OGÓLNE ZAGADNIENIA DO MATURY Z BIOLOGII
ZAKRES ROZSZERZONY
PRZEDMIOT BADAŃ BIOLOGII I NAUKA O CZŁOWIEKU
HASŁO
PROGRAMOWE
śycie przedmiotem badań
biologii
Podstawy metodologii
obserwacji, badań i
eksperymentów
biologicznych
Komórka - podstawowa
jednostka funkcjonalna
organizmu człowieka
Zarys budowy
histologicznej organizmu
człowieka
Narządy i układy
narządów - organizm
człowieka i homeostaza
Układ pokarmowy
człowieka
Fizjologia procesów
trawienia i wchłaniania
Zapotrzebowanie
ZAKRES MATERIAŁU
• podstawowe atrybuty Ŝycia;
• działy biologii;
• związek biologii z naukami matematyczno-przyrodniczymi;
• biologia i medycyna - współpraca dla dobra człowieka;
• podstawy metodologii badań naukowych; teoria i prawo biologiczne;
• źródła danych naukowych i popularnonaukowych;
• cechy prawidłowej obserwacji i eksperymentu;
• przyrządy umoŜliwiające obserwację mikroświata (mikroskopy optyczne i elektronowe);
• człowiek obiektem zainteresowań i badań filozofów, biologów i lekarzy;
• budowa i właściwości błony komórkowej;
• system komórkowych błon plazmatycznych (w tym: siateczka śródplazmatyczna, aparaty
Golgiego, lizosomy);
• skład i funkcje cytoplazmy (cytozolu)
• budowa i rola mitochondriów;
• etapy utleniania (oddychania wewnątrzkomórkowego);
• budowa i rola rybosomów;
• jądro komórkowe;
• budowa i rola;
• chromosomy;
• podziały komórkowe: przebieg i biologiczna rola mitozy oraz mejozy;
• tkanki jako zróŜnicowane strukturalnie i funkcjonalnie zespoły komórek;
• typy tkanek i ich funkcje: nabłonkowa, łączna (w tym krew), mięśniowa, nerwowa;
• nabłonki jednowarstwowe (płaski, sześcienny, walcowaty, wielorzędowy);
• nabłonki wielowarstwowe (płaski)
• tkanki łączne właściwe (luźna, zbita, zarodkowa);
• łączne oporowe (chrzestna, kostna)
• krew i limfa;
• tkanka mięśniowa (poprzecznie prąŜkowana szkieletowa, poprzecznie prąŜkowana serca,
gładka);
• tkanka nerwowa (w tym glejowa);
• układy wykonawcze: pokarmowy, oddechowy, krąŜenia, wydalniczy, rozrodczy, ruchu;
• układy kontrolno-koordynujące: układ nerwowy, układ dokrewny;
• powłoka wspólna ciała człowieka;
• organizacja strukturalna i funkcjonalna organizmu ludzkiego jako układu otwartego
(metabolizm: katabolizm, anabolizm);
• - homeostaza stanem dynamicznej równowagi wewnątrzustrojowej organizmu;
• budowa i rola układu pokarmowego;
• przystosowania do rozdrabniani trawienia i wchłaniania pokarmów;
• gruczoły trawienne lub wspomagające trawienie (ślinianki, trzustka, wątroba);
•
• enzymy trawienne i hydroliza enzymatyczna;
• rodzaje i działanie enzymów trawiennych;
• - wchłanianie jako końcowy etap trawienia; krąŜenie wrotne;
• regulacja czynności układu pokarmowego i pobierania pokarmu;
• badania medyczne układu pokarmowego;
• klasyfikacja chemicznych składników poŜywienia człowieka;
organizmu na składniki • składniki mineralne - ich źródła oraz rola;
odŜywcze, mineralne, • klasyfikacja i źródła witamin;
witaminy i wodę • awitaminozy i hiperwitaminozy - przyczyny i skutki zdrowotne;
• składniki organiczne - ich rola oraz źródła;

Racjonalna dieta - • dietetyka jako nauka;

usprawnienie • dieta pełno- i niepełnowartościowa;
funkcjonowania organi- • rodzaje diet, na przykład bezglutenowa, antynowotworowa, wegetariańska itp.;
zmu człowieka • nieprawidłowe nawyki Ŝywieniowe i ich konsekwencje zdrowotne (np. Ŝywność typu fast
food);
• anoreksja i bulimia - przyczyny, skutki zdrowotne, leczenie;
• wpływ uŜywek na stan zdrowotny układu pokarmowego oraz przebieg trawienia i
wchłaniania;
• znaczenie diety w profilaktyce osteoporozy;

Zdrowa Ŝywność • magazynowanie i przechowywanie Ŝywności;

• przygotowywanie i spoŜywanie posiłków;
• zanieczyszczenia i modyfikacje Ŝywności;

Układ oddechowy i jego • budowa układu oddechowego;

rola. Wymiana gazowa w • przystosowania w budowie układu oddechowego człowieka do wymiany gazowej;
płucach • mechanika oddychania i wentylacji płuc;
• ćwiczenia usprawniające oddychanie;
• transport tlenu oraz dwutlenku węgla w organizmie;
•
• mechanizm i regulacja oddychania;
•
• przyczyny i skutki niedotlenienia organizmu, zatrucia co i na przykład cyjankiem lub
nikotyną;
• choroby układu oddechowego;
• diagnostyka chorób dróg oddechowych i płuc: badania objętości płuc i badania rent-
genowskie;
• profilaktyka niektórych chorób układu oddechowego;

Transport wewnętrzny - • funkcje układu krąŜenia;

rola układu krąŜenia i • budowa i rodzaje naczyń krwionośnych;
układu limfatycznego • budowa serca;
• automatyzm pracy serca;
• mały i duŜy obieg krwi;
• ciśnienie krwi;
• topografia układu limfatycznego;
• współdziałanie układu krwionośnego i limfatycznego;

Choroby układu • nadciśnienie, miaŜdŜyca, zawał - przyczyny, objawy i skutki;

krwionośnego • diagnoza schorzeń serca: ekg, wysiłkowe i całodobowe (tzw. holter), usg;
• poziom cholesterolu a ryzyko zachorowania, sposoby jego obniŜania;
• profilaktyka i leczenie chorób serca i układu krąŜenia;

Płyny ustrojowe - krew i • główne układy grupowe krwi (a, b, ab, 0), czynnik Rh;
limfa • podstawowe zasady transfuzji;
• mechanizm krzepnięcia krwi;
• badania podstawowe krwi;
• bezpieczeństwo kontaktu z krwią;

