Zagadnienia egzaminacyjne z prawa rodzinnego

I. ZAGADNIENIA TEORETYCZNE
1. Ogólna charakterystyka prawa rodzinnego.
P. rodzinne to ta część systemu prawnego, która reguluje najważniejsze z wykształconych na
danym etapie rozwoju społecznego i aprobowane przez prawodawcę więzi prawnorodzinne. W
wypadku prawa polskiego chodzi aktualnie o następujące więzi:
- małżeństwo
- pokrewieństwo (również w jego formalnoprawnej sztucznej postaci przysposobienia)
- kuratela dla dziecka poczętego
- opieka nad małoletnim
Stosunki te oparte są z reguły na silnych związkach uczuciowych i to właśnie sprawia, że
ustawodawca reguluje je wyłącznie w niezbędnym zakresie. Przesądza to również o specyfice
uregulowań prawnorodzinnych. Wiele oczekiwanych przez legislatora zachowań podmiotów
stosunków prawnorodzinnych regulowanych jest wyłącznie w postaci postulatywnej bez
możliwości przymusowego ich wyegzekwowania. (brak bezpośredniej sankcji)

2. Systematyka kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.

KRO jest podzielony na trzy podstawowe części (tytuły): małżeństwo, pokrewieństwo i
powinowactwo oraz opieka i kuratela. Każdy z tych tytułów jednoznacznie określa regulowane
w nim stosunki prawne. Każdy z tych tytułów dzieli się na działy: małżeństwo ma 5 działów,
pokrewieństwo i powinowactwo oraz opieka i kuratela 3. Te dzielą się jeszcze na rozdziały, a
czasem i na oddziały.

3. Źródła polskiego prawa rodzinnego w okresie powojennym.

W okresie powojennym priorytetowym zadaniem było ujednolicenie rozwiązań normatywnych
w obrębie prawa rodzinnego. Pierwszy etap reformy objął lata 1945-1946, kiedy wydano 4
dekrety:
a) z dnia 25.09.1945 – prawo małżeńskie
b) z dnia 22.01.1946 – prawo rodzinne
c) z dnia 14.05.1946 – prawo opiekuńcze
d) z dnia 29.05.1946 – prawo małżeńskie majątkowe
Drugi etap reformy rozpoczęły polsko-czechosłowackie prace legislacyjne zakończone
projektem kodeksu prawa rodzinnego. Został on przyjęty 27.05.1950. Jednak pomysł
wprowadzenia prawie jednakowej regulacji w dwu krajach okazał się nietrafiony i rozpoczęto
pracę nad jej nowelizacją. 25.02.1964r. Sejm uchwalił Kodeks rodzinny i opiekuńczy, który
wszedł w życie 1.01.1965r. i obowiązuje do dziś.

4. Normatywne ujęcie rodziny.

Rodzina jest pojęciem wieloznacznym. Traktuje się ją jako wspólnotę składającą się z osób
spokrewnionych, spowinowaconych, a nawet przynależących tylko do gospodarstwa
domowego.
W całym porządku prawnym nie ma jednej uniwersalnej definicji rodziny. Taka definicja
została stworzona jedynie na potrzeby ustawy o pomocy społecznej.
Pojęcie to nie rysuje się jednolicie, na różnych płaszczyznach jest różnie formułowane dla
osiągnięcia celu, jakiemu ma służyć.
W p. rodzinnym modele rodziny da się odtworzyć z przepisów, które posługują się pojęciem
rodzina, nie definiując go.
Według art. 10 (wiek), 23 (zasady praw i obowiązków małżonków), 27 (zaspokajanie potrzeb
rodziny) oraz 91 (pomoc rodzicom – jedynie na gruncie tego artykułu konkubenci mogą być
traktowani za rodzinę) model rodziny jawi się jako wspólnota sformalizowana i mała –
dwupokoleniowa obejmująca małżonków – rodziców i ich dzieci. Chodzi tu o wszystkie dzieci
małżonków, które mają ustalone pochodzenie lub zostały przysposobione przez jednego co
najmniej z małżonków, niezależnie od czasu, w którym te zdarzenia nastąpiły. Dzieci są
członkami swojej rodziny pochodzenia przez cały czas wspólnego z nimi zamieszkiwania, także
po osiągnięciu pełnoletności, chyba że wcześniej zawrą małżeństwo tworząc w ten sposób
własną rodzinę prokreacji.
Jedynie w przepisach alimentacyjnych możny by mówić o rodzinie dużej i wielopokoleniowej.
Ta teoretyczna konstrukcja nie ma jednaj większego praktycznego znaczenia, gdyż obowiązek
alimentacyjny zawsze ciąży na konkretnej osobie.

5. Istota pokrewieństwa – pojęcie, rodzaje, linie i stopnie.

Wg art. 617 krewnymi w linii prostej są osoby, z których jedna pochodzi od drugiej. Krewnymi w
linii bocznej są osoby, które pochodzą od wspólnego przodka, a nie są krewnymi w linii prostej.
W linii prostej wyróżnia się pojęcie wstępnych i zstępnych. Wstępni to krewni w linii prostej, od
których dana osoba pośrednio lub bezpośrednio pochodzi (rodzice, dziadkowie itd.). Zstępni to
krewni w linii prostej, które od danej osoby bezpośrednio lub pośrednio pochodzą (dzieci,
wnuki itd.).
Bliskość pokrewieństwa mierzy się stopniami. O stopniu decyduje liczba urodzin, ale tylko tych,
które są niezbędne do powstania pokrewieństwa między danymi osobami, przy uwzględnieniu
pewnych założeń. Ustalając stopień pokrewieństwa, nie bierzemy pod uwagę faktu urodzenia
się osoby, która w danej parze występuje jako wstępny. W linii bocznej pomijamy natomiast
fakt urodzenia się najbliższego wspólnego przodka osób, których stopień pokrewieństwa mamy
ustalić.

6. Powinowactwo – pojęcie, linie i stopnie.

Wg art. 618 z małżeństwa wynika powinowactwo między małżonkiem a krewnymi drugiego
małżonka. Trwa ono mimo ustania małżeństwa. Linię i stopień powinowactwa określa się
według linii i stopnia pokrewieństwa. Powinowatymi w linii prostej każdego z małżonków są
wszyscy krewni w linii prostej współmałżonka, w linii bocznej zaś – odpowiednio – wszyscy
krewni w linii bocznej drugiego małżonka. Stopień pokrewieństwa określonej osoby z jednym
małżonkiem przesądza o identycznym stopniu spowinowacenia tej osoby z drugim
małżonkiem.

7. Pojęcie i katalog tzw. przewodnich zasad prawa rodzinnego.

Tak jak każda gałąź prawa, tak i p. rodzinne charakteryzuje się istnieniem podstawowych
założeń, które legły u podstaw jego uregulowania. Katalog tych zasad ustala się analizując
konkretne rozwiązania prawne i formułując na ich podstawie idee, które przyświecały
ustawodawcy. Pod pojęciem zasad przewodnich rozumiemy dyrektywy wykładni obligujące
sądy i inne organy do ich uwzględnienia w procesie stosowania prawa. Do przewodnich zasad
prawa rodzinnego możemy zaliczyć:
- konstytucyjną zasadę ochrony i opieki, jaką państwo zobowiązało się otaczać małżeństwo,
rodzinę, macierzyństwo i rodzicielstwo
- z. dobra dziecka
- z. równouprawnienia dzieci niezależnie od ich pochodzenia
- z. świeckości (laicyzacji) prawa rodzinnego
- z. równej stopy życiowej członków małej rodziny
- z. równouprawnienia kobiety i mężczyzny w stosunkach prawnorodzinnych
- z. monogamii
- z. trwałości małżeństwa
8. Zasada świeckości (laicyzacji) prawa rodzinnego – aktualny zarys.
Jej treścią jest uniezależnienie p. rodzinnego od jakichkolwiek elementów wyznaniowych, które
decydowałyby o powstaniu, zmianie lub ustaniu stosunków prawnorodzinnych oraz poddanie
spraw rodzinnych wyłącznej kognicji organów świeckich. Zasada ta jest realizowana w pełni w
polskim p. rodzinnym, nawet po jego zmianie dopuszczającej skuteczne zawarcie małżeństwa
również w formie wyznaniowej. Cywilna więź powstaje między nupturientami zawierającymi
związek sakramentalny wtedy, gdy oświadczą zgodną wolę zawarcia małżeństwa podlegającymi
polskiemu prawu. Rozdzielność kognicji świeckich organów i sądów kościelnych w sprawach
dotyczących tak zawartego małżeństwa została podkreślona w Konkordacie między Stolicą
Apostolską i Rzeczypospolitą Polską, podpisanego w Warszawie dnia 28.07.1998r. Inne sprawy
rodzinne są w ogóle niezależne od jakiegokolwiek elementu wyznaniowego, a wyłączna
właściwość sądów powszechnych lub innych organów świeckich nie może być kwestionowana.

9. Istota i prawny wyraz zasady monogamii w KRO.

Zasada ta znalazła swoje normatywne odzwierciedlenie w art. 13 KRO, w którym ustanowiono
zakaz zawierania małżeństwa przez osobę, która pozostaje jeszcze w skutecznie zawartym
wcześniej związku. Dodatkowej rangi nadaje tej zasadzie art. 206 KK, który przewiduje karę
grzywny, ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do lat 2 dla tego, kto zawiera
małżeństwo, mimo iż jest już w związku małżeńskim.

10. Prawny wyraz równouprawnienia kobiety w stosunkach prawnorodzinnych.

Jest ona refleksem ogólnej zasady równouprawnienia obu płci wynikającego z art. 33
konstytucji. W KRO jest ona wyrażona jednoznacznie w art. 23, z którego wynika, że
małżonkowie mają równe prawa i obowiązki w małżeństwie. Oczywiście wynika ona także z
innych artykułów np. art. 93, według którego władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom
czy art. 115, który dopuszcza wspólną adopcję małżeńską.

11. Trwałość małżeństwa a jego nierozerwalność.

KRO nie zawiera przepisu, który stanowi, że małżeństwo jest związkiem trwałym i dozgonnym.
Byłoby to zresztą nietrafione, zwłaszcza, że ustawodawca dopuszcza możliwość rozwodu.
Trwałość związku małżeńskiego ma znaczenie dla prawidłowej realizacji wszystkich funkcji
założonej w tek sposób rodziny, zwłaszcza jednak dla wykonania przez małżonków funkcji
opiekuńczo-wychowawczej wobec ich potomków. Dlatego też pożądane są związki stabilne.
Martwy związek nie będzie realizował prawidłowo swoich funkcji, a często będzie stanowił
przeszkodę w ich wykonywaniu, dlatego ustawodawca nie utożsamia trwałości małżeństwa z
nierozerwalnością tego związku.
Trwałość związku małżeńskiego jest ważna dla legislatora o czym świadczy mała liczba
przesłanek konstytutywnych, których spełnienie wystarcza do skutecznego zawarcia
małżeństwa oraz numerus clausus przyczyn unieważnienia tego związku.

12. Ochrona dobra dziecka – istota zagadnienia i jego normatywne ujęcie.

Konieczność ochrony praw dziecka ma zastosowanie w każdym przypadku, choćby
potencjalnego tylko zagrożenia jego dobra w stosunkach prawnorodzinnych. Tam, gdzie
ustawodawca przewiduje taką możliwość nakazuje wprost uwzględniać dobro dziecka.
Postuluje się jednak, że dyrektywa ta powinna być stosowana – niezależnie od tego, czy została
wyraźnie sformułowana w przepisach – zawsze, ilekroć w sprawę uwikłany jest materialny lub
osobisty interes dziecka.
Zasada ochrony praw dziecka dotyczy tylko małoletniego, gdyż pełnoletnia osoba może już
sama zadbać o swoje prawa.
13. Równouprawnienie dzieci niezależnie od ich pochodzenia.
Ostatnio zasada ta jest pomijana, gdyż traktuje się ją już jako coś oczywistego. W poprzednich
ustawodawstwach można było zauważyć nierówność dziecka pozamałżeńskiego. Dziś nie ma to
już znaczenia. Gwarancję równych praw stanowi przede wszystkim dopuszczenia możliwości
przymusowego, sądowego ustalenia ojcostwa. Niezależnie od sposobu stwierdzenia
pochodzenia dziecka, każde z nich nabywa wskutek tego pełne prawa wobec rodziców, na
których z kolei ciążą podobne obowiązki wobec potomstwa.
Równe traktowanie przez ustawodawcę nie może zapewnić dzieciom pozamałżeńskim oceny
przed szykanami faktycznymi

14. Postulat równej stopy życiowej członków rodziny.

Została sformułowana nie tak dawno, by zwrócić uwagę na prawa dziecka. Sformułowano na tej
podstawie regułę, że dziecko ma prawo do zaspokajania swoich potrzeb na takim samym
poziomie, na jakim zaspokajają je jego rodzice, i to niezależnie od tego, czy mieszka wspólnie w
rodzicami. Przejawy tej zasady widać w wymienionych w art. 27 i 91, z których wynika
obowiązek partycypowania w zaspokajaniu potrzeb małej rodziny oraz obowiązek z art. 133
alimentowania dziecka, które nie jest w stanie utrzymać się samodzielnie, przez rodziców.

II. PRAWO MAŁŻEŃSKIE

15. Pojęcie przesłanek zawarcia małżeństwa i ich stratyfikacja.
Pod pojęciem przesłanek rozumiemy przewidziane przez ustawodawcę wymogi, jakie powinny
być spełnione przy zawieraniu małżeństwa. Ze względu na sankcję, jaką ustawodawca
przewidział (lub nie), na wypadek niezachowania którejś z nich, można je podzielić na 3 grupy:
1) przesłanki, których zachowanie jest konieczne i zarazem wystarczające do zawarcia
małżeństwa. Są to przesłanki konstytutywne zawarte w art. 1 KRO, tylko w przypadku
niezachowania którejś z nich ustawodawca łączy skutek w postaci konstrukcji małżeństwa
nieistniejącego – art. 2 KRO.
2) przesłanki wymienione w art. 10-16 KRO. To okoliczności wymienione taksatywnie i
stanowiące numersus clausus. Tę grupę można podzielić jeszcze na 3 podgrupy:
- zakazów zawierania małżeństwa – art. 10-15 KRO
- złożenie oświadczenia woli o zawarciu małżeństwa pod wpływem jednej z wad wymienionych
w art. 151 KRO
- naruszenia wskazane w art. 16 KRO przy zawieraniu małżeństwa przez pełnomocnika
We wszystkich 3 przypadkach działa ten sam mechanizm. Naruszenie któregokolwiek z
przepisów pozwoli i tak zawrzeć skutecznie małżeństwo, z tym że jest ono wzruszalne, bo
można je unieważnić. W większości przypadków ustawodawca przewidział jednak możliwość
konwalidacji małżeństwa zawartego z naruszeniem któregokolwiek z tych przepisów, czyli
pozbawienia go cechy wzruszalności.
3) przesłanki, które nie zostały obwarowane żadnymi sankcjami. Można je określić mianem
formalno-porządkowych. Są one skierowane wyłącznie do kierownika USC, który ryzykując
odpowiedzialność dyscyplinarną powinien dbać o ich przestrzeganie. Ich naruszenie nie ma
zatem wpływu na tak zawarte małżeństwo. Przesłanki te mają do spełnienia co najmniej 2
funkcje:
- podnoszą rangę małżeństwa
- stwarzają kierownikowi USC możliwość ewentualnego wykrycia przeszkód co do zawarcia
małżeństwa.

16. Przesłanki konstytuujące małżeństwo cywilne (także zawierane w trybie

wyznaniowym – tzw. małżeństwo o podwójnym skutku).
Zawarte są one w art. 1 KRO. Małżeństwo zostaje zwarte, gdy kobieta i mężczyzna jednocześnie
obecni złożą przed kierownikiem USC oświadczenia, że wstępują ze sobą w związek małżeński.
Jeśli ratyfikowana umowa międzynarodowa zawarta między państwem a kościołem lub
związkiem wyznaniowym przewiduje taką możliwość, to małżeństwo zostaje również zawarte,
gdy kobieta i mężczyzna zawierając małżeństwo w trybie wyznaniowym oświadczą wolę
jednoczesnego zawarcia małżeństwa podlegającemu prawu polskiemu, a kierownik USC
sporządzi akt małżeństwa. Małżeństwo można zawrzeć także przed konsulem lub osobą
pełniącą jego funkcje.
Przesłanki konstytutywne można podzielić na 2 grupy:
1) uniwersalne – muszą być spełnione niezależnie od trybu zawierania małżeństwa. Zaliczmy
tu:
a) różnica płci nupturientów – przesłanka ta ma dodatkowe oparcie w art. 18 konstytucji, który
definiuje małżeństwo jako związek kobiety i mężczyzny. Do naruszenia tego wymogu dojść
może w 2 sytuacjach:
- hermafrodytyzm polegający na stwierdzeniu u tej samej osoby cech charakterystycznych dla
obu płci. Gdy cechy jednej z płci przeważają, a ocenia to biegły, to osoba taka może zawrzeć
skutecznie małżeństwo z przedstawicielem płci, które są u hermafrodyty w mniejszości. Jeśli
żadna z cech nie przeważa osoba taka nie może zawrzeć skutecznie żadnego małżeństwa, gdyż
nie ma pewności, że różnica płci zostanie zachowana.
- transseksualizm polegający na tym, że budowa anatomiczno-morfologiczna osoby wskazuje
jednoznacznie na jedną z płci, ale osoba ta w sposób zdecydowany i niezmienny uważa się za
przedstawiciela płci przeciwnej. Aktualnie przyjmuje się, że o płciowości człowieka decyduje
jego wygląd, dlatego transseksualista może zawrzeć skutecznie małżeństwo jedynie z osobą o
odmiennej budowie ciała, a więc taką, na której z reguły mu nie zależy. Natomiast z osobą o
identycznej budowie ciała będzie mógł zawrzeć skutecznie małżeństwo dopiero po przejściu
pełnego cyklu terapeutycznego z korektą ciała włącznie.
b) jednoczesna ich obecność – podkreśla ona doniosłość aktu zawierania małżeństwa, jednak
ustawodawca przewidział od niej wyjątek w art. 6 KRO, który dopuszcza zawarcie małżeństwa
przy udziale pełnomocnika w obu trybach zawierania małżeństwa, o ile prawo wewnętrzne
danego kościoła też taką możliwość dopuszcza. Wykorzystanie pełnomocnika musi być
uzależnione od ważnych powodów, za które należy uznać niemożność stawienia się obojga
nupturientów w jednym miejscu i w tym samym czasie w celu zawarcia małżeństwa. O ważnych
powodach decyduje zawsze sąd rejonowy w trybie nieprocesowym i to na wniosek nupturienta-
mocodawcy. Pełnomocnictwo musi być, pod rygorem nieważności udzielone na piśmie z
podpisem urzędowo poświadczonym i wymienić osobę, z którą mocodawca zamierza zawrzeć
małżeństwo. Nieprawidłowości zawarte w art. 16 KRO mogą spowodować unieważnienie
małżeństwa. Do tych nieprawidłowości zaliczamy: brak zgody sądu, nieważne pełnomocnictwo
lub jego odwołanie. Jeśli małżonkowie rozpoczęli pożycie, małżeństwo mimo wadliwego
pomocnictwa zostaje konwalidowane.
c) udział uprawnionego celebransa – w przypadku zawierania małżeństwa w trybie świeckim
organami uprawnionymi są: kierownik USC, a jeśli obywatele polscy chcą zawrzeć małżeństwo
za granicą to polski konsul lub osoba pełniąca jego funkcje. Przyjmuje się, że kompetencje
posiada każdy zastępca kierownika USC. Nowela czerwcowa zachowa zasadę, że kierownikiem
USC z ustawy jest wójt, burmistrz lub prezydent miasta, przy czym zmienią się zasady
powoływania innego kierownika USC zamiast wyżej wymienionych, oraz jego zastępców. Ich
zatrudnienie będzie leżało w gestii jedynie wójta, burmistrza lub prezydenta, przy czym jedynie
w przypadku gmin małych (do 50tys. mieszkańców) nie będzie miał on obowiązku powołania
innego kierownika USC zamiast siebie.
Wykaz duchownych celebransów uprawnionych do skutecznego odbioru oświadczenia o
zawarciu małżeństwa świeckiego zamieszczony jest obecnie w Monitorze Polskim.
d) złożenie zgodnych oświadczeń woli o zawarciu ze sobą małżeństwa – decyduje treść nie
forma oświadczeń, te mogą być wyznane w dowolny sposób, aby tylko nie budziły zastrzeżeń
uprawnionego celebransa, że wolą nupturientów jest zawarcie ze sobą małżeństwa.
2) dodatkowe – muszą być ponadto spełnione przy zawieraniu małżeństwa o podwójnym
skutku. Wymieniamy tu:
a) istnienie umowy międzynarodowej między RP a danym kościołem/związkiem wyznaniowym
albo ustawa regulująca stosunek RP do danego kościoła/związku wyznaniowego upoważniające
do celebrowania tego typu podwójnych małżeństwa przez dany kościół/związek wyznaniowy.
Żaden inny kościół/związek wyznaniowy, który nie posiada tego typu formalnego uznania przez
RP nie ma możliwości skutecznego celebrowania małżeństwa świeckiego w ramach
ceremoniały tej organizacji.
b) dochodzi konieczność odebrania przez duchownego celebransa dodatkowej pary zgodnych
oświadczeń nupturientów wyrażających ich wolę zawarcia jednocześnie z małżeństwem
wyznaniowym małżeństwa świeckiego
c) bezwzględną ostateczną przesłanką skutecznego zawarcia małżeństwa w tym trybie jest
sporządzenie aktu małżeństwa przez kierownika USC. W przypadku małżeństw świeckich akt
małżeństwa jest jedynie dowodem zawarcia tego związku, natomiast w trybie wyznaniowym
sporządzenie tego aktu jest dodatkowo przesłanką konstytutywną.

17. Tryb zawierania i cywilnoprawna skuteczność małżeństw wyznaniowych.

Niezależnie od trybu zawarcia małżeństwa wg art. 3 osoby zamierzające zawrzeć małżeństwo
powinny złożyć lub przedstawić kierownikowi urzędu USC niezbędne dokumenty. Ich katalog
określają przepisy PASC:
- dokument stwierdzający tożsamość
- odpis aktu urodzenia
- dowód ustania, unieważnienia lub nieistnienia małżeństwa takie jak: odpis skrócony aktu
zgonu lub małżeństwa z adnotacją o jego rozwiązaniu przez rozwód lub o jego unieważnieniu
lub o jego nieistnieniu, odpisy prawomocnych orzeczeń sądu a tych sprawach, stwierdzenie
zgonu lub uznanie za zmarłego poprzedniego małżonka
- pisemne zapewnienie, w którym każdy z nupturientów stwierdza, że nie wie o istnieniu
okoliczności, które wyłączałyby zawarcie małżeństwa z wybranym partnerem
- zezwolenie na zawarcie małżeństwa, gdy wymagają tego przepisy
- pełnomocnictwo, gdy małżeństwo ma być zawarte przez pełnomocnika
- cudzoziemiec zamierzający zawrzeć małżeństwo w Polsce powinien złożyć dokument
stwierdzający, że zgodnie z właściwym prawem może zawrzeć małżeństwo
Dokumenty te, w przypadku małżeństwa zawieranego w trybie wyznaniowym, powinny być
złożone w USC miejsca zamieszkania jednej ze stron.
Kierownik USC może dojść do wniosku, że małżeństwo jest niedopuszczalne i odmówić
wydania zaświadczenia stwierdzającego brak okoliczności wykluczających taki związek
uzasadniając pisemnie swoją decyzję. Zainteresowani mogą złożyć wniosek do sądu rejonowego
o rozstrzygnięcie, czy okoliczności podane przez kierownika USC uzasadniają odmowę. Wyrok
sądu jest wiążący.
Kierownik USC może powziąć wątpliwości, czy istnieje przeszkoda wykluczająca zawarcie
małżeństwa i wtedy sam powinien zwrócić się do sądu o rozstrzygniecie tej kwestii. Wyrok sądu
jest wiążący.
Kierownik USC może także stwierdzić brak przeciwwskazań do zawarcia małżeństwa i
dokończyć czynności przygotowawcze – wyjaśnienie nupturientom doniosłości tego związku,
poinformowanie o sensie i znaczeniu przepisów regulujących prawa i obowiązki małżonków,
nazwiska małżonków i ich dzieci. W tym miejscu osoby zamierzające zawrzeć małżeństwo w
trybie wyznaniowym składają oświadczenia o ich własnych nazwiskach i o nazwiskach dzieci
zrodzonych z tego związku. Jeśli tego nie zrobią pozostaną przy swoich nazwiskach. Kierownik
USC wydaje zaświadczenie stwierdzające brak okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa
(z art. 41 KRO) oraz potwierdzającego datę i treść ich oświadczeń dotyczących nazwisk.
Sporządza się je w 4 egzemplarzach. Jeden zostaje w USC, 3 otrzymują nupturienci w celu
przełożenia ich duchownemu. Zaświadczenie traci moc po upływie 3 miesięcy od jego wydania.
Duchowny ma zakaz odbierania od nupturientów oświadczeń, bez uprzedniego przedstawienia
mu zaświadczeń z art. 41. Duchowny powinien poinformować strony o treści podstawowych
przepisów prawa polskiego dotyczących zawarcia małżeństwa u jego skutków.
Małżeństwo w tym trybie mające skutkować także w obrębie p. cywilnego, powinno być
zawierane w formie określonej przez p. wewnętrzne kościoła/związku wyznaniowego. Powinno
w nim uczestniczyć co najmniej 2 pełnoletnich świadków. Każdy z nupturientów składa aż 2
oświadczenia woli. Jedno o tym, że zawierają oni ze sobą małżeństwo sakramentalne, drugie
wyrażające zgodną wolę stron jednoczesnego zawarcia przez nich małżeństwa podlegającego
prawu polskiemu.
Małżeństwo sakramentalne podlega rejestracji w sposób zgodny z prawem wyznaniowym
danego kościoła/związku wyznaniowego. Małżeństwo cywilne w postaci sporządzenia aktu
małżeństwa. Duchowny zobowiązany jest do sporządzenia – niezwłocznie po odebraniu
oświadczeń – zaświadczenia potwierdzającego tę okoliczność. Wypełnia on odwrotne strony 3
egzemplarzy zaświadczeń wydanych przez kierownika USC. Podpisuje je razem z małżonkami i
świadkami. Jeden egzemplarz przeznaczony jest dla kierownika USC, drugi dla małżonków, a
trzeci pozostaje w aktach kościoła.
Na przekazanie zaświadczeń do USC duchowny ma 5 dni, od czerwca nie liczą się dni ustawowo
wolne. Bieg terminu rozpoczyna się z początkiem następnego dnia po dniu zawarcia
małżeństwa. Terminowe otrzymanie zaświadczeń obliguje kierownika USC do niezwłocznego
sporządzenia aktu małżeństwa cywilnego. Niezachowanie terminu spowoduje odmowę
sporządzenia tego aktu i doprowadzi do związania małżonków jedynie więzią sakramentalną.

18. Małżeństwo nieistniejące (matrimonium non existens) i jego stwierdzenie.

Art. 2 KRO mówi, że jeśli mimo niezachowania przepisów art. 1 został sporządzony akt
małżeństwa, każdy, kto ma w tym interes prawny, może wystąpić z powództwem o ustalenie
nieistnienia małżeństwa. Natomiast w zależności od tego, jak w szczegółach będzie kształtować
się kwestia naruszenia art. 1 oraz przepisów PASC regulujących sporządzenia aktu małżeństwa,
to w celu udowodnienia, że małżeństwo nie istnieje będzie trzeba wykorzystać jedna z
następujących sytuacji:
1) gdyby doszło do samego ceremoniału zawarcia małżeństwa, jednak z naruszeniem art. 1 i
został sporządzony akt małżeństwa, do stwierdzenia małżeństwa nieistniejącego może dojść
wyłącznie w wyroku sądu powszechnego ustalającego ten fakt w trybie postępowania
procesowego wszczętego na podstawie art. 2 KRO
2) gdyby ceremoniał zawierania małżeństwa w ogóle nie miał miejsca, a mimo to został
sporządzony akt małżeństwa, to tak sporządzony akt, jako stwierdzający ewidentnie zdarzenie
niezgodne z prawdą eliminuje się z obrotu postanowieniem sądu stwierdzającym jego
nieważność w postępowaniu nieprocesowym na podstawie art. 33, w związku z art. 30 PASC.
3) jeśli natomiast nie została zachowana którakolwiek z przesłanek art. 1 i w związku z tym nie
został sporządzony akt małżeństwa, to faktu nieistnienia małżeństwa nie trzeba w żaden
sformalizowany sposób dokumentować.

