INFORMACIJA je korisna poruka/podatak namjenjen nekom subjektu.

Informacije se unutar organizacije prikupljaju i obrađuju za mnoštvo namjena, među kojima

su najčešče:
- prezentacija ili komunikacija, planiranje, izvršenje poslovnih transakcija,
- organizacijska integracija, inovacija, upravljanje, stvaranje i održavanje kronologija,
- socijalni kontakt, servisi.
Informacija je svaka forma komunikacije koja primaocu pruža razumljivo i korisno znanje, a
sastoji se od podataka koji za primaoca imaju značenje. Ona je čisto rezultat upita ili
obrade, a odlike su:
- korisnošču (da je relevantna za nekou aktivnost ili svrhu),
- razumljivošču (data je u razumljivoj formi i jeziku),
- pravovremenosti (da je primljena u vrijeme i na način koji osigurava zadovoljenje
njene namjene).
Količina ili mjera informacija koji se vežu uz vjerojatnost događaja ili stanje koje opisuje
poruka.
PODATAK označava strukturan skup simbola koji saopćava nešto o realitetu, ali koji ne
mora biti sam po sebi razumljiv ili relevantan za osobu ili elektronsku opremu koja ga sadrži,
šalje ili prima. Podatak je reprezentacija neke tvrdnje ili činjenice najčešče u formi koja se
može automatizirati, primiti, prenjeti i obraditi. U tehničkom smislu podatak je struktuirani i
na propisani način uređen skup simbola iz utvrđenog repertuara ili alfabeta. Pojam podatak
odgovara pojmu poruka koju emitira izvor informacija i prestavlja sliku stanja nekog
objektivnog sistema koja se upućuje primaocu.

BIT je osnovna jedinica za količinu informacija.

ENTROPIJA prosječna količina informacija sadržanih u porukama koje govore o stanju u

nekom sistemu. Ona se koristi i kao mjera neizvjesnosti, odnosno mjera nereda ili ne
uređenosti sistema.

SINERGIJA označava unutarnji sklad odnosno harmoniziranost rada djelova sistema.

DOWNTIME je največi očekivani postotak ukupnog vremena korištenja, kada sistem može
biti nedostupan ili ukupno rečeno oboren, jedan od važnih faktora sigurnosti.

INFORMACIJA=PODATAK+ZNAČENJE+PROCES+TOK

Transformacija podataka u informacije je proces koji uvijek uključuje ljucke mentalne

sposobnosti i znanje. Ona se najčešče sastoje od INTERPRETACIJE PODATAKA kao činjenice
koje imaju smisao u konkrentnom kontekstu, te od stvaranja POTREBNE FORME PODATAKA
kako bi se činjenice od intresa na odekvatan način prestavili ili dokumentirali.

ZNAČENJE podataka ili informacija govori o njihovom namjeravanom smislu i

podrazumjeva stanoviti mentalni proces.
Pojave koje su izmjenile poslovno okruženje su:
- pojava i jačanje globalne ekonomije,
- transformacija industrijalizovanih ekonomija i društava zasnovanih na znanju i
informacionim uslugama,
- transformacija pslovnog preduzeća.

INFORMACIONI SISTEM (IS) je cjelina koju čine ljudi i oprema koji realizuju
informacione servise, vrše potrebne operacije nad informacijama. Oni se ne moraju
nužno oslanjati na korištenje kompijutera i drugih segmenata IT-a (informacione
tehnologije). Zadatak menadžera u kontekstu protoka informacija i funkcioniranju
informacionih servisa je:
- osigurati postojanje informacionih sistema koji rukuju relevantnim vrstama
informacija u organizaciji,
- poznavati stvaranje i korištenje informacionih sistema i usluga, uključujuči i
kompijuterski bazirane informacione sisteme (KBIS) tamo gdje je njihova upotreba
potrebna i opravdana.
- neprestano koristiti takve sisteme za generiranje i prijem informacija, što uključuje i
informacije o efektivnosti i upravljanju IS-om.
- razumjevati pojedina pitanja koja se javljaju kao efekt primjene IS-a na ljude i
organizacije.
IS je skup međupovezanih komponenti koje zajedno rade na prikupljanju, procesiranju,
storiranju i distribuciji informacija u cilju podrške odlučivanju i kontroli u organizaciji. IS nije
nužno kompjuteriziran. Falkenberg i ostali jasno razdvajaju tri potencijalne interpretacije
termina IS:
- kao tehnički sistem,
- sociološki sistem i
- kao konceptualni sistem.
Hirschheim i ostali različio definiraju IS ovisno o toga da li se posmatra funkcionalnost ili
struktura takvog sistema. Sa struktualne perspektive IS se može definisati kao skup ljudi,
procesa, podataka, modela, tehnologije i djelimično formaliziranog jezika, kaoja formira
kohezionu sturkturu koja služi nekoj organizacijskoj svrsi ili funkciji. Sa funkcionalne tačke
gledišta IS je tehnološki implementataor medij koji služi za prikupljanje, storiranje i
disemenaciju lingvističkih izraza kao i za podršku pravljenju zaključaka. IS nije tehnološki
sistem. On je socio-tehnički sistem koji se sastoji od međusobno spregnutih
tehnoloških i socioloških kompnenti koje služe zajedničkoj svrsi.
KORISNICI IS-a su pojedinci ili grupe koje imaju zadatak davanja ulaza ili primanja izlaza iz
IS-a. Opčenito govoreči oblast IS-a se bavi računarstvom i komunikacijama u njihovom
soiološkom kontekstu.
OBLASTI IS-a se bavi efektivnim korištenjem informacija i potencionalnim uticajem
softverskih sistema i informacionih tehnologija na ljudski, organizacijski i socijalni svijet. Ova
oblast usko je povezana sa drugim oblastima kao što su računarstvo, menadžment,
organizacijske nauke, kongnitivne nauke, ekonomija i slično. Ključni naučni i politički
doprinos oblasti IS-a se odnosi na uticaj IS-a na organizaciju, efektivni menadžment i
korištenje IT-a u organizaciji, difuzija IT-a unutar organizacije i druge.
Postoje dva načina posmatranja IS-a:
I MIS CENTRIČNO POSMATRANJE stavlja naglasak na pružanje potrebnih informacija
menadžmentu i usmjerava se na problem određivanja koji su IS-u potebni za podršku
poslovanju naročito glavnim poslovnim aktivnostima i procesima.
II EKSPLOATACIONI u centar promatranja postavlja pitanje najboljeg iskorištenja
informacija. Zbog toga ovaj pogled na planiranje IS-a naglašava potrebu za postojanjem IS-
a koji mogu savladati i apsorbirati široki spektar najrazličitijih informacija za koje može
postojati potreba.
Poslovni procesi bi trebali biti lako prilagodivi kada se ukaže prilika za poboljšanje, a načini
odlučivanja bi trebali naglašavati i poticati fleksibilnost. IS-mi su neodvojivi od poslovnih
procesa kada je riječ o sljedečim izuztno važnim aspektima:
- zahtjevi mjeriljivosti (ocjena uspješnosti poslovnog procesa),
- zahtjevi kontrole (ovaj zahtjev se nadovezuje na predhodni jer kontrola temelji na
znanju o performansama i mjerenju u odnosu na neki referentni nivo),
- komunikacioni zahtjevi (mnogi procesi bili bi nemoguči bez komuniciranja odnosno
prenosa informacija),
- zahtjevi odlučivanja (jednostavnija forma zahtjeva kontrole).
Najčešča osnovna klasifikacija IS-a je nivo menadžmenta na kojoj se koriste produkti, kao i
vrste ulaza, obrade i izlaza na kvalitetivnom nivou.
Vrste IS-a su:
- TPS (transection processing systems) transakcioni informacioni sistemi se
prvenstveno korist za obradu pojedinačnih transakcija i usko su vezani za operativu.
Korisnici ove vrste IS-a su najčešče operatori u pogonima, na šalterima i u
administraciji.
- MIS (management information systems) menadžment ifromacioni sistemi su sistemi
za podršku srednjem nivou menadžmenta i to prije svega na temelju prikupljenih
informacija o realizaciji operativnih zadataka i izvršavanju proizvodnih funkcija i
procesa.
- ES (expert systems) ekspertni sistemi su samostalni sistemi ili djelovi širih IS-a, a
temelje se na bazi ekspertnog znanja u pojedinim uskim oblastima od značaja za rad
organizacije.
- DSS (decision support systems) sistemi za podršku odlučivanju je sistem koji
objedinjava pristup bazama podataka transakcionog tipa i eksternim izvorima
informacija sa bazom modela odlučivanja koji su primjenjeni potrebama višeg
menadžmenta.
- ESS (executive support systems) IS-m za podršku višem menadžmentu su
posebne vrste IS-a koji objedinjava elemente MIS-a i razmjene informacija
najšireg spektra.
IS se može definisati kao skup komponenti koje prikupljaju, obrađuju, skladište i
distribuiraju informacije kako bi podržale odlučivanje i kontrolu u organizaciji. Tri aktivnosti
IS-a proizvode infromacije potrebne za donošenje odluka, kontrolnu aktivnosti, analizu
problema, te stvaranje novih proizvoda i usluga. Ove aktivnosti su: input (ulaz),
obrada/procesiranje i output (izlaz).
Iz poslovne perspektive IS je organizacioni i menadžerski odgovor izazova okoline baziran
na informacionoj tehnologiji. Tipična arhitektura IS-a se sastoji od elemenata:
informacioni podsistemi, servisi, sistemska platforma i podrška. Informaciona
podrška poslovnim područjima se realizje kroz informacione podsisteme i servise.
INFORMACIONI PODSISTEMI su aplikativna softversko-hardverska rješenja koja direktno
podržavaju određene poslovne funkcija. Mogu biti: finansije, plate, osnovna sredstva,
krediti, kadrovska evidencija, planirana proizvodnja i slično.
INFORMACIONI SERVISI su usmjereni na generalnu podršku i outomatizaciju nekih
poslovnih aktivnosti. Tipični sevisi su: e-mail, razmjena dokumenata,
GROUPWARE (serversko čuvanje dokumenata, print servisi, štampanje pisanih materijala
na zajedničkim mrežnim štampačima, WWW pristup, WEB hosting. Svako od poslovnih
područja ima informacionu podršku od jednog ili više podsistema i od jednog ili više servisa.
Tehnološka osnova za funkcioniranje informacionih podsistema i servisa je
SISTEMSKA PLATFORMA pod njom se podrazumjeva sveukupnost funkcioniranja
kompjuterske opreme, komunikacijska oprema i sistemski softver. Svi informacioni sistemi i
servisi kao i sistemske platforme moraju imati kontinuranu sistemsku podršku koja uključuje
poslove implementacije i održavanja sistema ali i planiranje daljnjeg razvoja. Pošto IS mora
podržavati sve poslovne procese u organizaciji, na osnovu često nejasne definicije
funkcionalnosti IS-a potrebno je dizajnirati sistem, konstruisati ga i implementirati. Ovo je
veoma složen proces. Od menadžera koji vode ovaj proces zahtjeva se da razumiju:
- prirodu procesa razvoja i implementacije IS-a,
- metod za razvoj IS-a.
Razvoj je u principu, promjena nabolje. Sa tačke gledišta organizacije, razvoj IS-a možemo
definisati kao ostvarenje organizacijske i tehnološke promjene u domenu procesiranja
informacija, a u cilju zadovoljavanja organizacijskih inormacionih potreba. Izvođenje
promjena nad organizacijom se obično naziva REINŽENJERING poslovnih procesa ili nekom
drugom sličnom sintagmom, a podrazumjeva radikalnu reorganizaciju ljudi i poslova u
cilju smanjenja troškova i poboljšanja kvatiteta poslovanja. Vođenje te promjene
spada u sferu menadžmenta. Promjena IS-a, evolucija organizacije u kojoj se to dešava i
vođenje tih promjena su neodvojivi koncepti i moraju se posmatrati integralno kao jedan
sistem. Promjena jednog dijela ne može se izvesti bez promjene drugih djelova, promjena
se uvijek dešava kao promjena cijelog sistema. Cijeli ovaj sistem nazivamo
INFORMATIZACIJA. Važno je primjetiti da u informatizaciju uključujemo i primarne
procese zadovoljenja informacionih potreba organizacije. Informatizacija ima tri ključna
elementa:
- IS pod ovom komponentom podrazumjevamo prije svega funkcionalan IS koji obavlja
primarne aktivnosti kojima se zadovoljavaju informacione potrebe organizacije.
- ORGANIZACIJA je sastavni dio procesa informatizacije.
- VOĐENJE PROMJENE konceptualno odvajamo od samog izvođenja promjena.
Izvođenje promjena nad IS-om spada uglavnom u inženjerske discipline, dok je
vođenje procersa kroz koji se realizuje ta promjena više u sferi menadžerskih
disciplina.
Razvojne metode su:
- AKTIVNOSTI tipičan primjer je planiranje, specificiranje zahtjeva, programiranje,
testiranje.
- PROCES važan elemenat je specifikacija kako se aktivnosti odvijaju, kojim
redosljedom i koja je njihova povezanost.
- PROIZVODI metoda treba da specificira konkretne proizvode koji su rezultat
obavljanja aktivnosti. Proizvodi su metodski obično generički definirani ("izvorni kod,
projekni plan").
- KONTROLNE TAČKE se podrazumjevaju događaji koji obilježavaju napredak ili
završetak nekih aktivnosti. Ima dvije vežne osobine: događa se trenutno i dogadilo
se ili se nije dogodilo.
- STANDARDI su konvencije koje metoda nameće osobinama proizvoda, alata i drugih
elemenata metode.
- ULOGE pod ovm se podrazumjevaju uloge koje konkretne osobe obavljaju u timu ili
timovima.
Treba razlikovati uloge u funkcionalnom smislu, osobine koje neka osoba treba da ima da bi
bila u stanju da igra neku ulogu i stvarne (konkretne) osobe kojima su dodjeljene uloge.
Razumjevanje osobina koje neka osoba treba da ima važna je koliko i razumjevanje same
uloge. Pod ovim osobinama se obično podrazumjeva: opšta kvalifikacija, konkretne vještine i
opšte lične osobine.
VJEŠTINE konkretne vještine koje moraju posjedovati osobe kojima se dodjeljuju pojedine
uloge veoma su važne i mogu se smatrati zasebnim elementima metode. One se stiču na
različite načine, ipak večinu potrebnih vještina je moguće izgraditi obukom i praksom.
TIMOVI tim je skup uloga koji se rade zajedno pod određenim okolnostima. To je skup
pojedinaca sa komplementarnim sposobnostima i zajedničkim ciljem. U to smislu metoda
treba da definira: ciljeve koje treba postiči neki tim, skup uloga u timu koje su
kompelementarne, odnosno koje se nadopunjuju sa svrhom postizanja postavljenih ciljeva.

