌ حالل‪ ،‬خ‪77‬ود را دور نگه‌‬
‫مي‌دارد‪.‬‬
‫‪ -‌2‬مسلمانان‌ از سراسر دنيا با رنگهاي‌ مختلف‪ ،‬نژادهاي‌ مختلف‪ ،‬زبانه‪77‬اي‌ مختل‪77‬ف‪،‬‬
‫لباسهاي‌ مختلف‌ و سليقه‌هاي‌ مختلف‌ در يكجا گرد مي‌آيند‪ .‬وح‪77‬دت‌ و ب‪77‬رادري‌ ايم‪‌ِ 7‬‬
‫‪7‬اني‬
‫خ‪77‬ويش‌ را به‌ نم‪77‬ايش‌ مي‌گذارند و از مش‪77‬كالت‌ يك‪77‬ديگر آگ‪77‬اه‌ مي‌ش‪77‬وند و ب‪77‬راي‌ رفع‌‬
‫مشكالت‌ خود و تمام‌ مسلمانان‌ جهان‪ ،‬دعا و تضر‌ع‌‪ 7‬مي‌كنند؛ و چنان‌ احساس‌ مي‌كنند‬
‫كه‌ ميليونها دل‌ و جسد به‌ يك‌ دل‌ و جسد تبديل‌ شده‌ و همه‌ پشت‌ سر يك‌ امام‌ در مسجد‬
‫الحرام‌ و مسجد النبي‌ نماز مي‌خوانند‪ 7‬و از توطئه‌ها و كينه‌توزيهاي‌ يه‪77‬ود و نص‪77‬ارا و‬
‫دشمنان‌ اسالم‪ ،‬عليه‌ مسلمانان‌ و قرآن‪ ،‬آگاه‌ مي‌شوند‪ 7‬و در آن‌ مكانهاي‌‪ 7‬مق‪77‬دس‪ ،‬ب‪77‬راي‌‬
‫مبارزه‪ ،‬جهاد و مقاومت‌ در مقابل‌ دشمنان‌ دين‌ اسالم‪ ،‬با پروردگار‪ 7‬خويش‌ و با رهبر‬
‫خويش‌ حضرت‌ محمد بن‌ عبداهلل ‪ ‬و ي‪77‬اران‌ با وف‪77‬ايش‪ ،‬عه‪77‬دي‌ دوب‪77‬اره‌ بس‪77‬ته‌ و تجديد‬
‫پيمان‌ مي‌كنند‪7.‬‬
‫‪ -‌3‬در حج‪ ،‬آدمي‌ جان‌ خويش‌ را در مشقت‌ مي‌اندازد و م‪77‬ال‌ خ‪77‬ويش‌ را خ‪77‬رج‌ مي‌كند‬
‫و نعمت‌ تندرستي‌‪ 7‬جان‌ و دارا بودن‌ مال‪ ،‬باعث‌ انجام‌ اين‌ فريض‪7‬ه‌ي‌‪ 7‬ب‪7‬زرگ‌ مي‌ش‪7‬وند‬
‫ل‪77‬ذا به‌ اهميت‌ اين‌ دو نعمت‌ آگ‪77‬اه‌ ش‪77‬ده‌ و ش‪77‬كر آنها را بجا مي‌آورد‪ 7‬و اين‌ خ‪77‬ود نعم‪77‬تي‌‬
‫بزرگ‌ است‌ (يع‪77‬ني‌ به‌ جا آوردن‌ ش‪77‬كر نعمت‌ به‌ خ‪77‬ودي‌ خ‪77‬ود عالوه‌ بر اجر و ث‪77‬واب‌‬
‫حج‪ ،‬ثواب‌ و اجر مستقل‌ دارد)‪.‬‬
‫‪ -‌4‬حج‪ ،‬بزرگترين‌ تربيت‌ گاه‌ روح‌ و جسم‌ آدمي‌ است‌‪ ،‬زيرا سفر حج‌ پر مشقت‌ترين‌‬
‫ل سليقه‌هاي‌ مختلف‌ ديگر اف‪77‬راد هم‪77‬راه‌ در‬ ‫ت سفر و نيز تحم ِ‌‬ ‫ل مشقا ِ‌‬ ‫سفرهاست‌ و تحم ِ‌‬
‫‪7‬ان م ‪7‬ؤ‌من‌ را ت‪77‬ربيت‌ مي‌كند و تحمل‌ نامالئم‪77‬ات‌ را در مس‪77‬ير‬ ‫روح انس‪‌ِ 7‬‬
‫ِ‌‬ ‫ك‪77‬اروان‌ حج‪،‬‬
‫زندگي‌ اسالمي‌ در آينده‌ براي‌ آدمي‌ آسان‌ مي‌سازد‪.‬‬
‫‪ -‌5‬سفر حج‪ ،‬يادآور‪ 7‬خ‪77‬اطرات‌ زيب‪77‬اي‌ پي‪77‬امبران‌ ب‪77‬زرگ‌ و بن‪77‬دگان‌ نيك‌ خداوند‪ 7‬متع‪77‬ال‌‬
‫اس‪77‬ت‪ .‬هنگ‪77‬ام‌ ط‪77‬واف‌ خ‪77‬انه‌ي‌ كعب‪77‬ه‪ ،‬خ‪77‬اطره‌ي‌ حض‪77‬رت‌ اب‪77‬راهيم‌و فرزند دلبن‪77‬دش‌‬
‫حضرت‌ اسماعيل‌‪ -‬عليهما السالم‌‪ -‬تجديد مي‌ش‪77‬ود زي‪77‬را اين‌ دو بزرگ‪77‬وار باني‪77‬ان‌ آن‌‬
‫بيت‌ عظيم‌ بوده‌اند‪ .‬هنگام‌ سعي‌ مي‪77‬ان‌ ص‪77‬فا و م‪77‬روه‌ خ‪77‬اطره‌ي‌ پر ِمهر و پر عط‪77‬وفت‌‬
‫حضرت‌ هاجر عليها الس‪77‬الم‌ نس‪77‬بت‌ به‌ فرزن‪77‬دش‌‪ 7‬اس‪77‬ماعيل‌ عليه‌ الس‪77‬الم‌ در ذهن‌ وارد‬
‫مي‌شود كه‌ براي‌ دسترسي‌‪ 7‬به‌ آب‌ اندكي‌ ميان‌ آن‌ دو كوه‌ «صفا» و «مروه» با دله‪77‬ره‌‬
‫و اضطراب‌ مي‌دويد‪7.‬‬
‫ت اب‪77‬راهيم‌ ‌‪ ‬با ابليس‌ لعين‌ دش‪77‬من‌‬‫‌در وادي‌ م‪77‬ني‌ خ‪77‬اطره‌ي‌ مب‪77‬ارزه‌ي‌ عظيم‌ حض‪77‬ر ‌‬
‫من‪7‬ادي ب‪7‬زرگِ‌ توحي‪7‬د‪ ،‬اب‪7‬راهيم‌ بت‌ ش‪7‬كن‌ و‬
‫ِ‌‬ ‫بشريت‌ و سنگ‌ باران‌ شدن‌ وي‌ از سوي‌‬
‫مغلوب‌ شدن‌ آن‌ دشمن‌ سركش‌ بني‌ آدم‌ در اين‌ مبارزه‪ ،‬در ذهن‌ تداعي‌ مي‌شود‪7.‬‬
‫احكام‌ و مسائل‌ فقه‌ حنفي‌ به‌ زبان‌ ساده‬ ‫‪99‬‬

‫‌و اما در صحراي‌‪ 7‬عرفات‌ در آن‌ مجمع‌ بزرگ‪ ،‬منظره‌ي‌ شيرين‌ و زيباي‌‪ 7‬ديگري‌ در‬
‫ديدگان ما ترسيم‌‪ 7‬مي‌شود‪ ،‬منظره‌ي‌ حجة‌ الوداع‌ آخ‪77‬رين‌ حج‌ پي‪77‬امبر عظيم‌ اس‪77‬الم‌‬
‫ِ‌‬ ‫ِ‌‬
‫جلو‬
‫حضرت‌ محمد ‪ ‬كه‌ بر ن‪77‬اقه‌ي‌ خ‪77‬ويش‌ س‪77‬وار‪ 7‬و گرداگ‪77‬ر ِ‌د‪ 7‬او بيش‌ از يكصد ه‪77‬زار از‬
‫عاشقان‌ وي‌ پروانه‌وار‪ 7‬حلقه‌ زده‌اند و ايشان‌ با سوز‪ 7‬و گداز خاصي‌ دس ‪7‬ت‌ ني‪77‬از را به‌‬
‫بارگاه‌ رب‌ العزت‌ دراز نموده‌ براي‌ خير و صالح‌ امت‌ مش‪77‬غول‌ دعا و تض‪77‬رع‌‪ 7‬اند و‬
‫امور مهمي‌ را به‌ امت‌ اعالم‌ و توصيه‌ مي‌كنند‪7.‬‬
‫عالوه‌ بر اين‌ م‪77‬وارد‪ ،‬حج‪ ،‬برك‪77‬ات‌ و ثم‪77‬رات‌ بيش‪77‬مار‪ 7‬ديگ‪77‬ري‌ ن‪77‬يز دارد كه‌ در اين‌‬
‫رساله‌ محل‌ بيان‌ و تفصيل‌ آن‌ نيست‪.‬‬

‫‌فضيلت‌ حج ‌‪:‬‬
‫ِ‬
‫س ْق َر َج َع َكَي ْوم َولَ َدتْهُ أ ُُّمهُ» ‪.‬‬ ‫َع ْن أَبِى ُه َر ْي َرةَ َع ِن النَّبِ ِّى ‪ ‬قَ َ‬
‫َم َي ْف ُ‬‫ث َول ْ‬ ‫«م ْن َح َّج َفلَ ْم َي ْرفُ ْ‬
‫ال‪َ :‬‬
‫‪1‬‬

‫از حضرت‌ ابو هريره ‪ ‬روايت‌ است‌ كه‌ رس‪77‬ول‌ اك‪77‬رم ‪ ‬فرمودن‪77‬د‪« :‬هر كس‌ حج‌ كند‬
‫و در آن‌ فحش‌ نگويد و ب‪77‬دگويي‌ نكند و م‪77‬رتكب‌ گن‪77‬اهي‌ نش‪77‬ود‪ ،‬چن‪77‬ان‌ از گناه‪77‬ان‌ پ‪77‬اك‌‬
‫مي‌شود كه‌ گويا تازه‌ از مادر متولد شده‌ است»‪.‬‬
‫َج َاب ُه ْم َوإِ ِن‬ ‫ِ‬ ‫ول اللَّ ِه ‪ ‬أَنَّهُ قَ َ‬
‫َع ْن أَبِى ُهر ْي ر َة َع ْن ر ُس ِ‬
‫ار َوفْ ُد اللَّه إِ ْن َد َع ْوهُ أ َ‬ ‫اج َوالْعُ َّم ُ‬ ‫ْح َّج ُ‬
‫ال‪« :‬ال ُ‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬
‫اسَتغْ َف ُروهُ غَ َف َر ل َُه ْم» ‪.‬‬
‫‪2‬‬
‫ْ‬
‫از حض‪77‬رت‌ ابو هريره ‪ ‬روايت‌ اس‪7‬ت‌ كه‌ رس‪77‬ول‌ اك‪77‬رم‌ ‪ ‬فرمودن‪77‬د‪« :‬حج‌ كنن‪77‬دگان‌ و‬
‫عمره‌ كنندگان‪ ،‬مهمانان‌ خداوند‪ 7‬هستند اگر او را بخوانند‪ ،‬اجابت‌ ش‪77‬ان‌ خواهد ك‪77‬رد و‬
‫اگر از او طلب‌ بخشايش‌ كنند‪ ،‬مورد‪ 7‬آمرزش‌ شان‌ قرار خواهد داد»‪.‬‬
‫اح‪77‬اديث‌ ديگ‪77‬ري‌‪ 7‬در فض‪77‬يلت‌ حج‌ وارد ش‪77‬ده‌ اس‪7‬ت‌ كه‌ بي‪77‬ان‌ همه‌ي‌ آنها در اين‌ رس‪77‬اله‌‬
‫ممكن‌ نيست‌ و بر همين‌ دو حديث‌ بسنده‌ مي‌كنيم‪7.‬‬

‫‌شرايط‌ فرضيت‌ حج‌‪:‬‬

‫براي‌ اينكه‌ حج‌ بر آدمي‌ ف‪7‬رض‌ ش‪7‬ود ش‪7‬ش‌ ش‪7‬رط‌ وج‪7‬ود‪ 7‬دارد‪ ،‬و چن‪7‬انچه‌ يكي‌ از اين‌‬
‫شرطها موجود‪ 7‬نباشد‪ ،‬فرضيت‌ حج‌ ساقط‌‪ 7‬مي‌شود و آن‌ شرطها‪ 7‬عبارتند از‪:‬‬
‫‪ -1‬اسالم‌‪.‬‬

‫‪ -‬أخرجه‌الستة‌ إ‌ال أبا داود‪.‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪ -‬أخرجه‌ ابن‌ ماجه برقم‌(‪ )2892‬والنسائي ‪.5 /‌85‬‬ ‫‪2‬‬

 ‫احكام‌ و مسائل‌ فقه‌ حنفي‌ به‌ زبان‌‬ ‫‪100‬‬
‫ساده‬

‫‪ -2‬عقل‪‌.‬‬
‫‪ -3‬بلوغ‌‪.‬‬
‫‪ -4‬آزادي‌ (يعني‌ غالم‌ و برده‌ نباشد)‪.‬‬
‫‪ -5‬مستطيع‌‪ 7‬باشد‪( .‬يعني‌ توانايي‌‪ 7‬سفر و هزينه‌ي‌ آن‌ و مخارج‌ خانواده‌ي‌ خ‪77‬ويش‌ را تا‬
‫زمان‌ برگشت‌ داشته‌ باشد)‪.‬‬
‫‪ -6‬امنيت‌ راه‌ سفر‪.‬‬
‫‪ -7‬وجود‪ 7‬محرم‌ و يا همسر براي‌ زن‌ و نبودن‌ وي‌ در ِعده‌ي‌ طالق‌ و يا وفات‪.‬‬

‫‌شرايط‌ صحت‌ حج‪‌:‬‬

‫براي‌ اينكه‌ حج‌ آدمي‌ صحيح‌ واقع‌ شود‪ ،‬پنج‌ شرط‌ وجود‪ 7‬دارد كه‌ چن‪77‬انچه‌ يكي‌ از اين‌‬
‫شرطها يافته‌ نشود‪ ،‬حج‌ صحيح‌ نخواهد شد‪ .‬آن‌ پنج‌ شرط‌ عبارتند از‪:‬‬
‫‪ -1‬اسالم‌‪.‬‬
‫‪ -2‬عقل‌‪.‬‬
‫‪ -3‬ميقات‌ زماني‪.‌7‬‬
‫حج‌ بايد در ماهها و زمانهاي‌‪ 7‬مخصوص‌ خود انجام‌ گيرد و ماهه‪77‬اي‌ حج‪ :‬ش‪77‬وال‪ ،‬ذي‌‬
‫القعده‌‪ ،‬و ده‌ روز‪ 7‬اول‌ از ذي‌الحجه‌ مي‌باشند‪7.‬‬
‫‪ -4‬ميقات‌ مكاني‌‪.‬‬
‫مكانهايي‌ هستند كه‌ اعمال‌ حج‌ مي‌بايست‌ در همان‌ مكانهاي‌‪ 7‬مشخص‌ انج‪77‬ام‌ گ‪7‬يرد مثال‬
‫وق‪77‬وف‌ به‌ ع‪77‬رفه‌ بايد در ص‪77‬حراي‌‪ 7‬عرف‪77‬ات‌ باش‪77‬د‪ .‬تفص‪77‬يل‌ اين‌ مكانها بع‪77‬د‌اً در بحث‌‬
‫چگونگي‌ اداي‌ حج‌ بيان‌ خواهد شد‪.‬‬
‫‪ -5‬احرام‌‪.‬‬
‫احرام‌ ب‪77‬راي‌ حج‌ مانند نيت‌ ب‪77‬راي‌ نم‪77‬از اس‪7‬ت‌ و در اح‪77‬رام‌ نيت‌ هم‪77‬راه‌ با تل‪77‬بيه‌ ش‪77‬رط‌‬
‫است‪.‬‬

