AΦΗΓΗΣΗ ΕΝΟΣ ΤΟΠΙΟΥ

ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ

ΜΟΝΤΕΛΑ ΣΥΛΛΗΨΗΣ ΚΑΙ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ

Τοιχογραφία από τα Λουτρά του Τραϊανού, Ρώμη, 104 μΧ
ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ

ΣΥΜΒΟΛΙΚΗ/ ΑΡΧΕΤΥΠΙΚΗ
ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΠΟΛΕΩΝ

Ιδανική πόλη κατά το

εγχειρίδιο του
Aqqenus Urbicus, 9ος αι.
Φανταστική άποψη της Αθήνας, 1494,
Ξυλογραφία των M.Volgemuth, W.Pleydenwurth
«Τόπος και Εικόνα», Τόμος Α, Ολκός
ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΤΙΛΗΨΗΣ TOY ΦΥΣΙΚΟΥ ΧΩΡΟΥ
ΜΕΤΩΠΙΚΗ ΘΕΑΣΗ – H ΠΡΟΝΟΜΙΑΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΟΥ ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗ ΤΗΣ
ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗΣ

ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΑΠΟΨΕΙΣ ΠΟΛΕΩΝ - VEDUTA

ΠΑΝΟΡΑΜΑ – ΠΑΝΟΡΑΜΙΚΗ ΘΕΑΣΗ

ΕΝΑΕΡΙΑ ΘΕΑΣΗ – ΧΑΡΤΕΣ

ΤΟΜΗ

ΑΞΟΝΟΜΕΤΡΙΚΗ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗ

ΚΟΛΑΖ – ΚΑΤΑΡΓΗΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΝΟΜΙΑΚΟΥ ΣΗΜΕΙΟΥ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗΣ

ΔΙΑΔΡΟΜΗ
ΜΕΤΩΠΙΚΗ ΘΕΑΣΗ
H ΠΡΟΝΟΜΙΑΚΗ ΘΕΑΣΗ ΤΟΥ ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗ ΤΗΣ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗΣ
ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΘΕΑΣΗΣ ΤΩΝ ΠΟΛΕΩΝ - VEDUTISMO

Veduta del Canale Grande, Canaletto

ΟΙ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΕΣ ΤΟΠΟΘΕΣΙΕΣ ΩΣ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΕΣ ΥΠΟΘΕΣΕΙΣ

H άνθηση της τοπογραφικής και τοπιογραφικής αναπαράστασης των

πόλεων συμβάλλει στη δημιουργία ενός αστικού φαντασιακού.

Οι μορφές αυτές θέασης του χώρου προσέφεραν μια εμπειρία ταξιδιού

συγκίνησης, μια εμπειρία που στα ιταλικά ονομάζεται transposo
(μεταφορά).

Η veduta ήταν τέχνη θέασης που τραβούσε τον θεατή μέσα στην
τοποθεσία.

Η τέχνη του vedutismo ήταν αδιάρρηκτα συνδεδεμένη με την ιστορία της

ταξιδιωτικής κουλτούρας.

Η τέχνη της θέασης της πόλης έλαβε διάφορες μορφές, από την
παρουσίαση των αρχιτεκτονικών τοποθεσιών ως συναισθηματικών
υποθέσεων.
ΕΠΑΦΗ ΜΕ ΤΟ ΧΩΡΟ ΚΑΙ ΠΑΡΟΡΜΗΣΗ ΓΙΑ ΚΙΝΗΣΗ

Οι ζωγραφικές απεικονίσεις πόλεων αναγνωρίστηκαν ως αυτόνομη

αισθητική κατηγορία κατά τον ύστερο 17ο αιώνα.

Βασικά χαρακτηριστικά των απόψεων πόλεων είναι:

 Θεατρική απόδοση του πορτραίτου της πόλης
 Έμφαση στη δραματικότητα της τοποθεσίας
 Έντονη αίσθηση του ύψους και απτή υφή του τόπου

Βασικοί δημιουργοί: Καναλέτο (1697-1768), Τζιοβάνι Πάολο Πανίνι (1691-

1765)
 ΟΛΛΑΝΔΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΟΠΙΟΓΡΑΦΙΑΣ

Άποψη του Ντέλφ, Βερμέερ, 1660

Συγγραφέας : Jorge Semprun
Μεταφραστής : Άρης Αλεξάνδρου
Εκδότης : Θεμέλιο
Έτος έκδοσης : 1983
 ΤΟΜΗ
Η τομή είναι μια παραδοχή καθαρά διανοητική και αργεί να υιοθετηθεί
στον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό.

Η τελική παγίωση της τομής και η απεξάρτησή της από την προοπτική
απόδοση του εσωτερικού χώρου συμπορεύτηκε με την μετάβαση προς μια
αυτοτελή αντιμετώπιση του εσωτερικού του οικοδομήματος ώστε η
υπόστασή του να υπερβαίνει την ακαριαία πρόσληψή του από μια
κεντρική θέση.
Η τομή, το ανατομικό βλέμμα και η ανάδυση του αρχιτεκτονικού αποσπάσματος,
Κώστας Μανωλίδης,
στα Πρακτικά του Διεθνούς Συνεδρίου
«Η αναπαράσταση ως όχημα αρχιτεκτονικής σκέψης»,
Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, Βόλος 2005.
Rembrandt 'The Anatomy Lesson of Dr. Nicolaes Tulp' 1632
Πανεπιστήμιο Πάντοβας, 17ος, Θέατρο Ανατομίας
Museum Boerhaave, Leiden - Anatomical Theatre
 ΤΟΠΙΟΓΡΑΦΙΑ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΥ ΧΩΡΟΥ

Από τον 16ο αι., οι αναπαραστάσεις πόλεων και οι χάρτες κοσμούν τους
εσωτερικούς τοίχους των αστικών σπιτιών.