19. Formalnoporządkowe (proceduralne) przesłanki zawarcia małżeństwa i ich

rola.
Jest to najliczniejsza grupa przesłanek. Ich adresatem jest kierownik USC, który jest
odpowiedzialny – pod rygorem zastosowania wobec niego środków dyscyplinarnych – za ich
przestrzeganie. Zaliczamy tutaj te wszystkie przesłanki, których niezachowanie nie zostało
przez ustawodawcę żadnymi wyraźnymi sankcjami. Naruszenie którejkolwiek z tych przesłanek
nie może wywołać jakichkolwiek negatywnych skutków dla zawartego mimo to małżeństwa,
także w przyszłości. Dotyczy to, wszystkich bez wyjątku, wymogów uregulowanych w KRO,
poza ramami art. 10-16 oraz w PASC. Obejmuje to także tak poważne uchybienia jak np.
zawarcie małżeństwa bez złożenia przez nupturientów zapewnień o tym, że nie wiedzą o
istnieniu okoliczności wyłączających małżeństwo między nimi.
Przesłanki te mają do spełnienia dwie podstawowe funkcje:
- podkreślają rangę małżeństwa
- stwarzają kierownikowi USC możliwość ewentualnego wykrycia przeszkód do zawarcia
małżeństwa.

20. Katalog zakazów zawarcia małżeństwa (przeszkód małżeńskich) i skutki ich

naruszenia.
Są to okoliczności wymienione taksatywnie w art. 10-15 KRO. Polski ustawodawca wiąże zakaz
zawierania małżeństwa z następującymi okolicznościami, które mogą dotyczyć jednego lub
obojga nupturientów:
a) brak wymaganej, minimalnej granicy wieku, która wynosi 18 lat – art.10
b) całkowite ubezwłasnowolnienie któregokolwiek z przyszłych małżonków – art. 11
c) choroba psychiczna lub niedorozwój umysłowy nupturienta – art. 12
d) pozostawanie we wcześniej zawartym związku małżeńskim – art. 13
e) istniejący pomiędzy stronami stosunek pokrewieństwa – w linii prostej nie ma ograniczeń, w
linii bocznej zakazem objętej jest tylko rodzeństwo – art. 14
f) łączący strony stosunek powinowactwa w linii prostej – art. 14
g) więź zachodząca między przysposobionym a przysposabiającym – art. 15
Każda z wymienionych okoliczności stanowi zakaz tylko, gdy istnieje w momencie zawierania
małżeństwa. Trzeba też pamiętać, że nie wykluczają one możliwości skutecznego zawarcia
małżeństwa z naruszeniem ustanowionego zakazu. Związek tak zawarty istnieje, ale może być
unieważniony.
Niektóre zakazy maja jednak charakter bezwzględny, jak: całkowite ubezwłasnowolnienie,
pozostawanie w już zawartym związku małżeńskim, stosunek pokrewieństwa oraz
przysposobienia.

21. Zawarcie małżeństwa przez „pełnomocnika” oraz unieważnienie tak

zawartego związku.
W art. 6 KRO ustawodawca dopuszcza zawarcie małżeństwa przy udziale pełnomocnika w obu
trybach zawierania małżeństwa, o ile prawo wewnętrzne danego kościoła też taką możliwość
dopuszcza. Wykorzystanie pełnomocnika musi być uzależnione od ważnych powodów, za które
należy uznać niemożność stawienia się obojga nupturientów w jednym miejscu i w tym samym
czasie w celu zawarcia małżeństwa. O ważnych powodach decyduje zawsze sąd rejonowy w
trybie nieprocesowym i to na wniosek nupturienta-mocodawcy. Pełnomocnictwo musi być, pod
rygorem nieważności udzielone na piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym i wymienić
osobę, z którą mocodawca zamierza zawrzeć małżeństwo. Nieprawidłowości zawarte w art. 16
KRO mogą spowodować unieważnienie małżeństwa. Do tych nieprawidłowości zaliczamy:
- brak zgody sądu – wyklucza poprawne wykorzystanie pełnomocnictwa
- nieważne pełnomocnictwo – zazwyczaj chodzi tu o złą jego formę
- odwołanie pełnomocnictwa – oświadczenie skierowane przez mocodawcą do pełnomocnika
Żądanie unieważnienia małżeństwa zawartego przez pełnomocnika nie może być skutecznie
zgłoszone po podjęciu przez małżonków wspólnego pożycia.

22. Znaczenie wieku dla zawarcia małżeństwa.

Ustawodawca określa granicę wieku, przewidując, że w takim momencie osoba osiągnie
odpowiedni poziom rozwoju psycho-fizyczno-społecznego. Osoby nieletnie są niezdolne do
zawarcia związku małżeńskiego. Wg art. 10 KRO nie może zawrzeć małżeństwa osoba, która nie
ukończyła 18 lat. Jest to zakaz względny, gdyż z ważnych powodów sąd opiekuńczy może
zezwolić na zawarcie małżeństwa kobiecie, która ukończyła lat 16, a z okoliczności wynika, że
zawarcie małżeństwa będzie zgodne z dobrem założonej rodziny.
Małżeństwo zawarte z naruszeniem tego przepisu jest skutecznie zawarte, ale wzruszalne.
Unieważnienia takiego małżeństwa może żądać każdy z małżonków i prokurator (małżonek
pozywa współmałżonka, prokurator oboje). Nie można jednak tego zrobić, jeśli małżonek przed
wytoczeniem powództwa osiągnął wymagany wiek. Także mąż kobiety, która zaszła w ciążę nie
może żądać unieważnienia z powodu braku przepisanego wieku. Art. 18 nie przewiduje także
możliwości unieważnienia takiego małżeństwa po jego ustaniu.
Konwalidacja tak zawartego małżeństwa następuje z momentem osiągnięcia przez małżonka
wymaganego wieku.
Skutkiem zawarcia małżeństwa przez nieletniego jest uzyskanie przez niego pełnoletniości,
której nie traci w przypadku unieważnienia małżeństwa.

23. Problem małżeństwa osoby ubezwłasnowolnionej.

Ustawodawca wyszedł z założenia, że osoby o zaburzonej psychice nie są w stanie stworzyć
prawidłowo funkcjonującego małżeństwa i należycie wykonywać normatywnie określonych
obowiązków małżeńskich i rodzicielskich.
Art. 11 mówi, że osoba ubezwłasnowolniona całkowicie nie może skutecznie zawrzeć
małżeństwa. Jest to zakaz bezwzględny, gdyż wskutek różnego rodzaju zaburzeń psychicznych
osoby nie są w stanie pokierować rozsądnie swoim postępowaniem. Za ustaleniem tego zakazu
przemawia dodatkowo wzgląd na ochronę interesów (głównie majątkowych) samego całkowicie
ubezwłasnowolnionego.
Zakaz obowiązuje dopóki pozostaje w obrocie prawnym prawomocne postanowienie sadu
okręgowego o ubezwłasnowolnieniu całkowitym.
Unieważnienie małżeństwa z powodu ubezwłasnowolnienia może żądać każdy z małżonków i
prokurator (małżonek pozywa współmałżonka, prokurator oboje). Nie można go unieważnić,
jeśli ubezwłasnowolnienie zostało uchylone, ani po jego ustaniu.
Jeśli chodzi o ubezwłasnowolnienie częściowe, to gdy podstawą do jego wydania była choroba,
to można zawrzeć małżeństwo tylko za zgodą sądu, natomiast jeśli podstawą było pijaństwo lub
narkomania, to można skutecznie zawrzeć małżeństwo.

24. Choroba psychiczna a zawarcie małżeństwa.

Wg art. 12 nie może zawrzeć małżeństwa osoba dotknięta chorobą psychiczną. O istnieniu
takiej choroby może stwierdzić tylko biegły. Zakaz ten jest względny, gdyż jeżeli stan zdrowia
lub umysłu takiej osoby nie zagraża małżeństwu ani stanu zdrowia przyszłego potomstwa i
jeżeli osoba ta nie została ubezwłasnowolniona całkowicie, sąd może zezwolić jej na zawarcie
małżeństwa. Unieważnienia małżeństwa z powodu choroby psychicznej może żądać każdy z
małżonków i prokurator (małżonek pozywa współmałżonka, prokurator oboje).
Małżeństwo zostaje konwalidowane i nie można go unieważnić z powodu choroby psychicznej
jednego z małżonków po jej ustaniu. Niedopuszczalne jest także unieważnienie małżeństwa po
jego ustaniu.

25. Niedorozwój umysłowy a zawarcie małżeństwa.

Wg art. 12 nie może zawrzeć małżeństwa osoba dotknięta niedorozwojem umysłowym. O
istnieniu niedorozwoju może stwierdzić tylko biegły. Zakaz ten jest względny, gdyż jeżeli stan
zdrowia lub umysłu takiej osoby nie zagraża małżeństwu ani stanu zdrowia przyszłego
potomstwa i jeżeli osoba ta nie została ubezwłasnowolniona całkowicie, sąd może zezwolić jej
na zawarcie małżeństwa. Unieważnienia małżeństwa z powodu niedorozwoju umysłowego
może żądać każdy z małżonków i prokurator (małżonek pozywa współmałżonka, prokurator
oboje). Niedopuszczalne jest unieważnienie takiego małżeństwa po jego ustaniu.
Niedorozwój umysłowy różni się od choroby psychicznej tym, że choroba może w niektórych
przypadkach ustąpić, a niedorozwój umysłowy jest stanem z reguły nieodwracalnym.

26. Zagadnienie zdolności do zawarcia małżeństwa.

Praktyczna przydatność konstruowanej czasem w doktrynie, na kanwie art. 10 i 11 KRO,
prawnorodzinne kategorii tzw. zdolności do zawierania małżeństwa może być kwestionowana.
Osoba niezdolna do małżeństwa (np. 15-letnia dziewczyna czy 17-letni chłopak) mogą przecież
zawrzeć skutecznie małżeństwo, którego po osiągnięciu przez nich pełnoletniości, nie można
będzie unieważnić. Dlatego zdolność do zawierania małżeństwa jawi się jako konstrukcja
wyłącznie teoretyczna, a na dodatek sztuczna.

27. Prawnorodzinna i prawnokarna problematyka bigamii.

Zakaz ten wynika z przyjętej w p. rodzinnym zasady monogamii. Art. 13 KRO zakazuje zawarcia
małżeństwa osobie pozostającej już w takim związku. Złamanie tego zakazu skutkuje także w
obrębie p. karnego, gdzie za to przestępstwo art. 206 KK przewiduje karę grzywny,
ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. W obrębie prawa rodzinnego
bigamista może uniknąć negatywnych konsekwencji, jeśli związek bigamiczny zostanie
konwalidowany na podstawie art. 13 par. 3 KRO. Nie przesądza to jednak o uniknięciu kary w
obrębie p. karnego, ale może Stanowić okoliczność łagodzącą.
Unieważnienia małżeństwa z powodu pozostawania przez jednego z małżonków w poprzednio
zawartym związku małżeńskim może żądać każdy, kto ma w tym interes prawny i prokurator
(małżonek pozywa współmałżonka, prokurator i osoba trzecia oboje).
Nie można unieważnić małżeństwa z powodu pozostawania przez jednego z małżonków w
poprzednio zawartym związku małżeńskim, jeżeli poprzednie małżeństwo ustało lub zostało
unieważnione, chyba że ustanie tego małżeństwa nastąpiło przez śmierć osoby, która zawarła
ponowne małżeństwo pozostając w poprzednio zawartym związku małżeńskim.

28. Kwestia dopuszczalności małżeństwa krewnych.

Wg art. 14 nie mogą zawrzeć ze sobą małżeństwa krewni w linii prostej i rodzeństwo. Zakaz ten
ma uzasadnienie moralne i eugeniczne. Prokreacja prowadzić bowiem wówczas do zaburzeń
genetycznych, a aprobowanie takich związków byłoby przyzwoleniem dla stosunków
kazirodczych. Unieważnienia małżeństwa z powodu pokrewieństwa między małżonkami może
żądać każdy, kto ma w tym interes prawny i prokurator (małżonek pozywa współmałżonka,
prokurator i osoba trzecia oboje). Można taki związek unieważnić nawet po ustaniu
małżeństwa.

29. Więź powinowactwa a zawarcie związku małżeńskiego.

Wg art. 14 nie mogą zawrzeć ze sobą małżeństwa powinowaci w linii prostej. Nie jest to zakaz
bezwzględny, gdyż z ważnych powodów sąd może zezwolić na zawarcie małżeństwa między
powinowatymi. Dyspozycją tego artykułu objęci są macocha (ojczym) i pasierb
(pasierbica).
Unieważnienia małżeństwa z powodu powinowactwa między krewnymi może żądać każdy z
małżonków oraz prokurator (małżonek pozywa współmałżonka, prokurator oboje).
Niedopuszczalne jest takie żądanie po ustaniu małżeństwa.

30. Małżeństwo w kręgu osób związanych węzłem przysposobienia.

Wg art. 15 nie mogą zawrzeć ze sobą małżeństwa przysposabiający i przysposobiony.
Unieważnienia takiego małżeństwa może żądać każdy z małżonków oraz prokurator (małżonek
pozywa współmałżonka, prokurator oboje). Konwalidacja małżeństwa przysposabianego z
przysposobionym następuje w momencie ustania stosunku przysposobienia. Niedopuszczalne
jest unieważnienie takiego małżeństwa po jego ustaniu.
31. Katalog wad oświadczeń o zawarciu małżeństwa i ich normatywne
następstwa.
Zgodnie z art. 151 KRO małżeństwo może być unieważnione, jeśli okaże się, że wymienione
oświadczenia woli zostały złożone:
a) przez osobę, która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym
świadome wyrażenie woli – choroba psychiczna, niedorozwój umysłowy, nadużycie alkoholu,
narkotyków lub środków farmakologicznych
b) pod wpływem błędu, co do tożsamości drugiej strony – w przypadku bliźniaczego
rodzeństwa, czy w wypadku posłużenia się pełnomocnikiem, kiedy ten złoży oświadczenie woli
o wstąpieniu w związek małżeński co prawda wobec osoby o personaliach identycznych z tymi,
na które opiewało pełnomocnictwo, lecz nie tej, z którą mocodawca zamierzał zawrzeć
małżeństwo
c) pod wpływem bezprawnej groźby drugiej strony lub osoby trzeciej, jeżeli z okoliczności
wynika, że składający oświadczenie mógł się obawiać, że jemu samemu lub innej osobie grozi
poważne niebezpieczeństwo osobiste
Unieważnienia tak zawartego związku może żądać małżonek, który złożył oświadczenie
dotknięte wadą. Nie może jednak tego zrobić po upływie 6 miesięcy od ustania stanu
wyłączającego świadome wyrażenie woli, od wykrycia błędu lub ustania obawy wywołanej
groźbą – a w każdym wypadku po upływie 3 lat od daty zawarcie małżeństwa. Oba terminy
mają charakter zawity, z chwilą upływu któregokolwiek z nich małżeństwo ulega konwalidacji.

32. Istota i przypadki konwalidacji małżeństw zawartych mimo istniejących

zakazów.
Zawarcie małżeństwa mimo istniejącego zakazu jest skuteczne, ale wzruszalne – daje
możliwość do unieważnienia tego związku. W zdecydowanej większości do konwalidacji
wystarcza ustanie powodów uzasadniających unieważnienia małżeństwa przed
uprawomocnieniem się wyroku wydanego w tym przedmiocie (wyjątek – wiek, jeszcze przed
wystąpieniem powództwa). Tak więc, naruszenie zakazu odnoszącego się do:
a) wieku – może przybrać trojaką postać: zawarcia małżeństwa przez:
- mężczyznę, który nie ukończył jeszcze 18 lat
- przez kobietę, która nie ukończyła 16 lat
- przez kobietę, która miała 16 lat, lecz nie ukończyła 18 lat i nie uzyskała zgody sądu
opiekuńczego
Takie małżeństwo ulega konwalidacji z chwilą osiągnięcia założonej przez ustawodawcę granicy
wieku.
b) ubezwłasnowolnienia całkowitego – konwalidacja następuje z momentem uprawomocnienia
się orzeczenia uchylającego to ubezwłasnowolnienie.
c) choroby psychicznej – konwalidacja następuje po ustaniu choroby psychicznej.
d) bigamii – konwalidacja następuje z ustaniem lub unieważnieniem wcześniej zawartego
małżeństwa. Wyjątkiem jest śmierć samego bigamisty.
e) małżeństwa przysposobionego z przysposobionym – konwalidacja następuje, jeśli stosunek
adopcji ustał
W przypadku małżeństw osoby dotkniętej niedorozwojem umysłowym oraz związków
zawartych przez biologicznych krewnych lub osoby spowinowacone ustawodawca nie
przewidział możliwości konwalidacji.

33. Kwestie proceduralne postępowania o unieważnienie małżeństwa (tryb i

właściwość rzeczowa sądu, problem legitymacji, dopuszczalność unieważnienia
małżeństwa po jego ustaniu).
Sprawy o unieważnienie małżeństwa należą do właściwości sądów okręgowych i rozpoznawane
są w trybie procesowym, w postępowaniu odrębnym.
Ustawodawca przewidział 3 możliwości legitymacji czynnej:
- podstawową – gdzie uprawnieni do wytoczenia powództwa są małżonkowie i prokurator
- rozszerzoną – każda osoba, która ma interes prawny w unieważnieniu takiego związku i
prokurator – w przypadku bigamii i pokrewieństwa
- zwężoną – nieletnia kobieta, która zaszła w ciążę, mocodawca, jeśli posłużył się
pełnomocnikiem, prokurator
Jeśli pozywa małżonek to drugiego małżonka, jeśli prokurator lub osoba trzecia to oboje
małżonków.
Kwestię unieważnienia małżeństwa po jego ustaniu regulują art. 18 i 19 KRO. W art. 18
ustawodawca wyraził zasadę niedopuszczalności unieważnienia małżeństwa po jego ustaniu,
przewidział jednak 2 wyjątki, mianowicie jeśli małżeństwo zawarli krewni albo jeśli było
związkiem bigamicznym. Art. 19 stanowi, że jeśli jeden z małżonków wytoczył powództwo o
unieważnienie małżeństwa, to unieważnienie może nastąpić także po śmierci współmałżonka,
na którego miejsce w procesie wstępuje kurator wyznaczony przez sąd. Jeśli natomiast umrze
powód, unieważnienia mogą dochodzić jego zstępni. Różnica między tymi artykułami jest taka,
że art. 18 stosuje się do unieważnienia małżeństwa, które ustało przez śmierć jednego z
małżonków lub rozwód, natomiast art. 19 tylko do śmierci współmałżonka i to wyłącznie w do
już toczących się postanowień o unieważnienie małżeństwa.
Śmierć któregokolwiek z małżonków powoduje zawieszenie postępowania. Zostaje ono podjęte
po wyznaczeniu przez sąd kuratora zastępującego zmarłego pozwanego lub po złożeniu
zstępnych powoda stosownego wniosku w ciągu 6 miesięcy od wydania postanowienia o
zawieszeniu. Bezskuteczny upływ terminu spowoduje umorzenie postępowania.

34. Prawne konsekwencje unieważnienia małżeństwa.

Skutki unieważnienia małżeństwa reguluje art. 21 KRO, zgodnie, z którym do skutków
unieważnienia małżeństwa w zakresie stosunku małżonków do wspólnych dzieci oraz w
zakresie stosunków majątkowych między małżonkami stosuje się odpowiednio przepisy o
rozwodzie, przy czym małżonek, który zawarł małżeństwo w złej wierze, traktowany jest tak, jak
małżonek winny rozkładu pożycia małżeńskiego. Za będącego w złej wierze małżonka uważa się
tego, który w chwili zawarcia małżeństwa wiedział o okoliczności stanowiącej podstawę
unieważnienia małżeństwa. Obowiązek orzekania o złej wierze jednego z małżonków ma
charakter bezwzględny i nie może być wyłączony wolą małżonków.
Skutki można podzielić na 3 grupy:
1) skutki na przyszłość (ex nunc) – art. 21 odsyła do przepisów rozwodowych w zakresie:
a) wszystkich (majątkowych i osobistych) stosunków między byłymi małżonkami a ich dziećmi
(chodzi o kwestię władzy rodzicielskiej, kontaktowania się byłych małżonków z dziećmi oraz
obowiązek alimentowania dzieci przez byłych małżonków)
b) tylko majątkowych (odesłanie nie dotyczy art. 59 - nazwisko) stosunków a więc załatwienie
kwestii mieszkaniowej, możliwości dokonania podziału dotychczasowego majątku wspólnego
byłych małżonków, a także kwestie ewentualnego dostarczenia byłemu małżonkowi środków
utrzymania
2) „skutki bez skutków” – chodzi tu o 2 kwestie:
a) jeżeli którykolwiek z małżonków zawarł małżeństwo jako osoba małoletnia i uzyskał w ten
sposób status pełnoletniego, to nie traci tego statusu po unieważnieniu małżeństwa
b) wciąż działa jeszcze – przez 300dni od uprawomocnienia się wyroku o unieważnieniu
małżeństwa – domniemanie z art. 62 KRO wskazując jako ojca dziecka urodzonego w tym
okresie byłego męża kobiety z unieważnionego związku
3) skutki wsteczne (ex tunc) – tzn. takie konsekwencje, jak gdyby związek unieważniony nie był
w ogóle skutecznie zawarty. Nie ma regulacji prawnej dotyczącej tych skutków, ale przyjmuje
się jednomyślnie w doktrynie i judykaturze, że w następujących kwestiach wyrok
unieważniający ma skutki wsteczne:
a) ustaje powinowactwo
b) małżonek, który zmienił nazwisko wstępując w związek małżeński wraca automatycznie do
poprzedniego
c) traci się też uprawnienia prawnospadkowe: do dziedziczenia po współmałżonku i związany z
tym zapis naddziałowy oraz roszczenie o zachowek.

Nowela czerwcowa w zakresie orzeczeń, które powinny być brane pod uwagę w wyroku
rozwiązującym małżeństwo przez rozwód wprowadza zmiany, które dotyczą 2 kwestii:
- zmiany sposobu orzekania o władzy rodzicielskiej
- jednoznacznym przyznaniu sądowi rozwodowemu kompetencji do regulowania formy i
częstotliwości kontaktów osobistych byłych małżonków z ich dziećmi.

35. Problem zaręczyn w aktualnym stanie normatywnym.

W pewnych kręgach społecznych kultywowany jest wciąż zwyczaj zaręczyn, instytucji
poprzedzającej zawarcie małżeństwa, wykorzystywanej w celu formalnego zamanifestowania
przez zainteresowanych powziętego, stanowczego już zamiaru zawarcia ze sobą związku
małżeńskiego.
Obecnie zaręczyny nie są regulowane w przepisach p. rodzinnego. Nie można także
konstruować bezwzględnego obowiązku zawarcia małżeństwa, jako prawnej konsekwencji
zaręczyn. Niedopuszczalne jest także traktowanie ich jako swoistej umowy przedwstępnej, o
której mowa w KC. Zaręczyny nie czynią zadość wymaganiom, od których zależy ważność
przyrzeczonej czynności. Należy także wykluczyć możliwość zastrzeżenia przez narzeczonych
kary umownej na wypadek zerwania zaręczyn.
Dopuszczalne jest natomiast, w powyższej sytuacji, wystąpienie przez jednego z małżonków z
żądaniem naprawienia wynikłej stąd szkody, zarówno w postaci zwrotu poniesionych już, a
uzasadnionych kosztów przygotowania do zawarcia małżeństwa, jak i zwrotu podarków
zaręczynowych. W pierwszym przypadku poszkodowany będzie jednak musiał wykazać winę
drugiej strony.

36. Pojęcie i prawne skutki konkubinatu.

Pojęcie konkubinatu stosowane jest do określenia faktycznego tylko, trwałego pożycia
mężczyzny i kobiety, charakteryzującego się występowaniem takich więzi, jakie cechują
harmonijne pożycie małżonków, bez formalizowania tego związku poprzez zawarcie
małżeństwa.
Konkubinat nie został kompleksowo uregulowany w przepisach, a do jego skutków nie można –
nawet w drodze analogii – stosować przepisów regulujących konsekwencje zawarcia
małżeństwa. Są jednak przepisy wprost adresowane do konkubentów i upodabniające ich
sytuację do sytuacji małżonków. Np. art. 107 KRO, który przewiduje możliwość ingerencji sądu
opiekuńczego w wykonywanie władzy rodzicielskiej konkubentów będących rodzicami dziecka.
Nie działa jednak domniemanie z art. 62 KRO, więc mężczyzna powinien uznać dziecko.
W razie śmierci konkubenta będącego najemcą, żyjący konkubent wstępuje z mocy prawa w
stosunek najmu lokalu mieszkaniowego. Konkubenci są także traktowani jako osoby najbliższe,
co uprawnia np. do odmowy zeznań w sprawie prowadzonej przeciwko konkubentowi czy
pobierania renty.
Konkubenci mogą upodobnić swoją sytuację do prawną do sytuacji małżonków, co będzie
wymagało wykorzystania pewnych instrumentów prawnych, podczas gdy w odniesieniu do
małżonków ustawodawca przewidział automatyczne działanie przepisów, chodzi tu np. o
możliwość testamentowego powołania konkubenta do dziedziczenia czy wskazania go jako
uprawnionego do świadczenia wynikającego z zawartej umowy ubezpieczenia na życie.
37. Normatywne prawa i obowiązki małżonków w ogólności – specyfika
uregulowania.
Z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami określona więź normatywna. Jej
treść regulują przepisy 23-54 KRO. Wynikające z nich uprawnienia i obowiązki małżonków
można podzielić na 2 grupy: majątkowe i niemajątkowe.
Zgodnie z art. 23 wyrażającym egalitaryzm małżonków, oboje małżonkowie mają równe prawa
i obowiązki w małżeństwie.
1) Powinności niemajątkowe obejmują:
a) wspólne pożycie – wyróżnia się tu 3 więzi:
- duchową – zbudowanie między partnerami odpowiadającego im zespołu wzajemnych,
dodatnich względem siebie uczuć: miłości, serdeczności, przywiązania, szacunku, uznania,
wyrozumiałości, cierpliwości czy tolerancji oraz manifestowanie tych uczuć
- fizyczną – kontakty seksualne między małżonkami stanowią konsekwencję i manifestację
więzi duchowej, z drugiej strony jest to realizacja prokreacyjnej funkcji rodziny
- ekonomiczną – prowadzenie wspólnego domowego gospodarstwa, w który oboje mieszkają
b) wzajemną pomoc – obliguje każdego z małżonków do wspierania drugiego w każdym
przypadku, kiedy ten ostatni ma prawo takiego wsparcia oczekiwać (troska o małżonka,
opiekowanie się nim, podtrzymywanie go na duchu, a nawet okazywanie zainteresowania jego
sprawami)
c) wierność – mieści się tu zakaz podejmowania zachowań, które mogłyby sprawiać wrażenie
dopuszczanie się zdrady, zakaz podejmowania kontaktów seksualnych z osobami trzecimi,
zakaz poddania się przez kobietę – bez zgody męża – zabiegowi sztucznego zapłodnienia
nasieniem obcego mężczyzny oraz zakaz oddania przez męża – bez zgody żony – nasienia do
zapłodnienia innej kobiety
Ich wykonywanie nie jest obwarowane żadną bezpośrednią sankcją. Niewywiązywanie się z
tych obowiązków mogłoby doprowadzić do rozwiązania małżeństwa przez rozwód tylko wtedy,
gdyby doprowadziło do zupełnego i trwałego rozkładu pożycia, przy dodatkowym założeniu
braku negatywnych przesłanek rozwodowych.
Wśród niemajątkowych praw występują 2 uprawnienia: do wspólnego rozstrzygania przez
małżonków o istotnych sprawach rodziny oraz do decydowanie o kształcie własnego nazwiska,
jakie będą nosić w czasie małżeństwa.
2) Powinności majątkowe:
a) zaspokajanie potrzeb rodziny
b) odpowiedzialność za zobowiązania zaciągnięte dla zaspokajania zwykłych potrzeb rodziny
c) reprezentowanie małżonka w zarządzaniu jego majątkiem.