‫‌اركان‌ حج ‌‪:‬‬
‫در حج‌ دو ركن‌ و فرض‌ وجود‪ 7‬دارد‪:‬‬
‫‪ -1‬وقوف‌ به‌ عرفات‌‪.‬‬
‫‪ -2‬طواف‌‪ 7‬زيارت‌‪.‬‬
‫چگونگي‌ وقوف‌ و طواف‌ بعدا بيان‌ مي‌شود‪.‬‬
 ‫احكام‌ و مسائل‌ فقه‌ حنفي‌ به‌ زبان‌‬ ‫‪101‬‬
‫ساده‬

‫‌واجبات‌ حج‌‪:‬‬
‫در حج‌ پنج‌ چيز بطور‪ 7‬مستقل‌ واجب‌ است‪:‬‬
‫‪ -1‬سعي‌ بين‌ صفا و مروه‌‪.‬‬
‫‪ -2‬وقوف‌ در مزدلفه‌‪.‬‬
‫‪ -3‬رمي‌ جمرات‌‪.‬‬
‫‪ -4‬حلق‌ يا تقصير (تراشيدن‌ و يا كوتاه‌ كردن‌ موي‌ سر)‪.‬‬
‫‪ -5‬طواف‌‪ 7‬وداع‌ (طواف‌ صدر)‪.‬‬
‫اگر كسي‌ يكي‌ از اين‌ واجبات‌ را بدون‌ عذر ترك‌ كرد‪ ،‬گناهكار‪ 7‬است‌ و براي‌ ج‪77‬بران‌‬
‫آن‪ ،‬فديه‌ي‌ «دَم» الزم‌ مي‌شود‪.‬‬
‫چگونگي‌ انجام‌ اين‌ اعمال‌ و فديه‌ بعد‌اً بيان‌ خواهد شد‪.‬‬

‫‌سنتهاي‌ حج‌‪:‬‬
‫ج به‌‬‫براي‌ حج‪ ،‬آداب‌ و سنتهاي‌ متعددي‌‪ 7‬وج‪77‬ود دارد ولي‌ س‪77‬نتهاي‌‪ 7‬اص‪77‬لي‌ و مس‪77‬تقل‌ ح ‌‬
‫شرح‌ زير است‪:‬‬
‫‪ -1‬طواف‌‪ 7‬قدوم‌‪.‬‬
‫‪ -2‬خطبه‌هاي‌ سه‌ گانه‌ي‌ امام‪:‬‬
‫الف‪ :‬خطبه‌ي‌ اول‪ ،‬روز هفتم‌ ذي‌ الحجه‌ در مكه‌ براي‌ آموزش‌ احكام‌ مسايل‌ حج‪.‬‬
‫ب‪ :‬خطبه‌ي‌ دوم‪ ،‬در روز ع‪77‬رفه‌ (نهم‌ ذي‌ الحج‪77‬ه) در مي‪77‬دان‌ عرف‪77‬ات‌ ب‪77‬راي‌ تش‪77‬ويق‌‬
‫حجاج‌ به‌ دعا و تضرع‌‪ 7‬و بيان‌ باقيمانده‌ي‌ مسايل‌ حج‬
‫ج‪ :‬خطبه‌ي‌ سوم‪ ،‬روز‪ 7‬يازدهم‌ ذي‌ الحجه‌ (روز دوم‌ عيد قربان)‬
‫‪َ -‌3‬مبِيت‌ در « ِمني» در شب‌ عرفه‌‬
‫(يعني‌ شب‌ عرفه‌ را در مني‌ سپري‌ كردن‌ و پنج‌ نماز كامل‌ را در آنجا خواندن)‪.‬‬
‫‪ -‌4‬شب‌ عيد را در « ُمز َدلِفَه» ماندن‪.‬‬
‫‪ -‌5‬شبهاي‌‪ 7‬ايام‌ تشريق‌‪ 7‬را در مني‌ ماندن‌‪.‬‬
‫(يعني‌ شبهاي‌ يازدهم‌‪ 7‬و دوازدهم‌ ذي‌ الحجه)‪.‬‬
‫‪ -‌6‬ماندن‌ در «وادي‌ ُم َحصَّب»‪.‬‬
‫(يعني‌ هنگام‌ بازگشت‌ از مني‌ و پايان‌ يافتن‌ مناس‪7‬ك‌ در وادي‌ محص‪7‬ب‌ كه‌ در ورودي‌‪7‬‬
‫ن تقريب‌ا ً بين‌ قصر‪ 7‬ملك‌ و‬
‫مكه‌ ميان‌ دو كوه‌ و جنب‌ قبرستان‌ « ُحجُون» واقع‌ است‌ و الا ‌‬
‫« َجبَانَ ‌ةُ ال ُم َعلي» قرار‪ 7‬دارد‪ ،‬س‪7‬نت‌ اس‪7‬ت‌ كه‌ در يكي‌ از مس‪7‬اجد آنجا بماند و نمازه‪7‬اي‌‬
‫ظهر‪ ،‬عصر‪ ،‬مغرب‪ ،‬و عشأ را بخواند بعد‌اً به‌ مكه‌ برود)‪.‬‬
‫توضيحات‌ بيشتر‪ 7‬بعد‌اً بيان‌ خواهد شد‪.‬‬
 ‫احكام‌ و مسائل‌ فقه‌ حنفي‌ به‌ زبان‌‬ ‫‪102‬‬
‫ساده‬

‫اينها سنتهاي‌‪ 7‬مؤ‌كده‌ و اص‪77‬لي‌ حج‌ بودند س‪77‬نتها و آداب‌ ديگ‪77‬ري‌ ن‪77‬يز ب‪77‬راي‌ حج‌ وج‪77‬ود‪7‬‬
‫دارد كه‌ در كتابهاي‌ باالتر بيان‌ مي‌شوند‪.‬‬

‫‌انواع‌ حج‪‌:‬‬
‫فريضه‌ي‌ حج‌ به‌ يكي‌ از طرق‌ زير انجام‌ مي‌گيرد‪ 7.‬به‌ عبارتي‌ حج‌ بر سه‌ نوع‌ است‪:‬‬
‫‪ -‌‌1‬تَ َمتُّع‌‪.‬‬
‫و آن‌ اينكه‌ هنگ‪77‬ام‌ اح‪77‬رام‌ بس‪77‬تن‌ در ماهه‪77‬اي‌ حج‌ فقط‌ نيت‌ عم‪77‬ره‌ را مي‌كن‪77‬د‪ ،‬به‌ مكه‌‬
‫مي‌آيد و اعمال‌ عمره‌ را بجا مي‌آورد‪ ،‬سپس‌ از احرام‌ خارج‌ مي‌ش‪77‬ود در مكه‌ مي‌ماند‬
‫و در روز هش‪77‬تم‌ ذي‌ الحجه‌ دوب‪77‬اره‌ ب‪77‬راي‌ حج‌ اح‪77‬رام‌ مي‌بن‪77‬دد و اعم‪77‬ال‌ حج‌ را بجا‬
‫مي‌آورد‪.‬‬
‫‪ -‌2‬قِ َر‌ان‌‪.‬‬
‫آن‌ است‌ كه‌ هنگ‪77‬ام‌ اح‪77‬رام‌ بس‪77‬تن‪ ،‬نيت‌ اداي‌ حج‌ و عم‪77‬ره‌ هر دو را مي‌كند و تا پاي‪77‬ان‌‬
‫حج‌ در احرام‌ مي‌ماند‪7.‬‬
‫‪ -‌3‬اًف َر‌اد‪.‌7‬‬
‫آن‌ است‌ كه‌ هنگام‌ احرام‌ بستن‪ ،‬فقط‌ نيت‌ اداي‌ حج‌ را مي‌كند‪.‬‬

‫‌چگونگي‌ اداي‌ حج‌ طبق‌ برنامه‌ي‌ روزانه‌‪:‬‬

‫در اين‌ قسمت‌ به‌ صورت‌ مختصر‪ ،‬چگونگي‌‪ 7‬انجام‌ اعم‪77‬ال‌ و مناس ‪7‬ك‌ حج‌ تا پاي‪77‬ان‌ آن‌‬
‫بيان‌ مي‌شوند‪:‬‬
‫‌‌پس‌ از ساليان‌ دراز‪ ،‬آرزوهاي‌‪ 7‬ديرينه‌ي‌ سفر به‌ حرمين‌ و زيارت‌ آن‌ مكانهاي‌‪ 7‬مق‪77‬دس‌‬
‫به‌ فضل‌ و لطف‌ الهي‌ بر آورده‌ شده‌ و اينك‌ آم‪77‬اده‌ي‌ س‪77‬فر به‌ س‪77‬رزمين‌ وحي‌ هس‪77‬تي‌ و‬
‫خودت‌ را براي‌ زيارت‌ گنبد خضرا و روضه‌ي‌ مطهر رسول‌ اكرم‌ ‪ ‬آم‪77‬اده‌ مي‌ك‪77‬ني‌‪،‬‬
‫پس‌ به‌ منظور‪ 7‬انجام‌ درست‌ اعمال‌ حج‪ ،‬مطالب‌ زير را با دقت‌ مط‪77‬العه‌ و بر آن‌ عمل‌‬
‫كن‪:‬‬

‫‌آمادگي‌ سفر‪:‬‬
‫قبل‌ از حركت‌ به‌ سوي‌ حرمين‌ از خداوند متعال‌ بخواه‌ تا اين‌ سفر را ب‪77‬رايت‌ آس‪77‬ان‌ و‬
‫مبارك‌ گرداند و از بركات‌ و ثمرات‌ آن‌ بهره‌مند شوي‌ و از آفات‪ ،‬گزند و منكرات‌ آن‌‬
‫در پناه‌ او بماني‪.‬‬
‫ت كن‌ و تص‪77‬ميم‌‪ 7‬محكم‌ بگ‪77‬ير تا در‬ ‫از گناهان‌ و خطاهاي‌‪ 7‬گذشته‌ي‌ خويش‌ طلب‌ مغف‪77‬ر ‌‬
‫آينده‌ از گناهان‌ و منكرات‌ دوري‌‪ 7‬كني‪.‬‬
 ‫احكام‌ و مسائل‌ فقه‌ حنفي‌ به‌ زبان‌‬ ‫‪103‬‬
‫ساده‬

‫حقوق‌ اهل‌ حقوق‌ را به‌ آنان‌ بسپار و از كس‪77‬اني‌ كه‌ به‌ ن‪77‬وعي‌ بر تو حقي‌ دارند حاللي‌‬
‫بخواه‪.‬‬
‫‌‌هنگ‪777‬ام‌ خ‪777‬داحافظي‌‪ 7‬با دوس‪777‬تان‌ و خويش‪777‬اوندان‌ اين‌ دعا را در حق‌ آن‪777‬ان‌ بخ‪777‬وان‪:‬‬
‫يع َو َد‌ائِعُهُ»‪.1‬‬‫ض ُ‌‬‫ود‌عُ ُك ‌م ا‌هلل الَّ ِ‌ذي‌ ‌الَ تَ ِ‬
‫«أَستَ ِ‬
‫ُ َ‬
‫«شما را به‌ خدايي‌ مي‌س‪77‬پارم‌ كه‌ س‪77‬پرده‌ها به‌ وي‌ ن‪77‬ابود‪ 7‬نمي‌ش‪77‬وند‪ 7‬و خط‪77‬ري‌‪ 7‬آن‪77‬ا ‌‬
‫ن را‬
‫تهديد نمي‌كند»‪.‬‬
‫و براي‌ كساني‌ كه‌ با حاجي‌ خداحافظي‌ مي‌كنند‪ ،‬مستحب‌ است‌ اين‌ دعا را در حق‌ وي‌‬
‫ك»‪.2‬‬ ‫يم َع َملِ َ‬‫ِ‬
‫ك َو َخ َوات َ‬
‫ك َوأ ََما َنتَ َ‬ ‫َسَت ْو ِدعُ اللَّهَ ِدينَ َ‬
‫بخوانند‪« :‬أ ْ‬
‫«دين‌ تو را‪ ،‬امانت‌ تو را و سرانجام‌‪ 7‬كارت‌ را به‌ خداي‌ يگانه‌ مي‌سپارم»‪.‬‬
‫سپس‌ دو ركعت‌ نماز نافله‌ با خشوع‌ و خضوع‌‪ 7‬بخوان‌ كه‌ در آنها س‪77‬وره‌ي‌ (قُل‌ يَا أَيُّهَا‬
‫الكافِرُون) و سوره‌ي‌ (قُل‌ ه َ‌ُو ‌اُهلل أَ َحد) خوانده‌ شود‪.‬‬
‫و هنگام‌ خروج‌ از خانه‌ اين‌ دعا را بخوان‪:‬‬
‫لت َعلَى‌ اِهلل‪‌َ ،‬و ‌الَ َحولَ‌ َ‌و ‌الَ ُق َّو َ‌ة إ‌ ‌الَّ بِاهلل» ‪.‬‬
‫‪3‬‬ ‫ِ‬ ‫سم ‌اِهلل َت َو َّك ُ‌‬
‫«بِ ِ‌‬

‫‌مواقيت‌ احرام‪:‬‬
‫مكانهايي‌ تعيين‌ شده‌اند كه‌ عبور ك‪77‬ردن‌ از آنها ب‪77‬دون‌ اح‪77‬رام‌ و رفتن‌ به‌ س‪77‬وي‌ خ‪77‬انه‌ي‌‬
‫خدا جايز نيست‌ به‌ اين‌ مكانها «ميقات» گفته‌ مي‌شود و به‌ قرار‪ 7‬ذيل‌ مي‌باشند‪7:‬‬
‫‪ -1‬ميقات‌ اهل‌ مدينه‌ « ُذوال ُحلَيفَة»‪.‬‬
‫‪ -2‬ميقات‌ اهل‌ شام‌‌«اَلجُحفَة»‪.‬‬
‫‪ -3‬ميقات‌ أهل‌ نجد‌«قَرنُ‌ ال َمن ِ‬
‫َازل»‪.‬‬
‫‪ -4‬ميقات‌ اهل‌ يمن‌‌‌«يَلَملَم»‪.‬‬
‫‪ -5‬ميقات‌ اهل‌ عراق‌‌‌« َذ‌اتَ‌ ِعرق»‪.‬‬
‫«جُحفَه» در حال‌ حاضر از بين‌ رفته‌ است‌ و حجاج‌ س‪77‬رزمين‌ ش‪77‬ام‌ و من‪77‬اطق‌‪ 7‬ش‪77‬مالي‌‬
‫از شهر «رابغ» كه‌ مقداري‌ قبل‌ از جحفه‌ قرار‪ 7‬دارد‪ ،‬احرام‌ مي‌بندند‪7.‬‬

‫‪ -‬األ‌ذكار للإمام‌ النووي‌ ‪.278 /‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪ -‬أخرجه‌ أبو داود في‌ الجهاد‪.3 / 34 :‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪« -‬به نام خدا‪ ،‬بر خدا تو ّكل كردم‪ ،‬و هيچ قدرت و توانائى جز از طرف خدا نيست»‪.‬‬ ‫‪3‬‬
 ‫احكام‌ و مسائل‌ فقه‌ حنفي‌ به‌ زبان‌‬ ‫‪104‬‬
‫ساده‬