Mechanizmy obronne • rodzaje odporności (nieswoista i swoista);

organizmu • limfocyty jako komórki immunokompetentne: antygeny, hapteny i przeciwciała
(immunoglobuliny);
• reakcje antygen - przeciwciało;
• odporności humoralna (typu b) i komórkowa (typu t); rola cytokin;
• znaczenie odporności w Ŝyciu człowieka;

Odporność sztuczna • rodzaje odporności sztucznej;

• szczepionki i szczepienia ochronne;
• choroby wywołane brakiem lub obniŜeniem naturalnej odporności;
 • reakcje alergiczne organizmu, działanie histaminy, testy;
• podstawy transplantologii - zgodność tkankowa, leki immunosupresyjne;

Wydalanie. Zachowanie • równowaga osmotyczna organizmu - podstawowy warunek homeostazy ustrojowej;

równowagi osmotycznej • anatomia układu wydalnicze-go człowieka;
• mechanizm regulacji równowagi wodno-mineralnej płynów ustrojowych;
• dobowy bilans wody w organizmie człowieka;

Nefron - elementarna • wytwarzanie i wydalanie moczu: filtracja, resorpcja i sekrecja;

jednostka strukturalna i • właściwości i skład chemiczny moczu pierwotnego i ostatecznego;
funkcjonalna nerek

Skład chemiczny moczu • wstępne diagnozowanie cukrzycy, białaczki, Ŝółtaczki na podstawie kontrolnych badań
oznaką stanu zdrowia moczu;
człowieka • testy ciąŜowe;
• przyczyny chorób i zaburzeń pracy układu wydalniczego;
• najczęstsze choroby nerek i układu wydalniczego (moczówka prosta, kamica nerkowa,
zapalenie miedniczek nerkowych i pęcherza moczowego);
• profilaktyka chorób nerek i dróg moczowych;
• współczesne osiągnięcia medycyny - dializa, przeszczepy nerek;

Zachowanie ciągłości • rozmnaŜanie płciowe - mechanizm i korzyści ewolucyjne;

Ŝycia • budowa anatomiczna układu rozrodczego człowieka;
• proces oogenezy i spermatogenezy;
• fazy i regulacja hormonalna cyklu menstruacyjnego;
• czynniki wpływające na regularność i przebieg cyklu menstruacyjnego;

Początki Ŝycia - rozwój • zapłodnienie;

zarodkowy i płodowy • rozwój zarodkowy i płodowy człowieka;
człowieka • budowa i funkcje łoŜyska;
• przebieg i mechanizmy fizjologiczne porodu;
• genetyczna determinacja płci, ciąŜa bliźniacza;
• leczenie bezpłodności i zaburzeń ciąŜy (zapłodnienie pozaustrojowe);

Od narodzin do śmierci - • okresy rozwojowe człowieka;

rozwój osobniczy • dojrzałość biologiczna, psychiczna i społeczna;
człowieka • charakterystyka zmian towarzyszących pokwitaniu;
• okres dojrzałości – dorosłość;
• charakterystyka zmian towarzyszących przekwitaniu;
• śmierć procesem kończącym Ŝycie;
• wzrost zgonów uwarunkowany czynnikami cywilizacyjnymi;
• eutanazja;

Układ ruchu i jego rola w • biologiczne znaczenie ruchu dla prawidłowego funkcjonowania organizmu człowieka;
prawidłowym • część bierna układu ruchu i jej rola;
funkcjonowaniu ciała • właściwości i budowa kości;
człowieka • połączenia kości;
• część czynna układu ruchu i jej rola;
• fizjologia pracy mięśni;
• antagonizm pracy mięśni szkieletowych (zginacze i prostowniki);

Higiena układu ruchu • zmęczenie mięśni

• odpoczynek bierny i czynny
• ćwiczenia fizyczne podstawą zachowania zdrowia
• trening fizyczny a indywidualne moŜliwości organizmu
• szkodliwość dopingu
• urazy i choroby układu ruchu (m.in. krzywica, skolioza, osteoporoza)
• podstawowe zasady udzielania pierwszej pomocy przy urazach układu ruchu

Percepcja bodźców - • bodźce i ich klasyfikacja;

narządy zmysłów • typy i lokalizacja receptorów;
• wraŜenia wzrokowe, słuchowe i smakowe;
• mechanizm widzenia a budowa oka; widzenie przestrzenne;
• słuch i równowaga a budowa ucha - słyszenie przestrzenne;
 • węch i smak;
• wady i choroby narządów zmysłu;
• badania oraz leczenie wad i chorób wzroku oraz słuchu;

Układ nerwowy - • pobudliwość jako jeden z przejawów Ŝycia;

koordynacja procesów • podział układu nerwowego (ośrodkowy, obwodowy; somatyczny, wegetatywny);
Ŝyciowych • zjawiska elektrochemiczne zachodzące w błonie neuronu;
• synapsy;
• wpływ leków i trucizn na funkcjonowanie połączeń synaptycznych;
• choroby centralnego układu nerwowego;

Odruchy - fizjologia • odruch jako jednostka czynnościowa układu nerwowego;

układu nerwowego • łuk odruchowy, neurony czuciowe i ruchowe;
• typy odruchów: odruchy warunkowe i bezwarunkowe;
• mechanizm tworzenia i wygasania odruchów warunkowych według koncepcji Pawłowa;

Mózg - nadrzędny ośrodek • organizacja strukturalna i czynnościowa mózgowia (rdzeń przedłuŜony, móŜdŜek,
kontrolno-integracyjny podwzgórze, kresomózgowie);
• pola czynnościowe kory mózgowej (czuciowe, ruchowe, asocjacyjne);
• badania stanu czynnościowego mózgu (eeg);

Uczenie się, pamięć, • uczenie i zapamiętywanie;

rozumowanie - wyŜsze • formy uczenia się;
czynności nerwowe • pamięć jako zapis doświadczeń w ośrodkowym układzie nerwowym, materialne podłoŜe
pamięci;
• pierwszy i drugi układ sygnałów;
• myślenie abstrakcyjne;
• elementy psychologii uczenia się (indywidualne wzorce myślenia - uczenia się, techniki
szybkiego i efektywnego czytania, techniki pamięciowe, umiejętność koncentrowania się,
kreatywne myślenie, motywacja);

Higiena układu • rozwój emocjonalny człowieka;

nerwowego • zewnętrzne i wewnętrzne czynniki stresogenne;
• fazy zespołu ogólnej adaptacji;
• trudności adaptacyjne i choroby o podłoŜu stresowym;
• aktywny wypoczynek;
• fizjologia snu;
• techniki obniŜania napięcia (relaksacja, masaŜ, medytacja, kinezjologia edukacyjna)