Η Guliana Bruno (ο κινηματογράφος και η γεωγραφία της νεωτερικότητας)

θεωρεί πως από τον 18ο αι. οι όψεις του αστικού τοπίου μεταπηδούν σε όλες
τις μορφές διακοσμητικών τεχνών και διαμορφώνουν το γούστο του κοινού:
- Διαμορφώνουν τον στολισμό του τραπεζιού
- Στολίζουν τις βεντάλιες των κυριών
- Σκαλίζονται στα έπιπλα της τραπεζαρίας
- Διακοσμούν περιμετρικά τους τοίχους
Ολλανδικά πλακάκια (Delft, 18ος)
Manufacture Velay Paris, Jean-julien Deltil (1791-1853)
σχεδιαστής της βιοτεχνίας Zuber στο Rixheim 1818
Η ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΘΕΑΣΗΣ ΑΠΟ ΨΗΛΑ

Η τέχνη της θέασης οδηγεί τους επισκέπτες μιας πόλης να αναζητούν υψηλά
κτήρια ή ψηλά σημεία παρατήρησης προκειμένου το βλέμμα τους να αγκαλιάσει
την πανοραμική θέα.

Άποψη της Βενετίας από το μάτι του πουλιού, Jacobo de Barbari, 1500
Η ξυλογραφία αποτελείται από τμήματα και η αναπαράσταση βασίστηκε σε λεπτομερή
έρευνα και καταγραφή των δρόμων και των κτηρίων του Barbari από ψηλά σημεία στην πόλη.
Google Maps
View and plan of Toledo. El Greco Museum. Toledo, Museo Nacional del Prado, 1610-14
this canvas offers a multiple viewpoint; in addition to a perspectival presentation it
includes a detailed plan of the city, held up by the figure of a young man and painted with
the characteristically sketchy handling of the artist’s last years.
This complex composition also includes an allegory of the river Tagus, seen here as a
sculpture that pours water and hence prosperity, as well as the iconic religious image of
that city, that of the Virgin placing the chasuble on Saint Ildefonso. In addition,
prominence is also given to the Hospital de Tavera, which is depicted on a cloud in an
explicit reference to the administrator of the building, Pedro Salazar de Mendoza, a friend
of the artist and the probable patron of the work.
John Roque, Garden Plan of Chiswick House, Middlesex, 1736, Το κεντρικό
σχέδιο διαμόρφωσης περιβάλλεται από προοπτικές αναπαραστάσεις του
χώρου, οι οποίες αποτελούν μια αφήγηση του χώρου κατά μήκος μιας
διαδρομής στον κήπο.
G.B.Piranesi, Aqueduc romainαποτύπωση ρωμαϊκού υδραγωγείου,
Rovine del Castello dell’Aqua Giulia (1761)
Andrea Pozzo, Perspectiva pictorum et architectorum (2
volumes, 1693, 1698), gravure. Quadratura
ΠΡΟ-ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΣΥΣΚΕΥΕΣ
& ΑΣΤΙΚΕΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ
ΟΠΤΙΚΑ ΚΟΥΤΙΑ ΚΑΙ ΔΙΑΦΑΝΕΙΕΣ

Οπτικό κουτί, Γερμανία 1730-50

Γκραβούρες με ανοίγματα και χρωματιστές ζελατίνες
Εμπρόσθιος φωτισμός
Οπίσθιος φωτισμός
Kaiser-Panorama
To Kaiser-Panorama αντιστρέφει την χωρική σχέση θεατή και εικόνας.
Αποθηκεύει τις εικόνες στο εσωτερικό του και τις προβάλλει προς το
εξωτερικό, προς τους θεατές που βρίσκονται στην εξωτερική περιφέρεια.
Το Kaiser-Panorama είναι ένας Βικτωριανός πρόγονος του View-Master,
του στερεοσκοπικού μηχανήματος διαφανειών. stereoscopic slide
viewer. Είναι δημιούργημα του γερμανού φυσικού August Fuhrmann και
παρουσιάστηκε δημόσια για πρώτη φορά στο Breslau το 1880.
Μουσείο Teyrler, Χάρλεμ, Ολλανδία.
Πτυσσόμενα πανοράματα
Επάλληλα επίπεδα εικόνων

Ένα σημείο παρατήρησης

ΠΑΝΟΡΑΜΑ – ΠΑΝΟΡΑΜΙΚΗ ΘΕΑΣΗ
Η φύση και η πόλη με μια ματιά. Εμβύθιση και έλεγχος
Στο τέλος του αιώνα του 18ου αι., αιώνα του διαφωτισμού εμφανίζεται
μια νέα εφεύρεση «Το Πανόραμα».

Την εφεύρεση κατοχύρωσε πρώτος ο σκωτσέζος ερασιτέχνης καλλιτέχνης

και επιχειρηματίας Robert Barker το 1787, που χρησιμοποίησε και τον
νεολογισμό «πανόραμα» από το παν και ορώ. Πρόκειται για ένα κτήριο σε
σχήμα ροτόντας με κωνική στέγη (το κτήριο του Barker είχε διαστάσεις
διάμετρο 15μ και ύψος 5,20).

Panorama of Edinburgh from the top of St Giles Cathedral on the Royal Mile
Robert Barker, c.1787, 2.5m x 0.3m
 Visitors enjoy Barker’s City Panorama

Μια πανοραμική αναπαράσταση χώρου σε 360ο έχει μια διπλή υπόσταση,

σχεδιαστική και συμβολική. Παραπέμπει στον συμβολισμό της τελειότητας
από τη μορφή του κύκλου ή της σφαίρας.
Οι χώροι θέασης, που αργότερα εξελίχθηκαν αρχιτεκτονικά στις
κινηματογραφικές αίθουσες, περιελάμβαναν αίθουσες κοσμοραμάτων, cabinets
de curiosités, μουσεία ανατομίας, παραστάσεις με tableaux vivants, εκθέσεις
γεωραμάτων, σκηνές πανοραμάτων και διοραμάτων, κυλιόμενα και
αυτοματοποιημένα μηχανικά θεάματα και άλλες τεχνικές θέασης του αστικού
χώρου.
 Ζωγραφικό πανόραμα

Panoramic paintings are massive artworks that reveal a wide, all-

encompassing view of a particular subject, often a landscape, military battle, or
historical event. They became especially popular in the 19th Century
in Europe and the United States, inciting opposition from writers of Romantic
poetry.

