Araling Panlipunan Ikalawang Markahan

Modyul 3: Ang Daigdig sa Klasiko at Transisyonal na Panahon

Nasusuri ang pagusbong ng mga klasikong kabihasnan sa:,Africa-Songhai,Mali,atbp., America-

Aztec,Maya,Olmec,Inca,atbp.,Mga Pulo sa Pacific-Nazca
Mga Kabihasnan sa Mesoamerica
Kasunod ng pag unlad at pagiging makapangyarihan ng mga Kabihasnang Mesopotamia, India at China, ang
Kabihasnang Mesoamerica naman ay nagsimulang magsaka. Ang mga agrikultural na pamayanang ito ay nabuo
sa gitna at timog na bahagi ng Mesoamerica, nang lumaon ang mga pamayanang ito ay naging maunlad at
makakapangyarihan at nagtatag ng sarili nitong lungsod-estado. Ang mga pamayanang nakilala sa Mesoamerica
ay ang Kabihasnang Maya at Aztec at Inca sa Timog America. Ang pagiging maunlad at makapangyarihan
nito ang nagtulak sa mga Kabihasnan ng Mesoamerica at Timog America na manakop at magtayo ng sariling
Imperyo.
Ang Kabihasnang Maya (250 CE – 900 CE)
Ang Kabihasnang Maya ay namayani sa Yucatan Peninsula, ito ay lupain sa Timog ng Mexico hanggang
Guatemala. Ang Uaxactun, Tikal, El Mirador, at Copan ang mga payamanan na nabuo rito at nakamit ng
Kabihasnang Maya ang rurok nito sa pagitan ng 300 CE at 700 CE. Katuwang ng mga pinunong Maya ang
kanilang kaparian sa pamumuno. Ang kanilang pinuno na tinatawag na Halach Uinic o “tunay na lalaki” ang
nagpalawig ng mga pamayanang urban na siya ring sentro ng kanilang pagsamba sa mga diyos. Hindi nagtagal
ang mga lungsod-estado ay nabuo rito. Nagkaroon sila ng kapangyarihan at naiugnay ng malalawak at maayos
na kalsada at rutang pantubig ang mga lungsod-estado ng Kabihasnang Maya. Ang mga Maya ay may maayos
na pag kakahati-hati ng mga tao sa lipunan. Ang mahihirap ay hiwalay ang tirahan sa nakaririwasa
Ang sentro ng mga lungsod ay may isang pyramid na ang itaas na bahagi ay dambana para sa mga diyos. Isang
templo at palasyo ang nakatayo sa tabi ng pyramid. Ang pyramid ng Mayan ay kahalintulad ng sa Egypt ang
estruktura nito, subalit ang itaas na bahagi nito ay patag. Sa loob nito ay may altar kung saan isinasagawa ang
pag-aalay. Ipinagawa ang templo upang pagdausan ng mga seremonyang panrelihiyon. Ito ay parangal para kay
Kukulcan, ang tinaguriang “God of the Feathered Serpent”. Ang pyramid na ito ay isang matibay na patunay
na mayroong mataas na kaalaman sa arkitektura, inhenyeriya, at matematika ang mga Mayan. Ang mga Mayan
ay nangangalakal, kabilang sa mga produkto nito sa pangangalakal ay mais, asin, tapa, pinatuyong isda,
pulot-pukyutan, kahoy, at balat ng hayop. Ang pangunahing pananim ng mga Mayan ay mais, patani,
kalabasa, abokado, sili, pinya, papaya, at cacao. Dahil sa kahalagahan ng agrikultura sa buhay ng mga
Mayan, ang sinamba nilang diyos ay may kaugnayan sa pagtatanim tulad ng mais gayundin ang tungkol sa ulan.
•Tapat ang mga nasasakupan sa pinuno.
 Siya ay namumuno sa pamahalaan at relihiyon.
•Napag-isa ang mga mamamayan dahil sa iisang paniniwala.