38. Decydowanie małżonków o sprawach rodziny.

Wg art. 24 KRO małżonkowie rozstrzygają wspólnie o istotnych sprawach rodziny. Wynika z
tego, że o sprawach mniejszej wagi mogą oni decydować samodzielnie. Za istotne można uznać
decyzje, które zmierzają do diametralnej zmiany dotychczasowych warunków życia całej
wspólnoty np. zmiana miejsca zamieszkania. W braku porozumienia co do kierunku i sposobu
załatwienia istotnej dla rodziny sprawy, każdy z małżonków może żądać w tym zakresie
rozstrzygnięcia sądu rejonowego, którego orzeczenie nie ma jednak charakteru bezwzględnie
wiążącego. Małżonkowie mogą zgodnie wybrać inny wariant załatwienia tej sprawy.

39. Zawarcie, unieważnienie i ustanie małżeństwa a nazwisko małżonków.

Fakt zawarcia małżeństwa stwarza podstawę do ewentualnej zmiany nazwiska, reguluje tę
kwestię art. 25 KRO. W trybie świeckim zawierania małżeństwa strony składają oświadczenia w
tej sprawie bezpośrednio po zawarciu małżeństwa, w trybie wyznaniowym dokonują tego
jeszcze przez sporządzeniem przez kierownika USC zaświadczenia stwierdzającego brak
okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa. Małżonkowie mogą nosić wspólne nazwisko
będące dotychczasowym nazwiskiem jednego z nich. Każdy z małżonków może również
zachować swoje dotychczasowe nazwisko albo połączyć z nim dotychczasowe nazwisko
drugiego małżonka. Nazwisko utworzone w wyniku połączenia nie może składać się z więcej niż
dwóch członów. W razie niezłożenia oświadczenia w sprawie nazwiska, każdy z małżonków
zachowuje swoje dotychczasowe nazwisko.
Kształt nazwiska po rozwodzie reguluje art. 59 KRO. W ciągu 3 miesięcy od daty
uprawomocnienia się orzeczenia rozwodu małżonek rozwiedziony, który w skutek zawarcia
małżeństwa zmienił swoje dotychczasowe nazwisko, może przez oświadczenie złożone przed
kierownikiem USC powrócić do nazwiska, które nosił przed zawarciem małżeństwa.
W przypadku unieważnienia małżeństwa małżonek, który zmienił nazwisko wstępując w
związek małżeński wraca automatycznie do poprzedniego.

40. Obowiązek zaspokajania przez małżonków potrzeb ich rodziny i jego

przymusowa realizacja.
Wspomina o tym art. 23, a rozwija tę kwestię art. 27 KRO, zgodnie z którym oboje
małżonkowie obowiązani są, każdy według swych sił oraz swych możliwości zarobkowych i
majątkowych, przyczyniać się do zaspokajania potrzeb rodziny, którą przez swój związek
założyli. Zadośćuczynienie temu obowiązkowi może polegać także, w całości lub w części, na
osobistych staraniach o wychowywanie dzieci i na pracy we wspólnym gospodarstwie
domowym.
Przez potrzeby należy rozumieć potrzeby wszystkich jej członków tzn. samych małżonków oraz
ich wspólnych dzieci. Potrzeby te mogą być zindywidualizowane (odzież), inne wspólne (prąd).
Jeśli któryś z małżonków nie wykonuje dobrowolnie obowiązku wynikającego z art. 27, istnieje
możliwość przymuszenia go przynajmniej do ponoszenia materialnych ciężarów utrzymania
rodziny. Można tego dokonać w dwojaki sposób:
- jeżeli istnieje wspólne pożycie małżonków, sąd rejonowy w postępowaniu nieprocesowym
wszczętym na wniosek jednego z małżonków może wydać postanowienie, w którym nakaże
podmiotowi będącemu dłużnikiem opieszałego małżonka, aby wypłacał należne temu
małżonkowi wynagrodzenie za pracę lub za inne usługi świadczone osobiście – w części lub
całości – bezpośrednio do rąk wnioskodawcy.
- stan faktycznej separacji nie znosi, co do zasady, powinności z art. 27, jednak w tej sytuacji
konieczne jest wytoczenie powództwa o zasądzenie renty potrzebnej na utrzymanie członków
rodziny nadal pozostających we wspólnym gospodarstwie domowym.

41. Problem alimentowania się małżonków.

W KRO nie ma przepisu, który wprost zajmowałby się kwestią alimentowania się małżonków.
Jednak obowiązek wzajemnej alimentacji małżonków można wnioskować z art. 27 KRO
regulujący zaspokajanie potrzeb rodziny przez obojga małżonków w zależności od ich sił oraz
możliwości zarobkowych i majątkowych. Mówiąc o rodzinie mamy na myśli wszystkich jej
członków, a więc także małżonków (zwłaszcza w rodzinie bezdzietnej). Zadośćuczynienie temu
obowiązkowi może polegać także, w całości lub w części, na pracy we wspólnym gospodarstwie
domowym. Jeśli któryś z małżonków nie wykonuje dobrowolnie obowiązku wynikającego z art.
27, istnieje możliwość przymuszenia go przynajmniej do ponoszenia materialnych ciężarów
utrzymania rodziny.
W przypadku orzeczenia separacji wykonanie obowiązku alimentacyjnego przyjmuje już swoją
klasyczną postać tzn. świadczeń pieniężnych, które spełnia jeden z nich na rzecz drugiego.

42. Uprawnienie małżonka do korzystania z lokalu, do którego tytuł przysługuje

wyłącznie współmałżonkowi.
Art. 281 Kro reguluje kwestię uprawnienia do korzystania z mieszkania. Jeżeli prawo do
mieszkania przysługuje jednemu małżonkowi, drugi małżonek jest uprawniony do korzystania
z tego mieszkania w celu zaspokojenia potrzeb rodziny. Przepis ten stosuje się odpowiednio do
przedmiotów urządzenia domowego

43. Zagadnienie reprezentowania się małżonków.

Wg art. 29 w razie przemijającej przeszkody, która dotyczy jednego z małżonków pozostających
we wspólnym pożyciu, drugi małżonek może za niego działać w sprawach zwykłego zarządy, w
szczególności może bez pełnomocnictwa pobierać przypadające należności, chyba że sprzeciwia
się temu małżonek, którego przeszkoda dotyczy. Względem osób trzecich sprzeciw jest
skuteczny, jeśli był im wiadomy.
Jest to rodzaj przedstawicielstwa ustawowego, nie obejmuje ona trwałej przeszkody
utrudniającej lub uniemożliwiającej zarządzanie majątkiem, gdyż wtedy wymagane byłoby
pełnomocnictwo.
Artykuł ten daje możliwość reprezentowania współmałżonka, nie nakłada jednak takiego
obowiązku. Przy przekroczeniu granic reprezentacji stosuje się przepisy o tzw. rzekomym
pełnomocniku oraz przepisy o prowadzeniu cudzych spraw bez zezwolenia.

44. Wpływ zawarcia małżeństwa na majątkowe stosunki małżonków.

Z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność
majątkowa (ustawowa) obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez
oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny). Przedmioty majątkowe nieobjęte
wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków.

45. Pojęcie majątkowego ustroju małżeńskiego i jego rodzaje.

Majątkowy ustrój małżeński jest kategorią abstrakcyjną, określająca zespół zasad wynikających
z przepisów lub postanowień małżeńskiej umowy majątkowej, określających pozycję każdego z
małżonków względem poszczególnych mas majątkowych. Chodzi zarówno o te majątki, jakimi
dysponowali oni jeszcze przed zawarciem małżeństwa, jak i o majątek nabyty w trakcie trwania
tego związku.
Przepisy ustrojowe mogą mieć charakter przepisów obowiązujących:
a) bezwzględnie – wprowadzają przymusowy ustrój między małżonkami:
- ustrój rozdzielności majątkowej w wypadkach:
* ubezwłasnowolnienia całkowitego i częściowego któregokolwiek z małżonków
* zniesienia współwłasności przez sąd
* orzeczenia separacji
Ustrój rozdzielności zakłada zachowanie przez każdego z małżonków zarówno majątku
posiadanego już przed powstaniem, jak i nabytego przez niego w okresie obowiązywania tego
ustroju.
- ustrój wspólności – dotyczy on przede wszystkim:
* prawa najmu do lokalu mającemu służyć zaspokajaniu potrzeb mieszkaniowych rodziny,
jeżeli stosunek najmu takiego lokalu nawiązany został w czasie trwania małżeństwa, oboje
małżonkowie są najemcami, bez względu na istniejące między nimi stosunki majątkowe
* te same zasady dotyczą spółdzielczego prawa do lokalu mieszkalnego, zarówno typy
lokatorskiego jak i własnościowego, a także prawa do domu jednorodzinnego
c) względnie – znajdą zastosowanie tylko w przypadku braku odmiennego uregulowania w
małżeńskiej umowie majątkowej, zwanej intercyzą.
Jeśli w rachubę nie wchodzą ustroje przymusowe, a nupturienci nie sporządzili intercyzy w
formie aktu notarialnego, z chwila zawarcia przez nich małżeństwa powstaje między nimi ustrój
kodeksowy zwany własnością ustawową.
46. Ogólna charakterystyka ustroju wspólności ustawowej (kodeksowej).
Art. 31 KRO. Z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy
wspólność majątkowa (ustawowa) obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej
trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny). Przedmioty
majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z
małżonków.
Pojęcie to obejmuje wyłącznie aktywa. Ta formuła ma zastosowanie we wszystkich sytuacjach,
do których nie odnoszą się rozwiązania szczegółowe i niezależnie od sposobu nabycia danego
składnika majątkowego.

47. Wspólny majątek małżonków w ramach wspólności kodeksowej.

Do majątku wspólnego należą:
- pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z
małżonków
- dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków
- środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego
każdego z małżonków
- przedmioty majątkowe nabyte przez jednego co prawda z małżonków w drodze dziedziczenia,
zapisu lub darowizny, ale z dokonanym przez spadkodawcę lud darczyńcę z zastrzeżeniem, że
mają one stanowić przedmiot majątku dorobkowego obu stron
- renta należna poszkodowanemu małżonkowi z powodu wywołanej uszkodzeniem ciała lub
rozstrojem zdrowia całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z
powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość
- korzyści uzyskane przez jednego z małżonków z przysługujących mu praw autorskich twórcy,
praw twórcy wynalazku, wzoru lub projektu racjonalizatorskiego

48. Zakres majątku osobistego małżonków w ramach wspólności kodeksowej.

Do majątku osobistego każdego z małżonków należą:
- przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej
- przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że
spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił
- prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom
- przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z
małżonków
- prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie
- przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju
zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; nie dotyczy to jednak renty
należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do
pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków
powodzenia na przyszłość
- wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej
jednego z małżonków
- przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z
małżonków
- prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy
- przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis
szczególny stanowi inaczej.
49. Zarząd majątkiem wspólnym według reguł ustroju wspólności kodeksowej.
Art. 36 oboje małżonkowie są obowiązani współdziałać w zarządzie majątkiem wspólnym, w
szczególności udzielać sobie wzajemnie informacji o stanie majątku wspólnego, o wykonywaniu
zarządu majątkiem wspólnym i o zobowiązaniach obciążających majątek wspólny.
Każdy z małżonków może samodzielnie zarządzać majątkiem wspólnym, chyba że przepisy
stanowią inaczej. Wykonywanie zarządu obejmuje czynności, które dotyczą przedmiotów
majątkowych należących do majątku wspólnego, w tym czynności zmierzające do zachowania
tego majątku.
Przedmiotami majątkowymi służącymi małżonkowi do wykonywania zawodu lub prowadzenia
działalności zarobkowej małżonek ten zarządza samodzielnie. W razie przemijającej przeszkody
drugi małżonek może dokonywać niezbędnych bieżących czynności.
Małżonek może sprzeciwić się czynności zarządu majątkiem wspólnym zamierzonej przez
drugiego małżonka, z wyjątkiem czynności w bieżących sprawach życia codziennego lub
zmierzającej do zaspokojenia zwykłych potrzeb rodziny albo podejmowanej w ramach
działalności zarobkowej. Sprzeciw jest skuteczny wobec osoby trzeciej, jeśli mogła się z nim
zapoznać przed dokonaniem czynności prawnej.
Zgoda drugiego małżonka jest potrzebna do dokonania:
- czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia nieruchomości lub
użytkowania wieczystego, jak również prowadzącej do oddania nieruchomości do używania lub
pobierania z niej pożytków
- czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia p. rzeczowego,
którego przedmiotem jest budynek lub lokal
- czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia i wydzierżawienia
gospodarstwa rolnego lub przedsiębiorstwa
- darowizny z majątku wspólnego, z wyjątkiem drobnych darowizn zwyczajowo przyjętych
Ważność umowy zawartej przez jednego małżonka bez wymaganej zgody drugiego, zależy od
potwierdzenia zgody przez drugiego małżonka. Druga strona może wyznaczyć małżonkowi,
którego zgoda jest wymagana, termin wyrażenia zgody, po bezskutecznym jego upływie umowa
staje się wolna.
Jednostronna czynność prawna dokonana bez zgody drugiego małżonka jest nieważna.
Jeżeli jeden z małżonków odmawia zgody wymaganej do dokonania czynności, albo jeśli
porozumienie z nim napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody, drugi małżonek może
zwrócić się do sądu o zezwolenie na wykonanie czynności. Sąd udziela zgody, jeśli dokonania
czynności wymaga dobro rodziny.

50. Typy (rodzaje) odpowiedzialności małżonków za zobowiązania.

Mamy 4 typy odpowiedzialności małżonków za zobowiązania:
1) odpowiedzialność solidarna – oboje małżonkowie są odpowiedzialni solidarnie za
zobowiązania zaciągnięte przez jednego z nich w sprawach wynikających z zaspokojenia
zwykłych potrzeb rodziny.
2) odpowiedzialność z majątku osobistego – jeżeli wierzytelność jednego z małżonków
powstała jeszcze przed powstaniem wspólności lub dotyczy majątku osobistego jednego z
małżonków, wierzyciel może żądać zaspokojenia z majątku osobistego dłużnika, z
wynagrodzenia za pracę lub z dochodów uzyskanych przez dłużnika z innej działalności
zarobkowej, jak również z korzyści uzyskanych z jego praw autorskich twórcy, praw twórcy
wynalazku, wzoru lub projektu racjonalizatorskiego
3) odpowiedzialność za zobowiązania publicznoprawne – jeśli podatnik, płatnik lub inkasent
pozostaje w związku małżeńskim, odpowiedzialność za podatki obejmuje jego majątek odrębny
oraz majątek wspólny. Oboje małżonkowie odpowiadają też solidarnie za zobowiązania
podatkowe współmałżonka prowadzącego działalność gospodarczą lub wykonującego wolny
zawód. Jeżeli wobec małżonka orzeczono karę grzywny lub nawiązki, egzekucja z majątku
wspólnego może być podjęta po nieefektywnej egzekucji z majątku odrębnego ukaranego
małżonka.

51. Zakres solidarnej odpowiedzialności małżonków za długi.

Art. 30 oboje małżonkowie są odpowiedzialni solidarnie za zobowiązania zaciągnięte przez
jednego z nich w sprawach wynikających z zaspokojenia zwykłych potrzeb rodziny.
Z ważnych powodów sąd może na żądanie jednego z małżonków postanowić, że za powyższe
zobowiązania odpowiedzialny jest tylko małżonek, który je zaciągnął. Postanowienie to może
być uchylone w razie zmiany okoliczności.
Względem osób trzecich wyłączenie odpowiedzialności solidarnej jest skuteczne, jeżeli było im
wiadome.
Art. 42 Jeżeli małżonek zaciągnął zobowiązanie za zgodą drugiego małżonka, wierzyciel może
żądać zaspokojenia także z majątku wspólnego małżonków.
Jeżeli małżonek zaciągnął zobowiązanie bez zgody drugiego małżonka albo zobowiązanie
jednego z małżonków nie wynika z czynności prawnej, wierzyciel może żądać zaspokojenia z
majątku osobistego dłużnika, z wynagrodzenia za pracę lub z dochodów uzyskanych przez
dłużnika z innej działalności zarobkowej, jak również z korzyści uzyskanych przez tego
małżonka z jego praw autorskich, praw twórcy wynalazku, wzoru lub projektu
racjonalizatorskiego, a jeżeli wierzytelność powstała w związku z prowadzeniem
przedsiębiorstwa, także z przedmiotów majątkowych wchodzących w jego skład.

52. Odpowiedzialność majątkiem wspólnym za zobowiązania małżonków.

Art. 30 oboje małżonkowie są odpowiedzialni solidarnie za zobowiązania zaciągnięte przez
jednego z nich w sprawach wynikających z zaspokojenia zwykłych potrzeb rodziny.
Z ważnych powodów sąd może na żądanie jednego z małżonków postanowić, że za powyższe
zobowiązania odpowiedzialny jest tylko małżonek, który je zaciągnął. Postanowienie to może
być uchylone w razie zmiany okoliczności.
Względem osób trzecich wyłączenie odpowiedzialności solidarnej jest skuteczne, jeżeli było im
wiadome.
Art. 42 Jeżeli małżonek zaciągnął zobowiązanie za zgodą drugiego małżonka, wierzyciel może
żądać zaspokojenia także z majątku wspólnego małżonków.

53. Intercyza – pojęcie, forma i skutki zawarcia.

Art. 47 Małżonkowie mogą przez umowę zawartą w formie aktu notarialnego wspólność
ustawową poszerzyć lub ograniczyć albo ustanowić rozdzielność majątkową lub rozdzielność
majątkową z wyrównaniem dorobków (umowa majątkowa). Umowa majątkowa małżeńska
może być zmieniona albo rozwiązana. W razie jej rozwiązania w trakcie trwania małżeństwa,
powstaje między małżonkami wspólność ustawowa, chyba że strony postanowiły inaczej.
Małżonek może powołać się względem innych osób na umowę majątkową małżeńską, gdy jej
zawarcie oraz rodzaj były tym osobom wiadome.
Nie można przez intercyzę rozszerzyć wspólności na:
- przedmioty majątkowe, które przypadną małżonkowi z tytułu dziedziczenia, zapisu lub
darowizny
- prawa majątkowe, które wynikają ze wspólności łączonej podlegającej odrębnym przepisom
- prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie
- wierzytelności z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia,
o ile nie wchodzą one do wspólności ustawowej, jak również wierzytelności z tytułu
zadośćuczynienia za doznana krzywdę
- niewymagalne jeszcze wierzytelności o wynagrodzenie za pracę lub z tytułu innej działalności
zarobkowej każdego z małżonków.
Natomiast ograniczenie wspólności nie jest w ogóle limitowane. Zakres jej uregulowania zależy
wyłącznie od uznania małżonków.

54. Rozdzielność majątkowa a rozdzielność majątkowa z wyrównaniem

dorobków.
Art. 51 w razie umownego ustanowienia rozdzielności majątkowej, każdy z małżonków
zachowuje zarówno majątek nabyty przed zawarciem umowy, jak i majątek nabyty później.
Każdy z małżonków zarządza samodzielnie swoim majątkiem.
Dorobkiem każdego z małżonków jest wzrost wartości jego majątku po zawarciu umowy
majątkowej.
Art. 514 po ustaniu rozdzielności majątkowej małżonek, którego dorobek jest mniejszy niż
dorobek drugiego małżonka, może żądać wyrównania dorobków przez zapłatę lub przeniesienie
prawa. Z ważnych powodów każdy z małżonków może żądać zmniejszenia obowiązku
wyrównani dorobków. W razie braku porozumienia między stronami co do sposobu lub
wysokości wyrównania rozstrzyga sąd.
W razie śmierci jednego z małżonków, wyrównanie dorobków następuje między jego
spadkobiercami a małżonkiem pozostałym przy życiu. Spadkobiercy małżonka mogą wystąpić z
żądaniem zmniejszenia obowiązku wyrównywania dorobków tylko wtedy, gdy spadkodawca
wytoczył powództwo o unieważnienie małżeństwa albo o rozwód lub wystąpił o orzeczenie
separacji.

55. Przyczyny i skutki ustania małżeńskiej wspólności majątkowej.

Wspólność ustawowa ustaje z mocy prawa z chwilą ustania, unieważnienia lub separowania
małżeństwa. W czasie trwania małżeństwa może być natomiast zniesiona wskutek:
a) umownego wprowadzenia przez małżonków rozdzielności majątkowej – intercyza
b) ubezwłasnowolnienia częściowego lub całkowitego któregokolwiek z małżonków - po jego
zniesieniu powstaje między małżonkami z mocy prawa wspólność ustawowa
c) sądowego zniesienia wspólności – wniosek składa jednej z małżonków do sądu rejonowego.
Sąd w procesie, w postępowaniu odrębnym ustala dzień, w którym wspólność ma ustać.
Podstawowym skutkiem ustania wspólności jest zmiana charakteru dotychczas zgromadzonego
przez małżonków majątku. Pociąga to ze sobą konsekwencje w postaci:
- następuje ustalenie wysokości małżeńskich udziałów w nadal wspólnym ich majątku. Zgodnie
z art. 43 udziały małżonków są równe, jednak z ważnych powodów każdy z małżonków może
żądać, aby ustalenie udziałów nastąpiło z uwzględnieniem stopnia, w którym każdy z nich
przyczynił się do powstania tego majątku, biorąc przy tym również pod uwagę nakład osobistej
pracy przy wychowywaniu dzieci i we wspólnym gospodarstwie domowym
- wysokość udziałów przesądzi o zakresie uprawnień i obowiązków każdego z małżonków w
zarządzie majątkiem wspólnym, posiadaniu, korzystaniu i pobieraniu pożytków z tego majątku
oraz udziału w wydatkach i ciężarach związanych z majątkiem wspólnym
- wierzyciel będzie mógł żądać zaspokojenia z majątku odrębnego dłużnika oraz z udziału tego
małżonka w majątku dorobkowym
- najpóźniej przy dokonywaniu podziału każdy z małżonków powinien zwrócić wydatki i
nakłady poczynione z majątku wspólnego na jego majątek odrębny. Może też żądać zwrotu
wydatków, które poczynił z kolei ze swojego majątku osobistego na majątek wspólny.

56. Uznanie małżonka za zmarłego a problem ustania jego małżeństwa.

Art. 55 W takiej sytuacji prawotwórcza przyjął domniemanie, że małżeństwo ustało z chwilą,
która w orzeczeniu o uznaniu tego małżonka za zmarłego została oznaczona jako chwila jego
śmierci.
Jeżeli po uznaniu jednego z małżonków za zmarłego drugi małżonek zawarł nowy związek
małżeński, związek ten nie może być unieważniony z tego powodu, że małżonek uznany za
zmarłego żyje albo że jego śmierć nastąpiła w innej chwili aniżeli chwila oznaczona w
orzeczeniu uznania go za zmarłego. Przepisu tego nie stosuje się, jeżeli w chwili zawarcia
nowego związku małżeńskiego strony wiedziały, że małżonek uznany za zmarłego pozostaje
przy życiu.

57. Przesłanki rozwodowe.

Każdy z małżonków może żądać rozwiązania małżeństwa przez rozwód, jeśli zostaną określone
wszystkie normatywnie określone wymagania. Sprawy rozwodowe należą do kompetencji
sądów okręgowych, rozpatrywane są w trybie procesowym w postępowaniu odrębnym.
Wzajemne powództwo jest niedopuszczalne, druga strona może jednak także żądać rozwodu.
Przesłanki rozwodowe można podzielić na:
a) pozytywne – uzasadniające rozwiązanie małżeństwa. Jest tu tylko jedna przesłanka:
- zupełny i trwały rozkład pożycia małżeńskiego. Obie cechy muszą być spełnione łącznie.
Zupełny rozkład mamy wtedy, gdy doszło do zerwania wszystkich więzi charakteryzujących
prawidłowe pożycie małżeńskie. Chodzi tu o więź duchową, fizyczną i ekonomiczną. Trwałość
jest natomiast utożsamiana z nieodwracalnością tego procesu. Przepisy nie precyzują okresu,
po upływie którego można uznać rozkład pożycia za trwały.
b) przesłanki negatywne – stoją na przeszkodzie do wydania orzeczenia rozwodowego. Rozwód
jest niedopuszczalny, jeśli:
- miałoby wskutek tego ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci rozwodzących się
małżonków – ocena wpływu rozwodu na sytuację dziecka musi być dokonywana z
uwzględnieniem wszystkich okoliczności każdego konkretnego przypadku. Sąd powinien
porównać aktualną sytuację dziecka z hipotetycznym stanem, jaki zaistnieje po rozwodzie,
uwzględniając zarówno aspekt materialny jak i duchowy.
Dziecko musi być małoletnie w momencie uprawomocnienia się wyroku w sprawie
rozwodowej. Ma to być też wspólne dziecko rozwodzących się stron.
b) z innych względów orzeczenie rozwodu byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego
– wyrok rozwodowy nie może wywołać społecznej dezaprobaty. Z zasadami współżycia
społecznego nie dałoby się pogodzić rażącej krzywdy, jakiej doznałby małżonek sprzeciwiający
się żądaniu rozwodu czy poważne względy natury społeczno-wychowawczej.
c) rozwodu żąda małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia, chyba że współmałżonek zgodzi
się na rozwód albo odmowa wyrażenia zgody jest w danych okolicznościach sprzeczna z
zasadami współżycia społecznego – za wyłącznie winnego rozpadu pożycia małżeńskiego należy
uznać powoda tylko wtedy, gdy tylko jego obciążają zawinione przyczyny rozpadu, a po stronie
współmałżonka brak jakichkolwiek okoliczności, które przyczyniłyby się do powstania rozkładu
lub istnieją nie tak ważne przyczyny niezawinione.

58. Problem tzw. „ważnych powodów” rozkładu pożycia małżeńskiego.

Ustawodawca zrezygnował obecnie z tej przesłanki. Niegdyś do ważnych powodów rozkładu
pożycia małżeńskiego należały przykładowo: cudzołóstwo, nastawanie na życie powoda lub jego
dziecka albo ciężkie znieważenie powoda, odmowa środków utrzymania rodziny, niezasadne
opuszczenie wspólnego mieszkania, popełnienie hańbiącego przestępstwa, prowadzenie
hulaszczego lub rozwiązłego trybu życia, uprawianie hańbiącego zajęcia lub uzyskiwanie z niego
zysków, nałogowe pijaństwo lub narkomania, zaraźliwa choroba weneryczna któregoś z
małżonków oraz niemoc płciowa osób, które nie skończyły jeszcze lat 50. Katalog ten został
wyeliminowany w kodeksie rodzinnym z 1950r.

59. Pojęcie separacji faktycznej i jej aktualne znaczenie.

Separacja faktyczna oznacza życie małżonków osobno bez formalnego uznania tego stanu.
Separacja faktyczna ma pewną doniosłość prawną i odnoszą się do niej następujące sytuacje:
- art. 16 zakłada możliwość unieważnienia małżeństwa wadliwie zawartego przez pełnomocnika
zanim małżonkowie podejmą wspólne pożycie
- art. 28 odnoszący się do przymusowego wykonania obowiązku przyczyniania się małżonków
do zaspokajania potrzeb rodziny może być uruchomiony tylko wtedy, gdy małżonkowie
pozostają w tym momencie we wspólnym pożyciu, w momencie separacji konieczne jest
wytoczenie powództwa o zasądzenie renty potrzebnej na utrzymanie członków rodziny nadal
pozostających we wspólnym gospodarstwie domowym
- życie małżonków w rozłączenia może stanowić podstawę skorygowania przez sąd opiekuńczy
sposobu wykonywania przez nich władzy rodzicielskiej nad wspólnym dzieckiem
- małżonek spadkodawcy, który nie mieszkał ze zmarłym do dnia jego śmierci nie uzyska
uprawnienia do korzystania – w ciągu 3 miesięcy od otwarcia spadku – z mieszkania
zajmowanego przez spadkodawcę i urządzenia domowego.