Panorama of a half section of Night Revels of Han Xizai 12th century Song Dynasty painting
Ζωγραφικό Πανόραμα σε καμβά που παρουσιάζει τα κατορθώματα του Τζιουζέπε Γκαριβάλντι.
Μήκος 82μ, 19ος αι., Brown University’s John Hay Library
Φυλλάδιο με σχέδιο σε μορφή γκραβούρας και σχεδόν αναμορφικής
κατασκευής με την ιστορία των εικονιζόμενων κτηρίων, Πανόραμα της πόλης
του Παρισιού, στο κτήριο του Barker, Λονδίνο, 1815 . Υπάρχει υπόμνημα με
τα απεικονιζόμενα κτήρια.
Mesdag Panorama
Le Great Globe de James Wyld à Leicester Square, 1851
Μηχανισμός λήψης Θάλαμος προβολής
Hornor’s Colosseum, Regent Park, Λονδίνο
 Από τη ζωγραφική στη φωτογραφική αναπαράσταση

Φωτογραφικό Πανόραμα του Παρισιού

Το ζωγραφικό πανόραμα και η φωτογραφία έχουν στενούς δεσμούς. Ο Λουίς

Νταγκέρ, εφευρέτης της δαγγεροτυπίας, υπήρξε επί μια δεκαετία ζωγράφος
πανοραμάτων.
Λονδίνο, Φωτογραφικά πανοράματα
Πανόραμα των Αθηνών στο Παρίσι από την εταιρεία Barker και Burford, 1818.

Η εκτεταμένη χρήση της πανοραμικής φωτογράφησης στην Ελλάδα μετά το

1850 πρέπει να ειδωθεί στο πλαίσιο της εθνικής ανοικοδόμησης, της
πολεοδομίας, της εκβιομηχάνισης και του γενικότερου εκσυγχρονισμού του
ελληνικού κράτους.
Βηρυτός

Φωτογραφικά πανοράματα

Η φωτογράφηση των πανοραμάτων γινόταν με ειδική πανοραμική μηχανή λήψης

(μάλλον σπάνια) ή από μια σειρά φωτογραφιών περιστρέφοντας τη μηχανή
γύρω από τον κατακόρυφο άξονα ενός τριποδιο.
Διαδοχικές φωτογραφήσεις με επικάλυψη με χρήση τριποδιού
Φωτογραφικές μηχανές πανοραμικής λήψης
 ΓΡΑΦΙΚΑ ΤΑΞΙΔΙΑ ΜΕΣΑ ΣΕ ΕΝΑ ΔΩΜΑΤΙΟ

Στις σημειώσεις του για τις Στοές (Passagen) ο Μπένγιαμιν σχολιάζει

τους νέους τόπους των πανοραμάτων, όπου παράγονται οι νέες
«φαντασμαγορικές και φαντασμαπαραστατικές εμπειρίες»
(fantasmagoriques et fantasmaparastatiques), εκεί όπου οι θεατές
μπορούσαν να απολαύσουν «γραφικά ταξίδια μέσα σε ένα δωμάτιο».
ΤΑΞΙΔΙ ΜΕΣΑ ΣΤΟ ΔΩΜΑΤΙΟ ΜΟΥ

My journey however contains more, because I often will cross the

length and width, or diagonally, without following a rule or
method. - I'll even make zigzags, and I will pass through all possible
lines in geometry, if the need requires.

Xavier de Maistre, Voyage around my room, Chapter IV [1]

In Voyage around my room (Xavier de Maistre, 1794), an imprisoned
official moves around the restricted space of his room projecting his
imagination on objects, furniture and pictures and using them as active
links to an extended imaginary reality of a voyage in a strange land. The
text is a parody of the tradition of the upper class Grand Tour
narratives.
Πανόραμα στις όχθες του Ιλισσού, απέναντι από το Παναθηναϊκό
Στάδιο. Ήρθε προκατασκευασμένο από τη Γαλλία και εγκαταστάθηκε για
τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1896. Έμεινε μέχρι το 1919.
Google Maps, Street View
 QuickTime VR
CD-Rom Musée d’Orsay, Une visite virtuelle
Εγκατάσταση “Place”, Jeffrey Shaw, 1995
Εγκατάσταση “Morel’s Panorama”, Masaki Fujihata, 2003-2006
 ΠΑΝΟΡΑΜΙΚΟΣ ΟΠΤΙΚΟΣ ΚΑΙ ΑΚΟΥΣΤΙΚΟΣ ΕΛΕΓΧΟΣ
ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΕΓΚΛΕΙΣΜΟΥ

BENTHAM’S
PANOPTICON
ΠΑΝΟΠΤΙΚΟ
Πανοπτικό (Panopticon) είναι ένας τύπος θεσμικού κτηρίου που
σχεδιάστηκε από τον Άγγλο φιλόσοφο, νομικό και κοινωνικό αναμορφωτή
Jeremy Bentham το 1791.

Είναι από τους πρώτους που υποστηρίζουν την ισότητα των φύλων και τα
δικαιώματα των ζώων.
Jeremy Bentham, Panopticon, 1787
 «…το αρχιτεκτονικό τούτο συγκρότημα να
είναι μια μηχανή για την εγκαθίδρυση και τη
στήριξη ενός είδους εξουσίας ανεξάρτητης
από εκείνον που την ασκεί, κοντολογίς, οι
κρατούμενοι να παγιδεύονται και να
υφίστανται μιαν εξουσία της οποίας οι ίδιοι
είναι οι φορείς»

Μισέλ Φουκώ, Επιτήρηση και τιμωρία. Η

γέννηση της φυλακής, Εκδόσεις Ράππα, Αθήνα
1989
ΕΜΠΟΡΙΚΑ ΠΑΝΟΡΑΜΑΤΑ ΟΔΩΝ ΤΟΥ 19ου, ΦΙΛΑΔΕΛΕΦΕΙΑ, ΗΠΑ
Τρεις σειρές πανοραμάτων οδών δημοσιεύτηκαν από τον Julio H. Raeτο 1851,
παρουσιάζοντας 9 από τα πρώτα 10 τετράγωνα της Chestnut Streetκαι δύο από τον
Dewitt C. Baxter, η μια σειρά το 1859-61 και η άλλη το 1879-80.