‫احرام‌ و چگونگي‌ آن‪‌:‬‬

‫بستن‌ احرام‌ قبل‌ از مواقيت‌ نيز جايز اس‪7‬ت‌ و چ‪77‬ون‌ حج‪77‬اج‌ در اي‪77‬ران‌ با هواپيما س‪77‬فر‬
‫مي‌كنند بهتر است‌ كه‌ از فرودگاه‌ احرام‌ ببندند‪.‬‬
‫احرام‌ چنين‌ است‌ كه‌ نخس‪7‬ت‌ غس‪7‬ل‌ و نظ‪77‬افت‌ ك‪77‬امل‌ انج‪77‬ام‌ دهي‌ و لباس‪77‬هاي‌ ع‪77‬ادي‌ را‬
‫بيرون‌ آوري‌ و دو تكه‌ لباس‌ يكي‌ به‌ جاي‌ پ‪77‬يراهن‌ و ديگ‪77‬ري‌ به‌ ج‪77‬اي‌ ش‪77‬لوار‪ 7‬بپوش‪7‬ي‌‪7‬‬
‫كفش‌ و كاله‌ را نيز بيرون‌ آوري‌ و به‌ جاي‌ كفش‪ ،‬دم‌ پايي‌ خاص‌ كه‌ استخوان‌ پشت‌ پا‬
‫ظاهر باشد بپوشي‌ س‪77‬پس‌ دو ركعت‌ نم‪77‬از اح‪77‬رام‌ بخ‪77‬واني‌‪ 7‬و بعد از نم‪77‬از نيت‌ ك‪77‬ني‌ و‬
‫تلبيه‌ بگويي‪.‬‬

‫‌سنتهاي‌ احرام ‌‪:‬‬

‫الف‪ :‬غسل‌ كردن‌‪.‬‬
‫ب‪ :‬استفاده‌ از عطر و بوي‌ خوش‌ در بدن‌‪.‬‬
‫ج‪ :‬دو ركعت‌ نماز احرام‌‪.‬‬
‫د‪ :‬تلبيه‌ گفتن‌‪.‬‬
‫پس‌ از نماز احرام‌ متصل‌ با صداي‌ بلند تلبيه‌ بگو‪ ،‬و ب‪77‬راي‌ حج‌ يا عم‪77‬ره‌ و يا هر دو‪،‬‬
‫نيت‌ كن‌ نيت‌ اين‌ است‪:‬‬
‫العلِيمُ‪.‬‬ ‫الس ِم ‌ُ‬
‫يع َ‬ ‫َنت َّ‬
‫ك أ َ‌‬ ‫ره َما لِي‌ َ‌و َت َقبَّلْ ُه َما ِمني‌ إنَّ َ‌‬
‫س ُ‬ ‫مرةَ‌ َفيَ ِّ‬
‫ج َو‌العُ َ‬ ‫‌الله َّ‌م إِّني‌ أُ ِري ُ‌د َ‬
‫الح َّ‌‬ ‫ُ‬
‫اگر تنها حج‌ باشد فقط‌ كلمه‌ «أريد الحج» و اگر تنها عمره‌ باشد «العمرة» را بگوي‪77‬د‪.‬‬
‫تلبيه‌ اين‌ است‪:‬‬
‫ك‬‫ك‪ ،‬الَ َش ِريْ َ‬
‫َك َوال ُْم ْل َ‬
‫ِّع َم ةَ‪ ،‬ل َ‬
‫ْح ْم َد‪َ ،‬والن ْ‬ ‫ِ‬
‫ك‪ ،‬إ َّن ال َ‬ ‫َك لََّب ْي َ‬ ‫كل َ‬ ‫ك الَ َش ِريْ َ‬ ‫ك‪ ،‬لََّب ْي َ‬ ‫ك اللَّ ُه َّم لََّب ْي َ‬
‫‌‌«لََّب ْي َ‬
‫َك»‪.‬‬ ‫لَ‬
‫«پروردگ‪77‬ارا! به‌ بارگ‪77‬اه‌ تو ب‪77‬ار ب‪77‬ار حاض‪77‬رم‪ .‬به‌ بارگ‪77‬اه‌ تو حاض‪77‬رم‪ 7،‬هيچ‌ ش‪77‬ريكي‌‬
‫ب‪77‬رايت‌ نيس‪77‬ت‪ .‬همانا حمد و نعمت‌ و پادش‪77‬اهي‌ مختص‌ تو اس‪7‬ت‌ هيچ‌ ش‪77‬ريكي‌‪ 7‬ب‪77‬رايت‌‬
‫نيست»‪.‬‬
‫حرم‌ شدي‌ (يعني‌ در اح‪77‬رام‌ ق‪77‬رار‪ 7‬گرف‪77‬تي) پس‌ از خ‪77‬دا ب‪77‬ترس‌ و از ممنوع‪77‬ات‌‬ ‫حاال ُم ِ‬
‫اح‪77‬رام‌ دوري‌ كن‌ و چن‪77‬انچه‌ م‪77‬رتكب‌ ام‪77‬ري‌ كه‌ از ممنوع‪77‬ات‌ اح‪77‬رام‌ اس‪77‬ت‌ بش‪77‬وي‪،‬‬
‫جريمه‌ي‌ مالي‌ ( َدم‌ و فديه) بر تو الزم‌ مي‌شود‪.‬‬
 ‫احكام‌ و مسائل‌ فقه‌ حنفي‌ به‌ زبان‌‬ ‫‪105‬‬
‫ساده‬

‫‌‌ممنوعات‌ احرام‪‌:‬‬
‫در حالت‌ احرام‪ ،‬بسياري‌ از چيزها ب‪7‬راي‌ آدمي‌ ح‪77‬رام‌ مي‌ش‪7‬ود‪ 7‬كه‌ بط‪77‬ور خالص‪‌ 7‬ه به‌‬
‫شرح‌ ذيل‌ است‪:‬‬
‫‪ -1‬پوشيدن‌ لباس‌ دوخته‌ شده‪ ،‬كفش‌ و كاله‌‪.‬‬
‫‪ -2‬گرفتن‌ ناخن‌ و موي‌ از بدن‌‪.‬‬
‫‪ -3‬استفاده‌ از عطر و بوي‌ خوش‌ چه‌ بر لباس‌ و چه‌ بر بدن‌‪.‬‬
‫‪ -4‬كشتن‌ شكار و نيز كندن‌ درخت‌ و نباتات‌ حرم‌‪.‬‬
‫‪ -5‬جماع‌ و بيان‌ مقدمات‌ آن‌‪.‬‬
‫‪ -6‬جدال‌ و درگيري‌‪.‬‬

‫‌‌احرام‌ زن ‌‪:‬‬
‫زن‌ در همان‌ لباس‌ عادي‌ خويش‌ احرام‌ ببندد و سرش‌ را نيز بپوشاند و با ص‪77‬داي‌ بلند‬
‫تلبيه‌ نگويد‪.‬‬

‫‌ورود به‌ مكه‌‪:‬‬

‫زماني‌ كه‌ به‌ مكه‌ي‌ مكرمه‌ نزديك‌ شدي‪ ،‬ب‪7‬دان‌ كه‌ در ح‪7‬رم‌ امن‌ الهي‌ ق‪7‬رار گ‪7‬رفته‌اي‪.‬‬
‫آنگاه‌ اين‌ دعا را بخوان‪:‬‬
‫ك َي ومَ‬
‫آمني ِمن عَ َذِاب َ‬ ‫الن ارِ َو ِ‬
‫حِّرم َلحمِي َودَمي َوشَعرِي َوَبشَرِي َعَلى َ‬ ‫أمنكَ َف َ‬
‫ك َو ُ‬ ‫لله َّم‌ َهَذا حََرمُ َ‬‫‌«اَ ُ‬
‫ك» ‪.‬‬‫هل َطاعَِت َ‬
‫ولَيِائكَ َوَأ ِ‬ ‫بادَك َواجعَِلني ِمن َأ ِ‬ ‫ث ِع َ‬ ‫َتبعَ ُ‬
‫«پروردگارا! اين‌ حرم‌ تو و مكان‌ امن‌ تو اس ‪7‬ت‌ پس‌ گوشت م‪77‬را‪ ،‬و خ‪77‬ون و م‪77‬وی و‬
‫پوست مرا بر آتش‌ دوزخ‌ حرام‌ بگ‪77‬ردان‌ و در روز رس‪77‬تاخيز‪ 7‬از ع‪77‬ذابت‌ ام‪77‬ان‌ ب‪77‬ده‌ و‬
‫مرا از بندگان‌ نيك‌ و فرمانبردار‪ 7‬خويش‌ قرار بده»‪.‬‬
‫هنگامي‌ كه‌ به‌ شهر مكه‌ وارد شدي‌ اين‌ دعا را بخوان‪:‬‬
‫اعتَ ک‪ ،‬متَّبِعاً َِِالَم َِِرک‪ ،‬ر ِ‬
‫‌اض ًيا‬ ‫حمتَ ک‪‌َ ،‬وأَ ُؤ ُّ‌م طَ َ‬ ‫ك‪ِ ،‬ج ُ‌‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ب َر َ‬‫ئت أَطلُ ُ‌‬ ‫يت بَيتُ َ‬‫البلَ ُ‌د َبلَ ُد َك‪َ ،‬و‌البَ ُ‌‬
‫لله َّ‌م َ‬
‫‌«‌اَ ُ‬
‫شف ِ‌ق ِمن‌ َع َذ‌ابِ َ‬
‫ک أَن‌ تَستَقبِلَنِي‌ بِ َعف ََِِوک‪،‬‬ ‫ک‪ ،‬الم ِ‬
‫المضطَّرِ ِالَيَ َ ُ‬ ‫ک‪ ،‬أَسأ ََُ‌‬
‫َُل َمسأَلَ‌ةَ ُ‬ ‫بَِق َد ِرکَ‪ُ ،‬م َسلٍّما َِِالَم ِر َ‬
‫دخلَنِي‌ َجنَّتَک»‪.1‬‬ ‫‌وأَن‌ َتتجاو َ‌ز عنٍّي‌ بِرحمِتَِک‪‌ ،‬وأَن‌ تُ ِ‬
‫َ َ َ َ َ َ ََ َ‬

‫‪ -‬المجموع‌ شرح‌ المهذب ‪.8 / ‌8‬‬ ‫‪1‬‬

 ‫احكام‌ و مسائل‌ فقه‌ حنفي‌ به‌ زبان‌‬ ‫‪106‬‬
‫ساده‬

‫«بار الها! اين‌ شهر‪ ،‬شهر توست‌ و بيت‪ ،‬بيت‌ توست‌‪ ،‬ط‪77‬الب‌ رحمتت‌ آم‪77‬ده‌ام‌‪ ،‬و قصد‬
‫فرم‪77‬انبرداري‌‪ 7‬تو دارم‌ و به‌ قضا و ق‪77‬در تو راض ‪7‬ي‌‪ 7‬ام‌‪ ،‬و تس‪77‬ليم‌ امر تو هس‪77‬تم‪ ،‬از تو‬
‫ت از‬ ‫مي‌خواهم‌ مانند خواستن‌ بيچاره‌ به‌ بارگاهت‌‪ ،‬و ترسان‌ از ع‪77‬ذابت‌‪ ،‬اينكه‌ با عف‪77‬و ‌‬
‫من‌ استقبال‌ كني‌ و از خطاهايم‌ در گذر فرمايي‌‪ 7‬و وارد بهشتت‌ كني»‪.‬‬
‫سپس‌ به‌ مسجد الحرام‌ مي‌روي‌‪ 7‬و هنگام‌ افتادن‌ نگاهت‌ بر وي‌ اين‌ دعا را مي‌خ‪77‬واني‪:‬‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫‌م َهابَ ةً‪‌َ ،‬و ِزد‌ ِمن‌ َش َّرفَ‌هُ َ‌و َك َّر َم هُ‪ ،‬م َّمن‌ َح َّج ‌هُ‬
‫يت تَش ِريف‌اً َ‌وتَك ِريم اً‪‌َ ،‬وتَعظيم ‌اً َو َ‬ ‫«اللهم‌ ِزد‌ َه َذ‌ا البَ َ‌‬
‫و‌اعتمر ‌هُ تَش ِريف‌اً ‌وتَ ِ‬
‫عظيم‌اً َو‌بَر‌اً»‪.‬‬ ‫َ‬ ‫َ َََ‬
‫‌طواف‌ خانه‌ي‌ كعبه ‌‪:‬‬
‫آنگاه‌ طواف‌ خانه‌ي‌ كعبه‌ را شروع‌‪ 7‬كن‌ طواف‌ بايد از پش ‪7‬ت‌ «حطيم» باشد با ش‪77‬روع‌‬
‫طواف‪ ،‬تلبيه‌ را قطع‌ كن‌ آغ‪77‬از ط‪77‬واف‌‪ 7‬از حجر اس‪77‬ود و پاي‪77‬ان‌ آن‌ ن‪77‬يز به‌ حجر اس‪77‬ود‬
‫است‪ .‬هفت‌ شوط‌ ِگرداگر ِ‌د‪ 7‬خانه‌ي‌ كعبه‪ ،‬يك‌ طواف‌‪ 7‬به‌ حساب‌ مي‌آيد‪.‬‬
‫‌طواف‌ بايد با وضو انجام‌ گيرد‪ .‬پس‌ از يك‌ طواف‪ ،‬به‌ مقام‌ اب‪77‬راهيم‌ ب‪77‬رو و دو ركعت‌‬
‫نماز طواف‌ را در آنجا اگر ازدحام‌‪ 7‬نبود‪ ،‬بخ‪77‬وان‌ و إال هر جا در مس‪77‬جد كه‌ ميسر شد‬
‫دو ركعت‌ را بخوان‌ سپس‌ به‌ جايي‌ كه‌ آب‌ زمزم‌ است‌ برو از آن‌ بنوش‌ و دعا كن‪.‬‬

‫‌‌سنتهاي‌ طواف‌‪:‬‬
‫‪1‬‬
‫‪ -1‬اضطباع‌‪( 7‬براي‌ مردان) ‪.‬‬
‫‪2‬‬
‫‪ -2‬رمل‌ درسه‌ شوط‌‪ 7‬كامل‌ (براي‌ مردان) ‪.‬‬
‫‪ -3‬شروع‌‪ 7‬طواف‌ از جهت‌ ركن‌ يماني‌ نزديك‌ حجر اسود‪.‬‬
‫‪ -4‬اس‪77‬تالم‌ حجر اس‪77‬ود و بوس‪77‬يدن‌ آن‌ در ص‪77‬ورتي‌‪ 7‬كه‌ ب‪77‬راي‌ ديگ‪77‬ران‌ زحم‪77‬تي‌ ايج‪77‬اد‬
‫نشود‪.‬‬
‫‪ -5‬استالم‌ ركن‌ يماني‪.‬‬
‫‪ -6‬نزديك‌‪ 7‬بودن‌ به‌ خانه‌ كعبه‌ هنگام‌ طواف‌ (براي‌ مردان)‪.‬‬
‫ط‪ 7‬طواف‪.‬‬‫‪ -7‬انجام‌ پياپي‌ اشوا ِ‌‬

‫‪ -‬اضطباع‌ يعني‌ قرار دادن‌ وسط‌ شال‌ احرام‌ زير بغل‌ راست‌ به‌ گونه‌اي‌ كه‌ دو طرف‌ شال‌‬ ‫‪1‬‬

‫روي‌ شانه‌ي‌ چپ‌ قرار گيرند و شانه‌ي‌ راست‌ برهنه‌ باشد‪.‬‬

‫‪2‬‬
‫‪ -‬رمل‪ :‬يعني‌ گام‌ برداشتن‌ با سرعت‌ و حركت‌ دادن‌ شانه‌ها مانند پهلوانان‪.‬‬
 ‫احكام‌ و مسائل‌ فقه‌ حنفي‌ به‌ زبان‌‬ ‫‪107‬‬
‫ساده‬