Larangan Paglakas Paghina

•Pamahalaan at •Tapat ang mga nasasakupan sa •Palagiang nakikipagdigma ang mga pinuno at
Relihiyon pinuno. Siya ay namumuno sa kaniyang nasasakupan upang makahuli ng mga
pamahalaan at relihiyon. •Napag-isa alipin na iaalay sa kanilang mga diyos.
ang mga mamamayan dahil sa iisang Nagbunga ito ng pagkaubos ng yaman ng mga
paniniwala. lungsod-estado.
•Ekonomiya at •May mahusay na sistema ng •Pagkawala ng sustansya ng lupa. Ang paglaki
Kabuhayan pagtatanim na nagdulot ng sobrang ng populasyon ay nagdulot ng suliranin sa
produkto. suplay ng pagkain.
•Mga •Mayaman at maunlad ang mga •Nagdulot ng kaguluhan at kahirapan ang
LungsodEstado lungsod-estado ng Maya. madalas na digmaan sa pagitan ng mga
lungsodestado.

Ang Kabihasnang Aztec (1200 CE – 1521 CE)

Ang Kabihasnang Aztec ay umusbong at naging makapangyarihan sa gitnang bahagi ng Mesoamerica. Ang
mga Aztec ay nomadikong tribo. Ang salitang Aztec ay nangangahulugang “isang nagmula sa Aztlan” isang
mitikong lugar sa Hilagang Mexico.
Pinalakas ng Aztec ang kanilang imperyo at kinontrol ang mga karatig lupain sa gitnang bahagi ng
Mesoamerica. Itinatag ng mga taga Aztec ang pamayanan ng Tenochtitlan noong 1325 sa isang maliit na isla
sa gitna ng lawa ng Texcoco. Ang Texcoco ay nasa sentro ng Mexico Valley. Nang lumaon, ang lungsod ay
naging mahalagang sentrong pangkalakalan. Ang pangunahing kinabubuhay nila ay pagtatanim dahil sa
matabang lupa na mayroon rito. Dahil sa pagsasaka ang mga Aztec ay umaasa sa mga puwersa ng kalikasan at
sinasamba ang mga ito bilang mga diyos.
Ang pinakamahalagang diyos nila ay si Huitzilopochtli, ang diyos ng araw. Mahalaga rin sina Tlaloc, ang
diyos ng ulan at si Quetzalcoatl. Naniniwala ang mga Aztec na kailangang laging malakas ang mga diyos na ito
upang mahadlangan ng mga ito ang masasamang diyos sa pagsira ng daigdig. Dahil dito, ang mga Aztec ay
nag-alay ng tao. Ang mga iniaalay nila ay kadalasang bihag sa digmaan bagama’t may mga mandirigmang
Aztec na nagkukusang-loob ialay ang sarili. Dahil sa masaganang ani at mga produkto, nagkaroon ng
pagkakataon ang mga Aztec na makipagkalakalan sa mga kalapit na lugar, ito ang nagbigay daan upang
umunlad ang Sibilisayong Aztec. Bumuo ang Aztec ng alyansa sa mga taga lungsod-estado ng Texcoco at
Tlacopan at sinakop ang maliliit na pamayanan sa gitnang Mexico. Noong ika-15 siglo, ang mga Aztec ay
nagsimula ng kampanya sa militar at ekonomiko. Si Tlacaelel, isang tagapayong heneral ay isa sa mga
nagbigay-daan sa pagbabago, itinaguyod niya ang pagsamba sa diyos na si Huitzilopochtli. Ang mga lungsod
na kanilang nasasakop ay kinailangan magbigay ng buwis o tribute. Dahil sa mga tribute ang Tenochtitlan ay
naging sentrong pangkabuhayan at politikal sa Mesoamerica.
Noong 1519 dumating si Hernando Cortez at mga Espanyol sa Mexico, nagdulot ito ng pagtigil ng
pamamayani ng mga Aztec sa Mesoamerica. Ang mga Aztec ay naubos at nagsimulang humina dahil na rin sa
epidemya, pang-aalipin, at digmaan. Noong 1521, tuluyang bumagsak ang lungsod ng Tenochtitlan.
Ang Kabihasnang Inca (1200 CE – 1521 CE)
Nang sumapit ang ika-12 siglo, sa pamumuno ni Manco Capac bumuo ng maliliit na lungsod-estado sa
hilagang-kanlurang bahagi ng Lake Titicaca sa matabang lupain ng Lambak ng Cuzco. Ang salitang Inca ay
literal na nangangahulugang “imperyo”. Pinalawig ng mga Incan ang kanilang teritoryo. Sakop ng nasabing
imperyo ng Inca ang ngayong lupain ng Peru, Ecuador, Bolivia, at Argentina. Noong 1438, pinatatag ni Cusi
Inca Yupagqui o Pachakuti ang lipunang Inca sa pamamagitan ng pagkakaroon ng isang sentralisadong
estado. Noong 1471 – 1493 pinalawig ni Topa Yupanqui ang imperyo hanggang hilagang Argentina, bahagi ng
Bolivia, at Chile. Napasailalim din sa kaniyang kapangyarihan ang estado ng Chimor o Chimu na
pinakamatinding katunggali ng mga Inca sa baybayin ng Peru. Sa ilalim naman ni Huayna Capac, nasakop ng
imperyo ang Ecuador. Noong 1532, dumating si Francisco Pizarro upang sakupin ang Inca. Dahil sa mga
tunggalian sa pamumuno at kawalang tiwala sa mga nasakop na teritoryo, unti-unting humina ang Imperyo ng
Inca. Isa ring dahilan ang napakalaking sakop ng Imperyo ng Inca na naging malayo mula sa sentrong
pangangasiwa sa Cuzco.
Mga Kabihasnan sa Africa
Isa sa pinakaunang lunduyan ng kabihasnan sa daigdig ay ang Egypt. Maliban sa Egypt, ang Axum ang
kasalukuyang Ethiopia sa Silangang Africa ay napatanyag din dahil sa naging sentro ito ng kalakalan. May
mga estado rin na umusbong sa lupain ng Sudan kung saan ang yaman nila ay dulot ng kanilang kapangyarihan
sa kalakalang tumatawid sa Sahara. Ang kanlurang Africa ay naging tahanan ng mga sinaunang kabihasnan
gaya ng imperyo ng Ghana, Mali at Songhai.
Ang Imperyong Ghana
Ang Imperyo ng Ghana ay naitatag sa Kanluran ng Africa. Nagkaroon ng malalaking pamilihan ng iba’t ibang
produkto gaya ng ivory, ostrich, feather, ebony, at ginto. Sila rin ay nakapagtatanim dulot ng matabang lupa sa
malawak nitong rehiyon.