Rae's Philadelphia Pictorial Directory and Panoramic Advertiser, published as a wide

folio volume in 1851, depicted buildings on both sides of Chestnut Street between
Second and Tenth streets in sixteen lithographed plates. Both sides of the street were
shown on each plate, each covering about half a block; the south side was shown at
top, the north side, inverted, was below.

http://www.brynmawr.edu/iconog/panos.html
In his preface Rae spelled out some of his intentions, recalling that he had "some
time since conceived of the idea of a new system of advertising," one which he
believed was unique and original. It would "give the FORM AND FEATURE, as it
were, of each place of business within certain limits." Rae interleaved the
panorama plates with typeset sheets laid out with approximations of business
cards for those who paid for these, giving this publication advertising value. In
addition, he would add names on otherwise blank signboards for those who
purchased volumes.
 ΔΙΟΡΑΜΑ

Louis-Jacques-Mandé Daguerre | View of the diorama of the Boulevard des Capucines,

early 19th century | Musée du Louvre | Image and original data provided by Réunion des
Musées Nationaux / Art Resource, N.Y
John Arrowsmith's Diorama Patent, 1825
Transverse section of John Arrowsmith's Diorama in London
from large fold-out plate 2 (drawn by Malby & Sons) in the first
official printing in 1857 of British Patent No. 4899 (1824).
ΠΡΟΣΟΜΟΙΩΣΗ ΤΑΞΙΔΙΩΝ

Το ταξίδι ήταν το αγαπημένο θέμα των Κινούμενων Πανοραμάτων: ένα

ταξίδι στον Νείλο, ταξίδι με τραίνο από τη Μόσχα στο Πεκίνο, ταξίδι με
αερόστατο (κατακόρυφη κύλιση τοπίου), κλπ. Άλλα δημοφιλή θέματα ήταν
τα θέματα από τη Βίβλο και οι μεγάλες μάχες.

With time, moving panoramas became quite sophisticated. In one of the

best documented examples – the "Trans-Siberian railroad" panorama
shown in 1900 – three additional smaller screens were added in front of
the main screen.(see picture above). Nearest to the spectators stood a
horizontal screen displaying the sand and pebble stones of the railroad
track, moving at 300 meters per minute. Next a vertical screen displaying
shrubs, moving at a speed of 120 meters per minutes.

Behind that was a larger screen exposing the cities and houses nearby the
railway, moving at 40 meters per minute. The last and largest screen stood
8 meters high and moved slowly at only 5 meters a minute, presenting the
sky, mountains, woods, clouds and villages and cities further away.
The ‘trainride’, accompanied by sound-effects and a narrative explaining
what was seen – lasted 45 minutes.
Μηχανισμός λήψης Θάλαμος προβολής
 ΚΙΝΟΥΜΕΝΟ ΠΑΝΟΡΑΜΑ

Κινούμενο πανόραμα, 18ος αιώνας

The Grand Moving Mirror of California
A 270-foot-long moving panorama presented at The Velaslavasay Panorama
in Los Angeles, California.
ΘΑΛΑΣΣΟΡΑΜΑ

Mareorama
Διεθνής Έκθεση, Παρίσι,
1900
Πηγή: Scientific American
Supplement, #1287
ΤΟ ΜΕΤΑΒΑΛΛΟΜΕΝΟ ΒΛΕΜΜΑ ΚΑΙ Η ΚΙΝΗΤΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΒΛΕΜΜΑΤΟΣ

Ο Ζακ Ωμόν (Jacques Aumont) εντοπίζει στη γενεαλογία του κινηματογραφικού

κινούμενου βλέμματος ενός ακίνητου θεατή-ταξιδιώτη σε δύο καινοτομίες της
νεωτερικότητας του 19ου αιώνα:
- Τα πανοράματα
- Και την εκτεταμένη χρήση του σιδηροδρόμου

Εάν τα θεάματα των πανοραμάτων είναι ο άμεσος πρόγονος της πανοραμικής

κινηματογραφικής θέας, το κινούμενο βλέμμα μέσα στο τρένο που ταξιδεύει είναι
το αρχέτυπο του κινηματογραφικού τράβελινγκ.

Jacques Aumont, l’oeil interminable, Παρίσι: Éditions de la Différence, 2007

Κουπέ Γ’ βαγόνι 293, 1938, Χόπερ
Σινεόραμα
Στο Σινεόραμα (Cinéorama) του Γάλλου φωτογράφου Raoul Grimoin-
Sanson, γίνεται πανοραμική προβολή κινούμενης εικόνας από δέκα
συχρονισμένες μηχανές. Η κατασκευή παρουσιάστηκε για πρώτη φορά
το 1900 στη Διεθνή Έκθεση στο Παρίσι.

Το θέμα της προβολής ήταν μια πτήση με αερόστατο πάνω από την
πόλη, που είχε προηγουμένως κινηματογραφηθεί από πραγματικό
αερόστατο με δέκα κινηματογραφικές μηχανές στερεωμένες έτσι ώστε
να δημιουργείται μια πανοραμική εικόνα. Ο θεατής βρίσκεται σε μια
υπερυψωμένη πλατφόρμα στο κέντρο της κατασκευής με μορφή
καλαθιού αερόστατου.

Το Σινεόραμα λειτούργησε μόνο τρεις μέρες, αφού η ζέστη από τις

μηχανές προβολής είχε προκαλέσει ανησυχία στους διοργανωτές για το
ενδεχόμενο πυρκαγιάς.
House tops, Hopper, 1921
Το λεωφορείο (Le Bus), 1984-1990, Jean-Louis Boissier,
Διαδραστική εγκατάσταση, αρχική εκδοχή για την έκθεση Les
Immatériaux, Centre Pompidou, 1985
Caspar David Friedrich:
Wanderer above the Sea of
Fog, 1818
Γερμανικός Ρομαντισμός

Προσπάθεια απόδοσης της

μεταφυσικής διάστασης
ενός τοπίου.