‫‌‌سعي‌ بين‌ صفا و مروه‪‌:‬‬

‫پس‌ از نوشيدن‌ آب‌ زمزم‌‪ 7‬و دعا‪ ،‬به‌ « َمسعي» (محل‌ سعي) برو‪.‬‬
‫سعي‌ مي‪7‬ان‌ دو ك‪7‬وه‌ ك‪7‬وچك‌ به‌ ن‪7‬ام‌ «ص‪7‬فا» و «م‪7‬روه» كه‌ در ح‪7‬ال‌ حاضر‪ 7‬در ط‪7‬رح‌‬
‫ت حضرت‌ هاجر ‘ مادر حض‪77‬رت‌‬ ‫توسعه‌ي‌ مسجد الحرام‌ قرار گرفته‌اند به‌ عنوان‌ سن ‌‬
‫اسماعيل‌ ‌‪ ‬انجام‌ مي‌گيرد‪7.‬‬
‫كوه‌ كوچك‌ صفا در جهت‌ جنوبي‌ خانه‌ي‌ كعبه‌ و به‌ فاص‪77‬له‌ي‪ ‌130‬م‪77‬تر و ك‪77‬وه‌ م‪77‬روه‌‬
‫در جهت‌ ش‪777‬مال‌ ش‪777‬رقي‌ خ‪777‬انه‌ي‌ كعبه‌ و به‌ فاص‪777‬له‌ي‪ ‌300‬م‪777‬تر از آن‌ ق‪777‬رار دارد‪.‬‬
‫« َمسعي» به‌ مسير بين‌ صفا و مروه‌ گفته‌ مي‌شود‪ 7‬كه‌ فاصله‌ي‌ آن ‪ ‌5/394‬متر است‪.‬‬
‫‌سعي‌ از صفا شروع‌ و به‌ مروه‌ ختم‌ مي‌شود‪ 7‬و هفت‌ ب‪77‬ار ش‪77‬وط‌ بين‌ ص‪77‬فا و م‪77‬روه‌ يك‌‬
‫سعي‌ كامل‌ است‪.‬‬

‫‌‌سنتهاي‌ سعي‌‪:‬‬
‫ط‪ 7‬سعي‌ پياپي‌ باشند‪.‬‬ ‫‪ -1‬اشوا ِ‌‬
‫‪ -2‬سعي‌ با طهارت‌ انجام‌ گيرد‪.‬‬
‫‪ -3‬هنگام‌ قرار‪ 7‬گرفتن‌ بر صفا و بر مروه‌ روبروي‌‪ 7‬خانه‌ي‌ كعبه‌ بايس‪7‬ت‌ و تكب‪77‬ير (اهلل‬
‫أكبر) و تهليل‌ (ال اًله‌ اً‌ال اهلل) بگو و درود‪ 7‬و دعا بخوان‪.‬‬
‫‪7‬دگي‪ 7‬آرام‌ به‌‬
‫‪ -4‬ميان‌ دو ستون‌ سبز رنگ‪ ،‬س‪77‬رعت‌ س‪77‬عي‌ را بيش‪77‬تر‪ 7‬كن‌ و ح‪77‬الت‌ دون‪‌ِ 7‬‬
‫خود بگير و اين‌ دعا را بخوان‪:‬‬
‫َكر ُم ‪.‬‬ ‫َنت األَ َ‬ ‫‌ارحم‌ َ‌وتَ َج َاوز َع َّما تَعلَ ُم‪ ،‬إنَّ َ‬ ‫ِ‬
‫‌ع ُّ‌ز األ َ‬ ‫ك‌ أ َ‌‬ ‫بِ اغفر َو َ‬
‫َر ّ‬
‫‪1‬‬

‫﴿‪        ‬‬

‫‪.2﴾ ‬‬
‫س از‬ ‫‪ -5‬هنگام‌ شروع‌‪ 7‬نماز جماعت‪ ،‬شوط‌‪ 7‬سعي‌ را قطع‌ كن‌ و به‌ جم‪77‬اعت‌ بپيوند و پ ‌‬
‫سالم‪ ،‬شوط‌‪ 7‬را از سر شروع‌ كن‪.‬‬
‫‪ -6‬هنگامي‌ كه‌ روي‌ صفا و يا مروه‌ قرار‪ 7‬مي‌گيري‌ اين‌ دعا را سه‌ بار بخوان‪:‬‬
‫‌الحمـ ُد‌هلل َعلَى َما‬ ‫«أهلل أكبر‪ ،‬اهلل أكبر‪ ،‬اهلل أكبر‪‌َ ،‬والحم ُدهلل‪ ،‬اهلل أكبر َعلَى َما َهـ َد‌انَا‪َ ،‬و َ‬
‫أَو‌الَنَا‪ ،‬الَ إِلَهَ إِالَّ هللاُ َو ْح َدهُ الَ َ‬
‫شـ ِر ْيكَ لَـهُ‪ ،‬لَـهُ ا ْل ُم ْلـكُ‪َ ،‬ولَـهُ ا ْل َح ْمـ دُ‪ ،‬يُ ْحيِ ْي َويُ ِم ْيتُ ‪َ ،‬و ُهـ َ‬
‫ـو‬

‫‪ -‬أخرجه‌ الطبراني‌ في‌ األ‌وسط‌‪ ،‬انظر‪ :‬مجمع‌ الزوائد‪.3 /248 :‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪« -‬پروردگارا! در دنيا و آخرت به ما نيكى عطا فرما‪ ،‬و ما را از عذاب دوزخ نجات ده»‪.‬‬ ‫‪2‬‬
 ‫احكام‌ و مسائل‌ فقه‌ حنفي‌ به‌ زبان‌‬ ‫‪108‬‬
‫ساده‬

‫صـ َر َع ْبـ َدهُ‪َ ،‬و َهـزَ َم ْاألَ ْحـ َ‬

‫زَاب‬ ‫َي ٍء قَ ِد ْي ٌر‪ ،‬الَ إِلَهَ إِالَّ هللاُ َو ْح َدهُ‪َ ،‬‬
‫أنج َز َو ْعـ َدهُ‪َ ،‬ونَ َ‬ ‫َعلَى ُك ِّل ش ْ‬
‫صيْنَ لَهُ ال ِّديْنَ َولَ ْو َك ِرهَ ا ْل َكافِ ُر ْونَ » ‪.‬‬
‫‪3‬‬
‫َو ْح َدهُ‪ ،‬الَ إِلَهَ إِالَّ هللاُ‪َ ،‬والَ نَ ْعبُ ُد إِالَّ إِيَّاهُ‪ُ ،‬م ْخلِ ِ‬
‫‌خروج‌ از احرام‌ براي‌ ُمعتَ ِمر و ُمتَ َمتٍّع‌‪:‬‬
‫پس‌ از فارغ‌‪ 7‬شدن‌ از سعي‪ ،‬سر خود را بتراش‌ و يا موها را كوتاه‌ كن‪.‬‬
‫با اين‌ عمل‌ از احرام‌ عمره‌ و يا حج‌ تمتع‌ خارج‌ مي‌شوي‪.‬‬
‫ارن» حلق‌ و قصر نمي‌كنند‪ 7‬بلكه‌ در احرام‌ باقي‌ مي‌مانند‪7.‬‬ ‫فرد» و «قَ ِ‬
‫« ُم ِ‬
‫‌ماندن‌ در مكه‌‪:‬‬
‫سپس‌ تا روز هش‪77‬تم‌ ذي‌ الحجه‌ در مكه‌ي‌ مك‪77‬رمه‌ بم‪77‬ان‌ و به‌ ك‪77‬ثرت‌ طواف‌ه‪77‬اي‌ ن‪77‬افله‌‬
‫انجام‌ بده‌ و بكوش‌ تا نمازها را با جماعت‌ در مسجد الحرام‌ بخواني‪ 7.‬و نيز زم‪77‬اني‌‪ 7‬كه‌‬
‫در مسجد الحرام‌ هستي‌ پيوسته‌ نگاهت‌ را بر خانه‌ي‌ كعبه‌ قرار‪ 7‬بده‌ زيرا نگ‪77‬اه‌ ك‪77‬ردن‌‬
‫به‌ خانه‌ي‌ كعبه‌ عبادت‌ است‪.‬‬
‫رسول‌ اكرم ‌‪ ‬فرمودند‪:‬‬
‫«يك‌ نماز در مسجد من‌ بيش‌ از هزار نماز در ديگر مس‪77‬اجد ث‪77‬واب‌ دارد مگر مس‪77‬جد‬
‫الحرام‌ كه‌ يك‌ نماز در آن‪ ،‬بيش‌ از يكصد هزار نماز ثواب‌ دارد»‪.‬‬
‫(يعني‌ به‌ اندازه‌ي‌ نماز پنجاه‌ و پنج‌ سال‌ و شش‌ ماه‌ و بيست‌ شب‌ در ديگر مساجد)‪.‬‬

‫‌‌روز ترويه‌ (هشتم‌ ذي‌ الحجه)‪:‬‬

‫پس‌ از خوان‪77‬دن‌ نم‪77‬از فجر اين‌ روز در مكه‌ي‌ مكرم‪77‬ه‪ ،‬ب‪77‬راي‌ حج‌ اح‪77‬رام‌ ببند مانند‬
‫احرام‌ عمره‌ و بعد از دو ركعت‌ احرام‌ اين‌ دعا را با تلبيه‌ بخوان‪:‬‬
‫ک‪.»....‬‬ ‫الل ُه َّ‌م لَبَّيْ َ‬
‫ک َّ‬‫يم‪ ،‬لَبَّيْ َ‌‬ ‫يع ِ‬
‫الس ِم ُ‌ َ‬
‫العل ُ‬ ‫َنت َّ‬ ‫لهُ ِمنِّي‌‪ ،‬إنَّ َ‬
‫ك أ َ‌‬ ‫رهُ لِي‌ َ‌و َت َقبَّ ‌‬
‫سِ ‌‬
‫ج َفيَ ّ‬ ‫الله َ‌م إنِّ ْي أُ ِري ُ‌د َ‬
‫الح َّ‌‬ ‫« ُ‬
‫و قبل‌ از ظهر به‌ سوي‌ ِمني‌ حركت‌ كن‌ و تا طلوع‌ آفتاب‌ روز‪ 7‬ع‪77‬رفه‌ در آنجا بم‪77‬ان‌ و‬
‫پنج‌ نماز كامل‌ يعني‪ :‬ظهر‪ ،‬عصر‪ ،‬مغرب‪ ،‬عشأ و نماز فجر را در مني‌ بخوان‪.‬‬
‫‪ -‬الأذكار للنووي‪ .250 :‬یعنی‪« :‬هللا بزرگتر است‪ ،‬هللا بزرگتر است‪ ،‬هللا بزرگتر است‪ ،‬ستایش‬ ‫‪3‬‬

‫هللا را‪ ،‬هللا بزرگتر است بر اینکه ما را هدایت داده است‪ ،‬هيچ معبودى بجز خداى يكتا وجود‬
‫ندارد‪ ،‬او شريكى ندارد‪ ،‬پادشاهى و ستايش از آن او است‪ .‬او زنده می‌كند و مىميراند‪ 7،‬و او‬
‫نمىميرد‪ ،‬نيك و بد در دست اوست‪ ،‬و او بر هر چيزى تواناست‪ ،‬بجز‬ ‫زنده اى است كه هرگز ‌‬
‫او معبود ديگرى «بحق» وجود ندارد‪ ،‬يگانه است‪ ،‬اوست كه وعدهاش را تحقق بخشيد‪ ،‬و بنده‬
‫اش را پيروز كرد‪ ،‬و به تنهايى گروهها را شكست داد‪ ،‬جز او كسى ديگر را عبادت ‌‬
‫نمی‬
‫كنيم‪ ،‬همهى ما با اخالص او را بندگى می‌كنيم هر چند كافران دوست نداشته باشند»‪.‬‬
 ‫احكام‌ و مسائل‌ فقه‌ حنفي‌ به‌ زبان‌‬ ‫‪109‬‬
‫ساده‬

‫‪7‬رد» و‬
‫‌‌اين‌ اح‪7‬رام‌ ب‪77‬راي‌ كس‪7‬ي‌ اس‪7‬ت‌ كه‌ نيت‌ حج‌ تمتع‌ ك‪7‬رده‌ باشد‪ ،‬ب‪77‬راي‌ ح‪7‬اجي‌ « ُمف‪ِ 7‬‬
‫ارن» احرام‌ جديدي‌ الزم‌ نيست‌ با همان‌ احرام‌ به‌ سوي‌ مني‌ حركت‌ مي‌كنند‪.‬‬ ‫«قَ ِ‬
‫‌روز عرفه ‌‪:‬‬
‫پس‌ از اداي‌ نماز فجر روز عرفه‌ در مني‪ ،‬تا طلوع‌ آفتاب‌ منتظر‪ 7‬ب‪77‬اش‌ پس‌ از طل‪77‬وع‌‬
‫آفتاب‌ به‌ سوي‌ صحراي‌ عرفات‌ براي‌ اداي‌ ركن‌ بزرگ‌ حج‪ ،‬حركت‌ كن‌ و در مس‪77‬ير‬
‫راه‌ مشغول‌ تلبيه‪ ،‬دعا و توجه‌ به‌ سوي‌ خدا ب‪77‬اش‌ و مس‪77‬تحب‌ اس‪7‬ت‌ كه‌ هنگ‪77‬ام‌ ح‪77‬ركت‌‬
‫ک‌ ال َك ِريمُ أ ََردتُّ‪ ،‬فَ اجْ َعل‌ْ ذَنبِي‌ َمغ ُف وراً‪،‬‬
‫‌وجْهُ َ‬
‫هت َو َ‬
‫ک َت َو َّج ُ‌‬‫الله َّ‌م ِالَي َ‬
‫اين‌ دعا را بخ‪77‬واني‪ُ « :‬‬
‫ك‌ َعلَى ُك ِّل َش ٍ‌‬
‫يء قَ ِد ٌير»‪.1‬‬ ‫‌ارحمنِي‌ إنَّ َ‬
‫‌ح ّجِي‌ َم ُبروراً‪َ ،‬و َ‬
‫َو َ‬

‫‌وقوف‌ به‌ عرفات‌‪:‬‬

‫هنگ‪77‬امي‌ كه‌ به‌ مح‪77‬دوده‌ي‌ عرف‪77‬ات‌ وارد ش‪77‬دي‌ در آنجا وق‪77‬وف‌ كن‌ و تم‪77‬ام‌ مح‪77‬دوده‌ي‌‬
‫ن عُرنَة» كه‌ وقوف‌‪ 7‬در آن‌ صحيح‌ نيست‪.‬‬ ‫عرفات‌ محل‌ وقوف‌‪ 7‬است‌ مگر «بَط ِ‌‬
‫بهتر اين‌ است‌ كه‌ نزديك‌ جبل‌ الرحمة‌ (كوه‌ رحمت) وقوف‌ كني‪.‬‬
‫‌در ميدان‌ عرفات‌ رو به‌ روي‌‪ 7‬قبله‌ بايست‌ و دستها را به‌ بارگ‪77‬اه‌ م‪77‬والي‌ ك‪77‬ريم‌ بلند كن‌‬
‫و با خشوع‌ و خضوع‌‪ 7‬براي‌ ح‪77‬ال‌ زار خ‪77‬ود و مس‪77‬لمين‌ دعا كن‌ و با اص‪77‬رار‪ 7‬و زاري‌‬
‫تم‪77‬ام‌ از خداوند بخ‪77‬واه‌ زي‪77‬را در اين‌ روز‪ 7‬خداوند با رحمته‪77‬اي‌‪ 7‬خ‪77‬اص‌ خ‪77‬ود به‌ س‪77‬وي‌‬
‫بندگان‌ خويش‌ در عرفات‌ متوجه‌ مي‌شود‪.‬‬
‫‌‌گردهم‌ آمدن‌ حجاج‌ در ميدان‌ عرفات‌ ياد آور حشر در ميدان‌ محشر روز‪ 7‬قيامت‌ است‌‬
‫پس‌ آن‌ روز‪ 7‬را نيز بياد آور‪ ،‬هر دعايي‌ كه‌ ياد داشته‌ باشي‌ و با هر زباني‌ كه‌ بخواني‌‬
‫اشكالي‌ ن‪7‬دارد ولي‌ به‪77‬تر اس‪7‬ت‌ كه‌ اين‌ دعا را بس‪77‬يار بخ‪77‬واني‪« :‬الَ إِلَ هَ إِالَّ اهللُ َو ْح َدهُ الَ‬
‫ْح ْم ُد‪َ ،‬و ُه َو َعلَى ُك ِّل َش ْي ٍء قَ ِد ْي ٌر»‪.2‬‬
‫ْك َولَهُ ال َ‬ ‫َش ِريْ َ‬
‫ك لَهُ‪ ،‬لَهُ ال ُْمل ُ‬
‫‌نم‪77‬از ظهر و عصر را در وقت‌ نم‪77‬از ظهر بخ‪77‬وان‌ ب‪77‬راي‌ اين‌ دو نم‪77‬از يك‌ اذان‌ و دو‬
‫اقامه‌ گفته‌ مي‌شود‪.‬‬
‫الزم‌ اس‪7‬ت‌ كه‌ تا غ‪77‬روب‌ آفت‪77‬اب‌ در عرف‪77‬ات‌ بم‪77‬اني‌ و بعد از غ‪77‬روب‌ آفت‪77‬اب‌ به‌ س‪77‬وي‌‬
‫مزدلفه‌ حركت‌ كني‪.‬‬