Układ dokrewny - • rodzaje i lokalizacja gruczołów dokrewnych;

hormonalna koordynacja i • swoistość działania hormonów;
regulacja procesów • mechanizm ujemnego sprzęŜenia zwrotnego; nadrzędna rola przysadki mózgowej;
Ŝyciowych • powiązania strukturalne i funkcjonalne układu hormonalnego z nerwowym;
• regulacja hormonalna wzrostu i rozwoju, gospodarki wodno-elektrolitowej, rozrodu (w
tym cyklu menstruacyjnego);
• hormonalna regulacja rytmów i cykli biologicznych;
• choroby wynikające z niedoczynności lub nadczynności gruczołów dokrewnych;
• poradnictwo endokrynologiczne;

Skóra jako • skóra i jej funkcje (ochronna i termoregulacyjna);

wyspecjalizowany narząd • mechanizm termoregulacji;
ochronny i czuciowy • budowa skóry i jej wytwory;
• skóra jako swoisty narząd czucia: dotyk i ucisk, ból, zmiany temperatury;
• higiena skóry i jej wytworów;
• choroby skóry i ich profilaktyka;

Stan zdrowia i choroby • choroba wynikiem zachwiania homeostazy organizmu;

• klasyfikacja czynników chorobotwórczych;
• choroby społeczne;
• choroby cywilizacyjne;
• choroby dziedziczne;
• urazy i zatrucia;
• profilaktyka chorób cywilizacyjnych i społecznych;
• zasady udzielania pierwszej pomocy przedmedycznej;
Trucizny i ich wpływ na • trucizny pochodzenia naturalnego: roślinne, grzybowe i zwierzęce (jady);
zdrowie człowieka • środki halucynogenne i zatrucia grzybami;
• toksykologiczne zanieczyszczenia wód, gleby i powietrza;
• elementy profilaktyki w zakresie ochrony przed zatruciami;

Środki psychoaktywne • klasyfikacja środków psychoaktywnych;

• leki nasenne i uspakajające (barbiturany);
• alkoholizm, narkomania i lekomania;
• biologiczne i społeczne skutki uzaleŜnień fizycznych i psychicznych;
• profilaktyka i leczenie uzaleŜnień;

Choroby nowotworowe i • czynniki mutagenne i kancerogenne;

ich profilaktyka • cechy komórek nowotworowych;
• nowotwory złośliwe u kobiet i męŜczyzn (m.in. w Polsce);
• badania profilaktyczne;
• metody leczenia nowotworów;
• genetyczne podłoŜe chorób nowotworowych;

Choroby wywołane przez • mikroorganizmy patogenne: wirusy, bakterie i grzyby;

wirusy i mikroorganizmy • mechanizmy infekcji wirusowych, bakteryjnych i grzybiczych;
• choroby wirusowe (aids, Ŝółtaczki typu a i b, grypa, ospa prawdziwa, opryszczka);
• choroby bakteryjne (dur plamisty, choroby weneryczne, płonica, zgorzel, tęŜec, płonica,
błonica);
• selekcyjne działanie antybiotyków oraz negatywne skutki ich naduŜywania;
• budowa antygenowa retrowirusa hiv;
• źródła i drogi zakaŜenia aids;
• pierwotne i wtórne objawy zakaŜenia wirusem hiv;
• objawy aids;
• sukcesy i poraŜki w leczeniu aids
• profilaktyka hiv/aids;

Choroby inwazyjne • pierwotniaki, robaki i stawonogi wywołujące choroby inwazyjne

• przyczyny i skutki wybranych inwazji pasoŜytniczych: toksoplazmoza, rzęsistkowica,
pełzakowica, malaria, robaczyce, świerzb
• zasady profilaktyki i ochrony w zakresie chorób pasoŜytniczych

Profilaktyka zdrowotna • edukacja zdrowotna - promocja zdrowia, kultura zdrowotna;

(podsumowanie) • system opieki zdrowotnej - profilaktyka, terapia, opieka paliatywna;
• postęp w medycynie - propagowanie osiągnięć farmakologii, transplantologii i immu-
nologii;
 EKOLOGIA I OCHRONA ŚRODOWISKA

HASŁO
PROGRAMOWE
ZAKRES MATERIAŁU

Podstawowe pojęcia i • Ekologia jako nauka – obiekty badań ekologicznych (populacje, biocenozy,
koncepcje ekologiczne ekosystemy)
• Autekologia i synekologia,
• Związek ekologii z praktyką (leśnictwo, rolnictwo, przemysł) ekologia a
ochrona środowiska,

Tolerancja organizmów na • Tolerancja ekologiczna (prawa Liebiga oraz Shelforda),

czynniki fizyczne i
chemiczne • Nisza ekologiczna,
• Tolerancja organizmów jako wynik dziedziczenia i ewolucji,

Populacja • Krzywa rozkładu naturalnego,

• Cechy populacji (struktura i stosunki ilościowe):
o struktura przestrzenna i terytorializm,
o struktura ilościowa i mechanizmy regulacji liczebności,
o struktura wieku i krzywe przeŜywania,
o struktura płci,
o struktura socjalna,

Biocenoza • Stosunki pomiędzy populacjami:

• antagonistyczne (pasoŜytnictwo zewnętrzne i wewnętrzne,
drapieŜnictwo, konkurencja międzygatunkowa, amensalizm, allelopatia),
• nieantagonistyczne (mutualizm, protokooperacja, komensalizm),
• neutralizm,

Struktura troficzna • Łańcuchy i sieci zaleŜności pokarmowych,

biocenozy • Poziomy troficzne (producenci, konsumenci, destruenci i reducenci),
• Rola róŜnorodności biologicznej w utrzymaniu struktury troficznej biocenoz,
• Przepływ energii w biocenozach,
• Równowaga ekologiczna,

Ekosystem • Struktura i funkcjonowanie ekosystemu,

• Przepływ energii w ekosystemach,
• Produktywność (pierwotna i wtórna) ekosystemów,
• Obieg materii,

Przemiany i rozwój • Typy sukcesji: pierwotna, wtórna,

ekosystemów • Stadia sukcesji (sera, klimaks),
• Znaczenie sukcesji w przyrodzie,
• Wpływ antropopresji na stabilność ekosystemów,

Lądowe strefy Ŝycia • Biosfera jako całość,

• Biomy i czynniki kształtujące ich rozmieszczenie,
• Państwa roślinne (strefy klimatyczno-roślinne) i zwierzęce,