TAKTIKA je način na koji se realizuje jedna ili više faza u modelu razvoja sistema uz
korištenje specifičnih pravila i olata. Jedan od tehnija je i DFD (data flow diagram).

ALATI su procedure i tehnička pomagala koji automatizuju neke poslove razvoja IS-a.

KVALITET ovdje treba da razlikujemo kvalitet razvojnog procesa i rezultantnog produkta.

Objezbjeđenje i mjerenje kvaliteta razvojnog procesa je često komplikovan proces. Kriterij
po kome se mjeri su često teški za definiranje, a i kada postoje, nekada ih je teško praktično
mjeriti.
NABAVKA NOVE OPREME
EKSPLICITI TROŠKOVI uključuju nabavku instalacije i obuku.
IMPLICITNI TROŠKOVI nastaju ako obuka nije bila kompletna i ako se tok rada prekida
zbog upita u pogledu korištenja opreme.
DIREKTNI TROŠKOVI uključuju hardver, komunikacionu i drugu opremu, softver,
licenciranje, instalaciju, obuku i ugovore o održavanju.
INDIREKTNI TROŠKOVI uključuju trošak vremena potrebnog za upoznavanje sa novim
funkcijama.

IT-Informacione tehnologije prestavljaju povezani sistem koji se koristi kao

infrastruktura za automatsko prikupljanje, obradu, čuvanje, premještanje, razmjenu, prikaz,
kontrolu i distribuciju podataka i informacija. To je najčešće konbinacija računara,
telekomunikacija i softvera, koja omogučava unos obradu, čuvanje i distribuciju podataka i
informacija. Tehnološka infrastruktura IS je najčešče zasnovana na tzv. KLIJENT/SERVER
modelu. Ovaj model kao podlogu ima disturibuciju funkcija između dva tipa nezavisnih i
autonomnih procesa "servera i klijenata". KLIJENT je svaki korisnički proces ili računar koji
putem računarske mreže pristupa podacima smještenim na server računara i aplikacijama
server procesa. SERVER je "snažniji" računar koji svojim serverskim procesima osigurava
usluge za više nezavisnih klijenata koji mu pristupiti putem računarske mreže. Pored toga
klijent može zahtjevati usluge i od više servera iz okruženja bez obzira na njihove lokacije ili
fizičke karakteristike računara na kojima se nalaze server procesori. Mreža služi da poveže
servere i klijente, osiguravajuči medij kroz koji klijenti i serveri komuniciraju. Tipičan
scenarij po kojem radi model se može opisati kao: server procesa startuje na nekom
kačunaru, inicijalizira se, a zatim čeka da ga neki klijent kontaktira i zatraži neku "uslugu",
podatak ili obradu podataka. Klijent proces se startuje na nekom drugom računaru koji je
preko mreže povezan sa računarom na kojem je server. Klijent šalje zahtjev putem mreže
do servera, tražeči određenu uslugu. Kada server završi posao koji je od njega zahtjevan,
ponovo čeka novi zahtjev. Jedan server može osigurati usluge mnogim klijentima, sa druge
strane jedan klijent može koristiti usluge više servera. Ovaj model osigurava jasno
odvajanje server i klijent procesa i njihovu automatizaciju čak i kad su pokrenuti na istom
računaru. Za server je pogodno korištenje računara sa močnim procesorima, velikim
kapacitetom diskova i sa mnogo radne memorije, čime server može efikasno opsluživati
istovremene zahtjeve velikog broja klijenata i skladištiti velike količine podataka i
informacija. Za aplikacije klijenata bolje je da se izvršavaju na slabijim računarima sa
minimalnim kapacitetom diskova, ali sa velikim multimedijalnim mogučnostima. Sistem
zasnovan na ovom modulu je veoma fleksibilan i otvoren za sve vrste izmjena hadvera i
softvera. Načelo koje treba biti ispunjeno za rad ovog modela je:
- hardverska neovisnost (bez obzira na hadver model mora imati mogučnost saradnje),
- interoperabilnost (model mora funkcionisati bez obzira na različite operativne
sisteme, različite mrežne protokole, aplikacije),
- distribucija procesa (obrada podataka je distrubuirana između klijenata i servera).
Podjela opterećenja obrade mora se dobro izbalansirati tako da su i klijenti i serverski
procesi u jasno definiranim granicama i funkcijama, uz maksimalno korištenje lokalnih
resursa. Tipične funkcije korisnikčkih aplikacija koje trebaju biti raspoređene između
klijenata i servera su:
- korisnički interfejs (prikaz podataka),
- aplikativna logika (funkcija procesiranja podataka u skladu sa poslovnim pravilima),
- pohrana podataka i pristup podacima.
Tipovi arhitektura klijent (server aplikacije) su:
- jednoslojna arhitektura (samo jedan sloj sedrži sva tri elementa aplikacije),
- dvoslojna arhitektura (uobičajena arhitektura sadži grupisan korisnički interfejs i
poslovnu logiku na klijentu, a servisi podataka su na serveru),
 - višeslojni (n-slojna) arhitektura (klijent ne pristupa direktno bazi podataka između
njih postoji "posrednik" AOS (datoteka aplikacija).
RAČUNAR je programirana mašina za obradu podataka, može se programirati da izvršava
skup zadanih instrukcija (naredbi) koji se nazivaju računarski programi (softver).
HARDVER su fizički opipljivi elementi računarske tehnologije. Naj značajnija podjela
računarskih sistema je upravo na klijentske računare i na servere.
KLIJENTSKI RAČUNARI obuhvataju sve one računare koje koriste krajnji korisnici i to su
najčepće radne stanice.
SERVERI imaju ulogu da putem računarske mreže pružaju usluge obrade podataka za više
korisnika koji pristupaju istovremeno. Iako se tahnologije izrade računara značajno zmjenila,
večina današnjih rješenja je zasnovana na Von Neumannovoj arhitekturi. Ona podrazumjeva
računar kao sklop sastavljen od četri glavna djela:
- ALU aritmetičko-logička jedinica,
- kontrolna jedinica,
- memorija,
- I/O ulazni/izlazni sklopovi.
Ovi djelovi su međusobno povezani žicama koje sve skupa zovemo MAGISTRALE /
SABIRNICE i svi su sinhronizovani vremenskim uređajem.