Προσπάθεια του βλέμματος

να διαπεράσει τα όρια του
ορίζοντα.
Γυναίκα στο παράθυρο,
Caspar David Friedrich
1822
Colosseum, Regent’s Park, Λονδίνο
Monet , Houses of Parliament, Sunset
ΑΣΤΙΚΕΣ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ ΕΝΟΣ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΟΥ – ΣΥΛΛΕΚΤΗ
 ΤΟ ΝΕΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ
ΤΩΝ ΜΗΤΡΟΠΟΛΕΩΝ

Αστικό μυθιστόρημα
Μπωντλέρ

Βάλτερ Μπένγιαμιν
Ο περιπατητής – flâneur
Ο πλάνης

Λεωφόρος Chapucines, Παρίσι

Κλωντ Μονέ (Claude Monet)
 Ο ΦΛΑΝΕΡ (FLÂNEUR) ΚΑΙ Η ΑΣΤΙΚΗ ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΤΟΝ 19ο ΑΙΩΝΑ

Ο όρος flânerie υπάρχει από τον 16ο-17ο αιώνα,

δηλώνοντας περίπατο, βραδυπορία, συχνά με την
υποδήλωση του χασίματος του χρόνου. Τον 19ο
αιώνα η λέξη αποκτά ένα πιο πλούσιο
περιεχόμενο.

Το 1872, το Μεγάλο παγκόσμιο λεξικό Λαρούς

(Grand dictionnaire universel du XX siècle)
περιγράφει τον flâneur με αμφίσημο τρόπο,
περίεργο αλλά και αργόσχολο και παρουσιάζει μια
κατάταξη σε φλανέρ λεωφόρων, πάρκων, στοών,
καφέ, ανόητους και ευφυείς φλανέρ.

Στα ελληνικά, ο όρος φλανέρ έχει αποδοθεί ως

πλάνης.

Paul Gavarni, Le Flâneur, 1842.

Μέχρι τότε ο όρος έχει εμπλουτισθεί με πολλούς
συσχετισμούς:

Ο κριτικός λογοτεχνίας Saint-Beuve γράφει ότι ο

φλανέρ είναι το αντίθετο από την απραξία

Ο Μπαλζάκ περιγράφει την φλανερί (flânerie) ως την

«γαστρονομία του ματιού»

Ο Victor Fournel στο βιβλίο του «Αυτό που βλέπουμε

στους δρόμους του Παρισιού» (1867) αφιερώνει ένα
κεφάλαιο στην τέχνη της Φλανερί. Για τον Φουρνέλ
δεν υπάρχει κάτι αργόσχολο στην φλανερί, είναι ένας
τρόπος κατανόησης του πλούτου και της ποικιλίας
του αστικού τοπίου. Ήταν μια κινούμενη
φωτογραφία, μια «κινητή και γεμάτη πάθος
δαγεροτυπία» της αστικής εμπειρίας.
Jean Béraud, Les Grands Boulevards, Le Théâtre Des Variétés, Παρίσι
 Στα 1860, στη διάρκεια της
ανοικοδόμησης του Παρισιού από
τον Βαρώνο Οσμάν (Hausmann),
ο Σαρλ Μπωντλέρ παρουσιάζει
ένα πορτραίτο του φλανέρ ως τον
καλλιτέχνη ποιητή της μοντέρνας
μητρόπολης:

«Το πλήθος είναι το στοιχείο του, όπως είναι ο αέρας για τα πουλιά και το
νερό για τα ψάρια. Το πάθος και ο προορισμός του είναι να γίνει ένα με το
πλήθος. Για τον τέλειο φλανέρ, για τον παθιασμένο θεατή, είναι μια
απέραντη χαρά να κατοικεί στην καρδιά του πολλαπλού, μέσα στην άμπωτη
και την πλημμυρίδα της κίνησης, στη μέση του φευγαλέου και του άπειρου.
Να είσαι μακριά από το σπίτι και όμως να αισθάνεσαι παντού πως είσαι σαν
στο σπίτι σου, να βλέπεις τον κόσμο, να είσαι στο κέντρο του κόσμου και
όμως να είσαι κρυμμένος από τον κόσμο - αμερόληπτες φύσεις που η
γλώσσα δεν μπορεί παρά να καθορίσει με αδεξιότητα».
ΑΝΤΙΛΗΠΤΙΚΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ
ΚΑΙ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ

Ο παρατηρητής του 19ου αιώνα, εποχή της

νεωτερικότητας, ζούσε σε ένα αποσπασματικό
αστικό χώρο και βίωνε νέες χωροχρονικές
εμπειρίες: νέους τρόπους μετακίνησης,
επικοινωνίας, παραγωγής, κατανάλωσης και
εκλογίκευσης.

Ο Βάλτερ Μπένγιαμιν έχει αναλύσει το

ετερογενές δίκτυο γεγονότων και αντικειμένων
τα οποία προσλαμβάνει ο παρατηρητής του
19ο αιώνα.

Η αντίληψη για τον Μπένγιαμιν είναι χρονική

και κινητική και η εμπειρία του παρατηρητή
δημιουργείται από τη σύγκλιση νέων αστικών
χώρων, τεχνολογιών, νέων οικονομικών
λειτουργιών, εικόνων και προϊόντων.
ΑΣΤΙΚΕΣ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ ΚΑΙ ΠΛΟΗΓΗΣΗ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

Η νέα αστική εμπειρία χαρακτηρίζεται από αποσπασματικότητα και πολλαπλότητα.

Για τον Μπένγιαμιν η ζωή της νεωτερικότητας βασίζεται περισσότερο στα γεγονότα
της καθημερινής ζωής παρά στις πεποιθήσεις.

Ο πλάνητας – φλανέρ είναι ένας περιπατητής – αρχαιολόγος - συλλέκτης που δεν

περιπλανάται τυχαία. Παρατηρεί, συλλέγει, αποθησαυρίζει.