Wodne strefy Ŝycia • Ekosystemy wodne,

• warunki fizykochemiczne zbiorników słodkowodnych i morskich,
• zróŜnicowanie strefowe ekosystemów wodnych
• zakłócenia w funkcjonowaniu ekosystemów wodnych,
• zanieczyszczenia i eutrofizacja,
Człowiek jako element
ekosystemu.
Formy ochrony
środowiska naturalnego.
Ekologia i ochrona
środowiska w
gospodarstwie domowym.
ZagroŜenia środowiska
naturalnego i sposoby
przeciwdziałania im.
Ochrona środowiska W
moim otoczeniu.
DNA jako podstawowy
nośnik informacji
genetycznej.
Kopiowanie informacji
genetycznej.
Gen jako podstawowa
jednostka dziedziczności.
Kod genetyczny.
Realizowanie informacji
genetycznej (synteza białek).
• Zanieczyszczenia wód, powietrza i gleby; niszczenie pokrywy roślinnej i erozja;
wymieranie gatunków roślin i zwierząt; dziura ozonowa i efekt cieplarniany,
• Rozwój zrównowaŜony, uzasadnienie idei ochrony przyrody,
• Rola człowieka w kształtowaniu biosfery,
• Zapoznanie uczniów z historycznymi przemianami biosfery pod wpływem
działalności człowieka,
• ZagroŜenia, jakie niesie dla biosfery rozwój gospodarczy,
• Idea rozwoju zrównowaŜonego,
• Związek człowieka z środowiskiem naturalnym. Istota harmonijnego współŜycia
z otaczającą przyrodą.
• RóŜnorodność form ochrony środowiska.
• Jak chronić przyrodę w gospodarstwie domowym.
• Dziura ozonowa.
• Efekt cieplarniany.
• Kwaśne deszcze.
• Erozja gleby.
• Gospodarstwa rolne.
• BioróŜnorodność.
• Gospodarka zasobami środowiska naturalnego,
• Działania podejmowane na rzecz ochrony środowiska,
GENETYKA
• Budowa chemiczna i przestrzenna DNA.
• Rodzaje DNA.
• Lokalizacja DNA na terenie komórki.
• Etapy i przebieg replikacji.
• Znaczenie procesu replikacji.
• Historyczne i współczesne definicje genu.
• Geny prokariontów i eukariontów.
• Geny nakładające się.
• Budowa chemiczna i przestrzenna RNA.
• Cechy kodu genetycznego.
• Tabela kodu genetycznego.
• Przebieg transkrypcji.
• Rola aparatu translacyjnego.
• Przebieg i etapy translacji.
• Znaczenie biologiczne procesów transkrypcji i translacji.
Genom człowieka.
Mutacje i czynniki
mutagenne.
Choroby dziedziczne
człowieka i ich diagnostyka.
InŜynieria genetyczna.
Wykorzystanie techniki
inŜynierii genetycznej w
biotechnologii.
Znaczenie genetyki w
rolnictwie i hodowli zwierząt.
Bezpośrednie znaczenie
genetyki dla człowieka.
Poglądy dotyczące
powstania Ŝycia na Ziemi.
• Definicja genomu.
• Wielkość genomu człowieka.
• Genotyp i kariotyp człowieka.
• Definicja i podział mutacji.
• Czynniki mutagenne.
• Skutki róŜnych mutacji.
• Znaczenie mutacji w ewolucji organizmów.
• Choroby wywołane mutacjami genowymi, w tym:
o bloki metaboliczne (galaktozemia, fenyloketonuria, alkaptonuria, albinizm),
o hemofilia,
o anemia sierpowata,
o daltonizm,
o pląsawica Huntingtona.
• Choroby wywołane zmianami genomowymi:
o zespół Downa,
o zespół Turnera
o Choroby wielogenowe.
• Diagnostyka chorób dziedzicznych:
o analiza rodowodowa,
o analiza kariotypu płodu,
o testy DNA płodu,
o testy pourodzeniowe.
• Definicja inŜynierii genetycznej.
• Wykorzystanie enzymów restrykcyjnych.
• Plazmidy i wirusy jako wektory.
• Metody i techniki inŜynierii genetycznej:
o hodowle komórkowe i tkankowe,
o klonowanie organizmów,
o organizmy transgeniczne.
• Nowe odmiany i rasy oraz ich znaczenie:
o sztuczna selekcja w hodowli,
o chów wsobny i heterozja.
• W medycynie:
o terapie genowe,
o wykorzystanie zmienionych genetycznie mikroorganizmów do produkcji
szczepionek i leków,
o wykorzystanie organizmów transgenicznych i klonowanych do „produkcji"
ludzkich tkanek oraz organów do przeszczepów.
• W sądownictwie:
o „ odcisk palca DNA",
o ustalanie pokrewieństwa (np. ojcostwa).
EWOLUCJONIZM I ANTROPOGENEZA
• Poglądy na powstanie organizmów róŜnicowanie Ŝycia:
o biogeneza,
o hipoteza samorództwa,
o hipoteza kreacjonistyczna,
 o hipoteza panspermii,
o teoria ewolucji,

• Lamarkizm a Darwinizm,
• Dowody ewolucji
o pośrednie,
o bezpośrednie,

RóŜnorodność organizmów • Podstawowe taksony systematyczne

zamieszkujących Ziemię • Współczesny podział systematyczny organizmów na 5 królestw
• Charakterystyka podstawowych taksonów

Rodzaje i źródła zmienności • Zmienność jako podstawowa cecha Ŝycia:

w przyrodzie o zmienność fenotypowa (modyfikacyjna),
o zmienność rekombinacyjna,
o zmienność mutacyjna
o Ewolucja jako źródło bioróŜnorodności

Pochodzenie człowieka • Definicja i główne etapy antropogenezy dowody ewolucji hominidów

• Drzewo rodowe hominidów

Człowiek jako gatunek • Cechy wspólne człowieka i małp człekokształtnych

biologiczny i istota • Charakterystyczne cechy gatunkowe człowieka
społeczna • Rasy ludzkie
• Ewolucja komunikacji, techniki i kultury

Ewolucja roślin • Charakterystyka budowy i Ŝycia roślin w poszczególnych okresach ewolucji.

Ewolucja bezkręgowców • Charakterystyka budowy i Ŝycia bezkręgowców w poszczególnych okresach

ewolucji.

Ewolucja kręgowców • Charakterystyka budowy i Ŝycia kręgowców w poszczególnych okresach

ewolucji.