60. Przesłanki orzeczenia separacji sądowej.

Podobnie jak w przypadku rozwodu można wyróżnić 2 rodzaje przesłanek:
a) przesłankę pozytywną której istnienie jest podstawą do wydania orzeczenia o separacji.
Stanowi ją stan zupełnego i trwałego rozkładu pożycia, przy czym zupełny rozkład pożycia
powinien być wykazany w każdym przypadku a zupełności tego procesu nie trzeba udowadniać.
b) przesłanki negatywne – wyłączają dopuszczalność orzeczenia separacji. Są to:
- sprzeczność takiego rozstrzygnięcia z dobrem wspólnych małoletnich dzieci małżonków
- sprzeczność formalnoprawnego odseparowania małżonków z zasadami współżycia
społecznego
Nie ma tu więc przesłanki wyłącznej winy rozkładu pożycia. Jednak decyduje ona o możliwości
skutecznego żądania od separowanego małżonka środków utrzymania oraz o rozmiarze tych
świadczeń. Sąd powinien więc rozstrzygnąć, czy i który z małżonków ponosi winę za rozkład
pożycia. Wyjątkiem jest orzekanie separacji na podstawie zgodnego żądania małżonków oraz
sytuacje, w których sąd zaniecha orzekania o winie na zgodne żądanie obojga małżonków
zgłoszone w sprawie o separację, wszczętej z powództwa jednej z nich.

61. Zbieg żądania rozwodowego z żądaniem orzeczenia separacji.

Art. 612 jeżeli jeden z małżonków żąda orzeczenia separacji, a drugi orzeczenia rozwodu i
żądanie to jest uzasadnione, sąd orzeka rozwód. Jeżeli jednak orzeczenie rozwodu nie jest
dopuszczalne, a żądanie separacji jest uzasadnione, sąd orzeka separację.
Reguła badania w pierwszej kolejności dalej idącego żądania ma bezwzględne zastosowania nie
zależnie od tego, która ze stron chce rozwodu (powód czy pozwany), a także bez względu na to,
czy alternatywne żądania zostały zgłoszone w sprawie wszczętej powództwem rozwodowym, czy
też w toku procesu o separację.
W każdym z opisanych przypadków wyrok sądowy powinien zawierać rozstrzygnięcie dotyczące
obu alternatywnych żądań, zgłoszonych przez strony.

62. Tryby orzekania w sprawach o separację.

Ustawodawca przewidział 2 tryby orzekania w sprawach o separację:
a) procesowy – wszczynany z powództwa tylko jednego z małżonków. Proces o separację
podlega identycznym regułom proceduralnym, co proces o rozwód. Obowiązkowo odbywa się
posiedzenie pojednawcze, sąd w przypadku przekonania o istnieniu możliwości utrzymania
pożycia małżeńskiego skutkuje zawieszeniem postępowania z urzędu. Sąd może wydać
niezbędne orzeczenia incydentalne regulujące kwestie istotne dla całej rodziny.
b) nieprocesowy – gdy oboje małżonkowie występują ze zgodnym wnioskiem o orzeczenie
separacji. Może on być jednak skutecznie złożony, gdy małżonkowie nie maja wspólnych
małoletnich dzieci. Cofnięcie wnioski przez jedną ze stron lub wyrażenie przez nią w inny
sposób braku zgody na orzeczenie separacji spowoduje umorzenie postępowania. Jeżeli
małżonkowie podtrzymają swoje pierwotne stanowisko merytoryczna ocena zasadności ich
wniosku, dokonana przez sąd przede wszystkim na podstawie art. 611 KRO (przesłanki
separacji), doprowadzi do wydania końcowego postanowienia orzekającego separację lub
oddalającego wniosek.
Niezależnie od trybu postępowania sprawy o separację należą do właściwości sądów
okręgowych.

63. Obligatoryjne i fakultatywne orzeczenia sądu w wyroku rozwiązującym

małżeństwo przez rozwód.
Jeśli powództwo o rozwód okaże się uzasadnione sąd rozwiązuje małżeństwo przez rozwód.
Wyrok taki powinien zawierać dodatkowo rozstrzygnięcia regulujące kwestie istotne dla
członków dotychczasowej rodziny, w zmienionej, porozwodowej sytuacji, chyba że orzekanie w
tych sprawach okaże się bezprzedmiotowe. Uwzględniając brzmienie przepisów kodeksowych
(„sąd może…”, „sąd orzeka..”) rozstrzygnięcia dodatkowe można podzielić na:
- obligatoryjne – dotyczą winy małżonków, władzy rodzicielskiej, obowiązku alimentacyjnego
wobec dziecka oraz sposobu korzystania ze wspólnie nadal zajmowanego mieszkania po
rozwodzie
- fakultatywne – zaliczyć tu należy inne przewidziane w kodeksie sposoby rozstrzygnięcia
kwestii mieszkaniowej, orzeczenie o podziale wspólnego majątku (wydawane wtedy, gdy
dokonanie podziału nie spowoduje nadmiernej zwłoki w postępowaniu) oraz o dostarczeniu
byłemu małżonkowi środków utrzymania. Orzeczenie fakultatywne dzieli się dodatkowo w
literaturze przedmiotu na takie, które podejmowane są na wniosek jednego tylko małżonka i te,
do wydania których potrzebny jest zgodny wniosek obojga.

64. Skutki orzeczonej przez sąd separacji.

Wg art. 614 orzeczenie separacji ma skutki takie, jak rozwiązanie małżeństwa przez rozwód,
chyba że ustawa stanowi inaczej. Sformułowanie to wywoływać może pewne nieścisłości,
dlatego ustawodawca rozwinął tę regułę podstawową w postaci następujących zapisów
szczegółowych:
a) jednoznacznie nakazał odpowiednie stosowanie przepisów rozwodowych dotyczących: winy
małżonków w rozkładzie pożycia (choć z pewnymi wyjątkami), alimentowania przez
separowanych małżonków ich wspólnych małoletnich dzieci i wykonywania nad nimi władzy
rodzicielskiej, rozwiązania kwestii mieszkaniowej oraz dostarczenia środków separowanemu
współmałżonkowi
b) dziecko urodzone po upływie 300 dni od orzeczenia separacji nie jest objęte domniemaniem,
że pochodzi ono od męża matki
c) obowiązek dostarczania środków współmałżonkowi wyprzedza obowiązek alimentacyjny
krewnych uprawnionego
d) małżonek spadkodawcy pozostającego w separacji nie jest powołany do dziedziczenia do nim
z ustawy. Nie jest natomiast wykluczone dziedziczenie na podstawie zapisu testamentowego
e) do wyłączenia żyjącego małżonka od dziedziczenia ustawowego po zmarłym współmałżonku
może dojść ponadto także wtedy, gdy spadkodawca jeszcze za życia wystąpił o orzeczenie
separacji z winy żyjącego, potencjalnego spadkobiercy, a żądanie to było uzasadnione.
Ponadto:
-małżonek pozostający w separacji nie może zawrzeć małżeństwa ani wrócić do nazwiska, które
nosił przed zawarciem małżeństwa
- separowani małżonkowie dalej zobowiązani są do wzajemnej pomocy, gdy wymagają tego
względy słuszności
- wyrok orzekający separację wprowadza, z mocy prawa, między separowanymi małżonkami
przymusowy ustrój rozdzielności majątkowej
- separowani małżonkowie nie mogą dokonać wspólnej adopcji, a także pełnić wspólnie funkcji
zastępczych rodziców lub opiekunów
- przysposobienie dziecka przez jednego z separowanych małżonków nie wymaga zgody
drugiego małżonka
Sąd okręgowy zobowiązany jest do przekazania prawomocnego orzeczenia o separacji do
urzędu stanu cywilnego, w którym sporządzony został akt małżeństwa, w celu wpisania w tym
dokumencie wzmianki o separacji.

65. Znaczenie winy rozkładu pożycia w sprawach rozwodowych i w sprawach i

separację.
Wg art. 57 sąd orzekając rozwód orzeka także, czy i który z małżonków ponosi winę rozkładu
pożycia. Rozstrzygnięcia w tym zakresie mogą być trojakiego rodzaju:
a) oboje małżonkowie zostają winni rozkładu pożycia, określa się wtedy stopień zawinienia
każdego z nich
b) sąd przyjmuje wyłączną winę jednego z małżonków, co automatycznie przesądza o
niewinności drugiego
c) jeśli dokonana ocena wskazuje, że zawinione przyczyny rozkładu obarczają co prawda
jednego tylko z małżonków, ale po stronie drugiego wykazane zostaną przyczyny niezawinione,
sądy często poprzestają na sformułowaniach: „małżonek winny rozkładu” oraz „małżonek
niewinny”
Sąd zaniecha orzekania o winie na zgodne żądanie małżonków. Wtedy następują skutki takie,
jakby żaden z małżonków nie ponosił winy. Ma to znaczenie dla powstania oraz zakresu
postmałżeńskiej alimentacji. Uznanie za wyłącznie winnego rozkładu pożycia wyklucza żądanie
małżonka o środki utrzymania, nawet jeśli znajduje się on w stanie niedostatku. Małżonek
uznany niewinnym może żądać tych środków nawet nie będąc w niedostatku, wystarczy
bowiem wykazać, że rozwód pociągnął za sobą istotne pogorszenie jego sytuacji materialnej.
W sprawach o separację odpowiednio.

66. Rozstrzygnięcie o władzy rodzicielskiej w wyroku rozwodowym lub

separującym małżonków.
Nowela czerwcowa w zakresie orzeczeń, które powinny być brane pod uwagę w wyroku
rozwiązującym małżeństwo przez rozwód wprowadza zmiany, które dotyczą 2 kwestii:
- zmiany sposobu orzekania o władzy rodzicielskiej
- jednoznacznym przyznaniu sądowi rozwodowemu kompetencji do regulowania formy i
częstotliwości kontaktów osobistych byłych małżonków z ich dziećmi.
Wprowadzono instytucję tzw. porozumienia, które rozwodzący się małżonkowie mogą
przedstawić sądowi określając w nim sposób wykonywania władzy rodzicielskiej, częstotliwość i
formę kontaktów osobistych z dzieckiem po rozwiązaniu małżeństwa przez rozwód. Sąd
weryfikuje to porozumienie z punktu zgodności z dobrem dziecka. Jeśli nie dopatrzy się
sprzeczności a zasadne jest oczekiwanie, że małżonkowie będą współdziałać w sprawach
dziecka, sąd respektując porozumienie zawiera w wyroku rozwodowym orzeczenie o
pozostawieniu pełnej władzy rodzicielskiej obojgu małżonkom. Jeśli porozumienie nie zostało
przedstawione albo sąd nie zaakceptował takiego postanowienia, to są ma możliwość
wykorzystania formuły ogólnej tzn. powierzenia wykonywania władzy rodzicielskiej jednemu z
rodziców z jednoczesnym ograniczeniem tej władzy drugiemu do ściśle określonych praw i
obowiązków dotyczących dziecka. Sąd może też wówczas pozbawić władzy rodzicielskiej lub ją
zawiesić w stosunku do jednego lub obojga rodziców na podstawie art. 112 KRO.
Sąd może odstąpić od postulatu prawa rodzeństwa do wspólnego wychowywania się, wydając
orzeczenie o władzy rodzicielskiej po rozwodzie, tylko wtedy, gdyby wspólne wychowywanie
było sprzeczne z dobrem któregoś z rodzeństwa.
Wg art. 614 orzeczenie separacji ma takie same skutki, jak rozwiązanie małżeństwa przez
rozwód, chyba że ustawa stanowi inaczej.

67. Możliwość rozstrzygania kwestii mieszkaniowej w wyroku rozwodowym lub

orzeczeniu separacji.
Art. 58 mówi, że jeżeli małżonkowie zajmują wspólne mieszkanie, sąd w wyroku rozwodowym
orzeka o sposobie korzystania z tego mieszkania przez czas wspólnego w nim zamieszkiwania
rozwiedzionych małżonków. W wypadkach wyjątkowych, gdy jeden z małżonków swym rażąco
nagminnym postępowaniem uniemożliwia wspólne zamieszkiwanie, sąd może nakazać jego
eksmisję na żądanie drugiego małżonka. Na zgodny wniosek stron sąd może orzec również o
podziale wspólnego mieszkania albo o przyznaniu go jednemu z małżonków, jeżeli drugi
małżonek wyraża zgodę na jego opuszczenie bez dostarczenia lokalu zamiennego i
pomieszczenia zastępczego, o ile podział bądź jego przyznanie jednemu z małżonków są
możliwe. Orzekając o wspólnym mieszkaniu małżonków sąd uwzględnia przede wszystkim
potrzeby dzieci i małżonka, któremu powierza wykonywanie władzy rodzicielskiej.
W sprawach o separację odpowiednio.

68. Obowiązek dostarczenia środków utrzymania byłemu małżonkowi lub

małżonkowi separowanemu.
Były małżonek może dochodzić środków utrzymania od współmałżonka na wypadek orzeczenia
rozwodu, składając stosowny wniosek ustnie na rozprawie, w obecności drugiego małżonka
albo na piśmie. Można wyróżnić dwa rodzaje pomałżeńskiej alimentacji:
- podstawową (art. 60 par. 1) - przesłanką skuteczności żądania środków utrzymania jest stan
niedostatku jednego z małżonków. Roszczenie to nie przysługuje małżonkowi uznanemu za
wyłącznie winnego rozkładu pożycia, nawet gdyby był w niedostatku. Może być zastosowany,
gdy w wyroku sądu oboje zostali uznani za winnych lub, gdy zaniechano o orzekaniu winy.
Wysokość zasądzonej kwoty zależy od usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego oraz od
zarobkowych i materialnych możliwości zobowiązanego
- uprzywilejowaną (art. 60 par. 2) – uprzywilejowany został małżonek niewinny, gdyż może on
żądać środków utrzymania od wyłącznie winnego współmałżonka nawet nie będąc w stanie
niedostatku. Wystarczy wykazać, że rozwód pociągnął za sobą istotne pogorszenie jego sytuacji
materialnej.
Art. 60 par 3 Każdy z obowiązków wymienionych wyżej wygasa z chwilą zawarcia przez
uprawnionego małżonka ponownego małżeństwa. Skutku tego nie można natomiast łączyć z
nawiązaniem przez uprawnionego pożycia w konkubinacie.
Małżeństwo zawarte przez zobowiązanego nie powoduje automatycznie wygaśnięcia obowiązku
wobec byłego współmałżonka, może najwyżej spowodować zmniejszenie jego zakresu.
W sprawach o separację odpowiednio, z wyłączeniem art. 50 par. 3.

69. Charakter orzeczenia rozwodowego oraz zakres dopuszczalności późniejszych

zmian jego treści.
Jeśli powództwo o rozwód okaże się zasadne, sąd rozwiąże małżeństwo przez rozwód, jeśli nie
oddali je. Orzeczenie rozwodowe jest więc obligatoryjne. Natomiast orzeczenia rozstrzygające o
ważnych spawach rodziny mogą być obligatoryjne lub fakultatywne.
Każde orzeczenie kończące postępowanie w sprawie o rozwód może być kwestionowane w
trybie nadzoru instancyjnego (apelacja, kasacja).
Skarga o wznowienie postępowania od prawomocnego wyroku rozwiązującego małżeństwo
przez rozwód jest niedopuszczalna, jeżeli choćby jedna ze stron zawarła nowy związek
małżeński.
Prawomocność orzeczenia rozwodowego nie wyklucza możliwości żądania w przyszłości
zmiany zawartych w nim orzeczeń dodatkowych. Przewidują to art. 106 mówiący o tym, że
jeżeli dobro dziecka tego wymaga, sąd opiekuńczy może zmienić orzeczenie o władzy
rodzicielskiej i sposobie jej wykonywania zawarte w orzeczeniu rozwodowym oraz art. 138
przewidujący możliwość żądania zmiany orzeczenia lub umowy dotyczącej obowiązku
alimentacyjnego w razie zmiany stosunków. Orzecznictwo poszerza ten katalog o zmianę
orzeczenia o sposobie korzystania z mieszkania przez czas wspólnego w nim zamieszkiwania
byłych małżonków a także orzeczenie eksmisji po uprawomocnieniu się wyroku.

70. Prawne instrumenty ochrony rodziny w toku postępowania rozwodowego lub

w sprawie o separację.
Ustawodawca nie rezygnuje, w toku postępowania rozwodowego, z prób utrzymania
małżeństwa. Dobitny tego przykład stanowi obowiązkowe posiedzenie pojednawcze
poprzedzające wyznaczenie rozprawy, w czasie którego sędzia ma obowiązek nakłaniania stron
do pojednania, mając w szczególności na uwadze dobro dzieci i społecznie znaczenie trwałości
małżeństwa. Pojednanie się stron lub cofnięcie pozwu upoważni sędziego prowadzącego
postępowanie pojednawcze do umorzenia postępowania rozwodowego. Jeśli pojednanie nie
nastąpi, a odroczenie posiedzenia pojednawczego okaże się bezcelowe, wyznaczony sędzia
stwierdza, że próby pojednania nie dały wyniku.
Przekonanie sądu o istnieniu możliwości utrzymania pożycia małżeńskiego powinno skutkować
zawieszeniem z urzędu postępowania, które można wznowić na wniosek jednej ze stron nie
wcześniej niż po upływie 3 miesięcy. Jeśli wniosek taki nie zostanie złożony w ciągu roku od
zawieszenia postępowania, sąd je umorzy. Podobnie powinien zrobić sąd w razie
nieusprawiedliwionego niestawiennictwa powoda na pierwszą rozprawę. Można z niej
wnioskować, że małżonek nie jest do końca zdecydowany i nie wiadomo, czy rzeczywiście zależy
mu na rozwodzie, skoro nie popiera czynnie powództwa.
W sprawie o separację odpowiednio.

71. Orzeczenia incydentalne w toku postępowania rozwodowego lub w sprawie o

separację.
W czasie przewlekłego procesu zachodzi potrzeba uregulowania niektórych istotnych dla
rodziny spraw. Sąd ma więc możliwość wydania postanowień dotyczących obowiązku
małżonków przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny przez czas trwania procesu,
regulującego sposób roztaczania w tym czasie pieczy nad wspólnymi małoletnimi dziećmi stron
i korzystania przez małżonków ze wspólnego mieszkania, a także nakładającego obowiązek
wydania małżonkowi, który opuścił wspólne mieszkanie, potrzebnych mu przedmiotów.
Powyższe postanowienia – z których 2 pierwsze sąd może wydać nawet z urzędu – mają jedynie
charakter tymczasowych orzeczeń zabezpieczających. Nie przesądzają one o kierunku
ostatecznych rozstrzygnięć, jakie zapadną w ewentualnym wyroku rozwodowym. Mimo to
powinny być podejmowane z pewnym rozeznaniem sytuacji małżonków przez sąd.

72. Zniesienie separacji.

Jedynym normatywnym wymogiem zniesienia separacji przez sąd jest złożenie wspólnego,
zgodnego wniosku o zniesienie separacji, który rozpatruje sąd okręgowy w trybie
nieprocesowym. Zgodny, nie zawierający uchybień formalnych, wniosek stron jest wiążący dla
sądu, który ma obowiązek wydać postanowienie znoszące separację. Cofnięcie wniosku albo
wyrażenie w inny sposób braku zgodny na zniesienie separacji przez któregokolwiek z
małżonków obliguje sąd do umorzenia postępowania. Ustawodawca przewiduje także jego
umorzenie w wypadku śmierci jednego z małżonków w toku postępowania o zniesienie
separacji.
Z chwilą zniesienia separacji ustają jej skutki. Znosząc separację sąd rozstrzyga o władzy
rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem małżonków.
Zniesienie separacji spowoduje przywrócenie następujących praw i obowiązków:
- odżywają obowiązki wspólnego pożycia, wzajemnej pomocy (o ile nie został utrzymany w
okresie separacji), wierności i współdziałania dla dobra rodziny, uprawnienie do wspólnego
rozstrzygania przez małżonków o istotnych sprawach rodziny, zasady solidarnej
odpowiedzialności małżonków za zobowiązania zaciągnięte przez jednego z nich dla
zaspokojenia potrzeb rodziny
- uruchomione zostaje domniemanie z art. 62 o pochodzeniu dziecka z małżeństwa
- małżonkowie mogą ponownie dokonać wspólnej adopcji, a także wspólnie pełnić funkcję
rodziców zastępczych lub opiekunów
- wraca prawo do dziedziczenia oraz roszczenia o zachowek
- zawieszeniu ulega bieg nieprzedawnionych jeszcze w okresie separacji roszczeń
przysługujących jednemu małżonkowi względem drugiego
Wydanie orzeczenia znoszącego separację nie jest uzależnione od wykazania przez małżonków,
że podjęli oni wspólne pożycie.
Z chwilą uprawomocnienia się orzeczenia o zniesieniu separacji niedopuszczalne staje się
wszczęcie postępowania egzekucyjnego w sprawach: o eksmisję, o zaspokajaniu potrzeb
rodziny, o świadczeniach alimentacyjnych na rzecz współmałżonka lub dzieci.
Prawomocne orzeczenie o zniesieniu separacji powinno być przekazane do USC, w którym
sporządzono akt małżeństwa, celem odnotowania tego zdarzenia w postaci kolejnej już
wzmianki.

III. POKREWIEŃSTWO
73. Zagadnienie ustalenia i zaprzeczenia macierzyństwa.
Przyjmuje się, jako ogólną zasadę, że matką dziecka jest kobieta, która je urodziła. Jeśli nie
można ustalić, która kobieta urodziła dane dziecko (np. zjawisko dzieci porzuconych), to
macierzyństwo nie jest formalnie ustalone, a dla dziecka sporządzany jest akt urodzenia w
trybie art. 52 PASC. Podstawą do sporządzenia tego aktu jest postanowieniu sądu
opiekuńczego, który w treści tego orzeczenia przypisuje dziecku wszystkie dane, w większości
fikcyjne, które normalnie wpisuje się w rubryki każdego altu urodzenia. O tym, że jest to akt
fikcyjny świadczy wzmianka marginesowa uwidoczniona w każdym odpisie zupełnym a
wskazująca, że został on sporządzony na podstawie art. 52 PASC.
Jeżeli reguła podstawowa zostaje w praktyce zachowana, to nie ma potrzeby dokonywania
żadnych innych formalnych kroków, a z chwilą wpisania kobiety, która dziecko urodziła,
otwarta jest droga do ustalania macierzyństwa. Mimo to ustawodawca przewidział 2 wypadki
dopuszczające wszczęcie formalnego postępowania:
1) powództwo o zaprzeczenie macierzyństwa
Wdrażane, gdy osoba z kręgu legitymowanych czynnie twierdzi, że kobieta wpisana do aktu
urodzenia dziecka, w rzeczywistości go nie urodziła. Legitymowanymi czynnie są: wpisana
kobieta, biologiczna matka dziecka, dziecko, mężczyzna, którego ojcostwo zostało ustalone na
podstawie wpisu kobiety, która tego dziecka nie urodziła, prokurator. Legitymacja bierna zależy
od tego, kto występuje z powództwem. Kobieta wpisana do aktu urodzenia pozywa dziecko,
dziecko pozywa kobietę wpisaną, jeśli nie żyje, to sąd opiekuńczy ustala kuratora, w
pozostałych przypadkach pozywani są oboje, jeśli matka nie żyje, to tylko dziecko.
Jeśli dziecko osiągnie pełnoletniość pozostałe osoby tracą legitymację czynną. Tylko
pełnoletnie dziecko i prokurator ją zatrzymują. Po śmierci dziecka niemożliwe jest wytoczenie
powództwa o zaprzeczenie macierzyństwa.
Kobieta wpisana i matka rzeczywista powinny wytoczyć powództwo w terminie
nieprzekraczalnym 6 miesięcy od daty sporządzenia aktu urodzenia. Mężczyzna, o którym była
mowa ma również 6 miesięcy liczone od momentu powzięcia informacji, że kobieta wpisana do
aktu urodzenie nie urodziła tego dziecka. Samo dziecko ma 3 lata od momentu osiągnięcia
pełnoletniości. Prokurator nie jest ograniczony żadnymi terminami, a jego legitymacja wygasa
wraz ze śmiercią dziecka.
Od czerwca we wszystkich przypadkach biegu terminu do wytoczenia powództwa dotyczącego
ustalenia lub zaprzeczenia pochodzenia dziecka, ustawodawca przewiduje 3 warianty
składające się na system ochrony osoby legitymowanej czynnie, która w trakcie biegu terminów
zapadła na jakiekolwiek zaburzenie psychiczne uzasadniające jej całkowite
ubezwłasnowolnienie:
a) jeżeli dla takiej osoby został ustalony opiekun, to termin liczony jest na nowo dopiero od
prawomocnego ustalenia opiekuna, a jeśli powziął on informacje uzasadniającą wystąpienie z
powództwem o zaprzeczenie macierzyństwa, to termin ten liczony jest od tej daty
b) jeśli opiekun terminów tych nie wykorzysta a ubezwłasnowolnienie zostanie uchylone,
terminy zaczynami liczyć od nowa według tych samych zasad, co w punkcie a), ale teraz w
odniesieniu do samego legitymowanego czynnie
c) jeśli mimo podstaw do całkowitego ubezwłasnowolnienia opiekun nie został ustanowiony, to
terminy biegną na nowe według zasad z punku a), w odniesieniu do samej osoby legitymowanej
czynnie, ale dopiero po wyleczeniu się z tych zaburzeń w stopniu, który nie uzasadnia już
całkowitego ubezwłasnowolnienia.
2) powództwo o sądowe ustalenie macierzyństwa – instytucja ta wchodzi w rachubę w 2
sytuacjach:
a) w wypadku pozostawania w obrocie prawnym aktu urodzenia tzw. „nieznanych rodziców”
b) po skutecznie zaprzeczeniu macierzyństwa kobiety wpisanej pierwotnie do aktu urodzenia,
która jednak tego dziecka nie urodziła
W obu sytuacjach legitymowanymi czynnie do wystąpienia z powództwem o ustalenie
macierzyństwa są: kobieta, która to dziecko urodziła oraz dziecko, prokurator.
Żądanie takie nie jest formalnie ograniczone żadnym terminem. Trzeba jednak pamiętać, że z
chwilą osiągnięcia przez dziecko pełnoletniości, jego faktyczna matka traci legitymację czynną.
Po śmierci dziecka ustalenie macierzyństwa będzie dopuszczalne jedynie na żądanie jego
ewentualnych zstępnych, zgłoszone w toku procesu wszczętego przez samo dziecko jeszcze za
jego życia.
Legitymacja bierna zależy od tego, kto wszczyna powództwo. Matka pozywa dziecko, a dziecko
matkę, w przypadku jej śmierci sąd wyznacza w jej miejsce kuratora.
Skoro w sprawach o ustalenie macierzyństwa nie ma obwarowania terminowego, zbędna jest
też ochrona powoda w sytuacji wystąpienia podstaw do jego całkowitego ubezwłasnowolnienia.
Przepisy nie podają materialnej przesłanki o ustalenie macierzyństwa.

74. Normatywne sposoby ustalania ojcostwa i ich wzajemne relacje.

Dopiero po przesądzeniu w świetle prawa, kto jest matką dziecka istnieje możliwość ustalenia
pochodzenia dziecka od mężczyzny. Służą temu 3 wzajemnie się wykluczające sposoby
normatywne, z czego pierwsze domniemanie pochodzenia dziecka od męża matki dziecka
odnoszące się do ustalenia pochodzenia małżeńskiego, a dwa pozostałe – uznanie ojcostwa
dziecka i sądowe ustalenie ojcostwa dotyczą pozamałżeńskiego pochodzenia dziecka.