Sagana rin ang kanilang tubig upang punan ang pangangailangan sa mga kabahayan at irigasyon sa pagtatanim.
Isa sa mga mahahalagang salik sa pagunlad ng Imperyong Ghana ay ang pakikipagkalakalan nito sa Kanlurang
Africa. Bumili rin sila ng mga kagamitang pandigma na yari sa bakal at mga kabayo upang gamitin sa
pakikidigma. Ang mga sandata nila ay kanilang ginamit upang makapagtatag ng kapangyarihan sa mga grupong
mahina ang mga sandata.
Ang Imperyong Mali
Ang Imperyong Mali ay nagmula sa estado ng Kangaba. Sinimulan ni Sundiata Keita ang pag-angat ng
kapangyarihan at paglakas ng mga Mali. Noong 1240 ang Imperyong Mali ay sumalakay sa imperyo ng Ghana.
Patuloy na sumalakay ang mga Mali patungong Senegal River at Gambia River. Noong 1255 namatay si
Sundiata ang Imperyong Mali ang pinakamalaki at pinakamakapangyarihan sa buong Kanlurang Sudan. Ang
Imperyo ng Mali ay yumaman sa pamamagitan ng kalakalan. Higit na pinalawak ni Mansa Musa ang teritoryo
ng imperyo noong 1312. Naging bahagi ng Imperyong Mali ang mga lungsod pangkalakalan ng Walata,
Djenne, Timbuktu, at Gao pagdating ng taong 1325. Naging kilala din si Mansa Musa sa kanyang
pagpapahalaga sa karunungan. Nagpatayo siya ng mga mosque o pook dasalan ng mga Muslim sa mga lungsod
ng imperyo. Sa pamumuno ni Mansa Musa naging sentro ng pananampalataya ang Gao, Timbuktu, at Djenne.
Ang Imperyong Songhai
Noong ika-walong siglo ang mga taga-Songhai ay nakikipagkalakalan na sa mga Berber na taon-taon ay
dumarating sa mga ruta ng kalakalan sa Niger River. Ang mga Berber rin ang nagdala ng relihiyong Islam.
Noong 1010, tinganggap ni Dia Kossoi, Hari ng Songhai ang relihiyong Islam. Nakipagkalakalan ang Songhai
sa Algeria sa pamamagitan ng lungsod ng Gao at ng Timbuktu. Noong 1325, ang Imperyong Mali ay sinakop at
binihag ang Songhai, subalit hindi ito nagtagal. Noong 1335, umusbong ang isang bagong dinastiya na
tinatawag na Sunni, at matagumpay nitong binawi ang Songhai sa mga kamay ng mga Mali. Sa ilalim at
pamumuno ni Haring Sunni Ali ang Imperyong Songhai ay naging isang malaking imperyo mula 1461
hanggang 1492. Sa kanyang panahon pinalawak niya ang Imperyong Songhai mula sa mga hangganan ng
kasalukuyang Nigeria hanggang sa Djenne.
Mga Pulo sa Pacific
Nahahati sa tatlong malalaking pangkat, ang Polynesia, Micronesia at Melanesia. Ang mga katawagang ito sa
mga pulo ay binasag ng mga taga kanluran matapos nilang makita ang mga pulo nito at ang mga katutubo rito.