Ο Μπένγιαμιν θεωρεί πως το «μοντάζ», ως

δομικό στοιχείο των νέων τεχνολογιών,
μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για την
επαναδιατύπωση των εμπειριών του
κατακερματισμένου κόσμου.
Η μεθοδολογία του μοντάζ
χρησιμοποιήθηκε και από τους
καλλιτέχνες των πρωτοποριών
των αρχών του 20ου αιώνα
(φωτομοντάζ, κολάζ, κλπ).

Susan Buck-Morss, The Dialectics of

Seeing – Walter Benjamin and the
Arcades Project, MIT Press, 1991

Susan Buck-Morss, Η διαλεκτική του

βλέπειν: Ο Βάλτερ Μπένγιαμιν και το
Σχέδιο εργασίας περί Στοών, Ηράκλειο,
Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 2009
Montmartre_bd_Vue_generale_fin_19eme
Άνδρας στο παράθυρο, Caillebot
Edgar_Degas_Place_de_la_Concorde
Αθήνα, καθημερινή ζωή, Φρεντ Μπουασονά, 1920
ΑΝΤΙΛΗΠΤΙΚΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΚΑΙ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ

Ο παρατηρητής του 19ου αιώνα, εποχή της νεωτερικότητας, ζούσε σε ένα

αποσπασματικό αστικό χώρο και βίωνε νέες χωροχρονικές εμπειρίες:
νέους τρόπους μετακίνησης, επικοινωνίας, παραγωγής, κατανάλωσης και
εκλογίκευσης.

Ο Βάλτερ Μπένγιαμιν έχει αναλύσει το ετερογενές δίκτυο γεγονότων και

αντικειμένων τα οποία προσλαμβάνει ο παρατηρητής του 19ο αιώνα.

Η αντίληψη για τον Μπένγιαμιν είναι χρονική και κινητική και η εμπειρία
του παρατηρητή δημιουργείται από τη σύγκλιση νέων αστικών χώρων,
τεχνολογιών, νέων οικονομικών λειτουργιών, εικόνων και προϊόντων.
Ο ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ ΑΝΤΙΚΑΘΙΣΤΑ ΤΗ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΤΗ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ
ΣΤΗΝ ΑΠΟΔΟΣΗ ΤΗΣ ΠΟΛΥΠΛΟΚΟΤΗΤΑΣ ΤΟΥ ΑΣΤΙΚΟΥ ΤΟΠΙΟΥ

Βερολίνο, Η συμφωνία μιας μεγαλούπολης, Βάλτερ Ρούτμαν, 1927

Cityscape, Brian Whelan, 2008
ΠΕΡΙΠΑΤΟΣ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ
Περίπατοι και περιπατητικά σχήματα (Walking and walkscapes)

Dada visit
Urban readymade
From banal to unconscious city
Lettrist drifting
Playfull vs bourgeois city
Nomadic labyrinth
Land walk

Francesco Careri, Walkscapes, Walking as an aesthetic practice, Barcelona, 2002

Walkscape: Ο περίπατος ως αισθητική εμπειρία

Συμβολικοί τρόποι εμπειρίας και μετασχηματισμού του

αστικού τοπίου.

Dadaist Anti-walk, 14 Απριλίου 1921.

Επίσκεψη σε όλους τους «μπανάλ» τόπους στο Παρίσι.
The theory of drifting (derive)

Λετριστές
Καταστασιακοί
The Letterist International (LI) was a Paris-based collective of radical artists and
theorists between 1952 and 1957. It was created by Guy Debord as
a schism from Isidore Isou's Letterist group. Letterist International had almost no
ideas in common with Isou's Lettrism, of which used the name only
ironically, instead, it was more a draft version of the Situationist International, of
which anticipated many of the core ideas.
"Η Λετριστική Διεθνής προτίθεται να
εγκαθιδρύσει μια συγκλονιστική κατασκευή
της ζωής. . . Πειραματιζόμαστε με τις
συμπεριφορές, τις σκηνογραφικές,
αρχιτεκτονικές, πολεοδομικές και
επικοινωνιακές μορφές που είναι ικανές να
προκαλέσουν ελκυστικές καταστάσεις. . . Θα
συμβάλλουμε στην καταστροφή αυτής της
αστικής κοινωνίας, επιδιώκοντας την κριτική
και την πλήρη ανατροπή της ιδέας της περί
απολαύσεων. . .". (ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΣΤΟ
ΟΠΙΣΘΟΦΥΛΛΟ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ)
There was a serious purpose behind their ambulation. They developed the dérive,
or drift, where they would wander like clouds through the urban environment for
hours or sometimes even days on end. During their wanderings in the Summer of
1953, an "illiterate Kabyle" suggested to them the term "Psychogeography", to
designate what they saw as a pattern of emotive force-fields that would permeate
a city. The dérive would enable them to map out these forces, and these results
could then be used as a basis upon which to build a system of unitary urbanism.
Among their most important texts on these matters were Debord's "Theory of the
Dérive" (published in the Belgian surrealist magazine Les Lèvres Nues, no. 9,
November 1956), and Ivan Chtcheglov's"Formulary for a New Urbanism" (written
October 1953, but not published until June 1958 in the first issue of the
journal Internationale Situationniste)
Kevin Lynch: The Image of the City (1960)

Kevin Andrew Lynch (1918 - 1984 )

αμερικανός πολεοδόμος και συγγραφέας.

Τα βιβλία του που άσκησαν τη μεγαλύτερη

επιροή είναι: The Image of the City (1960) και
What Time is This Place? (1972).
Το βιβλίο The Image of the City που δημοσιεύτηκε το 1960, είναι το αποτέλεσμα
πενταετούς μελέτης του τρόπου που ο παρατηρητής προσλαμβάνει τις
πληροφορίες της πόλης. Χρησιμοποίησε 3 διαφορετικές πόλεις: Βοστώνη, Τζέρσει,
Λος Άντζελες.