CPU (central processing unit) centralno procesorska jedinica – procesor ili

mikroprocesor prestavlja centar obrade podataka računarskog sistema. Ova komponenta
izvršava aritmetičko-logičke operacije sadržane u instrukijama koje dobiva iz memorije i
kontrole rada ostatka računarskog sistema. Ona reguliše računarske operacije, interpretira i
prenosi instrukcije sadržane u računaskim programima, selektira dijelove za glavnu
memoriju i penosi ih, te omogučava normalan i sinhronizovan rad procesa, operativne
memorije i ulazno izlaznih uređaja. U nadležnost ove jedinice spada i upravljanje
redosljedom izvršenja istrukcija. Mikroprocesor u tehnološkom smislu prestavlja
integrirano kolo izrađeno na tehnologiji silikona (silicija) koje sadrži milione povezanih
tranzistora. Tranzistori su minijaturni elektronski prekidači i prestavljaju osnovne gradivne
elemente mikroprocesora. Brzina procesora se kod savremenih računara izražava pomoču
dvije veličine: MHz i MIPS. Najčešče korištena veličina je megaherc MHz ili gigaherc
(GHz) i odnosi se na tzv. "brzinu sata (clock speed) kojom se izražava broj pulseva u
sekundi koje generira oscilator koji uređuje tempo rada procesora. Ova brzina je jedna od
mjera računaske moči, ali nije uvijek direktno proporcionalna računarskim performansama.
Brzina procesora se, također, izražava i u MIPS-ima (milionima instrukcija po sekundi).
MEMORIJA RAČUNARA
Računarska memorija kao komponenta računarskog sistema generalno se može podjeliti na
dvije osnovne vrste: primarnu i sekundarnu memoriju. Primarna je ona koja je
raspoloživa da je procesor neposredno koristi dok je računar uključen, dok se kod
sekundarne memorije radi o pohranjivanju značajnih količina podatak i računarskoh
programa na duži vremenski period. Postoje četri glavna tipa primarne memorije:
- memorija koja se nalazi unutar procesora,
- glavna memorija (centralna ili radna ) RAM,
- ROM memorija (read-only mamory)
- Cache memorija.
Od svih nabrojanih za nas je bitna tzv RAM (random access memory) koja čuva podatke i
programske elemente za CPU neposredno prije, za vrijeme i poslje obrade. RAM se u
fizičkom smislu proizvodi u formi tzv. memorijskih modula. RAM memorija je mjesto gdje
CPU smješta instrukcije i podatke koje obrađuje. Veličina memorije određuje i veličinu
programa koji mogu biti pohranjeni i izvršavani. RAM je sastavljen od hiljade sitnih sklopova
od kojih svaki predstavlja jedan bit. Najmanja jednica kojoj računar pristupa iz RAM-a je
jedan BAJT (sastoji se od 8 BITA). Memorijski kapacitet RAM-a se mjeri u bajtima,
odnosno kilobajtima, megabajtima, gigabajtima. Više memorije na računaru znači i bržu
obradu, jer se na taj način smanjuje broj pristupa procesora sekundarnoj memoriji, najčešče
tvrdom (hard) disku. Čitanje podataka sa diska je mnogo sporije nego iz RAM-a (pristup
hard disku se mjeri u milisekundama, a RAM u nanosekundama).
ULAZNI UREĐAJI omogučavaju interakciju sa sistemom, te korisnički unos podataka i
komandi. Računarska tastatura je jedan od ulaznih uređaja. Glavni prestavnik "pointing"
uređaja je miš za koji se može raći da je najviše doprinjeo uvođenju grafičkog interfejsa u
sistemski i aplikativni softver. Skeneri prestavljaju komponente sistema koje omogučavaju
korisniku da konvertira (digitalizira) sliku ili printani dokument u računarski format koji se
može pohraniti na hard disku i koji će biti razumljiv programima za obradu teksta, slike ili
integriranim programima za stono izdavaštvo. Od ostalih ulaznih uređaja treba spomenuti
bar-code čitače, ekran osjetljiv na dodir, elektronske olovke, mikrofon, kamere, različite
senzorske uređaje za mjerenje u industriji i slično. Prvu grupu ulaznih uređaja prema ovoj
klasifikaciji prestavljaju komponente standardnih PC konfiruracija, dok se uređaji iz druge
grupe koriste u specifičnim situacijama, u zavisnosti od funkcije uređaja i potrebe korisnika.
IZLAZNI UREĐAJI (izlazne jednice) u računarskoj konfiguraciji prestavljaju uređaje čiji je
osnovni zadatak da podatke iz računara pretvaraju u oblik prihvatljiv korisnicima. Računarski
izlazi (output) možemo podjeliti u dvije osnovne kategorije:
- izlaz koji će korisnik trenutno upotrijebiti,
- izraz pohranjenj u računarski razumljivoj formi koji će korisnik ili računar kasnije
upotrijebiti.
Za vizuelni prilaz podataka računara koriste se monitori (ekan ili zaslon). Monitor je izlazna
jednica koja podatke iz računara prikazuje na svom ekranu u čovjeku razumljivom obliku.
Osnovni element slike na monitoru je tačka (pixel). Kvalitet slike prvenstveno zavisi o broju
piksela od kojih je slika sastavljena. Osim monitora koji izlaz daju u elektronskoj formi,
postoje i različiti hardcopy izlazni uređaji korišteni na računarima kao što su štampači
(printers), crtači (plotters) koji su u upotrebi.
Uređaji i mediji koji služe za memoriranje večih količina podataka i programa na duži
vremenski period nazivaju se eksterni memorijski uređaji i mediji. Ovi uređaji su u
fizičkom smislu odvojeni od glavne memorije i procesora, ali su direktno sa njim povezani
preko odgovarjučih kontrolora. Ono što bitno razlikuje eksterne memorijske uređaje od
glavne memorije je brzina pristupa podacima koja je znatno manja. Ovi uređaji služe kako
za odlaganje podataka, tako i za učitavanje podataka programa koji se obrađuju, te se stoga
mogu smatrati ulazno-izlaznim uređajima. U upotrebi su magnetni mediji kao što su tvrdi
diskovi, magnetne trake, optički i flesh mediji za pohranu podataka.
TVRDI DISK ispod kučišta diska nalaze se okrugle metalne ili keramičke ploče, premazane
specijalnim materijalima, napravljeni su tako da imaju mogučnost pohrane podataka u
obliku magnetnih uzoraka. Ovisno o kapacitetu, disk može imati više ploča koje su
međusobno odvojene na osovini povezanoj specijalnim motorom koji ima mogučnost
rotiranja. Za pisanje i čitanje po disku koriste se glave diska, koje se nalaze na posebnoj
ručici koja se kreće. Faktori koji utječu na vrijeme pristupa podacima su:
- brzina rotitanja,
- vrijeme pristupa i traženja,
- interface (IDE ili SCSI).
Tvrdi diskovi imaju konstantnu brzinu rotiranja, ona se mjeri u obrtima u minuti. Diskovi sa
večim brojem obrtaja se obično biraju za servere. Vrijeme pristupa je vrijeme koje prođe
dok podaci stvarno ne budu fizički pročitani, odnosno zapisani, dok je vrijeme traženja
vrijeme koje je potrebno da se pronađe traženi podatak na magnetnom disku i da pozicionira
glava za čitanje iznad njih. Razmjena podataka između RAM-a i tvrdog diska se odvija preko
standardnih interfejsa (priključaka) od kojih se danas najčešče koriste dva standarda:
- IDE (integrated drive electronic) i
- SCSI (small computer system interface)
IDE je najrašireniji standard, drugi naziv mu je ATA (advanced technology attachment) i
najčešče se koristi na klijentskim računarima u osnovnoj varijenti ili unapređenim
varijacijama. SCSI interfejs je brži i pouzdaniji, ali i skuplji. Prednost je da SCSI uređaji
mogu biti i izvan kompjuterakog kućišta i najčepče se koriste u serverima.
MAGNETNA TRAKA je magnetni medij koji se koristi za pohranjivanje značajnih masa
podataka. Posebno se koristi za sigurnosne kopije podataka (beckup) kod srednjih i velikih
sistema, pri čemu se u određenim vremenskim intervalima podaci i programi sa diska
smještaju na magnetnu traku, koja se zatim odlaže u sefove na sigurnim mjestima. Pristup
podacima na ovim medijeima je spor i sekvencijalan, zato se ne koriste za online obradu
podataka. OPTIČKI MEDIJI za razliku od magnetnih medija optički uređaji za
pohranjivanje podataka ne koriste magnetizam. Umjesto toga koriste se laserski zraci koji
upisuju podatke putem sistema malih rupica na površini kompakt diska. Za upisivanje
podataka na kompakt disku koriste se uređaji koji se nazivaju CD pisači (compact disk
writer), mogu biti interni i eksterni koriste se u kombinaciji sa softverom koji omogučava
upisivanje podataka. Klasične operacije upisivanja podataka se nazivaju "prženje" (burning).
Optički diskovi su relativno novi medij za pohranu podataka i programa, danas se
upotrebljavaju:
- CD-ROM prve verzije su bile isključivo "read-only", a danas postoje CD-RW mediji
koji omogučavaju i korisničko upisivanje podataka.
- DVD (digital versatile disc) je digitalni višenamjenski disk baziran na optičkoj
tehnologiji.
- BLUE RAY (blue ray disc) je novi izum koji također koristi optičku i lasersku
tehnologiju, nije u masovnoj upotrebi zbog visoke cijene.
MEMORIJSKE KARTICE prestavljaju medij za pohranjivanje teksta, slike, audija i video
formata. Koriste se kod digitalnih kamera, PDA i ostalih portabilnih uređaja, te za prenos
podataka. Svaki od modela zahtjeva poseban čitač kartice. Flopi disk je vrsa drajva u koji se
umeče kartica, dok je memory key namjenjen prenosu podataka i uglavnom je prilagođen
USB portovima.
SOFTVER (software) je računarski program koji daje računaru sposobnost rješavanja
problema. Najčešče se dijele na dvije skupine i to:
- sistemski softveri kao što su operativni sistemi, programi prevodioca, serverski
programi, računar ostvaruje osnovnu funkcionalnost kontrole hardvera.
- aplikativni programi kao što su programi za obradu teksta, kalkulacijske tablice,
pretraživanje interneta i slično, računar ispunjava različite korisničke poslovne
potrebe za specifičnom obradom podataka.
SISTEMSKI SOFTVER je opšti naziv za svaki računarski program kojem je namjena da
omoguči računaru samo pokretanje i izvršavanje osnovnih funkcija. On je zadužen za
upravljanje pojedinačnim hadverskim djelovima i on izvršava zadatke kao što je prijenos
podataka sa memorije na disk, ispisivanje teksta na ekranu i sl. Sistemski softver se može i
smjestiti u čip i tada se obično koristi termin firmwore. Operativni sistem organizuje i
kontroliše uzajamnu saradnju između hadvera računara i aplikativnog softvera. On upravlja
dodjeljivanjem i korištenjem RAM memorija, procesorskog vremena, pristupa disku
(upisivanje i čitanje) i periferijskih uređaja. Naj poznatiji operativni sistemi su:
Mecrosoft Windows, Linux i Apple MacOS.
APLIKATIVNI SOFTVER za razliku od sistemskog koji ima zadatak da usmjerava, nadgleda
i podržava rad računarskog hadvera, aplikativni softver čine programi koji su izrađeni da
riješe konkretne korisničke poslovne zadače u mnogim oblastima. Aplikativni softver daje
smisao računarima kao tehničkom srestvu za povečanje produktivnosti i djelotvornosti
obavljanja poslova, te zabave. Ova vrsta softvera je namjenjena za rad u kancelarijama,
pregledanje Web stranica, olakšanje rutinskih intelektualnih poslova, iskazivanje umjetničke
kreativnosti i zabave. Možemo ih podjeliti u tri osnovne grupe: Web browser-i, uretski i
poslovni softveri i sistemi za upravljanje bazama podatataka.
Za internu komunikaciju i zajednički rad računari se unutar firme povezuju, te se tako
kreiraju interne računarske mreže. Tokom razvoja ovih mreža iskristalisane su tri osnovne
klase:
LAN (local area network) mreža koja povezuje računare na relativno malom prostoru
(reda veličina jedne zgrade) naziva se lokalna mreža. Prenos podataka je veoma brz i na
takvom je nivou da rijetko prestavlja bitno ograničenje za poslovanje firme. Stoga je softver
za razmjenu podataka veoma jednostavan i sastavni je dio operativnog sistema.