Ewolucja układów • Ewolucja układu:

- oddechowego,
- krwionośnego,
- kostnego,
- nerwowego,

Ewolucja - wirusy, bakterie, • Charakterystyka budowy i Ŝycia:

grzyby, pierwotniaki - bakterii,
- grzybów,
- wirusów,
- pierwotniaków,
 BOTANIKA I ZOOLOGIA

HASŁO ZAKRES MATERIAŁU

PROGRAMOWE
1. Klasyfikacja - Podstawy taksonomii;
organizmów. - Historyczne i współczesne systemy klasyfikowania organizmów;
- Botanika i zoologia - klasyczne dziedziny biologii;
- Metody badania rozwoju Ŝycia na Ziemi;
2. Bakterie - pierwsze - Powstanie komórek prokariotycznych;
organizmy na Ziemi. - Budowa komórki prokariotycznej;
- Występowanie i środowisko Ŝycia bakterii;
- Systematyka współczesnych bakterii;
- Funkcje Ŝyciowe i ekologia Bakterii;
- Podstawowe funkcje Ŝyciowe bakterii (odŜywianie, oddychanie, rozmnaŜanie się);
- Rola bakterii w cyklach biogeochemicznych węgla i azotu;
3. Wirusy - Budowa i - Budowa i klasyfikacja wirusów;
natura wirusów. - Niektóre choroby wirusowe roślin, zwierząt i ludzi;
- Przebieg infekcji wirusowej;
- Wirusy w świetle współczesnych badań naukowych;
- RóŜne poglądy na temat pochodzenia wirusów;

4. Protisty - najprostsze - Budowa komórki eukariotycznej;

organizmy eukariotyczne. - Budowa komórki eukariotycznej;
- Porównanie budowy komórki roślinnej i zwierzęcej;
- Komórka prokariotyczna a komórka eukariotyczna;
- Występowanie i środowisko Ŝycia protistów;
- Niektóre procesy Ŝyciowe protistów (odŜywianie, oddychanie, wydalanie, ruch, wraŜliwość);
- Na pograniczu świata roślin i zwierząt – myksotrofy;
- RozmnaŜanie i rozwój protistów;
- Sposoby rozmnaŜania się protistów;
- Proces izogamii, anizogamii i oogamii;
- Cykle Ŝyciowe protestów;
- Przegląd systematyczny i znaczenie protistów;

5. Rośliny telomowe. - Teoria telomowa;

- Opanowanie środowiska lądowego przez rośliny;
- Główne szczepy rozwojowe roślin;

6. Mszaki. - Pochodzenie mszaków i środowisko Ŝycia;

- Budowa morfologiczna i anatomiczna mszaków;
- Cykl rozwojowy mszaków;
- Gametofit i sporofit mszaków;
- Przemiana pokoleń mszaków - dominacja gametofitu;
- Przegląd systematyczny i znaczenie mszaków;
- Przegląd systematyczny mszaków;
- Znaczenie mszaków w środowisku;
- Rola mszaków w obiegu wody w przyrodzie;
- Gospodarcze znaczenie mszaków;
7. Paprotniki. - Paprotniki - właściwe organowce lądowe;
- Budowa morfologiczna paprotników (organy wegetatywne i rozrodcze);
- Przystosowania paprotników do Ŝycia na lądzie;
- Tkanki organowców roślinnych;
- Twórcze, stałe (okrywająca, wypełniająca, wzmacniająca, przewodząca);
- Tkanki roślinne a tkanki zwierzęce;
- Przegląd systematyczny i znaczenie paprotników;
- Przegląd systematyczny paprotników;
- Ochrona gatunkowa paprotników;
- Historyczne i współczesne znaczenie paprotników;
- Cykle rozwojowe paprotników;
- Gametofit i sporofit paprotników;
- Przemiana pokoleń paprotników - dominacja sporofitu;
- Paprotniki jednako- i róŜnozarodnikowe;
8. Rośliny nasienne. - Rośliny nasienne – sukces ewolucyjny na lądzie;
- Funkcje i budowa korzenia: systemy korzeniowe, metamorfozy korzeniowe, symbiozy korzeniowe;
- Funkcje i budowa pędu: metamorfozy łodygowe;
- Funkcje i budowa liści: typy ulistnienia, budowa anatomiczna liścia, metamorfozy liściowe;
- RozmnaŜanie się roślin nagozaląŜkowych;
- Budowa organów rozrodczych roślin nagozaląŜkowych;
- Zapylenie i zapłodnienie u roślin nagozaląŜkowych;
- Cykl rozwojowy roślin nago-zaląŜkowych;
- Organy rozrodcze i cykl rozwojowy paproci nasiennych;
- Nasiona i owoce – tajemnica sukcesu ewolucyjnego roślin nasiennych
- Powstawanie i budowa nasienia;
- Rodzaje nasion;
- Okres spoczynku; warunki kiełkowania nasion;
- Powstawanie i rodzaje owoców;
- Sposoby rozprzestrzeniania się roślin nasiennych;
- Gospodarcze wykorzystanie nasion i owoców;
- Przegląd systematyczny roślin nagozaląŜkowych;
- Charakterystyka gatunków krajowych;
- Ochrona gatunkowa roślin nagozaląŜkowych;
- Charakterystyka wybranych grup roślin okrytozaląŜkowych;
- Ochrona gatunkowa roślin okrytozaląŜkowych;
- Porównanie roślin jedno- i dwuliściennych;
- Porównanie roślin nago- i okrytozaląŜkowych;
- Formy ekologiczne i zbiorowiska roślin nasiennych;
- Formy biologiczne roślin nasiennych;
- Charakterystyka wybranych form ekologicznych;
- Charakterystyka wybranych zbiorowisk roślinnych (bór sosnowy, grąd, zbiorowisko roślin ruderalnych
itp.);

8.a.Regulacja i kontrola - Transport wody i asymilatów u roślin;

niektórych - Mechanizmy transportu wody:
czynności Ŝyciowych • potencjał wodny i osmotyczny,
roślin. • rola sit adhezji i kohezji
- Parcie korzenia i silą ssąca liści (transpiracja);
- Istota transportu asymilatów;
- OdŜywianie mineralne i znaczenie pierwiastków dla roślin;
- Czynniki warunkujące wzrost i rozwój roślin;
- Spoczynek bezwzględny i względny nasion;
- Mechanizm i przebieg kiełkowania oraz wzrostu;
- Przechodzenie wstań kwitnienia i owocowania (rośliny dnia długiego, krótkiego oraz neutralne;
fotoperiodyzm; wpływ fitohormonów);
- Hormonalne i turgorowe podłoŜe ruchów roślin;
- Czynniki wywołujące reakcje ruchowe roślin;
- Tropizmy oraz nastie jako reakcje ruchowe roślin;