Ang Polynesia
Matatagpuan ang Polynesia sa gitna at timog na bahagi ng Pacific Ocean na nasa silangan ng mga pulo ng
Melanesia at Micronesia. Higit na malaki ang mga pinagsamang lupain nito kompara sa pinagsamang lupain ng
Micronesia at Melanesia. Ang mga bumubuo rito ay ang New Zealand, Easter Island, Hawaii, Tuvalu, Wallis at
Futuna, Tonga, Tokelau, Samoa, American Samoa, Niue, Cook Islands, French Polynesia, Austral Islands,
Society Islands, Tuamotu, Marquesas, at Pitcairn. Ang sentro ng pamayanan ng Polynesia ay tinatawag na
tohua na kadalasan ay nasa gilid ng mga bundok. Dito nagtatanghal ng mga ritwal at nagdaraos ng mga
pagpupulong, nakapaligid rin dito ang mga tirahan ng mga pari at mga banal na estruktura.
Pagsasaka at pangingisda ang pangunahing pinagkukunan nila ng kabuhayan. Ang mga karaniwang tanim nila
ay taro o gabi, yam o ube, breadfruit, saging, tubo at niyog. Sa pangingisda naman sila ay nakakakuha ng tuna,
hipon, octopus, at iba pa. Naniniwala naman sila sa banal na kapangyarihan o mana. Ang salitang mana ay
literal na nangangahulugang “bisa” o “lakas”. Sa kanilang paniniwala, mayroong mga batas na dapat sundin
upang hindi mabawasan o mawala ang mana.