‫‪ -‬األ‌ذكار ‪.252/‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪ -‬أخرجه‌ الترمذي‪ .198/2‬یعنی‪« :‬بجز هللا يگانه‪ ،‬ديگر معبودى نيست‪ ،‬شريكى ندارد‪،‬‬ ‫‪2‬‬

‫پادشاهى از آ ِن اوست‪ ،‬ستايش شايسته اوست‪ ،‬و او بر هر چيز تواناست»‪.‬‬

 ‫احكام‌ و مسائل‌ فقه‌ حنفي‌ به‌ زبان‌‬ ‫‪110‬‬
‫ساده‬

‫‌شب‌ گذراني‌ در ُمز َدلِفَه ‌‪:‬‬

‫تا غروب‌ آفتاب‌ در عرفات‌ بماني‌ وقتي‌‪ 7‬آفتاب‌ غروب‌ كرد‪ ،‬به‌ سوي‌ مزدلفه‌ با آرامش‌‬
‫و وقار‪ 7‬حركت‌ كن‌ و به‌ دعا و ياد الهي‌ و اذكار و اوراد‪ ،‬مشغول‌ ب‪77‬اش‪ .‬نم‪77‬از مغ‪77‬رب‌‬
‫را در عرف‪77‬ات‌ نخ‪77‬وان‌ بلكه‌ پس‌ از اينكه‌ به‌ م‪77‬زدلفه‌ رس‪77‬يدي‪ ،‬نم‪77‬از مغ‪77‬رب‌ و عشا را‬
‫جمع‌ كن‪ .‬و بهتر اين‌ است‌ كه‌ نزديك‌ مشعر الح‪77‬رام‌ «جبل‌ ق‪77‬زح» ق‪77‬رار بگ‪77‬يري‌ و إال‬
‫هر كجا كه‌ ميسر شد‪ ،‬مگر در «وادي‌ ُم َحسٍّر» كه‌ در آنجا وقوف‌ صحيح‌ نيست‪.‬‬
‫‌شب‌ عيد را بايد در مزدلفه‌ باشي‪ .‬در اين‌ شب‌ مشغول‌ عب‪77‬ادت‪ ،‬دع‪77‬ا‪ ،‬تالوت‌ ق‪77‬رآن‌ و‬
‫تلبيه‌ باش‌ و پيش‌ از طلوع‌ فجر مقداري‌ بخواب‌ و پس‌ از اداي‌ نماز فجر ن‪77‬يز در آنجا‬
‫وقوف‌‪ 7‬كن‪ .‬در مزدلفه‌ نيز هر دعايي‌ كه‌ برايت‌ ميسر شود بخوان‪.‬‬

‫‌گرد آوري‌ سنگريزه‌ها از مزدلفه ‌‪:‬‬

‫مي َج َم‪َ 7‬ر‌ات‌‬
‫از مزدلفه‌ هفتاد عدد سنگريزه‌ مقداري‌ بزرگ‪77‬تر‪ 7‬از دانه‌ي‌ نخ‪77‬ود ب‪77‬راي‌ َر ِ‌‬
‫(زدن‌ شيطان) گرد بياور‪.‬‬

‫‌حركت‌ به‌ سوي‌ ِمني ‌‪:‬‬

‫پيش‌ از طلوع‌ آفتاب‌ و باال آم‪77‬دن‌ آن‪ ،‬از م‪77‬زدلفه‌ به‌ س‪77‬وي‌ م‪77‬ني‌ ح‪77‬ركت‌ كن‌ و در بين‌‬
‫راه‌ به‌ دعا و اذكار مشغول‌ باش‌ و بسيار تلبيه‌ بگو وق‪77‬تي‌ به‌ ِم‪77‬ني‌ رس‪77‬يدي‌‪ 7‬اين‌ دعا را‬
‫بخوان‪:‬‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ک‬ ‫بض تک‪ ،‬أس أَُلََُ َ‬ ‫ک َ‌وقَ َ‬ ‫حمْ ُ‌د هلل الَّ ‌ذي‌ َبلَّغَنيه‌اَ َسالم‌اً ُمع افى‪ ،‬اَ ُ‬
‫لله َّ‌م َه ذه‌ م ني قد أَتَ ُيت َها َ‌وأَنَا َعب ُد َ‌‬ ‫‌«اَلْـ َ‬
‫ان وِ‌م ‌ن الم ِ‬
‫ص يبَ ِ‌ة فِي‌ ِدينِي‌‬ ‫رم ‌ َ َ ُ‬
‫الح ِ‬
‫َ‬
‫ک ِم ‌ن ِ‬ ‫َِ‬
‫الله َّ‌م إنِّ ْي أَ‌عُو ‌ذُ ِبَ َ‌ َ‬
‫ک‪ُ ،‬‬ ‫نت بِِ‌ه َعلَى‌ أَولِيَائِ َ‬
‫أن‌ تَ ُم َّ‌ن َعلَ َّ‌ي بِ َما َمنَ َ‌‬
‫ين»‪.1‬‬ ‫يا أَرحم‌ َّ ِ ِ‬
‫الر‌احم َ‬ ‫َ َ‬

‫‌روز عيد‪:‬‬
‫وقتي‌ به‌ مني‌ رسيدي‌‪ 7‬اعمال‌ مهمي‌ را بايد در اين‌ روز انجام‌ بدهي‌ اين‌ اعمال‌ عبارتند‬
‫از‪:‬‬
‫‪ -1‬رمي‌ «جمرة‌ العقبة»‪.‬‬
‫‪ -2‬ذبح‌ قرباني‌‪.‬‬
‫‪ -3‬تراشيدن‌ و يا كوتاه‌ كردن‌ موي‌ سر‪.‬‬

‫‪ -‬الأذكار ‪.256 /‬‬ ‫‪1‬‬

 ‫احكام‌ و مسائل‌ فقه‌ حنفي‌ به‌ زبان‌‬ ‫‪111‬‬
‫ساده‬

‫الً سعي‌ نكردي‌‪.‬‬

‫‪ -4‬طواف‌‪ 7‬زيارت‌ و سعي‌ بين‌ صفا و مروه‌ اگر قب ‌‬

‫رمي‌ جمرة‌ العقبة‌‪:‬‬

‫با ميسر ش‪77‬دن‌ زم‪77‬ان‌ مناس‪7‬ب‌ ب‪77‬راي‌ رمي‌ و كم‌ ش‪77‬دن‌ ازدح‪77‬ام‪ ،‬به‌ س‪77‬وي‌ جم‪77‬رة‌ العقب‪7‬ة‌‬
‫ح‪77‬ركت‌ كن‌ و با هفت‌ ع‪77‬دد س‪77‬نگريزه‌ آن‌ را رمي‌ كن‪ .‬با پرت‪77‬اب‌ هر س‪77‬نگ‌ به‌ س‪77‬وي‌‬
‫شيطان‪ ،‬تكبير بگو و با اولين‌ سنگ‪ ،‬تلبيه‌ را قطع‌ كن‌ و اين‌ دعا را بخوان‪:‬‬
‫‌حزبَهُ‪‌َ ،‬و ِرض‌اً لِ َّ‬‫لشيط ِ‌ن و ِ‬ ‫ِ‬ ‫«بِ ِ‌‬
‫لرحم ِن»‪.‬‬ ‫كب ُر‪َ ،‬ر‌غم‌اً ل َّ َ‬ ‫سم اهلل َ‌وا‌هلل اَ َ‬
‫سنگها را به‌ گونه‌اي‌ پرتاب‌ كن‌ كه‌ به‌ خود جمره‌ اصابت‌ كند و يا در دايره‌ي‌ اطراف‌‬
‫آن‌ واقع‌ شود‪ .‬پس‌ از رمي‌ و هنگام‌ بازگشت‪ ،‬اين‌ دعا را بخوان‪:‬‬
‫‌سعي‌اً َّمش ُكوراً‪‌َ ،‬وذَنب‌اً َّمغْ ُفوراً»‬
‫اجعله‌ُ َح َّج‌اً َم ُبروراً‪َ ،‬و َ‬
‫الله َّ‌م َ‬
‫« ُ‬
‫و در روزهاي‌‪ 7‬عيد تكبير را زياد بخوان‪.‬‬

‫‌قرباني‌ (دم‌ شكر)‪.‬‬

‫سپس‌ به‌ قربانگاه‌ برو و گوسفند سالم‌ و چاق‌ را به‌ عنوان‌ شكر نعمت‌ الهي‌ و اينكه‌ تو‬
‫را ت‪77‬وفيق‌ داده‌ تا حج‌ و عم‪77‬ره‌ را در يك‌ س‪77‬فر انج‪77‬ام‌ دهي‪ ،‬ذبح‌ كن‌ و از گوش‪77‬ت‌ آن‌‬
‫خودت‌ بخور و به‌ فقرا و مساكين‌ نيز بده‪.‬‬

‫حلق‌ يا تقصير‪:‬‬
‫ن آن‌‬
‫س‪77‬پس‌ موه‪77‬اي‌ س‪77‬رت‌ را ب‪77‬تراش‌ و يا كوت‪77‬اه‌ كن‌ و تراش‪77‬يدن‌ موها از كوت‪77‬اه‌ ك‪77‬رد ‌‬
‫ثواب‌ بيشتر‪ 7‬دارد‪ .‬البته‌ زنان‌ فقط‌ كوتاه‌ كنند‪.‬‬

‫‌طواف‌ زيارت‪‌:‬‬
‫وق‪77‬تي‌ از تراش‪77‬يدن‌ سر ف‪77‬ارغ‌ ش‪77‬دي‌ ب‪77‬راي‌ اداي‌ ركن‌ مهم‌ ديگر حج‪ ،‬يع‪77‬ني‌ ط‪77‬واف‌‬
‫الً ميان‌ صفا و مروه‌ س‪77‬عي‌‬
‫زيارت‌ به‌ مكه‌ برو و خانه‌ي‌ كعبه‌ را طواف‌ كن‌‪ ،‬و اگر قب ‌‬
‫كرده‌اي‪ ،‬سعي‌ پس‌ از اين‌ طواف‪ ،‬الزم‌ نيست‌ و رمل‌ و اض‪77‬طباع‌‪ 7‬هم‌ مس‪77‬نون‌ نيست‌‪،‬‬
‫الً س‪77‬عي‌ نك‪77‬رده‌اي‪ ،‬ح‪77‬اال س‪77‬عي‌ كن‌ و رمل‌ و اض‪77‬طباع‌ هم‌ در اين‌ ص‪77‬ورت‌‪7‬‬
‫اما اگر قب ‌‬
‫سنت‌ است‪.‬‬
 ‫احكام‌ و مسائل‌ فقه‌ حنفي‌ به‌ زبان‌‬ ‫‪112‬‬
‫ساده‬

‫‌خروج‌ از احرام‪‌:‬‬
‫پس‌ از تراشيدن‌ سر در مني‌ از احرام‌ خارج‌ شده‌اي‌ و تم‪77‬ام‌ ممنوع‪77‬ات‌ اح‪77‬رام‌ ب‪77‬رايت‌‬
‫جايز مي‌شوند‪ 7‬مگر همبستر‪ 7‬شدن‌ با زن‌ كه‌ پس‌ از انجام‌ طواف‌‪ 7‬زيارت‌ ب‪77‬رايت‌ حالل‌‬
‫مي‌شود‪.‬‬

‫‌ايام‌ تشريق‌ و اعمال‌ آنها‪:‬‬

‫ايام‌ تشريق‪ ،‬روزهاي‪ :‬يازدهم‪ ،‬دوازدهم‌ و سيزدهم‌ ذي‌ الحجه‌ هستند‪.‬‬
‫لذا پس‌ از طواف‌ زيارت‌ به‌ مني‌ برگرد‪ 7‬و شب‌ يازدهم‌‪ 7‬را در مني‌ سپري‌‪ 7‬كن‪.‬‬

‫‌‌رمي‌ جمرات‌ سه‌گانه ‌‪:‬‬

‫در روز‪ 7‬دوم‌ عيد (روز يازدهم‌ ذي‌ الحجه) واجب‌ است‌ كه‌ هر سه‌ جمره‌ رمي‌ شوند‪7.‬‬
‫ص ‪7‬غر‌ي»‪( 7‬جم‪77‬ره‌ي‌ ك‪77‬وچك‌ اول) ن‪77‬زديك‌ «مس‪77‬جد‬ ‫‌پس‌ از زوال‌ آفت‪77‬اب‌ به‌ «جم‪77‬ره‌ي‌ ُ‬
‫ال ذكر شد بخوان‪.‬‬‫ً‬ ‫ِخيف» برو و آن‌ را رمي‌ كن‌ و هنگام‌ رمي‌ همان‌ دعايي‌ را كه‌ قب ‌‬
‫‌سپس‌ به‌ گوشه‌اي‌ برو و مقداري‌ مكث‌ كن‌ و به‌ دعا و اذك‪77‬ار مش‪77‬غول‌ ب‪77‬اش‌ بعد از آن‌‬
‫به‌ «جمرة‌ ال ُوسطي» (جمره‌ي‌ دوم) برو‪ 7‬و آن‌ را مانند جمره‌ي‌ قبلي‌ رمي‌ كن‪.‬‬
‫‌آنگاه‌ به‌ سوي‌ «جمرة‌ العُق‪77‬بي» (جم‪77‬ره‌ي‌ س‪77‬وم) ب‪77‬رو و آن‌ را ن‪77‬يز رمي‌ كن‌ و پس‌ از‬
‫رمي‪ ،‬توقف‌‪ 7‬نكن‌ بلكه‌ به‌ سوي‌ محل‌ اقامت‌ خويش‌ حركت‌ كن‪.‬‬
‫وقت‌ رمي‌ اين‌ روز تا طلوع‌ فجر روز بعد است‪.‬‬

‫‌رمي‌ روز دوازدهم‪‌:‬‬

‫بعد از زوال‌ آفت‪77‬اب‌ وقت‌ رمي‌ ش‪77‬روع‌‪ 7‬مي‌ش‪77‬ود و در اين‌ روز‪ 7‬ن‪77‬يز مانند روز گذش‪77‬ته‌‬
‫جمره‌ه‪77‬اي‌ س‪7‬ه‌ گ‪77‬انه‌ را رمي‌ كن‌ و وقت‌ رمي‌ اين‌ روز‪ 7‬تا طل‪77‬وع‌ فجر روز بعد ادامه‌‬
‫دارد‪.‬‬
‫‌در اين‌ شبها و روزها در مني‌ مقيم‌ ب‪77‬اش‌ و اوق‪77‬ات‌ خ‪77‬ويش‌ را با تالوت‌ ق‪77‬رآن‪ ،‬دعا و‬
‫اذكار سپري‌ كن‌‪ ،‬و اگر ميسر باشد نمازها را در مسجد خيف‌ بخ‪77‬وان‪ .‬در پاي‪77‬ان‌ روز‪7‬‬
‫دوازدهم‪ ،‬از مني‌ به‌ سوي‌ مكه‌ حركت‌ كن‌ و در مسير راه‌ در محل‌ «وادي‌ ُم َحصَّب»‬
‫ل مكه‌ بين‌ دو كوه‌ قرار‪ 7‬دارد‪ ،‬مقداري‌ توقف‌‪ 7‬كن‌ و در يكي‌ از مساجد آنجا‬ ‫كه‌ در َمدخَ ِ‌‬
‫نمازهاي‌ فرضي‌ را بخوان‌ و يا هر مقدار كه‌ ميسر شد مكث‌ كن‌ سپس‌ به‌ مكه‌ برو‪.‬‬
 ‫احكام‌ و مسائل‌ فقه‌ حنفي‌ به‌ زبان‌‬ ‫‪113‬‬
‫ساده‬