MAN (metropolian area network) gradska mreža je mreža koja povezuje računare i
lokalne mreže na rastojanjima od nekoliko stotina metara do nekoliko desetina kilometara,
najčešče unutar jednog grada. I u ovim mrežama je moguće postiči sasvim dobre brzine
prjenosa podataka, mada su bitno manje nego kod lokalnih mreža.
WAN (wide area network) globalna mreža je računarska mreža kojom je moguće
povezati računare i druge mreže (LAN i MAN) bez ikakvog prostornog ograničenja. Ovakvim
mrežama je moguča razmjena podataka između bilo koje dvije tačke na planeti. Osnovna
razlika između ove mreže i prethodnih je to što nije zasnovana na iznajmljenim
komunikacijskim linijama. Brzine prenosa su neuporedivo manje u odnosu na lokalne mreže,
a i samo spajanje i korištenje je komplikovano.
INTERNET je mreža međusobno povezanih računaraskih mreža širom svijeta, koje
komuniciraju i razmjenjuju informacije.
WWW- word wide web ili samo Web je internet servis pomoču kojeg je moguće na
jednostavan način doći do podataka.
Računarska mreža pod nazivom internet (koja se piše malim slovom) je samostalna
interna računarska mreža koja korisnike povezuje pomoću internet tehnologije (na razini
jedne organizacije).
BAZA PODATAKA prestavlja skup podataka organiziranih tako da budu ujednačeni sa
obzirom na strukturu, tako povezanih da uključuju minimalnu redundanciju i korisnički
pristup podacima uz definisana ograničanja.
U poslovnom svijetu postoji mnogo različitih tipova informacionih sistema-IS. Svi koji su
zasnovani na informacionim tehnologijama koriste hardver, softver, mreže i ljucke resurse
da transformišu podatke u informacije za donošenje odluka. Postoje četri glavna tipa
informacionih sistema koji opslužuju različite organizacione nivoe:
- sistemi operativnog nivoao pomažu menadžerima u svakodnevnim operacijama tako
što vode zapis o osnovnim aktivnostima i poslovima organizacije,
- sistemi stručnog nivoa pomažu radnicima pružanjem saznanja i stručnih podataka
unutar jedne organizacije,
- sistemi rukovodečeg nivoao (menadžmenta) su namjenjeni za pomoć menadžerima
srednjeg nivoa pri pračenju, kontroli, odlučivanju i administrativnim aktivnostima.
- sistemi na strateškom nivou pomažu top menadžmentu koji se bavi strateškim
pitanjima i dugoročnim trendovima i u firmi i čepče u okruženju.
Ne postoji univerzalan informacioni sistem koji može odgovoriti svim organizacijama.
Organizacija ima:
- na strateškom nivou ESS (executive support systems) sistem za podršku strateškom
menadžmentu – top menadžeri.
- na rukovodećem nivou MIS (menagement information systems) menadžment
informacioni sistemi. srednji menadžment i DSS (decision support systems) sistemi
podrške pri odlučivanju- top menadžment, profesionalci, rukovodioci kadrovskih
odjeljenja,
- na stručnom nivou KWS (knowledge work systems) sistemi za podršku stučnim
poslovima- profesionalci, ekspertni timovi i OAS (office automation systems) sistemi
za automatizaciju kancelarijskog poslovanja administrativni radnici.
- na operativnom nivou TPS (transaction processing systems) sistemi za procesiranje
transakcija-operativno osoblje, nadzornici.
 TPS
TRANSAKCIJA je elementarna aktivnost koja se izvodi kao dio neke od poslovnih funkcija.
To je poslovni događaj koji je neophodno zabilježiti. Transakcioni informacioni sistemi ili
sistemi za procesiranje transakcija TPS su osnovni kompjuterizovani poslovni sistemi
koji opslužuju operatini nivo organizacije i koji obavljaju i bilježe dnevne rutinske
poslove potrebne za vođenje biznisa. Postoje dva različita pristupa kod ažuriranja
transakcija u centralnoj bazi podataka. Postoje sistemi kod kojih nije bitno da ažuriranje
izvršimo odmah ili istovremeno sa nastajenjem transakcija pa se ažuriranje radi jednom
dnevno. Ovakav način obrade transakcija naziva se periodično (BATCE ažuriranje).
Zasnovano je na transakcionim ulaznim podacima akomuliranim u nekom vremenskom
periodu nakon kojeg se obrada vrši za cijeli skup transakcija. Ovaj pristup je nešto jeftiniji i
jednostavniji za kontrolu ali baza podataka nije uvijek ažurna. Drugi pristup obrade i
ažuriranja transakcija je ONLINE obrada. Svaka transakcija se kompletno obradi
odmah po prispječu svih podataka potrebnih za njeno izvršenje. Danas je to najčešće
korišteni model obrade transakcija. On je skuplji od batch obrade, zahtjeva kvalitetne
komunikacijske linkove i lokalne mreže, korištenje brzih sekundarnih memorija i baza
podataka je uvijek ažuran. Ovi transakcijski informativni sistemi se u literaturi često
nazivaju OLTP sistemi (online transaction processing systems) primjer su bankomati. TPS
izještaji sačinjavaju:
- dnevnik transakcija,
- izvještaji o graškama,
- detaljni izještaji,
- sumarni izvještaji,
Dvije su osobine TPS-a vrijedne pažnje. Prva je ta da mnogi sistemi TPS-a premoštavaju
granicu između organizacije i njene okoline. Druga se odnosi na veze kupac/klijent sa
skladištem, fabrikom i upravom firme. TPS se može posmatrati i kao "sistem obrade poruka
u organizaciji" koji obavještava rukovodioce o stanju unutrašnjih aktivnosti i o odnosima
firme sa vanjskim okruženjem, te podražava druge informacione sisteme koji olakšavaju
donošenje odluka od strane menadžera.
KWS I OAS
Sistemi za podršku stručnom radu KWS su informacioni sistemi koji pomažu
stučnjacima u kreiranju i integraciji novih znanja u organizaciju. Oni zadovoljavaju
potrebe za informacijama na stručnom nivou. Sistemi za automatizaciju ureda OAS su
kompijuterski sistemi kao što su tekst procesori, sistemi e-maila, te sistemi
planiranja koji su dizajnirani da povečaju produktivnost uredskog osoblja koje radi
na obradi podataka. KWS i OAS služe zadovoljavanju potreba za informacijama na
stučnom nivou u organizaciji. KWS pomažu stručnom osloblju, dok OAS pomažu
prvenstveno obrađivačima podataka (iako ga intenzivno koristi i stručno osoblje). OAS
su aplikacije infromacione tehnologije dizajnirane radi povečanje produktivnosti radnika na
obradi podataka u uredima. TEKST PROCESORI (word processing) je tehnologija
automatizacije uredskog poslovanja koja olakšava pripremu dokumenata putem
kompjuterizovanog redigovanja tekstova, fprmatiranja, čuvanja i printanja. PRIJELOM
TEKSTA (desktop publishing) kompujutersko izdavaštvo je tehnologija koja proizvodi
dokumente profesionalnog kvaliteta, kombinujuči rezultate test procesora sa dizajnom,
grafiom, te specijalnim izgledom. RADNE STANICE (workstations) je močni kompjuter koji
kombinuje sposobnosti visokokvalitetne grafike, analitike, upravljanja dokumentima, te
komunikacije. Koristi se u oplikacijama inžinjeringa i projektovanja. Sistemi kompijuterski
podržanog projektovanja CAD (computer aided design) eliminiraju mnoge manuelne
operacije u projektovanju i proizvodnji, obavljajuči veliki dio projektovanja na kompijuteru.
MIS
Menadžment informacioni sistemi osiguravaju informacije potrebne za uspješno
donošenje odluka od strane menadžera. Često se nazivaju i sistemi za
menadžersko izvještanjae (MRS-management reporting systems). MIS koncept je vitalan
za efikasnu i djelotvornu upotrebu u poslovanju iz dva osnovna razloga: služi kao sistemski
radni okvir za organizovanje poslovnih kompijuterskih aplikacija i naglašava upravljačku
orjentaciju obrađivanja informacija u polovanju. Sistemi za izradu menadžerskih izvještaja
su najsloženiji od svih informacionih sistema namjenjenih menadžmentu. MIS su orjentirani
gotovo isključivo na unutarnje događaje. On služi funkcijama planiranja, kontrole i
donošenja odluka na nivou menadžmenta. MIS mogu dati nekoliko tipova izvještaja:
- Periodični izvještaji se rade u regularnim intervalima dnevno, nedeljno, mjesečno i
njihov je format i sadržaj određen unaprijed.
- Vanredni se kreiraju samo onda kada se za to ostvare unaprijed zadavni uslovi,
- Izvještaji po zahtjevu ili AD HOC izvještaji po pojedinim pitanjima, za koje
korisnici mogu zadavati formate po kojima žele da dobiju izvještaj. U tu svrhu
najčešće se moraju koristiti upitni jezici kao što je SQL.
DSS
Donošenje pravovremenih i ispravnih odluka je osnovni preduslov za početak svake
poslovne aktivnosti. Glavna teškoča nastaje kad je potrebno nači pravilan odgovor na
nestruktuirani ili polustruktuirani problem za čije rješenje ne postoji formula i koji se može
opisati samo koristeči termine koji opisuju neizvjesnost, vjerovatnoču itd. Pri njihovom
rješavanju mogu pomoći interaktivni kompijuterski informacioni sistemi za podršku
odlučivanju DSS koji koriste modele odlučivanja i upravljačke baze podataka da bi
osigurali niz informacija u svrhu potpomaganja specifične odluke sa kojom se
suočavaju menadžeri. Svaki sistem koji podržava odlučivanja je DSS. Ovaj sistem se
koristi na menadžerskom nivou organizacije. DSS pomaže menadžerima pri odlučivanju kada
je proces donošenja odluka zasnovan na polustruktuiranim informacijama, kada su zahtjevi
specifični, kada se okolnosti brzo mjenjaju ili kada se nemogu unaprijed precizirati. Dok
sistem koristi informacije od TPS-a i MIS-a, on često daje i informacije iz eksternih
izvora koa što su tekuče cijene na berzi ili proizvodne cijene konkurenata. DSS su
interaktivni informacioni sistemi koji korisniku pomažu pri donošenju odluka u situacijama
kada je problem slabo struktuiran. Pri tome koriste se analitičke metode i pristupi bazama
podataka. Kad DSS-a primjenjuju se dva osnovna metoda analize:
- analiza "šta-ako" gdje se posmatra kako promjene nekih osnovnih vrijednosti
varijabli mijenjaju izlazne vrijednosti u nekom matematičkom modelu realnog
objekta. Odluke se dnose na osnovu rezultata više takvih eksperimenata.
- analiza na osnovu postavljenih ciljeva koja se svodi na sukcesivne promjene
određenih ulaznih varijabli sve dok se ne dođe do željenog rezultata.
Za sve DSS-e važno je da budu pristupačni korisnicima i jednostavni pri upotrebi.
GDSS (group decision support systems)
Sistemi za podršku grupnom odlučivanju su razvijeni da bi olakšali donošenje odluka
koje donosi grupa menadžera. Sastoje se iz večeg broja softverskih paketa od kojih svaki
podržava bar jedan aspekt grupnog donošenja odluka.
ESS
Top menadžeri koriste vrstu informacionih sistema nazvanu sistemi za podršku
strateškom menadžmentu za donošenje odluka. Oni se više odnose na
nestruktuirane odluke i kreiraju opšte kompijutersko i komunkaciono okruženje,
nego što osiguravaju konkretnu primjenu ili specifične sposobnosti. Osmišljeni su tako da
sadrže podatke o događajima van organizacije, ali isto tako uzimaju zbirne podatke
iz MIS-a i DSS-a. ESS nisu dizajnirani za rješavanje samo specifičnih problema, umjesto
toga osiguravaju opšte računarske i telekomunikacione kapacitete koji mogu biti primjenjeni
za promjenjive kombinacije problema. Karakteristike ESS-a su:
- pružaju trenutni jednostavan pristup informacijama o glavnim faktorima za uspjeh
kompanije,
- njihov interfejs prema korisniku je pristupačan, intuitivan i obezbjeđuje lako
razumjevanje najbitnijih informacija,
- tretiraju kako trenutno tako i buduće stanje (vrše neku vrstu predikcije),
 - omogučavaju jednostavno korisničko mjenjenje parametara interfejsa po želji
korisnika.
- omogučavaju da se dođe do detaljnih informacija o pojednim aspektima poslovanja i
poslovnog okruženja.
ESS su namjenjeni menadžerima kji imaju značajan uticaj na strategiju razvoja kompanije.