Halimbawa:
• Bawal pumasok sa isang banal na lugar ang pangkaraniwang tao.
• Ang sinaunang kababaihan sa Marquesas ay hindi maaaring sumakay sa bangka sapagkat malalapastangan
niya ang bangka na may angking mana.
• Ang mga lalaking naghahanda sa pakikipaglaban o para sa isang mapanganib na gawain ay dapat nakabukod.
• Bawal silang makihalubilo sa babae at pili lang ang dapat nilang kainin upang hindi mawala ang kanilang
mana.
Ang tawag sa mga pagbabawal o probisyong ito ay tapu. Ang sino mang may matinding paglabag sa tapu ay
gagawaran ng parusang kamatayan.
Ang Micronesia
Sa hilaga ng Melanesia at silangan ng Asya matatagpuan ang Micronesia. Ito ay binubuo ng Caroline Islands,
Marianas Islands, Marshall Islands, Gilbert Islands (ngayon ay Kiribati), at Nauru. Malapit sa mga lawa o
dagat-dagatan matatagpuan ang mga sinaunang pamayanan ng Micronesia, ito ay upang mas mapadali ang
paglabas ng tao at paglalayag sa karagatan. Ang kanilang mga pamayanan ay tinayo nila sa mga lugar na hindi
gaanong tinatamaan ng bagyo o malakas na ihip ng hangin.
Pagsasaka o pagtatanim ang pangunahing kabuhayan ng mga Micronesian gaya ng taro, breadfruit, niyog, at
pandan. Mayroon ding kaalaman ang mga Micronesian sa paggawa ng simpleng palayok. Malimit na
nakikipagkalakalan ang mga karatig pulo. Mga bato at shell ang ginagamit bilang paraan ng palitan ng mga taga
Palau at Yap. Ang Palau ay gumagamit din ng tinatawag na Stone Money o mga batong ginawang pera. Ang
relihiyon ng mga Micronesian ay animismo. Sila ay nag-aalay ng unang ani para sa kanilang mga diyos.
Ang Melanesia
Matatagpuan ng Melanesia sa hilaga at silangang baybay-dagat ng Autralia. Ang Melanesia ay binubuo ng
New Guinea, Bismarck Archipelago, Papua New Guinea, Solomon Islands, Vanuatu (dating New Hebrides),
New Caledonia, at Fiji Islands. Ang pamayanan nito ay pinamumunuan ng mga mandirigma. Ang paraan ng
pamimili ng kanilang pamumuno ay nababase sa tagumpay sa digmaan. Hinubog ng mga alituntunin ng mga
mandirgma ang kanilang kultura gaya ng katapangan, karahasan, paghihiganti, at karangalan. Ang pangunahing
sinasaka ng mga taga-Melanesia ay taro o gabi at yam o ube. Sila rin ay nagtatanim ng pandan at sago palm na
pinagkukunan ng sago. Iba pang pinagkukunan ng kanilang kabuhayan ay pangingisda, pag-aalaga ng baboy, at
pangangaso ng marsupial at ibon. Nakikipagkalakalan din sila sa mga karatig pulo at ang karaniwang produkto
ng mga taga-Melanesia ay mga palayok, kahoy, yam, baboy, asin, apog, gayundin ang mga gawa nilang bangka.
Activities /Gawain
Gawain 1: Ating Alamin
Isulat ang mga pagkakaiba at pagkakahalintulad ng mga sinaunang kabihasnan sa America. Isulat ang sagot sa
kwaderno.

Gawain 2: Iyong Itama

Basahing mabuti ang mga pahayag. Isulat ang salitang TAMA kung ang pahayag ay wasto. Palitan ng wastong
salita ang mga nakasalungguhit kung mali upang maging tama ang mga pahayag. Isulat ang sagot sa kwaderno.
1. Ang mga Kabihasnang Maya, Aztec at Mali ay ang mga sinaunang kabihasnang umusbong sa Mesoamerica.
2. Ang Kabihasnang Maya ay naabot ang rurok nito sa pagitan ng 300 CE at 700 CE.
3. Ang pinuno ng mga Mayan ay tinatawag na Halack Uinic.
4. Ang Kabihasnang Mayan ay namayani o umusbong sa Hilagang Mexico.
5. Ang sentro ng mga lungsod ng mga Mayan ay may isang pyramid na ang itaas na bahagi ay may dambana
para sa mga diyos.
6. Itinatag ng mga taga-Aztec ang pamayanan ng Tenochtitlan noong 1325 sa isang maliit na isla sa gitna ng
lawa ng Texcoco.
7. Ang mga Aztec ay bumuo ng alyansa sa mga taga lungsod-estado ng Polynesia at Micronesia at sinakop ang
maliliit na pamayanan sa Gitnang Mexico.
8. Ang pinakamahalagang diyos ng mga Aztec ay si Huitzilopochtli, ang diyos ng ulan.
9. Si Tlacaelel ay isang tagapayong heneral na nagbigay-daan sa kanilang pagbabago at itinaguyod niya ang
pagsamba sa diyos na si Huitzilopochtli.
10.Noong 1521, tuluyang bumagsak ang lungsod ng Tenochtitlan.