75. Pochodzenie dziecka od męża matki.

Art. 62 Jeżeli dziecko urodziło się w czasie trwania małżeństwa albo przed upływem 300 dni od
jego ustania lub unieważnienia lub sądowego orzeczenia separacji, domniemywa się, że
pochodzi ono od męża lub byłego męża kobiety, która to dziecko urodziła. Jedynym sposobem
obalenia tego domniemania jest zaprzeczenie ojcostwa w sposób skuteczny, tzn. w toku
formalnego postępowania sądowego.
76. Możliwe kolizje domniemań pochodzenia dziecka z małżeństwa.
Ustawodawca przewidział wprost jedną kolizje działania co najmniej dwóch domniemań
wskazujących na różnych mężczyzn jako ojców dziecka. Chodzi o:
a) sytuację, kiedy dziecko rodzi się, co prawda już po ustaniu poprzedniego małżeństwa jego
matki (ale przed upływem 300 dni), ale także po zawarciu przez nią kolejnego związku. W
takiej sytuacji domniemanie przemawia na rzecz drugiego męża matki
b) sytuację, w której dziecko uznane jako poczęte przez określonego mężczyznę rodzi się
następnie w związku małżeńskim jego matki z innym mężczyzną. Domniemanie z art. 62 w
ogóle w tej sytuacji nie zadziałało.
Dokonując noweli czerwcowej ustawodawca dalej nie zauważa możliwości wystąpienia trzeciej
kolizji, mianowicie wtedy, gdy dziecko urodzi bigamistka (kolizja nielegalna). Możliwe są
następujące rozwiązania:
- jeżeli kierownik USC, w którym zostanie zgłoszony fakt urodzenia tego dziecka będzie
dysponować informacją, że matka tego dziecka jest bigamistką powinien odmówić wpisania
któregokolwiek z mężów w rubryce ojca dziecka do czasu wyeliminowania któregokolwiek z
domniemań ze sobą kolidujących
- gdyby natomiast informacji o bigamii kierownik nie posiadał, to po prostu wpisze do aktu
urodzenia tego z mężów, którego akt małżeństwa z matką dziecka zostanie przedłożony do
wpisu. Gdyby następnie drugi z mężów zażądał wpisu go do aktu urodzenia dziecka na
podstawie drugiego aktu małżeństwa z matką dziecka, kierownik powinien mu odmówić, póki
ewentualnie nie zostanie zaprzeczone ojcostwo wpisanego mężczyzny.

77. Instytucja zaprzeczania ojcostwa i jej znaczenie.

Jest to techniczno-prawny sposób wyłączenia domniemania. Po czerwcowej zmianie jedyną
przesłanką materialnoprawną skutecznego zaprzeczenia ojcostwa dziecka małżeńskiego będzie
wykazanie, że mąż matki nie jest biologicznym ojcem.
Niezależnie od tego, kto będzie wytaczał powództwo, a zrobić to mogą: matka dziecka w
terminie 6 miesięcy od urodzenia dziecka, mąż matki dziecka w terminie 6 miesięcy od
powzięcia informacji, że żona urodziła dziecko, nie później jednak niż do osiągnięcia przez
dziecko pełnoletniości, samo dziecko w ciągu 3 lat od osiągnięcia pełnoletniości, przy czym do
zaprzeczenia ojcostwa nie może dojść po śmierci dziecka.
We wszystkich sprawach, których przedmiotem jest przesądzenie tego, od kogo dziecko
pochodzi lub od kogo nie pochodzi obowiązują następujące zasady:
- przy pozytywnym ustaleniu pochodzenia dziecka dopuszczalne jest ustalenie tego
pochodzenia nawet po śmierci tego dziecka, przy czym w sytuacji kiedy takie ustalenie
następuje na podstawie wyroku sądowego (zarówno do macierzyństwa jak i ojcostwa)
warunkiem skuteczności pozytywnego ustalenia jest wytoczenie tego powództwa za życia przez
samo dziecko, po którego śmierci ustalenia mogą dochodzić jego zstępni
- w przypadku negatywnego ustalenia pochodzenia dziecka (zaprzeczenie macierzyństwa lub
ojcostwa oraz ustalenie bezskutecznego ustalenia ojcostwa) owo negatywne ustalenie jest
niedopuszczalne po śmierci dziecka, z jednym wyjątkiem przy ustalaniu bezskuteczności
uznania dziecka, które zostało uznane już po śmierci.
Zasady te dotyczą również legitymacji czynnej prokuratora.
Zaprzeczenie ojcostwa jest niedopuszczalne, jeżeli dziecko zostało poczęte w następstwie
zabiegu medycznego, na który mąż matki wyraził zgodę. Natomiast jeśli zabieg został wykonany
bez porozumienia z mężem lub wbrew jego odmowy zgody na zabieg, zaprzeczenie jest
dopuszczalne.
Dopóki nie zapadnie prawomocny wyrok zaprzeczający ojcostwo, niezależnie od sytuacji
faktycznej w jakiej funkcjonuje małżeństwo, mąż lub były mąż matki uchodzi w świetle prawa
za ojca dziecka swojej żony.
78. Zagadnienia proceduralne postępowania o zaprzeczenie ojcostwa (tryb i
właściwość rzeczowa sądu, legitymacja, przesłanki i terminy).
Sprawy o zaprzeczenie ojcostwa należą do sądów rejonowych, rozpatrywane są w trybie
procesowym, w postępowaniu odrębnym. Legitymację czynną mają: matka dziecka w terminie
6 miesięcy od urodzenia dziecka pozywa ona dziecko i męża, jeśli ten nie żyje to dziecko, mąż
matki dziecka w terminie 6 miesięcy od powzięcia informacji, że żona urodziła dziecko, nie
później jednak niż do osiągnięcia przez dziecko pełnoletniości, pozywa on matkę i dziecko, a
jeśli matka nie żyje – dziecko, samo dziecko w ciągu 3 lat od osiągnięcia pełnoletniości, pozywa
wtedy matkę i jej męża, a jeśli matka nie żyje, to jej męża, jeśli on nie żyje powództwo wytacza
się ustanowionemu przez sąd opiekuńczy kuratorowi, prokurator, przy czym do zaprzeczenia
ojcostwa nie może dojść po śmierci dziecka.
Po czerwcowej zmianie jedyną przesłanką materialnoprawną skutecznego zaprzeczenia
ojcostwa dziecka małżeńskiego będzie wykazanie, że mąż matki nie jest biologicznym ojcem.

79. Ustalenie pochodzenia dziecka w wypadku zawarcia małżeństwa przez jego

biologicznych rodziców dopiero po urodzeniu się dziecka.
Jeżeli ojciec, który dziecko uznał zawiera małżeństwo z matką z jego matką, po urodzeniu się
dziecka, ale jeszcze przed sporządzeniem aktu urodzenia – akt ten sporządza się tak, jak dla
dziecka pochodzącego z małżeństwa. Dr Strzebińczyk uważa, że tak samo powinno się
postępować w wypadku zawarcia małżeństwa przez biologicznych rodziców po urodzeniu się
dziecka, lecz przed sporządzeniem aktu urodzenia, jeśli do czasu jego sporządzenia mąż uzna
dziecko.

80. Istota uznania dziecka.

Po noweli czerwcowej uznanie będzie trzeba bez wątpienia ocenić przede wszystkim jako
jednostronną czynność prawną w postaci dobrowolnego oświadczenia składanego przez
mężczyznę, w którym dodatkowo dopatrzyć się trzeba będzie aktu wiedzy, skoro według
nowych przepisów uznać może tylko ten mężczyzna, od którego dziecko faktycznie pochodzi.
To jednostronne oświadczenie woli a zarazem wiedzy składane jest w obecności uprawnionego
podmiotu ustnie do protokołu. Przy czym dla swej skuteczności wymaga (po noweli już bez
wyjątku) zgody matki dziecka.
Zgoda ta musi być udzielona łącznie z samym oświadczeniem mężczyzny albo przed upływem 3
miesięcy od złożenia takiego oświadczenia przez podmiot uznający.
Treścią takiego oświadczenia jest uznanie faktu ojcostwa.

81. Podmiot uznający i uznawany.

Podmiot uznający: mężczyzna, który ukończył co najmniej 16 lat i nie zachodzi podstawa do
jego całkowitego ubezwłasnowolnienia, a dziecko od niego pochodzi. Przy czym jeżeli nie jest to
mężczyzna pełnoletni, może on dokonać uznania wyłącznie przed sądem opiekuńczym.
Czynność uznania jest nadal czynnością osobistą w tym znaczeniu, że dziecka nie może uznać
ani przedstawiciel ustawowy ojca ani jego pełnomocnik. Po noweli wyeliminowano konieczność
uzyskania zgody przedstawiciela ustawowego mężczyzny, który ukończył 16 lat ale nie jest
jeszcze pełnoletni na akt uznania.
Funkcję kontrolną tamtej dawnej zgody przedstawiciela będzie pełnił sam sąd opiekuńczy
wyłącznie kompetentny w tej sytuacji do odbierania oświadczenia o uznaniu.
Uznane może być dziecko po poczęciu ale jeszcze przed urodzeniem oraz dziecko małoletnie
(dziecka pełnoletniego nie można już skutecznie uznać), w sytuacji, kiedy umrze ono jako
małoletnie, to oświadczenia skuteczne dla procesu uznania – samego mężczyzny oraz matki –
muszą być złożone w nieprzekraczalnym terminie 6 miesięcy od dnia, w którym mężczyzna
uznający dowiedział się o śmierci swojego dziecka, nie później jednak niż przed dniem, w
którym dziecko to osiągnęłoby pełnoletniość.
82. Forma uznania dziecka.
Niezależnie od sytuacji chodzi zawsze o ustne poświadczenie mężczyzny (ojca dziecka)
składane do protokołu przed organem (podmiotem) uprawnionym do odebrania takiego
oświadczenia. Ponieważ do skuteczności uznania ustawodawca wymaga w każdej sytuacji
zgody matki. Ten sam wymóg formalny odnosi się również do jej zgody. Należy jednak
pamiętać o możliwości czasowego rozszczepienia obu oświadczeń, ponieważ matka dziecka
może wyrazić swoją zgodę (po noweli chodzi w istocie o potwierdzenie, że uznający jest ojcem
dziecka) w ciągu 3 miesięcy po złożeniu przez ojca dziecka oświadczenia o uznaniu.
Organem kompetentnym do odbioru oświadczeń potrzebnych do skutecznego uznania
ojcostwa dziecka (ojca i matki) jest zawsze sąd opiekuńczy. Poza jednym przypadkiem,
organem równorzędnym dla sądu jest również kierownik każdego USC. Wyjątkiem jest
sytuacja, w której uznający lub matka dziecka nie mają co prawda pełnej zdolności do
czynności prawnych, ale ukończyli już 16 lat, a brak jest podstaw do ich całkowitego
ubezwłasnowolnienia. W tej sytuacji można złożyć skuteczne oświadczenie o uznaniu jedynie
przed sądem opiekuńczym.
Dodatkowo w rachubę wchodzą 2 inne podmioty uprawnione do odbioru powyższych
oświadczeń:
- polski konsul lub osoba pełniąca jego funkcje, ale tylko wtedy, gdy rodzice będący oboje
Polakami chcą doprowadzić do uznania ich dziecka podczas pobytu za granicą
- w wypadku zagrażającym bezpośrednio życiu ojca lub matki, osoba będąca w
niebezpieczeństwie może złożyć oświadczenie przed następującymi podmiotami: notariusz, ,
wójt/burmistrz/prezydent miasta, starosta powiatu, marszałek województwa oraz sekretarz
gminy lub powiatu. Lista stanowisk jest zamknięta.
Po noweli każdy z tych podmiotów został zobligowany do wyjaśnienia ojcu i matce znaczenia i
konsekwencji przepisów o uznaniu, sensu przepisów o nazwisku dziecka oraz różnicy między
uznaniem a przysposobieniem.
Nowością jest nałożenie na te organy powinności odmówienia odebrania oświadczeń o uznaniu
dziecka, jeśli organ ten ma wątpliwości co do tego, że dziecko pochodzi od uznającego. W
każdej sytuacji, w której uznanie byłoby bezskuteczne organ powinien odmówić przyjęcia
stosownego oświadczenia.

83. Zgoda na uznanie dziecka i jej forma.

Do skuteczności uznania dziecka przez mężczyznę ustawodawca wymaga w każdej sytuacji
zgody matki. Jest ona składana do protokołu przed organem (podmiotem) uprawnionym do
odebrania takiego oświadczenia. Należy jednak pamiętać o możliwości czasowego
rozszczepienia obu oświadczeń, ponieważ matka dziecka może wyrazić swoją zgodę (po noweli
chodzi w istocie o potwierdzenie, że uznający jest ojcem dziecka) w ciągu 3 miesięcy po złożeniu
przez ojca dziecka oświadczenia o uznaniu.
Oświadczenie konieczne do uznania ojcostwa może złożyć osoba, która ukończyła 16 lat i nie
istnieją podstawy do jej całkowitego ubezwłasnowolnienia. Jeśli nie ma ona pełnej zdolności do
czynności prawnych, może złożyć oświadczenie konieczne do uznania ojcostwa tylko przed
sądem opiekuńczym.

84. Unieważnienie uznania dziecka.

Od czerwca nie będzie już sankcji wzruszalności uznania przez jego unieważnienie, będzie
natomiast można wystąpić o ustalenie przez sąd bezskuteczności uznania.
Jedyną przesłanką materialnoprawną, którą należy wykazać w toku procesu jest to, że dziecko
nie pochodzi biologicznie od mężczyzny, który je uznał.
Legitymację czynną, oprócz prokuratora, mają w tych sprawach: matka i ojciec dziecka oraz
dziecko, przy czym legitymacja tych ostatnich jest ograniczona terminem. Matka ma 6 miesięcy
od dokonanego uznania, ojciec 6 miesięcy od momentu, w którym dowiedział się, że dziecko od
niego nie pochodzi, a dziecko ma 3 lata od momentu osiągnięcia pełnoletniości.
Po osiągnięciu przez dziecko pełnoletniości jego dotychczas uchodzący za rodziców osoby tracą
swoją legitymację. Jeżeli dziecko zostało uznane po jego śmierci, która nastąpiła, gdy było ono
jeszcze małoletnie, ojciec może wystąpić o ustalenie bezskuteczności uznania w ciągu 6
miesięcy od powzięcia informacji, że nie jest ojcem, ale nie później niż do momentu, w którym
zmarłe dziecko osiągnęłoby pełnoletniość.
Legitymowanymi biernie w tej sprawie są wszyscy zainteresowani.

85. Sądowe ustalenie ojcostwa.

Jeżeli za dzieckiem nie przemawia domniemanie małżeńskiego pochodzenia, a mężczyzna nie
uznał swojego ojcostwa dobrowolnie (albo nie wyraziła na to zgody matka), ojcostwo może
stwierdzić przymusowo sąd uwzględniając powództwo jednej z legitymowanych osób
(prokuratora, dziecka, matki dziecka lub domniemanego ojca), jeżeli powód zdoła w takim
postępowaniu, że mężczyzna uczestniczący w tym procesie obcował z matką dziecka co
najmniej raz w okresie pomiędzy trzechsetnym a sto osiemdziesiątym pierwszym dniem, licząc
wstecz od daty urodzenia się dziecka, o ile wynikające z udowodnienia tego faktu domniemanie
nie zostanie w takim procesie skutecznie obalone.
Powództwo o sądowe ustalenie ojcostwa jest bezterminowe, z tym że po osiągnięciu przez
dziecko pełnoletniości ojciec i matka tracą swoją legitymację czynną. Pozwanymi w takim
procesie powinny być wszystkie osoby bezpośrednio zainteresowane jego wynikiem. Przy czym
jedynie w przypadku śmierci ojca jako potencjalnej strony procesu, w jego miejsce wstępuje
ustanowiony przez sąd opiekuńczy kurator, śmierć matki nie wymaga dla niej zastępstwa
procesowego. Natomiast śmierć dziecka wyklucza dopuszczalność sądowego ustalenia
ojcostwa, chyba że zmarłe dziecko wcześniej samo wytoczyło powództwo o ustalenie, a po jego
śmierci w czasie procesu, ustalenia ojcostwa żądają jego zstępni.

86. Zagadnienia proceduralne postępowania o ustalenie ojcostwa (tryb i

właściwość rzeczowa sądu, legitymacja, termin).
Sprawy o ustalenie ojcostwa rozpatrywane są przez sądy rejonowe w procesowym
postępowaniu odrębnym. Legitymację czynną mają: prokurator, pełnoletnie dziecko, matka
dziecka lub domniemany ojciec. Niedopuszczalne jest wystąpienie matki lub domniemanego
ojca z powództwem po ukończeniu przez dziecko 18 lat. Matka i dziecko wytaczają powództwo
przeciwko domniemanemu ojcu, a jeśli ten nie żyje sąd opiekuńczy ustala w jego miejsce
kuratora. Domniemany ojciec wytacza powództwo przeciwko dziecku i matce, a jeżeli matka nie
żyje – przeciwko dziecku. W razie śmierci dziecka, które było powodem w sprawie o ustalenie
ojcostwa, ustalenia mogą domagać się jego zstępni.
Powództwo o sądowe ustalenie ojcostwa jest bezterminowe.

87. Możliwość obrony pozwanego w procesie o sądowe ustalenie ojcostwa.

Pozwany ma 3 możliwości obrony:
1) pierwsza polega na niedopuszczeniu zadziałania domniemania z art. 85 (domniemanie
ojcostwa pozamałżeńskiego), a więc udowodnienie, że przez cały kodeksowy okres koncepcyjny
mężczyzna nie obcował z matką tego dziecka
2) można próbować wykazać, że w tym okresie matka dziecka obcowała również z innym
mężczyzną (mężczyznami), ale zarzut ten jest skuteczny tylko wtedy, gdy ojcostwo innego
mężczyzny jest bardziej prawdopodobne.
3) trzecią linią obrony jest wykorzystanie różnorodnych dowodów biologicznych, z których
aktualnie najistotniejsze znaczenie ma dowód z grupowego badania DNA, którego wynik daje
prawie 100% pewności.
88. Aktualne znaczenie zarzutu plurium concumbentium w sprawach o sądowe
ustalenie ojcostwa.
Zarzut plurium concumbentinum jest jedną z linii obrony pozwanego w procesie o sądowe
ustalenie ojcostwa. Reguluje do art. 85 par. 2, Zarzut ten polega na wykazaniu, że nie wcześniej
niż w trzechsetnym i nie później niż w sto osiemdziesiątym pierwszym dniu przed urodzeniem
się dziecka matka obcowała także z innym mężczyzną. Okoliczność ta może być podstawą do
obalenia domniemania ojcostwa pozamałżeńskiego tylko wtedy, gdy z okoliczności wynika, że
ojcostwo mężczyzny jest bardziej prawdopodobne.
Wykazanie tej okoliczności będzie jednak graniczyć z „niepodobieństwem”. Zwłaszcza, że ów
inny mężczyzna nie staje się od razu stroną w procesie.

89. Normatywne skutki ustalenia pochodzenia dziecka.

Po noweli czerwcowej każdy wykorzystany sposób, dzięki któremu przesądzone zostało
macierzyństwo lub ojcostwo powoduje, że między każdym z rodziców (w sensie prawnym) a ich
dzieckiem zostają nawiązane wszystkie stosunki przewidziane w KRO regulujące te więzi
między rodzicami a dziećmi.
Nowela nie przewiduje tu żadnych wyjątków czy odmienności niezależnie od tego, który z
omówionych sposobów ustalenia pochodzenia dziecka został w praktyce wykorzystany. Chodzi
o następujące stosunki prawne:
a) powstaje obowiązek okazywania sobie wzajemnego szacunku i wspieranie się przez rodziców
i dzieci – to obowiązek moralny, niesankcjonowany
b) rodzice dostają prawo do ukształtowania imion i nazwiska dziecka
c) dziecko zostaje również zobowiązane do przyczyniania się do zaspokojenia potrzeb rodziny
e) powstaje osobne od władzy rodzicielskiej (dopiero po wejściu noweli) uprawnienie rodziców
i dzieci do osobistej ze sobą styczności – do wzajemnych kontaktów
f) rodzice i dzieci zobowiązani są „alimentować” się wzajemnie

90. Ustalenie pochodzenia dziecka a treść jego aktu urodzenia.

Jeżeli uznanie dziecka przez ojca nastąpiło przed sporządzeniem aktu urodzenia albo dotyczy
dziecka poczętego, ale jeszcze nie urodzonego, treść oświadczenia o uznaniu wpisuje się do
księgi urodzeń. Wpis ten zostanie uwzględniony przez kierownika USC w momencie
sporządzania aktu urodzenia dziecka. Jeśli uznania dokonuje się w momencie tworzenia aktu
urodzenia, wpisuje się do niego dane ojca. Gdy uznanie miało miejsce po sporządzeniu aktu,
wpisuje się do niego odpowiednią wzmiankę.
Jeżeli ojciec, który dziecko uznał zawiera małżeństwo z jego matką, po urodzeniu się dziecka,
ale jeszcze przed sporządzeniem aktu urodzenia – akt ten sporządza się tak, jak dla dziecka
pochodzącego z małżeństwa. Gdy natomiast rodzice zawierają małżeństwo dopiero po
urodzeniu się dziecka, dla którego został już sporządzony akt urodzenia, do aktu wpisuje się
wzmiankę o zawarciu małżeństwa oraz zmianie nazwiska dziecka. Jeśli jednak w chwili złożenia
wniosku o wpisanie tej wzmianki, ojcostwo męża matki nie było jeszcze ustalone, wniosek taki
można zgłosić z jednoczesnym uznaniem dziecka, a także przy sporządzaniu aktu małżeństwa.

91. Normatywne sposoby ustalania pochodzenia a realizacja zasady prawdy

obiektywnej.
Jeżeli pozwanemu nie uda się obalić wskazującego na niego domniemania z art. 85
(domniemanie ojcostwa pozamałżeńskiego), sąd będzie zobowiązany ustalić jego ojcostwo
niezależnie od tego, czy jest on rzeczywiście biologicznym ojcem, czy nie. Znajdzie to
odzwierciedlenie w postaci wzmianki dodatkowej w akcie urodzenia dziecka.
92. Prawnorodzinne aspekty sztucznego zapłodnienia (także in vitro).
W przypadku sztucznego zapłodnienia możemy napotkać na różne komplikacje, nawet w
związku z ustaleniem macierzyństwa, jeżeli komórka jajowa pobrana od kobiety, która nie jest
w stanie donosić ciąży, zostaje umieszczona w ciele matki zastępczej. Powstaje w takim
momencie pytanie, która z kobiet jest matką dziecka. Przepisy wyraźnie mówią, że matką
dziecka jest kobieta, która je urodziła. Jest to kontrowersyjne, ale , a stan prawny pozwalający
na umieszczenie obu kobiet w akcie urodzenia byłby niekorzystny i niepożądany.
W przypadku, gdy kobieta zostaje zapłodniona nasieniem męża (inseminacja homologiczna),
zarówno sposobem in vivo (ustrojowo) jak i in vitro (pozaustrojowo) zadziała domniemanie z
art. 62 KRO.
Trudności nastręcza sytuacja, gdy kobieta zostanie zapłodniona nasieniem swojego zmarłego
męża, gdyż dziecko urodzi się już poza ramami czasowymi domniemania ojcostwa.
Oczywistymi konsekwencjami są też brak możliwości uznania dziecka i sądowego ustalenia
ojcostwa.
W przypadku inseminacji heterologicznej (gdy kobieta zamężna zostaje zapłodniona nasieniem
obcego mężczyzny), dziecko urodzone w ramach czasowych z art. 62 będzie traktowane jak
dziecko męża matki, choć nie może on być rzeczywistym ojcem dziecka. Teoretycznie mógłby
więc wystąpić z powództwem o zaprzeczenie ojcostwa. Skuteczność takiego powództwa będzie
zależała od zgody męża na dokonanie zabiegu sztucznego zapłodnienia.
Powództwo nie jest dopuszczalne, jeżeli dziecko zostało poczęte w następstwie zabiegu
medycznego, na który mąż matki wyraził zgodę. Natomiast jeśli zabieg został wykonany bez
porozumienia z mężem lub wbrew jego odmowy zgody na zabieg, zaprzeczenie jest
dopuszczalne.

93. Treść stosunków prawnych między rodzicami a dziećmi w ogólności.

Niezależnie od uruchomionego sposobu ustalenia macierzyństwa lub ojcostwa, w każdej
sytuacji przesądzenia tej kwestii w sposób prawem przewidziany, nawiązują się między
rodzicami a dzieckiem następujące stosunki prawnorodzinne:
a) powstaje obowiązek okazywania sobie wzajemnego szacunku i wspieranie się przez rodziców
i dzieci – to obowiązek moralny, niesankcjonowany
b) rodzice dostają prawo do ukształtowania imion i nazwiska dziecka
c) dziecko zostaje również zobowiązane do przyczyniania się do zaspokojenia potrzeb rodziny
e) powstaje osobne od władzy rodzicielskiej (dopiero po wejściu noweli) uprawnienie rodziców
i dzieci do osobistej ze sobą styczności – do wzajemnych kontaktów
f) rodzice i dzieci zobowiązani są „alimentować” się wzajemnie

94. Imię dziecka i dopuszczalność jego zmiany.

Zdecydowana większość autorów upatruje prawo rodziców do nadania dziecku imienia w sferze
ich prerogatyw wynikających z władzy rodzicielskiej. Trzeba jednak zwrócić uwagę, że
uprawnienie to zostało uregulowane formalnie w przepisach znajdujących się poza
problematyką władzy rodzicielskiej.
Pierwsze imię lub imiona dziecka kształtuje się przy sporządzaniu jego aktu urodzenia.
Obowiązują w tym zakresie 2 reguły:
- albo rodzice oświadczają, jakie imię wybrali dla dziecka
- albo przy braku takiego oświadczenia sam kierownik USC, w którym sporządzany jest akt
urodzenia, wpisuje do niego według własnego wyboru jedno z imion stosowne do płci dziecka,
używane w Polsce
Jeżeli rodzice korzystają ze swego uprawnienia, to mimo to są ograniczeni w tym sensie, że
kierownik USC może odmówić wpisania wybranego przez nich imienia, jeśli jest ono
ośmieszające, nieprzyzwoite, podane w formie zdrobniałej, gdy rodzice wybrali więcej niż 2
imiona albo imię niepozwalające odróżnić płci dziecka. W tym ostatnim przypadku praktyka
dopuszcza możliwość nadania drugiego imienia dla mężczyzny imienia Maria lub Miriam.
Poza uzyskaniem uprawnienia do nadania dziecku imienia, uzyskali oni także prawo do zmiany
brzemienia imienia wpisanego pierwotnie do aktu urodzenia w terminie 6 miesięcy od daty
sporządzenia aktu.
Poza tymi zasadami trzeba pamiętać o tym, że imię dziecka wpisane do aktu urodzenia może
być zmienione jeszcze w 2 sytuacjach:
1) przy ewentualnym przysposobieniu dziecka, po osiągnięciu przez dziecko 13 lat jest
wymagana jego zgoda
2) w trybie ustawy o zmianie imion i nazwisk – przesłanką jest ważny powód, sam tryb jest
administracyjny, a zgoda dziecka wymagana jest od 14 roku życia.

95. Nazwisko rodowe dziecka.

Brzmienie nazwiska dziecka zostało uzależnione od podstawowego kryterium, którym jest
ustalenie pochodzenia dziecka od matki lub ojca oraz od tego jaki sposób został w tym celu
wykorzystany. Drugą podstawową zasadą jest, że nazwisko dziecka musi być związane z
nazwiskiem rodziców, wskazując na jego rodowód.
W dwóch sytuacjach nie ma żadnej możliwości kształtowania nazwiska dziecka:
1) nazwisko dziecka nieznanych rodziców (po noweli także w KRO niezależnie od przepisu 52
PASC, potwierdzono, że nazwisko nadaje sąd opiekuńczy)
2) kiedy w stosunku do dziecka ustalone zostało wyłącznie macierzyństwo (chodzi o dziecko
pozamałżeńskie, gdzie nie doszło do uznania ani sądowego ustalenia ojcostwa). Dziecko nosi
nazwisko matki.
We wszystkich 3 sposobach ustalania ojcostwa obowiązuje zasada, że oboje rodzie uzyskali
uprawnienie do wskazania jakie nazwisko będzie nosić ich dziecko. Wybór jest wiążący, jeśli
złożą oni zgodne oświadczenia woli w tym zakresie wskazujące jako nazwisko dziecka nazwisko
jednego z rodziców albo nazwisko składające się z 2 członów a polegające na dodaniu do
nazwiska matki nazwiska ojca dziecka. Jeżeli w tym ostatnim wariancie nazwiska ojca i matki
są dwuczłonowe obowiązuje zasada łączenia pierwszych członów nazwisk rodziców, chyba że
człony te są jednobrzmiące. W braku porozumienia dziecko będzie nosić nazwisko
dwuczłonowe.
W doniesieniu do dziecka, za którym przemawia domniemanie, że dziecko pochodzi od męża
matki i rodzice mają jednakowe nazwisko, dziecko obowiązkowo będzie to nazwisko nosić.
Rodzice ustalają nazwisko swoich dzieci przy sporządzaniu aktu małżeństwa, lub w
zaświadczeniu potrzebnym do zawarcia małżeństwa w trybie wyznaniowym

96. Nadanie dziecku nazwiska ojczyma.

Jeżeli matka małoletniego dziecka zawarła małżeństwo z mężczyzną, który nie jest ojcem tego
dziecka, małżonkowie mogą złożyć przed kierownikiem USC zgodne oświadczenia, że dziecko
będzie nosić takie samo nazwisko, jakie nosi lub nosiłoby ich wspólne dziecko. Do zmiany
nazwiska dziecka, które ukończyło już 13 lat, jest potrzebna jego zgoda. Nadanie dziecku
nazwiska ojczyma nie jest dopuszczalne, jeśli nosi ono nazwisko ojca albo nazwisko utworzone
na podstawie zgodnych oświadczeń rodziców dziecka przez połączenie nazwiska matki z
nazwiskiem ojca.