Kada kompanije, industije ili država stječu konkurentske prednosti, znanje postaje osnova
ekstra dobiti koja zamjenjuje dosadašnju dobit koja je proizlazila iz resursa i jeftine radne
snage. Postoji nekoliko tipova ekstra dobiti od znanja:
- tehnološka (kontrola ključnih procesa),
- ljucki resursi (posjedovanje naprednih vještina),
- organizaciona (jedinstven način vođenja i upravljanja),
- marketing i dizajn (imaju direktan odnos sa znanjem o klijentima i kupcima).
Bitno je uočiti da su sve navedene kategorije održive samo ako se stalno obnavljaju.
Znanje je poseban resurs jer ga je teško dobiti. Za razliku od informacija, znanje uključuje
kombinaciju činjenica čija je interakcija i međusobni odnos često teško uočljiv. Pošto ga je
teško dobiti, znanje prestavlja ulaznu barijeru za rast i razvoj. Ova ulazna barijera upravo
omogučava i stvara ekstra dobit od znanja. Samo proaktivne, prilagodljive organizacije
sa resursima punim znanja mogu opstati. Ovi atributi označavaju "inteligentnu
kompaniju". Ona postaje realnost tehnologije koje to omogućavaju mijenjaju poslovnu
klimu i tržišne uslove. Inteligentna kompanija uključuje ljude, znanje, infrastrukturu,
informacione procese koji pružaju inteligentne informacije i znanje onima koji to
treba da iskoriste u organizaciji. To im omogućava da na vrijeme donesu preciznije i
pametnije odluke u cilju ostvarivanja misije kompanije. Inteligentna kompanija
prestavlja cjelovitu sintezu ljudi, procesa i tehnologija koje prikupljaju i
analizairaju podatke, te ih pretvaraju u inteligentne informacije-proizvode za
donosioce odluka. To je organizacija koja uči i diše kao jedno intelektualno biče u kojem
ljudi stvaraju i nesebično razmjenjuju znanje.
Zbog strukture baze podataka i ograničene prirode čovjeka, ljudi nisu u mogučnosti
analizirati tabele u bazama podataka direktno, tako što če okom pogledati i nači intresantne
uzorke ili trendove. Ti podaci u tom obliku su bezvrjedni sve dok ne postoji metod za analizu
i poled "odozgo na veliku sliku". Jedino tako će poslovne osobe biti u stanju da otkriju
vrijedne poslovne tajne zatrpane velikom količinom podataka. U velikim bazama podataka
postoji beskonačan skup uzoraka koje možemo izdvojiti, a izdvajanjem velikog broja
uzoraka nismo dobili ništa bolju situaciju. Cilj je uspostaviti sistem koji će korištenjem
informacija preći iz reaktivnog u proaktivni modalitet, uz uspostavljanje integracije i
automatizacije u procesiranju podataka.
INTELIGENCIJA u našem jeziku ima dva široko prihvačena značenja:
- sposobnost učenja, razumjevanja, logičnog razmišljanja, sposobnost
snalaženja u novim situacijama;
- obavještajni podatak sakupljen u stranoj zemlji, osobe koje sakupljaju te informacije.
Inteligenicija prestavlja specijalnu vrstu znanja, umjeća da ostvarimo misiju ili cilj.
Ona prestavlja vrstu strateškog znanja neophodnig da uočimo opasnosti ili prilike koje mogu
da ugroze ili omoguče uspješno ostvarivanje ciljeva i misije. Ona često otkriva skrivene tajne
ili prenosi duboku spoznaju koja je prekrivena kompleksnošću. Proces kreiranja inteligencije
u poslovnom ili državnom smislu prestavlja proces skrivanja svojih tajni korištenjem tajnih
metoda i/ili otkrivanja protivničkih tani uspjeha. Način na koji bi se mogli razvrstati tipovi
inteligencije izveden je na osnovu tipova analiza i razlika između znanja i predznanja. Dvije
su osnovne kategorije analiza na osnovu kojih nastaje nekoliko podkategorija
inteligencije:
OPISNA (deskriptivna) analiza osigurava malo vrednovanja ili tumačenja prokupljenih
podataka. Ona daje mogučnost organizacije podataka u obliku i strukturi koja omogučava
korisniku da ih kasnije evoluira i tumači.
ZAKLJČNA (inferencijalna) analiza zahtjeva analizu prikupljenih grupa podataka na način
da se dođe do zaključaka i sinteze objašnjenja, značenja tih podataka. Postoje četiri tipa ove
analize:
- analiza koja objašnjava protekle događaje,
- analiza koja objašnjava tekuču strukturu organizacije,
- analiza koja objašnjava ponašanje i stanje tj status,
- analiza predznanja koja prognozira buduće vrijednosti i stanje.
Interes državnog nivoa je borba za suverenost – idealošku političku i ekonomsku stabilnost,
te pračenje prijetnji usmjerenih na ova područje. Inteligencija opslužuje državna
rukovodstva i vojne potrebe obezbjeđujuči im strateška saznanja, upozorenja o stranim
opasnostima i taktička sazanja koja se koriste u svakodnevnim operativnim aktivnostima
kao odgovor na krizne situacije. Inteligencija državne sigurnosti obezbjeđuje i javno
djelovanje dajuči informacije za analizu tema bitnih za javnost i psolovanje jedne zemlje.
Ekonomija koja želi da održi konkurentnost na tržištu traži inteligenciju kako bi osigurala
svijest o prijetnjama po postojenosti i rast intelektualne svojine i pozicije na tržištu. Iz tog
razloga informaciona inteligenicja igra ključnu ulogu u strateškom poslovnom planiranju.
Isto tako ima ulogu taktičke podrške za tržište, prodaju, odnose sa kupcima i dobavljačima.
Fokus poslovanje inteligencije je napredno shvatanje svih aspekata kompanije tj poslovne
organizacije, kao što su interne operativne aktivnosti i eksterno okruženje, koje uključuje
kupce i konkurente, partnere i dobavljače. Konkurentska inteligencija se bavi vanjskim
faktorima koji utiču na konkurentnost preduzeča. Objekti analize poslovne i konkurentske
inteligenicije ih jasno razdvajaju.
PODATAK je jednostavno neodređena izolirana misaona činjenica koja ima neko
značenje. Oni su znakovni prikaz činjenica i pojova koji opisuju svojstvo objekata i njihovih
odnosa u prostoru i vremenu. DIKW hijerarhija podataka (data, informtion, knowledge,
wisdom).
INFORMACIJA je razultat analize i organizacije podataka na način da daje novo
znanje primaocu. Ona postoje znanje kada je interpretirana, odnosno stavljena u kontekst
ili kada joj je dodano značenje. Informaciju čine podaci kojima je dato značenje putem
relacijskih veza, odnosno organizovani podaci koji su uređeni za bolje shvatanje i
razumjevanje.
ZNANJE čine organizavoane informacije koje se mogu koristit za stvaranje novih
značenja. To je ljucka sposobnost za poduzimanje djelotvornih postupaka u raznolikim i
neizvjesnim situacijama. Ono je više nego akumulacija informacija.
MUDROST je posjedovanje iskustva, znanje, razumjevanje uz moć primjenje sve traoje sa
razboritošću, praktičnošću, diskretnošću i zdavim razumom, odnosno to je sposobnost
donošenja ispravnih odluka.
UPRAVLJANJE ZNANJEM prestavlja oragnizacijske aspekte, procese i informacijske
tehnologije koje se koriste za prikupljanje, kreiranje i distribuciju znanja koje je
neophodno organizaciji da ispuni svoju misiju.
POSLOVNA INTELIGENICJA (BI) prestavlja skup aktivnosti za bolji uvid i
razumjevanje poslovanja, koji se postižu različitim analizama korporativnih i
vanjskih podataka u cilju donošenja strateških, taktičkih i operativnih poslovnih
odluka i poduzimanja neophodnih akcija za poboljšanje poslovnih performansi.
Svrha je poboljšanje poslovnih performansi. Često uključuje komplekstan skup IT alata,
baza podataka, te proizvoda koji čine infrstrukturu koja će biti u stanju da evolura zajedno
sa promjenama u okruženju. Jedno od mogučnih podjela BI sistema je:
- izvorni sistemi (obično transakcijski sistemi koji služe za svakodnsvne operativne
aktivnosti),
- skladišta podataka (korportivni repozitori u kojima se prikupljaju podaci iz izvornih
sistema),
- poslovna analitika (dinamički fleksibilan prikaz podataka po raznim dimenzijama i
presjecima- OLAP online analytical processing),
 - analiza za upravljanje perforamnsama (u koje spadaju alati za vizuelni prikaz
podataka kontrolne table, web portali).
TRANSAKCIJSKI INFORMACIONI SISTEMI ustvari i nisu dio poslovne inteligenicije,
oni su najčešće izvori podataka za ostatak sistema poslovne inteligencije. To su u
biti: ERP (enterprise resource planning), CRM (customer relationship management),
sistemi za sezonsko mjerenje, Web i e-commerce i slični sistemi. Oni se koriste za
procesiranje i prikupljanje incijalnih podataka u digitalnoj formi. Ovi sistemi se
oslanjaju na transakcijske baze, tj provjereni koncept sistema za upravljanje bazama
podataka kod kojih od svih poznatih važečih principa treba naglasniti sljedeća tri:
1) Eliminacija redudencije podataka i minimiziranje potrošnje diskovnog prostaora,
2) Upotreba entity-relationship i tehnike normalizacije kod modaliranja podataka,
3) Zavisnost od različitih metodologija, kao što su: SDLC (system development life
cycle) i JAD (joint application development) kao alati za kreiranje sistema.
SKLADIŠTE PODATAKA (DW data warehouse) prestavlja skup podataka koji su
preuzeti/kopirani iz drugih heterogenih transakcijskih (ERP, CRM, SCM, Web, e-
commerce) i ostalih sistema i organizovano objedinjeni na jednom mjestu u formi
koja je pogodna za upite i izvještavanje. Skladište podataka je sistem koji periodično
povlači podatke iz izvornih transakcijskih sistema i konsoliduje ih u dimenzionalno ili
normalizovano spremište podataka (data store). Uobičajeno je da se ažuriranje
skladišta podataka vrši periodično (BATCH), a ne svaki put kad se dogodi transakcija u
izvornom sistemu. U skladištu podataka se čuvaju godine hijerarhijskih podataka nad kojima
se vrše upiti, izvještavanje, analitika i generiše poslovna inteligencija. Skladište podataka
prestavlja tematski usmjeren, integrisan, vremenski vezan i sadržajno nepromjenjen skup
podataka organizovan u cilju podrške menadžmentu za donošenje odluka. To znači tematska
struktura podataka-informacije su organizovane prema tematskim potrebama u okviru
funkcionalnih područja, kao što su:
- Integrisanost (podaci se skupljaju u bazu podataka iz različitih izvora, te su
konzistentni i prestavljaju jedinstven izvor informacija),
- Vremenski određeni (svi podaci u skladištu podataka vezani su i identifikuju se uz
određeni vremenski period),
- Sadržajna nepromjenjivost (podaci u skladuštu su stabilni i kad se jednom pohrane u
skladište u pravilu se ne mjenjaju svaki put kada dođe do promjene transakcijskih
podataka).
DATA MART (DM) je repozitorij podataka koji su prikupljeni iz transakcijskih
podataka i drugih izvora, dizajnirani tako da opsluže specifičan softver, odjel ili
grupu uposlenika u kompaniji. Podaci su tematski namjenjeni odjelu radi lakšeg
pronalaženja, analize i prezentacije informacija za donošenje odluka. U nekim
inplementacijama može biti kreiran odozdo na gore. Međutim dizajn strukture polazi od
korisničkih potreba za podacima. Data mart je okrenut taktičkom nivou za brže
reakcije.
ANALITIČKE APLIKACIJE (analytical applications) služe kao vodilja u procesu
donošenja odluka, obezbjeđujuči podatke iz različitih izvora. Poslovni korisnici
upotrebljavaju ove aplikacije do interaktivna-datu, do multidimenzionalnih podataka koji se
nalaze u skladištu podataka. Radi se o dinamičkom pristupu istraživanja podataka kojim se
iz velike količine podataka dolazi do skrivanih podataka od značaja za pribavljanje novih
informacija i otkrivanje znanja temeljenog na podacima, te stvaranja nove poslovne
vrijednoti.
DM (data mining) označava automatizovani analitički proces oblikovan za brzu i uspješnu
eksploraciju velikih baza podataka sa ciljem otkrivanja, provjere i crpljenja vrijednih i
skrivenih informacija koje se tiču novih, dotle nepoznatih činjenica, uzoraka i/ili modela. To
je skup metoda, alata, i postupaka u cilju definisanja zakonitosti analizom
neprimjetnih relacija između podataka pomoču sofisticiranih statističkih,
regresijskih i ekonometrijskih procedura. Pretraživanje baza podataka otkriva nove
matrice ponašanja kupaca, te konkurencije, što omogučuje donošenje proaktivnih odluka
baziranih na znanju.
OLAP (online analitical processing) je tehnologija koja organizuje pažljivo izabrane
podatke iz data warehause-a relacionih baza podataka, data martova i drugih
izvora podataka u multidimenzionalne nizove podataka koji se nazivaju kocke
podataka. One prestavljaju modele poslovanja i korisnici preko njih mogu da mjere
performanse poslovnih proces i upravljaju njima. OLAP izvještji se izrađuju na bazi
kocke podataka. Struktura kocke definisana je pojmom dimenzije i mjera. Dimenzije
prestavljaju hijerarhijske kategorije podataka, a mjerenja prestavljaju kalkulacije koje se
koriste da bi se pratilo poslovanje. Prilikom kreiranja važna aktivnost je utvrđivanje
podataka koji treba da se nađu u njima, kao i pronalaženje izvora u kojima se podaci nalaze.
Kocka se može puniti iz relacionih baza podataka, tekst fajlova i sličnih izvora podataka.
Sadrži ogromne količine podataka i omogučava velik stepen kompresije podataka da bi se
mogla što efikasnije imoplementirati u podatke krajnjih korisnika. Ta tehnološka
karakteristika omogučava da se kocke podataka prave i dnevno bez obzira na njihovu
veličinu i obim informacija koje sadeže.
Alati za vizualizaciju podataka su:
KONTROLNE TABLE (dashboards) su aplikacije poslovne inteligencije koje omogučavaju
brz i visoki nivo sažimanja podataka o rezultatima poslovanja uz korištenje grafičkih alata
najčešće mjerača, grafikona, indikatora i mapa sa šemama boja. Bazirana je na podacima iz
DW-a (skladište podataka) obično se ažuriraju dnevno, a pojedini djelovi nekad i sedmično
ili mjesečno, zavisno od potrebe za mjerenjem poslovnih rezultata.
UPOZORENJA (alerts) su saopštenja korisnicima o nekom događaju ili ispunjenju
određenog uslova. Primjeri događaja ili uslova su:
- ako vrijednost interkonekcije za određeni dan u nekoj zoni padne ispod određenog
postotka-cilja,
- ako broj neaktivnih korisnika u ciljanom regionu pređe određeni broj,
- ako je marža po pretplatniku za određeni tip usluge u cijeloj regiji niži nego unaprijed
planirana marža.
Alati poslovne inteligencije kao što je sistem obavještavanja mogu pristupiti i bazama
operativnih trasankcijskih sistema (ODS operational data store). Mogu se razlikovati
dvije kategorije saopštenja iz poslovne inteligencije zavisno od sistema iz kojeg potiču
podaci: saopštenje iz skladišta podataka i iz operativnih transakcijaskih sistema. Saopštenje
iz DW-a sadrži sažetak dok ona iz transakcijskih sistema se tiču pojedinačnih transakcija.
INTERNET PORTALI su aplikacije koje funkcioniraju kao prva adresa za pristup i
upravljanje izvještajima, analizama, aplikacijama za kontrolne table i ostalim aspektima
poslovne inteligencije, kao i listama korisnka za obavještavanje i upozorenje. To je Web
stranica koja sadrži linkove na različite izvještaje i aplikacije poslovne inteligencije. Portal
može biti sačinjen kao aplikacija po mjeri kupca ili kao dio gotovog rješenja. Osnovna
prednost korištenja portala je to da su sve aplikacije poslovne inteligencije dostupne na
jednom centralnom mjestu. Druga je prednost u centralizovanom upravljanju sigurnošču i
pravima pristupa.
Postoje tri tipa pokazatelja performanci:
- ključni pokazatelji rezultata (KRIs key result indicators) koji pokazuju šta je
kompanija postigla u nekom vremenskom periodu,
- indikatori performansi (PIs performance indicators) koji pokazuju šta treba
raditi,
- ključni indikatori performansi (KPIs key performance indicators) koji pokazuju
šta treba uraditi da bi dramatično povečali performanse kompanije.
Mnogi parametri koji se prate u kompanijama su mješavina ova tri parametra. Stim da su
KPI (ključni indikatori performansi) čije promjene najviše utiču na performanse kompanije
najvažniji. KPI su mjerljivi podaci o stanju poslovanja. Postoje nekoliko osobina koje su
karakteristične za KPI:
 - to su najčešće nefinansijske mjere,
- mjerenje se obavlja često (dnevno ili kontinuirano),
- na osnovu njih reaguju generalni direktori i članovi užeg menadžmenta,
- cijela organizacija dobro razumije sam parameter i korektivne mjere,
- vežu se za odgovornost jedne osobe ili tima,
- imaju značajan uticaj.
Kontrolne ploče ugrađuju ove kljčne indikatore uspješnosti u vidu vizuelnih alata koji su jasni
i jednostavni za korištenje i ažuriranje.