‫طواف‌ وداع ‌‪:‬‬

‫هنگام‌ قصد بازگشت‌ به‌ خانه‌ و پاي‪77‬ان‌ مناس‪7‬ك‌ حج‪ ،‬آخ‪77‬رين‌ ط‪77‬واف‌ را كه‌ به‌ «ط‪77‬واف‌‬
‫وداع» (طواف‌ خداحافظي) معروف‌‪ 7‬است‌ انجام‌ بده‌ در اين‌ طواف‪ ،‬رمل‪ ،‬اضطباع‌‪ 7‬و‬
‫سعي‌ نيست‪ .‬بعد از طواف‌‪ 7‬دو ركعت‌ نماز طواف‌‪ 7‬را بخوان‌ و از آب‌ زم‪77‬زم‌ بن‪77‬وش‌ و‬
‫آخرين‌ نگاه‌هايت‌ را بر خ‪7‬انه‌ي‌ كعبه‌ بيفگن‪ ،‬كن‪7‬ار مل‪7‬تزم‌ بيا و با چس‪7‬باندن‌ خ‪7‬ويش‌ به‌‬
‫آن‪ ،‬دعاها و آرزوهاي‌‪ 7‬دنيوي‌ و اخروي‌ خ‪77‬ويش‌ را به‌ بارگ‪77‬اه‌ خداوند متع‪77‬ال‌ عرض‪7‬ه‌‬
‫كن‌ و با اين‌ دعا با خانه‌ي‌ كعبه‌ خداحافظي‌‪ 7‬كن‪:‬‬
‫‌ام‪َ .‬و‌اج َعلنِي‌ ِمنَ‌‬ ‫الحـ َر ِ‬
‫ک َ‬ ‫«الل ُه َّ‌م ار ُزقنِي‌ ال َعو َ‌د بَعـ َ‌د ال َعــو ِد‪ ،‬ال َمـ َّر ‌ةَ بَعـ َ‌د ال َمـ َّر ِة‪ ،‬إِلَى‌ بَيتِـ َ‬
‫‌ام‪ ،‬يَا‬ ‫الحـ َر ِ‬
‫ک َ‬ ‫آخ َ‌ر ال َعه ـ ِ‌د ِمن‌ بَيِتََِـ ‌‬ ‫‌الجالَ ِ‌ل َو‌الإكراَ ِم‪ ،‬اَلل ُه َّ‌م ‌الَ تَج َعل ‌هُ ِ‬ ‫ک يَا َذ َ‬ ‫ال َمقبُولِينَ‌ ِعن َد َ‌‬
‫رحم‌ ال َّر‌ا ِح ِمينَ »‪.‬‬ ‫أ َ‬
‫‌زيارت‌ مدينه‌ي‌ منوره‌ و روضه‌ي‌ مطهره‌‪:‬‬
‫زيارت‌ مدينه‌ي‌ منوره‪ ،‬مسجد النبي‌ و روضه‌ي‌ مطهره‌ي‌ رسول‌ گ‪77‬رامي‌ اس‪77‬الم‌ ‪ ‬از‬
‫صدر اسالم‌ تا به‌ حال‌ معمول‌ و مروج‌ بوده‌ و باعث‌ اجر و برك‪77‬ات‌ بي‌ش‪77‬ماري‌‪ 7‬است‌‪.‬‬
‫و مستحب‌ است‌ كه‌ با طهارت‌ وارد مدينه‌ي‌ من‪77‬وره‌ ش‪77‬وي‌ و هنگ‪77‬ام‌ مش‪77‬اهده‌ي‌ آث‪77‬ار و‬
‫درختان‌ مدينه‌ اين‌ دعا را بخوان‪:‬‬
‫ِ ‪1‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫الله َّ‌م َه َذ‌ا َح َر ُ‌م نَبِِّي َ‬
‫وء الح َساب» ‪.‬‬ ‫‌اب َو ُس ‌‬‫الع َذ ‌‬ ‫لهُ ِوقَاي ‌ةً لِّي‌ م َ‌ن النَّا ِ‌ر َ‌وأ ََمان‌اً م َ‌ن َ‬
‫اجع ‌‬
‫ک فَ َ‬ ‫« ُ‬
‫هنگام‌ ورود به‌ مسجد النبي‌ اين‌ دعا را بخوان‪:‬‬
‫ِ‬
‫بِ اغفر لي‌ ذُنُ وبِي‌ َو‌افتَح‌ لي‌ أَب َو َ‌‬
‫‌اب‬ ‫ِ‬ ‫ِِ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬
‫‌س لِّم‪َ ،‬ر ّ‬ ‫ص ّلِ َعلَی‌ َس يِّدنَا ُم َح َّم ‌د َ‌و َعلَى‌ آل ‌ه َو َ‬ ‫لله َّ‌م َ‬
‫‌«اَ ُ‬
‫ک»‪.‬‬ ‫حمتِ َ‬ ‫َر َ‬
‫‌اب فَض ‪7‬لِکَ»‬ ‫«و افتَح‌ لِي‌ أَب ‪َ 7‬و َ‌‬ ‫هنگ‪77‬ام‌ خ‪77‬روج‌ ن‪77‬يز همين‌ دعا خوان‪77‬ده‌ ش‪77‬ود و در آخر َ‌‬
‫بخوان‪.‬‬
‫‌‌سپس‌ دو ركعت‌ نماز تحية‌ المسجد بخوان‌ آنگ‪77‬اه‌ به‌ س‪77‬وي‌ حج‪77‬ره‌ي‌ ش‪77‬ريفه‌ كه‌ در آن‪،‬‬
‫قبر رسول‌ گرامي‌ اسالم‌ ‪ ‬است‌ برو‪ ،‬روب‪77‬روي‌‪ 7‬ق‪77‬بر كن‪77‬ار پنج‪77‬ره‌ با ادب‌ و انض‪77‬باط‌‪7‬‬
‫تمام‌ بايست‌ و بر ايشان‌ با اين‌ الفاظ‌ سالم‌ بفرست‪:‬‬
‫ين‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫ک يَا َش ِفيَع‌َ األ َُّمة‪ ،‬اَ َّ‬
‫ِ‬ ‫حم ِة‪ ،‬اَ َّ‬ ‫ک يَا نَبِ َّ‌ي َّ‬
‫رس ل َ‬‫الم َ‬
‫ک يَا َس يِّ َ‌د ُ‬ ‫لس الَ ُ‌م َعلَيَ َ‌‬ ‫الم َعلَيَ ‌‬
‫لس ُ‌‬ ‫الر َ‬ ‫الم َعلَيَ ‌‬ ‫لس ُ‌‬ ‫«اَ َّ‬
‫ک يَا‬ ‫لس الَ ُ‌م َعلَيَ ‌‬
‫ک يَا ُم دثِّ ُر‪ ،‬اَ َّ‬ ‫لسال ُ‌م َعلَي َ‌‬ ‫ک يَا ُم َز ّمِ ُل‪ ،‬اَ َّ‬ ‫يين‪ ،‬اَلسال ُ‌م َعلَي َ‌‬ ‫ک يَا َخ اتَ َ‌م النَّبِ َ‬ ‫الس الَ ُ‌م َعلَيَ َ‌‬
‫َّ‬
‫ک الطَّيِّبِ ‌ ِ‬ ‫‌هل بَيِتََِ ‌‬ ‫ِ‬
‫ين‪،‬‬ ‫ين الطَّاه ِر َ‬ ‫َ‬ ‫ک َ‌و َعلَى‌ اَ ِ‌‬ ‫لس الَ ُ‌م َعلَيَ ‌‬ ‫َحم ُد‪ ،‬اَ َّ‬ ‫ک يَا اَيُّها النٍّب ُّ‌ي أ َ‬
‫لس الَ ُ‌م َعلَيَ ‌‬ ‫ُم َح َّمد‪ ،‬اَ َّ‬

‫‪ -‬االختيار لتعليل‌ المختار‪.1 /173 :‬‬ ‫‪1‬‬

 ‫احكام‌ و مسائل‌ فقه‌ حنفي‌ به‌ زبان‌‬ ‫‪114‬‬
‫ساده‬

‫وم ِه‪،‬‬‫َفض ‌ل ما ج ‌زى نَبِي ‌اً عن‌ قَ ِ‬ ‫الَّ ِذ َ‌‬

‫َ‬ ‫ى اهللُ َعنَّا أ َ َ َ َ َ‬ ‫‌هم‌ْ َتطه يراً‪َ .‬ج َ‌ز َ‬ ‫س‌ َ‌وطَ ِّه ْر ُ‬ ‫الرْج َ‬
‫نه ُ‌م ِّ‬ ‫ب ‌اُهلل َع ُ‬ ‫َذه َ‌‬‫ين أ َ‬
‫هلل‪ ،‬قَد َبلَّ َ‌‬ ‫ک رس ُولُ‌ ا ِ‬ ‫ِِ‬
‫َّيت األ ََمانَ ‌ةَ‬
‫الر َس الَ‌ةَ َ‌وأَد َ‌‬
‫غت ِّ‬ ‫‌ر ُس و ‌الً َعن‌ أ َُّمت ه‪ ،‬أَش َه ُ‌د أَن‌ ‌الَّ ِاَل ‌هَ ِا‌ ‌الَّ ا‌هلل َ‌وأَنَّ َ َ‬ ‫َو َ‬
‫اهدتَّ‌ فِي‌ ‌اِهلل َح َّ‌ق ِج َه ِاد ِه»‪.‬‬ ‫‌ج َ‬ ‫الح َّج ‌ةَ َو َ‬ ‫حت ُ‬ ‫ض َ‌‬ ‫حت األ َُّمةَ‪‌َ ،‬وأَو َ‬‫ص َ‌‬ ‫َ‌ونَ َ‬
‫‌ع َدتَّهُ‪ ،‬وآتِه‌ نَِهايَ ‌ةَ َما‬ ‫حم ودا‌ً الَّذي‌ َو َ‬ ‫ِ‬ ‫َت س يِ ِدنَا مح َّمد‌اً ِ‬ ‫‌‌«اَ ُ ِ‬
‫‌ابع ‌ثهُ َم َقام ‌اً َم ُ‬‫الوس يلَ ‌ةَ َو‌ال َفض يلَ ‌ةَ َو َ‬ ‫َ‬ ‫لله َّ‌م آ ‌ َ ّ ُ َ‬
‫ک‪ ،‬النَّبِ ّيِ األ ُّمِ ّي‌ِ و َعلَى آل‬ ‫ک َوَرسُولِ َ‬ ‫عبد َ‬ ‫ص ّل‌ِ َعلَى‌ َس يِِّدنَا محمد ِ‌‬ ‫لله َّ‌م َ‬ ‫السائِلُو َن‪ ،‬اَ ُ‬ ‫يَنبَ ِغي‌ أَن‌ يَّسأَل ‌َهُ َّ‬
‫ک َح ِمي ٌ‌د‬ ‫المين إنَّ َ‌‬
‫آل إب راهيمَ‪ِ ،‬في‌ الع َ‌‬ ‫ليت َعلَى ِاب راهيم‌َ َو َعلَى‌ ِ‌‬ ‫وأزواجه‌ِ َوُذ ِّريَّتِ ه‪َ ،‬كمَ ا صَ ‌َ‬ ‫ِ‬ ‫محم د‪،‬‬
‫َم ِجي ٌد»‪.‬‬
‫سپس‌ مقداري‌ به‌ سمت‌ راست‌ برو و قبر سيدنا حضرت‌ اب‪77‬وبكر ص‪77‬ديق‌ ‪ ‬را زي‪77‬ارت‌‬
‫كن‌ و چنين‌ بر وي‌ سالم‌ بفرست‪:‬‬
‫ک‬‫لسالَ ُ‌م َعلَي َ‬ ‫سول اهلل في‌ الغَا ِر‪ ،‬اَ َّ‬ ‫صاحب َر ِ‌‬ ‫َ‌‬ ‫ک يَا‬‫لسالَ ُ‌م َعلَيَ َ‌‬‫رسول اهلل‪ ،‬اَ َّ‬ ‫ِ‌‬ ‫ک يَا َخلي َف ‌ةَ‬‫لسالَ ُ‌م َعلَيَ َ‌‬‫«اَ َّ‬
‫َفض َ‌ل َما َج َ‌زی إِ َمام ‌اً َعن‌‬ ‫هلل َعنَّا أ َ‬‫ک يَا ِأمينَ ‌هُ َعلَى األَسرا ِر‪َ ،‬ج َ‌ز‌اَ ا ُ‌‬ ‫لس الَ ُ‌م َعلَيَ َ‌‬ ‫يَا َرفِي َق ‌هُ فِي‌ األَس َفا ِر‪ ،‬اَ َّ‬
‫‌هل ال ّرِ َد ِة‌؛‬‫لت أَ َ‌‬‫ير َمس ٍٍََل‪‌َ ،‬وقَ اتَ َ‌‬ ‫اج هُ‪َ ،‬خ َ‌‬ ‫ِ‬ ‫أ َُّم ٍ‌ة نَبِيَّهُ‪ ،‬لََقد َخلَّفتَ ‌هُ بأحس ِ‌ن ِخل َف ٍة‪َ ،‬و َس لَ َ‌‬
‫كت طَ ري َق ‌هُ َو‌م َنه َ‬
‫اص ر‌اً أل‌هلِ ِه‪ ،‬حتَّى أت اَ َ‌‬
‫ک‬ ‫لت األ‌رح ام‪‌ ،‬ولَم‌ َت زل‌ قَائِم ‌اً بِ الح ّ‌ِق نَ ِ‬
‫َ‬ ‫ص َ‌ َ َ َ َ‬ ‫‌و َ‬ ‫‌مهَّدت‌َّ الِإس الَ َم‪َ ،‬و َ‬ ‫‌ع‪َ ،‬و َ‬‫َو‌البِ َد ِ‬
‫هلل َوَبرََكُاتُه»‪.‬‬ ‫ک َوَرحمة‌ُ ا ِ‬ ‫الم علي َ‬ ‫الس ُ‌‬ ‫اليقين‪ ،‬فَ َّ‬
‫ُ‬
‫آنگاه‌ مقداري‌ به‌ س‪77‬مت‌ راس‪7‬ت‌ جل‪77‬وتر ب‪77‬رو و ق‪77‬بر س‪77‬يدنا حض‪77‬رت‌ عمر ف‪77‬اروق ‪ ‬را‬
‫زيارت‌ كن‌ و چنين‌ بر وي‌ سالم‌ بفرست‪:‬‬
‫سِ َ‌ر‬ ‫ک يا ُمظهرَ الِإس الم؛ اَ َّ‬ ‫ِِ‬ ‫ک يَا أَِم َ‌‬
‫ک يَا ُم َك ّ‬ ‫لس الَ ُ‌م َعلَي ‌‬ ‫لس الَ ُ‌م َعلَيَ َ‌‬ ‫ين؛ اَ َّ‬ ‫الم ؤ‌من َ‬ ‫ير ُ‬ ‫لس الَ ُ‌م َعلَيَ َ‌‬ ‫«اَ ّ‬
‫رت الِإس الَ َ‌م و ِ ِ‬ ‫َفض ‌ل الج ز‌أِ‪ ،‬و‌ر ِ‬
‫ين‪،‬‬‫‌المس لم َ‬ ‫َ ُ‬ ‫ص َ‌‬ ‫ف‪َ ،‬فلَ َقد نَ َ‬ ‫ض َ‌ي َع َّمن‌ اس تَخلَ َ‬ ‫األ‌ص نَ ِام‪َ ،‬ج ز‌اَ ‌اُهلل َعنَّا أ َ َ َ َ َ َ‬
‫هادًيا‬
‫رض يا‪َ ،‬و ِ‬ ‫ين إِمام ‌اً م ِ‬
‫َ‬ ‫لمس لِ ِم َ‌‬ ‫لت األ‌رح ام‪ ،‬وقَ ِو‌يت بالِإس الم‪َ ،‬و ُك َ‌ ِ‬
‫نت ل ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ص َ‌ َ َ‬ ‫وو َ‬‫ام َ‬ ‫لت األ‌يتَ َ‌‬ ‫فَ َك َّف َ‬
‫ک َوَرحمَ ُة‌ ا ِ‬
‫هلل‬ ‫رت َكس َر‌هم‪ ،‬فالس الم‌ عليَ َ‌‬ ‫‌هم‪َ ،‬و َجبَ َ‌‬ ‫يت فَق َير ُ‬ ‫عت َش ملَ ُهم‪َ ،‬وأغنَ َ‌‬ ‫َمه ِدياً‪َ ،‬ج َم َ‌‬
‫َوَبرََكُاتُه»‪.‬‬