97. Akt urodzenia dziecka nieznanych rodziców.

W odniesieniu do dziecka nieznanych rodziców, wszystkie dane objęte zwykle treścią aktu
urodzenia ustala postanowieniem sąd opiekuńczy. W ramach tej kompetencji mieści się także
nadanie dziecku imienia i nazwiska oraz określenie imion i nazwisk, które powinny być
wpisane do aktu urodzenia dziecka jako imiona i nazwiska jego rodziców. Obowiązuje przy tym
bezwzględna zasada, że nazwisko nadane dziecku wpisywane jest również jako nazwisko obojga
rodziców.

98. Dopuszczalność zmiany imion i nazwisk.

Poza uzyskaniem uprawnienia do nadania dziecku imienia, uzyskali oni także prawo do zmiany
brzemienia imienia wpisanego pierwotnie do aktu urodzenia w terminie 6 miesięcy od daty
sporządzenia aktu.
Poza tymi zasadami trzeba pamiętać o tym, że imię dziecka wpisane do aktu urodzenia może
być zmienione jeszcze w 2 sytuacjach:
1) przy ewentualnym przysposobieniu dziecka, po osiągnięciu przez dziecko 13 lat jest
wymagana jego zgoda
2) w trybie ustawy o zmianie imion i nazwisk – przesłanką jest ważny powód, sam tryb jest
administracyjny, a zgoda dziecka wymagana jest od 13 roku życia.
Przy sporządzaniu aktu urodzenia pierwszego dziecka rodzice nabywają po noweli dodatkowe
prawo – zmiany swojej wcześniejszej decyzji o wyborze nazwiska dla swoich dzieci zgłoszonej
wcześniej przy zawarciu małżeństwa lub przy sporządzaniu zaświadczeń koniecznych do
zawarcia małżeństwa w trybie wyznaniowym.
Zmiana nazwiska rodowego jest możliwa:
1) w przypadku skutecznego wykorzystania kolejnego sposobu ustalenia pochodzenia dziecka
2) przy zaistnieniu innych zdarzeń prawnorodzinnych – zawarcie przez dziecko małżeństwa,
rozwiązanie takiego małżeństwa przez rozwód lub jego unieważnienie, zawarcie przez jednego z
rodziców dziecka małżeństwa z osobą trzecią względem dziecka, przysposobienie dziecka
3) na podstawie ustawy o zmianie imion i nazwisk, żądanie może zgłosić sam zainteresowany,
jeśli ma ważne powody przemawiające za zmianą nazwiska oraz jeśli brak jest taksatywnie
wymienionych okoliczności wykluczających zmianę.

99. Istota i funkcje władzy rodzicielskiej.

Władza rodzicielska jest prawnym instrumentem umożliwiającym rodzicom przede wszystkim
ostateczne, psychofizyczne ukształtowanie dziecka i przygotowanie go w ten sposób do
samodzielnego życia. Ustawodawca podkreślił to przewidując obowiązek rodziców troszczenia
się o fizyczny i duchowy rozwój dziecka oraz eksponując role jego wychowania i potrzebę
kierowania nim w czasie wykonywania władzy rodzicielskiej. Pełne ukształtowanie osobowości
dziecka obejmuje także jego socjalizację. Rodzice muszą przygotować dziecko do pracy dla
dobra społeczeństwa i do życia we własnej rodzinie prokreacji. Rodzice mają obowiązek
wykonywać swoją władzę tak, jak tego wymaga interes społeczny.
Realizacja wymienionych funkcji umożliwi dziecku samodzielne decydowanie w przyszłości o
własnym losie. Do tego czasu rodzice powinni zaspokajać potrzeby dziecka, dbać o jego osobę i
interesy.

100. Podmioty władzy rodzicielskiej oraz przesłanki jej przysługiwania.

Władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom. Jeżeli wymaga tego dobro dziecka, sąd w
wyroku ustalającym pochodzenie dziecka może orzec o zawieszeniu, ograniczeniu lub
pozbawieniu władzy rodzicielskie jednego lub obojga rodziców. Jeżeli jedno z rodziców nie żyje,
nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych, zostało pozbawione władzy rodzicielskiej lub
gdy została ona zawieszona, władza rodzicielska przysługuje drugiemu z rodziców. Jeżeli
żadnemu z rodziców nie przysługuje władza rodzicielska albo jeżeli rodzice są nieznani, sąd
ustala dla dziecka opiekę.
Podmiotami władzy rodzicielskiej mogą być biologiczni rodzice dziecka lub osoby, które
przysposobiły dziecko.
Przesłanki przysługiwania władzy rodzicielskiej:
- przesądzenie o pochodzeniu dziecka od rodzica
- orzeczenie przysposobienia
- posiadanie przez rodziców pełnej zdolności do czynności prawnych
Przesłankami negatywnymi będą:
- nieustalenie pochodzenia dziecka od rodzica
- brak pełnej zdolności do czynności prawnych
- zniweczenie prawne ustalenia o pochodzeniu dziecka
- rozwiązanie węzła adopcji
- śmierć rodzica
- orzeczenie sądu zawieszające lub pozbawiające władzy rodzicielskiej

101. Treść prawna (atrybuty) władzy rodzicielskiej.

Władza rodzicielska obejmuje w szczególności obowiązek i prawo rodziców do wykonywania
pieczy nad osobą i majątkiem dziecka oraz do wychowywania dziecka, z poszanowaniem jego
godności i praw.
Dziecko pozostające pod władzą rodzicielską winno rodzicom posłuszeństwo, a w sprawach , w
których może samodzielnie podejmować decyzje i składać oświadczenia woli, powinno
wysłuchać opinii i zaleceń rodziców formułowanych dla jego dobra.
Władza rodzicielska powinna być wykonywania tak długo, jak tego wymaga dobro dziecka i
interes społeczny.
Rodzice przed podjęciem decyzji w ważnych sprawach dotyczących osoby dziecka lub jego
majątku powinni je wysłuchać, jeśli rozwój umysłowy, stan zdrowia i stopień dojrzałości
dziecka na to pozwala, oraz uwzględnić w miarę możliwości jego rozsądne życzenia.
Rodzice są ustawowymi przedstawicielami dziecka pozostającego pod ich władzą rodzicielską.
Jeżeli dziecko pozostaje pod władzą rodzicielską obojga rodziców, każde z nich może działać
samodzielnie jako przedstawiciel ustawowy dziecka.

102. Piecza nad osobą dziecka poddanego władzy rodzicielskiej oraz normatywne
reguły jej wykonywania.
Władza rodzicielska obejmuje w szczególności obowiązek i prawo rodziców do wykonywania
pieczy nad osobą i majątkiem dziecka oraz do wychowywania dziecka, z poszanowaniem jego
godności i praw.
Rodzice wychowują dziecko pozostające pod ich władzą rodzicielską i kierują nim. Obowiązani
są troszczyć się o fizyczny i duchowy rozwój dziecka i przygotować je należycie do pracy dla
dobra społeczeństwa odpowiednio do jego uzdolnień.
Rodzice, którzy nie maja pełnej zdolności do czynności prawnych uczestniczą w sprawowaniu
bieżącej pieczy nad osobą dziecka i w jego wychowaniu, chyba że sąd opiekuńczy ze względu na
dobro dziecka postanowi inaczej.
Jeżeli władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom, każde z nich jest obowiązane i
uprawnione do jej wykonywania. O istotnych sprawach dziecka rodzice rozstrzygają wspólnie,
przy braku porozumienia między nimi rozstrzyga sąd opiekuńczy.
Rodzice są autonomiczni w wykonywaniu władzy rodzicielskiej. Sąd ingeruje tylko, gdy dobro
dziecka jest co najmniej zagrożone (nie licząc przypadków, gdzie władza rodzicielska
przysługuje jednemu z rodziców oraz gdy rodzicie opiekują się dzieckiem
ubezwłasnowolnionym). Rodzice mają też wyłączność w zakresie wykonywania władzy
rodzicielskiej, nie są zasadniczo uzależnieni od zachowania, ocen czy poglądów innych
podmiotów. Każdy z rodziców jest także samodzielny względem drugiego.

103. Przedstawicielstwo ustawowe rodziców i jego zakres.

Rodzice są ustawowymi przedstawicielami dziecka pozostającego pod ich władzą rodzicielską.
Jeżeli dziecko pozostaje pod władzą rodzicielską obojga rodziców, każde z nich może działać
samodzielnie jako przedstawiciel ustawowy dziecka.
Istotą przedstawicielstwa jest przede wszystkim dokonywanie w imieniu dziecka czynności
(zarówno prawnych jak i proceduralnych) skutkujących bezpośrednio dla niego.
Żadne z rodziców nie może jednak reprezentować dziecka:
- przy czynnościach prawnych między dziećmi pozostającymi pod ich władzą rodzicielską
- przy czynnościach prawnych między dzieckiem a jednym z rodziców lub jego
współmałżonkiem, chyba że czynność prawna polega na bezpłatnym przysporzeniu na rzecz
dziecka albo gdy dotyczy należnych dziecku od drugiego z rodziców środków utrzymania i
wychowania.
W zakresie umocowania rodziców nie mieszczą się też czynności, które mogą być wykonane
osobiści przez dziecko, jak np. oświadczenie o wstąpieniu w związek małżeński składane przez
nieletniego nupturienta, wyrażenie zgody przez dziecko na zmianę jego nazwiska, po
osiągnięciu pewnego wieku, zgodę adoptowanego na własne przysposobienie czy wyrażenie
przez małoletnią zgody na przerwanie ciąży.

104. Normatywne reguły wykonywania przez rodziców zarządu majątkiem

dziecka.
Władza rodzicielska obejmuje w szczególności obowiązek i prawo rodziców do wykonywania
pieczy nad osobą i majątkiem dziecka oraz do wychowywania dziecka, z poszanowaniem jego
godności i praw.
Rodzice obowiązani są sprawować z należyta starannością zarząd majątkiem dziecka
pozostającego pod ich władzą rodzicielską. Niezastosowanie się do niego pozwala na
postawienie rodzicom zarzutu zawinionego postępowania.
Zarząd ten nie obejmuje zarobku dziecka ani przedmiotów oddanych mu do swobodnego
użytku. Przedmiotem zarządu nie mogą też być przedmioty otrzymane przez dziecko z tytułu
darowizny lub testamentu, jeśli darczyńca lub spadkodawca tak zastrzegł.
Rodzicie nie mogą bez zezwolenia sądu opiekuńczego dokonywać czynności przekraczających
zakres zwykłego zarządu ani wyrażać zgody na dokonywanie takich czynności przez dziecko.
Sąd opiekuńczy może w uzasadnionych przypadkach ustalić wartość rozporządzeń dotyczących
majątku dziecka, które dziecko lub rodzice mogą dokonywać każdego roku bez zgody sądu
opiekuńczego.
Czysty dochód z majątku dziecka powinien być wykorzystany na utrzymanie i wychowywanie
dziecka oraz jego rodzeństwa, które wychowuje się razem. Nadwyżki można przeznaczyć na
zaspokojenie uzasadnionych potrzeb rodziny.

105. Skutki ustania zarządu rodziców majątkiem dziecka.

Po ustaniu zarządu rodzice obowiązani są oddać dziecku lub jego przedstawicielowi
ustawowemu zarządzany przez nich majątek dziecka. Sąd opiekuńczy może nakazać rodzicom
sporządzenie inwentarz z majątku dziecka i przedstawili go sądowi oraz zawiadamiali o
ważniejszych zmianach w tym majątku. Na żądanie dziecka lub jego przedstawiciela
ustawowego, zgłoszone przed upływem roku od ustania zarządu, rodzice obowiązani są złożyć
rachunek z zarządu. Żądanie to nie może jednak dotyczyć dochodów z majątku pobranych w
czasie wykonywania władzy rodzicielskiej.

106. Kryteria należytego sprawowania władzy rodzicielskiej i ich wzajemne

zależności.
Władza rodzicielska powinna być wykonywana przede wszystkim tak, jak tego wymaga dobro
dziecka i interes społeczny. Stan określany jako dobro dziecka to optymalne zaspokojenie jego
potrzeb i zabezpieczenie jego interesów, natomiast stan zgodny z interesem społecznym
wymaga psychofizycznego ukształtowania dziecka i przygotowania go do samodzielnego życia,
stosownie do oczekiwań społeczeństwa.
Kategoria dobra dziecka stanowi środek bieżącej kontroli wykonywania władzy rodzicielskiej,
już samo jego zagrożenie stanowi podstawę stosownej interwencji sądu opiekuńczego.
Kategoria ta pozwala na ocenienie poprawności konkretnego zachowania się rodziców i
porównania go z wzorcem zachowania optymalnie korzystnego dla dziecka.
Kategorie interesu społecznego należy traktować jako wskazówkę, że wykonywanie przez
rodziców władzy rodzicielskiej ma nie tylko wymiar wewnętrzny. Społeczeństwo oczekuje od
jednostki by była ona w jak najmniejszym stopniu uciążliwa, respektowała powszechnie
przyjęte reguły i działała dla dobra społeczeństwa.
Władza rodzicielska wykonywana z dobrze pojętym dobrem dziecka jest władzą wykonywana
także w interesie społecznym, a każde zaniedbanie stanowi potencjalne zagrożenie interesu
społecznego.
W przypadku zarządu majątkiem dochodzi jeszcze kryterium należytej staranności.
Niezastosowanie się do niego pozwala na postawienie rodzicom zarzutu zawinionego
postępowania.

107. Rola sądu opiekuńczego w świetle przepisów o władzy rodzicielskiej.

Sąd opiekuńczy:
- jeżeli wymaga tego dobro dziecka może orzec o zawieszeniu, ograniczeniu lub pozbawieniu
władzy rodzicielskie jednego lub obojga rodziców
- ustala dla dziecka opiekę, jeżeli żadnemu z rodziców nie przysługuje władza rodzicielska albo
jeżeli rodzice są nieznani
- ze względu na dobro dziecka może stanowić w sprawie rodziców, którzy nie maja pełnej
zdolności do czynności prawnych w zakresie ich uczestniczenia w sprawowaniu bieżącej pieczy
nad osobą dziecka i w jego wychowaniu.
- rozstrzyga o istotnych sprawach dziecka, jeżeli rodzice, którym przysługuje władza
rodzicielska, nie mogą się porozumieć
- ustanawia kuratora, jeśli żadne z rodziców nie może reprezentować dziecka pozostającego
pod władzą rodzicielską
- jest obowiązany do udzielania pomocy rodzicom, jeśli jest ona im potrzebna do należytego
wykonywania władzy rodzicielskiej
- zezwala rodzicom na dokonywanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu
majątkiem dziecka
- może nakazać rodzicom by sporządzili inwentarz majątku dziecka i przedstawili go sądowi
oraz zawiadamiali go o ważniejszych zmianach w stanie tego majątku
- jeśli wymaga tego dobro dziecka może zmienić orzeczenie o władzy rodzicielskiej i sposobie
jej wykonywania
- wydaje odpowiednie zarządzenia, gdy dobro dziecka jest zagrożone

108. Władza rodzicielska rodziców nie pozostających w związku małżeńskim lub

żyjących w rozłączeniu.
Jeżeli władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom żyjącym w rozłączeniu, sąd opiekuńczy
może ze względu na dobro dziecka określić sposób jej wykonywania. Może powierzyć jej
wykonywanie jednemu z rodziców, ograniczając władzę rodzicielską drugiego do określonych
obowiązków i uprawnień w stosunku do dziecka. Sąd może pozostawić władzę rodzicielska
obojgu rodzicom, jeżeli przedstawili zgodne z dobrem dziecka porozumienie o sposobie
wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywania kontaktów z dzieckiem, i jest zasadne
oczekiwanie, że będą współdziałać w sprawach dziecka.
Jeżeli jest to zgodne z dobrem dziecka, sąd może także ograniczyć, zawiesić lub odebrać
jednemu lub obojgu rodzicom prawa rodzicielskie.
109. Tzw. „ograniczenie” władzy rodzicielskiej.
Jeżeli władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom żyjącym w rozłączeniu, sąd opiekuńczy
może ze względu na dobro dziecka określić sposób jej wykonywania. Może powierzyć jej
wykonywanie jednemu z rodziców, ograniczając władzę rodzicielską drugiego do określonych
obowiązków i uprawnień w stosunku do dziecka. Sąd może pozostawić władzę rodzicielska
obojgu rodzicom, jeżeli przedstawili zgodne z dobrem dziecka porozumienie o sposobie
wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywania kontaktów z dzieckiem, i jest zasadne
oczekiwanie, że będą współdziałać w sprawach dziecka. Rodzeństwo powinno wychowywać się
razem, chyba że dobro dziecka wymaga innego rozstrzygnięcia.
Jeśli dobro dziecka jest zagrożone sąd wyda następujące zarządzenia ograniczające:
- może zobowiązać rodziców oraz małoletniego do określonego postępowania, w szczególności
skierować ich do placówek lub specjalistów zajmujących się terapią rodzinną
- określi jakie czynności mogą być przez rodziców wykonywane bez zgody sądu, albo poddać
rodziców innym ograniczeniom jakim podlega opiekun
- poddać wykonywanie władzy rodzicielskiej stałemu nadzorowi kuratora
- skierować małoletniego do organizacji lub instytucji powołanej do przygotowania
zawodowego albo innej placówki sprawującej częściową pieczę nad dziećmi
- zarządzić umieszczenie małoletniego w rodzinie zastępczej lub placówce opiekuńczo-
wychowawczej

110. Pojęcie rodziny zastępczej i jej rola w wykonywaniu władzy rodzicielskiej;

typy rodzin zastępczych.
Gdy przysposobienie nie może być dokonane, a zachodzi konieczność okresowego lub trwałego
odseparowania dziecka od jego naturalnych rodziców, przewidziano formy placówek
opiekuńczo-wychowawczych takich jak rodzina zastępcza. Przejmuje ona i realizuje tylko część
obowiązków rodzicielskich, gdyż umieszczenie w nich dziecka jest najczęściej wynikiem
ograniczenia władzy rodzicielskiej. Organizowanie opieki w rodzinach zastępczych oraz
udzielanie pomocy pieniężnej na częściowe pokrycie kosztów utrzymania umieszczonego w nim
dziecka należy do zadań pomocy społecznej. Funkcję rodziny zastępczej może pełnić zarówno
małżeństwo, jak i osoba nie pozostająca w związku małżeńskim. W rodzinie zastępczej nie może
przebywać więcej niż troje dzieci równocześnie.
Rodzaje rodzin zastępczych:
- spokrewnione lub spowinowacone z dzieckiem
- niespokrewnione z dzieckiem
- pełniące zadania pogotowia rodzinnego, które mogą tworzyć wyłącznie osoby
niespokrewnione z dzieckiem

110. Podstawowe typy placówek opiekuńczo – wychowawczych.

Gdy przysposobienie nie może być dokonane, a zachodzi konieczność okresowego lub trwałego
odseparowania dziecka od jego naturalnych rodziców, przewidziano formy placówek
opiekuńczo-wychowawczych. Przejmuje ona i realizuje tylko część obowiązków rodzicielskich,
gdyż umieszczenie w nich dziecka jest najczęściej wynikiem ograniczenia władzy rodzicielskiej.
Organizowanie i prowadzenie placówek opiekuńczo-wychowawczych należy do zadań z zakresu
pomocy społecznej powiatu. Wyróżniamy następujące placówki:
- wsparcia dziennego – wspierają rodzinę w pełnieni u jej podstawowych funkcji i zapewniają
pomoc w wypadku problemów wychowawczych z dzieckiem, zagrożenia demoralizacją,
przestępczością, uzależnieniami, problemów osobistych dziecka, kryzysów w szkole, rodzinie, w
kontaktach z rówieśnikami.
- interwencyjne – przyjmują dzieci, które ukończyły co najmniej 7 lat, w nagłych sytuacjach
kryzysowych. Zapewniają im doraźną całodobową pieczę i kształcenie w czasie całego pobytu,
który nie powinien trwać dłużej niż 3 miesiące. Celem pobytu dziecka w tej placówce jest
dokonanie kompleksowej diagnozy dziecka, stanu jego zdrowia, rozwoju umysłowego, stanu
emocjonalnego i związków rodzinnych
- rodzinne – zapewniają dziecku całodobową pieczę i opiekę w warunkach zbliżonych do domu
rodzinnego. Placówka ta tworzy jedna wielodzietną rodzinę dla dzieci, które nie mogą być
umieszczone w rodzinie zastępczej lub adopcyjnej. Umieszczone mogą tu być dzieci w różnym
wieku
- socjalizacyjne – przeznaczone dla dzieci, którym nie udało się znaleźć rodziny zastępczej.
Gwarantują całodobową opiekę i wychowanie i organizują zajęcia dla dzieci.
- resocjalizacyjne – umieszczane są tu dzieci niedostosowane społecznie w wieku 13-18 lat, w
celu zapewnienia im pieczy i wychowania, resocjalizacji i rewalidacji, możliwość leczenia
uzależnień oraz zdobycia kwalifikacji zawodowej. Placówki te mogą pełnić funkcję w trybie
dziennym, całodobowym, turnusowym i okresowym.

112. Zawieszenie władzy rodzicielskiej i zmiana orzeczenia w tym zakresie.

W razie przemijającej przeszkody w wykonywaniu władzy rodzicielskiej sąd opiekuńczy może
orzec jej zawieszenie. W rachubę wchodzą tylko takie okoliczności, które zupełnie wyłączą
możliwość wykonywania władzy rodzicielskiej, w każdym jej elemencie. Przemijająca oznacza,
że musi ustać przed osiągnięciem przez dziecko pełnoletniości. Im dłuższy, prognozowany czas
trwania przeszkody, tym mniej podstaw do uznania jej za przemijającą.
Trzeba zwrócić uwagę, że sąd może ale nie musi zawieszać władzy rodzicielskiej. Jeśli
przeszkoda dotyczy jednego rodzica, drugi rodzic może bez przeszkód wykonywać swoje
obowiązki, o ile jest w stanie sprawować władzę rodzicielską w pojedynkę.
Zawieszenie będzie uchylone, gdy jego przyczyna odpadnie.

113. Pozbawienie i przywrócenie władzy rodzicielskiej.

Jeżeli władza rodzicielska nie może być wykonywana z powodu trwałej przeszkody albo jeżeli
rodzice nadużywają władzy rodzicielskiej, lub w sposób rażący zaniedbują swe obowiązki
względem dziecka, sąd opiekuńczy pozbawi rodziców władzy rodzicielskiej. Takie orzeczenie
może być wydane także w stosunku do jednego z rodziców.
Sąd może także pozbawić rodziców władzy rodzicielskiej, jeżeli mimo udzielonej pomocy nie
ustały przyczyny zastosowania przez sąd zarządzenia ograniczającego umieszczającego
małoletnie dziecko w rodzinie zastępczej lub placówce opiekuńczo-wychowawczej, a w
szczególności gdy rodzicie trwale nie interesują się dzieckiem.
Pozbawienie władzy rodzicielskiej może być orzeczone także w wyroku orzekającym rozwód,
separację albo unieważnienie małżeństwa.
Trwała przeszkoda oznacza przeszkodę, która według przewidywań nie zostanie w przyszłości
usunięta, albo ustąpi lecz po osiągnięciu przez dziecko pełnoletniości. Do rażących nadużyć
władzy rodzicielskiej zaliczamy m.in.: przekraczanie granic karcenia dziecka, zmuszanie go do
nadmiernej lub nieodpowiedniej pracy, nakłanianie dziecka do niemoralnego życia. Do
rażącego zaniedbywania obowiązków należą: porzucenie dziecka, jego głodzenie, tolerowanie
jego złego prowadzenia się, brak starań o higienę dziecka.
W razie ustania przyczyny, która była podstawą pozbawienia władzy rodzicielskiej, sąd
opiekuńczy może władzę rodzicielską przywrócić.

114. Zakres ingerencji sądu opiekuńczego w osobistą styczność rodziców z

dzieckiem.
Jeżeli wymaga tego dobro dziecka, sąd opiekuńczy ograniczy utrzymywanie kontaktów
rodziców z dzieckiem. Sąd ten może w szczególności:
- zakazać spotykania się z dzieckiem
- zakazać zabierania dziecka poza miejsce jego stałego pobytu
- zezwolić na spotykanie się z dzieckiem tylko w obecności drugiego z rodziców albo opiekuna,
kuratora sądowego lub innej osoby wskazanej przez sąd.
- ograniczyć kontakty do określonych sposobów porozumiewania się na odległość
- zakazać porozumiewania się na odległość
Jeżeli utrzymywanie kontaktów rodziców z dzieckiem poważnie zagraża dobru dziecka lub je
narusza, sąd zakaże ich utrzymywania.
Orzekając w sprawie kontaktów z dzieckiem sąd może zobowiązać rodziców do określonego
postępowania, w szczególności skierować ich do placówek lub specjalistów zajmujących się
terapią rodzinną.
Sąd może zmienić rozstrzygnięcie w sprawie kontaktów, jeśli wymaga tego dobro dziecka.

115. Koncepcja prawna przysposobienia w KRO.

Przysposobienie ma na celu stworzenie dziecku zastępczego środowiska opiekuńczo-
wychowawczego, upodobnionego maksymalnie – w zakresie normatywnych skutków jego
funkcjonowania – do środowiska naturalnego. Potrzeba taka zachodzi zwłaszcza wtedy, gdy
dziecko staje się sierotą naturalnym (po śmierci rodziców) lub społecznym (gdy co najmniej
jedno z rodziców żyje, ale nie wykonuje swoich obowiązków rodzica względem dziecka).

116. Rola ośrodków adopcyjno – opiekuńczych.

Sąd opiekuńczy w trakcie postępowania w sprawie przysposobienia ma obowiązek zasięgnięcia
opinii ośrodka adopcyjno-opiekuńczego przed wydaniem orzeczenia. Ma to związek z rolą tych
placówek. Obecnie działają ośrodki publiczne (organizowane i prowadzone przez powiaty) i
niepubliczne (tworzone przez stowarzyszenia i fundacje czy kościoły i związki wyznaniowe)
Niezależnie od rodzaju pełnią one następujące zadania w zakresie przygotowania adopcji:
- gromadzą informacje o dzieciach, które mogą być przysposobione
- pozyskują osoby zgłaszające gotowość przysposobienia dziecka
- przeprowadzają badania pedagogiczne i psychologiczne oraz wywiady środowiskowe
dotyczące kandydatów na rodziców adopcyjnych
- szkolą, dobierają i kwalifikują kandydatów oraz przygotowują członków ich rodzin do
przyjęcia dziecka
- informują przyszłą rodzinę adopcyjną o stanie zdrowia dziecka, które ma być przysposobione,
oraz o jego sytuacji rodzinnej, a także o prawnych skutkach adopcji
- udzielają pomocy w przygotowaniu wniosków adopcyjnych i gromadzeniu niezbędnych
dokumentów
Ośrodki działają w ramach województwa. Jeden z nich prowadzi bank danych o dzieciach
oczekujących na przysposobienie i o kandydatach zgłaszających gotowość przysposobienia
dziecka.