9. Grzyby - plechowce -
Środowisko i tryb Ŝycia grzybów;
lądowe. -
Poziomy organizacji budowy ciała grzybów (plechy jednokomórkowe, nitkowate i plektenchymatyczne);
-
Strategie odŜywiania się grzybów;
-
Sposoby rozmnaŜania się grzybów;
-
Rodzaje rozmnaŜania bezpłciowego grzybów
-
Strategie rozmnaŜania się płciowego
-
Przemiana pokoleń wybranych grup grzybów (sprzęŜniaków, workowców i podstawczaków)
-
Systematyka grzybów:
-
przegląd grzybów kapeluszowych,
-
wademekum rozsądnego grzybiarza;
-
Biocenotyczne i gospodarcze znaczenie grzybów;
- Ochrona gatunkowa grzybów;
- Porosty - organizmy dwuskładnikowe
- Środowisko Ŝycia porostów;
- Morfologia i anatomia porostów;
- Klasyfikacja porostów;
- Porosty jako organizmy pionierskie;
- Ochrona gatunkowa porostów;
10. Gąbki - najprostsze - Pochodzenie zwierząt wielokomórkowych;
zwierzęta wielokomórkowe. - Główne linie rozwojowe zwierząt;
- Środowisko Ŝycia gąbek;
- Budowa morfologiczna i anatomiczna gąbek;
- Znaczenie ekologiczne i gospodarcze gąbek;
11. Parzydetkowce - Środowisko Ŝycia parzydełkowców;
Parzydetkowce - najstarsze - Plan budowy polipa i meduzy;
zwierzęta tkankowe. - Budowa histologiczna parzydełkowców;
- Przemiana pokoleń parzydełkowców;
- Przegląd systematyczny parzydełkowców;
- Ekologia parzydełkowców i ich znaczenie rafotwórcze
12. Płazińce. - Budowa i biologia płazińców wolno Ŝyjących;
- Pochodzenie zwierząt trójwarstwowych;
- Systematyka płazińców;
- Środowisko i tryb Ŝycia wirków;
- Budowa i biologia płazińców pasoŜytniczych;
- Przystosowania przywr i tasiemców do pasoŜytnictwa;
- Wybrane cykle rozwojowe tasiemców;
- Profilaktyka chorób pasoŜytniczych;
- Wybrane cykle rozwojowe przywr;

13. Nicienie. - Nicienie - zwierzęta schizoceliczne;

- Pochodzenie i cechy nicieni;
- Morfologia i anatomia nicieni;
- Przegląd systematyczny nicieni;
- Systematyka obleńców: cykle Ŝyciowe wybranych gatunków nicieni pasoŜytniczych;
- Profilaktyka chorób wywołanych przez nicienie;
14. Pierścienice - Pochodzenie pierścienic;
Pierścienice - zwierzęta - Plan budowy pierścienic;
celomatyczne. - Cechy aromorfotyczne pierścienic;
- Przegląd systematyczny pierścienic;
- Charakterystyka wieloszczetów, skąposzczetów i pijawek;
- Ekologia pierścienic;
- Znaczenie pierścienic w ewolucji zwierząt bezkręgowych;
15. Mięczaki. - Budowa i biologia mięczaków;
- Pochodzenie mięczaków;
- Występowanie i środowisko Ŝycia mięczaków;
- Budowa i biologia ślimaków, małŜy i głowonogów;
- Przegląd systematyczny mięczaków;
- Ekologia i znaczenie gospodarcze mięczaków;

16. Stawonogi. - Pochodzenie i radiacja adaptatywna stawonogów;

- Pochodzenie stawonogów (w tym opanowanie środowiska lądowego);
- Środowisko Ŝycia stawonogów;
- Morfologia i anatomia stawonogów;
- Biologia stawonogów;
- Wzrost skokowy – linienie;
- Rozwój prosty i złoŜony u stawonogów;
- Opieka nad potomstwem;
- Przegląd systematyczny stawonogów;
- Charakterystyka skorupiaków, pajęczaków, wijów oraz owadów;
- Ekologia i znaczenie gospodarcze grup stawonogów ze szczególnym uwzględnieniem owadów;
- Ochrona gatunkowa stawonogów;
1 7. Strunowce. - Charakterystyka ogólna strunowców;
- Pochodzenie strunowców;
- Główne linie radiacyjne strunowców;
- Cechy charakterystyczne strunowców;
- Zwierzęta pierwouste i wtórouste;
- Lancetnik - swoisty model strunowca;
- Pozycja systematyczna lancetnika;
- Morfologia i anatomia lancetnika;
- Lancetnik jako swoisty „pierwowzór" strunowców;
18. Kręgowce. - Pochodzenie i ewolucja kręgowców;
- Charakterystyczne cechy kręgowców;
- Pochodzenie i drzewo rodowe kręgowców;
- Ogólna systematyka kręgowców;

19. Ryby. - BezŜuchwowce i ryby - kręgowce pierwotnie wodne;

- Stanowisko systematyczne rybi bezŜuchwowców;
- Morfologia i anatomia minoga;
- Dwie linie rozwojowe ryb - chrzęstnoszkieletowe i kościste;
- Przystosowania morfologiczne, anatomiczne i fizjologiczne ryb do Ŝycia w wodzie;
- Przegląd systematyczny ryb;
- Ekologia ryb - tarto i wędrówki ryb;
- Przegląd gatunków krajowych ryb i ochrona gatunkowa;
- Znaczenie gospodarcze ryb;
20 Płazy. - Płazy - kręgowce dwuśrodowiskowe;
- Wyjście kręgowców na ląd (meandrowce);
- Wodno-lądowa strategia Ŝyciowa płazów;
- Przystosowania morfologiczne, anatomiczne i fizjologiczne płazów do Ŝycia na lądzie;
- UzaleŜnienie płazów w budowie i czynnościach Ŝyciowych od środowiska wodnego;
- Rozród i rozwój płazów;
- Przegląd krajowych gatunków płazów i ochrona gatunkowa;
- Czynniki zagraŜające płazom;
-
21. Gady. - Pochodzenie i radiacja adaptatywna gadów;
- Progresywne trendy ewolucyjne gadów:
• lokomocja,
• pokrycie ciała,
• gospodarka wodna,
• błony płodowe
- Radiacja adaptatywna gadów mezozoicznych (drzewo rodowe gadów);
- Hipotezy wyjaśniające wyginięcie gadów mezozoicznych;
- Budowa i biologia gadów współczesnych;
- Przystosowania morfologiczne, anatomiczne i fizjologiczne gadów współczesnych do Ŝycia na lądzie;
- Rozród i rozwój gadów;
- Przegląd systematyczny gadów;
- Ochrona gatunkowa gadów;
22. Ptaki - Progresywne cechy ptaków związane ze zdolnością do lotu:
• skrzydła i pióra,
• szkielet i masa ciała,
• rozwój mózgu,
- mechanizm wymiany gazowej;
- Stałocieplność ptaków;
- Hipotezy wyjaśniające pochodzenie zdolności ptaków do aktywnego lotu;
- Rozród i rozwój ptaków:
• strategie rozrodcze ptaków
• (gody, opieka nad potomstwem, gniazdowniki i za-
• gniazdowniki),
- Wędrówki ptaków;
- Przegląd systematyczny ptaków;
- Znaczenie biologiczne i gospodarcze ptaków;
- Gatunki krajowe i ochrona gatunkowa;
23. Ssaki - Tajemnica sukcesu ewolucyjnego ssaków;
- Progresywne cechy ssaków:
• lokomocja,
• okrywa ciała i stałocieplność,
• rozwój mózgu,
• łoŜysko
- Radiacja adaptatywna i drzewo rodowe ssaków;
- Systematyka ssaków;
- Stekowce i torbacze;
- Występowanie stekowców i torbaczy;
- Progresywne i prymitywne cechy stekowców;
- Morfologia, anatomia i fizjologia torbaczy;
- Ssaki właściwe - najwyŜej uorganizowane kręgowce lądowe;
- Morfologia i anatomia ssaków właściwych;
- Fizjologia ssaków;
- Rozród i rozwój ssaków;
- Opieka nad potomstwem;
- Przystosowania ssaków do Ŝycia w róŜnych środowiskach;
- Przegląd systematyczny i znaczenie ssaków;
- Charakterystyka wybranych rzędów ssaków;
- Rodzime gatunki ssaków;
- Znaczenie ekologiczne i gospodarcze ssaków;
- Ochrona gatunkowa ssaków;
- Człowiek teŜ jest ssakiem;
 KOMÓRKA JAKO PODSTAWOWA JEDNOSTKA śYCIA. ENERGIA I śYCIE