Gawain 3: Crossword Puzzle

Sagutan ang crossword puzzle sa ibaba sa pamamagitan ng mga katanungan. Isulat ang sagot sa kwaderno.
Gawain 4: Saan ako nabibilang?
Ilipat ang mga salitang nasa kahon patungo sa mga tamang kabihasnang kanilang kinabibilangan. Isulat ang
Sundiata Keita Sunni Ebony Mansa Musa
Haring Sunni Ali Mosque Dia Kossoi Irigasyon
Islam Stone Money Naitatag sakanlurang Africa
Nakikipagkalakaran na sa mga Berber

Imperyong Ghana Imperyong Mali Imperyong Songhai

Gawain 5 – MAPA – Punuin

Tignan ang mapa sa ibaba at tukuyin ang mga bansang napapaloob sa mga Pulo ng Polynesia, Micronesia at
Melanesia. Isulat sa kwaderno ang sagot.
 Polynesia Micronesia Melanesia

Gawain 6: Talahanayan
Punan ng tamang sagot ang talahanayan base sa mga hinihingi sa kahon. Isulat kwaderno ang sagot.
Isla Kahulugan ng Pangalan Kabuhayan Relihiyon
Polynesia
Micronesia
Melanesia

Tambulig NHS Lower Tiparak Annex

Summative Test Quarter2 Week 3
MELC:Nasusuri ang pagusbong ng mga klasikong kabihasnan sa:,Africa-Songhai,Mali,atbp., America-
Aztec,Maya,Olmec,Inca,atbp.,Mga Pulo sa Pacific-Nazca
Name:_____________________________________________Score:____________
Basahing mabuti ang bawat tanong. Piliin ang titik ng wastong sagot at isulat ito sa patlang.
-----1. Matatagpuan ang ________ sa gitna at timog na bahagi ng Pacific Ocean na nasa silangan ng mga
pulo ng Melanesia at Micronesia.
a. Polynesia b. Micronesia c. Maya d. Inca
-----2. Ang kabihasnang _______ ay namayani sa Yucatan Peninsula, ito ay lupain sa Timong ng Mexico
hanggang Guatemala.
a. Polynesia b. Micronesia c. Maya d. Inca
-----3. Ang salitang __________ ay nangangahulugang “isang nagmula sa Aztlan” isang mitikong lugar sa
Hilagang Mexico
. a. Aztec b. Mali c. Maya d. Inca
-----4. Siya ay dumating sa Inca upang sakupin ito noong 1532.
a. Mansa Musa b. Francisco Pizarro c. Pachakuti d. Manco Capac
-----5. Nagpatayo siya ng mga mosque o pook dasalan ng mga Muslim sa mga lungsod ng imperyo.
a. Mansa Musa b. Francisco Pizarro c. Pachakuti d. Manco Capac
-----6. Siya ng hari ng Songhai.
a. Mansa Musa b. Dia Kossoi c. Pachakuti d. Huitzilopochtli
-----7. Ito ay isa sa pinakamahalagang diyos ng mga Aztec, na siya ring diyos ng araw.
a. Mansa Musa b. Dia Kossoi c. Pachakuti d. Huitzilopochtli
-----8. Itinatag ng mga taga Aztec ang pamayanan ng ____________ noong 1325
a. Texcoco b. Dia Kossoi c. Tenochtitlan d. Huitzilopochtli
----- 9. Ang salitang “Mela” sa Melanesia ay nangangahulugang.
a. Maliit b. Marami c. Maitim d. Mahaba
-----10. Ang salitang “Poly” sa Polynesia ay nangangahulugang.
a. Maliit b. Marami c. Maitim d. Mahaba
-----11. Sila ay gumamit ng Stone Money o batong ginawang pera.
a. Maliit b. Marami c. Maitim d. Mahaba
-----12. Ang pamayanan nito ay pinamumunuan ng mga mandirigma
a. Polynesia b. Micronesia c. Melanesia d. Mayanesia
-----13. Malapit sa mga lawa o dagat-dagatan matatagpuan ang mga sinaunang pamayanan ng
Micronesia
a. Polynesia b. Micronesia c. Melanesia d. Mayanesia
-----14. Ang salitang _________ ay literal na nangangahulugang “bisa” o “lakas”.
a. Mana b. Taro c. Yam d. Tapu
----- 15. Tawag ito sa mga probisyon o mga ipinagbabawal sa pulo ng Polynesia
a. Mana b. Taro c. Yam d. Tapu

Prepared by: Arjade Tan Millante