117. Przesłanki przysposobienia.

Można je pogrupować na:
a) wymogi dotyczące przysposabianego dziecka
- pozytywne:
* małoletniość – wymaganie to powinno być spełnione w dniu złożenia skutecznego wniosku
o przysposobienie
* dobro dziecka – przysposobienie musi spowodować korzystne zmiany w dotychczasowej
sytuacji dziecka
* zgoda dziecka, które ukończyło 13 lat – zgoda nie musi być dla sądu wiążąca, ale odmowa
jest, choć w wyjątkowych przypadkach można zaniechać żądania zgody
- negatywna:
* śmierć dziecka przed uprawomocnieniem się orzeczenia o przysposobieniu
b) przesłanki, które powinni spełnić kandydaci na adoptujących
- pozytywne:
* złożenie stosownego wniosku o przysposobienie
* powinni posiadać pełną zdolność do czynności prawnych
* osobiste kwalifikacje przysposabiającego powinny uzasadniać, że będzie on należycie
wywiązywał się ze swoich obowiązków wynikających z adopcji dziecka
* między przysposabiającym a przysposobionym powinna być odpowiednia różnica wieku
- negatywna:
* śmierć przysposabiającego, wyjątkiem jest sytuacja, gdy oboje małżonkowie wystąpili z
wnioskiem o przysposobienie, a tylko jeden zmarł, drugi natomiast podtrzymuje wniosek a
między nim a dzieckiem powstała więź rodzinna podczas wspólnego razem przebywania przed
wszczęciem postępowania
c) zgoda rodziców dziecka oraz innych osób trzecich, wymaga na do skutecznego dokonania
przysposobienia
- zgoda rodziców
Przesłanka ta jest pomijana, gdy: rodzice zostali pozbawiani władzy rodzicielskiej, są nieznani
lub porozumienie się z nimi napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody.
Zgoda rodziców może być wyrażona w dwóch postaciach:
* w toku postępowania sądowego, dotyczy ona konkretnych przysposabiających, można ją
odwołać do końca tego postępowania
* poprzedzając złożenie wniosku adopcyjnego. Ta zgoda przyjmuje formę zgody blankietowej,
gdyż rodzice zgadzają się na adopcję dziecka w przyszłości bez wskazania przysposabiających,
można ją cofnąć do momentu wszczęcia postępowania adopcyjnego
- zgoda osób trzecich, chodzi tu głównie o zgodę:
* współmałżonka osoby dokonującej przysposobienia
* zgoda opiekuna dziecka
d) udział sądu opiekuńczego – stosunek adopcji powstaje z chwilą uprawomocnienia się
stosownego orzeczenia sądu rejonowego

118. Preadopcja.
Sąd opiekuńczy w trakcie postępowania w sprawie przysposobienia ma obowiązek zasięgnięcia
opinii ośrodka adopcyjno-opiekuńczego przed wydaniem orzeczenia. Nie jest oczywiście
uzależniony wyłącznie od efektów pracy tego ośrodka. Przysposobienie może być orzeczone
także w stosunku do kandydatów, którzy w ogóle nie korzystali z pomocy ośrodka oraz dziecka
niezarejestrowanego w wojewódzkim banku danych. W takich sytuacjach, w celu uzyskania
pewności, że przysposobienie doprowadzi do oczekiwanych skutków, do wytworzenia się
prawidłowych więzi między stronami stosunku, sąd może określić sposób i okres
nadzorowanej, osobistej styczności dziecka z adoptującym, powierzając mu nawet sprawowanie
bieżącej nad dzieckiem pieczy. Nadzorując przebieg takiej faktycznej preadopcji sąd opiekuńczy
może korzystać z pomocy kuratora sądowego lub ośrodka adopcyjno-opiekuńczego.

119. Zgoda rodziców na adopcję.

Do przysposobienia jest potrzebna zgoda rodziców przysposabianego, chyba że zostali oni
pozbawieni władzy rodzicielskiej lub są nieznani albo porozumienie z nimi napotyka na trudne
do przezwyciężenia trudności.
Do szczególnych trudności należą: problemy z ustaleniem miejsca pobytu rodziców lub jednego
z nich albo trudności wynikające ze stanu psychicznego, który znacznie ogranicza lub wyłącza
działanie przez rodzica z pełnym rozeznaniem.
Sąd opiekuńczy może, ze względu na szczególne okoliczności, orzec przysposobienie mimo
braku zgody rodziców, których zdolność do czynności prawnych jest ograniczona, jeżeli
odmowa zgody na przysposobienie jest sprzeczna z dobrem dziecka.
Zgoda rodziców może być wyrażona w dwóch postaciach:
- w toku postępowania sądowego, dotyczy ona konkretnych przysposabiających, można ją
odwołać do końca tego postępowania
- poprzedzając złożenie wniosku adopcyjnego. Ta zgoda przyjmuje formę zgody blankietowej,
gdyż rodzice zgadzają się na adopcję dziecka w przyszłości bez wskazania przysposabiających,
można ją cofnąć do momentu wszczęcia postępowania adopcyjnego

120. Wpływ samego adoptowanego na orzeczenie przysposobienia.

Do przysposobienia potrzebna jest zgoda przysposabianego, który ukończył 13 lat. Związane
jest to z nabyciem przez niego ograniczonej zdolności do czynności prawnych. Wyrażenie
zgody jest osobistym uprawnieniem dziecka, nikt nie może go w tym zastąpić. Oświadczenie
wyrażające lub odmawiające udzielenia zgody powinno być złożone przed sądem w toku
postępowania adopcyjnego. Motywy, którymi kieruje się dziecko nie podlegają ocenie sądu.
Odmowa jest dla sądu wiążąca i jest on zmuszony w takiej sytuacji do oddalenia wniosku o
przysposobienie. Natomiast zgoda dziecka nie musi przesądzić adopcji. Sąd może oddalić
wniosek, jeżeli przysposobienie miałoby kolidować z dobrem dziecka.
Do czasu uprawomocnienia się orzeczenia adopcyjnego dziecko ma możliwość cofnięcia
udzielonej wcześniej zgody.
Sąd opiekuńczy powinien wysłuchać przysposabianego, który nie ukończył lat 13, jeżeli może
on pojąć znaczenie przysposobienia. W doktrynie przyjmuje się jednak, że dziecko, które nie
ukończyło 7 roku życia nie jest w stanie pojąć znaczenia adopcji. Powinność wysłuchania
dziecka ma na celu poznanie jego zdania i uzyskanie w ten sposób przez sąd dodatkowych
informacji ułatwiających ocenę zasadności wniosku o przysposobienie.
Sąd opiekuńczy może wyjątkowo orzec przysposobienie bez żądania zgody przysposabianego
lub bez jego wysłuchania, jeżeli nie jest on zdolny do wyrażania zgody lub jeżeli z oceny
stosunku między przysposabiającym a przysposobionym wynika, że uważa się on za dziecko
przysposabiającego, a żądanie zgody lub wysłuchanie byłoby sprzeczne z dobrem
przysposabianego.

121. Przedmiotowe i podmiotowe rodzaje adopcji w KRO.

Przysposobienie nie jest instytucją jednorodną, prawodawca dokonał jej stratyfikacji z punktu
widzenia kryterium:
a) podmiotowego (osoby adoptującej). Tu z kolei mamy podział na:
- adopcję singularną dokonywaną przez jedną osobę, bądź samotną bądź pozostającą w
małżeństwie
- wspólną adopcję małżeńską, która może być kreowana w różnych wariantach:
* w jednym postępowaniu
* w dwóch postępowaniach, najpierw przez jedną osobę potem przez drugą
b) przedmiotowego (skutków orzeczenia adopcyjnego). Tę adopcję dzielimy na:
- adopcję pełną zwykłą – jej następstwem jest ustanie praw i obowiązków przysposobionego
wynikające z pokrewieństwa względem jego naturalnych krewnych, jak również praw i
obowiązków krewnych wobec dziecka
- przysposobienie całkowite – podstawę orzeczenia stanowi tutaj zgoda rodziców udzielona w
formie blankietowej
- adopcja niepełna – jej następstwem będzie powstanie stosunków wyłącznie między
przysposabiającym a przysposobionym z wyłączeniem innych krewnych adoptującego. Jednak
skutki przysposobienia rozciągają się na zstępnych przysposobionego.

122. Adopcja zagraniczna polskiego dziecka.

Przysposobienie, które spowoduje zmianę dotychczasowego miejsca zamieszkania
przysposabianego w RP na miejsce zamieszkania w innym państwie, może nastąpić wówczas,
gdy tylko w ten sposób można zapewnić dziecku odpowiednie zastępcze środowisko rodzinne.
Przepis ten nie ma zastosowania, jeśli między przysposabiającym a przysposabianym występuje
stosunek pokrewieństwa lub powinowactw, albo gdy przysposabiający już adoptował
rodzeństwo przysposabianego.
Obywatelstwo przysposabianego nie ma tutaj znaczenia.
Dziecko może być zakwalifikowane do adopcji zagranicznej tylko wtedy, gdy żadnemu z
ośrodków w kraju, nie wyłączając tych, które prowadzą wojewódzkie banki danych, nie udało
się – w przewidzianych terminach – pozyskać a Polsce osób wyrażających gotowość
przysposobienia tego dziecka.
Adopcja zagraniczna nie może być orzeczona wcześniej, niż po upływie określonego przez sąd
opiekuńczy okresu osobistej styczności przysposabiającego z przysposabianym w
dotychczasowym miejscu zamieszkania dziecka lub w innej miejscowości w RP.

123. Skutki prawne zwykłego przysposobienia pełnego.

Przez przysposobienie powstaje między przysposabiającym a przysposabiany taki stosunek, jak
między rodzicami a dziećmi. Dochodzi też zakaz zawierania małżeństwa między adoptującym a
adoptowanym.
Przysposobiony nabywa prawa i obowiązki wynikające z pokrewieństwa w stosunku do
krewnych przysposabiającego. Ustają przy tym prawa i obowiązki przysposobionego
wynikające z pokrewieństwa względem jego naturalnych krewnych, jak również prawa i
obowiązki krewnych wobec niego. Chodzi tu o obowiązek wzajemnego wspierania się rodziny,
obowiązku przyczyniania się przez dziecko do zaspokajania potrzeb rodziny i pracy we
wspólnym gospodarstwie domowym, władzę rodzicielską, uprawnienia i obowiązki
alimentacyjne między krewnymi oraz prawa do dziedziczenia na podstawie porządku
ustawowego. Nie ustaje jednak sama więź biologicznego pokrewieństwa, co oznacza, że nadal
obowiązuje zakaz zawierania przez adoptowane dziecko małżeństwa z jego naturalnymi
krewnymi.
Skutki przysposobienia rozciągają się na zstępnych przysposobionego.

124. Skutki prawne przysposobienia niepełnego.

Na żądanie przysposabiającego i za zgodą osób, których zgoda jest do przysposobienia
potrzebna, sąd opiekuńczy orzeka, że skutki przysposobienia polegać będą wyłącznie na
powstaniu stosunku między przysposabiającym a przysposobionym. Skutki przysposobienia
rozciągają się na zstępnych przysposobionego.
Nie jest dopuszczalne ograniczenie skutków przysposobienia, jeśli rodzice przysposobionego
wyrazili przed sądem zgodę na przysposobienie dziecka bez wskazania osoby adoptującego.
Na żądanie przysposabiającego i za zgodą osób, których zgoda jest potrzebna do orzeczenia
adopcji, dopuszczalna jest transformacja tej formy przysposobienia na adopcję pełną zwykłą.
Adopcja ta wywołuje trojakie skutki
1) w zakresie relacji między adoptowanym a adoptującym powstają identyczne więzi
normatywne, jak w przypadku adopcji pełnej, dotyczą one: uzyskania przez przysposabiającego
władzy rodzicielskiej, powstania między stronami obowiązku wzajemnego wspierania się i
alimentowania, a po stronie dziecka, dodatkowo, obowiązku pomocy finansowej rodzicom,
uprawnienia do dziedziczenia z ustawy, a także imienia i nazwiska
2) dziecko przysposobione nie uzyskuje żadnych praw względem krewnych adoptującego, a
krewni ci nie nabywają żadnych praw i obowiązków względem dziecka
3) tylko niektóre stosunki prawne łączące dziecko z krewnymi biologicznymi ulegają zerwaniu:
władza rodzicielska, obowiązek wspierania duchowego i materialnego rodziny.
Obowiązek przysposabiającego wyprzedza obowiązki alimentacyjne krewnych biologicznych
dziecka. Rodzicie adoptowanego dziecka zostali wyłączenia z dziedziczenia po nim.
125. Przysposobienie całkowite (anonimowe, blankietowe) lub fikcja prawna tego
typu adopcji i jego (jej) skutki szczegółowe.
Rodzice mogą przed sądem opiekuńczym wyrazić zgodę na przysposobienie swego dziecka w
przyszłości bez wskazania osoby przysposabiającego. Zgodę tę mogą odwołać przez
oświadczenie złożone przed sądem opiekuńczym, nie później jednak niż przed wszczęciem
sprawy o przysposobienie. Zasadę tę stosuje się odpowiednio, gdy jeden z rodziców wyraził
zgodę, a zgoda drugiego nie była potrzebna lub gdy rodzicie są nieznani albo nie żyją.
Adopcja ta wywołuje takie same skutki jak adopcja pełna, czyli: uzyskanie przez
przysposabiającego władzy rodzicielskiej, powstanie między stronami obowiązku wzajemnego
wspierania się i alimentowania, a po stronie dziecka, dodatkowo, obowiązku pomocy
finansowej rodzicom, uprawnienia do dziedziczenia z ustawy, a także imienia i nazwiska.
Jednak skutki tej adopcji są dalej idące. Niedopuszczalna jest zmiana stanu cywilnego dziecka,
KRO zakazuje sądowego ustalania lub zaprzeczania pochodzenia dziecka, oraz uznania i
unieważnienia uznania. Tego trybu nie można też rozwiązać, ale możliwe jest ponowne
przysposobienie dziecka za życia adoptującego. W przypadku przysposobienia całkowitego
sporządza się zawsze – tym razem z urzędu – nowy akt urodzenia adoptowanego dziecka,
podlegający utajnieniu na zasadach PASC.

126. Imię i nazwisko przysposobionego.

Na wniosek przysposabiającego sąd opiekuńczy może w orzeczeniu przysposobienia zmienić
imię lub imiona przysposobionego. Jeżeli przysposobiony ukończył 13 lat może to nastąpić
jedynie za jego zgodą. Sąd opiekuńczy powinien wysłuchać przysposabianego, który nie
ukończył lat 13, jeżeli może on pojąć znaczenie zmiany imienia.
Przysposobiony otrzymuje nazwisko przysposabiającego, a jeżeli został przysposobiony przez
małżonków wspólnie albo jeden z małżonków przysposobił sobie dziecko drugiego małżonka –
nazwisko, które noszą albo nosiłyby dzieci zrodzone z tego małżeństwa.
Na żądanie osoby, która ma być przysposobiona i za zgodą przysposabiającego sąd opiekuńczy
w orzeczeniu o przysposobieniu postanawia, że przysposobiony nosić będzie nazwisko złożone z
jego dotychczasowego nazwiska i nazwiska przysposabiającego. Jeżeli przysposabiający albo
przysposobiony nosi złożone nazwisko, sąd opiekuńczy rozstrzyga, który człon tego nazwiska
wejdzie w skład nazwiska przysposabianego. Przepisu tego (art. 122 par. 2 KRO) nie stosuje się
w razie sporządzenia nowego aktu urodzenia przysposobionego z wpisaniem
przysposabiających jako rodziców.

127. Akt urodzenia przysposobionego.

Przysposobienie pełne skutkuje wpisaniem do aktu urodzenia dziecka stosownej wzmianki
dodatkowej, przy czym w odpisach skróconych tego aktu wymienia się przysposabiającego jako
rodzica dziecka.
Na wniosek przysposabiającego i za zgodą adoptowanego, który ukończył 13 lat (i odwrotnie)
sąd może nakazać sporządzenie nowego aktu urodzenie, w którego treści osoby
przysposabiające będą figurowały jako rodzice dziecka. Młodsze dziecko powinno być
wysłuchane. Sąd może zaniechać pytania o zgodę małoletniego powyżej lat 13 oraz wysłuchania
młodszego, jeśli z oceny stosunku między stronami wynika, że dziecko uważa
przysposabiających za swoich rodziców, a żądanie zgody byłoby sprzeczne z dobrem dziecka.
Sporządzenie nowego stu urodzenia przysposobionego ma służyć utrzymaniu w tasiemnicy jego
naturalnego pochodzenia. Dawny akt urodzenia dziecka podlega utajnieniu i nie wydaje się z
niego odpisów, choć jego treść uzupełnia się wzmianką dodatkową o sporządzeniu nowego
aktu. Pierwotny akt dostępny będzie w zasadzie tylko na żądanie sądu, zwłaszcza w związku z
prowadzonym postępowaniem w sprawie ustalenia pochodzenia przysposobionego lub
rozwiązania stosunku przysposobienia, oraz samego dziecka dopiero jednak po osiągnięciu
przez nie pełnoletniości.
W przypadku przysposobienia całkowitego sporządza się z urzędu nowy akt urodzenia.
Natomiast w przypadku przysposobienia niepełnego umieszcza się w akcie wyłącznie
dodatkową wzmiankę o adopcji. Sąd opiekuńczy może również wyłączyć możliwość
wymieniania adoptującego jako rodzica dziecka w odpisach skróconych aktu.

128. Rozwiązanie przysposobienia – przesłanki i skutki.

Skoro rodzina naturalna nie daje gwarancji na prawidłowe ułożenie się stosunków między
rodzicem a dzieckiem, to rym bardziej rodzina adopcyjna tego nie gwarantuje, dlatego
ustawodawca przewidział możliwość rozwiązania węzła adopcji. Zarówno przysposobiony jak i
przysposabiający mogą żądać niesienia stosunku przysposobienia. Przesłanki zniesienia adopcji
dzielimy na:
a) pozytywne – jest w sumie tylko jedna taka:
- ważne powody – pod tym pojęciem rozumie się: stan zupełnego i trwałego rozkładu więzi
między przysposabiającym a przysposobionym, konieczność usunięcia przeszkody do zawarcia
małżeństwa przez strony stosunku adopcji, potrzebę umożliwienia małoletniemu powrotu do
rodziny naturalnej, gdy nawiązało z rodzicami biologicznymi silne więzi uczuciowe, potrzebę
pełnej asymilacji dziecka w nowej wspólnocie powstałej po rozwodzie przysposabiających a
wskutek zawarcia przez tego z nich, u którego przebywa małoletni, nowego małżeństwa
b) negatywne – rozwiązanie przysposobienia jest niedopuszczalne:
- jeśli wskutek tego miałoby ucierpieć dobro małoletniego adoptowanego – sytuacje, które
doprowadziłyby do pogorszenia się stanu osobistego lub majątkowego dziecka
- w wypadku przysposobienia powstałego w oparciu o blankietową zgodę rodziców – gdyż
adopcja całkowita ma za zadanie spełniać funkcję rodziny naturalnej, której przecież nie można
rozwiązać
- po śmierci przysposobionego lub przysposabiającego – zgon przysposobionego stanowi
bezwzględną przeszkodę niezależnie czy zmarł on prze wszczęciem postępowania o rozwiązanie
przysposobienia, czy w jego trakcie. Natomiast zgon przysposabiającego po wszczęciu sprawy o
rozwiązanie adopcji spowoduje jedynie ten skutek, że w miejsce przysposabiającego wstąpi do
procesu kurator ustanowiony przez sąd.
Z chwilą rozwiązania stosunku przysposobienia ustają jego skutki. Jeżeli rozwiązanie nastąpiło
po śmierci przysposabiającego , uważa się, że skutki przysposobienia ustały z chwilą śmierci.
Przysposobiony zachowuje nazwisko nabyte przez przysposobienie oraz otrzymane w związku z
przysposobieniem imię lub imiona. Jednakże z ważnych powodów sąd na wniosek
przysposabiającego lub przysposobionego może w orzeczeniu o rozwiązaniu stosunku adopcji
postanowić, że przysposobiony wraca do swojego poprzedniego nazwiska. Na wniosek
przysposobionego sąd orzeka, że wraca on do swoich poprzednich imion.
Powództwo o rozwiązanie przysposobienia może wytoczyć także prokurator.
Z chwilą uprawomocnienia się wyroku wygasa też obowiązek alimentacyjny, choć sąd może
jednak je utrzymać. Wraca także władza rodzicielska rodziców biologicznych. Sąd zobowiązany
jest dostarczenie do USC odpisu prawomocnego wyroku w celu dokonania wzmianki o
rozwiązaniu adopcji w akcie urodzenia.

129. Istota obowiązku alimentacyjnego i jego cechy charakterystyczne.

Alimentacja polega na dostarczeniu środków utrzymania, a w miarę potrzeb także środków
wychowania. Każdy stosunek alimentacyjny przyjmuje postać więzi zobowiązaniowej między
konkretną osobą uprawnioną i równie ściśle oznaczonym podmiotem zobowiązanym.
Uprawnionemu przysługuje roszczenie o alimenty (wierzytelność), zobowiązanemu powinność
spełnienia świadczenia (dług). Prawa i obowiązki składające się na treść tego stosunku mają
charakter majątkowy.
Cechy uprawnień i obowiązków alimentacyjnych:
- niezbywalność – nie przechodzą one na spadkobierców ani uprawnionego ani zobowiązanego
- niedopuszczalność zrzeczenia się roszczeń alimentacyjnych i ich potrącenia
- prawo do żądania alimentów na przyszłość w ogóle się nie przedawnia
- wyłączenie możliwości żądania i dochodzenia alimentów za okres wsteczny – wynika to z
założenia, że obowiązek alimentacyjny służy przede wszystkim zaspokojeniu bieżących potrzeb

130. Podmiotowy zakres alimentacji; kolejność poszczególnych obowiązków

alimentacyjnych.
Obowiązek alimentacyjny dotyczy:
a) małżonków względem siebie na podstawie art. 27 o zaspokajaniu swoich potrzeb
b) krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo
c) przysposabiającego względem przysposobionego, z wykluczeniem adopcji niepełnej
d) ojca dziecka pozamałżeńskiego wobec jej matki
e) powinowatych, ale w ograniczonym zakresie
Jeżeli uprawniony pozostawał lub pozostaje w związku małżeńskim powinien dochodzić
alimentów przede wszystkim od swojego aktualnego lub byłego małżonka, gdyż jego obowiązek
alimentacyjny wyprzedza taki obowiązek jego krewnych.
Gdy chodzi o kolejność alimentowania się naturalnych krewnych, to wszyscy krewni w linii
prostej mają, niezależnie od stopnia pokrewieństwa, obowiązek dostarczania uprawnionemu
alimentów przed jego rodzeństwem. Obowiązek alimentacyjny obciąża zstępnych przed
wstępnymi, a wstępnych przed rodzeństwem. Jeżeli jest kilku zstępnych lub wstępnych o
kolejności ich obowiązku decyduje stopień pokrewieństwa. Krewnych w tym samym stopniu
obowiązek obciąża w częściach odpowiadających ich możliwościom zarobkowym.
Identyczne zasady określają kolejność obowiązków alimentacyjnych między osobami
związanymi węzłem przysposobienia pełnego i adopcji całkowitej.
Trudno natomiast określić kolejność obowiązku alimentacyjnego powinowatych.
Obowiązek alimentacyjny zobowiązanego w dalszej kolejności powstaje w następujących
sytuacjach:
- gdy nie ma osoby zobowiązanej w bliższej kolejności
- gdy osoba ta nie jest w stanie zadośćuczynić swojemu obowiązkowi
- gdy uzyskanie od niej na czas potrzebnych uprawnionemu środków utrzymania jest
niemożliwe lub połączone z nadmiernymi trudnościami

131. Przesłanki obowiązku alimentacyjnego i jego zakres.

Przesłanki te możemy podzielić na:
a) konieczne:
- niedostatek uprawnionego – osoba żądająca alimentów powinna wykazać stan niemożności
zaspokojenia swych niezbędnych potrzeb własnymi siłami i środkami. Do niezbędnych potrzeb
zaliczymy takie, które muszą być koniecznie zaspokojone. Zależą od wieku, płci, stanu zdrowia,
pozycji społecznej czy niekorzystnych zdarzeń losowych
Tej przesłanki ustawodawca nie przewiduje w przypadku roszczenia alimentacyjnego
przysługującego dzieciom, które nie są w stanie samodzielnie się utrzymać, wobec ich rodzicom
oraz w przypadku roszczeń między byłymi lub separowanymi małżonkami o dostarczenie
środków małżonkowi niewinnemu przez małżonka wyłącznie winnego.
- usprawiedliwione potrzeby uprawnionego – wyznaczają one górną granice alimentów, jakich
może dochodzić uprawniony od zobowiązanego. Rozumienie usprawiedliwionych potrzeb:
* w stanie niedostatku usprawiedliwione są potrzeby, których zaspokojenie pozwoli
wyeliminować ten stan
* w przypadku obowiązku alimentowania dziecka usprawiedliwione są potrzeby, których
zaspokojenie pozwoli dziecku osiągnąć poziom równej stopy życiowej z rodzicami
* w przypadku alimentacji separowanego lub byłego małżonka usprawiedliwione potrzeby
ograniczają się do wyrównania uszczerbku poniesionego przez małżonka niewinnego
- zarobkowe i majątkowe możliwości zobowiązanego – ostatecznie decydują o tym, czy w ogóle
powstanie zobowiązanie alimentacyjne, a jeśli tak, to w jakiej wysokości.
b) dodatkowe:
- wyłączna wina i niewinność w przypadku alimentowania separowanego lub byłego małżonka
- dotyczące obowiązku alimentacyjnego względem rodzeństwa
- dotyczące alimentacji między ojczymem (macochą) a pasierbem

132. Sposoby określenia wysokości świadczeń alimentacyjnych oraz formy

wykonywania obowiązku alimentacyjnego.
Dopuszczalna jest każda forma świadczenia alimentacyjnego, a jej wybór powinien odpowiadać
celowi, któremu służy ten obowiązek i uwzględnić okoliczności każdego konkretnego
przypadku. Podstawowymi formami alimentacji są świadczenia:
a) w naturze – poprzez przeznaczenie zgromadzonych środków na utrzymanie rodziny
(żywienie, ubranie, leczenie, kształcenie, rozrywki). Dobrowolne świadczenia pieniężne są
uzupełniającą formą alimentacji np. kieszonkowe
b) pieniężne – odgrywają najistotniejszą rolę, gdy strony mieszkają osobno, a zobowiązany nie
wywiązuje się dobrowolnie ze swoich alimentacyjnych powinności. Skuteczne jest wtedy
zwrócenie się do sądu o zasądzenie od zobowiązanego renty alimentacyjnej opiewające na
określone kwoty świadczeń okresowych, płatne zazwyczaj samemu uprawnionemu lub do rąk
jego ustawowego przedstawiciela. Taki sposób oznaczenia zakresu obowiązku alimentacyjnego
umożliwia jego egzekucję oraz ewentualne uprawnienie do wypłacania uprawnionemu
świadczeń z funduszu alimentacyjnego.
Wysokość alimentów jest pochodną potrzeb uprawnionego oraz możliwości zobowiązanego.
Wysokość alimentów ustala się w postaci procentu dochodów uzyskanych przez
zobowiązanego. Wykorzystując ten sposób sąd działa dwuetapowo. Najpierw określa kwotowo
wysokość alimentów, później ustala jaki jest to procent dochodów zobowiązanego, tak
określoną kwotę podaje w wyroku. Możliwe jest wytoczenie powództwa korygującego przez
każdą ze stron.
Zasądzenie procentowej części dochodów od zobowiązanego dopuszczalne jest tylko wtedy,
gdy:
- uprawniony ma prawo do równej stopy życiowej z zobowiązanym
- dochody stanowią stałe źródło utrzymania zobowiązanego
- system wynagradzania gwarantuje regularne, zbliżone do siebie dochody okresowe

133. Alimentacyjne obowiązek rodziców wobec dziecka.

Rodzice obowiązani są do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które nie jest jeszcze
w stanie utrzymać się samodzielnie, chyba że dochody z majątku dziecka wystarczają na
pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania.
Poza powyższym wypadkiem uprawniony do alimentów jest ten, kto jest w niedostatku.
Rodzice mogą uchylić się od świadczeń alimentacyjnych względem dziecka pełnoletniego, jeżeli
są one połączone z nadmiernym dla nich uszczerbkiem lub jeżeli dziecko nie dokłada starań w
celu uzyskania możności samodzielnego utrzymania się.
Wykonanie obowiązku alimentacyjnego względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie
utrzymać się samodzielnie może polegać w całości lub w części na osobistych staraniach o
utrzymanie lub o wychowanie uprawnionego; w takim przypadku świadczenie alimentacyjnie
pozostałych zobowiązanych polega na pokrywaniu w całości lub w części kosztów utrzymania
lub wychowania uprawnionego. Świadczenia pomocy społecznej lub funduszu alimentacyjnego
podlegające zwrotowi przez zobowiązanego nie wpływają na zakres obowiązku
alimentacyjnego.
134. Obowiązek alimentacyjny krewnych.
Obowiązek dostarczenia środków utrzymania, a w miarę potrzeby środków wychowania
obciąża krewnych w linii prostej. Gdy chodzi o kolejność alimentowania się naturalnych
krewnych, to wszyscy krewni w linii prostej mają, niezależnie od stopnia pokrewieństwa, mają
obowiązek dostarczania uprawnionemu alimentów przed jego rodzeństwem. Obowiązek
alimentacyjny obciąża zstępnych przed wstępnymi, a wstępnych przed rodzeństwem. Jeżeli jest
kilku zstępnych lub wstępnych o kolejności ich obowiązku decyduje stopień pokrewieństwa.
Krewnych w tym samym stopniu obowiązek obciąża w częściach odpowiadających ich
możliwościom zarobkowym.
Obowiązek alimentacyjny zobowiązanego w dalszej kolejności powstaje w następujących
sytuacjach:
- gdy nie ma osoby zobowiązanej w bliższej kolejności
- gdy osoba ta nie jest w stanie zadośćuczynić swojemu obowiązkowi
- gdy uzyskanie od niej na czas potrzebnych uprawnionemu środków utrzymania jest
niemożliwe lub połączone z nadmiernymi trudnościami

135. Obowiązek alimentacji w przypadku adopcji niepełnej.

Jeżeli skutki przysposobienia polegają wyłącznie na powstaniu stosunku między
przysposabiającym a przysposobionym, obowiązek alimentacyjny względem przysposobionego
obciąża przysposabiającego przed wstępnymi i rodzeństwem przysposobionego, a obowiązek
alimentacyjny względem wstępnych i rodzeństwa obciąża przysposobionego dopiero w
ostatniej kolejności. Jeżeli jeden z małżonków przysposobił dziecko drugiego małżonka,
przysposobienie nie ma wpływu na obowiązek alimentacyjny między przysposobionym a tym
drugim małżonkiem i jego krewnymi.