HASŁO ZAKRES MATERIAŁU

PROGRAMOWE

27. Mikroskopia. - Mikroskopia optyczna;

- Zasady mikroskopowania i BHP;
- Rodzaje preparatów mikroskopowych;
- Techniki barwienia preparatów: odczynniki: błękit metylenowy, Sudan III w 70-procentowym roztworze
alkoholu, płyn Lugola;
- Rozmazy;
- Mikroskopia elektronowa;
- Budowa mikroskopu elektronowego;
- Typy mikroskopów elektronowych i ich zastosowanie;
- Przygotowanie preparatów;
- Biofizyczne i biochemiczne badania komórek;
- Techniki mikromanipulacji;
- Frakcjonowanie;
- Metody barwienia i znakowania cytochemicznego;
- Autoradiografia;
- Ekstrakcja a chromatografia i elektroforeza;
- Hodowle in vitro komórek i tkanek;

28. Nieorganiczne i organiczne - Skład chemiczny komórek;

składniki komórki.
- Udział pierwiastków i związków chemicznych w budowie Ziemi i organizmów:
- pierwiastki biogenne,
- makroelementy,
- mikroelementy i ultraelementy
- Funkcje wybranych pierwiastków lub ich jonów w komórkach (organizmach);
- Związki nieorganiczne;
- Woda jako środowisko komórki i składnik przemian metabolicznych;
- Właściwości fizykochemiczne cząsteczki wody i jej biologiczne znaczenie;
- Inne waŜne związki nieorganiczne i ich sole;
- Efekty toksycznego oddziaływania soli metali cięŜkich;
- Cukrowce, lipidy i kwasy nukleinowe;
- Klasyfikacja związków organicznych występujących w strukturach oŜywionych: wiązania chemiczne,
monomery i biopolimery ;
- cukrowce i ich funkcje;
- tłuszczowce właściwe i fosfolipidy oraz ich funkcje;
- kwasy nukleinowe i ich funkcje;
- Aminokwasy, peptydy i białka
- Aminokwasy: budowa i właściwości chemiczne
- -Właściwości chemiczne białek; białka proste i złoŜone
- Struktura przestrzenna białek i jej modyfikacje
- Funkcje białek:
- białka strukturalne i enzymatyczne,
-immunoglobuliny
- Metody sekwencjonowania oraz wykrywania i identyfikacji białek (chromatografia bibułowa,
elektroforeza);
29. Organizacja strukturalna
i funkcjonalna komórki
eukariotycznej.
30. Metabolizm komórkowy.
31 . Fotosynteza - strategia
odŜywiania się autotrofów.
32. Utlenianie biologiczne
- Budowa chemiczna i organizacja przestrzenna elementarnej błony biologicznej;
- Rodzaje transportu błonowego;
- Pino- i fagocytoza;
- Właściwości receptorowe błony komórkowej;
- Błony wewnątrzkomórkowe:
- tonoplast;
- rodzaje, organizacja przestrzenna i funkcje retikulum endoplazmatycznego;
- organizacja przestrzenna i funkcje aparatu Golgiego;
- powstawanie, rodzaje i funkcja lizosomów;
- Budowa chemiczna ściany komórkowej;
- Rozwój ścian komórkowych;
- pierwotna i wtórna ściana komórkowa;
- Modyfikacje wtórne ściany komórkowej: inkrustacja i adkrustacja;
- Funkcje ściany komórkowej
- Skład chemiczny cytoplazmy;
- Ruchy cytoplazmy;
- Elementy strukturalne cytoszkieletu;
- Budowa, lokalizacja i funkcja centrosomu i centrioli;
- Organelle odpowiedzialne za ruch komórki - wici i rzęski;
- Wakuola;
- Skład chemiczny soku wakuolarnego;
- Potencjał osmotyczny a turgor komórkowy;
- Plazmoliza i deplazmoliza;
- Funkcje wakuoli;
- Organelle półautonomiczne;
- Plastydy - organelle komórek autotroficznych:
- rodzaje i funkcje plastydów,
- ultrastruktura chloroplastu,
- rodzaje, lokalizacja i funkcje barwników fotosyntetycznych;
- Mitochondria - centra energetyczne komórek:
- ultrastruktura mitochondrium,
- enzymy i funkcje mitochondrium;
- Ultrastruktura jądra komórkowego;
- Organizacja chromatyny i chromosomów;
- Funkcje jądra komórkowego w interfazie i podczas podziałów komórkowych;
- Ultrastruktura, lokalizacja i funkcje centrioli;
- Podziały jądra komórkowego;
- mitoza i mejoza;
- Struktura, lokalizacja i funkcje rybosomów;
Enzymy
- Klasyfikacja i nazewnictwo enzymów;
- Budowa i działanie enzymów (apoenzym, koenzym, grupy prostetyczne, centrum aktywne, teoria
indukcyjnego dopasowania);
- Kinetyka reakcji enzymatycznych;
- Fizyczne i chemiczne czynniki wpływające na aktywność enzymów;
- Metabolizm jako proces przemiany materii i energii;
- Zasada sprzęgania reakcji egzo- i endoergicznych;
- Rodzaje fosforylacji;
- Budowa ATP;
- Fotosystemy jako jednostki czynnościowo-strukturalne fotosyntezy;
- Lokalizacja procesu fotosyntezy;
- Barwniki fotosyntetyczne;
- Fosforylacja fotosyntetyczna (cykliczna i niecykliczna);
- Etapy i chemizm fotosyntezy;
- Lokalizacja, przebieg i produkty fazy jasnej;
- Lokalizacja i przebieg fazy ciemnej;
- Bilans węglowy i wydajność energetyczna fotosyntezy;
- Wpływ czynników fizycznych i chemicznych na tempo fotosyntezy;
- Fotosynteza typu C4;
- - Znaczenie fotosyntezy dla funkcjonowania całej biosfery;
- Chemosynteza – alternatywna strategia autotrofizmu;
- Istota i przebieg procesu chemosyntezy;
- Grupy bakterii chemosyntetyzujacych (wodorowe, siarkowe, nitryfikacyjne, Ŝelazowe);
- Udział chemoautotrofów w cyklach biogeochemicznych;
- Uzyskiwanie energii uŜytecznej biologicznie;
- Lokalizacja procesu oddychania komórkowego;
- Etapy oddychania tlenowego:
- glikoliza (i fermentacja),
- cykl Krebsa (przebieg i zysk energetyczny),
- łańcuch oddechowy i fosforylacja oksydacyjna
- Znaczenie biologiczne oddychania beztlenowego i tlenowego;
- Wymiana gazowa a utlenianie biologiczne
- Niektóre przemiany tłuszczów i aminokwasów p-oksydacja i synteza kwasów tłuszczowych
- Dezaminacja aminokwasów- cykl ornitynowy;
- Budowa i rola acetylo-CoA;
- Gospodarka wodno-mineralna i wydalanie u zwierząt amonio-, uriko- i ureotelicznych;
 EWOLUCJA