Σύμφωνα με τον Λιντς, οι χρήστες αντιλαμβανόντουσαν τον περιβάλλοντα χώρο με

συνεκτικό και προβλεπόμενο τρόπο, σχηματίζοντας νοητικούς χάρτες με πέντε
στοιχεία:

Διαδρομές (paths), δρόμοι, πεζοδρόμια, μονοπάτια και άλλα κανάλια μέσω των
οποίων ταξιδεύουν οι άνθρωποι
Όρια (edges), αντιληπτά όρια, όπως τοίχοι, κτήρια και ακτογραμμές
Περιοχές (districts), σχετικά μεγάλα τμήματα πόλης που ξεχωρίζουν για κάποιου
είδους ταυτότητα ή χαρακτήρα
Κόμβοι (nodes), σημεία εστίασης, διασταυρώσεις ή τόποι (or loci)
Τοπόσημα (landmarks), Αντικείμενα με ευχερή ταυτοποίηση που μπορούν να
χρησιμοποιηθούν ως εξωτερικά στοιχεία αναφοράς.

Στο ίδιο βιβλίο, ο Λιντς δημιουργεί τους όρους "imageability" και "wayfinding". Το
βιβλίο Image of the City άσκησε ιδιαίτερη επίδραση στους τομείς του αστικού
σχεδιασμού και της περιβαλλοντικής ψυχολογίας.
The concise Townscape
Gordon Gullen, 1961

Αστικό τοπίο και Τοπόσημα

Προσέγγιση του αστικού περιβάλλοντος, χρησιμοπoιώντας

όρους όπως θέα, όριο, τοπόσημο, διαδρομή.
20th century post perspective spatial conceptions

20th century avant-garde movements implied post-perspective methods

to achieve multiple spatial and temporal modes of representation. They
experimented with
• the multiplication of points of view
• the co-existence of multiple perspectives
• fragments of reality and different media.
Yet, the dominant model of a cinema or television spectator was largely a
static contemplation of a spatiotemporal iconographic and a diegetic
continuum within the screen frame.
This continuum could be extended or fractured by the audiovisual language
techniques . Film and television space, both iconographic and narrative, can
be organized:

•By temporal editing (sequence of consecutive spaces)

•By spatial editing (multiple layers of space)
This continuum could be extended or fractured by the audiovisual language
techniques . Film and television space, both iconographic and narrative, can
be organized:

•By temporal editing (sequence of consecutive spaces)

•By spatial editing (multiple layers of space)
•By organizing the space of the frame itself (split-screen)
ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

Villa Savoye, Le Corbusier

Αρχιτεκτονικός περίπατος και καδράρισμα θέας
Διαφάνεια και πολλαπλά στρώματα χώρου
Η πανοραμική θεά αντικαθιστά την πλαισίωση της θεάς από ένα παράθυρο
Ο αρχιτεκτονικός περίπατος στον Λε Κορμπυζιέ

«Το αρχιτεκτονικό θέαμα προσφέρεται σε μια διαδοχική θέαση… παίζεις με τη

ροή του φωτός»

Λε Κορμπυζιέ, στο Beatriz Colomina, Privacy and publicity: Modern architecture as Mass
Media, Κέμπριτζ, MIT Press 1994
Κίνηση του σώματος – αρχιτεκτονικός περίπατος
«Η αραβική αρχιτεκτονική μας δίνει ένα πολύτιμο μάθημα.
Μπορεί κανείς να την απολαύσει περπατώντας. Μετακινούμενοι
βαδίζοντας αντιλαμβανόμαστε την αρχιτεκτονική διάρθρωση.
Πρόκειται για μια αντίληψη διαφορετική από αυτή του Μπαρόκ, η οποία
έχει συλληφθεί στο χαρτί γύρω από ένα θεωρητικό σημείο οργάνωσης.
Προτιμώ το μάθημα της αραβικής αρχιτεκτονικής».
Beistegui, Le Corbusier
Χρήση ηλεκτρισμού για τη μετακίνηση φυτών και δημιουργίας θέας
Περισκόπιο και σκοτεινός θάλαμος
Βίλλα Μέγιερ
Γράμμα του
Λε Κορμπυζιέ
VILLA MEYER
Le parcours ergonomique d’une femme dans l’espace de la maison

Η εργονομική διαδρομή μιας διαδρομής στο χώρο μιας κατοικίας

Bruno Taut
Michel de Certeau
Διεθνής Έκθεση 1939
Νέα Υόρκη
Consolidated Edison’s diorama

Το Ενοποιημένο Διόραμα του

Έντισον της Νέας Υόρκης στη
Διεθνή Έκθεση της Νέας Υόρκης το
1939 που είχε ως τίτλο Πόλη του
Φωτός “City of Light”.

Το Διόραμα ήταν ένα μοντέλο της

πόλης με φώτα, κινούμενο μετρό,
μινι-ανελκυστήρες, κλπ.
Gettysburg_Cyclorama_Building, Richard Neutra
Gettysburg_Cyclorama
Περίπτερο Σήμενς, Διεθνής Έκθεση Σεβίλλης, 1992
Pergamon Panorama, Μουσείο Περγάμου, Βερολίνο
30/9/2011 – 30/9/2012, Yadegar Asisi, Πανοραμική άποψη της Περγάμου το 123 πΧ
In 2005, the “Gruppe 180” artists exhibited a painted 180° panorama portraying
Berlin’s famous Brandenburg Gate at the end of World War II. A viewer standing in
the center of the 28 × 5 meter installation had not only a strong sense of space, but
also the feeling of being transported back in time.
 JEAN NOUVEL «Μονόλιθος»
Ελβετική EXPO στο Morat 2002

Κύβος, τριών επιπέδων, 34μ καλυμμένος με σκουριασμένα φύλλα Cor-Ten χάλυβα.