136. Alimentowanie się powinowatych.

Dziecko może żądać świadczeń alimentacyjnych od męża swojej matki, nie będącego jego
ojcem, jeżeli odpowiada to zasadom współżycia społecznego. Takie samo uprawnienie
przysługuje dziecku w stosunku do żony swego ojca nie będącej jego matką.
Mąż matki dziecka, nie będący jego ojcem, może żądać od dziecka świadczeń alimentacyjnych,
jeżeli przyczyniał się do wychowania i utrzymania dziecka, a żądanie jego odpowiada zasadom
współżycia społecznego. Takie samo uprawnienie przysługuje żonie ojca dziecka, nie będącej
jego matką.
Do tego obowiązku stosuje się odpowiednio przepisy alimentacyjne między krewnymi.

137. Roszczenia matki dziecka pozamałżeńskiego wobec jego ojca, związane z

ciążą i porodem oraz ich charakter.
Ojciec nie będący mężem matki obowiązany jest przyczynić się w rozmiarze odpowiadającym
okolicznościom do pokrycia wydatków związanych z ciążą i porodem oraz kosztów
trzymiesięcznego utrzymania matki w okresie porodu. Z ważnych powodów matka może żądać
udziału ojca w kosztach swego utrzymania przez czas dłuższy niż 3 miesiące. Jeśli wskutek ciąży
lub porodu matka poniosła inne konieczne wydatki albo szczególne straty majątkowe, może
ona żądać, ażeby ojciec pokrył odpowiednią część tych wydatków lub strat. Powyższe roszczenia
przysługują matce nawet w wypadku, gdy dziecko urodziło się nieżywe.
Roszczenia te przedawniają się po upływie 3 lat od dnia porodu.
Jeżeli ojcostwo mężczyzny nie będącego mężem matki zostało uwiarygodnione, matka może
żądać, ażeby mężczyzna ten jeszcze przed urodzeniem się dziecka wyłożył odpowiednią sumę
pieniężną na koszty utrzymania matki przez trzy miesiące w okresie porodu oraz na koszty
utrzymania dziecka przez pierwsze trzy miesiące po urodzeniu. Termin i sposób zapłaty tej
sumy określa sąd.
138. Przedawnienie roszczeń alimentacyjnych; regresy w prawie alimentacyjnym.
Roszczenia o świadczenia alimentacyjne przedawniają się z upływem lat trzech.
Niezaspokojone potrzeby uprawnionego z czasu przed wniesieniem powództwa o alimenty sąd
uwzględnia zasądzając odpowiednią sumę pieniężną. W uzasadnionych przypadkach sąd może
rozłożyć zasądzone świadczenie na raty.
Osoba, która dostarcza drugiemu środków utrzymania lub wychowania nie będąc do tego
zobowiązana albo będąc zobowiązana z tego powodu, że uzyskanie na czas świadczeń
alimentacyjnych od osoby zobowiązanej w bliższej lub tej samej kolejności byłoby dla
uprawnionego niemożliwe lub połączone z nadmiernymi trudnościami, może żądać zwrotu od
osoby, która powinna była te świadczenia spełniać.
Roszczenie to przedawnia się z upływem trzech lat.

139. Ochrona świadczeń alimentacyjnych.

Zarówno świadczenia jak i roszczenia alimentacyjne korzystają z wieloaspektowej i
interdyscyplinarnej ochrony. Z instrumentów materialnoprawnych należy wymienić
mechanizm nieprzedawnialności samego prawa do żądania alimentów, niedopuszczalności
zrzeczenia się roszczenia alimentacyjnego oraz zakazu potrącania długów uprawnionego z
uzyskanych świadczeń alimentacyjnych.
Znaczne są również ułatwienia proceduralne w dochodzeniu alimentów. Dotyczą one przede
wszystkim wszczęcia postępowania. Z powództwem nie musi koniecznie występować sam
uprawniony, wytoczyć może je prokurator lub upoważniona do tego organizacja społeczna.
Powództwo może być przy tym wytoczone według miejsca zamieszkania uprawnionego. Powód
korzysta też z ustawowego zwolnienia od kosztów sądowych i to zarówno w postępowaniu
rozpoznawczym, jak i egzekucyjnym.
W trakcie postępowania rozpoznawczego sytuacja osób alimentowanych doznaje dwojakiej
ochrony. Z jednej strony świadczenia alimentacyjne nie podlegają egzekucji na poczet długów
uprawnionego, z drugiej korzystają z pewnych ułatwień np. pracodawca może dokonać
potrąceń z wynagrodzenia.
Instytucją gwarantującą wierzycielowi realną wypłatę świadczeń jest, pozostający w gestii ZUS,
fundusz alimentacyjny. O świadczenia z tego funduszu mogą się starać dzieci, osoby o
znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności lub posiadające równorzędne
orzeczenie, ale także wszyscy uprawnieni do alimentacji, jeśli nie ukończyli 50 lat, o ile ich
potrzeby nie są w pełni pokrywane z funduszy państwowych albo społecznych.
Problemy wiążą się z zabezpieczeniem alimentów od zobowiązanego udającego się za granicę.
Lecz i w tym zakresie są pewne możliwości ochrony świadczeń alimentacyjnych, jak:
utrudnienie wyjazdu zobowiązanego wykorzystując instytucję odmowy wydania paszportu,
zabezpieczenie należnych świadczeń poprzez ustanowienie przez zobowiązanego zastawu,
hipoteki lub poręczenia osoby trzeciej za dług alimentacyjny albo złożenia odpowiedniej kwoty
do depozytu sądowego.
Celowa niealimentacja – jako przestępstwo – spowodować może odpowiedzialność karną
zobowiązanego.

IV. OPIEKA I KURATELA.

140. Kandydat na opiekuna.
Opiekę sprawuje opiekun. Wspólna opieka jest dopuszczalna tylko w przypadku małżeństw.
Nie może być ustanowiona opiekunem osoba, która nie ma pełnej zdolności do czynności
prawnych albo została pozbawiona praw publicznych.
Opiekunem małoletniego nie może być także ustalona osoba, która została pozbawiona władzy
rodzicielskiej albo skazana za przestępstwo przeciw wolności seksualnej lub obyczajności albo
za umyślne przestępstwo z użyciem przemocy wobec osoby lub przestępstwo popełnione na
szkodę małoletniego lub we współdziałaniu z nim, albo osoba, wobec której orzeczona zakaz
prowadzenia działalności związanej z wychowaniem, leczeniem, edukacją małoletnich lub
opieką nad nimi, lub obowiązek powstrzymywania się od przebywania w określonych
środowiskach lub miejscach, zakaz kontaktowania się z określonymi osobami lub zakaz
opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu.
Nie może być ustanowiony opiekunem ten, wobec którego zachodzi prawdopodobieństwo, że
nie wywiąże się należycie z obowiązku opiekuna.
Gdy wzgląd na dobro dziecka pozostającego pod opieką nie stoi na przeszkodzie, opiekunem
małoletniego powinna być ustanowiona przede wszystkim osoba wskazana przez ojca lub
matkę, jeżeli nie byli pozbawieni władzy rodzicielskiej. Jeśli osoba ta nie została opiekunem
powinno się go ustanowić spośród krewnych lub innych bliskich osób pozostającego pod opieką
dziecka albo jego rodziców. W braku takich osób sąd zwraca się o wskazanie osoby, której
opieka mogłaby być powierzona do właściwej organizacyjnie jednostki pomocy społecznej albo
organizacji społecznej, do której należy piecza nad małoletnim, a jeżeli pozostający pod opieką
przebywa w placówce opiekuńczo-wychowawczej albo innej podobnej placówce, w zakładzie
poprawczym lub schronisku dla nieletnich sąd może się zwrócić także do takiej instytucji.
W wypadku potrzeby ustanowienia opieki dla małoletniego przebywającego w rodzinie
zastępczej – sąd powierzy sprawowanie tej opieki przede wszystkim rodzicom zastępczym.

141. Przypadki i tryby ustanawiania opieki.

Opiekę ustanawia się dla dziecka, gdy:
a) żadnemu z rodziców nie przysługuje władza rodzicielska – z tą sytuacją mamy do czynienia
wówczas, gdy w odniesieniu do obojga rodziców zaistnieje jedna z następujących okoliczności:
- śmierć rodzica
- brak po stronie rodzica pełnej zdolności do czynności prawnych
- pozbawienie władzy rodzicielskiej
- zawieszenie władzy rodzicielskiej
b) rodzice dziecka są nieznani – rodzice są nieznani, gdy nieustalono macierzyństwa, a w
konsekwencji i ojcostwa.
Postępowanie o ustanowienie opieki prowadzone jest w trybie nieprocesowym, przy czym sąd
opiekuńczy powinien podjąć je z urzędu, skoro tylko poweźmie wiadomość, że zachodzi ku
temu prawny powód. Obowiązek ustanowienia opiekuna w każdym przypadku jest wyrazem
zasady powszechności opieki. Do czasu objęcia opieki nad dzieckiem przez opiekuna sąd może
wyznaczyć dla nie go kuratora. Opieka może być sprawowana przez jedną osobę lub
małżeństwo. Ten sam opiekun może sprawować pieczę nad kilkorgiem dzieci, jeśli nie
występuje sprzeczność interesów.
Można wyróżnić następujące etapy powierzania opieki: typowanie kandydata na opiekuna,
weryfikacja wytypowanego kandydata, wydanie postanowienia o ustanowieniu opieki, złożenie
przyrzeczenia przez opiekuna, które skutkuje niezwłocznym objęciem opieki. Każdy kogo sąd
ustanowił opiekunem, obowiązany jest opiekę objąć. Z ważnych powodów sąd może zwolnić go
z tego obowiązku.

142. Prawna treść (atrybuty) opieki.

Opiekun sprawuje pieczę nad osobą i majątkiem pozostającego pod opieką. Podlega przy tym
nadzorowi sąd opiekuńczego. Jest on także przedstawicielem ustawowym pupila.
Element pieczy nad pupilem zawiera czynności faktyczne obejmujące zwłaszcza wychowanie
pupila, kierowanie nim, troskę o jego fizyczny i duchowy rozwój oraz należyte przygotowanie
pupila do pracy dla dobra społeczeństwa zgodnie z jego uzdolnieniami, przy opiece nad
ubezwłasnowolnionym pupilem dochodzą starania pielęgnacyjne. Od zgody opiekuna zależeć
będzie ewentualna zmiana imienia i nazwiska podopiecznego, uznanie małoletniego pupila,
którego matce nie przysługuje władza rodzicielska oraz przysposobienie dziecka. Miejscem
zamieszkania osoby pozostającej pod opieką jest miejsce zamieszkania opiekuna.
Piecza opiekuna nie musi dotyczyć całego majątku pupila, gdyż sąd opiekuńczy może
zobowiązać opiekuna do złożenia do depozytu sądowego kosztowności (biżuteria, znaki
pieniężne czy znaczki mające wartość numizmatyczną, medale), papierów wartościowych
(weksle, czeki, obligacje, losy oszczędnościowe) i innych dokumentów pupila. Gotówka pupila,
jeśli nie jest potrzebna do zaspokajania jego uzasadnionych potrzeb, powinna być złożona w
instytucji bankowej. Opiekun może podejmować z niej pieniądze tylko za zgodą sądu
opiekuńczego. Piecza opiekuna nie obejmuje zarobku pupila oraz przedmiotów oddanych mu
do swobodnego użytku, a także przedmiotów przypadających pupilowi z tytułu darowizny lub
dziedziczenia, jeżeli darczyńca lub spadkodawca tak zastrzegł.
Istotą przedstawicielstwa jest przede wszystkim dokonywanie w imieniu pupila czynności
skutkujących bezpośrednio dla niego. Zarówno czynności prawnych jak i proceduralnych.
Opiekun nie może jednak reprezentować pupila:
- przy czynnościach prawnych między dziećmi osobami pozostającymi pod jego opieką
- przy czynnościach prawnych między pupilem a opiekunem lub jego małżonkiem, zstępnymi,
wstępnymi lub rodzeństwem chyba że czynność prawna polega na bezpłatnym przysporzeniu
na rzecz dziecka albo że dotyczy należnych dziecku od drugiego z rodziców środków utrzymania
i wychowania.
Wydaje się, że w wypadku powierzenia opieki małżonkom, każde z nich może reprezentować
pupila samodzielnie, chyba że do dokonania konkretnej czynności ustawodawca przewidział
łączną reprezentację obojga.

143. Normatywne reguły sprawowania opieki.

Opiekun zobowiązany jest wykonywać swe czynności z należytą starannością, jak tego wymaga
dobro pozostającego pod opieką i interes społeczny. Stan określany jako dobro pupila, to
optymalne zaspokojenie jego potrzeb i zabezpieczenie jego interesów, natomiast stan zgodny z
interesem społecznym wymaga psychofizycznego ukształtowania pupila i przygotowania go do
samodzielnego życia, stosownie do oczekiwań społeczeństwa.
W sprawowaniu opieki nad osobą i majątkiem pozostającego pod opieką opiekun podlega
nadzorowi sadu opiekuńczego.
Opiekun powinien uzyskiwać zezwolenie sądu we wszystkich ważniejszych sprawach, które
dotyczą majątku podopiecznego.
Jeżeli opiekun doznaje przemijającej przeszkody w sprawowaniu opieki, sąd opiekuńczy może
ustanowić kuratora.
O ważniejszych decyzjach dotyczących pupila i jego majątku opiekun powinien informować
jego rodziców.
Niezwłocznie po objęciu opieki opiekun zobowiązany jest do sporządzenia inwentarza majątku
osoby pozostającej pod opieką, a na orzeczenie sądu zobowiązany umieścić jest kosztowności,
papiery wartościowe i dokumenty pupila w depozycie sądowym. Gotówkę, która nie jest
potrzebna na zaspokajanie potrzeb pupila należy umieścić w instytucji bankowej.
Opiekun może żądać od pupila zwrotu nakładów i wydatków związanych ze sprawowaniem
opieki.

144. Prawne reguły zarządzania przez opiekuna majątkiem pupila.

Opiekun sprawuje pieczę nad osobą i majątkiem pozostającego pod opieką. Podlega przy tym
nadzorowi sąd opiekuńczego.
Piecza opiekuna nie musi dotyczyć całego majątku pupila, gdyż sąd opiekuńczy może
zobowiązać opiekuna do złożenia do depozytu sądowego kosztowności (biżuteria, znaki
pieniężne czy znaczki mające wartość numizmatyczną, medale), papierów wartościowych
(weksle, czeki, obligacje, losy oszczędnościowe) i innych dokumentów pupila. Gotówka pupila,
jeśli nie jest potrzebna do zaspokajania jego uzasadnionych potrzeb, powinna być złożona w
instytucji bankowej. Opiekun może podejmować z niej pieniądze tylko za zgodą sądu
opiekuńczego. Piecza opiekuna nie obejmuje zarobku pupila oraz przedmiotów oddanych mu
do swobodnego użytku., a także przedmiotów przypadających pupilowi z tytułu darowizny lub
dziedziczenia, jeżeli darczyńca lub spadkodawca tak zastrzegł.
O ważniejszych decyzjach dotyczących pupila i jego majątku opiekun powinien informować
jego rodziców.
Niezwłocznie po objęciu opieki opiekun zobowiązany jest do sporządzenia inwentarza majątku
osoby pozostającej pod opieką i przedstawić go sądowi opiekuńczemu. Sąd może zwolnic
opiekuna od tego obowiązku, jeśli majątek pupila jest nieznany.

145. Nadzór sądu opiekuńczego nad sprawowaniem opieki.

Sąd opiekuńczy wykonuje nadzór nad sprawowaniem opieki, zaznamiając się bieżąco z
działalnością opiekuna oraz udzielając mu wskazówek i poleceń
Sąd opiekuńczy może żądać od opiekuna wyjaśnień we wszelkich sprawach należących do
zakresu opieki oraz przedstawienia dokumentów związanych z jej sprawowaniem.
Opiekun obowiązany jest, w terminach wyznaczonych przez sąd, nie rzadziej niż co roku,
składać temu sądowi sprawozdania dotyczące pupila oraz rachunki z zarządu jego majątkiem.
Jeżeli dochody z majątku nie przekraczają prawdopodobnych kosztów utrzymania i
wychowania pupila, sąd może zwolnić opiekuna od przedstawiania szczegółowych rachunków z
zarządu, opiekun składa wtedy ogólne sprawozdania.
Sąd bada sprawozdania i rachunki opiekuna pod względem rzeczowym rachunkowym,
zarządza w razie potrzeby ich sprostowanie i uzupełnienie oraz orzeka, czy i w jakim zakresie
rachunki zatwierdza. Zatwierdzenie nie wyłącza opiekuna od odpowiedzialności za szkodę
wyrządzoną nienależytym sprawowaniem zarządu majątkiem.
Jeśli opiekun nie sprawuje należycie opieki, sąd wyda odpowiednie zarządzenia nadzorcze.

146. Zwolnienie opiekuna – przyczyny i skutki.

Z ważnych powodów (wiek, przewlekła choroba) sąd opiekuńczy może na żądanie opiekuna
zwolnić go z opieki. Zrobi to także, jeśli z powodu przeszkód faktycznych (przeszkód, które
według przewidywań nie zostaną w przyszłości usunięte, albo ustąpią lecz po osiągnięciu przez
pupila pełnoletniości) lub prawnych (utrata zdolności do czynności prawnych, pozbawienie
praw publicznych, postępowanie wskazujące, że nie jest on w stanie pełnić funkcji opiekuna)
opiekun jest niezdolny do sprawowania opieki albo dopuszcza się czynów lub zaniedbań, które
naruszają dobro pozostającego pod opieką. Jeżeli sąd opiekuńczy nie postanowił inaczej,
opiekun jest obowiązany do prowadzenia pilnych spraw związanych z opieką do czasu ustalenia
nowego opiekuna.
Z chwilą zwolnienia z opieki opiekun traci prawo do wykonywania jej atrybutów.
W razie zwolnienia opiekuna z opieki opiekun obowiązany jest złożyć w ciągu 3 miesięcy
rachunek końcowy z zarządu majątkiem. Sąd opiekuńczy może zwolnić opiekuna z tego
obowiązku.
Niezwłocznie po ustaniu opieki opiekun obowiązany jest oddać osobie, która pozostawała pod
opieką, albo jej przedstawicielowi ustawowemu lub spadkobiercom zarządzany przez siebie
majątek tej osoby.
Zarówno opiekun jak i pupil mogą wystąpić z roszczeniem. Opiekun z tytułu nakładów i
wydatków poniesionych przez niego, a związanych z opieką nad pupilem. Pupil o naprawienie
szkody wyrządzonej pupilowi nienależytym wykonywaniem opieki. Maja na to 3 lata od
zwolnienia z opieki.

147. Ustanie opieki – przyczyny i skutki.

Gdy małoletni osiągnie pełnoletniość albo gdy przywrócona zostanie nad nim władza
rodzicielska, opieka ustaje z mocy prawa. Ustanie opieki nastąpi też w przypadku ustalenia
macierzyństwa, stwierdzenia pochodzenia dziecka od ojca, uzyskanie/przywrócenie rodzicowi
pełnej zdolności do czynności prawnych.
Z chwilą ustania opieki opiekun traci prawo do wykonywania jej atrybutów.
W razie opieki opiekun obowiązany jest złożyć w ciągu 3 miesięcy rachunek końcowy z zarządu
majątkiem. Sąd opiekuńczy może zwolnić opiekuna z tego obowiązku.
Niezwłocznie po zwolnieniu z opieki opiekun obowiązany jest oddać osobie, która pozostawała
pod opieką, albo jej przedstawicielowi ustawowemu lub spadkobiercom zarządzany przez siebie
majątek tej osoby.
Zarówno opiekun jak i pupil mogą wystąpić z roszczeniem. Opiekun z tytułu nakładów i
wydatków poniesionych przez niego, a związanych z opieką nad pupilem. Pupil o naprawienie
szkody wyrządzonej pupilowi nienależytym wykonywaniem opieki. Maja na to 3 lata od ustania
opieki.

148. Różnice w sytuacji prawnej rodziców i opiekuna.

Podstawową różnicą jest to, że opiekun nie posiada władzy rodzicielskiej. Z tego wynikają
dalsze konsekwencje. Opieka charakteryzuje się tym, że sprawowana jest pod nadzorem sądu
opiekuńczego, rodzice są natomiast autonomiczni w wykonywaniu władzy rodzicielskiej.
Skutkiem tego jest konieczność uzyskania przez opiekuna pozwolenia od sądu opiekuńczego we
wszystkich ważniejszych sprawach związanych z pupilem lub jego majątkiem. Obowiązany jest
on także do składania sądowi sprawozdań i rachunków dotyczących pupila oraz zarządu jego
majątkiem.
Jeśli rodzicie uczestniczą w sprawowaniu pieczy nad dzieckiem, pupil jest obowiązany także ich
informować we wszystkich ważniejszych sprawach dotyczących podopiecznego i jego majątku.
Zarówno opiekun jak i rodzic zobowiązani są do zwrócenie się do sądu o pozwolenie do
dokonywanie czynności przekraczających zwykły zarząd majątkiem dziecka.

149. Opieka nad ubezwłasnowolnionym całkowicie.

Jeżeli wzgląd na dobro pozostającego pod opieką nie stoi temu na przeszkodzie, opiekunem
ubezwłasnowolnionego całkowicie powinien być ustanowiony jego małżonek, a gdy go nie ma –
jego ojciec lub matka.
Opiekun sprawuje pieczę nad ubezwłasnowolnionym całkowicie i majątkiem pozostającego pod
opieką. Podlega przy tym nadzorowi sąd opiekuńczego. Jest on także przedstawicielem
ustawowym pupila.
Opiekun zobowiązany jest wykonywać swe czynności z należytą starannością, jak tego wymaga
dobro pozostającego pod opieką i interes społeczny.
Piecza opiekuna nie musi dotyczyć całego majątku ubezwłasnowolnionego całkowicie, gdyż sąd
opiekuńczy może zobowiązać opiekuna do złożenia do depozytu sądowego kosztowności
(biżuteria, znaki pieniężne czy znaczki mające wartość numizmatyczną, medale), papierów
wartościowych (weksle, czeki, obligacje, losy oszczędnościowe) i innych dokumentów pupila.
Gotówka pupila, jeśli nie jest potrzebna do zaspokajania jego uzasadnionych potrzeb, powinna
być złożona w instytucji bankowej.
Sąd opiekuńczy wykonuje nadzór nad sprawowaniem opieki, zaznamiając się bieżąco z
działalnością opiekuna oraz udzielając mu wskazówek i poleceń
Sąd opiekuńczy może żądać od opiekuna wyjaśnień we wszelkich sprawach należących do
zakresu opieki oraz przedstawienia dokumentów związanych z jej sprawowaniem.
Opiekun obowiązany jest, w terminach wyznaczonych przez sąd, nie rzadziej niż co roku,
składać temu sądowi sprawozdania dotyczące ubezwłasnowolnionego całkowicie pupila oraz
rachunki z zarządu jego majątkiem.
Opieka nad ubezwłasnowolnionym całkowicie ustaje z mocy prawa w razie uchylenia
ubezwłasnowolnienia lub zmiany ubezwłasnowolnienia całkowitego na częściowe.
150. Przypadki kurateli przewidziane w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym.
Kuratora ustanawia się w wypadkach przewidzianych w ustawie. Wg KRO sąd opiekuńczy
kuratora ustanawia się dla:
a) osoby ubezwłasnowolnionej częściowo – dla jej reprezentacji i zarządu jej majątkiem
b) dziecka poczętego – jeśli jest to potrzebne dla strzeżenia jego przyszłych praw
c) osoby niepełnosprawnej – jeśli potrzebuje ona pomocy do prowadzenia wszelkich spraw albo
spraw określonego rodzaju lub dla załatwienia poszczególnej sprawy
d) osoby nieobecnej – dla ochrony jej praw, których ze względu na swoja nieobecność nie może
prowadzić swoich spraw, a nie ma pełnomocnika lub ma go, ale nie może on wykonywać swoich
czynności albo robi to nienależycie.

151. Znaczenie kurateli ventris nomine.

Dla dziecka poczętego, ale jeszcze nie urodzonego, ustanawia się kuratora, jeżeli jest to
potrzebne do strzeżenia przyszłych praw dziecka. Może być ustanowiona także z urzędu.
Kuratela ta obejmuje przede wszystkim umocowanie do reprezentowania dziecka poczętego w
czynnościach prawnych i procesowych.
Kuratela ustaje z chwilą urodzenia się dziecka, gdyż strzeżenie praw dziecka stanowi od tej pory
element pieczy nad dzieckiem i jego majątkiem, w ramach władzy rodzicielskiej lub opieki.
Ochrona praw może dotyczyć zarówno praw majątkowych jak i niemajątkowych, gdyż
ustawodawca nie precyzuje, o jakie prawa chodzi. Wykorzystanie kuratora wiąże się przede
wszystkim z koniecznością strzeżenia uprawnień spadkowych dziecka poczętego. Dziecko
poczęte może już bowiem być spadkobiercą, jeżeli urodzi się żywe. Na rzecz dziecka poczętego
może być także uczyniony skutecznie zapis, w interesie dziecka leży też dopilnowanie jego
uprawnień związanych z obliczaniem należnego mu zachowku.
Kurator może także dochodzić uprawnień rentowych dziecka poczętego w momencie śmierci
ojca, który zginął w nieszczęśliwym wypadku, a także roszczeń odszkodowawczych, związanych
z uszczerbkiem doznanym w okresie życia płodowego dziecka.