ŽIVOTNI CIKLUS RAZVOJA SISTEMA (SDLC – system development life cycle) je proces
kroz koji stručnjaci različitih profila (analitičari, projektanti, inžinjeri, programeri....) i
korisnici informacionig sistema prave informacioni sistem. Kao sinonim izrazu SDLC
možemo koristiti izraz "RAZVOJNI PROCES". Ono što može da varira u tom procesu je
model.
MODEL je proces razvoja predefinirani oblika životnog ciklusa razvoja sistema koji
definira redosljed razvojnih faza. On se razlikuje od modela razvoja po tome što ne
postavlja pitanje načina (tehnike i alata) izvršenja forme a što mora biti definisano
metodom.
PRISTUP pod njim podrazumjevamo skup bazičnih pretpostavki koje su prihvačene
od strane neke profesionalne zajednice i koji im omogučava da na isti način
razumjevaju i prenose profesionalno iskustvo i percepciju nekih fenomena. U širem
kontekstu ovo je definicija poradigme. Kao sinoim možemo koristiti izraz "RAZVOJNI
OKVIR".
METODOLOGIJA RAZVOJA informacionog sistema , ovaj termin se može upotrijebiti
u dva smisla:
a) Skup metoda, tehnika i alata za razvoj informacionih sistema koji prestavlja
konkretizaciju nekog pristupa razvoju informacionih sistema. i
b) Disciplina koja razvija i analizira metode, tehnike i alate razvoja
informacionih sistema.
METODA RAZVOJA informacionog sistema je sveobuhvatna i detaljna verzija cijelog
modela razvoja sistema koja obuhvata:
1) jasnu specifikaciju poslova koje treba uraditi u svakoj od faza,
2) individualne i grupne uloge ljudi u svakom od tih poslova,
3) predefinirane rezultate i standarde kvaliteta za sve poslove i
4) razvojne tehnike koje će se koristiti za svaki od poslova.
Ona može, a ne mora uključivati i alate za pomoć pri korištenju tehnika.
TEHNIKA je način na koji se realizuje jedna ili više faza u modelu razvoja sistema
uz korištenje specifičnih pravila i alata.
ALATI su procedure i tehnička pomagala koja automatizuju neke poslove razvoja
informacionog sistema. Metode i tehnike mogu biti dizajnirane tako da uključuju
korištenje alata eksplicitno ili implicitno. Sistem prolazi kroz životni ciklus razvoja sistema
bez obzira na konkuretan model tog ciklusa. Životni ciklus se sastoji od pet faza:
1. Pleriminarna analiza ili planiranje,
2. Sistemska analiza,
3. Dizajn sistena,
4. Konstrukcija sistema,
5. Implementacija i održavanje sistema.
PLENIMINARNA ANALIZA (PLANIRANJE)
Glavno aktivnost u ovoj fazi su kritičko mišljenje, intervjui sa ključnim izvršiocima,
proučavanje vanjskih izvora i interne dokumentacije. Ključno pitanje za izvršenje
planirane analize su:
- Ciljevi (sistemski analitičar na projektu treba znati sve o ciljevima i posljednjim
rezultatima kompanije),
 - Priroda problema (problemi imaju vanjsku i unutrašnju stranu i o njima se treba
informisati),
- Problemsko područje (istražiti područje problema i što su granice problema, ko je
uključen i koliko),
- Moguča rješenja (pratiti akcije konkurenata koji se suočavaju sa sličnim
problemima i intervjuisati ključno osoblje na svim nivoima zbog njihovih ideja),
Prednosti i nedostaci datih rješenja, u toku rada na pleniminarnoj analizi veoma je važno
primjena "kritičkog mišljenja". Svrha mu je definisanje (identifikacija) problema koji je pred
vama i kreativno iznalaženje planiminarnih rješenja. Ako ste pogrešno definisali problem
nećete ga uspjeti rješiti.
SISTEMSKA ANALIZA rezultira planom sistemskih zahtjeva koji obuhvataju:
- Opis funkcioniranja postoječeg sistema,
- Najveće probleme postoječeg sistema,
- Specifikaciju funkcionalnosti novog sistema,
- Organizacijske promjene (u poslovnom procesu i organizacijskoj politici i kulturi),
- Kadrovske promjene (zahtjevaju ponovnu obuku kadrova).
Tehnike za izvršenje sistemske analize su:
- Prikupljanje podataka (o organizaciji tehnologiji i ljuckim potrebama, koriste se
tradicionalne metode istraživanja),
- Analiza pisanih dokumenata (priručnici, izvještaji, poslovni formulari sadrže potrebne
podatke o postoječem načinu rada),
- Intervjui (sa zaposlenim, srednjim i višim menadžmentom, prestavnicima sindikata i
drugima trebaju dati odgovore na pitanja kako se radi i kako bi se moglo efikasnije
raditi u budučnosti). Postoje dvije vrste intervjua: Struktuirani (unaprijed
pripremljeno pitanje) i Nestruktuirani (upitnici, posmatranje, dijagram toka podataka
(DFD grafičke prezentacije), tabela odluka .....
DIZAJN SISTEMA
Obično postoji više alternativnih načina da se izgradi sistem, a neki od njih su:
- Pleniminarni (logički) dizajn opisuje generalne funkcionalne sposobnosti sistema, ali
ne daje precizne specifikacije kako će se postiči te sposobnosti. Obično se razmatra
više alternativnih sistema i onda izabere naj isplativiji od njih. U svrhu izbora koriste
se analiza COST-BENEFIT. Odnos troškova i prihoda mora biti veči od 1 prije nego
što menadžment pristane na odabir jedne od alternativa. Postoje dvije vrste prihoda
koje donosi novi sistem. Jedni su mjerljivi novcem (opipljivi), a drugi se ne mogu
mjeriti i više se odnose na poboljšanje kvaliteta poslovanja (neopipljivi).
- Detaljni (fizički) dizajn- Kada je preliminarni dizajn završen, vrijeme je da se počne
sa detaljnim dizajnom. Ova faza uključuje sistem dijagrama toka sistema u izgradnji,
šematske dijagrame i tabele odluka koje jasno pokazuju glavne komponente sistema
i njihove odnose. On opisuje kako sistem ostvaruje svoje funkcije,
- Identifikacija izlaza (koje se izlazne informacije zahtjevaju),
- Identifikacija ulaza (odluka koje podatke treba unjeti),
- Obrada podataka (transformacija ulaznih podataka u izlazne),
- Memorisanje podataka (odabir mikroprocesora rješava problem pohrane podataka),
- Kontrolni sistem (rješavanje sigurnosnih problema),
- Primjena (korištenje dizajna koji su primjenjivi u svakodnevnom životu).
SOFTVERSKI ALATI ZA DIZAJNIRANJE SISTEMA
Softverski alati koji povečavaju efikasnost projektnog tima su:
- CASE TOOLS (computer aided software engineering tools) u ove alate spadaju:
FRONT-END CASE TOOLS je jednostavan set alata usklađen za kreiranje i čuvanje
baza podataka, dijegrama podataka, toka sistema, dizajniranje izgleda ekrana, te
izrade prototipa modela. Pomaže pri obavljanju preliminarnog dizajniranja, analize
sistema i kpodjele na faze. BACK-END CASE TOOLS pomaže u fazama razvoja i
implementacije sistema osiguravajuči šifriranje, zajedno sa alatima projektnog
 menadžmenta, rukovođenjem podataka te testiranja podobnosti sistema. ALATI
PROJEKTA MENADŽMENTA su bazirani na PC. Najjednostavniji su alati Ganttove
sheme i dijagrama kritičnog puta. Ključni problemi na koje treba obratiti pažnju su:
- analiza potreba,
- čuvanje povjerljivog materijala,
- važnost komunikacije između članova projektnog tima,
- to što projekt menadžment omogučava da se pojedinačni, kao i zadaci malih grupa
realizuju na vrijeme.
KONSTRUKCIJA SISTEMA obuhvata osiguravanje hardvera, stvaranje softvera i
testiranje sistema. Krajnji rezultat ove faze je upotrebljiv sistem.
OSIGURANJE HARDVERA novi sistemi često zahtjevaju kupovinu ili iznajmljivanje novog
hardvera. Pitanje koje se postavlja je da li opremu treba kupiti ili iznajmiti.
STVARANJE SOFTVERA naj jednostavniji način je pisanje programa od strane internog
kadra ali najčešće ono prevazilazi objektivne mogučnosti interne grupe zadužene za
programiranje, a u nekim slučajevima je jeftinije da dio ili cio projekt završi tim stručnjaka
van firme. Postoje prednosti i nedostaci da se unajme eksterni stučnjaci. Prednosti (jefitnije i
oduzima manje vremena), Nedostaci (domači stručnjaci gube na ugledu, firma postaje
ovisna o drugim firmama i postoji rizik otkrivanja poslovnih informacija drugima).
TESTIRANJE SISTEMA podrazumjeva testiranje svih programskih djelova zasebno,
korištenjem prostog testiranja podataka. Zatim se djelovi povezuju radi testiranja sistema.
IMPLEMENTACIJA I KORIŠTENJE za uspješnu implementaciju je potrebno aktivno učešće
svog osoblja. Najvažniji zadaci u ovoj fazi su:
- Konverzija sistema uključuje nekoliko koraka. Unapređenje hadvera uključuje
zamjenu starih mašina novim. Unapređenje softvera zahtjeva prenošenje starih
programa u novi sistem i uvođenje nekog novog programa. Postoje četri strategije
konverzije sistema: 1. Fazna konverzija (phased conversion) u kojoj se novi sistem
prestavlja u djelovima, Za njenu realizaciju potrebno je nekoliko godina. 2.
Paralelna konverzija održava i stari i novi sistem određeni period, da se uvjerite da
novi sistem radi ispravno. 3. Direktno prelaženje (konverzija) sa starog na novi
sistem i 4. Day-one konverzija je slučaj kada stari sistem natavlja raditi, ali su sve
nove transakcijae prebačene na novi sistem.
- Obuka je oblast kojoj se u prošlosti posvečivalo malo pažnje. Danas je jasno da je
sistem dobar koliko su dobri korisnici. ono je važna koliko i samo stvaranje sistema.
- Čuvanje podataka novi sistem ne može postati operativan bez postojanja "auditivnog
plana" tj serije povezanih aktivanosti sa ciljem osiguravanja integriteta i sigurnosti
podataka u sistemu.
- Održavanje sistema svi sistemi zahtjevaju kontinuirano usavršavanja, ako 80%
buđeta IS-a otpada na održavanje i usavršavanje postoječih sistema.
MODELI PROCESA RAZVOJA
Primarna funkcija modela procesa razvoja sistema je određivanje redosljeda faza uključenih
u razvoj i ocjenjivanje informacionih sistema i uspostavljanje kriterija za prelaz iz jedne faze