‫‌‌آداب‌ اقامت‌ در مدينه‌‪:‬‬

‫تا زماني‌‪ 7‬كه‌ در مدينه‌ هستي‪ ،‬بك‪77‬وش‌ تا نمازها را در مس‪77‬جد نب‪77‬وي‌ بخ‪77‬واني‌‪ 7‬زي‪77‬را يك‌‬
‫نماز در مسجد نبوي‌ بيش‌ از پنجاه‌ هزار نماز ديگر مساجد بجز مسجد الح‪77‬رام‌ ث‪77‬واب‌‬
 ‫احكام‌ و مسائل‌ فقه‌ حنفي‌ به‌ زبان‌‬ ‫‪115‬‬
‫ساده‬

‫دارد‪ .‬خواندن‌ نماز ميان‌ حجره‌ي‌ شريفه‌ و منبر رسول‌ اكرم ‪ ‬ن‪77‬يز ث‪77‬واب‌ دارد زي‪77‬را‬
‫آنجا قطعه‌اي‌ از بهشت‌ است‌ كه‌ به‌ ن‪77‬ام‌ «ري‪77‬اض‌ الجن‪77‬ة» مع‪7‬روف‌‪ 7‬اس‪7‬ت‌ چن‪7‬ان‌ كه‌ در‬
‫حديث‌ وارد است‪:‬‬
‫اض ْال َجنَّ ِة»‪« .1‬ميان خانه و من‪77‬بر من‪ ،‬ب‪77‬اغي‬
‫ضةٌ ِم ْن ِريَ ِ‬
‫« َما بَ ْينَ بَ ْيتِي َو ِم ْنبَ ِري َروْ َ‬
‫از باغهاي بهشت است»‪.‬‬

‫‌‌زيارت‌ اماكن‌ خاص‌ در مدينه‌ي‌ منوره‌‪:‬‬

‫هنگام‌ اقامت‌ در مدينه‌ي‌ منوره‌ مستحب‌ است‌ كه‌ اماكن‌ ذيل‌ را زيارت‌ كرد‪:‬‬
‫‪ -1‬قبرستان‌ بقيع‌‪.‬‬
‫وقتي‌ به‌ آنجا مي‌روي‌ چنين‌ بگو‪:‬‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِِ‬
‫هلل بِ ُكم‌ الَح ُق و َن‪ .‬اَ ُ‬
‫لله َّ‌م اغفر أل ِ‌‬
‫‌هل بَقي ِ‌ع الغَرقَ د‪،‬‬ ‫ين‪‌َ ،‬واًنَّا إِن‌ َش َ‬
‫اء‌ اُ ُ‌‬ ‫‌ار قَ ومٍ ُم ؤ‌من َ‬
‫لس الَ ُ‌م َعلَي ُكم‌ َد َ‌‬
‫«اَ َّ‬
‫اَلله َّ‌م اَ ِ‬
‫‌غفر لَنَا َ‌ول َُهم»‪.‬‬ ‫ُ‬
‫«سالم بر شما اى مردم مؤمن‪ ،‬همانا ما ـ إن ش‪77‬اء هللا ـ به ش‪77‬ما ملحق خ‪77‬واهيم شد‪ ،‬ش‪77‬ما پیش روان‬
‫هستید‪ 7‬و ما بعد آینده گان‪ ،‬همانا ما نيز ـ إن ش‪7‬اء هللا ـ به ش‪77‬ما ملحق خ‪7‬واهيم ش‪77‬د‪ ،‬خ‪77‬دایا‪ ،‬اهل بقیع‬
‫غرقد را بیامرز‪ ،‬خدایا‪ ،‬ما و ایشان را بیامرز»‪.‬‬
‫‪ -2‬زيارت‌ شهداي‌ احد‪.‬‬
‫در دامنه‌ي‌ كوه‌ احد شهيدان‌ به‌ خون‌ غلتان‌ غ‪77‬زوه‌ي‌ احد خوابيده‌اند كه‌ در مي‪77‬ان‌ ش‪77‬ان‌‬
‫سيد الشهداء حضرت‌ حمزه عموي‌ رسول‌ اكرم‌ ‪ ‬نيز حضور دارد به‌ آنجا برو س‪77‬الم‌‬
‫بگو‪ ،‬و ب‪77‬راي‌ آن‪77‬ان‌ كه‌ جان‌ه‪77‬اي‌ خ‪77‬ود را ف‪77‬داي‌ اس‪77‬الم‌ كردند‪ 7‬دعا كن‌ و چ‪77‬نين‌ بگ‪77‬و‪:‬‬
‫الد‌ا ِر﴾‪.2‬‬ ‫صبَرتُم‌ فَنِ َ‌‬
‫عم عُقبَي‌ َّ‬ ‫﴿ َسالَ ٌ‌م َعلَي ُكم‌ بِ َما َ‬
‫‪ -3‬زيارت‌ مسجد قباء‪.‬‬
‫مسجد قبأ نخستين‌ مسجدي‌‪ 7‬اس‪7‬ت‌ كه‌ در اس‪7‬الم‌ س‪7‬اخته‌ ش‪7‬ده‌ و ش‪7‬خص‌ رس‪7‬ول‌ اك‪7‬رم‌ ‪‬‬
‫س‪77‬نگ‌ بن‪77‬اي‌ آن‌ را نهادند و درب‪77‬اره‌ي‌ همين‌ مس‪77‬جد ق‪77‬رآن‌ مي‌فرماي‪77‬د‪﴿ :‬‬
‫‪( ﴾...         ‬س‪77‬وره‬
‫توبه ‪.)108 /‬‬

‫‪ -‬رواه البخاری ومسلم‪.‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪[ -‬گويند‪ :‬نظر] به بردباريتان سالم بر شما باد‪ ،‬پس جزاى آن سراى چه نيك است!‪.‬‬ ‫‪2‬‬
 ‫احكام‌ و مسائل‌ فقه‌ حنفي‌ به‌ زبان‌‬ ‫‪116‬‬
‫ساده‬

‫«به راس‪77‬تى مس‪77‬جدى كه از روز‪ 7‬نخست بر تق‪77‬وى بني‪77‬ان نه‪77‬اده ش‪77‬ده است س‪77‬زاوارتر‪7‬‬
‫است كه در آن بايستى‪.»7‬‬
‫به‌ آنجا برو دو ركعت‌ نماز تحية‌ المسجد در آن‌ بخوان‌ و دعا كن‪.‬‬
‫رس‪77777‬ول‌ اك‪77777‬رم ‌‪ ‬هر هفته‌ روز ش‪77777‬نبه‌ به‌ آنجا مي‌آمدند و دو ركعت‌ نم‪77777‬از در آن‌‬
‫مي‌گزاردند)‪.17‬‬

‫‌‌وداع‌ با مدينه‌‪:‬‬
‫هنگام‌ بازگشت‌ از مدينه‌ به‌ مسجد النبي‌ برو و دو ركعت‌ نماز در آن‌ بخ‪77‬وان‌ و س‪77‬پس‌‬
‫الً ذكر شد بر‬ ‫بر روض ‪7‬ه‌ي‌‪ 7‬حض‪77‬رت‌ رس‪77‬ول‌ اك‪77‬رم‌ ‪ ‬حض‪77‬ور پي‪77‬دا كن‌ و چن‪77‬ان‌ كه‌ قب ‌‬
‫ايشان‌ سالم‌ بفرست‌ و در آنجا دعا بكن‌ و در آخر اين‌ دعا را بخوان‪:‬‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫آخ ‌ر الع ِ‌ ِ‬ ‫ِ‬
‫‌ارزقني‌‬ ‫الً َس هْلَةً‪َ ،‬و ُ‬‫الح َر َمي ِ‌ن َس بي ‌‬
‫َى َ‬ ‫الع َ‌ ِ‬
‫ود إل َ‬ ‫هد بِ َح َر ‌م َر ُسول کَ‪َ ،‬و ّ‬
‫سهِل‌ ل َ‌ي َ‬ ‫جعله‌ُ َ َ‬ ‫لله َّ‌م ‌الَ تَ َ‬
‫‌‌«اَ ُ‬
‫َيه سالِ ِم ‌ ِ ِ‬
‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫فو و ِ ِ‬
‫ين»‪.‬‬‫ين غانم َ‬ ‫‌ر َّدنَا إِل ‌ َ َ‬ ‫‌العافيَ ‌ةَ في‌ الآخ َر ‌ة َو‌الدُّنيَا‪َ ،‬و ُ‬
‫الع َ‌ َ َ‬‫َ‬
‫و هنگام‌ خروج‌ از مدينه‌ بعد از خواندن‌ دعاي‌ سفر‪ ،‬آية‌ الكرسي‌ و معوذتين‪ ،‬اين‌ دعا‬
‫را بخوان‌‪ ،‬زيرا رسول‌ اكرم‌ ‪ ‬آن‌ را خوانده‌اند‪:‬‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ص َ‌ر َعب َدهُ‪‌َ ،‬و َه َز َ‌م‬
‫هلل َو‌ع َدهُ‪‌َ ،‬و نَ َ‬
‫ق ا ُ‌‬ ‫‌«آئبُ و َن‪ ،‬ت ائبُو َن‪ ،‬عابِ ُدو َن‪ ،‬س اج ُدو َن‪ ،‬ل َر ٍّبنَا َحام ُدو َن‪َ ،‬‬
‫ص َد َ‌‬
‫‌اب َوح َدهُ»‪.2‬‬‫َحز َ‌‬
‫األ َ‬

‫‌‌عمره‌ و چگونگي‌ اداي‌ آن‌‪:‬‬

‫عمره‌ نيز اجر و ثواب‌ زيادي‌ دارد چنان‌ كه‌ رسول‌ اكرم‌ ‪ ‬فرموده‌اند‪:‬‬
‫ال‪ :‬الْعُ ْم َرةُ إِلَى الْعُ ْم َر ِة َك َّف َارةٌ ل َما َب ْيَن ُه َم ا‪،‬‬
‫ِ‬ ‫اهلل ص لى اهلل عليه وس لم قَ َ‬ ‫ول ِ‬ ‫َن َر ُس َ‬‫‌‌« َعن أَبِي ُه َر ْي َر َة أ َّ‬
‫س لَهُ َج َزاءٌ إِالَّ ال َ‬
‫ْجنَّةُ»‪.3‬‬ ‫ور ل َْي َ‬
‫ْح ُّج ال َْم ْب ُر ُ‬
‫َوال َ‬

‫‪ -‬صحيح‌ بخاري‌ باب‌ اتيان‌ مسجد قباء‪.‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪ -‬یعنی‪« :‬توبه كنان‪ ،‬عبادت كنان و حمدگويان براى پروردگارمان‪ ،‬باز می‌گرديم‪ ،‬خداوند‬ ‫‪2‬‬

‫وعدهاش را تحقق بخشيد‪ ،‬بندهاش را نصرت كرد و به تنهايى گروهها را شكست داد»‪.‬‬
‫‪ -‬أخرجه‌ البخاري‌ في‌ باب‌ العمرة‌‪ 3 / 2 :‬و مسلم‌ في‌ فضل‌ الحج‌ والعمرة‪.4 /107 :‬‬ ‫‪3‬‬
 ‫احكام‌ و مسائل‌ فقه‌ حنفي‌ به‌ زبان‌‬ ‫‪117‬‬
‫ساده‬

‫از حضرت‌ ابو هريره‌ ‪ ‬روايت‌ است‌ كه‌ پيامبر اك‪77‬رم‌ ‪ ‬فرمودن‪77‬د‪« :‬تم‪77‬ام‌ گناه‪77‬اني‌ ك ‌ه‬
‫بين‌ فاصله‌ي‌ زماني‌ دو عمره‌ انجام‌ گيرن‪77‬د‪ ،‬عم‪77‬ره‌ي‌ بع‪77‬دي‌ ن‪77‬ابود كنن‪77‬ده‌ي‌ آن‌ گناه‪77‬ان‌‬
‫است‌ و پاداش‌ حج‌ مبرور فقط‌ بهشت‌ است»‪.‬‬
‫ض ا َن َت ْع ِد ُل َح َّجةً»‪.1‬‬
‫ص لَّى اللَّهُ َعلَْي ِه َو َس لَّ َم‪« :‬عُ ْم َرةٌ فِي َر َم َ‬ ‫ال رس ُ ِ‬
‫ول اللَّه َ‬ ‫ال‪ :‬قَ َ َ ُ‬
‫اس‪ ،‬قَ َ‬ ‫وع ِن ابْ ِن َعبَّ ٍ‬
‫َ‬
‫و لمسلم‪َ « ‌:‬ت ْع ِد ُل حجة‌ً أو حجة‌ً َمعِي»‪.‬‬
‫از حض‪777‬رت‌ عبداهلل بن‌ عب‪777‬اس‌ رض‪777‬ي‌ اهلل عنهما روايت‌ اس‪777‬ت‌ كه‌ پي‪777‬امبر اك‪777‬رم‌ ‪‬‬
‫فرمودند‪« :‬ثواب‌ يك‌ عمره‌ در رمض‪77‬ان‌ با يك‌ حج‌ برابر اس ‪7‬ت‌ و در يك‌ روايت‌ برابر‬
‫با حجي‌ است‌ كه‌ همرا‌ه با من‌ ادا شود»‪.‬‬

‫‌‌زمان‌ عمره‌‪:‬‬
‫عمره‌ در تمام‌ سال‌ جايز است‌ البته‌ در ماه‌ مبارك‌ رمضان‌ ث‪77‬واب‌ بيش‪77‬تري‌‪ 7‬دارد و در‬
‫پنج‌ روز‪ :‬نهم‪ ،‬دهم‪ ،‬يازدهم‪ ،‬دوازدهم‌‪ 7‬و سيزدهم‌‪ 7‬ذي‌ الحجه‌ عمره‌ جايز نيست‪.‬‬

‫‌‌فرائض‌ عمره‌‪:‬‬
‫در عمره‌ دو چيز فرض‌ است‪:‬‬
‫‪ -‌1‬احرام‌‪.‬‬
‫‪ -‌‌2‬طواف‌‪.7‬‬

‫‌‌واجبات‌ عمره‌‪:‬‬
‫در عمره‌ دو چيز واجب‌ است‪:‬‬
‫‪ -‌1‬سعي‌ بين‌ صفا و مروه‌‪.‬‬
‫‪ -‌2‬تراشيدن‌ و يا كوتاه‌ كردن‌ موها‪.‬‬
‫بقيه‌ي‌ اعمال‌ در عمره‌ سنت‌ و آداب‌ اند‪.‬‬