• κατώτερο επίπεδο: εκθεσιακός χώρος χωρίς ανοίγματα, ζώνη προβολών
• μεσαίο επίπεδο: περιμετρική σχισμή θέασης προς το τοπίο
•ανώτερο επίπεδο: εκθεσιακός χώρος χωρίς ανοίγματα, ζώνη πανοραμικής
αναπαράστασης
• πρόσβαση με πλωτό μέσο
κατώτερο επίπεδο: εκθεσιακός χώρος χωρίς ανοίγματα, ζώνη πανοραμικής
αναπαράστασης και προβολών.
Μεσαίο επίπεδο: περιμετρική σχισμή θέασης, αόρατη από το εξωτερικό, προς
το σύγχρονο τοπίο του Μοράτ.
Ανώτερο επίπεδο: εκθεσιακός χώρος χωρίς ανοίγματα, ζώνη πανοραμικής
αναπαράστασης της μάχης του Μοράτ (1476), ζωγραφισμένη τον 19ο αι. από τον
Louis Braun.
ΠΑΝΟΡΑΜΑ, Πέρδικα, Αίγινα
Long March: Restart (2008), Feng Mengbo

MoMA PS1 presents the New York debut of Feng Mengbo's

installation Long March: Restart (2008), a large-scale interactive video-
game installation.

Long March is a fully functioning video game created by the Beijing-based

artist, who is known for his long-time engagement with digital technology.
Lifting imagery from classic games like Street Fighter II and Super Mario
Bros., along with propaganda motifs from Communist China, Mengbo
invites visitors to direct the hero-a Red Army soldier-via a wireless
controller and combat the various enemies in his digital path.
 ΨΗΦΙΑΚΟΙ ΠΕΡΙΠΑΤΟΙ

«Alphabet City» του Jeffrey Shaw, (Αναγνώσιμη πόλη) 1988-91

Ένα σταθερό ποδήλατο χρησιμοποιείται ως διεπαφή μεταξύ του θεατή και των
εικόνων που προβάλλονται σε μια μεγάλη οθόνη εμπρός του.

Ποδηλατώντας ο θεατής κινείται στο εικονικό περιβάλλον συγκεκριμένων πόλεων

(Άμστερνταμ, Μανχάταν, Καρλσρούη), το οποίο αποτελείται από τρισδιάστατα
γράμματα που σχηματίζουν λέξεις και φράσεις και αποτελούν τα «τετράγωνα»
της εικονικής πόλης.

Σε μια μικρή οθόνη εμπρός στο ποδήλατο εμφανίζεται ο χάρτης της πόλης.
«Métapolis» του Miguel Chevalier,
Marco, Μεξικό, 2002
Διαδραστική εγκατάσταση με 3D CGI και προβολή βίντεο, 2002
Miguel Chavalier, Jean-Pierre Baple, Jacopo Baboni
AAASeed software driver by Mâa
MARCO, Museo de Arte Contemporáneo de Monterrey (MEXICO)
Spatial interfaces

Mobile telephony and location detection technologies offer to an urban

observer digital information binded to physical location.

Mobile phones use spatial interfaces that use space as a context for
supporting navigation within digital information.

Thus, mediated digital content and physical spatial experience are mapped
onto the urban space.
Urban environment is augmented with multiple layers of digital
information, creating a new hybrid space conception.

Hybrid spatial experience depends on both material and immaterial

elements and concerns concepts such as spatial presence, knowledge and
memory.
Τις τελευταίες τρεις δεκαετίες και με διαρκώς αυξανόμενο ρυθμό, η
αρχιτεκτονική σκέψη στρέφεται σε μια ολιστική αισθητηριακή
προσέγγιση in situ, προσθέτοντας στην κυρίαρχη οπτική εμπειρία τις
παραμελημένες: ακοή, αφή, γεύση, οσμή.

Στην καθημερινή μας εμπειρία δεχόμαστε τον συνδυασμό

αλληλοπληροφορούμενων πολυτροπικών δεδομένων (συναισθησία/
πολυτροπικότητα - synesthesia/ polymodal).
Ο ήχος αποτελεί ένα χαρακτηριστικό στοιχείο του
περιβάλλοντος (αστικού ή υπαίθρου). Κάθε υλικό παράγει το
δικό του ήχο και κάθε παραγόμενος ήχος επηρεάζεται από το
υλικό προφίλ του περιβάλλοντος χώρου.
ΣΥΜΦΩΝΙΕΣ ΤΩΝ ΜΕΓΑΛΟΥΠΟΛΕΩΝ

Η τάση αυτή εκφράστηκε με τις ταινίες:

-Βερολίνο, η συμφωνία μιας μεγαλούπολης, του Βάλτερ Ρούτμαν, (1927).

-Ο άνθρωπος με την κινηματογραφική μηχανή, του Τζίγκα Βερτώφ, (1929)

- Με αφορμή την Νίκαια, Ζαν Βιγκό

- Μανχάτα, 1921, Paul Strand & Charles Steeler

- Βροχή, Βαν Ντερ Κέκεν

Βροχή, (Regen), Jori Ivens 1930
 Η ΠΟΛΗ ΑΠΟ ΨΗΛΑ

«Το Παρίσι μας ανήκει», Ζακ Ριβέτ 1959-61

«Βίαιοι, βρώμικοι και κακοί» Έτορε Σκόλα 1975
ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΟΙ ΤΡΟΠΟΙ ΚΟΙΤΑΓΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ

Ο κοινωνιολόγος Αλεν Μεντάμ (Alain Médam) κάνει μια κατηγοριοποίηση

των κινηματογραφικών τρόπων κοιτάγματος μιας πόλης. Διαχωρίζει
τέσσερεις τεχνικές κινηματογράφησης (modalités), οι οποίες παράγουν
«λόγους» (discours) για την πόλη:

• Τον λόγο του πανοραμίκ

• Τον λόγο του τράβελινγκ
• Τον λόγο της διπλοτυπίας
• Τον λόγο της εντύπωσης ότι η πόλη περικλείει τον θεατή (εμβύθιση)

Ο κινηματογράφος αναδύθηκε από μια κινούμενη «αρχιτεκτονική» του

βλέμματος, από τον διαδραστικό πολιτισμό της νεωτερικότητας.

Αναπτύχθηκε μια σύνθετη γενεαλογία των ρυθμών περιήγησης σε

αξιοθέατα και μια θεατρικότητα της συλλογής εικόνων που ενεργοποιούσε
τη διαδικασία της ανάμνησης και της περισυλλογής.