u narednu. Rani modeli su bili jednostavni kao što je kodiraj-i-popravi model koji se svodi na
dva koraka: napiš kod i popravi probleme u kodu.
Pedesetih godina 20 vijeka je definisan FAZNI MODEL razvoja. U ovom modelu su jasno
razdvojene faze planiranja, specificirani zahtjevi, kod, kodiranje, testiranje djela modela,
integralno testiranje, modifikacija i ocjena sistema. Razne varijante ovog modela različito
definiraju ove faze, ali im je zajedničko to što se faze postavljaju kao strogo sukcesivne,
nova faza ne može početi dok se ne završi predhodna i da nije moguč povratak na
predhodnu fazu.
WATERFALL MODEL (vodopad) kao prečiščeni (izmjenjeni) fazni model uveo je jednu
suštinski važnu promjenu: postojanje povratne sprege između faza. Ovim je omogučen
flaksibilniji napredak u razvoju. Ovaj model preporučuje ograničenja na mogučnost
povratka u samo jednu predhodnu fazu zbog smanjenja troškova. On je postao osnovni
model za večinu standarda i metoda razvoja. Osnovni izvor poteškoča sa kojima se model
susreče je insistiranje na jasnom prelazu između faza, što se obično svodi na insistiranje na
punom skupu dokumenta koji objašnjavaju posao u predhodnoj i plan za posao u narednoj
fazi, kao i jasno definisanje kriterija prelaza iz jedne u drugu fazu. To je najjednostavniji
model, dobro ga je koristiti sve dok on odgovara konkretnom kontekstu u kojem se dešava
razvoj.
KASKADNI MODEL je krekcija Waterfall modela primjenjenih na manje djelove
sistema koji se dešavaju jedan za drugim. Prelazak na novu sistemsku platformu koja
omogučava funkcioniranje sistema u mrežnom okruženju može biti podjeljena na dvije
velike faze, od kojih svaka ima standardne faze definiranja zahtjeva, dizajna,
konstrukcije i implementacije. Unutar večih faza, razvoj se odvija po klasičnom Waterfall
modelu. Tek nakon prelaska na novu platformu, realizuje se redizajn softvera tako da može
funkcionirati u mrežnom okruženju. Stvaranje kaskada je efiektivno zbog "kvadratnog
zakona izračunavanja". Razbijanje večeg posla na dva manja može biti i više nego duplo
lakše za realizaciju, kao i manje rizično. Jedna od varijanti kaskadnog modela je
NELINEARNI WATERFALL model kod kojeg se koneceptualne faze primjenjuju na cijeli
sistem linearno, po waterfoll modelu, da trenutka u kojem je moguće sistem podjeliti na
manje podsisteme, razvoj podsistema se odvija zasebno po svom životnom ciklusu. Životni
ciklusi mogu biti potpuno djelimično ili nikako poralelni u vremenu. Ovaj model
podrazumjeva da je moguče podjeliti sistem na jasno definisane podsisteme. Ako to nije
moguče model je neprimjenjiv.
SPIRALNI MODEL je evoluirao rafiniranjem raznih vazijanti waterfall modela na osnovu
iskustva na velikim softverskim projektima. Ovaj model odražava koncept po kojem se
napredak postiže kroz ponavljanje iste sekvence koraka, ali na različitim nivoima
detaljnosti, počev od osnovnih konceptualnih dokumentata, pa do kodiranja pojedinačnih
djelova softvera. Koraci u spiralni su sljedeči:
- identifikacija (ciljevi sistema ili djelova koji se u tom ciklusu razvija, alternativni
načini za implementaciju tog sistema ili djela, ograničenja koja utječu na procjenu i
izbor alternative),
- ocjena alternative u odnosu na ciljeve i ograničenja,
- analiza rizika i formulacija efektivne strategije za razrješenje uzroka rizičnih situacija.
- ulaganje minimalnog napora u globalnu specifikaciju željenog sistema na osnovu
kojeg se definira novi sistem ili dio, sa detaljnije i preciznije specificiranim
zahtjevima.
- nastavak razvoja po klasičnom waterfall modelu.
Spiralni model se može posmatrati i kao varijanta kastaknog modela, gdje se svaki
ciklus posmatra kao jedna kaskada. Svaki ciklus u ovom modelu uključuje fazu revizije,
validacije i dobivanja odobrenja za nastavak rada. Spiralni model je kompleksan, može
uzrokovati poteškoče u vođenju procesa razvoja čak i do nivoa potpunog gubitka kontrole.
Naročito opasno može bti "mehaničko" pridržavanje spiralnom modelu, pri kojem se prelazi
iz ciklusa u ciklus bez stvarnog razrješenja i smanjenja rizika.
ITERATIVNO POBOLJŠAVANJE je model razvoja softvera baziran na transformaciji
postoječeg softvera. Ova transformacija se može pojavljivati u različitim varijantama,
ovisno od toga da li se zadržava funkcionalnost postoječeg softvera. Modeli mogu biti
"zadrži zahtjeve" i "promjeni zahtjeve". Ako su zahtjevi promjenjeni dovoljno malo da
se večina originalnog sistema može zadržati moguče je primjeniti prvu varijantu, i tako
promjenji zahtjevi zadovolje manjim koracima na dizajnu i konstrukciji sistema. Tipičan
primjer je dodavanje novih izvještaja u sistem. Ako sistem nema problema sa svojom
funkcionalnošču, ali ima problema sa performansama, odnosno efikasnošču, moguče je
primjeniti model iterativnog poboljšanja sistema počev od njegovog dizajna bez mjenjanja
funkcionalnih zahtjeva na njemu. U proksi se često susreču i varijante zadržavanja i
zahtjeva i dizajna uz izmjenu konstrukcije. U ovom modalu se poboljšanje postiže samo kroz
izmjenu načina konstrukcije identično dizajniranog sistema (obično djelova koda). Model
iterativnog poboljšavanja je veoma često korišten u praksi jer je efiektivan na troškove i
prihode, ali se za njega ne može rači da prestavlja zaokružen i sveobuhvatan model razvoja
informacionog sistema.
PROTOTAJPING (razvoj kroz prototip) je metod koji koristi nove verzije sistema za
simuliranje zavešne verzije u cilju dobijanja povratnih informacija koje su
potrebne za završetak rada sistema. Tehničko definicja glasi" Prototajping je
popularna inžinjerska tehnika koja se koristi za razvoj pojednostavljenih
(simuliranih) modela konačnog proizvoda ili njegovih komponenata. Kada se
primjenjuje na razvoj informacionih sistema uključuje izgradnju iteretivnih, radnih modela
informacionog sistema ili podsistema. Suština modela se može sročiti u frazu "napravi
malo, nauči malo, pa onda napravi još malo". Ako je napredak u jednom koraku
veoma mali, onda se to obično zove "hakerisanje". Napredak u većim koracima se
nakada naziva rapidni prototajping, mada stvarni napredak ne mora biti rapidan.
Informacionalni specijalisti daju prednost ovom modelu iz slijedečih razloga:
- komunikacija između analitičara sistema i korisnika su unaprijeđene,
- analitičar može bolje odrediti potrebe korisnika,
- korisnik ima aktivniju ulogu u razvoju sistema
- ulaže se manje vremena i truda u razvoj sistema,
- implementacija je mnogo lakša jer korisnik zna šta da očekuje,
Nedostaci sistema su:
- žurba može dovisti do brzopletosti u definisanju problema, vrednovanju alternativa i
dokumentacije,
- korisnk može biti uzbuđen zbog prototipa što dovodi do nerealnih očekivanja,
- prototipi nisu tako efikasni kao sistemi kodirani u programskom jeziku,
- među sklop kompijuter-čovjek može da ne odrazi dobre dizajnerske tehnike,
- korisnici i specijalisti za informacije bi trebali biti svijesni ovih potencijalnih
nedostataka kada izabiru da slijede pristup prototajpinga.
Prototajping je najbolji za aplikacije koje su okarakterisane:
- visokim rizkom,
- znatnom interakcijom korisnika
- velikim brojem korisnika
- potrebom za brzom isporukom
- očekivanom kratkom fazom upotrebe sistema
- inovativnim sistemom
- nepredvidivim ponašanjem korisnika
ITERATIVNI RAZVOJ je model primjenjiv u raznim pristupima, prototajping se
obično veže za interativni razvojni pristup, odnosno za spiralni razvojni model.
Osnovna ideja iterativnog razvoja je rano otkrivanje i postepeno redukcija rizika.
Sobzirom da se intigracija sistema dešava ranije i rizici se uočavaju ranije. Što se rizik uoči
ranije to je moguče bolje rekcija na njega. Ovoj pristup daje dobre mehanizme za borbu sa
neizvješnošću i promjenama:
- dobro podržava promjene u korisničkim zahtjevima,
- proces omogučava menadžmentu da tokom razvoja mjenja odluke taktičke prirode,
- omogučava lakšu tehnološku prilagodbu.
Ovaj sistem ima i svoje probleme:
- zahtjeva veči menadžmentski aražman,
- može uzrokovati nepotrebno ponavljanje razvoja istih djelova sistema,
- slaba konvergencija projekta (postepeno približavanje projekta konačnom rezultatu
kroz sve jače umanjenje potencijalnih smjerova akcije),
- pretjerani optimizam bez planova,
- pretjerivanje u zahtjevima,
- softver prije specifikacije,
 - zabijanje glave u pjesak (princip po kojem nije potrebno razjasniti sve probleme
odmah).
RAD (brzi razvoj aplikacije) je metoda koja ima cilj brzi odgovor na ptrebe
korisnika, ali koja ima šire područje upotrebe (RAD rapid application development).
RAD se odnosi na razvoj životnog ciklusa namjenjenog brzom stvaranju sistema, ali
ne nauštb kvaliteta. RAD je integrirani set strategija, metodologija i alata koji su sadržani
u širem pojmu nazvanom informacijoni inženjering. INFORMACIONI INŽENJERING (IE
information engineering) je ime koje je Martin dao cjelokupnom pristupu razvoja
sistema, koji tertira široku paletu aktivnosti firme. Termin preduzeće se koristi da
opiše ciejlu firmu. Informacioni inženjering funkcinira na principu TOP-DOWN, uključuje
podatke i aktivnosti. Počinje se izvršnim nivoom, sa planiranjem strateških informacionih
resursa koji se planiranjem strateških informacionih resursa koji se odnose na cijelo
preduzeća. Termin "planiranje informacione strategije" (ISP information strategy planning)