‫‌‌چگونگي‌ اداي‌ عمره ‌‪:‬‬

‫از ميقات‌ يا قبل‌ از آن‌ به‌ روشي‌ كه‌ در بحث‌ حج‌ بيان‌ شد‪ ،‬احرام‌ ببند وقتي‌ به‌ خانه‌ي‌‬
‫الً بي‪77‬ان‌ شد)‪ .2‬پس‌‬
‫كعبه‌ رسيدي‌ آن‌ را با رمل‌ و اضطباع‌ طواف‌‪ 7‬كن‌ (به‌ ترتي‪77‬بي‌ كه‌ قب ‌‬
‫‪ -‬أخرجه‌ البخاري‌ في‌ عمرة‌ رمضان‪ 3 / ‌3‬و مسلم‪4. / 62 :‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪ -‬به‌ صفحه‌ي‪ ‌159‬و‪ 160‬نگاه‌ كن‪.‬‬ ‫‪2‬‬

 ‫احكام‌ و مسائل‌ فقه‌ حنفي‌ به‌ زبان‌‬ ‫‪118‬‬
‫ساده‬

‫از طواف‌‪ 7‬و خواندن‌ دو ركعت‌ طواف‌‪ 7‬و نوشيدن‌ آب‌ زمزم‪ ،‬ميان‌ صفا و م‪77‬روه‌ س‪77‬ع ‌‬
‫ي‬
‫الً ذكر گرديد) بعد از پايان‌ سعي‪ ،‬موهاي‌ س‪77‬رت‌ را ب‪77‬تراش‌ و يا‬ ‫كن‌ (به‌ طريقي‌ كه‌ قب ‌‬
‫كوتاه‌ كن‌ پس‌ از تراشيدن‌ سر و يا كوتاه‌ كردن‌ موها خودت‌ را از احرام‌ خارج‌ كن‌ و‬
‫اين‌ يك‌ عمره‌ به‌ حساب‌ مي‌آيد‪.‬‬
‫تا زماني‌‪ 7‬كه‌ در مكه‌ي‌ مكرمه‌ هستي‌ مي‌تواني‌‪ 7‬عمره‌ه‪7‬اي‌ متع‪7‬ددي‌ انج‪7‬ام‌ ب‪7‬دهي‌ و هر‬
‫قدر طواف‌ كه‌ بخواهي‌ بجا آوري‪7.‬‬
‫‌در دوران‌ اقامت‌ در مدينه‌ي‌ منوره‌ روضه‌ي‌ مطه‪77‬ره‌ رس‪77‬ول‌ اك‪77‬رم‌ ‪ ،‬ش‪77‬هداي‌ احد و‬
‫مسجد قبا را به‌ تفصيلي‌ كه‌ در بحث‌ حج‌ بيان‌ شد‪ ،‬زيارت‌ كن‪.‬‬
‫طواف‌ «ق‪77‬دوم»‪ 7‬و ط‪77‬واف‌‪« 7‬وداع» بر عم‪77‬ره‌ كنن‪77‬ده‌ الزم‌ نيس‪7‬ت‌ زي‪77‬را اين‌ دو ط‪77‬واف‌‬
‫مختص‌ اعمال‌ حج‌ هستند‪.‬‬

‫‌ َهد‌ي‪‌:‬‬
‫«هَد‌ي» به‌ آن‌ گوسفند‪ ،‬گاو و شتري‌‪ 7‬گفته‌ مي‌شود‪ 7‬كه‌ در حرم‌ ذبح‌ شود‪.‬‬
‫شرايط‌ هدي‌ همان‌ شرايط‌ قرباني‌ است‌ يعني‪ ‌:‬گوسفند حداقل‌ يك‌ ساله‪ ،‬گاو دو س‪77‬اله‌ و‬
‫ش‪77‬تر پنج‌ س‪77‬اله‌ باشد ب‪77‬ره‌ي‌ ب‪77‬االتر از ش ‪7‬ش‌ م‪77‬اه‌ كه‌ چ‪77‬اق‌ باشد و با گوس‪77‬فند يك‌ س‪77‬اله‌‬
‫تفاوتي‌ نداشته‌ باشد نيز جايز است‪.‬‬
‫‌هدي تمتع‪ ،‬قِران‌ و ن‪77‬افله‌ در روزه‪77‬اي‌ عيد بعد از رمي‌ جم‪77‬ره‌ي‌ عقبه‌ ذبح‌ مي‌ش‪77‬ود و‬ ‫ِ‌‬
‫تمام‌ هدايا بايد در محدوده‌ي‌ حرم‌ ذبح‌ شوند‪.‬‬
‫‌ي جناي‪7‬ات‌‬
‫مستحب‌ است‌ كه‌ صاحب‌ ه‪77‬دي‌ از گوش‪7‬ت‌ آن‌ بخ‪7‬ورد‪ 7.‬البته‌ اس‪7‬تفاده‌ از هَ‪7‬د ِ‌‬
‫(گوسفند‪ ،‬گاو و يا شتري‌‪ 7‬كه‌ به‌ عنوان‌ جريمه‌ بر حاجي‌ الزم‌ ش‪7‬ده‌اند) ب‪7‬راي‌ ص‪7‬احب‌‬
‫آن‌ و نيز براي‌ افراد غني‌ جايز نيست‪.‬‬

‫‌‌انواع‌ َهد‌ي ‌‪:‬‬

‫‌هَد‌ي‌ بر چهار قسم‌ است‪:‬‬
‫َدي نافله‌‪.‬‬
‫‪ -‌1‬ه ِ‌‬
‫كه‌ حاجي‌ يا عمره‌ كننده‌ بدون‌ جهت‌ خاصي‌ صرف‌ا‪ ً7‬ب‪77‬راي‌ رض‪77‬اي‌‪ 7‬خداوند متع‪77‬ال‌ ذبح‌‬
‫مي‌كند و ب‪77‬راي‌ هر ح‪77‬اجي‌ و هر عم‪77‬ره‌ كنن‪77‬ده‌اي‌ كه‌ ت‪77‬وان‌ خريد آن‌ را داش‪77‬ته‌ باشد‬
‫مستحب‌ است‌ كه‌ به‌ عنوان‌ پيروي‌‪ 7‬از سنت‌ رسول‌ اكرم‌ ‪ ‬آن‌ را ذبح‌ كند‪.‬‬
‫زيرا كه‌ آن‌ حضرت‌ ‪ ‬در حجة‌ الوداع‌ يكصد شتر هدي‌ ذبح‌ كردند)‪.1‬‬
‫َدي واجب‌‪.‬‬ ‫‪ -‌2‬ه ِ‌‬
‫‪ -‬صحيح‌ بخاري‌‪2 /172.‬‬ ‫‪1‬‬
 ‫احكام‌ و مسائل‌ فقه‌ حنفي‌ به‌ زبان‌‬ ‫‪119‬‬
‫ساده‬

‫ج بر ح‪77‬اجي‌ متمتع‌ و ق‪77‬ارن‌ واجب‌‬ ‫هديي‌ است‌ كه‌ به‌ عن‪77‬وان‌ ش‪77‬كرانه‌ي‌ ت‪77‬وفيق‌ اداي‌ ح ‌‬
‫مي‌شود‪.‬‬
‫َدي واجب‌ جريمه‌‪.‬‬ ‫‪ -‌3‬ه ِ‌‬
‫هديي‌ است‌ كه‌ پس‌ از ارتكاب‌ ممنوعات‌ حج‌ به‌ عنوان‌ جريمه‌ و «دم‌ جبران‌ نقصان»‬
‫بر حاجي‌ و يا عمره‌ كننده‌ الزم‌ مي‌شود‪7.‬‬
‫استفاده‌ از اين‌ هَد‌ي‌ براي‌ حاجي‌ و يا افراد غني‌ ج‪77‬ايز نيس ‪7‬ت‌ بلكه‌ بايد آن‌ را بر فق‪77‬را‬
‫صدقه‌ كرد‪.‬‬
‫َدي نذر‪.‬‬
‫‪ -‌4‬ه ِ‌‬
‫آن‌ هديي‌ است‌ كه‌ حاجي‌ در آنجا نذر مي‌كند‪ .‬استفاده‌ از اين‌ هدي‌ نيز براي‌ نذر كنن‪77‬ده‌‬
‫و افراد غني‌ جايز نيست‪.‬‬

‫‌‌جنايات‌ و جريمه‌هاي‌ آن‪‌:‬‬

‫جنايت‌ در حج‌ عبارت‌ است‌ از‪:‬‬
‫«ارتكاب‌ عملي‌ از اعمال‌ ممنوع‌ در حج‌ و يا ترك‌ واجبي‌ از واجبات‌ آن»‪.‬‬
‫جنايت‌ بر دو قسم‌ است‪:‬‬
‫‪ -‌‌1‬جنايت‌ در حرم‌‪.‬‬
‫‪ -‌2‬جنايت‌ در احرام‌‪.‬‬
‫جن‪77‬ايت‌ در ح‪77‬رم‌ اين‌ اس‪7‬ت‌ كه‌ كس‪7‬ي‌ به‌ ص‪77‬يد ح‪77‬رم‌ مس‪77‬تقيما يا با اش‪77‬اره‌ و راهنم‪77‬ايي‌‪7‬‬
‫تع‪77‬رض‌ كند يا درخت‪77‬ان‌ و نبات‪77‬ات‌ ح‪77‬رم‌ را با قطع‌ ك‪77‬ردن‌ و يا از بيخ‌ بركن‪77‬دن‌ م‪77‬ورد‬
‫تع‪77‬رض‌ ق‪77‬رار‪ 7‬دهد كه‌ در اين‌ ص‪77‬ورت‌‪ 7‬م‪77‬رتكب‌ اين‌ عمل‌ چه‌ ف‪77‬رد مح‪77‬رم‌ چه‌ غ‪77‬ير‬
‫محرمي‌ باشد جريمه‌ مي‌شود و اين‌ عمل‌ او «جنايت» محسوب‌ مي‌شود‪7.‬‬
‫‌جن‪77‬ايت‌ در اح‪77‬رام‌ اين‌ اس‪77‬ت‌ كه‌ ش‪77‬خص‌ مح‪77‬رم‌ در ح‪77‬ال‌ اح‪77‬رام‌ م‪77‬رتكب‌ عملي‌ از‬
‫ممنوعات‌ حج‌ شود و يا عمل‌ واجبي‌ از واجبات‌ حج‌ را ترك‌ كند‪.‬‬
‫جنايت‌ در احرام‌ بر شش‌ قسم‌ است‪:‬‬
‫ل از‬‫‌‌اول‌‪ -‬جنايتي‌ كه‌ حج‌ را فاسد مي‌كند و با جريمه‌ جبران‌ نمي‌شود مانن‪77‬د‪ :‬جم‪77‬اع‌ قب ‌‬
‫وقوف‌‪ 7‬عرفه‪.‬‬
‫دوم‌‪ -‬جنايتي‌ كه‌ جريمه‌ي‌ آن‌ يك‌ شتر و يك‌ گاو است‌ و اين‌ در دو حالت‌ است‪:‬‬
‫الف‪ :‬جماع‌ بعد از وقوف‌‪ 7‬قبل‌ از حلق‪.‬‬
‫ب‪ :‬طواف‌ زيارت‌ در حالت‌ جنابت‪.‬‬
‫‌‌سوم‌‪ -‬جنايتي‌ كه‌ جريمه‌ي‌ آن‌ يك‌ گوس‪7‬فند و يا يك‌ هفتم‌ گ‪7‬او و يا ش‪7‬تر اس‪7‬ت‌ و اين‌ در‬
‫موارد ذيل‌ الزم‌ مي‌شود‪:‬‬
 ‫احكام‌ و مسائل‌ فقه‌ حنفي‌ به‌ زبان‌‬ ‫‪120‬‬
‫ساده‬

‫‪ -1‬پوشيدن‌ لباس‌ دوخته‌ شده‌ بدون‌ عذر شرعي‪.‬‬

‫‪ -2‬دور‪ 7‬كردن‌ موهاي‌ سر و ريش‌ بدون‌ عذر‪.‬‬
‫‪ -3‬پوشيدن‌ چهره‌ يك‌ روز‪ 7‬كامل‪.‬‬
‫‪ -4‬چيدن‌ ناخنهاي‌ يك‌ دست‌ و يك‌ پا‪.‬‬
‫‪ -5‬ترك‌ طواف‌‪ 7‬صدر‪.‬‬
‫‪ -6‬ارتكاب‌ مقدمات‌ جماع‪.‬‬
‫‪ -7‬بوي‌ خوش‌ زدن‌ به‌ يك‌ عضو كامل‌ از اعض‪77‬اي‌ ب‪77‬دن‌ مانن‪77‬د‪ :‬س‪77‬ر‪ ،‬ص‪77‬ورت‪ ،‬ران‪،‬‬
‫ساق‌ و بازو‪ 7‬و نيز پوشيدن‌ لباسي‌ كه‌ بوي‌ خوش‌ به‌ آن‌ زده‌ شده‌ است‪.‬‬
‫چهــارم‌‪ -‬جن‪77‬ايتي‌ كه‌ ج‪77‬ريمه‌ي‌ آن‌ ص‪77‬دقه‌ اس ‪7‬ت‌ به‌ ان‪77‬دازه‌ي‌ نص ‪7‬ف‌ ص‪77‬اع‌ ‪)2/250‬‬
‫كيلوگرام) گندم‌ و يا قيمت‌ معادل‌ آن‌ و اين‌ در موارد زير است‪:‬‬
‫‪ -1‬تراشيدن‌ كمتر از يك‌ چهارم‌‪ 7‬سر يا كمتر از يك‌ چهارم‌‪ 7‬ريش‪.‬‬
‫‪ -2‬گرفتن‌ ناخن‌ يك‌ انگشت‌ و يا دو انگشت‪.‬‬
‫‪ -3‬بوي‌ خوش‌ زدن‌ به‌ كمتر از يك‌ عضو‪.‬‬
‫‪ -4‬پوشيدن‌ لباس‌ دوخته‌ شده‌ و يا بوي‌ خوش‌ زده‌ شده‌ كمتر از يك‌ روز كامل‪.‬‬
‫‪ -5‬پوشيدن‌ سر و يا صورت‌‪ 7‬كمتر از يك‌ روز‪.‬‬
‫‪ -6‬بجا آوردن‌ طواف‌ قدوم‌‪ 7‬و يا طواف‌ صدر با بي‌وضويي‪.‬‬
‫‪ -7‬ترك‌ رمي‌ يك‌ سنگريزه‌ از يكي‌ از جمرات‪.‬‬
‫پنجم‌‪ -‬جنايتي‌ كه‌ جريمه‌ي‌ آن‌ كمتر از نصف‌ صاع‌ ص‪77‬دقه‌ اس ‪7‬ت‌ و اين‌ در ص‪77‬ورتي‌‪7‬‬
‫است‌ كه‌ شپش‌ و يا ملخي‌ را به‌ قتل‌ رساند‪.‬‬
‫‌‌ششم‌‪ -‬جن‪77‬ايتي‌ كه‌ ج‪77‬ريمه‌ي‌ آن‌ قيمت‌ مع‪77‬ادل‌ الزم‌ اس‪7‬ت‌ و اين‌ در ص‪77‬ورتي‌‪ 7‬اس‪7‬ت‌ كه‌‬
‫ص‪77‬يد بياب‪77‬اني‌ در ح‪77‬رم‌ كش‪77‬ته‌ ش‪77‬ود و يا در كش‪77‬تن‌ آن‌ مش‪77‬اركت‌ داش‪77‬ته‌ باشد در اين‌‬
‫صورت‌ قيمت‌ آن‌ الزم‌ است‌ چه‌ صيد حالل‌ باشد و چه‌ صيد حرام‪.‬‬
‫‌اللهم‌ وفقنا كرة‌ بعد كرة‌ لزيارة‌ بيتک المكرم‌‪.‬‬
‫‌‌ومن‌ اهلل التوفيق‌ وعليه‌ التوك ‌ل واالعتماد‪.‬‬
‫‌ابو الحسين‌ عبدالمجيد مرادزهي‌ خاشي‌‬
‫‌‌زاهدان‪ - ‌1383/10/7‬مطابق‌ با‪ 15‬ذي‌ قعده‪ ‌1425‬هـ‪ .‬ق‌‪.‬‬