HASŁO ZAKRES MATERIAŁU

PROGRAMOWE

1. Naukowe podstawy - Arystotelesowska teoria stałości form i dynamiki Ŝycia;

ewolucjonizmu. - Teoria statycznej struktury przyrody Linneusza;
-Teoriaewolucji Lamaicka;
- Teoria Cuviera;
- Teoria doboru naturalnego Darwina - Wallace'a;
- Geneza i załoŜenia teorii doboru naturalnego Darwina- Wallace'a;
- Syntetyczna teoria ewolucji;
- Wpływ genetyki na rozwój ewolucjonizmu;
- Bezpośrednie i pośrednie dowody ewolucji;
- Bezpośrednie dowody ewolucji, w tym sfosylizowane szczątki, skamieniałości, inkluzje, koprolity,
relikty;
- Pośrednie dowody ewolucji z anatomii porównawczej, embriologii, biochemii, fizjologii,
genetyki i biogeografii;
- Metody datowania znalezisk (metody izotopowe, metoda analizy pyłkowej, analiza warstwowa,
kalendarz czasu geologicznego);
- Znaczenie bezpośrednich i pośrednich dowodów ewolucji;

2. Mechanizmy sprawcze i - Populacja jako podstawowa jednostka ewolucyjna (prawo Hardy'ego - Weinberga);
prawidłowości ewolucji - Dryft genetyczny;
Podstawowe przyczyny zmian - Rodzaje doboru naturalnego (stabilizujący, dynamizujący);
ewolucyjnych - Ewolucja genów;
- Powstawanie gatunków (specjacja);
- Mechanizmy izolacyjne;
- Rola izolacji w procesie specjacji;
-Specjacja sympatryczna i allopatryczna;
- Filetyczny charakter procesów ewolucyjnych w teorii Darwina;
- Prawidłowości ewolucji;
- Mikro- i makroewolucja;
- Prawidłowości ewolucji:
- tempo ewolucji,
- wymieranie szczepów,
- nieodwracalność i postępowość ewolucji,
- wielokierunkowość (konwergencje i dywergencje,
radiacja adaptatywna)

3. Biogeneza i zasadnicze - Ewolucyjna historia Ŝycia na Ziemi;

kierunki ewolucji - Definicja ewolucji biologicznej;
- Historyczne koncepcje powstania Ŝycia na Ziemi (kreacjonizm, samorództwo, teoria panspermii);
- Współczesna koncepcja biogenezy;
- Autogenna i endosymbiotyczna teoria powstania komórki eukariotycznej;
- Powstanie protistów;
- Pochodzenie i rozwój roślin, grzybów oraz zwierząt;
- Skamieniałości przewodnie (trylobity, amonity, belemnity);
- Ewolucja naczelnych i antropogeneza;
- Cechy charakterystyczne i drzewo rodowe naczelnych;
- Uwarunkowania i etapy antropogenezy (charakterystyka;
form przed- i praludzkich);
- Ewolucja kulturowa człowieka;
 BIOLOGIA STOSOWANA

HASŁO ZAKRES MATERIAŁU

PROGRAMOWE

- Biotechnologia jako nauka stosowana;

1. Szansę i zagroŜenia - Klasyczne i nowoczesne techniki biotechnologii:
biotechnologii - inŜynieria genetyczna,
- hodowle komórkowe i tkankowe,
- sekwencjonowanie genów i tworzenie bibliotek cDNA,
- genomika i proteomika Przemysłowe procesy biotechnologiczne,
- Biotechnologiczne otrzymywanie insuliny i hormonu wzrostu;
- Immobilizacja enzymów i ich zastosowanie w przemyśle spoŜywczym oraz farmaceutycznym;
- Biotechnologia w rolnictwie;
- Rośliny i zwierzęta transgeniczne;
- Insektycydy biologiczne;
- Zapłodnienie In vitro jako metoda hodowlana;

- Biotechnologia a ochrona środowiska;

- Paliwa ekologiczne i sposoby ich pozyskiwania:
- etanol biologiczny,
- biogaz,
- osad czynny
- Biotechnologia oparta na modyfikacjach DNA;
- InŜynieria genetyczna:
- nukleazy restrykcyjne,
- konstruowanie wektorów,
- lepkie końce

- Przyszłość biotechnologii;
- Problemy etyczne związane ze stosowaniem nowoczesnych biotechnologii;
- Bezpieczeństwo w zakresie prac inŜynierii genetycznej;