se koristi da opiše SPIR (strategic planning information request). Svaka poslovna jedinica
unutar firme je podvrgnuta analizi poslovnog okruženja (BAA busniss area analysis) da
bi se definirale aktivnosti ili procesi i podaci koji su neophodni da bi ta poslovno jedinica
funkcionisala na željeni način. Kada je BAA zavešen RAD može da počen. RAD zahtjeva četri
osnovna elementa:
- menadžment (treba biti satavljen od ljudi sposobnih za eksperimentisanje),
- ljudi (koriste sve precijalizovani timovi, članovi ovih timova su stručnjaci za metode i
alate koji su potrebni za prestavljanje specijaliziranih zadataka),
- metodologija (glavna metoda je RAD životni ciklus, koji se sastoji iz četir faze:
planiranje za htjeva, korisnički dizajn, konsturukcija, prelaz),
- alati (sastoje se od jezika četvrte genaricija i CASE alata koji olakšavaju prototajping
generiranja hoda),.
Metodi i pristupi koje možemo grupisati u agilni razvoj softvera su:
- XP extreme pragramming
- Scrum
- Crystal familija metoda
- FDD featur driven development
- RUP the rational unified preocess
- DSDM dynamic systems development method
- ASD adoptive software development
- OSSD open saurce software development
Četri ključne vrijednosti koje su u srži pristupa su:
- ljudi i interakcija,
- softver koji radi
- kolaboracija sa klijentom
- odgovoriti na promene.
APLIKATIVNI SOFTVERSKI PAKETI su set prepisanih prekodiranih aplikativnih
softverskih modula koji su dostupni na tržištu za kupovinu ili lizing. Paketi će se
najvjerovatnije birati kao strategija razvoja u sljedečim okolnostima:
- kada su funkcije zajedničke za veči broj kompanija,
- kada su mogučnosti za unutarnji razvoj IS smanjene,
- kada se mikrokompjuterske aplikacije razvijaju za krajnje korisnike,
Prednosti korištenja gotovih aplikativnih pakera su:
- dizajn, programiranje, instaliranje, radovi na održavanju su reducirani,
- mogu se uštediti novac i vrijeme kada se razvijaju uobičajene poslovene aplikacije,
- smanjuje se potreba za internim izvorima informacionog sistema.
Mane korištenja gotovih aplikativnih paketa su:
- mogu da ne ispune jedinstvene potrebe organizacije,
- mogu da ne izvršavaju dobro mnoge poslovne funkcije,
- prilagođavanje iziskuje povečanje troškova razvoja.
Proces procjene paketa je često baziran na zahtjevu za ponudu (RFP reguest for
proposal) koje je detaljno lista pitanja koja se predaju prodavaču softvera. RFP uglavnom
uključuje kriterije procjene paketa:
- uključenje funkcije
- fleksibilnost
- stepen složenosti
- potebe za hadverom i softverom
- baza podataka i karakteristike fajlova
- napori uloženi u instalaciju
- održavanje
- dokumentacija
- kvalitet prodavača
- troškovi
Kod primjene paketa razvojni ciklus je drugačiji:
- sistemska analiza
- sistemski dizajn
- programiranje, testiranje, konverzija
- korištenje i održavanje
OUTSOURCING prestavlja ustvari specijalizirane firme. On pruža mogučnost da se
izgrade dugoročna partnerstva i iskoriste tuđa ekspertiza i posebna znanja u
određenim oblastima. Takvim firmama ostaje dovoljno prostora i vremena da se bave
svojim primarnim poslovnim aktivnostima, a sporedni poslovi se prepuštaju specijaliziranim
firmama. Outsourcing prestavlja ugovorni odnos za izmještanje nekog dijela ili čitavih
poslovnih aktivnosti prema vanjskim partnerima, koji na taj način preuzimaju jednu ili više
poslovnih funkcija ili aktivnosti preduzeća. Najzastupljenija su dva tipa: outsourcing
informacionih tehnologija i poslovnih usluga. Pod outsourcingom informacionih
tehnologija podrazumjevamo slijedeće slučajeve:
IS OUTSOURCING to je dugoročan ugovorni aranžman u kojem davalac usluge
preuzima vlasništvo i odgovornost za upravljanje dijelom ili ukupnim IS klijenta.
UPRAVLJANJE MREŽAMA I RAČUNARIMA (network and desktop outsourcing)
podrazumjeva da davalac usluge preuzima podršku i upravljanje jednog ili više
elemenata client/server i komunikacijske infrastrukture klijenta.
UPRAVLJANJE APLIKACIJAMA (application management) uključuje upravljanje
dnevnim aktivnostima i podršku jednoj ili više aplikacija klijenata. Aplikoacije mogu
biti izgrađene po naruđbi klijenta, pakete aplikacija ili njihove kombinacije.
Pod outsourcingom poslovnih usluga ubrajama:
OUTSOURCING POSLOVNIH PROCESA (business process outsourcing) ovaj oblik
podrazumjeva prenos upravljanja i odvijanja jednog ili više poslovnih procesa ili
funkcija na vanjskog davaoca usluga.
ONSITE MODEL podrazumjeva da se kompletan proces odvija u prostorijama
klijenta. Ovaj tip je pogodan za projekte koji trebaju specifične resurse i mission cretical
projekte, odnosno projekte koji su:
- promjenjivih zahtjeva
- striktno ograničeni rakovima
- u direktnom interakcijama sa krajnjim korisnikom
- povjerljivi i trajni.
OFFSITE MODELI u njemu klijent bira pravajdera u svojoj bilzini. Prednost ovog
modela je u podršci koju može da pruži onsite timu i offshore timu. Eksperti u offsite centru
korenspodirajuči sa ekspertima u offshore centru, mogu osigurati kvalitetnu isporuku usluga
u različitim vremenskim zonama. Ovaj tip je pogodan za projekte:
- kratkoročne prirode,
- predefinisanih zahtjeva
- bez čestih promjena
OFFSHORE MODEL u njemu se sav proces odvija na strani provajdera. Ovaj model
najbolje odgovara dobro definisanim i planiranim projektima, u kojim razvojni tim jasno zna
šta treba da radi. Prednosti outsourcinga su:
- ekonomija
- kvalitet usluga
- predviđanje
- fleksibilnost
- fiksni troškovi posaju varijabilni
- oslobađanje ljuckih resursa za rad na drugim projektima
- oslobađanje finansijskog kapitala.
Mane korištenja vanjskih izvora su:
- gubitak kontrole
- ranjivost strateških informacija
- zavisnost
Vanjski izvori se koriste kada mogučnost predviđanja usluga neprekidnog informacionog
sistema nije veoma važna. Kada outsourcing ne skida kompaniju sa tehnološkog know-how
koji se traži za buduće inovacije informaciong sistema. Kada su mogučnosti postoječeg IS
oraničene, ne efikasne i tehnički inferiorne.
VLASTITI RAZVOJ
Svaka organizacija se može odlučiti na vlastiti razvoj IS što ima svoje prednosti i mane.
Prednost ovog modela je što je u tom slučaju informacioni sistem u vlasništvu organizacije,
firma je potpuno neovisna. Odziv na problem je uvijek brži. Razvoj u ovom slučaju ima veču
šansu da prati stvarne potrebe i strategije. Nedostatak je što je vrlo teško i skupo
organizovati interni ekspertni tim koji će pristupiti realizaciji posla. U IT industriji su česte
promjene i naviteti koje se teško prate ako ne radite u firmi iz ove branše. Interni razvoj u
pravilu traje duže od korištenja drugih modela, što može donijeti dodatne neočekivane
troškove, ali tokođer i zbog dužine realizacije može se odstupiti od postavljenih ciljeva,
odnosno organizacije mogu nakon određenog vremena postaviti nove ciljeve. Ovaj pristup se
ipak prepozučuje za veče organizacije koje mogu odvojiti posebne odjele koji će se baviti
samo ovim poslom.
KOMBINOVANI PRISTUP
Ukoliko se organizacija odluči za kombinovani model trebala bi se pridržavati određenih
principa i to:
- postepeno i kontinuirano približavanje organizacije i IS-a ostvarenju vizije i na
osnovu nje, konkretnije postavljenih ciljeva,
- uzimati u obzir ograničenja, i
- uzimati u obzir postoječe i buduče neizvjesnosti.
Kombinovani pristup se koristi da bi omogućio:
- što brže pokretanje i realizaciju djelova informatizacije za koje se može brzo dati
precizna specifikacija i za koje postoje potrebni resursi,
- što brži odziv potreban za dalje specificiranje potreba i
- dinamičko mijenjanje i poboljšavanje zahtjeva "u hodu" shodno potrebama.
Kao pristup realizaciji informacije predlaže se poštivanje sljedečih principa:
- Informacija se organizaciono postavlja kao dugoročni proces,
- Planiranje je dinamično i kontinuirano,
- Rasna realizacija novih modula postavlja se projektno,
- Rad na održavanju postoječih modela postavlja se budžetno (kontinuirano),
- Na poslovnima informatizacije se angažuju interni i eksterni ljucki resursi,
- Osnovni faktor za određivanje prioriteta realizacije djelova cjeline je nivo izvjesnosti
specifikacije djelova sistema i realizacije.
Organizaciju informatizacije treba postavljati stabilno na nivo odlučivanja, planiranje i
održavanje, a dinamično na nivou realizacije. Na nivou odlučivanja i planiranja, organizacija
informatizacije mora biti postavljena tako da:
 - obezbjedi kontinuitet u realizaciji vizije,
- obezbjedi planiranje koje odgovara stvarnim potrebama,
- obezbjedi efikasnost i efektivnost procesa odlučivanja,
- obezbjedi mogučnost kontrole realizacije
- maksimalno iskoristi postoječe resurse.
Da bi se zadovoljili ovi uslovi, organizacija mora imenovati jedno tjelo koje možemo nazvati
nosilac informatizacije. On treba da ima sve ingerencije potrebne za zadovoljenje navedenih
uslova i treba da bude odgovoran direktno generalnom direktoru. Poslove održavanja se
također postavljaju stabilno u vremenu i treba ih dodjeliti nosiocu informatizacije. Pod
održavanjem se podrazumjeva:
- kontinirani rad na održavanju softvera i opreme,
- kontinuirani troškovi funkcionisanja sistema.
Organizacione postavke nivoa realizacije treba da budu promjenjiva, ovisna o dugoročnim i
kratkoročnim planovima, kao i konkretnim projektima koji se u nekom periodu ralizuju. Sve
odluke o organizaciji realizacije donosi nosioc informatizacije i odgovoran je za njeno
funkcionisanje.